Бұқар Жырау ауданы топонимдерінің географиялық ерекшеліктері

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

«Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» КеАҚ

Ағыбай Мадина Ершатқызы

Бұқар Жырау ауданы топонимдерінің географиялық ерекшеліктері

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

6В05209 - «География» білім беру бағдарламасы

Астана 2023

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

«Қорғауға жіберілді»

« » 2023ж Физикалық және экономикалық география кафедрасының

меңгерушісі

PhD докторы, асс. профессор

Рамазанова Н. Е.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Қарағанды облысы Бұқар Жырау ауданы топонимдерінің географиялық ерекшеліктері»

6В05209 - «География» білім беру бағдарламасы

Орындаған: (қолы) Ағыбай М. Е

Ғылыми жетекшісі: (қолы)

г. ғ. д профессор Сапаров Қ. Т

«Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» КеАҚ

Жаратылыстану ғылымдары факультеті,

Физикалық және экономикалық география кафедрасы

“География” -6В05209 оқу бағдарламасы

“Бекітемін”

Кафедра меңгерушісі

Н. Е. Рамазанова

“___”20___ж.

Дипломдық жұмысты орындауға арналған

ТАПСЫРМА

Студент: Ағыбай Мадина Ершатқызы

4. курс, Гг-41 тобы, 5В060900 - «География» оқу бағдарламасы

1. Дипломдық жұмыс тақырыбы:

Бұқар Жырау ауданы топонимдерінің географиялық ерекшеліктері ___

« 26 » желтоқсан 20 22 ж № 2458-п ректордың бұйрығымен бекітілген

2. Дипломдық жұмысты тапсыру мерзімі «29» 2023 ж.
3. Жұмыста алынған мәліметтер (заңдар, кітаптар, зертханалық-өндірістік мәліметтер) :Ғылыми оқулықтар, кітаптар, анықтамалықтар, мерзімдік басылымдар, ғылыми мақалалар, интернет-ресурстар.
4. Дипломдық жұмысты жасауда туындайтын сұрақтар:Дипломдық жұмыстың құрылымы, негізгі мәлімет көздеріне жарамды кітаптар бойынша, жұмыс мазмұнын құруда туындайтын сұрақтар, зерттеу барысында қолданылатын әдістер.
5. Графикалық материалдар тізімі:ArcGIS 10. 4 бағдарламасымен жасалған карталар, кестелер, диаграммалар.
6. Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:Алпысбес М. А., Аршабек Т. Т. Бұқар жырау ауданының тарихы (Монографиялық зерттеу), Аршабеков Т. Т Қарағанды облысы топонимдері. Конкашпаев Г. К. Казахские народные географические термины.
7. Жұмыс бойынша кеңестер (оларға қатысты жұмыстың бөлімдерін көрсету)

8. Дипломдық жұмысты орындау кестесі

Тапсырманы беру күні « » 2022 ж.

Ғылыми жетекші: г. ғ. д., профессор Сапаров Қ. Т.

Тапсырманы орындаушы: студент Ағыбай М. Е

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . .

1 Бұқар Жырау ауданы топонимикалық жүйелерінің қалыптасуының физикалық-географиялық алғышарттары . . .

1. 1 Бұқар Жырау ауданының физикалық-географиялық жағдайлары және аймақ топонимдерінің қалыптасуындағы рөлі . . .

1. 2 Ауданның топонимиялық жүйесінің тарихи қалыптасу жолдары . . .

1. 3 Аудан топонимдерін зерттеудегі қолданылатын әдістер . . .

2 Бұқар Жырау ауданының табиғат жағдайларында топонимдердегі бейнелену дәрежесі . . .

2. 1. Орографиялық нысандар сипаттамасы, олардың топонимдерде көрініс табуы . . .

2. 2 Геологиялық құрылымы және пайдалы қазбаларды негіздейтін географиялық атаулар . . .

2. 3 Гидрографиялық жүйесі мен терминдік атаулар . . .

2. 3. 1 Микрогидронимдер . . .

2. 4 Өсімдіктер жамылғысы және жануарлар дүниесін негіздейтін географиялық атаулар . . .

3 Экономикалық және әлеуметтік жағдайлардың топонимдердегі көрінісі . . .

3. 1 Дәстүрлі шаруашылықты негіздейтін, тұрмыс-тіршілікке қатысты пайда болған географиялық атаулар . . .

3. 2 Жайылымдық атаулар мен терминдер . . .

3. 3 Антропонимдер мен некронимдердің топоним жасаудағы рөлі . . .

3. 4 Топонимдерді қалпына келтіру және қорғаудың қазіргі мәселелері . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

Қосымша . . .

Кіріспе

Жұмыстың өзектілігі: Географиялық атауларды қалыптастыратын негізгі фактор - халық. Кез-келген халық рухани білімін өзі өмір сүрген орта мен өзі қолданыс ретінде пайдаланған, тұтынған шаруашылық тұрғысынан алатыны айқын. Осы ретте, қазақ халқына тән топонимдер көшпелі-отырықшы мәдениетіне орайластырылып, мал шаруашылығы, жануарлар әлемі және фитонимдік ұғым санатында өрбіп, нәтижесінде жер-су аттарын айыра білу, географиялық нысандардағы белгілерді нақтылауға алып келді.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі аумақтың топонимикалық жүйесін жан-жақты кешенді талдау, географиялық атаулардың ерекшеліктерін анықтау, табиғи орта топонимдерінің қалыптасуына әсерін зерттеу, топонимикалық зерттеулердің әртүрлі әдістерін қолдана отырып, географиялық атаулардың пайда болуын білу, сонымен қатар жер-су аттарын қайта орнына келтірудің қажеттілігімен сипатталады.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.

Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты: Бұқар Жырау ауданының топонимиялық жүйесіне жан- жақты талдау жасай отырып, табиғат жағдайларын бейнелейтін географиялық атауларды анықтау, табиғи орта топонимдерінің қалыптасуына тигізетін әсерін зерттеу болып табылады. Аталған мақсатқа сәйкес, мынандай міндеттерді шешу қажеттілігі анықталды.

-Бұқар Жырау ауданының топонимиясының қалыптасуының тарихи географиялық жағдайларын сипаттау.

-Бұқар Жырау ауданының табиғат жағдайларында географиялық атаулардың бейнелену заңдылықтарын қарастыру.

-Халықтық географиялық терминдердің мағынасын талдап, топоним жасау белсенділігін анықтау;

-Бұқар Жырау ауданының топонимикалық карталар топтамасын құрастыру;

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы.

• Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Алғаш рет Бұқар Жырау ауданының топонимдер жүйесінің физикaлық-геогрaфиялық негіздері зерттелді және географиялық нысандардың атауында табиғи компоненттердің сипаттамаларын көрсету заңдылықтары анықталды.
• Бұқар Жырау ауданының табиғи жағдайларының ерекшеліктерін сипаттайтын топонимдер жүйеленді, сонымен қатар негізгі топонимдік заңдылықтар туралы құнды мәліметтер жиналды.
• Алғаш рет топонимикa мәселелерін aйқындaйтын aрнaйы кaртaлaр жүйесі: физикалық, оронимдер, гидронимдер, микрогидронимдер, фитонимдер және зоонимдер, дәстүрлі шаруашылықтағы топонимдердің көрінісі карталары құрастырылды.

Зерттеудің негізгі әдістері: статистикалық, лингвистикалық, картографиялық, топонимикалық, жүйелік талдау әдісі, географиялық, салыстырмалы-тарихи, геоақпараттық әдістер болды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі: дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен және 1 қосымшадан, графикалық бөлім 7 карта мен 15 кестеден тұрады.

1 Бұқар Жырау ауданы топонимикалық жүйесінің физикалық-географиялық қалыптасу алғышарттары

1. 1 Бұқар Жырау ауданының физикалық-географиялық жағдайлары және аймақ топонимдерінің қалыптасуындағы рөлі

Бұқар Жырау ауданы Қарағанды облысының солтүстік шығысында орналасқан ірі аудандардың бірі. Жер көлемі-14, 6 мың км² тең. Шекарасының жалпы ұзындығы-836, 4 мың шаршы км. Бұқар жырау ауданының әкімшілік шекарасы солтүстік шығысында Павлодар облысының Баянауыл ауданымен (шекараның ұзындығы-170 км), оңтүстік-шығысында Қарқаралы ауданымен (шекараның ұзындығы-161 км), оңтүстігінде Шет ауданымен (шекараның ұзындығы-10 км), Абай ауданымен оңтүстігінде (шекараның ұзындығы-204 км), батысында Нұра аудандарымен (шекараның ұзындығы-27 км) және солтүстігінде Сарыбел (Осакаров) ауданымен (шекараның ұзындығы-272 км) шектесіп жатыр. Орталығы - Ботақара кенті. Бұқар жырау ауданы 1997 жылы Ульянов және Тельман аудандарының негізінде қайта құрылды.

Ауданының ең биік нүктесі - Семізбұғы тауы ауданның солт. -шығыс бөлігінде орналасқан. Ол солт. - батыстан, оңт. -шығысқа қарай 7 км, ал ені 4 км мөлшерде созылып жатыр. Бұл таудың биіктігі - 1049 м. Аудан Сарыарқа кіндігі - Қарағанды облысының солт. -шығ. орналасқан жері түгелдей қазақтың ұсақ шоқылы таулары аймағындағы қыратты төбелерге тиесілі. Қазақтың ұсақ шоқылы өлке жерлері батыстан шығысқа қарай 1200 шақырымға созылған. Бұл ең ежелгі, тау тасы мүжілген өлкелердің бірі. Батысында ені 900 шақырымнан астам, ал шығысында 350 шақырымға жуық. Осы жазықтың биіктігі солт. -шығыс, оңтүстік-батыс бөлігіне дейінгі аралық 800 метрден 400 метрге дейін төмендейді.

Аймақтың жер бедері нағыз шоқылы және биіктік белдеу бөлшек-бөліктері байқалатын аласа таулы өлкені құрайды. Мұнда орманды дала зоналары аумағын кездестіреміз. Бұл аймақтың негізгі бөлігі жартасты, жалды-қырқалы келген су айрықты-ұсақ шоқылы және мүжілген жазықтан тұрады. Жер бедерінің ұзаққа созылған геологиялық дамуының іздері бұл жерден айқын көрінеді. Бұдан 250-300 млн жыл бұрын өткен ежелгі дәуірде таулардың орнында алып теңіз болғаны, оның түбіне кейін құмдаққа, әктасқа, тақтатасқа айналған қатты жыныстар пайда болған [2, 46 бет. ] .

Бұқар Жырау ауданының топонимдерінде физикалық-географиялық нысандар (тау, төбе, сай, көл, бұлақ, құм, дала т. б. ) молынан кездесіп отырады: Мәселен, «Сақалтөбе», «Жартас», «Қушоқы», «Тасоба», «Қызылжал» сияқты орографиялық яғни жер бедерінің оң пішіндерін бейнелейтін атауларды жатқыза аламыз.

Кесте 1

Бұқар Жырау ауданының оронимдер негізінде қалыптасқан географиялық атаулар

Геологиялық тұрғыда бұл өңір аумағында тегістелу үдерісі тоқталған жоқ. Әлі де денудациялық процестер жүріп жатыр. Ұсақ шоқылар маңындағы жазықтар онша биік емес. Ежелгі тау сілемдерінің қатты жынысты жерлерде ұсақ шоқылар қалдықтары ғана сақталған. Бұл жердің геологиялық құрылымы герцин қатпарлығынан қалыптасқан, ұзақ уақыт шөгу нәтижесінде уатылып, мүжіліп, тек мезозой эрасында белесті, қыратты, ұсақ шоқылы, дөңесті жазық өңірге айналған. Жер бедері ұсақ шоқылы болғанымен, жазық жерлері қорықтар мен Ұлттық саябақтар ұйымдастыруға, жер өңдеуге аса қолайлы келеді [6, 61 бет. ] .

Сарыарқа жері Еуразия құрылығының орта белінде орналасқандықтан бұл өлкенің климаттық жағдайы шұғыл континентті болып сипатталады. Бұқар жырау ауданы дала зонасында орналасқан. Шұғыл ауа-райының басты белгілері - жазы ыстық әрі құрғақ, қысы қатаң, ұзақ болып келеді. Бұл жылдық және бір күндік ауытқушылықтың жоғары болуы бұл жердегі Сібір антициклоны мен арктикалық ауа массалары кедергісіз ұдайы айналымға түсуіне байланысты. Қаңтардың жылдық орташа температурасы -15-17°С, шілдеде 19-21°С. Бұқар Жырау ауданының аумағы толығымен дала зонасында орналасқандықтан жылудың көлемі ұлғаяды, атмосфералық жауын-шашынның жылдық мөлшері оңтүстікке қарай азаяды және климаттың шұғыл континенттік белгілері шығысқа қарай өсе түседі. Бұл Сібір антициклонының әсерімен байланысты. Жаз кезіндегі булану үрдісі атмосфералық жауын-шашын түсімінен қарағанда 3-7 рет асып түседі.

Бұл аймақ орналасу жағынан оңтүстік дала өтпелі зона шоқылы құрғақ далалы ауданға жатады. Өйткені, жаз айларындағы ауа температурасының жоғарылығы қарқынды буланумен қабаттасады, топырақ қатты құрғап, өсімдіктер жазда күйе бастайды. Даланың әдемі жасыл реңі жаздың ортасына жетпей сары түске айналады. Оны аудандағы түске байланысты оронимдер топтамасынан (Кесте-2) байқауға болады.

Кесте 2

Бұқар Жырау ауданының оронимдеріндегі түсін анықтайтын атаулар

Осы жерде «Сарыарқа» атауының қалыптасуын айта кеткен жөн. Сарыарқа - өзіндік табиғи бітім-болмысымен ерекшеленетін мекеннің бірі. Сарыарқа атауы «сол жердегі өсімдіктерінің күйгендігінен сарғайып жататын, сансыз адырлы қырқадан тұратын кең байтақ жон, жалпақ үстірт» ұғымын білдіреді. «Сары десе дегендей», бұл байтақ өлкенің мың сан өсімдігінен бастап, тау-тасына дейін сарғыш тартып жатады.

Өлкенің табиғи байлығын - өзен-көлі, жер қазыналары, өсімдік дүниесі, аң-құсы құрайды. Сарыарқа жерін әр түрлі етіп ерекшелендіретін геологиялық табиғаты жаратылыстары - ойпаттар, кең тегіс шұңқырлар, үстірттер мен аласа тау сілемдері және шыңдарын қар басқан биік таулы аудандар. Сарыарқа орталығы мен шығысында биіктейді де, солтүстікке, оңтүстікке, батысқа қарай аласарады, солтүстік Мұзды мұхит пен ішкі тұйық алаптардың арасындағы су айрық болып саналады.

Қазақстанның барлық далалары, оның ішінде Бұқар жырау ауданының аумағы кіретін Сарыарқа даласының климаттық жағымсыз жағы - ылғалдылықтың жетіспеушілігі, ауа-райы тұрақсыздығы, топырақтың тоңазуы мен қатуы сияқты факторлармен байланысты. Атмосфералық жауын шашынның жылдық мөлшері барлық дала зонасы шегінде 200 - 300 мм аралығында дейін ауытқиды. Аудандағы жауыншашынның жылдық мөлшері 300-360 мм. Жылдық мөлшерінің 60-70% жылдың жылы мезгіліне келеді.

Бұл өңірдің шекарасы бойынша біршама ірілі-ұсақты өзендері ағып өтеді. Барлық өзендер жүйесі ағынсыз-ішкі алапқа жатады, яғни Теңіз көл алабына жатады. Аудан су ресурстарына онша бай емес.

Аудандағы ең ірі су жүйелері - Ашысу, Нұра, Шерубай-Нұра өзендері ағып өтеді. Осылардың ішінде ең ірісі Нұра өзені. Нұра өзені- Теңіз көлінің алабына жатады. Бұл өзен Қарқаралы тауларынан басталады, ұзындығы - 978 км. Су жинау алабынын көлемі 60, 8 мың шаршы км. орташа тереңдігі 1-4 м құрайды. Бір жылдағы орташа су шығыны-19, 5 текше м сек. Жайылмасы 15 м дейін, кейбір жылдары 80 м дейін жетеді. Аудан өзендерінің қоректенуі көбінесе көктем айларына қар суымен қоректенеді. Сонымен қоса жер асты сулары да жаз айларында өзендерді қоректендіріп тұрады. Нұра өзенінің бойында «Самарқанд су бөгені» салынған.

Аудан аумағында 220 жуық ұсақ көлдер бар, ал оның ішінде ең ірісі Ботақара көлі (22 мың км²), Батпақкөл (12 мың км²), Шыбынды. Аймаққа кіретін өзендер ағынсыз тұйық Қарасор көлі мен Ертіс өзені алабына жатады.

Жер асты сулары. Сулардың жер бетіне шығуы сайлы, жыралы, ойпаңды жерлерде байқалады. Аудан аумағында сумен қамтамасыз етуге жарамды тұщы жарықшақты сулар кең таралған. Ертедегі көмілген аңғарлар шөгінділеріндегі жер асты сулары қатпарлар арасында түзілген. Минералдану көрсеткіші аса жоғары. Даланың қабат суларының басым көпшілігінің тұзды немесе сортаңды. Шоқы мен тауларда және олардың шлейфтерінде жер асты сулары топырақ бетіне бұлақ түрінде шығады, бірақ олар үнемі топырақты тұздандырып күзде кеуіп қалады. Тұзды су қоймасы, Қаракөл, Шыбынды, Есіл сияқты көлдер осы тұста. Бұл өңірден ағып өтетін өзендер негізінен қар және жер асты суымен қоректенеді [4, 50 бет. ] .

Бұқар жырау ауданының территориясында топырақ түрлерінің өзгерісі айқын көрінеді. Орталық бөлігінің топырағы қара топырақты болып келеді. Ара-арасында таудың қара топырағы кездеседі. Қалған аймақтың барлығы дерлік қызғылт-қоңыр топырақты және қоңыр топырақты болып келеді. Топырағының құрылымы кесекті, өсімдік жамылғысы қарағанды-бетегелі-селеулі. Бұл құнарлы топырақты мүмкіндігінше пайдалануға ылғалдың жетіспеушілігі әсер етеді. Физикалық-географиялық нысандарды атауда халық ең алдымен табиғат жағдайларының шаруашылық үшін маңызды болып келетін және де соған сай белгілерін таңдап алады (Кесте 3) .

Кесте 3

Бұқар Жырау ауданының топырақ жамылғысы ерешеліктерін анықтайтын топонимдер топтамасы

Далаларда шөптесін өсімдіктер мен жартылай бұталы өсімдіктер дамыған, олардың өсіп-өнуі жаздағы ылғалдылықтың аздығына бейімделген. Далалық өсімдіктерден тар, оратылған жапырақты шымдық өсімдіктер кездеседі. Оған: ақ селеу, бетеге, боз және т. б жатады.

Дала өсімдіктерінің түрлеріне бетеге, әр түрлі жусандар, қараған, тобылғы жатады. Дала өсімдіктері бірлестігінің жамылғысының 55-80% тау аралық жазықтарда тараған. Аласа таулы жерлерінде шоқ болып теректер өскен қайыңдар кездеседі [2, 65. ] .

Жануарлар әлемі орманды-дала жануарлар құрамына қарағанда, шөлейт фаунасына жақынырақ. Аймақ алқабында сүтқоректілердің, құстардың, бауырымен жорғалаушы мақұлықаттың түр-түрі кездеседі. Құстардан - құр, шіл, тоқылдақ, орман кептері, көгершін, бөктергі, бөдене, күйкентай, үкі, жапалақ, құладын, ителгі, қыран, сұңқар, бұлдырық, бозторғай, тау қыраны, шыбжық мекендейді, көлдерінде су құстары - үйрек, қаз кездеседі. Аңдар әлемінде қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, сасықкүзен, ақкіс күзен бар. Жануарлар дүниесінен елік, арқар, бұлан, бұғы, қоян, арқар, елік, суыр, сарышұнак, аламан, т. б. андар мекендейді. Ауданда жануарлар әлемінен жыртқыштардың алуан түрлі түрлерін тарағанын (Кесте 4) байқай аламыз:

Кесте 4

Бұхар Жырау ауданының жануарлар дүниесін сипаттайтын зоонимдер

Төменде Бұқар Жырау ауданының топонимиялық жүйелер диаграммасы және зерттеу аумағының физикалық-географиялық картасы берілген.

Ескерту - [1] дерек көзі негізінде автормен құрастырылған

Сурет 1 Бұқар Жырау ауданының топонимиялық жүйесі

Ескерту - [9] дерек көзі негізінде автормен құрастырылған

Сурет 2 Зерттелу аумағының физикалық картасы

1. 2 Ауданның тарихи қалыптасу ерекшеліктері және топонимдерінің жасалуына ықпалы

Топонимдердің, яғни географиялық атаулардың қалыптасуы география мен тарихтың өзара арақатынасынан туатын күрделі үрдіс. Белгілі бір атаудың мәнін ғылыми тұрғыдан сарапқа алу үшін тарихымыздағы адамдар мен тұлғалар, орындармен, оқиғалармен байланыстырып, өткен ғасырдың тарихи құнды мәліметтерінен аламыз. Сондықтан топонимдердің жасалуына әсерін анықтау үшін ауданның тарихын зерделеп қарастырып шолып өткен жөн.

Әкімшілік мағынасында - Бұқар Жырау ауданы деп бұл өлке бірден аталған жоқ. Бұқар Жырау ауданы Семізбұғы, Далба, Ботақара-Нұра өңірі - Сарыарқаның жон-ортасындағы аумақты алып отырған өлкелердің бірі. Осы өңірде орналасқан әкімшілік аумақтық аудан Бұқар Жырау баба есімін бекерге иеленіп отырған жоқ. «Көмекей әулие» лақабына ие болған жыраудың ауылы жаз мезгілінде жайлауы Сұңқарқияда, қыс мезгілінде Далбадағы қыстақта, қазір жыраудың мазары бой көтерген тұста отыратын болған. Бұқар Жырау ауданы 1997 жылдың 23 мамыр күні Тельман (1928-1997) және Ульянов (1938-1997) аудандарының бірігуі нәтижесінде қайта құрылды. Ауданның орталығы - Ботақара кенті аталды [2, 12 бет. ] .

Аудан бұрынғы кұраммен кайтадан калыптасты, тек 1963 жылдың 2 қаңтарына дейін Тельман ауданынын құрамына кірген Ақбастау, Ақжар, Көкпекті және Үштөбе селолық кеңестерін ескертпегенде. (Қарақұдық с. ), Көкпекті (Көкпекті с. ), Кузнецкий (Тоғызкұдық с. ), Озерный (Бұкар жырау с. ), Петров (Петровка с. ), Пролетар (Шешенқара с. ), Пушкин (Ақбел с. ), Суықсу (Суықсу с. ), Үштөбе (Үштөбе с. ), Хорошевский (Белағапі с. ) селолық кеңестері кірген.

Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 ж. 23 мамырдағы №3528 Жарлығымен Ульянов ауданы - Бұқар жырау ауданы болып өзгертілді [3, 282 бет. ] .

... жалғасы

Орталық Қазақстан Бұқар жырау ауданы топонимдері

Бұхар жырау ауданы топонимі

Орталық Қазақстан, Қарағанды облысы

Қарағанды қаласының тарихы мен бүгіні

Қазақтың ұсақ шоқыларына физикалық-географиялық сипаттама

Ерте ортағасырлық топонимдер

Этнолингвистика және этимология

Қазақстан топонимиясы

Топонимдер сөздігі немесе топонимдер тізбегі

Мақтаарал ауданының топонимиясына тарихи — лингвистикалық және сөзжасамдық сипаттамасын, тілдік ерекшеліктері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс