Сәкен Сейфуллин шығармашылығының зерттелуі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ ҚҰНАНБАЕВ
АТЫНДАҒЫ САРАН ЖОҒАРЫ ГУМАНИТАРЛЫ-ТЕХНИКАЛЫҚ
КОЛЛЕДЖІ

С.Сейфуллин шығармаларындағы замана көрінісі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Орындаған:Ибрагимова Ж.Ж.
Тексерген:Ыбышова С.Ж.

Саран-2022жыл.

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1бөлім . Сәкен Сейфуллин шығармашылығының зерттелуі ... ... ... ... ... ... .. ... .5
1.1. С.Сейфуллиннің шығармашылығын зерттеген әдебиетші ғалымдар ... ... .9
1.2. С.Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылығы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...15
2 бөлім. Сәкен Сейфуллин шығармаларындағы заман көрінісі ... ... ... ... ... ...20
2.1 С.Сейфуллин өмір сүрген дәуірдегі тарихи әлеуметтік жағдай ... ... ... ... .24
2.2 Қаламгердің шығармаларынан көрініс тапқан дәуір тынысы ... ... ... ... ... 27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 30

Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: С. Сейфуллин - Қазақстандағы халық ағарту ісінің ұйымдастырушысы. Оның басшылығымен үкіметтің ағарту ісіне жұмсалатын қаржыны ұдайы арттыруынан мектептердің саны, оның ішінде қазақ мектептерінің саны артты. Сауатсыздықты жою ісі алға басты. Кәсіптік білім беру жүйесі құрылып, мұғалім мамандарын даярлайтын оқу орындарының негізі қаланды. С. Сейфуллин қазақ мектептеріне арналған оқулықтар жасауға қатысты.ХХ ғасырдың 20-30 - жылдары қазақ мемлекеттігін нығайту жолында аянбай еңбек етіп, елеулі үлес қосқан зиялы азаматтардың бірі, ақын, жазушы әрі қайраткер - Сәкен Сейфуллин. Кеңестік идеологияның талабына сәйкес бұған дейін С. Сейфуллин өмірі мен істеріне біржақты төңкерісшіл, кеңес өкіметінің қолдаушысы деген баға беріліп келді. Оның елім, ұлтым деген шығармалары, қазақ ұлтының мүддесі үшін атқарған өлшеусіз еңбегі айтылмады, ұлтжандылық келбеті ашып көрсетілмеді. Әсіресе оның неліктен ХХ ғасырдың 20-жылдары сол кездегі идеологиялық талас-тартыстың ортасында болуы, кейбір замандастары тарапынан үнемі айыптау нысаны болғаны, не себептен репрессияға ұшырағаны айтылмай келді. Қазақстан егемендікке ие болып, тәуелсіздік туын тіккеннен кейін сол жылдары ұлт үшін күрескен азаматтардың есімдері, өмірінің белгісіз тұстары қайта жаңғырып, ғылыми зерттеу жұмысының нысанына айналуда. Сондай азаматтардың бірі - Сәкен Сейфуллин.С. Сейфуллинді өткен ғасырдың 90-жылдарынан бері әр түрлі пікірде сынаушылар көп болды. Олардың ішінде жаңа демократиялық қоғамның белсенділері де, кеңестік жүйені сынап, онан бас тартушылар да болды. Кеңес қоғамының барлық саласындағы, оның ішінде мәдениет пен әдебиеттегі идеологиялық қысымға қарамастан С. Сейфуллин қазақ әдебиетінде бірінші болып аштық нәубетін, әкімшіл-әміршіл жүйені, шенқұмарлық пен төрелікті батыл сынады.Қaзaқтың мaңдaйынa біткeн Сәкен Сeйфyллин қaзынaлы тілімiздiң біp пұшпaғын илегeн сepi aқын бoлды .Coғыcтың дa aщы дәмiн тaтып , бaлa oқытyды дa мeңгepгeн ipi ұcтaз өмipiнiң coңғы кeзiнe дeйiн құдырeттi aқындық өнepдiң жүpeктe жaтқaн шыpaғын cөндipгeн eмec .Жиыpмacыншы ғacыpдың жиыpмacыншы жылдapы қoғaмдық өмipдe бoлғaн түбeгeйлi өзгepicтep , жaңa зaмaн дaмyының қapқындылығы , тapиxи oқиғaлapдың жeдeл ayыcып oтырyы Cәкeн пoэзиясындa coл дәyip бeйнeciн бepepлiк eкiншi oбpaз тyдыpды . Бiздiң тұpмыc - экспресс дeп жыpлaды aқын Cәкeн Ceйфyллин .Cәкeн жaңa дәyipдi жaңaшыл түpдe eрeкшe жыpлaды.Өкiмeттiң мaқтayшы ұpaншыcынa aйнaлмaй , қoғaмдық өмipдiң көлeңкe жaқтaрын күйзeлe cypeттeдi.Өз кeзeңiнiң aйнacы бoлғaн Cәкeннiң oтты шығapмaлapы Қaзaн төңкepici тұcындaғы ayмaлы - төкпeлi кeзeңнiң шeжipeci icпeттi.Бiтiмгe сoқпac күpec aқынды тез шиpaтып , әлeyмeттiк қaйраткер , сaяси күpecкep eтiп шығapды.Xaлықтың aзaттық жoлындaғы күpecтepi , шытыpмaн oқиғaлap Cәкeндi жaңa дәуipдiң жaлынды жыpшыcы eтiп тәpбиeлeдi. Cәкeн өз шығapмaлapынa өзi қaтысқaн xaлықтық күpecпeн epлiк жopықтapын apқаy eттi.Aқын өмipдe дe, өнepдe дe бeлceндi күpecкep бoлды. Aқын әp yaқыттa Қaзaқcтaндaғы әдeбиeт қoзғaлыcының бacы-қacындa болды. Cәкeн көpкeм шығapмa, ғылыми eңбeктepмeн қaтap мeмлeкeттiк қoғaм icтepiнe жaңaдaн құрылғaн Қaзaқстaн coвeт жaзyшылapы oдaғының ұйымдacтыpy , твopчеcтвoлық жұмыcтapына бeлceнe apaлacты. Сәкeн үкiмeт бacынa кeліcімeн жaңa өндipic opындapын ашyғa ұcыныc тacтaп, қaзaқ прoлeтиapын көбeйтyгe үлec қocып, ұл-қыздapды oқытып, бiлiмгe бayлып, тapиxи қaтeнi түзeп, қaзaқты қaзaқ дeп aйтaйық дeгeн үндey тacтaды. Бұдaн бacқa қaзақ хaлқының ұлттық мүддeлepiн көздeйтiн мәceлeлepдi күн тәртiбiнe қoйып, шeшe бacтaды. Соның нәтижeciндe қaзaқ тiлi мeмлeкeттiк тiл дәрeжeciндe көтepiлдi.

Мақсаты: С.Сейфуллин шығармаларындағы замана көрінісінің өмірмен байланыстылығы.
Міндеттері:
-С. Сейфуллиннің Қазақстандағы оқу-ағарту ісін ұйымдастыру ісіне қосқан еңбегіне талдау жасау;
- Шығармашылығы мен қызметін талдау негізінде С. Сейфуллиннің ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы кеңестік реформаларға ұстанған позициясы мен көзқарасын айқындау;
Зерттеу пәні:Қазақ әдебиеті
Зерттеу нысаны - ақын, жазушы, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері С. Сейфуллиннің қоғамдық-саяси, мемлекеттік, мәдени-ағарту қызметін зерттеу болып табылады.
Курстық жұмыстың құрылымы:Кіріспеден,екі бөлімнен,қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1бөлім . Сәкен Сейфуллин шығармашылығының зерттелуі

Әрбір ақын - жазушылар өз еңбектерінде қандай да бір түсінік пен білім,тәрбие қалдырады. Соның ішінде біздің Сәкен атамыз да бар. Оның әрбір шығармашылық еңбегі қазақ халқына ғана емес, сонымен қатар басқа ұлт өкілдеріне де айтарлықтай сезім қалдырады. Сәкен Сейфуллиннің шығармашылығын білмейтін жан жоқ шығар. Көзі қарақты оқырман махаббатқа толы өлеңдерін, қым-қиғаш тағдырға негізделген әңгімелерін сүйсіне оқиды. Тек шығармашылығына ғана емес, түр-келбетіне де ерекше мән беріп, ән-жырға қосты. Серілігі мен сұңғылалығы сұлулықтың символына айналды. Сәкеннің өзі жырлаған қоғамның қолынан жапа шегуші болып саналған еңбектерінен қаншама эмоция мен сезім алуға болады.Шығармашылығының ең басты ерекшеліктерін алып қарастыратын болсақ, Қазақ совет әдебиетін өркендетудегі Сәкеннің зор еңбегін партия мен үкімет айрықша бағалауында деп айтсақ та кемдік етпейді. Сәкен лирикасының өзіндік сыр-сипаты алуан түрлі. Туған жерге сүйіспеншілік, табиғат көріністері мен құбылыстары, махаббат сырлары, сағыныш сазы, мезгіл суреттері, аң-кұсты аялау, ана-бала сүйіспеншілігі -- ақын лирикасының басты тақырыптары. Әрине, мұның бәрі болашақ қазақ ұрпағы үшін өте үлкен де маңызды тәрбие беретін сатылардың бірі болып келмек. Сәкеннің шығармашылығы осы тұрпаттарды ерекше қарастырып, болашаққа деген үлкен мүмкіндіктерді сипаттап, оның мазмұнын терең ашып суреттейді.Сонымен қатар, Сәкеннің шығармашылығы болашақ ұрпаққа тәрбие бере тұра, дәріптеп қана қоймай, өзінің өмір сүрген жылдардағы қазақ халқы үшін орасан зор әсерін қалдырған болатын. Оның әрбір шығарылған еңбегі халықтың көңілін таба білген деп есептесек те болады. Соның арқасында ол қазіргі уақытқа дейін аты шыққан белгілі жазушылардың бірі. Сәкeн Сейфyллиннің шығармалары жастарға үлкен тәрбиелік әсер береді. Себебі, оның көптеген шығармаларында жастарға деген, келер ұрпаққа деген

хабарламалары бар. Жастарды патриотизмге, елін қорғауға, жерін сақтап қалуға шақырады. Сондай шығармалардың бірі Таp жол, тaйғақ кeшy. Сәкeн ағaмыз келер ұрпаққа, яғни бiздерге үлкен сенім мeн үміт артқан. Бiзге сол замaнның қиын сәттеріндe ұлт үшін қызмет көрсeтудің үздік үлгiсін көрсете білді. Тағы, жастарды білімге, оқуға шақырады. Жастар осындай ақылға, тәжірибеге, сабаққа толы шығармаларды оқып, жандары бір өзгеріске ұшырайтыны анық. Ақынның туғаннан өмірінің соңына дейінгі өткен қиындықтары сол заманның қаталдығы мен қатігездігін көрсетеді. Біз ақыннан туған жерге деген сүйіспеншілікті, патриотизмді байқамай қалмаймыз. Сәкен ағамыздан үлгі өнеге алу- біздің мақсат. Қадала қарағанда сыртыңды түгіл, ішіңді көріп тұрғандай. Ал, оған қадалған көздер, әсіресе, әйел көздері оңай айырыла алмайтын. Сырты өте сұлу, кербез, тәкаппар, іші өте қарапайым, кішіпейіл еді... - деген Ғабиден Мұстафин естелігенен кімді айтып отырғаны белгілі емес пе?! Әрине қазіргі қазақ әдебиетінің негізін қалаушы, ақын, қоғам, мемлекет қайраткері Сәкен Сейфуллин. Қазақтың жарқын болашағы үшін күрескен, қазақтың сұңқар ақыны, жазушы Сәкен Сейфуллиннің туғанына да 125 жылдың жүзі болды.
Сәкен Сейфуллин шығармашылығы - өзі өмір сүрген заман айнасы. Қоғамдық - саяси жұмысты әдеби шығармашылығымен қатар алып жүрген ақын қаламынан лирикалық өлеңдер, поэмалар және романдар, пьесалар, повестер мен әңгімелер туды. Әсіресе табиғатты жан - жүрегімен нәзік сезініп, сүйсіне жырлады. Ақынның жан дүниесі сұлулық пен әсемдікке ұмтылып тұратынын көруге болады. Соның бірі Ақсақ киік өлеңі десекте болады. Ақсақ киік ертеден ауыздан ауызға таралып келе жатқан жаралы киіктің аянышты жолмен қаза болғаны жайындағы аңыз. Сәкеннің ерекше талғаммен, дәл көздеп киік атқан мергенге деген ренішін өлең арқылы жеткізсе керек.

Киікті қазақ және дейді бөкен
Бетпақты бұл бейшара қылған мекен.
Бөкенді атып мерген өлтіргенде,
Жансыз жан өлді деп ойлай ма екен?
Бөкеннен сұлу аңды мен көрмедім.
Өзге аңға жануарды тең көрмедім.
Көздері мөлдіреген ақбөкенді
Адамның баласынан кем көрмедім
Бота көз сахарада қына терген,
Кім екен жапан түзде сені көрген?
Аяныш сезімі жоқ бір қазақ - ау,
Дәл көздеп жүрегіңе атқан мерген! - деген өлең жолдарынан бөкенді әлемдегі теңдессіз аса сұлу сөздермен суреттейді. Киіктің мөлдір көздерін адам баласының көздеріне теңеу арқылы оның теңдессіз сұлу екеніне көзімізді өлең арқылы жеткізгендей. Сәкен ақын бір киіктің ақсағанына күллі жан дүниесімен қайғырды. С.Сейфуллин есімімен көптеген ауыл, елді мекендер, театр, мектеп, кітапхана, көшелер аталады. Астана қаласында С.Сейфуллин мұражайы жұмыс істейді. Мұражайда Сәкеннің қолданған заттарын сонымен қатар өзі киген киімдері сақталған. Сәкен өз шығармалары арқылы өскелең ұрпаққа да келешек ұрпаққа да үлгі бола білді. Жуас та сенгіш халқының жанашыры болған ол, басқалардың халқын басынып отырғанына қол қусырып қарап отыра алмады. Сол себепті ол өз шығармалары арқылы халықтың санасын оятып, жасөспірімдердің келешекке деген сенімдерін арттырды. Қандай қиыншылық болмасын, оны қайсарлықпен жеңе білуді үйретті. Сейфуллиннің шығармашылығы туған

әдебиет тарихында өшпес із қалдырды. Бұл қазіргі әдеби қозғалысқа айтарлықтай әсер етеді. Оның прлетар революциясы идеяларына деген адалдығы, үлкен мақсатпен дүниеге келген жаңашылдық қазіргі жазушылар үшін жоғары үлгі болып табылады.Оның барлық жұмысы гуманизмге толы.

1.1. С.Сейфуллиннің шығармашылығын зерттеген әдебиетші ғалымдар

Қазақстанның тәуелсіздігімен отандық тарихнамада зерттеудің бүгінгі талаптарына сәйкес тарихи тұлғаларды да зерттеп бағалаудағы жаңаша үрдістер жандана бастады. Десек те, Кеңес өкіметі ыдырағаннан кейін оны құрған қайраткерлерге деген түрлі қайшылықты пікірлер туындағанын айтқан дұрыс. Бұған дәлел жазушылар, әдебиетшілер арасында кейбір авторлардың С. Сейфуллинге объективті баға беруге талпынысы, сөйте тұра оны басқа қазақ зиялыларына қарсы қойғысы келетіні. Сәкен Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылық қызметі бүгінге дейін әдебиеттану ғылымы тұрғысынан арнайы зерттелген. Тарихнамада мәселенің зерттелуін 3 кезеңге бөлуге болады: І кезең - С. Сейфуллиннің жазықсыз қуғын-сүргінге ұшырағанға дейінгі 1920-жылдан бастап, 1957 жылы ақталғанға дейінгі кезеңді қамтиды. ІІ кезең - С. Сейфуллинді 1957 жылғы ақтау шараларынан бастап тәуелсіздік жылдарына дейінгі аралықты; ІІІ кезең - 1991 жылғы тәуелсіздік алғаннан бастап бүгінгі күнге дейінгі отандық тарихқа жаңаша көзқарастың қалыптасуымен байланысты.С. Сейфуллиннің есімі өзінің мақалалары, шығармаларымен және оларға басқалардың берген әдеби сын-пікірлері арқылы 1920 жылдардан бастап басылым беттерінен халыққа жақсы таныс. С. Сейфуллиннің шығармашылық еңбегінің 20 жылдығына арнап 1936 жылы 21 шілдедегі Қазақ әдебиеті газетінің № 28 санында ақынның қайраткерлігі мен шығармашылығы жайлы жан-жақты қалың көпшілікке жария еткен тұңғыш мақаланың авторы С. Мұқанов болатын. Мақалада автор С. Сейфуллиннің ақындық, күрескерлік өмірінің елеулі кезеңдеріне тоқталып, баяндаған. Әдебиет майданы журналының 1936 жылғы 15 санында С. Сейфуллин поэзиясына сыншы Е. Ысмайылов лирикалы өлеңдерінің күйі, сарыны естілген, жалынды төңкерісшіл, дарынды ақын деп баға береді.Көлемі шағын болса да, тағылымы мол Шыншыл, тәкәппар

ақын деген ой толғамында М. Әуезов С. Сейфуллиннің азаматтық өрлігін, шыншылдығын, адалдығын оның өнерпаздық еңбегімен, өмірімен
сабақтастыру арқылы таныта білді.Отандық тарихтың әлі де ашылмаған, ақиқаты айтылмаған күрделі тұстары көп. Қазақ ұлтының болашағы жолындағы күреске толы осындай күрделі кезеңнің бірі - ХХ ғасырдың 20-30 - жылдары болып табылады. Өз мүддесін ұлт мүддесімен ұштастырған қазақ зиялылары осынау күрестің көшбасында тұрды. Езілген елдің санасын оятып, азаттыққа үндеген А. Байтұрсынов, Ә. Бөкейханов, М. Дулатовтар болса, алдыңғы толқынның ізін төңкеріс уақытында, төңкерістен кейінгі азамат соғысы кезеңінде шыңдалып, саяси өмірге белсене араласқан С. Сейфуллин, Т. Рысқұлов, С. Сәдуақасов, С. Қожанов, Ж. Мыңбаев, А. Асылбековтер жалғастырды. Ұлтжанды қайраткерлердің қай-қайсысы болмасын ағартушылық, қоғамдық-саяси қызметімен қазақты мәдениетті елдердің қатарына көтеруге бар күш-жігерін, өмірін арнады. Қазақ мемлекетінің экономикасы мен ауыл шаруашылығын дамытуды, білім мен мәдениетті өркендету сияқты көкейкесті мәселелерді ұлттық мүдде тұрғысынан шешудің жолдарын ұсынған қайраткерлер аз болған жоқ. Алайда олардың ұлы мақсаттарын жүзеге асыруға кеңестік қасаң саясат шек қойды, сталиндік қуғын-сүргіннің құрбаны болды. Коммунистік партияның ХХ съезінен кейін арыстардың көпшілігі ақталғанымен де, олар туралы ақиқаттық тұрғыдан толық танып-білуге қалыптасқан саяси жүйе мүмкіндік бермеді. Алайда тәуелсіздік жылдарының барысында ондай көзқарас та өзгеріске ұшырады. Кеше кейбір С. Сейфуллинді қаралағандар бүгін оның Жас қазақ марсельезасынан үзінді беріп, газеттерінің әр номеріне эпиграф ретінде пайдалануда. Солардың бірі республикалық апталық Тасжарған газеті. Яғни, қоғамдағы байлық пен меншік негізінде жіктелу, осының негізіндегі келеңсіздік жағдайында оларға С. Сейфуллин ұран ретінде қажет екен.
С. Сейфуллиннің 1920-24 жылдар аралығындағы мемлекеттік қызметі Қазақ Автономиялық Республикасының саяси-экономикалық,

әлеуметтік, мәдени дамуымен тұтасып жатыр. Сондықтан тәуелсіздік кезеңінде С. Сейфуллиннің саяси өмірін зерттеп, шынайы түрде ашып көрсету арқылы қайраткер өмір сүрген ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси дамуындағы өзгерістерді танып-түсінуге, баға беруге мүмкіндік туды. ХХ ғасырдың 20-30-жылдарындағы баспасөз беттеріндегі кәсіпқой сыншы Ғ. Тоғжановтың Байтұрсынов және байтұрсыновшылдық, Қазақ өлкелік бақылау комиссиясы коллегиясының хатшысы Х. Жүсіпбековтың Сейфуллин және сейфуллиншілдік, ҚазАПП - тың төрағасы М. Қайыпназаровтың Қазақ поэзиясы Октябрь мерекесінің 15 жылдығына, партия-кеңес қызметкері І. Қабыловтың Қазақстан партия ұйымдары тарихындағы кейбір мәселелер атты сын мақалаларында, саяси әдебиеттерде С. Сейфуллин көзқарасының ұлтшылдық бағытта болғаны, ескілікті көксейтін байшыл-ұлтшыл ақын екендігі, жікшілдік топты басқарғаны туралы сыңаржақ пікірлер айтылды. Пікір авторларының қалыптасқан идеология ықпалынан аса алмауы С. Сейфуллин еңбектерінің, шығармашылық, қоғамдық қызметінің алға жылжуына кедергі келтірді.Жеке басқа табынушылықты айыптаған КОКП-ның ХХ съезінен кейін көптеген мемлекет қайраткерлерімен бірге есімі қайта оралған соң С. Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылығы зерттеушілердің нақты зерттеу нысанына айналды. 1962 жылы көрнекті ғалым С. Қирабаев Сәкен Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылық қызметі жайында докторлық диссертация қорғады. Бұл еңбекте төңкеріске дейінгі қазақ әдебиеті және С. Сейфуллинмен бірге жаңа әдебиеттің тууы, оның шығармаларындағы дауылды жылдар, революциялық күрес, социалистік құрылыс бейнесі жайында зерттеулер жарияланды, ақынның зерттеушілік және сыншылық еңбегіне ғылыми талдаулар жасалды. Е. Ысмайылов өзінің Ақын және революция еңбегінде С. Сейфуллиннің төңкеріс жолындағы қызметін сипаттап, ақындық жолына зерделеме жасады. Ғалымдар Сәкен Сейфуллин туралы өз дәуірі қойған биік міндеттерді таза азаматтық қажырлылықпен орындады деген тұжырым жасады. Алдыңғы зерттеулерімен салыстырғанда Е. Ысмайылов С. Сейфуллинді голощекиндік

саясатқа қарсы күресуші деп көрсеткенімен, шығармашылығы негізінен төңкерістік күреспен, партиялық идеямен байланыста қарастырылып, таптық көзқарас тұрғысынан баға берілді. Белгілі тарихшылар Т. Елеуовтың, К. Нұрпейісовтың, С. Бейсембаевтың еңбектерінің қазақ тарихнамасындағы алатын орны ерекше. Олардың зерттеулерінде Қазақстандағы кеңестік құрылысты орнатушылардың, қазақ мемлекетін өркендету жолында күрескен қайраткерлердің қатарында С. Сейфуллиннің де есімі аталады. Әдебиетші-ғалымдар Қ. Жұмалиев, М. Қаратаевтың зерттеулерінде С. Сейфуллиннің поэзиядағы жаңашылдық ерекшеліктері нақтылана түссе, жазушы С. Талжанов өзінің повесінде Сейфуллиннің тұлғалық қалыптасу жолдарын таныта білді. Т. Кәкішевтің есімі С. Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылығын тынымсыз зерттеуші ғалым ретінде кеңінен танымал. 1959 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін сәкентану ғылымына қосқан өлшеусіз еңбегін ерекше айту керек. Автор 1960 жылғы С. Сейфуллиннің өмірі мен өнеріне қатысты деректерді жинау экспедициясына қатысып, Қарағанды, Ақмола, Көкшетау, Солтүстік Қазақстан облыстары мен Омбы қаласынан бастау алған ғылыми ізденісінің мақсатын Сәкен сынды алыптар өмірі - мәңгілік өмір, оның тындырған ісі, артында қалдырған мұрасы - бүгінгі және келер ұрпаққа өшпес өнеге. Сондықтан да мен абзал ағаның өміріне, шығармашылық қызметіне байланысты ізденіс зерттеулерімді бір сәт те тоқтатқан емеспін - деп атап өтеді. 1968 жылы жарық көрген Қызыл сұңқар кітабында Сәкеннің жазушылығымен бірге мемлекеттік, қоғамдық қайраткерлік тұлғасын сипаттаған ғалым, 1972 жылы Мәскеудің Молодая гвардия баспасынан Әйгілі адамдар өмірі сериясымен мол қамтылған деректермен Сәкен Сейфуллин кітабын жарыққа шығарып, кеңестік кеңістікте әдебиет ғылымы қауымына ақын, қайраткер С. Сейфуллиннің атын тұңғыш рет паш етті. Еңбекте автор С. Сейфуллиннің жастық шағын, от кешкен күрес жылдарын, қоғам қайраткері болып қалыптасуы, шығармашылық кемелдену кезеңі жайында баяндайды. Ал ғалымның 2005 жылы жарық көрген Дала дауылпазы кітабының құндылығы - алдыңғы

еңбектерінің өңделіп, жаңа деректермен толықтырылуында. С.Сейфуллиннің шығармашылығы туралы ғалымның еңбегі сол кездегі Мәскеу мен Алматының ең көрнекті әдебиетші ғалымдары тарапынан өте жоғары баға алды. Соның нақты дәлеліндей еңбек екі рет орыс тілінде (1966 ж. Алматыда, 1973 ж. Мәскеуде) басылып шықты. Ғалымның Мағжан-Сәкен эссесін, Ахмет Садыққызы Күләшпен бірігіп жазған Тар жол тайғақ кешудің тағдыры атты еңбектерін бұған дейінгі еңбектерімен салыстыра қарасақ, С. Сейфуллиннің шығармашылығы, ғалымдығымен бірге қайраткерлік өмірінің тұстары жаңаша көзқараспен жазылып, кеңестік кезеңдегі еңбектерінде айтуға мүмкіндік болмаған алаш қайраткерлерінің қызметімен сабақтастыра қарастырылған. 1969 жылы орыс, 1983 жылы қазақ тілінде жарық көрген К. Қамалиеваның С. Сейфуллиннің ағартушылық қызметі атты еңбектерін салыстыратын болсақ, орыс тіліндегі басылымында Сейфуллин тұлғасының жасөспірімдерге әсері атты тақырыпша кейінгі қазақ тіліндегі басылымында кездеспейді. Керісінше автор 1983 жылғы басылымын Сейфуллиннің педагогикалық публицистикасы атты тақырыпшамен толықтырған. Жалпы алғанда К. Қамалиеваның еңбектерінің негізгі мазмұны бірдей, әсіресе қайраткердің мұғалімдік қызметі жан-жақты қамтылып, оқу-ағарту саласын өркендетуге қосқан үлесі деректер негізінде баяндалған. Біз К. Қамалиеваның көрсетілген еңбектерін зерделей отырып, зерттеу жұмысында негізінен С. Сейфуллиннің республиканың ағарту ісіндегі ролі мен орнын Қазақ үкіметіндегі қызметі кезеңіндегі тың мұрағаттық деректер негізінде көрсетуге талпындық. Жинақтап айтсақ, 1991 жылға дейін жарық көрген ғылыми зерттеулер мен мақалаларда негізінен С. Сейфуллиннің шығармашылық өсу жолдары, азаматтық қайраткерлігі, қазақ әдебиеті мен тарихындағы алатын орны зерттелгенімен оларға тән басты кемшілікті айту керек: шығармашылығы социалистік реализм тұрғысынан зерттеліп, С. Сейфуллин үнемі партия мен үкіметтің сара жолынан ауытқымаған, коммунистік идеяға жан-тәнімен берілген тұлға ретінде біржақты суреттеліп келді. Зерттеушілер оның төңкерісшіл-большевиктігін ерекше көрсетуге

тырысты. Ал шындығында, С. Сейфуллиннің коммунист бола тұрып ұлтын, халқын шын сүйген патриоттығы, ұлтжандылық еңбегі ескерілмеді, объективті баға беруге кеңестік идеологиялық қатаң тәртіп мүмкіндік бермеді. С. Сейфуллиннің қоғамдық-саяси қызметінің жекелеген тұстары, өмірі мен шығармашылығы негізінен әдеби тұрғыдан зерттелгенін көреміз. Алайда тарихи зерттеу әлі жоқ. С. Сейфуллиннің қоғамдық-саяси және мемлекеттік қызметі ол өмір сүрген кезеңнің шындығы және ерекшеліктерімен, саяси жүйенің бар қайшылықтарымен, қоғамның әлеуметтік-экономикалық, мәдени дамуының көріністерімен, өзгерістерімен толыққанды қамтылмады. Мәселені осылай қалдыру сол кезеңдегі қоғам дамуының жаңалықтарын, прогрессивті маңызын жоққа шығарып, халықтың тарихына, мәдениет тарихына бейтарап қарағанмен тең болар еді. Сондықтан зерттеу жұмысында айналымға енген және алғаш рет енгізіліп отырған мұрағаттық деректер, басылым материалдары, мұражай қорлары негізінде С. Сейфуллиннің қоғамдық-саяси және мемлекеттік қызметі тарихи тұрғыдан арнайы нысан ретінде қарастырылды.

1.2. С.Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылығы

Сейфуллин Сәкен (Сәдуақас) (1894 - 1938) - ақиық ақын, жазушы, қоғам және мемлекет қайраткері. Ақмола уезі, Нілді болысында дүниеге келген. Туған жері әкесінің қыстауы Ортаудағы Қарашілік (қазіргі Шет ауданының жері) деп аталып жүр. Ал туысқандары Ә.Ахыбеков, С.Бармұханбетовтердің айтуынша күз айларында, Иманақтауларына жақын жерлердегі Сейфолланың жайлауында (қазіргі Жаңаарқа ауданының жері), қыстауға көшпей тұрғанда туған. Әкесі Сейфолла серілігі бар домбырашы, саятшы, сөзге шешен кісі екен де, шешесі Жамал әңгіме, аңыз-ертекті көп білетін әрі нәшіне келтіріп айтатын салиқалы ана болыпты. Сәкеннің бірге туған бауырлары туралы Сәкеннің кенже інісі Мәжиттің қызы Ырымжан Сейфуллинаның айтуынша Сейфолла мен Жамалдан жеті перзент туған, солардың тұңғышы - Сәкен. Cәкеннен кейін Мәлік (Мәлгаждар), Әбен, Мәжит деген төрт ұл, Рахима, Сәлима, Қалима атты үш қыз болған. Көргендердің айтуынша, Сәкеннің үш қарындасы да өте сұлу болғандықтан, көз тиіп қайтыс болыпты. Әкесі Сейфолла мен анасы Жамал ұлдарына азан шақырып қойған Садуақас деген есімін еркелетіп, Сәкен деп атап кеткен.Сәкеннің әкесі Сейфолла сөзге шешен, домбырашы, саятшы, аңшы, ал шешесі Жамал әңгімеші, ертегіші адам болған. Осындай өнегелі отбасында тәрбиеленген Сәкен де жастайынан ел ішіндегі ақын-жыршылардың, әншілердің өлең-жырларын қызыға тыңдап, құмартып өскен. Әуелі ауыл молдасынан оқып, хат таныған Сәкен 1905 жылы Нілді мыс қорыту зауытына келіп кісі қолында жұмыс істей жүріп, орысша үйренеді. Тырнақалды қадамын Нілді зауытында қалжың өлең жазудан бастаған болашақ қаламгер Айқап журналына хат-хабар, сын мақала, бірнеше өлеңдерін бастырған. 1914 жылы Омбы мұғалімдер семинариясында оқып жүрген жиырма жасар Сәкеннің Өткен күндер атты тұңғыш өлеңдер жинағы Қазан қаласында басылып шыққан. 1916 жылы семинарияны бітірген Сәкен Сілеті-Бұғылы

деген жерде ауыл мұғалімі болып алғашқы еңбек жолын бастаған. Сәкен Сейфуллин қазақтың әндері мен күйлерін сақтап қалуға күш салды. Александр Затаевичке тапсырыс та берген екен. 1926 жылы Сәкен Сейфуллин жол жүріп келе жатып, Нілді болыстық комитетінің төрағасы, ақын Қайып Айнабековтың үйіне түсіп, біраз уақыт қонақ болады. Ал жолға шыққанда Қайып оған Қызылжарда оқып жатқан немере қарындасы Гүлбаһрамға сәлемдеме беріп жібереді. Сәкен Гүлбаһрамды тауып алып, сәлемдемені тапсырады. Осы жүздесуде ол қара көз, бұраң бел бойжеткенге ғашық болып қалады. Содан көп ұзамай, екеуі қосылады. Оны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.