Ақша қаражаттарының қозғалысы

С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті

Байбекова А. Е.

Ақша қаражаттары қозғалысы есебінің мазмұны және оны ақша ағынын басқару үшін қолдану

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Білім беру бағдарламасы: 6В04106 «Бухгалтерлік есеп, аудит және салық консалтингі»

Астана 2023

«С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті» КеАҚ

Экономика факультеті, «Есеп және қаржы» кафедрасы

Білім беру бағдарламасы: 6В04106 «Бухгалтерлік есеп, аудит және салық консалтингі»

«БЕКІТЕМІН»

Есеп және қаржы

кафедрасының меңгерушісі

Жусупов Р. С.

«05» желтоқсан 2022 ж.

Студент А. Е. Байбековаға

дипломдық жұмысты орындау бойынша

ТАПСЫРМА

1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Ақша қаражаттары қозғалысы есебінің мазмұны және оны ақша ағынын басқару үшін қолдану, 29. 11. 2022 ж. №1713-Б бұйрығымен бекітілген.
2. Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: 01. 06. 2023 ж.
3. Жұмысқа бастапқы деректер: ҚР бухгалтерлік есеп пен аудит, қаржылық есептілік аясындағы заңдық және нормативтік актілері, ҚР Қаржы министрлігінің нормативтік құжаттары, қаржылық есеп пен аудиттің халықаралық стандарттары, кәсіпорындардың қаржылық есептілік деректері.
4. Мазмұны (қарастырылуға тиісті сұрақтар тізімі) :

Кіріспе

1 Әдебиетке шолу

2 «ECOLOGY BUSINESS CONSULTING» ЖШС АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ МЕН ОЛАРДЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫН БАҒАЛАУ

3 «ECOLOGY BUSINESS CONSULTING» ЖШС ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ЖАҚСАРТУ МЕН АҚША ҚАРАЖТТАРЫ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ БОЙЫНША ҰСЫНЫМДАР

Қорытынды

5. Графикалық материалдың тізімі: . . кесте, . . . сурет, . . . қосымша.
6. Ұсынылған негізгі әдебиеттер:

1. «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» ҚР 28. 02. 2007 ж. №234-Ш ҚР Заңы (09. 12. 2022 ж. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) ;
2. Утибаев Б. С., Жунусова Р. М., Утибаева Г. Б., Байдаков А. К., (2017) Финансовый анализ: учебное пособие - Астана: КАТУ имени С. Сейфуллина;
3. Дюсембаев К. Ш., Егембердиева С. К., Дюсембаева З. К., (1998) Аудит и анализ финансовой отчетности, учебное пособие - Алматы;
4. Байдақов А. К., (2019) Кешенді эконономикалық талдау, оқу құралы - Астана: С. Сейфуллин атындағы ҚАТУ.

7. Жұмыс бойынша кеңес берушілер (оларға қатысты жұмыстың бөлімдерін көрсете отырып) :

Тапсырманың берілу күні 05. 12. 2022 ж.

Жобаның жетекшісі: э. ғ. к., профессор Утибаев Б. С.

Тапсырманы орындауға алған студент: Байбекова А.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Кез-келген нысандағы ұйымдарды құру үшін ең қажетті актив - ақша қаражаты болып табылады. Ақша қаражаты шаруашылық қаржысы болып қана қоймай, сонымен қатар ең өтімді есеп айырысу құралы болып табылатындықтан, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы жеке есеп беріледі. Осы ақша қаражаттарымен жүргізілетін операцияларда заңды бұзу жағдайлары көптеп кездеседі.

Ал ХҚЕС «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы» халықаралық қаржы есептілігі стандарттары бойынша ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының талаптарына сай жасалуы және есепті кезеңге қаржылық есептіліктің құрамында ұсынылуы тиіс деп көрсетілген. Ақша қаражаттарының қозғалысыс туралы есепті жасау қажеттілігі мен негізгі мақсаты - қаржылық есептілікті пайдаланушыларға ұйымның қаржылық жағдайындағы өзгерістері және есепті кезеңдегі ақша кірістері мен шығуы туралы ақпарат беру.

Бұл қаржылық есептілік мәліметтері меншік иесін немесе кез-келген мүдделі заңды тұлғаны, акционерлерді кәсіпорынның ақша қаражаттарының жағдайымен олардың қозғалысы қай қызметтен және қандай мөлшерде болғаны туралы ақпараттармен қамтиды. Бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту үшін уақытылы қажетті шаралар қолдануға мүмкіндік береді.

Пайдалы ақпараттар критерийлерін бағалаудың халықаралық жүйесі бойынша бухгалтерлік есепке ақпарат шыңайлығы (шыңдық, нақты ақпарат таңдау мүмкіндігі), ақпарат орындылығы (уақытылығы, маңыздылығы, болжау үшін құндылығы), салыстырылуы (уақыт бойынша салыстыру мүмкіндігі), түсініктілігі талаптары қойылады. Қаржылық жағдай туралы маңызды ақпарат көзі ретінде ақша қаражаттар қозғалысы туралы есептілік мәнін қарастыра отырып таңдалған дипломдық жұмыс тақырыбы өте өзекті деуге болады.

Бұл дипломдық жұмыс ғылым мен тәжірибеге сүйене отырып, бухгалтерлік есепті түсініп, оны игеруге мүмкіндік береді.

Қазіргі таңда ақша қаражаттар есебіне үлкен көңіл бөлінеді. Бұл шаруашылық жүргізуші субъектілердің тұрақты жүріп отыратын ақша қаражаттар айналымына байланысты. Өйткені барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер қорларды, шикізаттарды, қызметтер мен жұмыстарды сату және сатып алу арқылы өз жұмыстарын атқарады.

Ақша қаражаттар есебінің негізгі мақсаты: толық және шыңайы ақпаратпен ішкі қолданушыларды қамтамасыз ету, ал оны ақша қаражаттар қозғалысы туралы есептілік арқылы жүргізуге болады. Осы жоғарыда айтылғанның бәрі дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдауға әсер етті. Дипломдық жұмыстың тақырыбы «Ақша қаражаттары қозғалысы есебінің мазмұны және оны ақша ағының басқару үшін қолдану».

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері. Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі отандық және шетелдік экономистердің жұмыстары мен келесі авторлардың зерттелетін мәселелері бойынша мерзімді басылымдардың материалдары: ғалым-экономистер (Дюсембаев К. Ш., Дюсембаева З. К., Утибаев Б. С., Аманова Г. Д., Нурсеитов Э. О., Байдақов А. Қ., Атабаева К. К., Радостовец В. К., Радостовец В. В., Шмидт О. И. ), сондай-ақ зерттелетін ұйымның жұмыс құжаттамасы.

Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның басқарушы тұлғалары өз қызметін дұрыс жоспарлау мен басқару үшін кәсіпорынның және нарықты зерттеу мақсатымен басқа да кәсіпорындардың қаржылық жағдайы туралы ақпаратқа ие болуы маңызды. Сонымен қатар Қазақстан Республикасының нарықтық қатынасқа өтуі барысында нарықтық қатынас заңдарына сәйкес өнімді кәсіпорын табысын анықтау өте маңызды орын алады. Осындай негізделген басқару шешімдерін қабылдауға мүмкіндік беретін аса ақпараттандырылған нысан болып ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілік болып табылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты - ақша қаражаттары қозғалысы туралы есептілік үлгісінің мазмұны мен құрылымын, оны құрастыру әдістерін зерттеу және оны тәжірибеде қолдануын қарастыру.

Мақсатқа жетуде келесідей міндеттерді атап көрсетуге болады:

• қаржылық қорытынды есеп беру: маңызы, құрылымы және экономикадағы орнын көрсету;
• ХҚЕС сәйкес ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп берудің теориялық негіздерін қарастыру;
• ақша қаражаттар есебімен, олардың қозғалысы туралы есептілік жасауды зерттеу объектісі негізінде қарастыру.

Жұмыстың зерттеу объектісі. Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып кәсіпорынның экономикалық қызметінің ақпараттық тасымалдаушысының бірі - ақша қаражатының қозғалысы туралы есептілік болып табылады. Зерттеу субъектісі - «Ecology Business Consulting» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі. Жұмысты орындау барысында тақырып бойынша Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікті, талдауды реттейтін нормативті-құқықтық құжаттар, әдістемелік нұсқаулар, шетел және отандық экономистердің ғылыми еңбектері қолданылады.

1. Ақша қаражаттары қозғалысының және оны ақша ағындарын басқару үшін қолданудың теориялық-әдістемелік аспектілері

Инфляция және төлемеу дағдарысы жағдайында кәсіпорынның ақша ағындарын басқару мәселесі ең өзекті болып табылады, сондықтан кәсіпорынның қызметін басқарудың негізгі аспектілерін (ұзақ мерзімді активтерді, тауарлық-материалдық қорларды, дебиторлық және кредиторлық берешекті, банктің несиелерін, меншікті капиталды басқару) қамтитын ақша ағындарын басқару жүйесін құру қажет. Жүйенің негізгі компоненттері: ақша қаражаттарының қозғалысын есепке алу; олардың ағындарын талдау; ақша қаражаттарының бюджетін құру.

Ақша ағындарын басқару жүйесі келесі сұрақтарға объективті жауап алуға мүмкіндік беруі керек:

1. ақша қаражаты қандай көлемде және қандай көздерден алынды, оларды жұмсаудың негізгі бағыттары қандай;
2. кәсіпорын ағымдағы қызмет нәтижесінде ақшалай қаражат түсімдерінің төлемдерден асып кетуін қамтамасыз ете ала ма және мұндай асып кету қаншалықты тұрақты;
3. кәсіпорын өзінің ағымдағы міндеттемелері бойынша төлей ала ма;
4. алынған пайда оның қазіргі ақшаға деген қажеттілігін қанағаттандыру үшін жеткілікті ме;
5. инвестициялық қызметті жүзеге асыру үшін меншікті қаражат жеткілікті ме;
6. алынған пайда мөлшері мен ақша қаражатының көлемі арасындағы айырмашылықты не түсіндіреді.

Бұл жүйе «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп» №4 нысаны негізінде ақша қаражаттарының қозғалысын талдауды көздейді. Бұл ағымдағы төлем қабілеттілігін бақылап қана қоймай, ақша ағындарын басқару бойынша жедел шешімдер қабылдауға, қаржылық нәтижелер мен қолма-қол ақша арасындағы өзгерістердің себептерін анықтауға мүмкіндік береді.

Ақша ағындарын талдаудың негізгі міндеті - ақша қаражаттарының қалыптасуының жеткіліктілік деңгейін, оларды жұмыс барысында пайдалану тиімділігін, сондай-ақ компанияның көлемі мен уақыты бойынша оң және теріс ақша ағындарының тепе-теңдігін анықтау.

Өндірісті ұйымдастыру немесе кеңейту кезінде қолма-қол ақшаның жетіспеушілігі айтарлықтай шығындарға әкелуі мүмкін: пайда, бәсекеге қабілеттілік, компанияның нарықтағы үлесінің төмендеуі немесе жоғалуы және т. б.

Бүгінгі таңда отандық және шетелдік экономикалық әдебиеттерде «ақша ағыны» санатының көптеген түсіндірмелері бар. Жалпы, олардың арасында айтарлықтай сәйкессіздіктер мен қайшылықтар жоқ екенін атап өтуге болады. Алайда, белгілі бір анықтамада атап өтілетін бірқатар ерекшеліктер бар, бұл зерттелетін тұжырымдаманың жалпылама түсіндірмесін ұсыну үшін оларды егжей-тегжейлі талдау қажеттілігін тудырады. Кесте түрінде анықтамаларды талдау нәтижелерін ұсынамыз (кесте 1) :

Кесте 1 - Әртүрлі авторлар ұсынған «ақша ағыны» терминінің анықтамалары

Жоғарыда келтірілген түсіндірмелерді талдай отырып, бірқатар анықтамаларда дәлсіздіктер бар екенін атап өтуге болады.

Мамыров Н. К. өзінің түсіндіруінде ақша ағындарын үздіксіз қолма-қол ақша екенін атап өтеді. Біздің ойымызша, бұл мәлімдеме нарықта сенімді позицияны ұстанатын ұйымдар үшін ғана жарамды, олар жеткілікті жоғары қауіпсіздік маржасына ие және сыртқы жағымсыз факторларға төзімді. Дағдарыс жағдайындағы кәсіпорындарға қатысты, сондай-ақ ақша қозғалысының үздіксіздігіне қатысты жағымсыз төтенше жағдайларды растау күмәнді. Егер ұйымның өніміне нарықтық сұраныс төмендесе немесе оны бәсекелестік нарықтан шығаруға мәжбүр етсе, онда өнімді сатудан түсетін ақшалай түсімдер түріндегі кіріс ағындары кем дегенде қысқарып, не максимумда мүлдем тоқтауы мүмкін. Бұл «үздіксіз» сияқты белгіге сәйкес келмейді.

Сондай-ақ Мамыров Н. К. мен Брюгхем Ю. ұсынған анықтамаларындағы, ақшалай ағынын қолма-қол ақшамен сипаттауымен келіспейміз. Себебі, бұл анықтамаларда бүгінгі күннің фактісі ескерілмейді. Қолма-қол ақшасыз төлемдер қазіргі күнделікті өмірге тығыз кірді және қолма-қол ақшамен салыстырғанда басым көпшілікте ұйымдардың экономикалық қызметін үнемі сүйемелейді.

Қалған авторлар (Утибаев Б. С., Байдақов А. Қ., Аманова Г. Д., Сатыбалдин С. С., Бригхем Ю., Бердалиев К. Б., Сейткасымов Г. С., Сорокина Е. М., Ковалев В. В. ) ақша ағындарын ақша балансының элементтеріне сүйене отырып анықтайды және оны ақша қаражаттарының қозғалысы, яғни олардың белгілі бір уақыт аралығында түсуі мен шығуы ретінде қарастырады. Бұл анықтамалармен біз келісеміз себебі, ақша ағынының бұл түсіндірмесі оны ұйымның қаржылық-экономикалық қызметінің барлық аспектілерін сипаттайтын нарықтық экономиканың негізгі тұжырымдамасы ретінде анықтайды және таза ақша ағыны мен оның құрылымын дұрыс қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Дюсембаев К. Ш. өзінің еңбегінде ағылшын тілінен алынған «Кэш-Флоу» сөзін барлық дамыған мемлекеттердің экономистерінінің сөздігіне нық еніп, танымал болғанын ескереді. Бүгінгі таңда нарықтық экономика жағдайында жұмыс істейтін қаржы институы, банк, инвестициялық қор, өнеркәсіптік кәсіпорын не косультациялық фирма болсын, өзінің инвестициялық қызметінде «Кэш-Флоу» талдауын қолданбайтын бірде-бір ұйым жоқ екенін сенімді түрде айтуға болады. Себебі, бұл ақша ағындарын талдаудың инвестициялық талдаудың «классикалық» әдістерінің негізінде жатқандығына және инвестициялық жобаларды жоспарлау мен тиімділігін бағалаудың ең танымал әдістеріне қолданылатындығына байланысты. []

Зерттеулер көрсеткендей, «ақша ағымы» түсінінігінің қарапайымдылығына қарамастан, оның мәнін анықтауда әртүрлі авторлар әртүрлі анықтамалар береді. Қазіргі уақытқа дейін жалпы қабылданған анықтама әлі жоқ. Біздің ойымызша, ең дұрыс анықтаманы И. А. Бланк ұсынған: «Кәсіпорынның ақша ағымдары деп оның шаруашылық қызметінде уақыт бойынша бөлінген ақша қаражаттарының түсімі мен төлемдерінің жиынтығы» [] . Мұндай анықтаманы

басқа да авторлар тобы қолданады, олар белгілі бір уақыт аралығындағы ақша қаражаттарының түсімдерінің көлемі арқылы ақша ағымын сипаттайды.

Кейбір зерттеушілер ақша ағымы категориясын тар және кең мағынада қарастыруды ұсынады: тар мағынада, ақша ағымы деп белгілі бір уақыт бірлігіндегі ақша арқылы өлшенетін мақсатты бағытталған қаржы-ақша қаражаттары мен оның баламаларының қозғалысы қарастырылады [] . Бұл анықтаманың экономикалық мәні, қаржы-ақша ағымының уақыт бірлігіндегі қаржы-ақша қаражаттарының сандық және сапалық (ақпараттық) жағынан қозғалысын ашып көрсетуімен байланысты.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс