Қазақ балет музыкасындағы Қалқаман - Мамыр эпосы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республиκасының мәдениет және спοрт министрлігі

Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық κοнсерватοриясы

Бақтығұлова Д. М.

Қазақстан композиторларының шығармашылығындағы «Қалқаман - Мамыр» эпосы (В. Великанов балеті және Б. Қыдырбек опера-балеті үлгісінде)

ДИПЛΟМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы 5В040100-«Музыκатану»

Алматы 2023

Қазақстан Республикасының мәдениет және спорт министрлігі

Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы

Музыкатану және композиция кафедрасы

«Қорғауға рұқсат берілді»

Декан

( Күні)

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Қазақстан композиторларының шығармашылығындағы «Қалқаман - Мамыр» эпосы (В. Великанов балеті және Б. Қыдырбек опера-балеті үлгісінде)

Мамандығы 5В040100-«Музыкатану»

Орындаған: Бақтығұлова Д. М.

Күні, қолы

Ғылыми жетекшісі: Оспанова Т. Ө.

Педагогика ғылымдарының Күні, қолы

кандидаты, «Музыкатану және композиция»

кафедрасының профессоры

Баға бақылаушы Қыдырниязова Ж.

Өнертану магистрі,

оқытушысы Күні, қолы

Алматы 2023

Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі

Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы

Факультет: «Музыкатану, арт-менеджмент және әлеуметтік- гуманитарлық пәндер»

Кафедра: «Музыкатану және композиция»

Білім беру бағдарламасы: 5В040100-«Музыкатану»

Тақырыбы: Қазақстан композиторларының шығармашылығындағы «Қалқаман - Мамыр» эпосы (В. Великанов балеті және Б. Қыдырбек опера-балеті үлгісінде)

АҢДАТПА

Ұсынылған жұмыста Қазақстан балет жанрының даму тарихына қысқаша сипаттама беріліп, өткен ғасырда пайда болған театрлардың репертуарлары мен хореографияның жағдайы, хореограф-балетмейстерлердің қойылымдары жайлы баяндалады. Қазақ би өнерінде ерекше орны бар композиторлар - В. Великанов пен Б. Қыдырбектің шығармашылық суреттемелері жасалады.

Қазақтың 1938 жылы жазылған В. Великановтың тұңғыш ұлттық «Қалқаман - Мамыр» атты балетіне, кейін 70-жыл айырмашылықпен келесі буын композиторы Б. Қыдырбектің жазылған аттас опера-балетіне талдау жасалып, салыстыруы жүргізіледі. Тұжырымдама негізінде осы екі туындының Қазақстан балет жанрының дамуындағы орны мен қосқан үлесі айқындалады.

АННОТАЦИЯ

В представленной работе дается краткая характеристика истории развития казахстанского балетного жанра, рассматривается репертуар театров и состояние хореографии, постановки хореографов-балетмейстеров, появившихся в прошлом веке. Были представлены творческие портреты композиторов - В. Великанова и Б. Кыдырбек, чьи произведения занимают особое место в казахском танцевальном искусстве.

Проведен анализ и сравнение Первого национального балета «Калкаман - Мамыр», написанного В. Великановым в 1938 году, и одноименной оперы-балета композитора следующего поколения Б. Кыдырбек, созданными с разницей в 70 лет. Резюмируя сказанно, определена значимость и вклад этих двух произведений в развитие казахстанского балетного жанра.

ANNOTATION

The presented work gives a brief description of the history of the development of the Kazakh ballet genre, tells about the repertoire of theaters and the state of choreography, choreographers-choreographers who appeared in the last century. Creative portraits of composers - V. Velikanov and B. Kydyrbek, who occupy a special place in the Kazakh dance art, were created.

The analysis and comparison of V. Velikanov's First National Ballet «Kalkaman - Mamyr», written by a Kazakh in 1938, and the opera-ballet of the same name by the composer of the next generation B. Kydyrbek created with a difference of 70 years. Summarizing the above, the place and contribution of these two works to the development of the Kazakh ballet genre will be determined.

«___» 2022 ж. Бақтығұлова Д. М.

(қолы) (студенттің аты-жөні)

Ғылыми жетекшісі: Оспанова Т. Ө.

Мазмұны

Мазмұны4

Кіріспе5

I бөлім. Қазақ балет музыкасындағы «Қалқаман - Мамыр» эпосы9

1. 1 Қазақстандағы балет жанрының қалыптасу мен дамуының ерекшеліктері9

1. 2 В. Великанов, Б. Қыдырбек композиторларының творчествосындағы балет22

II бөлім. Театр музыкасындағы «Қалқаман - Мамыр» шығармасына талдау30

2. 1 В. Великанов «Қалқаман - Мамыр» балеті30

2. 2 Б. Қыдырбек «Қалқаман Мамыр» опера-балеті45

Қорытынды61

Қолданылған әдебиеттер тізімі64

Қосымшалар І67

Қосымшалар ІI68

Қосымшалар ІIІ69

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі.

Қазақстандық музыка өнерінің қазіргі жай-күйін, оның құрылымын, әлемдік мәдениет жүйесіндегі орнын және этникалық, қазақ, академиялық және бұқаралық өнердің түрлі бағыттарының өзара іс-қимылы тұрғысынан зерделеу - музыкатанудың өзекті міндеттерінің бірі болып табылады.

Қазіргі уақытта өнердің басқа түрлері сияқты Қазақстандағы хореография да қоғамның көркемдік өмірінің маңызды бөлігі болып табылады. Бірақ сонымен бірге ХХ ғасырдың басында пайда болған жаңа жанрдың - ұлттық балеттің шоғырлануымен, бекітілуімен, сондай-ақ эволюция процесінде оның өзгерген саяси және мәдени үстемдігімен байланысты ұлттық мәселелерді ұмытпау керек. Қазақстандық композиторлардың көптеген балеттерінің мазмұны халықтың өмірін, оның әлеуметтік және тарихи өткенін көркем бейнелеумен байланысты.

Балет өнер түрі ретінде Қазақстанда өткен ғасырдың 30-шы жылдары пайда болды. Республикада орыс, еуропалық хореографиялық өнердің дәстүрлері мен жетістіктеріне негізделген классикалық би мектебі құрылды. Қазақстандық балет өзінің қызмет ету кезеңінде көрермендер арасында кеңінен танылып, әлемдік және отандық театрлар сахнасында табысқа жетті. Астана (Нұр-сұлтан) және Алматы сияқты ірі қалалардың музыкалық театрларының репертуарында жыл сайын қазақстандық композиторлардың балеттерін қою жүзеге асырылады. Бұл республикадағы хореографиялық өнердің өсіп келе жатқан маңызын және әлемдік сахналарда қазақ мәдениетінің бет-бейнесін көрсетуге қабілетті ұлттық балет спектакльдерін жасау міндетінің өзектілігін айғақтайды. Демек, Республиканың балет өнеріне қатысы бар барлық қайраткерлер үшін бірінші кезектегі міндет - Қазақстан хореографиясының ұлттық стилінің жеке өзгешелігінің басымдығын бекіту болып табылады.

Біз В. Великанов пен Б. Қыдырбектің шығармаларына кездейсоқ келген жоқпыз. Біріншіден, музыкалық өнер тарихындағы В. Великановтың «Қалқаман - Мамыр» балеті осы жанрдағы алғашқы шығарма болып, екіншіден, эволюция процесінде балет өнері жаңа формалар мен пішіндерге айналды. Мәселен, қазіргі уақытта қазақ музыкалық театр саласындағы аралас жанрдағы шығармалар ұсынылды: опера-балет (Б. Қыдырбек «Қалқаман - Мамыр»), рок-опера-балет (А. Серкебаев «Бауырым менің, Маугли»), рок-балет (Қ. Шілдебаев «Мангүрт туралы аңыз») т. б.

Б. Қыдырбектің аттас шығармасы (2007, 2-ред. 2009) хронологиялық реттілікпен В. Великановтың «Қалқаман - Мамыр» балетінен (1938) 70 жылдан астам қашықтықта шығарылған. Бұл туындыларды байланыстыратын жалпы нәрсе - балет жанрына, бір эпостық сюжетке үндеу. Жанр дамуының бастапқы және қазіргі кезеңіндегі шығармаларға тән композициялық әдістер, драматургия мен музыка тілінің ерекшеліктері, және олардың ұлттық балеттің даму бағыттарының аясындағы ұқсас сәттері мен айырмашылықтарын анықтау - таңдалған зерттеу тақырыбының өзектілігін көрсетеді.

Зерттеу мақсаты:

Қазақстандық композиторлар В. Великанов пен Б. Қыдырбектің шығармаларындағы «Қалқаман - Мамыр» эпосының ерекшеліктерін анықтап және салыстырып, балет жанрында эпикалық шығарманы қолдануда замануи тенденцияларын көрсету.

Зерттеу міндеттері:

Қазақстандағы балет жанрының қалыптасуы мен дамуының мәселелерін қарастыру.
Балет жанры мысалында қазақ музыкасының еуропалық жанрлар мен формалармен салыстыру нәтижесінде ұлттық ерекшеліктерін анықтау.
Композиторлардың өмірлік жолына сипаттаманы беру.
«Қалқаман - Мамыр» эпосының сюжеттік негізі бар балеттердің драматургия мен композициясын, жанрлық пен құрылымдық өзгешелігін көрсету.
В. Великанов пен Б. Қыдырбек балеттерінің музыкалық бейнесі мен мәнерлі құралдарын ашу.
Екі шығарманы салыстыру барысында ұқсастықтары мен айырмашылықтарын айқындау.

Зерттеудің әдістемесі: зерттеу барысында әдістемелік негіз ретінде кешенді, жүйелік тәсіл қолданылады. Бұл би өнерін, оның элементтерін жан-жақты қарастыруға мүмкіндік береді.

Бұл жұмыста балет музыкасының проблематикасы пәнаралық әдіс арқылы талданады, себебі өнер бірнеше ғылым салаласы жағынан қарастырылады, олар - мәдениеттану, өнертану, музыкалық эстетика, музыкатану, балеттану.

Сонымен қатар, салыстырмалы-тарихи әдіс де қолданылады, ұлттық және шетелдік тұтас құрылымдарды, көрнекті қазақ балетмейстерлерінің шығармашылығын көрсету, В. Великанов пен Б. Қыдырбектің «Қалқаман- Мамыр» балеттерін салыстыру негізінде талдау жасалады.

Зерттеу нысаны: Қазақстан театрдағы музыкалық-сахналық шығармалар.

Зерттеу пәні: В. Великановтың және Б. Қыдырбектің «Қалқаман - Мамыр» эпосының негізіндегі туындылар.

Зерттеудің жаңалығы:

ұсынылған жұмыста «Қалқаман - Мамыр» эпосының балет жанрында іске асырылу әдістері анықталады;
алғаш рет Б. Қыдырбектің «Қалқаман - Мамыр» туындысына талдау жасалынды;
бұл шығарманың В. Великановтың аттас балетімен салыстыруы жүргізіледі.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы:

В. Великанов пен Б. Қыдырбектің «Қалқаман - Мамыр» туындыларына үндеуі ұлттық балеттің даму ерекшеліктерін түсінуге әсер етіп, Қазақстан балет жанрының дамуындағы бағыттар туралы мәліметтерді толықтырады. Қазақстан музыка әдебиеті мен тарихы бойынша оқулықтарына, оқу құралдарына осы жұмыстың нәтижелерін қосуға болады деп санаймыз.

Дипломдық жұмыстың құрылымы:

Жұмыс кіріспеден, екі бөлім, төрт тараудан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.

Кіріспе бөлімінде зерттеудің өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, ғылыми жаңалығы, нысаны, пәні, зерттеу әдістері және жұмыстың практикалық маңыздылығы айқындалады.

I бөлім. Қазақ балет музыкасындағы «Қалқаман - Мамыр» эпосы

Бұл бөлімде зерттеушілердің - әдебиетшілер мен музыкатанушылардың еңбектеріне сүйене отырып, Қазақстан балетінің қалыптасу және даму жолы, осы жанрда жазған композиторлардың шығармаларына қысқаша сипаттама беріледі.

Бұл бөлім 2 бөлімшені қамтиды:

1. 1 «Қазақстандағы балет жанрының қалыптасу мен дамуының ерекшеліктері» бөлімшесінде басқа елдердегі балет жанрының ең үздік үлгілерімен салыстыра отырып қазақ би өнерінің мәселелері, балеттегі эпостың орны айқындалады.

1. 2 «В. Великанов, Б. Қыдырбек композиторларының творчествосындағы балет» атты бөлімшеде осы жанрда эпосқа жүгінген композиторлар В. Великанов пен Б. Қыдырбектің шығармашылығының ерекшеліктері қарастырылады.

II бөлім. Театр музыкасындағы «Қалқаман - Мамыр» шығармасына талдау

Екінші бөлім 2 бөлімшеден тұрады:

2. 1 В. Великанов «Қалқаман - Мамыр» балеті

2. 2 Б. Қыдырбек «Қалқаман - Мамыр» опера-балеті

Осында композиторлардың шығармаларына талдау жасалады.

Қорытынды бөлімінде жұмыс барысында жеткен негізгі түйіндемелер мен тұжырымдамалар жасалып, балет жанрының тарихындағы екі қазақстан композиторлар шығармаларының орны анықталады.

I бөлім. Қазақ балет музыкасындағы «Қалқаман - Мамыр» эпосы Қазақстандағы балет жанрының қалыптасу мен дамуының ерекшеліктері

Қазақстан хореографиясының қарқынды дамуымен өзінің үлкен тарихы бар. Республикада классикалық балеттің жаңа жанрын игерудің басталуы ХХ ғасырдың 30-40-шы жылдары қаланды.

Балет Қазақстандағы өнер түрі ретінде 1934 жылдың қаңтарынан бастау алып, тағы да елімізде орыс хореографиялық өнері жетістіктерінің негізінде классикалық би мектебі құрылды [7] . Еуропалық және орыс балетінің жетістіктерін бойына сіңірген қазақстандық балет 89 жыл ішінде толық көлемде гүлденіп, 2023 жылға қарай ірі музыкалық театрларға ие болды (Астана, Алматы) .

Қазақстанда хореографиялық өнердің маңызы артып, әлемдік сахналарда қазақ мәдениетінің бет-бейнесін көрсетуге қабілетті ұлттық балет спектакльдерін жасау міндеті қойылды. Алайда Республиканың балет өнерінің барлық қайраткерлері үшін бірінші кезектегі міндет - Қазақстан хореографиясының ұлттық стилінің өзіндік ерекшелігін қорғау болып табылады.

Балет - бұл музыкалық, драмалық және декоративті өнерді синтездейтін жанр. Итальян тілінен аударғанда «балет» сөзі «билеу» деген мағынасын білдіреді [11] . Балет туралы алғашқы жазбалар XV ғасырда пайда болған. Сарай би мұғалімі Доменико да Пьяценцаның ұсынысы «келесі балға бірнеше биді біріктіріп, оларға салтанатты финал жазу керек» деп оны балет ретінде белгіледі [11] . Алайда, жанрдың өзі кейінірек Италияда пайда болды. 1581 жылы Парижде Бальтазарини ди Бельджойозоның би мен музыкаға негізделген қойылымынан бастап балет жанры біртіндеп қалыптасады [11] . Дамып келе жатқан балет өнері жаңа формалар мен пішіндерге ие болды. Қазіргі уақытта аралас жанрдағы (опера-балет, рок-опера-балет, рок-балет т. б. ) шығармалар Қазақстан театр репертуарларында берік орын алып тұр.

Егер әлем музыкасының тарихына жүгінсек, «опера-балет» жанры Францияда XVII-XVIII ғасырдың басында қалыптасып және осы кезеңдегі сарай театрына («Корольдік музыка академиясы») тән болған. Бұл музыкалық-сахналық жанрдың мазмұны вокалды және хореографиялық өнер арқылы ашылады. Опера-балеттегі би не вокалдық эпизодтармен сүйемелденетін әрекеттің аясы ретінде қызмет етеді, не вокалдық эпизодтардың әсерін толықтыратын дербес көріністерді құрайды [11] .

Мұндай құбылыс «жанрдағы жанрдың» пайда болуына алып келеді. Яғни, балет көріністері синтетикалық өнер болып табылатын опералардың драматургиясында маңызды рөл атқара бастады. Яғни, басқа өнер элементтері, соның ішінде би элементтері жиі қолданылды. Мысалы, Дж. Верди балет формасына мүлдем жат болды, бірақ «Сицилиялық кеш» операсында Париж сахнасы үшін ол би эпизодтарын енгізді. Айта кету керек, балет жанры операның қалыптасуының басынан бастап дерлік бірге жүреді.

Опералардағы ең танымал балет көріністерінің ішінде: Ш. Ф. Гуноның «Фауст» операсындағы Вальпургиев түні, А. Понкиеллидің «Джокондасындағы» Сағат биі және т. б. атап кетсе болады. Одан кейінгі дәуірде опералардағы балет драмалық негізделген бейнелеу құралы ретінде жиі қолданылды (мысалы, А. Бородиннің «Князь Игорьдегі» Половцы билері, Р. Штраустың «Саломейдегі» Жеті вуаль биі) .

Балет, опера және симфонияны бір драмалық әрекетте біріктіруге болады. Сонымен қатар, музыка өнерінің бұл жанрлары сахнада бір-бірін толықтыра отырып және бөлек өмір сүре алады. Операдағы балеттің ең жақсы қолданылуы - Д. Обердің «Портичидағы мылқау әйел»: бүкіл шығармада балерина үнсіз басты кейіпкер рөлін атқарады.

Мазмұны бойынша балет көріністері дәстүрлі түрде жаппай мерекелер жағдайымен байланысты. Биге қуаныш, көңілділік, құда түсу немесе оның мерекесі, жәрмеңке, сарай балы, әлеуметтік іс-шара, туған күн сезімдері тарихи түрде бекітілген.

Бұл тақырып көптеген зерттеушілердің назарына түскен. Қазақстандық композиторлардың хореографиялық нысандарға деген жоғары қызығушылығында XIX, содан кейін XX ғасырдағы орыс балетінің гүлденуі де күмәнсіз рөл атқарды. Опералық би сахналарының музыкасын жасау кезінде олар орыс және кеңестік балет классикасының ең жақсы үлгілеріне сүйенді.

Қазақстандағы алғашқы ұлттық балет (В. Великанов «Қалқаман - Мамыр») 1938 жылы қойылып, 85 жыл бойы осы жанрда 50-ден астам шығармалар жазылды. Оларды зерттеу үшін көптеген материалдарды, жұмыстың контекстін кеңейтуді қажет. Көптеген балеттер әлі жеткілікті түрде талданбаған және әлі күнге дейін зерттеушілер-музыкатанушылар тарапынан назар аударуды талап етеді. Әдебиеттердің библиографиялық көрсеткіштері, тіпті Қазақстандағы балет өнері туралы журнал-газет мақалаларының қарапайым есебі жоқ. Балетті зерттеуге бағытталған жұмыстардың авторлардың ішінде И. А. Бакаева [5], Ф. Оразбекова [3], Л. П. Сарынова [6], А. А. Садыкова [17], В. Е. Недлина [18], С. Аязбекова және т. б. атауға болады.

Балет жанрын зерттеу жұмыстарында жетекші хореографиялық мектептерді қалыптастырудың ерекшеліктері, көрнекті балетмейстерлердің (Д. Абиров, З. Райбаев, Б. Аюханов, М. Тілеубаев) қызметі және ұлттық хореографиялық стиль жасау мәселелері, мемлекеттік театрлар сахнасында көрнекті балет спектакльдерін қою, дамыту жолдары қарастырылып, алғашқы Қазақстандық балеттер, олардың сюжеттері, мифтік элементтері талданады [10] .

Операның балет сахналарымен дамуын қарастырған У. Джумакова фольклорлық және композиторлық екі жүйенің шығармашылығындағы жақындасу процесі ретінде айқындап қазақтың кәсіби музыкалық мәдениетінің эволюциясының негізгі кезеңдерін шығарады, яғни, синкретизм, аналитизм, синтетизм ұғымдарымен білдіреді:

Синкретизм (30-50 жылдар) . Алғашқы опералық қойылымдарға биді енгізу күрделі вокалдық формалардың жетіспеушілігі мәселесін ішінара шешеді.
Аналитизм (50-70-ші жылдар) . Екі жүйе түбегейлі өзгеше деп таныла бастайды.
Синтетизм (70-80 жылдар) . Екі дәстүрге де еркін көзқарас [2] .

Мәселен, бірінші кезеңнің аясындағы алғашқы опералық спектакльдерге биді енгізу Е. Брусиловскийдің «Қыз Жібек» (1934), «Жалбыр» (1935), «Ер Тарғын» (1937) операларында күрделі вокалдық формалардың (ансамбльдік және хор) жетіспеушілігі мәселесін толығымен шешпейді, бірақ би дивертисменттері маңызды орын алғаны сөзсіз [1] .

Тағы да фольклорлық дереккөздермен жұмыс істеу әдісі 40-шы жылдары «Абай» (1944), «Біржан мен Сара» (1946) операларында өзгеріссіз қалмады. Халық музыкасы өңделіп, еркін түрде қолданыла бастады.

Жоғарыда айтылғандай, операдағы балет көріністері ерекше салт-дәстүрлі билер болуы мүмкін (мысалы, А. Жұбанов пен Л. Хамидидің «Абай» операсынан «Беташар» салты) .

Түрлі зерттеулерде қазақстандық балеттер басқа елдердің балеттерімен салыстыру негізінде қарастырылған. Мысалы, А. А. Садықова өзінің диссертациясында («Қазақ хореографиясы классиктерінің шығармашылығындағы ұлттық және өзге ұлт тақырыбы») Қырғызстан мен Қазақстандағы ұлттық балет спектакльдерін талдады. Мұнда ол балеттерді жазу кезінде ұлттық бастаулар, дәстүрлі мәдениет маңызды рөл атқаратынын көрсетеді [4, 117] .

Қазақ музыка мәдениетінде бірінші балеттен бастап-ақ шығармалардың мазмұнына эпос алына бастайды. В. Великанов, Е. Брусиловский, Б. Қыдырбек, А. Раимқұлова және т. б. Қазақстан композиторларының әр буынында «Қозы Көрпеш - Баян Сұлу», «Қыз Жібек», «Қалқаман - Мамыр» сынды сюжеттерге көңіл аударылған.

Халық ауыз әдебиеті мыңдаған жылдар бойы көптеген халықтардың мәдениетінде әрқашан маңызды орынға ие. Бүгінгі күнге дейін кез келген халықтың эпикалық өнерінде сақталған терең тәрбиелік мәні, кең философиялық ойы, атақты батырлардың өмірі мен тарихи оқиғалар туралы мәліметтер - осының бәрі белгілі бір этникалық әлемнің бейнесін суреттейді.

Бұрынғы заманда қазақ халқы өз жерлерін қорғап, мемлекеттің басты міндеті - шетелдік жаулармен соғысып, оларды қуып шығару және туған жердің шекараларын қорғау еді. Бұл идея өз алдын Қазақ хандығының құрылуынан бастайды. Сол кездегі қазақтар бірнеше ғасырлар бойы қалмақ, жоңғар басқыншыларымен, кейінірек ХІХ ғасырда - Қоқанға қарсы күрес, Ресей отарында үздіксіз күрес жүргізді. Бұл соғыстардың барлығы өз жолын фольклорлық және әдеби шығармалардағы көркемдік көрініс тапты.

Тарихқа енген көрнекті батырлардың жорықтары жайлы монументалды эпикалық шығармалар жазылды. Бірақ Тәуелсіздік идеясы тек өз Отанын қорғау ғана емес, сонымен қатар - кез-келген қоғамның өміріндегі басқа да көп қырлы құбылыстардың еркіндігі, шынайы махаббатты қорғау және жеке адамның тәуелсіздігі. Тағы да қазақтың ең үздік эпостарында халықтың тұрмысы, әдет-ғұрпы, салт-дәстүрлері ғана емес, эстетикалық көріністері де орын алады.

Дәл осы құбылысты біз «Қозы Көрпеш - Баян Сұлу», «Қыз Жібек», «Қалқаман - Мамыр» эпостарында көріп отырмыз. Фольклордың көптеген зерттеушілері атап өткендей « . . . эпос әсіресе феодализм дәуірінде, қоғам өмірінде гүлдейді, әлеуметтік және жеке мәселелер үлкен өзектілікке ие халықтың санасында жаңа қоғамдық идеал - адам жеке бақыт үшін күресуші. Мұндай уақытта адамдардың назары жеке тұлғаға, отбасылық-неке, махаббат мәселелеріне аударылады, өйткені жаңа дәуір мен жаңа ұрпақ осындай туындыға мұқтаж және жақын болды» [34, 352] .

Айту керек, барлық эпостарының негізгі тақырыбы - махаббат пен азап, өз сезімдерін қорғау үшін өмірлерін қиюға дайын бейнелер жайлы. Бұл эпостарды жазушылар таза махаббатты жырлап қана қоймай, сонымен бірге өз кейіпкерлерінің сөзімен және іс-әрекетімен бостандық идеясын білдіруге міндетті болды. Сондықтан да, қазақстан мәдениеті қалыптасудың басынан бастап, ұлттық сананы көрсетуде, моральдық, адамгершілік жағынан өте тартымды көрініп, өнер қайраткерлерінің драматургия, балет либреттосы және фильм сценарийінде қайнар көзі ретінде эпос сюжеті қолданылған.

XIX ғасырдың соңында белсенді дамыған романикалық эпос жанрында жаңа тақырыптар пайда болады. «Осы кезеңде барлық фольклорлық жанрлар, әсіресе эпос, әдебиеттің әсерін сезінеді, себебі, әлеуметтік теңдік, әйелдер теңдігі және бостандық тақырыптары кең қарастырылады. Оларға тарихи, өмірде болған оқиғалар, аңыз, әңгімелер негіз болып табылады» [34, 382] .

Өткен ғасырдың 30-шы жылдары туған қазақ балет театры өзінің негізгі міндетін ұлттық балет спектаклін құруда көрді. Мұндай спектакль пайда болмай тұрып, қазақ балеті ұлттық стильді іздеу жолынан өтті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.