Білікті мамандардың шетелге кету мәселесі туралы сұхбат алу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Алматы қаласы
физика-математика бағытындағы Назарбаев Зияткерлік Мектебі

Қазіргі әлемдегі Қазақстан
Курстық жұмыс

Бағыты:
Қазақстан және жаһандану

Тақырып:

Білікті мамандардың шетелге кету мәселесін қалай шешуге болады?

2984 cөз
Орындаған: Турта Дамила
(аты-жөні, қолы)

Жетекші: Әміртай Э.Т.
(аты-жөні, қолы)

Ішкі модератор: Әміртай Э.Т.
(аты-жөні, қолы)

Алматы, 2022
Құрылымы
I. Кіріспе 3
1. Зерттеу жұмысының өзектілігі 3
1.2 Зерттеу мақсаты 3
1.3 Зерттеу міндеттер 3
1.4 Зерттеу жолдары 3
II. Негізгі бөлім 4
2.1 Әдебиетке шолу 4
2.1.1 Зерттеу әдістері 8
2.1.2 Сауалнама қорытындылары 8
2.1.3 Сұхбат қорытындылары 11
2.2 Зерттеу қорытындыларын талдау 12
2.2.1 SWOT талдау 12
2.2.2 PEST талдау 14
III. Қорытынды 15
IV. Қолданылған әдебиет 16
V. Қосымша 17

І. Кіріспе
Бүгін біз жаңа жаһандық революцияны тудыратын жаһандану құбылысы ретінде белгілі болған нәрсеге куә болып отырмыз - дамуға қажетті жағдайлар бар жерде жоғары білікті жұмыс күші тартылады (және сақталады). Осылайша, адамзат прагматикалық, еркін болып, ашық қоғам құрады, онда жастар өздерінің әлеуетін жүзеге асыра алатын және жеке басын дамыта алатын жерде орналасады. Ақыл-ойдың ағуы (немесе мидың ағуы) көптеген елдердің, соның ішінде Қазбақстанның алдында тұрған өте күрделі мәселе болып саналады. Бұл тұжырымдаманың көптеген анықтамалары бар, бірақ олардың барлығы ақыл-ойдың ағуы әдетте елдің білікті (ғылыми) кадрлардың кетуі нәтижесінде зияткерлік ресурстарды жоғалту процесін білдіреді [1]. Басқаша айтқанда, ақыл - ойдың ағуы - бұл қазіргі қоғамдағы ең маңызды ресурстардың бірі-зияткерлік капиталдың жоғалуы.

Зерттеу жұмысының өзектілігі
Мидың ағуы мәселесі осы уақытқа дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ. Қазақтардың туған жерін тастап кетіп жатқан фактіні ешкім теріс шығармайды. Соңғы кездері қарапайым студенттер де, ғалымдар да Қазақтаннан кетуге ынталы. Бірақ бұлар бірнеше жылдан кейін өз мансабын ғана емес, бүкіл мемлекеттің өмірін құратын адамдар. Бұл туған жер үшін алаңдатарлық белгі.
Елдегі экономикалық жағдай келесідей -жаңадан диплом алған жас мамандар көбінесе дипломмен жұмысқа тұралмай шектен тыс қалады. Жұмыс күші нарығында нақты реттеу жоқ, сондықтан мидың ағуы елдің экономикалық дамуы үшін өте қауіпті және соңғы уақытта экономикалық теорияның басты орындарының бірін алады [2].

Зерттеу мақсаты
Бұл курстық жұмыстың мақсаты - білікті мамандардың шетелге кету мәселесінің себептерін анықтай отырып, шешу жолдарын ұсыну.

Зерттеу міндеттер
ақыл-ойдың ағуы мәселесінің мәнін және оның мазмұнын зерттеу;
интеллектуалды көші-қонның негізгі себептерін сипаттау;
зерттеу деректеріне сүйене отырып, ақыл-ойдың ағып кетуіне тосқауыл қою шараларын ұсыну.
Білікті мамандардың шетелге кету мәселесі туралы сұхбат алу;
Сауалнама және сұхбат нәтижелерін талдай отырып, білікті мамандардың шетелге кету мәселесін шешу бойынша ұсыныстар беру.

1.4 Зерттеу әдістері
Интернет ресурстары мен бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып, керекті ақпаратты табу;
Кең аудиторияның пікірімен танысу мақсатта сауалнама жүргізу;
Білікті мамандардың шетелге кету мәселесінің себебін анықтап, шешу жолдарын ұсыну үшін сұхбат алу.
Сауалнама 100 мектеп оқушылар мен студенттер арасында жүруге жоспарланады. Сауалнама арқылы жас қазақстандықтардың қазіргі Қазақстанның жағдайы (экономика, медицина, білім, еңбек нарығы, инфрақұрылым, т.б.) туралы пікірін алу, шет елге көшу себептері туралы статистикалық мәлімет алу.
Алматы қaлaсындa орнaлaсқaн Qazbilim орталығының директоры бас директоры Аятжан Ахметжанмен, Bugin холдингінің директоры Айбек Қуатбаймен, политолог Талғат Қалиев және Рустам Бурнашовтармен сұхбат арқылы мәселе себептеріне терең қөзқарас, статистикалық мәліметті интерпретациялауға және шешу жолдарын табу үшін өткізіделі. Контент-талдау арқылы өзекті статистикалық мәлімет (шет елдерге көшкен мамандардың кім екені, саны, себебі) алынады және талданады.

1.5 Зерттеу сұрақтары:
Қазақстандағы интеллектуалды көші-қон мәселесінің жағдайы қандай?
Білікті мамандардың шетелге кетуге әсер ететін факторлар?
Білікті мамандардың шетелге кету мәселесінің шешу жолдары қандай?

1.6 Болжам:
Қазақстанда мидың ағып кетуінің негізгі себептері-білікті қызметкерлерге еңбекақы төлеудің жеткіліксіздігі, денсаулық сақтау мен білім беру сапасының төмендігі, сыбайлас жемқорлық және ғылымның (биотехнологиялар, ғарыштық технологиялар) дамымауы. Бұл мәселені шешу еңбек жағдайларын жақсарту, сыбайлас жемқорлықты азайту, инфрақұрылымды, медицинаны, білім беруді және нарықтық экономиканы дамытуда жатыр.

ІІ. Негізгі бөлім
Әдебиетке шолу

Ақпараттық технологиялар дәуірінде әр елге зияткерлік әлеует қажет: басқаша ойлауға қабілетті адамдардың әлеуеті. Әрбір осындай ақыл үшін әр ел күресуге дайын. Өйткені, барлық елдер өз дамуына мүдделі-бұл өнеркәсіпті дамыту, цифрлық технологияларды дамыту, бұл болашақта елдегі экономиканың өсуіне әкеледі. Көбінесе бұл жас ғалымдарды дамыған елдерге сатып алу немесе көшіру туралы. Бұл құбылыс ақыл-ойдың (мидың) ағуы деп аталды.
Халықаралық интеллектуалды көші қонның динамикасы мен бағыты көбінесе елдегі ғылымның дамуына және оған деген көзқарасқа байланысты. Білім мен ғылым жалпы елдің, атап айтқанда экономиканың дамуында маңызды рөл атқарады. Сондықтан, осы саладағы істердің жай-күйі тұтастай алғанда елдің ілгерілеуін айтарлықтай анықтайды. Дамуы білімге негізделген ел, адами капиталды жинайтын жоғары білікті мамандар жетекші рөл атқарады. Ал мидың ағуы мәселесі елдің дамуын айтарлықтай тежейді [3].
Сонымен, бүгінгі таңда Қазақстандағы интеллектуалды көші-қон мәселесінің жағдайын толығырақ талдайық.
Қазақстан азаматтарының шетелге ағыла бастағаны 2012 жылдан бастап айқындала көрініс тапты. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында 2003 жылға дейін елімізден көшіп кетушілер саны күрт өссе, 2004-2011 жылдар аралығында көші-қон үдерісі тұрақтап, көшіп-қону мен көшу ауқымы қысқарды. Ал 2012-2022 жылдары эмигранттар саны біртіндеп артып келеді.
2022 жылдың бірінші жартыжылдықтың қорытындысы бойынша Қазақстаннан кеткендердің арасында 15 жастан асқан азаматтардың 3340 -ы жоғары білімге ие, бұл осы жас санатындағы көшіп-қонушылар санының 35,5% - ын құрайды. Кәсіптік орта-3091 (32,9 %), жалпы орта - 2013 (21,4 %), негізгі орта - 964 (10,2 %). 6431
2022 жылғы қаңтар-маусым аралығында Қазақстаннан техникалық мамандықтары бар 2217 адам қоныс аударды. Экономикалық - 998, педагогикалық - 573, медициналық - 333, заң - 231, сәулет-құрылыс - 133, ауылшаруашылық - 103, басқа мамандықтар - 1843 (сурет 1) [4].

Сурет 1 - Қазақстандағы 2022 жылғы қаңтар-маусым кезеңіндегі мамандықтар бойынша 15 жастан асқан сыртқы көші-қон (адам)
Соңғы онжылдықта Қазақстанда теріс сыртқы көші-қон үрдісі орнады. 2012 жылдан бастап елге 162 мың адам көшіп келді, ал Қазақстаннан тұрақты тұруға екі есе көп - 333 мың азамат кетті. Сонымен қатар, бұл статистикаға оқу немесе жұмыс үшін эмиграцияда тұратын бірнеше ондаған мың қазақстандық кірмейді.
Олар туралы айтатын болсақ: ЮНЕСКО ұйымының соңғы мәліметтері бойынша, қазіргі уақытта 89 мың отандасымыз әртүрлі елдердің университеттерінде білім алуда. Олардың 80% - ы (71,3 мың) Ресейде оқиды. Олардың көпшілігі болашақ эмигранттар болуы мүмкін.
Қазақстандық жастармен бірге шетелге оқуға барудың негізгі стимулдары - шетелдік білімнің жоғары сапасы мен беделі, белгілі бір бөлігінде - әрі қарай жұмысқа орналасу және шетелде тұру. Бұл жерде білім көші-қонының кері жағы көрінеді - елдің интеллектуалдық әлеуетінің бір бөлігін жоғалту немесе қарапайым және қазірдің өзінде қалыптасқан терминмен айтсақ, мидың ағылуы.
Жас мамандар кез-келген мемлекеттің экономикалық дамуының кепілі болып табылады. Қазіргі уақытта экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін өнеркәсіпті дамыту жеткіліксіз, өнеркәсіптік революцияны жүзеге асыру қажет. Біз экономикалық әлеуметтік формацияның индустриалды кезеңінен жаңа цифрлық экономиканы тудыратын постиндустриалды кезеңге көшу дәуірінде өмір сүріп жатырмыз. Бұл ауысуды жүзеге асыруға шақырылған жас кадрлар, жас ғалымдар. Сондықтан Қазақстан үшін бұрынғыдан да өзекті мәселе-өз жас ақыл-ойларының ағып кетуіне жол бермеу, ғалымдарымызды Отанымызға қайтару және шетелдік зерттеушілерді тарту. Ол үшін, ең алдымен, кез-келген мемлекеттің дамуының негізгі қозғаушы күші болып табылатын жас ақыл-ойдың ағып кетуінің негізгі себептері мен ықтимал салдарын түсіну қажет [5] .
Ақыл-ойдың ағуы процесі кез-келген елдің экономикасына кері әсер етеді деп айту керек.
Әлемдік нарықтағы қазақстандық ғылымды қажетсінетін өнімнің үлесі іс жүзінде нөлге тең, ал, өздеріңіз білетіндей, бұл үлес ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет тиімділігінің жалпылама көрсеткіші болып табылады. Қазақстанмен салыстырғанда Еуропалық Одақ елдерінің ғылымды қажетсінетін өнімнің әлемдік нарығындағы үлесі 35%, АҚШ - 25%, Жапония - 11%, Сингапур - 7%, Оңтүстік Корея - 4%, Қытай - 2% құрайды. Бұл жағдайдың басты себептерінің бірі-отандық ғылымның нәтижелерін өндіріске енгізуге және дамытуға бизнестің қызығушылығының жоқтығы, өндірістік және жеке қаржы секторларының ғылымға және ғылыми-инновациялық қызметке өте аз инвестициялары. Бұл мәселені шешуге мемлекет басшысының бірқатар жүйелі бастамалары - үдемелі индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасы, инновацияларды дамыту және Қазақстан Республикасында технологиялық жаңғыртуға жәрдемдесу жөніндегі бағдарлама және тағы басқалар бағытталған [6].
Қазақстанның білікті мамандарының шетелде ғылыми мансапты таңдауының себептерін толығырақ анықтайық.
ғылым мен білім беруді қаржыландырудың жеткіліксіздігі;
Үкіметте осы саладағы көші-қон саясатын уақтылы түзетуге мүмкіндік беретін мидың ағуы туралы ресми статистиканың болмауы;
еңбекақының сәйкес келмеуі себебінен ғылыми қызметтің тартымсыздығы;
зияткерлік өнімдерді өндірушілер мен олардың тұтынушылары арасында тікелей байланыстың болмауы, оларды орнатудағы қиындықтар;
мемлекет тарапынан қаражатты олардың талабы бойынша бөлу әрекеттерінен көрінетін ғылыми бюрократия;
мамандардың кетуіне байланысты бюджеттік шығындар;
ғылыми институттардың қызметін дұрыс бағытта құра алатын ғылыми менеджерлердің болмауы;
ғылыми институттардың әртүрлі қажеттіліктерін қаржыландыру немесе жобаны жүзеге асыру үшін қаражат бөлудегі әділетсіздік [7].
Қазақстандағы ғылымның жағдайы мен дамуының негізгі көрсеткіштері 2 суретте көрсетілген [4].

Сурет 2 - Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға жұмсалған ішкі шығыстар, млн. теңге

2 суретте Қазақстандағы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға жұмсалған ішкі шығыстар 2021 жылы 109 332,7 млн.тг құрады 2020 жылмен салыстырғанда 20 304 млн.тг., 2017 жылмен салыстарғанда 40 448,5 млн.тг.- ұлғайғанын көруге болады. Алайда, бұл бөлінген қаражатты қолданудың тиімділігі үлкен сұрақтар туғызады, өйткені нақты нәтижелерді қарастыратын іргелі зерттеу бағдарламасы жоқ. Сондықтан ғылым жас және өршіл зерттеушілер үшін тартымсыз болады, олар өз мемлекетінің болашағы мен қолдауын көрмей, дамыған елдерге көші-қон арқылы осы мәселелерді шешуге тырысады.
Бізге тек жас ғалымдарды ғана емес, қолданыстағы технологияларды нақты жасаушыларды қолдау бағдарламасын дайындауымыз керек. Мұндай ғылыми данышпандар қазірдің өзінде Қазақстанда бар және егер олар тиісті жағдай жасаса, туған жерінде тұрып, жұмыс істегенді жөн көреді. Бұл бізге, ең алдымен, мемлекеттің технологиялық тәуелсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді: өкінішке орай, Қазақстан ақпараттық технологиялар саласы импорттық бағдарламалық жасақтаманы қолдануға тәуелді (операциялық жүйелер мен мәліметтер базасын басқару жүйелерінің бағдарламалық жасақтамасының 90% дейін). Бізде жеке, жақсы жұмыс істейтін операциялық жүйе жоқ.
Бұл мәселені шешу үшін импорттық өнімдерді алмастыру мақсатында ғылыми орталықтарды дамыту және отандық инфрақұрылымдық бағдарламалық өнімдерді әзірлеу жөніндегі жобаларға мемлекеттік қолдауды қамтамасыз ету қажет, бұл ақпараттық қауіпсіздікті ғана емес, тұтастай алғанда мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Сурет 3 - ҒЗТКЖ-мен айналысқан ұйымдар (кәсіпорындар) саны, бірлік және қызметкерлер саны, адам

3 суретте Қазақстандағы ҒЗТКЖ-мен айналысқан ұйымдар саны 2021 жылы 21 617 бірлік құрады, 2020 жылымен көрсеткішті салыстырғанда 1048 бірлікке, 2017 жылмен салыстырғанда 464 бірлікке төмендегенін байқауға болады. ҒЗТКЖ-ны орындаған қызметкерлер саныда қысқарған 2021 жылы 17 092 адамды құрады, 2020 жылымен салыстырғанда - 1136 адамға, 2017 жылымен салыстырғанда 113 адамға [4].
Қазіргі уақытта көптеген жас мамандар өздерінің технологиялары мен әзірлемелерін шетелге сатуда. Бұл олардың өнімді өз Отанында патенттей алмайтындығына, болашақта одан ақша таба алмайтындығына байланысты. Дамуды тіркеу шарттары бір қарағанда қарапайым болып көрінеді, бірақ Қазақстанда тіркелудің барлық процедурасы 18 айдан 20 айға дейін созылуы мүмкін. Технологияңызды патенттеу және оны өнеркәсіпке енгізу үшін шамамен 2 жыл күту керек. Нәтижесінде қазақстандық әзірлеушілерге өз технологияларын шетелге сату оңайырақ. Дәл осы жерде шетелде мидың ағып кетуіне байланысты тағы бір мәселе туындайды.
Осыған байланысты біз патент алу мерзімін қысқартып, процедурасын жеңілдетуіміз керек, ми мен технологияның шетелге кетуін тоқтатуымыз керек, бұл әлемдік нарықта қазақстандық технологиялардың сұранысы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Патент алу мерзімі алты айдан аспауға тиіс.
Мидың ағып кетуінің тағы бір себебі-біздің елде заманауи ғалымның тартымды бейнесі жоқ. Қазіргі заманғы бұқаралық ақпарат құралдарында үлкен күш бар, сондықтан олар сәтті инженердің бейнесін дамытуы керек, мысалы, Илон Маск ғарышқа зымыран ұшырады, оның бейнесі жастардың интеллектуалды әлеуетін жұмылдыра алады.
Қазіргі уақытта балалармен оларды ғылымға тарту бойынша жеткіліксіз жұмыс жүргізілуде. Балаларда адам-кәсіпкердің, адам-еңбектің тартымды бейнесін ғана емес, сонымен қатар қазіргі ғалымның тартымды бейнесін де жасау қажет.
Қазақстанда білім беру мен денсаулық сақтаудың сапасы мен қол жетімділігінің төмендігі адамдарды денсаулық сақтау мен білім берудің неғұрлым әділ және сапалы жүйесі бар елдерге кетуге мәжбүр етеді. Экономиканың және теңгенің сатып алу қабілетінің әлсіздігі және тиісінше білікті мамандардың табысының тұрақты жоғалуы адамдарды экономикасы мықты және тұрақты елдерге кетуге мәжбүр етеді. Осы себептерге байланысты адамдардың көпшілігі елден кетеді.
Мидың ағып кетуін азайтуға болады, сонымен қатар сыбайлас жемқорлықты азайту, нарықтық экономиканы дамыту, сот жүйесінің тәуелсіздігін күшейту, жеке меншіктің мызғымастығын қамтамасыз ету және ел ішіндегі инвестициялық ахуалды жақсарту арқылы көрші елдерден одан да көп мамандар тартуға болады. Бұған күшті, әділ және демократиялық мемлекет құру арқылы қол жеткізуге болады.

2.1.1 Зерттеу әдістері

Зерттеу жұмысында екі зерттеу әдісін қолдандым. Біріншісі - сауалнама арқылы сандық мәліметтер алу. Олaрдың бірі - Нaзaрбaев Зияткерлік мектебі филиaлының 11, 12 сынып оқушылaр aрaсындa жүргізілген сaуaлнaмa болсa, екіншісі - Алматы қaлaсындa орнaлaсқaн Qazbilim орталығының директоры бас директоры Аятжан Ахметжанмен, Bugin холдингінің директоры Айбек Қуатбаймен, политолог Талғат Қалиев және Рустам Бурнашовтармен сұхбат. Екі әдістің де мaңыздылығы бірдей жоғaры, өйткені бұл әдістер осы мәселе орын aлып жaтқaн ортaдa жүрген және оның әсеріне тікелей шaлдыққaн aдaмдaрдaн шынaйы мәлімет aлуғa мүмкіндік береді. Жоғaрыдa aтaлғaн жұмыстaр жобaның нәтижесі объективтілігіне үлес қосып, төменде келтірілген міндеттердің орындaлуынa бaғыттaлғaн:
Оқушылардың өмірдегі басты құндылықтарын aнықтaу;
Оқушылaрдың қаншалықты шет елге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.