ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ҮШІН ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҚ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІММИНИСТРЛІГІ
Д.А.ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЗАҢ АКАДЕМИЯСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚҚОРҒАУ
ҚЫЗМЕТІКАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілсін
Кафедра
меңгерушісі з.ғ.д.,
профессоры
(аты-жөні)
20 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ҚАРСЫ Қ ЫЛМЫСТАР ҮШІН ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҚ
шифр - білім беру бағдарламасы бойынша
Орындады: А.О. Ерік Арнат Қайратұлы
Ғылыми жетекші:
з.ғ.к., доцент Нурланова Гәкку
(қолы)
Нормабақылау
(қолы)
Алматы, 2023
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1
ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘНІ
1.1
Әскери қызметке қарсы қылмыстардың түсінігі, түрлері және қауіптілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.2
Әскери қылмыстың белгілері, құрамы, объектісі мен
субъектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
17
1.3
Әскери қызметке қарсы қылмыстардың криминологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ӘСКЕРИ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1
Әскери қызметке қарсы құқық бұзушыл ықтың объективті
белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
23
2.2
Әскери қызметке қарсы құқық бұзушылықтың субъективтік
белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30
2.3
Әскери қызметке қарсы құқық бұзушыл ықтардың квалификациялық жауаптылыгы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫ КВАЛИФИКАЦИЯЛАУ ЖӘНЕ ЖАЗАЛАУ ПРОБЛЕМАТИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1
3.2
Әскери соттын қылмыстарды саралау мәселелері ... ... ... ... ... .
Әскери қызметке қарсы қылмыстардың жазалану мәселелері ... ...
40
41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ..
47
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі зерттеу тақырыбының өзектілігі әскери қылмыс феноменін түсінуге, оның алғышарттарын анықтауға және жағымсыз салдарын талдауға, сондай-ақ оларға қарсы әрекет етудің тиімді тетіктерін қалыптастыруға байланысты кең ауқымды проблемалық мәселелердің теориялық және практикалық маңыздылығына байланысты.
Қарулы күштер қоғамдық-саяси тұрақтылық пен қауіпсіздіктің кепілі ғана емес, сонымен бірге қоғамдық қауіптің көзі болғандықтан, әскери қызмет саласындағы қылмысты елеулі әлеуметтік қатерлердің бірі ретінде қарастырған жөн. Бұл қауіпке қарсы тұру қазіргі мемлекеттің ең маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге, әскери қылмыстардың алдын алу, жолын кесу және ашудың тиімді шаралары әскери қылмыс құбылысын егжей-тегжейлі талдауға, оның құрылымын зерттеуге мүмкіндік беретін дамыған ғылыми базаға негізделуі тиіс екені даусыз. Динамикасы, ықтимал және нақты залалды бағалау, әлеуметтік-құқықтық ауытқулардың осы түрін еңсерудің перспективалық жолдарын белгілеу.
Жоғарыда аталған жағдайлар мәселелерінің өзектілігін алдын ала анықтайды және зерттеу тақырыбын таңдауды анықтайды.
Дипломдық жұмысыны тақырыбының даму дәрежесі. Мемлекеттік ұйымдасқан қоғамдағы әскери қызметтің орны мен рөлін анықтауға, оны құқықтық реттеуге, әскери қылмыстар институтын зерттеуге, әскери қызмет саласындағы заңсыз әрекеттерді жасаудың криминологиялық ерекшеліктеріне байланысты мәселелер, отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерінде қозғалған. В.А. Алексеев, Х.М. Ахметшин, Ашитов, Г.И. Баймурзин, В.М. Бозров, И.Ш. Борчашвили, Ф.С. Бражник, А.Н. Игнатов, Е.И. Қайыржанов, М.Қ. Кислицын, С.П. Кочешев, Ю.А. Красиков, В.Н. Кудрявцев, В.В. Лунеев, В.И. Мархотин, В.П. Маслов, И.М. Мацкевич, Ю.И. Мигачев, Г.М. Минковский,
А.В. Наумова, Р.Орымбаев, Н.А. Петухов, С.М. Рахметов, И.И. Рогов, А.В. Сапсай, С.С. Сартаев, С.А. Семенов, В.Г. Сызранцев, А.А. Тер-Акопов, С.В. Тихомиров, А.А. Толкаченко, В.В. Устименко, К.В. Харабет, И.Ф. Чистяков,Б.М. Чхиквадзе және т.б.
Қылмыстық жауапкершілік пен құқық бұзушылықтың алдын алу мәселелерін дамытуға елеулі үлес қосқан Н.М. Әбдіров, А.А. Әбдірашит, А.Н. Ағыбаев, А.Н. Ахпанов, Қ.Ж. Балтабаев, Қ.А. Бегалиев, Б.С. Бейсенов, Г.Н. Борзенков, Я.М. Браинин, С.Я Булатов, Б.В. Волженкин, Б.С. Волков, П.С. Дагель, Е.Г. Жәкішев, АҚШ Джекебаев, Б.Ы. Досмамбетов, Р.Н. Дусаев, Б.Ж. Жүні-сов, В.А. Иванников, А.А. Исаев, С.Г. Келина, В.И. Ковалев, М.Ч. Қоғамов, Д.П. Котов, М.М. Коченов, Н.Ф. Кузнецова, Р.Б. Құлжақаева, Қ.Ш. Құрманов, Н.С. Лейкина, А.А. Малиновский, А.М. Мамытов, Г.С. Мәуленов, А.Х. Минда-гулов, М.Г. Миненок, Р.И. Михеев, М.С. Нәрікбаев, А.С. Никифоров, Р.Т. Нұртаев, Б.М. Нұрғалиев, Е.А. Оңғарбаев, В.Г. Павлов, А.А. Пионтковский, Г.Ф. Поленов, Т.Г. Рахимов, Г.К. Рахымжанова, Г.Р. Рүстемова, Е.В. Садков, Р.Н. Судакова, Н.С. Таганцев, Б.Х. Төлеубекова, А.Н. Трейнин, И.Г. Филановский, X. Хехаузен, Д.С. Чукмаитов, И.К. Шахриманян, Д.А. Шестаков және т.б.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - әскери қылмыстардың түрлерін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың мақсаттары:
1. Қазақстан Республикасындағы әскери қылмыстардың теориялық негіздері;
2. Қазақстан Республикасындағы әскери қылмыстарды нормативтік талдау;
3. Криминология ғылымының қазіргі жағдайы контекстінде әскери қылмыстардың сипаты мен мазмұнына қатысты проблемалық мәселелерді анықтау және сипаттау;
4. әскери қылмыс және қылмыстық қақтығыс категорияларының арақатынасын анықтау;
5. әскери қылмыстардың пәндік құрамының ерекшеліктерін қарастыру, сондай-ақ құқыққа қайшы мінез-құлықтың осы түріне уәждемеге криминологиялық талдау жүргізу;
6. Қазақстан Республикасындағы әскери қылмыстарға қарсы күрес саласындағы қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасының қолданыстағы жүйесінің жұмыс істеуі мен жетілдірудің негізгі мәселелерін қарастыру.
Жұмыстың әдістемелік негізін мәселелер аясындағы қоғамдық құбылыстарды танудың өзара байланысты принциптері, әдіс-тәсілдері және әдістері құрады. Жұмыс пәнді зерделеудегі кешенді тәсіл әдістемесі негізінде жүргізілді. Негізгі зерттеу әдісі материалистік диалектика әдісі болып табылады. Автор танымның талдау мен синтез, индукция мен дедукция, аналогия, салыстыру сияқты жалпы ғылыми әдістері мен әдістерін пайдаланады. Дипломдық жұмыстың негізін қоғамдық құбылыстарды танудың жүйелік-құрылымдық және функционалдық әдістері құрайды. Әскери қызмет саласындағы қатынастарды қылмыстық-құқықтық реттеудің болашағын зерттеуде салыстырмалы құқықтық әдіске ерекше мән беріледі. әскери қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылықты жүзеге асыру механизмін зерттеуде - құқықтық модельдеу әдісі.
Дипломдық жұмыстың пәні Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы.
Дипломдық жұмыста ТМД елдерінің әдебиеті мен шетелдік тәжірибе, сонымен қатар қазақстандық тәжірибе қарастырылады. Дипломдық жұмыстың мақсаты әскери қызметке қарсы қылмыстардың қылмыстық- құқықтық сипаттамасының теориялық және практикалық аспектілерін жинақтау, олардың квалификациясы мен жазалану мәселелерін анықтау, осындай мәселелерді шешу бойынша ұсыныстарды тұжырымдау. Осы зерттеу объектісі қоғамдық әскери қызметке байланысты қатынастар.
Зерттеу пәні әскери қызметке қарсы қылмыстардың қылмыстық- құқықтық сипаттамасы болып табылады.
Зерттеудің теориялық негізі ретінде жалпы құқықтық және қылмыстық жауапкершілік мәселелеріне және әсіресе әскери қызметке қарсы қылмыстардың қылмыстық-құқықтық сипаттамасына арналған отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми еңбектері алынды.
Дипломдық жұмысының құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспе тақырыптың өзектілігін негіздейді, зерттеудің мақсаты мен әдістемесін анықтайды. Бірінші тарауда әскери қызметке қарсы қылмыстардың құқықтық мәні ашылады - әскери қызметке қарсы қылмыстар туралы заңнаманың түсінігі, түрлері, қалыптасу және даму тарихы зерттеліп, олардың криминологиялық сипаттамасы берілген.
Екінші тарауда қылмыс құрамының әрқайсысына қатысты жалпы теориялық аспектілері жинақталып, әскери қызметке қарсы қылмыстардың объектісі, объективтік жағы, субъектісі және субъективтік жағы талданады, олардың квалификациялық белгілері сипатталады.
Үшінші тарауда қарастырылып отырған қылмыстардың квалификациясы мен жазалау мәселелері көрсетіледі
1 ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘНІ
0.1 Әскери қызметке қарсы қылмыстардың түсінігі, түрлері және қауіптілігі.
Әскери қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық Қазақстан Республикасы 1997 жылғы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінің 16-тарауында қарастырылған. Қылмыстық кодекстің 366-бабында қандай қылмыстар әскери қылмыстарға жататынын анықтайды.
Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі бойынша әскери қызметшілердің әскери қылмыстар үшін жауапкершілігі Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiнде, басқа да әскерлерi мен әскери құралымдарында мерзiм бойынша немесе келiсiмшарт бойынша әскери қызмет өткерiп жатқан әскери қызметшiлер жасаған, осы тарауда көзделген әскери қызметтi өтеудiң белгiленген тәртiбiне қарсы қылмыстар әскери қылмыстар деп танылады.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 44-бабының 1-2-бөлігіне сәйкес, әскери қызмет өткеру бойынша шектеу келісім-шарт бойынша әскери қызмет өткеретін сотталған әскери қызметшілерге, сондай-ақ мерзімді әскери қызметшілерге және офицерлерге үш айдан екі жылға дейін тағайындалады.
Яғни, көрсетілген жазаны тағайындау кезінде әскери қызметшіге оның әскери қызметімен байланысты белгілі бір шектеулер белгіленеді.
2015 Күшіне енген Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі, оның 18-тарауында әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар тарауы бар. Жаңа Қылмыстық кодексте әскери қызметкерлердің қылмыстық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін жауапкершілік - айыппұл, түзеу жұмыстары, қамауға алу (гауптвахтада ұстау), бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындау көзделген. Әскери қызмет бойынша шектеу түріндегі жаза алынып тасталды.
Заңның мазмұнынан әскери қылмыстардың әскери қызметті атқару тәртібін реттейтін жалпы объектіге - қоғамдық қатынастарға қол сұғатыны шығады. Әскери қызметшінің әскери қызметтің белгіленген тәртібіне нұқсан келтіретін қылмыс жасауы, мысалы, тонау, бұзақылық және т.б. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің басқа тарауларының тиісті баптары бойынша жауаптылыққа әкеп соғады. Қол сұғу объектісіне қарай әскери қылмыстарды келесі түрлерге бөлуге болады.
1. Әскери қызметкерлер арасындағы бағыну тәртібіне және жарғылық қатынастарға нұқсан келтіретін қылмыстар;
2. Әскери қызмет тәртібіне қол сұғатын қылмыстар;
3. Арнаулы қызметтерді жүзеге асыру тәртібіне қол сұғатын қылмыстар;
4. Қарумен, оқ-дәрімен, әскери мүлікпен жұмыс істеу, әскери техниканы пайдалану тәртібіне қол сұғатын қылмыстар;
5. Әскери басқарудың қалыпты жұмысына және Қарулы Күштердің беделіне нұқсан келтіретін қылмыстар;
6. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің беделіне және әскери тәртіп негіздеріне нұқсан келтіретін қылмыстар.
Әскери қылмыстардың объективтік жағы іс-әрекетте де, мысалы, басшыға күш қолдану әрекеттерінде де (ҚК-тің 439-бабы), әрекетсіздікте де, мысалы, қызметке немқұрайлы қатынаста (ҚК 453-бабында) көрінеді. Құрамы бойынша әскери қылмыстардың құрамдары формальды болуы мүмкін, мысалы, дезертирлеу (Қылмыстық кодекстің 442-бабы), материалдық, мысалы, қарумен, сондай-ақ адамдарға қауіп төндіретін заттармен және объектілермен жұмыс істеу ережелерін бұзу (ҚК-нің 462-бабы), шекара қызметін жүзеге асыру ережелерін бұзу (ҚК-нің 445-бабы).
Әскери қылмыстардың көпшілігінің субъективтік жағы қасақана кінәмен сипатталады, мысалы, дезертирлеу (ҚК-нің 442-бабы), әскери мүлікті қасақана жою немесе бүлдіру (ҚК-нің 459-бабы) және т.б. Кейбір әскери қылмыстар тек қана абайсызда жасалған болуы мүмкін, мысалы, әскери мүлікті абайсызда жою немесе бүлдіру (ҚК 460-бабы). Жекелеген қылмыстар қасақана да, абайсызда да жасалуы мүмкін, мысалы, бұйрықты орындамау немесе өзге де орындамау (ҚК 437-бап). Жекелеген қылмыстардағы субъективтік жақтың факультативті белгілері қылмыстың мақсаты мен мотиві болып табылады.
Қазақстан-2030 Қазақстан халқына Жолдауында Елбасы, Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас Қолбасшысы Н.Ә. Назарбаев армияны реформалаудың негізгі міндеттерін айқындап берді: Қарулы Күштерді жаңғырту, олардың кәсіби даярлығы мен жауынгерлік әзірлігінің деңгейін көтеру, қарулы күрестің заманауи құралдарымен жарақтандыру.
Әскерлер бригадалық құрылымға көшу үдерісін бастады, әскерлердің жауынгерлік және мемлекеттік-құқықтық даярлығының жүйесі құрылды, бөлімдер мен бөлімшелерді үйлестіру және жауынгерлік жетілдіру үдерісі жүргізілуде, әскери техника мен әскери техниканы меңгеруде бәсекелестік дамыды, қару-жарақ және жауынгерлік дағдыларды жетілдіру.
Қарулы Күштердегі әскери қызметтің құқықтық негіздері:
1. Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда әскери қызмет өткерудің құқықтық негізін осы Заңда көзделген белгілері бар Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, Қазақстан Республикасының заңдары құрайды. Қазақстан құқық қорғау органдарының қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілері.
2. .Қазақстан Республикасымен ратификациялаған халықаралық шарттар осы Заңда көзделгеннен өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Әскери қызметтің принциптері және әскери қызметшілер мәртебесі:
1) заңдылық;
2) оларға жүктелген міндетті орындау үшін әскери қызмет өткеру жағдайларын ескере отырып, әскери қызметшілерді толық, жеткілікті және уақтылы қамтамасыз ету;
3) әскери қызметшiнiң құқықтары мен бостандықтарын қылмыстық және өзге де заңсыз қол сұғушылықтардан қорғау, оның әскери қызмет мiндеттерiн орындау кезiнде оған қол сұғылмаушылығы;
4) қолбасшылық пен бағыныштылықтың бірлігі;
5) саяси партиялар мен өзге де қоғамдық бірлестіктердің қызметінен тәуелсіздік.
Осы Заң Қазақстан Республикасының барлық әскери қызметшілеріне, оның ішінде біріккен (коалициялық) қарулы күштер құрамында, сондай-ақ бітімгершілік күштерінде ратификацияланған халықаралық шарттарға сәйкес әскери қызметте жүрген Қазақстан Республикасының әскери қызметшілеріне қолданылады.
Осы Заңның күші Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңнамасына қайшы келмейтін бөлігінде мемлекеттік саяси қызметшілерге қолданылады.
Осы Заңның әскери қызметшiлердi әлеуметтiк қамтамасыздандыру туралы кейбiр ережелерi мен нормалары олардың отбасы мүшелерiне, әскери қызметтен босатылған адамдарға, сондай-ақ әскери қызмет өткеру кезiнде қайтыс болған, қайтыс болған, хабар-ошарсыз кеткен немесе мүгедек болып қалған әскери қызметшiлердiң отбасы мүшелерiне қолданылады.
Қарулы Күштерден, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардан әскери қызметтен босатылған және басқа мемлекеттердегі тұрақты тұрғылықты жерге қоныс аударған Қазақстан Республикасы азаматтарының мәртебесі Қазақстан Республикасының сайланған мемлекеттермен халықаралық шарттарында айқындалады.
Әскери қызметшінің мәртебесі 5-бап
1. Әскери қызметшiнiң мәртебесi әскери қызметшiнiң заңдарда белгiленген ерекшелiктер мен шектеулермен Қазақстан Республикасының азаматы ретiндегi жалпы құқықтарын, бостандықтары мен мiндеттерiн, сондай-ақ оның әскери қызмет өткеру ерекшелiктерiне байланысты құқықтарын, мiндеттерi мен мiндеттерiн қамтиды. қызмет көрсету.
Әскери қызметшiлердiң құқықтары мен бостандықтарын, арнаулы мiндеттерi мен мiндеттерiн алып қою және шектеу осы Заңда белгiленген қосымша құқықтар мен жеңiлдiктермен өтеледi.
Жауынгер мәртебесін азаматтар алады:
әскери қызметке (оқуға) шақырылғандар - жергілікті әскери басқару органынан әскери қызмет (оқыту) орнына кету туралы тиісті бастықтың бұйрығы шыққан күннен бастап;
келісімшарт бойынша әскери қызметке кіргендер - әскери бөлім (мекеме) командирінің (бастықтың) бөлімшенің жеке құрамының тізімдеріне енгізу туралы бұйрығы шыққан күннен бастап;
техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білім беру бағдарламаларын іске асыратын әскери оқу орындарына оқуға түскендер, егер бұрын олар әскери қызметшілер болып табылмаса - әскери оқу орны бастығының оқуға қабылдау туралы бұйрығы шыққан күннен бастап әскери оқу орындары үшін ұландарды қоспағанда, білім беру персоналының тізімдерінде және шетелдік әскери оқу орнына қабылданған кезде - уәкілетті орган басшысының оқуға жіберу туралы бұйрығы шыққан күннен бастап;
Негізгі орта білім негізінде техникалық және кәсіптік білім берудің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын әскери оқу орындарында екінші курсты аяқтаған зеңбіректер - әскери оқу орны бастығының білімін жалғастыру, ауыстыру туралы бұйрығы шыққан күннен бастап үшінші курсқа дейін және курсанттың ауыспалы құрамдағы әскери лауазымына тағайындау.
Азамат әскери қызметтен босатылуына (әскери оқуды аяқтауына), сондай-ақ Республиканың арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдарына ауысуына байланысты әскери бөлім тізімдерінен шығарылған күннен бастап әскери қызметші мәртебесін жоғалтады. Қазақстанның.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері, басқа да әскерлері мен әскери құралымдары, ұлттық қауіпсіздік органдары, сыртқы барлау және басқалары Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері мен басқа да әскери құралымдары Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы қауіпсіздігін қорғаудың негізгі құралы болып табылады.
Қазақстанның даму институтының мәліметінше, Қазақстан Қарулы күштерінің саны 68 мыңнан аспайды. (Құрлық әскерлері 46,8 мың, Әскери-әуе күштері - 19 мың, Әскери-теңіз күштері - 3 мың). Халықаралық стратегиялық зерттеулер институтының мәліметі бойынша Қазақстанның жақын көршілері Ресей мен Қытайдың Қарулы Күштерінің саны сәйкесінше 1,536 және 3,2 млн адамды құрады.[23] [24]
Ресми статистикаға сәйкес (Қазақстанның даму институтының мұрағаты) Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері әскери басқару мен материалдық-техникалық қамтамасыз етуден басқа:
1. 1 әскер корпусын, 1 танк және 1 мотоатқыштар дивизиясын қоса алғанда, жалпы саны 46,8 мың адам Құрлық әскерлері; 5 жеке бригада (1 әуе десанты, 1 зениттік ракета, 1 артиллерия, 1 радиотехника және 1 зымыран). Олар 4941 бірлік танкімен (Т-62, Т-64, Т-72), 3458 бірлік бронетранспортермен (жаяу әскерлер мен бронетранспортерлер), 1852 бірлік далалық артиллериялық зеңбірекпен, 468 бірлік минометпен, Жедел-тактикалық және тактикалық басқарылатын зымырандар ұшыру қондырғыларының 495 бірлігі, 292 зениттік-зымырандық қондырғылар, 116 армиялық авиациялық тікұшақ (оның 42-сі жауынгерлік).
2. Жалпы саны 19 мың адам Әскери-әуе күштері, оның ішінде авиациялық флоты 153 бомбалаушы (ТУ-16, СУ-24), 374 бомбалаушы бомбалаушы (МиГ-21, МиГ) бар 36-шы жауынгерлік авиация эскадрильясы. -25, МиГ-29), 18 көліктік ұшақ және 38 басқа мақсаттағы ұшақтар.
3. истребитель авиациясымен және зениттік-зымырандық жүйелермен қаруланған бір әуе шабуылына қарсы қорғаныс дивизиясы.
4. 1403 А жүйесіндегі 10 жағалау күзеті катерімен және 2 бірлік төмен гидрографиялық катермен қаруланған 3 мың адамдық әскери-теңіз күштері.
5. Шекара әскерлері.
6. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің дербес әскери құралымдары мен резерві болып табылатын, тікелей Жоғарғы Бас Қолбасшыға бағынатын, саны 2,5 мың адам болатын Республикалық ұлан. Қарауылдар броньды жауынгерлік машиналармен, атыс қаруларымен, байланыс құралдарымен және көліктермен қаруланған.
7. 8 әскери госпиталь мен 3 әскери госпитальді қамтитын медициналық қызмет.[25]
Әскери саладағы стратегияға келетін болсақ, ол Қазақстан Республикасы болып табылатын немесе болуды жоспарлап отырған әскери-саяси құрылымдарға қатысушы елдердің Қарулы Күштерімен тиімді өзара іс-қимыл жасайтын жоғары кәсіби Қарулы Күштерді құруға негізделуі тиіс, мүшесі.
Өз қауіпсіздігімізді қамтамасыз ету үшін кеңейтуді барынша пайдалану керек ҰҚШҰ шеңберіндегі тұрақты әскери-техникалық ынтымақтастық. Оның сипаты мен мазмұны отандық Қарулы Күштерді жаңғырту бағыттарына тығыз сәйкес келуі керек. Бірақ, әрине, бұл жағдайда ұтқыр күштер, авиация, әуе шабуылына қарсы қорғаныс, жоғары дәлдіктегі қару-жарақ пен заманауи барлау техникасы кеңінен дамитын жоғары тиімді Қарулы Күштерді құру басты басымдық болып табылады. Мұндай маңызды жаңғыртудың өмірлік қажеттілігі ықтимал әскери қауіп-қатерлердің табиғатына, қарулы қақтығыстардың төмен немесе орташа қарқындылығына байланысты. Бұл да бейім, әсіресе өлкенің әскери географиясы - үлкен аумақ, шекараларының ұзындығы және халық тығыздығының төмендігі.
Бұл жағдайда парадоксальды жағдай байқалады. Қарулы Күштерді жаңа технологиялармен жабдықтау деңгейі өсіп, сарбаздардың психикалық әлеуетінің деңгейі төмендеуде. Мәселен, әскерилер әскерге шақырылғандардың соңғы танктерді немесе атыс қаруының заманауи түрлерін меңгеруге уақыты жоқ екенін алға тартады. Қызмет көрсету кезінде олар жасайтын ең жақсы нәрсе-басқарудың қарапайым командаларын орындауды үйрену.
Жоғары оқу орындарына түскен жас жігіттерді әскер қатарына шақыруды кейінге қалдыру туралы шешім қабылдағанда саяси көшбасшылардың басшылыққа алған ізгі ниеті Қарулы Күштердің салауатты интеллектуалдық әлеуетін жоғалтқанына айналды. Осы жағдайларда әскери қызметкерлер арасындағы қылмысқа қарсы күрестің криминологиялық және әлеуметтік-құқықтық проблемалары ерекше өзекті болып табылады және мамандардың зерттеу нысанына айналады.
Қазіргі уақытта, біздің ойымызша, Қазақстан Республикасының әскери қауіпсіздігіне негізгі сыртқы қауіп-қатерлер:
- республика шекарасына тікелей жақын орналасқан әскери қақтығыстардың бар және ықтимал орталықтары;
- республика аумағына экстремистердің, халықаралық террористердің қарулы топтарының ықтимал енуі;
- кейбір елдердің әскери қуатты шамадан тыс және сапалы түрде арттыруы нәтижесінде аймақтық тұрақтылықтың ықтимал әлсіреуі;
- ЖҚҚ-ның таралу қаупі, оларды жеткізу құралдары мен соңғы технологиялар азиялық аймақта және олардың лаңкестік топтардың қолына түсу мүмкіндігі.
Сонымен қатар, әскери қауіпсіздікке ішкі қауіптер:
- елдің әскери-кәсіптік әлеуетінің жеткіліксіз дамуы, Қарулы Күштерді техникалық жарақтандыру, басқа мемлекеттерден қару-жарақ пен әскери техниканы жөндеуді ұйымдастыру мәселелеріне тәуелділік;
- заңсыз қарулы құрамалардың, террористік топтардың, қарақшы құрамалардың мемлекеттік объектілерге шабуылдары;
- қаруды, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттарды және басқа құралдарды заңсыз тарату;
-Қазақстан Республикасының аумағында диверсиялық және террористік актілерді жүзеге асыру үшін қарулы құрамалар құру;
- мемлекет ішінде экстремизм мен сепаратизмнің таралуы;
- Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің созылмалы жеткіліксіз қаржыландыруы;
- Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің жауынгерлік қабілетін, оларды жұмылдыруды және елдің жауынгерлік әзірлігін төмендету.
- шағын, ұтқыр, жоғары кәсіби, жақсы қаруланған жедел әрекет ету армиясын құруға бағытталған әскери реформаны жүргізуді кешіктіру;
- логистикалық инфрақұрылымның нашар дамуы;
- Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің материалдық-техникалық деградациясына әкелетін Қазақстанның сақталған әскери- кәсіптік әлеуетін төмендету;
- қару-жарақ пен әскери техниканы дамытудың ұзақ мерзімді бағдарламаларының болмауы;
- Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің қызметін тиімді саяси және азаматтық бақылау тетіктерінің жоқтығы;
- дедовщина, әскери қызметкерлер арасындағы қылмыстар, қару ұрлау санының артуы.
- республикадағы демографиялық жағдайдың нашарлауы және әскер жасындағы жастардың денсаулық көрсеткіштерінің төмендеуі;
- жоғары әскери топтардағы біліктілік пен кәсіпқойлық деңгейінің параллельді төмендеуімен бірге армия бюрократиясының шамадан тыс өсуі, қызметтік бұзушылық пен сыбайлас жемқорлықтың артуы.
Бірақ тұтастай алғанда Қазақстанның әскери қауіпсіздігіне ең үлкен қауіп - бұл бір жағынан қауіпсіздік қажеттіліктері мен екінші жағынан мемлекеттің экономикалық мүмкіндіктері арасындағы алшақтық. Бұл мәселе ең маңызды болып табылады.[26]
Ұлттық қауіпсіздік - бұл қылмыстық заң да бар, оны қорғау үшін нақты құндылық, ол шын мәнінде әртүрлі субъектілердің қауіпсіздігіне ең қауіпті қол сұғушылық ретінде қоғам мен мемлекеттің қылмыстарға реакциясы болып табылады.
Әскери қауiпсiздiкке қылмыстық зиян келтiру әскерлердiң жауынгерлiк дайындығына сол немесе басқа нысанда зиян келтiру арқылы жүзеге асырылады. Бұл ретте қауіп зиянды зардаптардың нақты келтірілуі ғана емес, сонымен бірге оларға қауіп төндіруі де екенін есте ұстаған жөн.
Әскери қылмыстардың ерекше субъектісі - Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, республиканың басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында мерзімді әскери қызметке шақыру бойынша немесе келісім-шарт бойынша әскери қызмет өткеретін адам, сондай-ақ оларды оқыту кезінде запаста тұрған азаматтар. Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне: әскери басқару органдары, Қарулы Күштердің түрлері, тыл жатады. Басқа әскери құрамаларға ішкі әскерлер, Республикалық ұлан, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің әскерлері, мемлекеттік органдар мен азаматтық қорғаныс бөлімшелері жатады.
Әскери қылмыстар Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінің басқа тарауларында көзделген қылмыстардан екі белгісімен ерекшеленеді - қол сұғушылықтың ерекше объектісі және қылмыстың ерекше субъектісі.
Әскери қылмыстардың квалификациялық белгілері соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында қылмыс жасау болып табылады және оларды жасау ерекше жазалау шарасына дейін қылмыстық жауаптылықты күшейтуге әкеп соғады.
Соғыс уақыты деп Қазақстан Республикасының жаумен соғысып жатқан кезеңі түсініледі. Жауынгерлік жағдай деп әскери бөлімнің, бөлімшенің жаумен қарулы қақтығыс жағдайында болған уақыты түсініледі.
Әскери қылмыстардың кейбір элементтерінің объективтік жағын қарастырайық.
Бұйрықты орындамау немесе өзге де орындамау (ҚК 437-бабы): Басшының бұйрығын орындаудан ашық (көрсеткіштік) бас тарту, сол сияқты басқа да әдейі орындамау. бастық белгiленген тәртiппен берiлген, қызмет мүдделерiне елеулi зиян келтiрсе,-кiнәлiнi қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғады.
Бұйрық - бұл бастықтың міндетті талабы және белгілі бір әрекеттерді жасау немесе оларды жасауға тыйым салу. Бұйрықтың нысаны әртүрлі: жазбаша, ауызша, белгі, бірақ бағынушылар бұл өтініш немесе тілек емес, бұйрық екенін түсінуі міндетті.
Бұйрықты орындамау немесе оны орындаудан ашық бас тарту немесе оны орындаудан нақты жалтару нысаны.
Объективті жақтың міндетті өкімдері қызмет мүдделеріне елеулі зиян келтіру және кінәлінің әрекеті мен одан туындайтын салдар арасындағы себепті байланыс болуы тиіс. Кінәлінің бастыққа қарсылық көрсету-яғни бастықтың немесе басқа адамның әскери қызметте өзіне жүктелген міндеттерін орындауына кедергі жасау, күш қолдану немесе оны қолданамын деп қорқыту арқылы жасалған әрекеті аса қауіпті қылмыс болып табылады. Дәл осындай жауаптылық (жазаның түрлері мен мөлшері бойынша) бастыққа қатысты орындау кезінде жасалған ұрып-соғумен, денсаулығына жеңіл зиян келтірумен немесе бастыққа қатысты өзге де күш қолданумен (дене немесе психикалық) күш қолдану әрекеттері үшін де көзделген, оның әскери міндеттері, қызмет немесе осы міндеттерді орындауға байланысты. Қылмыстардың санамаланған элементтерінде байланыс қарастырылған: бастық - бағынушы - ол Қарулы Күштердің жарғысында нақты анықталған. Бұрынғы КСРО одақтық республикаларының қылмыстық кодекстері дедовщина деп аталатын құбылыстан туындаған қылмыс құрамымен толықтырылды - әскери қызметшілер арасындағы бағыныштылық қатынастары болмаған кезде олардың арасындағы қатынастардың жарғылық ережелерін бұзу (ҚР ҚК 440-бабы), және кейбір әскери қызметкерлердің басқаларға зорлық-зомбылық көрсетуінің, олардың ар-намысы мен қадір-қасиетін қорлаудың, келеке етудің әртүрлі түрлері үшін қылмыстық жауапкершілікті қарастырады. Сонымен қатар, қорлау мен зорлық-зомбылықтың нысандары мен әдістері әртүрлі және бұл қылмыс Қарулы Күштерде жиі кездеседі.
Келесі жиі кездесетіндер әскери қызмет тәртібіне қол сұғатын қылмыстар, оларға мыналар жатады:
1. Әскери қызметшiнiң командирлердiң (бастықтардың) әскери бөлiмнiң орналасқан жерiнен немесе қызмет өткеру орнынан, сондай-ақ әскери қызметшiлердiң (бастықтардың) рұқсатынсыз кетуiнен тұратын бөлiмшесiн немесе қызмет орнын өз бетiнше тастап кетуi (ҚК-нің 441-бабы).
2. Дезертирлеу (ҚК-нің 442-бабы) - әскери қызметтен жалтару мақсатында бөлімшені немесе қызмет орнын өз бетінше тастап кету, сондай-ақ қызметке келмеу.
Бұл екі қылмыстың айырмашылығы сол, әскерден қашу үшін біліктілік белгісі мақсат - әскери қызметтен жалтару (қылмыстың субъективтік жағы), ал бөлімшені немесе қызмет орнын өз бетінше тастап кету үшін 2-ден астам мерзім белгіленеді, (қылмыстың объективтік жағы).
Құқық ғылымы дамуының қазіргі кезеңіндегі қылмыс пен қылмыс сияқты құбылыстар оларды адам қоғамынан бөлінбейтін объективті өмір сүретін әлеуметтік-құқықтық шындық, оның даму шарттары ретінде зерттеуді талап етеді.
Жеке адамдар мен әлеуметтік топтардың жанжалсыз бірге тұруы мүмкін болмағандықтан, заңсыз, оның ішінде қылмыстық әрекеттер болмайтын қоғамды елестету мүмкін емес.
Қылмыс, қылмыстық терминдері латын тілінен алынған: criminaln - қылмыс, criminalis - қылмысқа қатысты. Сәйкес әлеуметтік құбылыстарды білдіретін қылмыс және қылмыстық ұғымдары философтардың, социологтардың, заңгерлердің назарын аударды және тартуда және олар бір мағыналы болудан алыс түсіндіреді. Осыған байланысты П.Таппен (заңгер-әлеуметтанушы қылмыс сияқты маңызды ұғымды анықтауда орын алған шатасушылық алаңдатарлық ) деп баса айтты. [1]
Ең қатал нормативтік-құқықтық көзқарас Н.Ф. Кузнецов ұстанымында айқын көрінді, ол былай деп мәлімдеді: Қылмыстық дегенді тек қылмыстық заң анықтайды. Қылмыстардың тиісті криминологиялық ұғымдары жоқ.
Қылмысты мұндай түсіндірулердің мазмұны мен рөлін сыни емес қабылдау кейбір зерттеушілерді қызық тұжырымдарға әкеледі. Мысалы, американдық социокриминолог Эдвин Шур былай деп жазды: ... қылмыс толығымен қылмыстық құқық нормаларымен анықталатынын және заңдардың рухы мен әріпін өзгертуге болатынын мойындасақ... біз бұл тұжырымды түсінеміз қылмыстың негізгі көзі - заңның өзі деген сөз софизмге мүлдем ұқсамайды[5]. Әрі қарай: Біз, ең болмағанда, қылмыстық заңның мазмұнын анықтай отырып, қылмыстың сипаты мен дәрежесіне белгілі бір дәрежеде әсер ететінімізді мойындауымыз керек[6].
Осы логикаға сүйене отырып, еліміздегі қылмыстың деңгейі мен ауқымын төмендетудің ең тиімді жолы - бұрын қылмыстық заңнамада қылмыстық деп танылған мінез-құлықтарды дәйекті және табанды түрде декриминализациялау деп қорытынды жасауға болады. Басқаша айтқанда, Қылмыстық кодексте жаза қарастырылған қылмыс құрамы неғұрлым аз болса, қылмыс соғұрлым аз болады!
Бұл тәсіл әлеуметтік шындық фактілерінің зерттелетін континуумының шеңберін қажетсіз тарылтады, өйткені жетілмеген заң формальды түрде қылмыс болып қала беретін, бірақ осыған байланысты өзінің әлеуметтік қауіптілігін жоғалтпайтын қылмыстық мінез-құлықтың бірқатар түрлерін есепке алмауы мүмкін. Сонымен қатар, қылмыс түсінігін анықтауда біртұтас әдістемелік тәсілдердің болмауы, мінез-құлықтың белгілі бір түрін қылмыстық немесе қылмыстық емес деп жіктеу критерийлерін бөлу жекелеген елдерде дұрыс салыстырмалы криминологиялық талдау жүргізуді мүмкін емес етеді, салыстыруға келмейтін құқық бұзушылық көрсеткіштері және т.б.
Бұл тұйық шеңберден шығуға заң ғылымында ешқандай әрекет жасалмады деу әділетсіздік болар еді. Мысалы, американдық профессор Эдвин Сазерленд заң ғылымындағы ақ халаттылардың қылмыстарын талдауға жасаған алғашқы әрекеттерінің бірінде қылмыс түсінігін анықтауда дуалистік деп аталатын тәсілге жүгіну арқылы бұл қайшылықты шешуге тырысты.
Гилинский, оның ұстанымымен келіспеу қиын, өз бетінше қылмыстар жоқ (өздігінен), өйткені қылмысты (қылмысты) дәйекті анықтау, әдетте, мүмкін емес. Құқық ғалымдары (mala in se-ге қатысты), сондай-ақ заң шығарушының өзі (mala prohibita қалыптасуында) мінез-құлықтың жекелеген түрлерін қылмыстылыққа жатқызу кезінде таза субъективті ойларды басшылыққа алады. Мұндай әдісті ғылыми, гносеологиялық ұстанымдардан дұрыс деп тануға болмайтынын дәлелдеудің қажеті жоқ.
Бұл қайшылықтың шешімі проф. Л.И. Спиридонов заң құқықтың жалғыз қайнар көзі емес; ол әдет-ғұрып, сот прецеденті, нормативтік шарт және т.б. болуы мүмкін, сондықтан қылмыс тек қылмыстық заңды, қылмыстық-құқықтық тыйымды ғана емес, сонымен қатар қылмыстық-құқықтық сипаттағы заңдық нұсқауларды бұзатын әрекет ретінде жалпы сипатталады.[8] [9] Сондықтан заң ғылымы, Л.И. Спиридонов, қылмысты, ең алдымен, әлеуметтік факт ретінде қарастырады, оған қоғамда адамдар, ұжымдар, жеке адам мен ұжым арасындағы қалыптасқан қатынастар тәртібіне жеке субъектінің қоғамдық қауіпті қол сұғуы ретінде мүдделі[10].
Гюнтер Кайзер қылмыс түсінігінің өзі уақыт пен кеңістікке, әлеуметтік жүйенің орны мен мазмұнына байланысты екенін, сондықтан әртүрлі болуы мүмкін екенін атап көрсетеді.[11] Осылайша, соңғы жүз жыл ішінде қылмыстандырылған мінез-құлық саласының мазмұны мен көлемінде, яғни қылмыстық заңмен қылмыстар санатына жатқызылған әрекеттер саласында елеулі өзгерістер болды.
Сонымен қатар, қарастырылған құқықтық нормалардың саны қылмыстық санкциялар мен экономикалық қылмыстар үшін жазаны қамтамасыз ету бірнеше есе өсті (көлік және экологиялық құқық бұзушылықтарға қатысты жағдай ұқсас). Бұл еркін бәсеке кезеңінен өскен және мемлекеттік реттеу элементтерімен неғұрлым өркениетті нарықтық даму сатысына өткен елдердің экономикасындағы экономикалық қатынастарды ретке келтіру қажеттілігінен туындады.
Қылмыстың қылмыстық заңда көзделген әрекет ретіндегі құқықтық анықтамасы әртүрлі елдерде бірдей қылмыстардың құрамы сәйкес келмеуі мүмкін болса да, жалпыға бірдей танылғанын ескеріңіз. Материалдық ұғым бастапқыда әртүрлі мазмұнмен толтырылуы мүмкін-ол белгілі бір зерттеудің міндеттерін тұжырымдауға байланысты, белгілі бір ғылыми мектептің басым концепциясынан, белгілі бір зерттеушінің ұстанымынан.
Бұл ретте қылмыстың құқықтық анықтамасы (қолданыстағы қылмыстық заңнамаға сәйкес) қылмыстың ауқымын, құрылымын және динамикасын зерттеу қажет болған жағдайларда қолданылады. Материалдық (криминологиялық) анықтама шектен тыс криминализациялау, жаңадан криминализациялау немесе қылмыссыздандырудың саяси-құқықтық мәселелерін талдауда қолданылады. Егер біз,-тек қылмыс ұғымының заңдық анықтамасына ғана тоқталсақ, онда белгілі бір әрекеттерді криминализациялау немесе қылмыссыздандыру процестерін түсіндіру мүмкін емес деп, орынды атап көрсетеді Э.Рессман [14].
Осыған байланысты біз қылмыстық құқық пен криминологиялық көзқарастарды ажырату тұрғысынан қылмыс категориясын талдау әдістемесіне қатысты екі пікірді айтамыз.
Бірінші. Қылмыстың құқықтық (қылмыстық-құқықтық) түсінігі құқық қолдану тәжірибесінде қолданылатын әмбебап анықтама және бұл оның ерекше әлеуметтік және саяси-құқықтық мәні. Әлеуметтік қолайлы, заңды, қылмыстық емес мінез-құлық пен қылмыс антиномия, оның үстіне жеке антиномия болып табылады, ол нақты деңгейде жақсылық - зұлымдық мәңгілік жалпы антиномиясын адамзат қоғамының болмысының айнымас серігі ретінде көрсетеді.
Екінші. Қылмыстың материалдық түсінігі, атап өтілгендей, белгілі бір әрекеттерді қылмысқа жатқызу деңгейіне жол берудің саяси-құқықтық мәселелерін зерттеудің аса маңызды құралы болып табылады. Басқаша айтқанда, қылмысқа қарсы күресте қылмыстық құқықтың жекелеген нормаларын қолданудың тиімділігін талдау міндетін атқарады. Бұл қылмысты, оның себептерін, қылмыскер тұлғасын зерттейтін және қылмыстың алдын алу шараларын әзірлейтін заң ғылымының және ең алдымен криминологияның негізгі міндеттерінің бірі.
Қылмыстың дұрыс криминологиялық концепциясын жасау қажеттілігіне тек батыс криминологтары ғана назар аудармайды. Сондықтан Шестаков құқықтануда қылмыс идеясын оның заңда қарастырылған белгісімен шектеуге болмайды, әйтпесе қылмыстық құқықтың орнын озбырлық алады деп атап көрсетеді. Мемлекет қабылдаған заңдардың әрқашанда әділеттіліктен алшақ екендігін негізге ала отырып, қылмысты заңмен мойындалғанына қарамастан, қоғамға елеулі қауіп төндіретін кінәлі әрекет деп түсіну керек.[15]
Соңғы бірнеше жылда әлемде қылмыс екі есеге өсті, оның дамуы өсуде. БҰҰ мәліметтері бойынша, 90-жылдардың аяғынан бері әлемде қылмыс орта есеппен жылына 5%-ға өсті, ал халықтың өсімі жылына 1%-ды құрайды. Жыл сайын кемінде 450 миллион қылмыс тіркеледі, ал олардың нақты саны 3-4 есе көп болуы мүмкін.[16]
Көптеген елдерде қылмыстың өте жоғары деңгейі аясында Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы жанындағы Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің мәліметі бойынша соңғы онжылдықта еліміздегі қылмыстық ахуал ең тұрақты болып табылады. Қазақстандағы қылмыс деңгейінің төмендеу тенденциясы жалғасуда.
Дегенмен, Батыстың азаматтық қоғамындағы қылмыстың жоғары деңгейінің артында дамыған капиталистік елдердің Қарулы күштеріндегі қылмыстың өте төмен деңгейін де естен шығармау керек. Бұл елдерде елдегі қылмыс пен әскер арасындағы байланысты жою мүмкін болды. Мысалы, Америка Құрама Штаттарында қылмыстың өсуі аясында американдық армиядағы қылмыс деңгейі тұрақты, оның пайыздық үлесіне өсуі Пентагонда, Президент Әкімшілігінде, Парламентте және АҚШ-та ауыр тергеу нысанасына айналады. Ал мұның терең саяси мәні бар, өйткені мемлекеттіліктің жойылуы, әдетте, армияның ыдырауынан басталады (тәртіптің төмендеуі, әскери қызметтен жалтарулар санының артуы, әскери қызметтің бақылау деңгейінің төмендеуі), әскери бөлімдер, бөлімшелер және жеке әскери қызметшілер). Әскерлердің жауынгерлік әзірлігі сыртқы жаудан қорғану факторы ретінде ғана маңызды емес, ол ұлттық денсаулық пен мемлекеттің ішкі тұрақтылығының өте маңызды көрсеткіші болып шығады.Әскер ыдыраған кезде мемлекет құру процесі жүреді. өзін-өзі жою басталады.
Қылмыстық саясаттың міндеттерін жүзеге асырудағы ұлттық қауіпсіздіктің өзектілігі 20 ғасырдың аяғында соғысты болдырмау мәселесінен кейін адамзатқа, оның демократиялық және экономикалық дамуына ең үлкен қауіп төндіретініне байланысты. В.В. Лунеев, - қазіргі уақытта дәстүрлі қылмыстық, әскери, экологиялық, генетикалық және басқа да қауіптерді қамтитын қарқынды дамып келе жатқан ұлттық және трансұлттық қылмыс сақталады.
ХХІ ғасырдағы ішкі қылмыстық саясат пен қылмыстық заңнаманы дамытудың қажетті бағыттарының бірі еліміздің әскери ұйымының мақсаттарын құқықтық қамтамасыз ету болып танылуға тиіс: Қазақстанның қорғаныс қабілеті мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету, ықтимал агрессияға тойтарыс беру, сондай-ақ Қазақстан Республикасының әскери саладағы халықаралық міндеттемелеріне сәйкес міндеттерді орындау.
Мемлекетке, жалпы қоғамға тән барлық оң және теріс тенденциялар мен заңдылықтар армияда да толық көрініс табуда. К.Маркстің көп жылдар бұрын айтқан Армия тарихы азаматтық қоғамның бүкіл тарихын таңғажайып айқындықпен қорытындылайды деген сөздері қылмысты құбылыстарды талдау үшін де орынды. [17] [18]
0.2 Әскери қылмыстың белгілері, құрамы, объектісі мен субъектісі
Әскери қылмыс құрамы әртүрлі белгілер бойынша саралануы мүмкін. Сонымен, әскери қылмыстар объективтік жағын заңнамалық сипаттау әдісі бойынша (объективті жағының құрылысына қарай) формальды (ҚР ҚК 441-443-баптары), материалдық 462-465-баптар) болуы мүмкін. Қоғамдық қауіптілік сипаты мен дәрежесі бойынша олар негізгі құрамға бөлінеді (ҚР ҚК 437-бабының 1-бөлігі) жеңілдететін мән-жайлары бар құрам, (ҚР ҚК 437-бабының 4-бөлігі) ауырлататын мән-жайлары бар құрам. Сонымен қатар, әскери қылмыстардың барлық элементтері осы негізде үш түрге бөлінбейді. Кейбір баптарда тек негізгі қылмыс құрамы қарастырылған, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 455-457, 458 және 459-баптарында негізгі және білікті құрамдары бар нормалар бар.
Құрылымы бойынша әскери қылмыстардың құрамдары негізінен күрделі болып табылады, өйткені қылмыс құрамының асқынуы мыналарға байланысты болады:
- элементтерді еселеу, мысалы, бастыққа қарсы күш көрсету әрекеттері (ҚР ҚК-нің 439-бабы) екі объектіге: әскери бағыныстылық қатынастарына және зорлық-зомбылыққа ұшыраған адамның денсаулығына қол сұғу;
- қылмыс жасау процесін ұзарту - қашқындықты жалғастыру (ҚР ҚК 442-бабы);
- әрекетті әскери қылмыс деп тану үшін әрқайсысы (кем дегенде біреуі) жеткілікті болатын бірнеше әрекеттерді, зардаптарды және т.б.
Осылайша, әскери қылмыс құрамының негізгі мәні оның осы бапқа сәйкес жасалған қоғамдық қауіпті әрекетте болуы болып табылады. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 3-бабы қылмыстық жауаптылықтың негізі болып табылады және оның басқа мағынасы қылмысты саралау үшін қолданылады.
Әскери қызметшінің осы немесе басқа қоғамға қауіпті әрекетін әскери қылмыс ретінде дұрыс саралау үшін әскери қылмысты сипаттайтын аса мәнді және ерекше белгілерді қамтитын әскери қылмыстың жалпы түсінігінен шығу қажет, олардан алшақ. Адамға қарсы, экономикалық саладағы, мемлекеттік қызметке, қоғамдық қауіпсіздікке және халықтың денсаулығына қарсы қылмыстардың белгілерімен бірдей.
Заң шығарушы әскери қылмыстар бойынша нормалар жүйесін жасаған кезде, ең алдымен, әскери қылмыстың белгілеріне сәйкес келетін белгілі бір әрекеттер таңдалып алынады және сол арқылы әскери қылмыстардың жалпы көлемі анықталады
Содан кейін әскери қылмыстардың барлық құрамдары қоғамдық қауіптілік сипаты мен дәрежесі және мазмұны жағынан бір-біріне жақындығы ескеріле отырып, белгілі бір реттілікпен орналасады. Осылайша, құқық нормалары арасында өзара тығыз байланыс орнатылады.[65]
Әскери сот органдарының тәжірибесі, қылмыстық құқық ғылымының деректері және әскери қылмыстармен күресу міндеттері ескерілген алдыңғы кезеңдерде әскери қылмыстар туралы заңнаманы әзірлеу нәтижесінде қалыптасқан әскери қылмыс элементтерінің жүйесі. Қылмыстық құқық теориясы әскери қылмыстардың құрамдарын жіктеп, оларды тиісті топтарға бөледі, қылмыстық қол сұғушылық объектісін бөлу негізіне алады. Егер барлық әскери қылмыстардың объектісі ретінде әскери қызмет өткеру тәртібі болса, онда әскери қылмыстардың әрбір тобында олардың тікелей объектісін құрайтын бірдей объект көрсетіледі.
Нақты әскери қылмыстардың тікелей объектісі әскери қызметті атқару тәртібінің жекелеген аспектілерін белгілейтін қатынастар болып табылады. Тікелей объектісі бойынша әскери қылмыстарды бес топқа бөлуге болады:
1. Әскери қызметшілер арасындағы бағыну тәртібіне және әскери жарғылық қатынастарға қарсы қылмыстар: бұйрыққа бағынбау немесе өзге де орындамау (ҚК 437-бап); бастыққа қарсылық көрсету немесе оны қызметтік міндеттерін бұзуға мәжбүрлеу (ҚК 438-бабы); бастыққа күш көрсету әрекеттері (ҚК 439-бабы); әскери қызметшілер арасындағы өзара бағыныштылық қатынастары болмаған кезде олардың өзара қарым-қатынастарының жарғылық ережелерін бұзу (ҚК 440-бап).
2. Әскери қызмет өткеру тәртібіне қарсы қылмыстар: бөлімді немесе қызмет орнын өз бетінше тастап кету (ҚК 441-бап); дезертирлеу (442-бап); өзін-өзі зақымдау немесе өзге де жолмен қызметтен жалтару (ҚК 443-бап).
3. Арнайы қызметтi жүзеге асыру тәртiбiне қол сұғатын қылмыстар: жауынгерлiк кезекшiлiктi атқару ережелерiн бұзу (ҚК 444-бап); шекара қызметін жүзеге асыру қағидаларын бұзу (ҚК-нің 445-бабы); қарауыл (вахта) міндетін атқарудың жарғылық қағидаларын бұзу (ҚК 446-бабы); гарнизондағы ішкі қызметтің немесе патрульдік қызметтің жарғылық ережелерін бұзу (ҚК 447-бабы); қоғамдық тәртіпті қорғау және қамтамасыз ету жөніндегі қызмет ережелерін бұзу қоғамдық қауіпсіздік (Қылмыстық кодекстің 449-бабы).
4.Әскери мүлікпен, қарумен, қауіптілігі жоғары көздермен жұмыс істеу тәртібіне, әскери техниканы пайдалану мен пайдалануға қарсы қылмыстар: Батып бара жатқан әскери корабльді тастап кету (ҚР ҚК 454-бап); әскери мүлікті қасақана жою немесе бүлдіру (ҚК 459-бабы); әскери мүлікті абайсызда жою немесе бүлдіру (ҚК 460-бабы); әскери мүлікті жоғалту (ҚК 461-бабы); қарумен, сондай-ақ айналасындағыларға қауіп төндіретін заттармен және заттармен жұмыс істеу ережелерін бұзу (ҚК 462-бап); автокөліктерді басқару және пайдалану ережелерін бұзу (ҚК 463-бабы); ұшу ережелерін бұзу немесе оларға дайындалу (ҚК 464-бап); кеме қатынасы ережелерін бұзу (ҚК 465-бабы).
5. Әскери басқару органдарының қалыпты жұмысына, Қарулы Күштердің беделі мен беделіне, сондай-ақ әскери тәртіпке қол сұғатын қылмыстар: билікті асыра пайдалану немесе әрекетсіздік (ҚК 451-бап); қызметке салғырт қарау (ҚК 453-бабы); соғыс құралдарын жауға беру немесе қалдыру (ҚК 455-бап); әскери сипаттағы құпия ақпаратты жария ету немесе әскери сипаттағы құпия ақпаратты қамтитын құжаттарды жоғалту (ҚК 458-бап); тұтқынға өз еркімен берілу (ҚК 456-бабы); мародерлік (Қылмыстық кодекстің 457-бабы).
Әрбір түрдің ішінде әскери қылмыстардың тікелей объектісі бөлінеді. Бұл тәртіпке, демек, мемлекеттің әскери қауіпсіздігіне қол сұғатын нақты әскери қызметшінің қызметтің белгілі бір түрін өту тәртібі.
Жоғарыда атап өтілгендей, қылмыстық қол сұғушылықтың объектісінен басқа, әскери қылмыстар қылмыстың басқа түрлерінен қылмыстың ерекше субъектісінің-әскери қызметке зиян келтіретін, ерекше ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Д.А.ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЗАҢ АКАДЕМИЯСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚҚОРҒАУ
ҚЫЗМЕТІКАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілсін
Кафедра
меңгерушісі з.ғ.д.,
профессоры
(аты-жөні)
20 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ҚАРСЫ Қ ЫЛМЫСТАР ҮШІН ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҚ
шифр - білім беру бағдарламасы бойынша
Орындады: А.О. Ерік Арнат Қайратұлы
Ғылыми жетекші:
з.ғ.к., доцент Нурланова Гәкку
(қолы)
Нормабақылау
(қолы)
Алматы, 2023
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1
ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘНІ
1.1
Әскери қызметке қарсы қылмыстардың түсінігі, түрлері және қауіптілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.2
Әскери қылмыстың белгілері, құрамы, объектісі мен
субъектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
17
1.3
Әскери қызметке қарсы қылмыстардың криминологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ӘСКЕРИ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1
Әскери қызметке қарсы құқық бұзушыл ықтың объективті
белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
23
2.2
Әскери қызметке қарсы құқық бұзушылықтың субъективтік
белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30
2.3
Әскери қызметке қарсы құқық бұзушыл ықтардың квалификациялық жауаптылыгы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫ КВАЛИФИКАЦИЯЛАУ ЖӘНЕ ЖАЗАЛАУ ПРОБЛЕМАТИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1
3.2
Әскери соттын қылмыстарды саралау мәселелері ... ... ... ... ... .
Әскери қызметке қарсы қылмыстардың жазалану мәселелері ... ...
40
41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ..
47
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі зерттеу тақырыбының өзектілігі әскери қылмыс феноменін түсінуге, оның алғышарттарын анықтауға және жағымсыз салдарын талдауға, сондай-ақ оларға қарсы әрекет етудің тиімді тетіктерін қалыптастыруға байланысты кең ауқымды проблемалық мәселелердің теориялық және практикалық маңыздылығына байланысты.
Қарулы күштер қоғамдық-саяси тұрақтылық пен қауіпсіздіктің кепілі ғана емес, сонымен бірге қоғамдық қауіптің көзі болғандықтан, әскери қызмет саласындағы қылмысты елеулі әлеуметтік қатерлердің бірі ретінде қарастырған жөн. Бұл қауіпке қарсы тұру қазіргі мемлекеттің ең маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге, әскери қылмыстардың алдын алу, жолын кесу және ашудың тиімді шаралары әскери қылмыс құбылысын егжей-тегжейлі талдауға, оның құрылымын зерттеуге мүмкіндік беретін дамыған ғылыми базаға негізделуі тиіс екені даусыз. Динамикасы, ықтимал және нақты залалды бағалау, әлеуметтік-құқықтық ауытқулардың осы түрін еңсерудің перспективалық жолдарын белгілеу.
Жоғарыда аталған жағдайлар мәселелерінің өзектілігін алдын ала анықтайды және зерттеу тақырыбын таңдауды анықтайды.
Дипломдық жұмысыны тақырыбының даму дәрежесі. Мемлекеттік ұйымдасқан қоғамдағы әскери қызметтің орны мен рөлін анықтауға, оны құқықтық реттеуге, әскери қылмыстар институтын зерттеуге, әскери қызмет саласындағы заңсыз әрекеттерді жасаудың криминологиялық ерекшеліктеріне байланысты мәселелер, отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерінде қозғалған. В.А. Алексеев, Х.М. Ахметшин, Ашитов, Г.И. Баймурзин, В.М. Бозров, И.Ш. Борчашвили, Ф.С. Бражник, А.Н. Игнатов, Е.И. Қайыржанов, М.Қ. Кислицын, С.П. Кочешев, Ю.А. Красиков, В.Н. Кудрявцев, В.В. Лунеев, В.И. Мархотин, В.П. Маслов, И.М. Мацкевич, Ю.И. Мигачев, Г.М. Минковский,
А.В. Наумова, Р.Орымбаев, Н.А. Петухов, С.М. Рахметов, И.И. Рогов, А.В. Сапсай, С.С. Сартаев, С.А. Семенов, В.Г. Сызранцев, А.А. Тер-Акопов, С.В. Тихомиров, А.А. Толкаченко, В.В. Устименко, К.В. Харабет, И.Ф. Чистяков,Б.М. Чхиквадзе және т.б.
Қылмыстық жауапкершілік пен құқық бұзушылықтың алдын алу мәселелерін дамытуға елеулі үлес қосқан Н.М. Әбдіров, А.А. Әбдірашит, А.Н. Ағыбаев, А.Н. Ахпанов, Қ.Ж. Балтабаев, Қ.А. Бегалиев, Б.С. Бейсенов, Г.Н. Борзенков, Я.М. Браинин, С.Я Булатов, Б.В. Волженкин, Б.С. Волков, П.С. Дагель, Е.Г. Жәкішев, АҚШ Джекебаев, Б.Ы. Досмамбетов, Р.Н. Дусаев, Б.Ж. Жүні-сов, В.А. Иванников, А.А. Исаев, С.Г. Келина, В.И. Ковалев, М.Ч. Қоғамов, Д.П. Котов, М.М. Коченов, Н.Ф. Кузнецова, Р.Б. Құлжақаева, Қ.Ш. Құрманов, Н.С. Лейкина, А.А. Малиновский, А.М. Мамытов, Г.С. Мәуленов, А.Х. Минда-гулов, М.Г. Миненок, Р.И. Михеев, М.С. Нәрікбаев, А.С. Никифоров, Р.Т. Нұртаев, Б.М. Нұрғалиев, Е.А. Оңғарбаев, В.Г. Павлов, А.А. Пионтковский, Г.Ф. Поленов, Т.Г. Рахимов, Г.К. Рахымжанова, Г.Р. Рүстемова, Е.В. Садков, Р.Н. Судакова, Н.С. Таганцев, Б.Х. Төлеубекова, А.Н. Трейнин, И.Г. Филановский, X. Хехаузен, Д.С. Чукмаитов, И.К. Шахриманян, Д.А. Шестаков және т.б.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - әскери қылмыстардың түрлерін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың мақсаттары:
1. Қазақстан Республикасындағы әскери қылмыстардың теориялық негіздері;
2. Қазақстан Республикасындағы әскери қылмыстарды нормативтік талдау;
3. Криминология ғылымының қазіргі жағдайы контекстінде әскери қылмыстардың сипаты мен мазмұнына қатысты проблемалық мәселелерді анықтау және сипаттау;
4. әскери қылмыс және қылмыстық қақтығыс категорияларының арақатынасын анықтау;
5. әскери қылмыстардың пәндік құрамының ерекшеліктерін қарастыру, сондай-ақ құқыққа қайшы мінез-құлықтың осы түріне уәждемеге криминологиялық талдау жүргізу;
6. Қазақстан Республикасындағы әскери қылмыстарға қарсы күрес саласындағы қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасының қолданыстағы жүйесінің жұмыс істеуі мен жетілдірудің негізгі мәселелерін қарастыру.
Жұмыстың әдістемелік негізін мәселелер аясындағы қоғамдық құбылыстарды танудың өзара байланысты принциптері, әдіс-тәсілдері және әдістері құрады. Жұмыс пәнді зерделеудегі кешенді тәсіл әдістемесі негізінде жүргізілді. Негізгі зерттеу әдісі материалистік диалектика әдісі болып табылады. Автор танымның талдау мен синтез, индукция мен дедукция, аналогия, салыстыру сияқты жалпы ғылыми әдістері мен әдістерін пайдаланады. Дипломдық жұмыстың негізін қоғамдық құбылыстарды танудың жүйелік-құрылымдық және функционалдық әдістері құрайды. Әскери қызмет саласындағы қатынастарды қылмыстық-құқықтық реттеудің болашағын зерттеуде салыстырмалы құқықтық әдіске ерекше мән беріледі. әскери қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылықты жүзеге асыру механизмін зерттеуде - құқықтық модельдеу әдісі.
Дипломдық жұмыстың пәні Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы.
Дипломдық жұмыста ТМД елдерінің әдебиеті мен шетелдік тәжірибе, сонымен қатар қазақстандық тәжірибе қарастырылады. Дипломдық жұмыстың мақсаты әскери қызметке қарсы қылмыстардың қылмыстық- құқықтық сипаттамасының теориялық және практикалық аспектілерін жинақтау, олардың квалификациясы мен жазалану мәселелерін анықтау, осындай мәселелерді шешу бойынша ұсыныстарды тұжырымдау. Осы зерттеу объектісі қоғамдық әскери қызметке байланысты қатынастар.
Зерттеу пәні әскери қызметке қарсы қылмыстардың қылмыстық- құқықтық сипаттамасы болып табылады.
Зерттеудің теориялық негізі ретінде жалпы құқықтық және қылмыстық жауапкершілік мәселелеріне және әсіресе әскери қызметке қарсы қылмыстардың қылмыстық-құқықтық сипаттамасына арналған отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми еңбектері алынды.
Дипломдық жұмысының құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспе тақырыптың өзектілігін негіздейді, зерттеудің мақсаты мен әдістемесін анықтайды. Бірінші тарауда әскери қызметке қарсы қылмыстардың құқықтық мәні ашылады - әскери қызметке қарсы қылмыстар туралы заңнаманың түсінігі, түрлері, қалыптасу және даму тарихы зерттеліп, олардың криминологиялық сипаттамасы берілген.
Екінші тарауда қылмыс құрамының әрқайсысына қатысты жалпы теориялық аспектілері жинақталып, әскери қызметке қарсы қылмыстардың объектісі, объективтік жағы, субъектісі және субъективтік жағы талданады, олардың квалификациялық белгілері сипатталады.
Үшінші тарауда қарастырылып отырған қылмыстардың квалификациясы мен жазалау мәселелері көрсетіледі
1 ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘНІ
0.1 Әскери қызметке қарсы қылмыстардың түсінігі, түрлері және қауіптілігі.
Әскери қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық Қазақстан Республикасы 1997 жылғы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінің 16-тарауында қарастырылған. Қылмыстық кодекстің 366-бабында қандай қылмыстар әскери қылмыстарға жататынын анықтайды.
Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі бойынша әскери қызметшілердің әскери қылмыстар үшін жауапкершілігі Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiнде, басқа да әскерлерi мен әскери құралымдарында мерзiм бойынша немесе келiсiмшарт бойынша әскери қызмет өткерiп жатқан әскери қызметшiлер жасаған, осы тарауда көзделген әскери қызметтi өтеудiң белгiленген тәртiбiне қарсы қылмыстар әскери қылмыстар деп танылады.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 44-бабының 1-2-бөлігіне сәйкес, әскери қызмет өткеру бойынша шектеу келісім-шарт бойынша әскери қызмет өткеретін сотталған әскери қызметшілерге, сондай-ақ мерзімді әскери қызметшілерге және офицерлерге үш айдан екі жылға дейін тағайындалады.
Яғни, көрсетілген жазаны тағайындау кезінде әскери қызметшіге оның әскери қызметімен байланысты белгілі бір шектеулер белгіленеді.
2015 Күшіне енген Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі, оның 18-тарауында әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар тарауы бар. Жаңа Қылмыстық кодексте әскери қызметкерлердің қылмыстық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін жауапкершілік - айыппұл, түзеу жұмыстары, қамауға алу (гауптвахтада ұстау), бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындау көзделген. Әскери қызмет бойынша шектеу түріндегі жаза алынып тасталды.
Заңның мазмұнынан әскери қылмыстардың әскери қызметті атқару тәртібін реттейтін жалпы объектіге - қоғамдық қатынастарға қол сұғатыны шығады. Әскери қызметшінің әскери қызметтің белгіленген тәртібіне нұқсан келтіретін қылмыс жасауы, мысалы, тонау, бұзақылық және т.б. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің басқа тарауларының тиісті баптары бойынша жауаптылыққа әкеп соғады. Қол сұғу объектісіне қарай әскери қылмыстарды келесі түрлерге бөлуге болады.
1. Әскери қызметкерлер арасындағы бағыну тәртібіне және жарғылық қатынастарға нұқсан келтіретін қылмыстар;
2. Әскери қызмет тәртібіне қол сұғатын қылмыстар;
3. Арнаулы қызметтерді жүзеге асыру тәртібіне қол сұғатын қылмыстар;
4. Қарумен, оқ-дәрімен, әскери мүлікпен жұмыс істеу, әскери техниканы пайдалану тәртібіне қол сұғатын қылмыстар;
5. Әскери басқарудың қалыпты жұмысына және Қарулы Күштердің беделіне нұқсан келтіретін қылмыстар;
6. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің беделіне және әскери тәртіп негіздеріне нұқсан келтіретін қылмыстар.
Әскери қылмыстардың объективтік жағы іс-әрекетте де, мысалы, басшыға күш қолдану әрекеттерінде де (ҚК-тің 439-бабы), әрекетсіздікте де, мысалы, қызметке немқұрайлы қатынаста (ҚК 453-бабында) көрінеді. Құрамы бойынша әскери қылмыстардың құрамдары формальды болуы мүмкін, мысалы, дезертирлеу (Қылмыстық кодекстің 442-бабы), материалдық, мысалы, қарумен, сондай-ақ адамдарға қауіп төндіретін заттармен және объектілермен жұмыс істеу ережелерін бұзу (ҚК-нің 462-бабы), шекара қызметін жүзеге асыру ережелерін бұзу (ҚК-нің 445-бабы).
Әскери қылмыстардың көпшілігінің субъективтік жағы қасақана кінәмен сипатталады, мысалы, дезертирлеу (ҚК-нің 442-бабы), әскери мүлікті қасақана жою немесе бүлдіру (ҚК-нің 459-бабы) және т.б. Кейбір әскери қылмыстар тек қана абайсызда жасалған болуы мүмкін, мысалы, әскери мүлікті абайсызда жою немесе бүлдіру (ҚК 460-бабы). Жекелеген қылмыстар қасақана да, абайсызда да жасалуы мүмкін, мысалы, бұйрықты орындамау немесе өзге де орындамау (ҚК 437-бап). Жекелеген қылмыстардағы субъективтік жақтың факультативті белгілері қылмыстың мақсаты мен мотиві болып табылады.
Қазақстан-2030 Қазақстан халқына Жолдауында Елбасы, Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас Қолбасшысы Н.Ә. Назарбаев армияны реформалаудың негізгі міндеттерін айқындап берді: Қарулы Күштерді жаңғырту, олардың кәсіби даярлығы мен жауынгерлік әзірлігінің деңгейін көтеру, қарулы күрестің заманауи құралдарымен жарақтандыру.
Әскерлер бригадалық құрылымға көшу үдерісін бастады, әскерлердің жауынгерлік және мемлекеттік-құқықтық даярлығының жүйесі құрылды, бөлімдер мен бөлімшелерді үйлестіру және жауынгерлік жетілдіру үдерісі жүргізілуде, әскери техника мен әскери техниканы меңгеруде бәсекелестік дамыды, қару-жарақ және жауынгерлік дағдыларды жетілдіру.
Қарулы Күштердегі әскери қызметтің құқықтық негіздері:
1. Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда әскери қызмет өткерудің құқықтық негізін осы Заңда көзделген белгілері бар Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, Қазақстан Республикасының заңдары құрайды. Қазақстан құқық қорғау органдарының қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілері.
2. .Қазақстан Республикасымен ратификациялаған халықаралық шарттар осы Заңда көзделгеннен өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Әскери қызметтің принциптері және әскери қызметшілер мәртебесі:
1) заңдылық;
2) оларға жүктелген міндетті орындау үшін әскери қызмет өткеру жағдайларын ескере отырып, әскери қызметшілерді толық, жеткілікті және уақтылы қамтамасыз ету;
3) әскери қызметшiнiң құқықтары мен бостандықтарын қылмыстық және өзге де заңсыз қол сұғушылықтардан қорғау, оның әскери қызмет мiндеттерiн орындау кезiнде оған қол сұғылмаушылығы;
4) қолбасшылық пен бағыныштылықтың бірлігі;
5) саяси партиялар мен өзге де қоғамдық бірлестіктердің қызметінен тәуелсіздік.
Осы Заң Қазақстан Республикасының барлық әскери қызметшілеріне, оның ішінде біріккен (коалициялық) қарулы күштер құрамында, сондай-ақ бітімгершілік күштерінде ратификацияланған халықаралық шарттарға сәйкес әскери қызметте жүрген Қазақстан Республикасының әскери қызметшілеріне қолданылады.
Осы Заңның күші Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңнамасына қайшы келмейтін бөлігінде мемлекеттік саяси қызметшілерге қолданылады.
Осы Заңның әскери қызметшiлердi әлеуметтiк қамтамасыздандыру туралы кейбiр ережелерi мен нормалары олардың отбасы мүшелерiне, әскери қызметтен босатылған адамдарға, сондай-ақ әскери қызмет өткеру кезiнде қайтыс болған, қайтыс болған, хабар-ошарсыз кеткен немесе мүгедек болып қалған әскери қызметшiлердiң отбасы мүшелерiне қолданылады.
Қарулы Күштерден, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардан әскери қызметтен босатылған және басқа мемлекеттердегі тұрақты тұрғылықты жерге қоныс аударған Қазақстан Республикасы азаматтарының мәртебесі Қазақстан Республикасының сайланған мемлекеттермен халықаралық шарттарында айқындалады.
Әскери қызметшінің мәртебесі 5-бап
1. Әскери қызметшiнiң мәртебесi әскери қызметшiнiң заңдарда белгiленген ерекшелiктер мен шектеулермен Қазақстан Республикасының азаматы ретiндегi жалпы құқықтарын, бостандықтары мен мiндеттерiн, сондай-ақ оның әскери қызмет өткеру ерекшелiктерiне байланысты құқықтарын, мiндеттерi мен мiндеттерiн қамтиды. қызмет көрсету.
Әскери қызметшiлердiң құқықтары мен бостандықтарын, арнаулы мiндеттерi мен мiндеттерiн алып қою және шектеу осы Заңда белгiленген қосымша құқықтар мен жеңiлдiктермен өтеледi.
Жауынгер мәртебесін азаматтар алады:
әскери қызметке (оқуға) шақырылғандар - жергілікті әскери басқару органынан әскери қызмет (оқыту) орнына кету туралы тиісті бастықтың бұйрығы шыққан күннен бастап;
келісімшарт бойынша әскери қызметке кіргендер - әскери бөлім (мекеме) командирінің (бастықтың) бөлімшенің жеке құрамының тізімдеріне енгізу туралы бұйрығы шыққан күннен бастап;
техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білім беру бағдарламаларын іске асыратын әскери оқу орындарына оқуға түскендер, егер бұрын олар әскери қызметшілер болып табылмаса - әскери оқу орны бастығының оқуға қабылдау туралы бұйрығы шыққан күннен бастап әскери оқу орындары үшін ұландарды қоспағанда, білім беру персоналының тізімдерінде және шетелдік әскери оқу орнына қабылданған кезде - уәкілетті орган басшысының оқуға жіберу туралы бұйрығы шыққан күннен бастап;
Негізгі орта білім негізінде техникалық және кәсіптік білім берудің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын әскери оқу орындарында екінші курсты аяқтаған зеңбіректер - әскери оқу орны бастығының білімін жалғастыру, ауыстыру туралы бұйрығы шыққан күннен бастап үшінші курсқа дейін және курсанттың ауыспалы құрамдағы әскери лауазымына тағайындау.
Азамат әскери қызметтен босатылуына (әскери оқуды аяқтауына), сондай-ақ Республиканың арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдарына ауысуына байланысты әскери бөлім тізімдерінен шығарылған күннен бастап әскери қызметші мәртебесін жоғалтады. Қазақстанның.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері, басқа да әскерлері мен әскери құралымдары, ұлттық қауіпсіздік органдары, сыртқы барлау және басқалары Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері мен басқа да әскери құралымдары Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы қауіпсіздігін қорғаудың негізгі құралы болып табылады.
Қазақстанның даму институтының мәліметінше, Қазақстан Қарулы күштерінің саны 68 мыңнан аспайды. (Құрлық әскерлері 46,8 мың, Әскери-әуе күштері - 19 мың, Әскери-теңіз күштері - 3 мың). Халықаралық стратегиялық зерттеулер институтының мәліметі бойынша Қазақстанның жақын көршілері Ресей мен Қытайдың Қарулы Күштерінің саны сәйкесінше 1,536 және 3,2 млн адамды құрады.[23] [24]
Ресми статистикаға сәйкес (Қазақстанның даму институтының мұрағаты) Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері әскери басқару мен материалдық-техникалық қамтамасыз етуден басқа:
1. 1 әскер корпусын, 1 танк және 1 мотоатқыштар дивизиясын қоса алғанда, жалпы саны 46,8 мың адам Құрлық әскерлері; 5 жеке бригада (1 әуе десанты, 1 зениттік ракета, 1 артиллерия, 1 радиотехника және 1 зымыран). Олар 4941 бірлік танкімен (Т-62, Т-64, Т-72), 3458 бірлік бронетранспортермен (жаяу әскерлер мен бронетранспортерлер), 1852 бірлік далалық артиллериялық зеңбірекпен, 468 бірлік минометпен, Жедел-тактикалық және тактикалық басқарылатын зымырандар ұшыру қондырғыларының 495 бірлігі, 292 зениттік-зымырандық қондырғылар, 116 армиялық авиациялық тікұшақ (оның 42-сі жауынгерлік).
2. Жалпы саны 19 мың адам Әскери-әуе күштері, оның ішінде авиациялық флоты 153 бомбалаушы (ТУ-16, СУ-24), 374 бомбалаушы бомбалаушы (МиГ-21, МиГ) бар 36-шы жауынгерлік авиация эскадрильясы. -25, МиГ-29), 18 көліктік ұшақ және 38 басқа мақсаттағы ұшақтар.
3. истребитель авиациясымен және зениттік-зымырандық жүйелермен қаруланған бір әуе шабуылына қарсы қорғаныс дивизиясы.
4. 1403 А жүйесіндегі 10 жағалау күзеті катерімен және 2 бірлік төмен гидрографиялық катермен қаруланған 3 мың адамдық әскери-теңіз күштері.
5. Шекара әскерлері.
6. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің дербес әскери құралымдары мен резерві болып табылатын, тікелей Жоғарғы Бас Қолбасшыға бағынатын, саны 2,5 мың адам болатын Республикалық ұлан. Қарауылдар броньды жауынгерлік машиналармен, атыс қаруларымен, байланыс құралдарымен және көліктермен қаруланған.
7. 8 әскери госпиталь мен 3 әскери госпитальді қамтитын медициналық қызмет.[25]
Әскери саладағы стратегияға келетін болсақ, ол Қазақстан Республикасы болып табылатын немесе болуды жоспарлап отырған әскери-саяси құрылымдарға қатысушы елдердің Қарулы Күштерімен тиімді өзара іс-қимыл жасайтын жоғары кәсіби Қарулы Күштерді құруға негізделуі тиіс, мүшесі.
Өз қауіпсіздігімізді қамтамасыз ету үшін кеңейтуді барынша пайдалану керек ҰҚШҰ шеңберіндегі тұрақты әскери-техникалық ынтымақтастық. Оның сипаты мен мазмұны отандық Қарулы Күштерді жаңғырту бағыттарына тығыз сәйкес келуі керек. Бірақ, әрине, бұл жағдайда ұтқыр күштер, авиация, әуе шабуылына қарсы қорғаныс, жоғары дәлдіктегі қару-жарақ пен заманауи барлау техникасы кеңінен дамитын жоғары тиімді Қарулы Күштерді құру басты басымдық болып табылады. Мұндай маңызды жаңғыртудың өмірлік қажеттілігі ықтимал әскери қауіп-қатерлердің табиғатына, қарулы қақтығыстардың төмен немесе орташа қарқындылығына байланысты. Бұл да бейім, әсіресе өлкенің әскери географиясы - үлкен аумақ, шекараларының ұзындығы және халық тығыздығының төмендігі.
Бұл жағдайда парадоксальды жағдай байқалады. Қарулы Күштерді жаңа технологиялармен жабдықтау деңгейі өсіп, сарбаздардың психикалық әлеуетінің деңгейі төмендеуде. Мәселен, әскерилер әскерге шақырылғандардың соңғы танктерді немесе атыс қаруының заманауи түрлерін меңгеруге уақыты жоқ екенін алға тартады. Қызмет көрсету кезінде олар жасайтын ең жақсы нәрсе-басқарудың қарапайым командаларын орындауды үйрену.
Жоғары оқу орындарына түскен жас жігіттерді әскер қатарына шақыруды кейінге қалдыру туралы шешім қабылдағанда саяси көшбасшылардың басшылыққа алған ізгі ниеті Қарулы Күштердің салауатты интеллектуалдық әлеуетін жоғалтқанына айналды. Осы жағдайларда әскери қызметкерлер арасындағы қылмысқа қарсы күрестің криминологиялық және әлеуметтік-құқықтық проблемалары ерекше өзекті болып табылады және мамандардың зерттеу нысанына айналады.
Қазіргі уақытта, біздің ойымызша, Қазақстан Республикасының әскери қауіпсіздігіне негізгі сыртқы қауіп-қатерлер:
- республика шекарасына тікелей жақын орналасқан әскери қақтығыстардың бар және ықтимал орталықтары;
- республика аумағына экстремистердің, халықаралық террористердің қарулы топтарының ықтимал енуі;
- кейбір елдердің әскери қуатты шамадан тыс және сапалы түрде арттыруы нәтижесінде аймақтық тұрақтылықтың ықтимал әлсіреуі;
- ЖҚҚ-ның таралу қаупі, оларды жеткізу құралдары мен соңғы технологиялар азиялық аймақта және олардың лаңкестік топтардың қолына түсу мүмкіндігі.
Сонымен қатар, әскери қауіпсіздікке ішкі қауіптер:
- елдің әскери-кәсіптік әлеуетінің жеткіліксіз дамуы, Қарулы Күштерді техникалық жарақтандыру, басқа мемлекеттерден қару-жарақ пен әскери техниканы жөндеуді ұйымдастыру мәселелеріне тәуелділік;
- заңсыз қарулы құрамалардың, террористік топтардың, қарақшы құрамалардың мемлекеттік объектілерге шабуылдары;
- қаруды, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттарды және басқа құралдарды заңсыз тарату;
-Қазақстан Республикасының аумағында диверсиялық және террористік актілерді жүзеге асыру үшін қарулы құрамалар құру;
- мемлекет ішінде экстремизм мен сепаратизмнің таралуы;
- Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің созылмалы жеткіліксіз қаржыландыруы;
- Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің жауынгерлік қабілетін, оларды жұмылдыруды және елдің жауынгерлік әзірлігін төмендету.
- шағын, ұтқыр, жоғары кәсіби, жақсы қаруланған жедел әрекет ету армиясын құруға бағытталған әскери реформаны жүргізуді кешіктіру;
- логистикалық инфрақұрылымның нашар дамуы;
- Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің материалдық-техникалық деградациясына әкелетін Қазақстанның сақталған әскери- кәсіптік әлеуетін төмендету;
- қару-жарақ пен әскери техниканы дамытудың ұзақ мерзімді бағдарламаларының болмауы;
- Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің қызметін тиімді саяси және азаматтық бақылау тетіктерінің жоқтығы;
- дедовщина, әскери қызметкерлер арасындағы қылмыстар, қару ұрлау санының артуы.
- республикадағы демографиялық жағдайдың нашарлауы және әскер жасындағы жастардың денсаулық көрсеткіштерінің төмендеуі;
- жоғары әскери топтардағы біліктілік пен кәсіпқойлық деңгейінің параллельді төмендеуімен бірге армия бюрократиясының шамадан тыс өсуі, қызметтік бұзушылық пен сыбайлас жемқорлықтың артуы.
Бірақ тұтастай алғанда Қазақстанның әскери қауіпсіздігіне ең үлкен қауіп - бұл бір жағынан қауіпсіздік қажеттіліктері мен екінші жағынан мемлекеттің экономикалық мүмкіндіктері арасындағы алшақтық. Бұл мәселе ең маңызды болып табылады.[26]
Ұлттық қауіпсіздік - бұл қылмыстық заң да бар, оны қорғау үшін нақты құндылық, ол шын мәнінде әртүрлі субъектілердің қауіпсіздігіне ең қауіпті қол сұғушылық ретінде қоғам мен мемлекеттің қылмыстарға реакциясы болып табылады.
Әскери қауiпсiздiкке қылмыстық зиян келтiру әскерлердiң жауынгерлiк дайындығына сол немесе басқа нысанда зиян келтiру арқылы жүзеге асырылады. Бұл ретте қауіп зиянды зардаптардың нақты келтірілуі ғана емес, сонымен бірге оларға қауіп төндіруі де екенін есте ұстаған жөн.
Әскери қылмыстардың ерекше субъектісі - Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, республиканың басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында мерзімді әскери қызметке шақыру бойынша немесе келісім-шарт бойынша әскери қызмет өткеретін адам, сондай-ақ оларды оқыту кезінде запаста тұрған азаматтар. Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне: әскери басқару органдары, Қарулы Күштердің түрлері, тыл жатады. Басқа әскери құрамаларға ішкі әскерлер, Республикалық ұлан, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің әскерлері, мемлекеттік органдар мен азаматтық қорғаныс бөлімшелері жатады.
Әскери қылмыстар Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінің басқа тарауларында көзделген қылмыстардан екі белгісімен ерекшеленеді - қол сұғушылықтың ерекше объектісі және қылмыстың ерекше субъектісі.
Әскери қылмыстардың квалификациялық белгілері соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында қылмыс жасау болып табылады және оларды жасау ерекше жазалау шарасына дейін қылмыстық жауаптылықты күшейтуге әкеп соғады.
Соғыс уақыты деп Қазақстан Республикасының жаумен соғысып жатқан кезеңі түсініледі. Жауынгерлік жағдай деп әскери бөлімнің, бөлімшенің жаумен қарулы қақтығыс жағдайында болған уақыты түсініледі.
Әскери қылмыстардың кейбір элементтерінің объективтік жағын қарастырайық.
Бұйрықты орындамау немесе өзге де орындамау (ҚК 437-бабы): Басшының бұйрығын орындаудан ашық (көрсеткіштік) бас тарту, сол сияқты басқа да әдейі орындамау. бастық белгiленген тәртiппен берiлген, қызмет мүдделерiне елеулi зиян келтiрсе,-кiнәлiнi қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғады.
Бұйрық - бұл бастықтың міндетті талабы және белгілі бір әрекеттерді жасау немесе оларды жасауға тыйым салу. Бұйрықтың нысаны әртүрлі: жазбаша, ауызша, белгі, бірақ бағынушылар бұл өтініш немесе тілек емес, бұйрық екенін түсінуі міндетті.
Бұйрықты орындамау немесе оны орындаудан ашық бас тарту немесе оны орындаудан нақты жалтару нысаны.
Объективті жақтың міндетті өкімдері қызмет мүдделеріне елеулі зиян келтіру және кінәлінің әрекеті мен одан туындайтын салдар арасындағы себепті байланыс болуы тиіс. Кінәлінің бастыққа қарсылық көрсету-яғни бастықтың немесе басқа адамның әскери қызметте өзіне жүктелген міндеттерін орындауына кедергі жасау, күш қолдану немесе оны қолданамын деп қорқыту арқылы жасалған әрекеті аса қауіпті қылмыс болып табылады. Дәл осындай жауаптылық (жазаның түрлері мен мөлшері бойынша) бастыққа қатысты орындау кезінде жасалған ұрып-соғумен, денсаулығына жеңіл зиян келтірумен немесе бастыққа қатысты өзге де күш қолданумен (дене немесе психикалық) күш қолдану әрекеттері үшін де көзделген, оның әскери міндеттері, қызмет немесе осы міндеттерді орындауға байланысты. Қылмыстардың санамаланған элементтерінде байланыс қарастырылған: бастық - бағынушы - ол Қарулы Күштердің жарғысында нақты анықталған. Бұрынғы КСРО одақтық республикаларының қылмыстық кодекстері дедовщина деп аталатын құбылыстан туындаған қылмыс құрамымен толықтырылды - әскери қызметшілер арасындағы бағыныштылық қатынастары болмаған кезде олардың арасындағы қатынастардың жарғылық ережелерін бұзу (ҚР ҚК 440-бабы), және кейбір әскери қызметкерлердің басқаларға зорлық-зомбылық көрсетуінің, олардың ар-намысы мен қадір-қасиетін қорлаудың, келеке етудің әртүрлі түрлері үшін қылмыстық жауапкершілікті қарастырады. Сонымен қатар, қорлау мен зорлық-зомбылықтың нысандары мен әдістері әртүрлі және бұл қылмыс Қарулы Күштерде жиі кездеседі.
Келесі жиі кездесетіндер әскери қызмет тәртібіне қол сұғатын қылмыстар, оларға мыналар жатады:
1. Әскери қызметшiнiң командирлердiң (бастықтардың) әскери бөлiмнiң орналасқан жерiнен немесе қызмет өткеру орнынан, сондай-ақ әскери қызметшiлердiң (бастықтардың) рұқсатынсыз кетуiнен тұратын бөлiмшесiн немесе қызмет орнын өз бетiнше тастап кетуi (ҚК-нің 441-бабы).
2. Дезертирлеу (ҚК-нің 442-бабы) - әскери қызметтен жалтару мақсатында бөлімшені немесе қызмет орнын өз бетінше тастап кету, сондай-ақ қызметке келмеу.
Бұл екі қылмыстың айырмашылығы сол, әскерден қашу үшін біліктілік белгісі мақсат - әскери қызметтен жалтару (қылмыстың субъективтік жағы), ал бөлімшені немесе қызмет орнын өз бетінше тастап кету үшін 2-ден астам мерзім белгіленеді, (қылмыстың объективтік жағы).
Құқық ғылымы дамуының қазіргі кезеңіндегі қылмыс пен қылмыс сияқты құбылыстар оларды адам қоғамынан бөлінбейтін объективті өмір сүретін әлеуметтік-құқықтық шындық, оның даму шарттары ретінде зерттеуді талап етеді.
Жеке адамдар мен әлеуметтік топтардың жанжалсыз бірге тұруы мүмкін болмағандықтан, заңсыз, оның ішінде қылмыстық әрекеттер болмайтын қоғамды елестету мүмкін емес.
Қылмыс, қылмыстық терминдері латын тілінен алынған: criminaln - қылмыс, criminalis - қылмысқа қатысты. Сәйкес әлеуметтік құбылыстарды білдіретін қылмыс және қылмыстық ұғымдары философтардың, социологтардың, заңгерлердің назарын аударды және тартуда және олар бір мағыналы болудан алыс түсіндіреді. Осыған байланысты П.Таппен (заңгер-әлеуметтанушы қылмыс сияқты маңызды ұғымды анықтауда орын алған шатасушылық алаңдатарлық ) деп баса айтты. [1]
Ең қатал нормативтік-құқықтық көзқарас Н.Ф. Кузнецов ұстанымында айқын көрінді, ол былай деп мәлімдеді: Қылмыстық дегенді тек қылмыстық заң анықтайды. Қылмыстардың тиісті криминологиялық ұғымдары жоқ.
Қылмысты мұндай түсіндірулердің мазмұны мен рөлін сыни емес қабылдау кейбір зерттеушілерді қызық тұжырымдарға әкеледі. Мысалы, американдық социокриминолог Эдвин Шур былай деп жазды: ... қылмыс толығымен қылмыстық құқық нормаларымен анықталатынын және заңдардың рухы мен әріпін өзгертуге болатынын мойындасақ... біз бұл тұжырымды түсінеміз қылмыстың негізгі көзі - заңның өзі деген сөз софизмге мүлдем ұқсамайды[5]. Әрі қарай: Біз, ең болмағанда, қылмыстық заңның мазмұнын анықтай отырып, қылмыстың сипаты мен дәрежесіне белгілі бір дәрежеде әсер ететінімізді мойындауымыз керек[6].
Осы логикаға сүйене отырып, еліміздегі қылмыстың деңгейі мен ауқымын төмендетудің ең тиімді жолы - бұрын қылмыстық заңнамада қылмыстық деп танылған мінез-құлықтарды дәйекті және табанды түрде декриминализациялау деп қорытынды жасауға болады. Басқаша айтқанда, Қылмыстық кодексте жаза қарастырылған қылмыс құрамы неғұрлым аз болса, қылмыс соғұрлым аз болады!
Бұл тәсіл әлеуметтік шындық фактілерінің зерттелетін континуумының шеңберін қажетсіз тарылтады, өйткені жетілмеген заң формальды түрде қылмыс болып қала беретін, бірақ осыған байланысты өзінің әлеуметтік қауіптілігін жоғалтпайтын қылмыстық мінез-құлықтың бірқатар түрлерін есепке алмауы мүмкін. Сонымен қатар, қылмыс түсінігін анықтауда біртұтас әдістемелік тәсілдердің болмауы, мінез-құлықтың белгілі бір түрін қылмыстық немесе қылмыстық емес деп жіктеу критерийлерін бөлу жекелеген елдерде дұрыс салыстырмалы криминологиялық талдау жүргізуді мүмкін емес етеді, салыстыруға келмейтін құқық бұзушылық көрсеткіштері және т.б.
Бұл тұйық шеңберден шығуға заң ғылымында ешқандай әрекет жасалмады деу әділетсіздік болар еді. Мысалы, американдық профессор Эдвин Сазерленд заң ғылымындағы ақ халаттылардың қылмыстарын талдауға жасаған алғашқы әрекеттерінің бірінде қылмыс түсінігін анықтауда дуалистік деп аталатын тәсілге жүгіну арқылы бұл қайшылықты шешуге тырысты.
Гилинский, оның ұстанымымен келіспеу қиын, өз бетінше қылмыстар жоқ (өздігінен), өйткені қылмысты (қылмысты) дәйекті анықтау, әдетте, мүмкін емес. Құқық ғалымдары (mala in se-ге қатысты), сондай-ақ заң шығарушының өзі (mala prohibita қалыптасуында) мінез-құлықтың жекелеген түрлерін қылмыстылыққа жатқызу кезінде таза субъективті ойларды басшылыққа алады. Мұндай әдісті ғылыми, гносеологиялық ұстанымдардан дұрыс деп тануға болмайтынын дәлелдеудің қажеті жоқ.
Бұл қайшылықтың шешімі проф. Л.И. Спиридонов заң құқықтың жалғыз қайнар көзі емес; ол әдет-ғұрып, сот прецеденті, нормативтік шарт және т.б. болуы мүмкін, сондықтан қылмыс тек қылмыстық заңды, қылмыстық-құқықтық тыйымды ғана емес, сонымен қатар қылмыстық-құқықтық сипаттағы заңдық нұсқауларды бұзатын әрекет ретінде жалпы сипатталады.[8] [9] Сондықтан заң ғылымы, Л.И. Спиридонов, қылмысты, ең алдымен, әлеуметтік факт ретінде қарастырады, оған қоғамда адамдар, ұжымдар, жеке адам мен ұжым арасындағы қалыптасқан қатынастар тәртібіне жеке субъектінің қоғамдық қауіпті қол сұғуы ретінде мүдделі[10].
Гюнтер Кайзер қылмыс түсінігінің өзі уақыт пен кеңістікке, әлеуметтік жүйенің орны мен мазмұнына байланысты екенін, сондықтан әртүрлі болуы мүмкін екенін атап көрсетеді.[11] Осылайша, соңғы жүз жыл ішінде қылмыстандырылған мінез-құлық саласының мазмұны мен көлемінде, яғни қылмыстық заңмен қылмыстар санатына жатқызылған әрекеттер саласында елеулі өзгерістер болды.
Сонымен қатар, қарастырылған құқықтық нормалардың саны қылмыстық санкциялар мен экономикалық қылмыстар үшін жазаны қамтамасыз ету бірнеше есе өсті (көлік және экологиялық құқық бұзушылықтарға қатысты жағдай ұқсас). Бұл еркін бәсеке кезеңінен өскен және мемлекеттік реттеу элементтерімен неғұрлым өркениетті нарықтық даму сатысына өткен елдердің экономикасындағы экономикалық қатынастарды ретке келтіру қажеттілігінен туындады.
Қылмыстың қылмыстық заңда көзделген әрекет ретіндегі құқықтық анықтамасы әртүрлі елдерде бірдей қылмыстардың құрамы сәйкес келмеуі мүмкін болса да, жалпыға бірдей танылғанын ескеріңіз. Материалдық ұғым бастапқыда әртүрлі мазмұнмен толтырылуы мүмкін-ол белгілі бір зерттеудің міндеттерін тұжырымдауға байланысты, белгілі бір ғылыми мектептің басым концепциясынан, белгілі бір зерттеушінің ұстанымынан.
Бұл ретте қылмыстың құқықтық анықтамасы (қолданыстағы қылмыстық заңнамаға сәйкес) қылмыстың ауқымын, құрылымын және динамикасын зерттеу қажет болған жағдайларда қолданылады. Материалдық (криминологиялық) анықтама шектен тыс криминализациялау, жаңадан криминализациялау немесе қылмыссыздандырудың саяси-құқықтық мәселелерін талдауда қолданылады. Егер біз,-тек қылмыс ұғымының заңдық анықтамасына ғана тоқталсақ, онда белгілі бір әрекеттерді криминализациялау немесе қылмыссыздандыру процестерін түсіндіру мүмкін емес деп, орынды атап көрсетеді Э.Рессман [14].
Осыған байланысты біз қылмыстық құқық пен криминологиялық көзқарастарды ажырату тұрғысынан қылмыс категориясын талдау әдістемесіне қатысты екі пікірді айтамыз.
Бірінші. Қылмыстың құқықтық (қылмыстық-құқықтық) түсінігі құқық қолдану тәжірибесінде қолданылатын әмбебап анықтама және бұл оның ерекше әлеуметтік және саяси-құқықтық мәні. Әлеуметтік қолайлы, заңды, қылмыстық емес мінез-құлық пен қылмыс антиномия, оның үстіне жеке антиномия болып табылады, ол нақты деңгейде жақсылық - зұлымдық мәңгілік жалпы антиномиясын адамзат қоғамының болмысының айнымас серігі ретінде көрсетеді.
Екінші. Қылмыстың материалдық түсінігі, атап өтілгендей, белгілі бір әрекеттерді қылмысқа жатқызу деңгейіне жол берудің саяси-құқықтық мәселелерін зерттеудің аса маңызды құралы болып табылады. Басқаша айтқанда, қылмысқа қарсы күресте қылмыстық құқықтың жекелеген нормаларын қолданудың тиімділігін талдау міндетін атқарады. Бұл қылмысты, оның себептерін, қылмыскер тұлғасын зерттейтін және қылмыстың алдын алу шараларын әзірлейтін заң ғылымының және ең алдымен криминологияның негізгі міндеттерінің бірі.
Қылмыстың дұрыс криминологиялық концепциясын жасау қажеттілігіне тек батыс криминологтары ғана назар аудармайды. Сондықтан Шестаков құқықтануда қылмыс идеясын оның заңда қарастырылған белгісімен шектеуге болмайды, әйтпесе қылмыстық құқықтың орнын озбырлық алады деп атап көрсетеді. Мемлекет қабылдаған заңдардың әрқашанда әділеттіліктен алшақ екендігін негізге ала отырып, қылмысты заңмен мойындалғанына қарамастан, қоғамға елеулі қауіп төндіретін кінәлі әрекет деп түсіну керек.[15]
Соңғы бірнеше жылда әлемде қылмыс екі есеге өсті, оның дамуы өсуде. БҰҰ мәліметтері бойынша, 90-жылдардың аяғынан бері әлемде қылмыс орта есеппен жылына 5%-ға өсті, ал халықтың өсімі жылына 1%-ды құрайды. Жыл сайын кемінде 450 миллион қылмыс тіркеледі, ал олардың нақты саны 3-4 есе көп болуы мүмкін.[16]
Көптеген елдерде қылмыстың өте жоғары деңгейі аясында Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы жанындағы Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің мәліметі бойынша соңғы онжылдықта еліміздегі қылмыстық ахуал ең тұрақты болып табылады. Қазақстандағы қылмыс деңгейінің төмендеу тенденциясы жалғасуда.
Дегенмен, Батыстың азаматтық қоғамындағы қылмыстың жоғары деңгейінің артында дамыған капиталистік елдердің Қарулы күштеріндегі қылмыстың өте төмен деңгейін де естен шығармау керек. Бұл елдерде елдегі қылмыс пен әскер арасындағы байланысты жою мүмкін болды. Мысалы, Америка Құрама Штаттарында қылмыстың өсуі аясында американдық армиядағы қылмыс деңгейі тұрақты, оның пайыздық үлесіне өсуі Пентагонда, Президент Әкімшілігінде, Парламентте және АҚШ-та ауыр тергеу нысанасына айналады. Ал мұның терең саяси мәні бар, өйткені мемлекеттіліктің жойылуы, әдетте, армияның ыдырауынан басталады (тәртіптің төмендеуі, әскери қызметтен жалтарулар санының артуы, әскери қызметтің бақылау деңгейінің төмендеуі), әскери бөлімдер, бөлімшелер және жеке әскери қызметшілер). Әскерлердің жауынгерлік әзірлігі сыртқы жаудан қорғану факторы ретінде ғана маңызды емес, ол ұлттық денсаулық пен мемлекеттің ішкі тұрақтылығының өте маңызды көрсеткіші болып шығады.Әскер ыдыраған кезде мемлекет құру процесі жүреді. өзін-өзі жою басталады.
Қылмыстық саясаттың міндеттерін жүзеге асырудағы ұлттық қауіпсіздіктің өзектілігі 20 ғасырдың аяғында соғысты болдырмау мәселесінен кейін адамзатқа, оның демократиялық және экономикалық дамуына ең үлкен қауіп төндіретініне байланысты. В.В. Лунеев, - қазіргі уақытта дәстүрлі қылмыстық, әскери, экологиялық, генетикалық және басқа да қауіптерді қамтитын қарқынды дамып келе жатқан ұлттық және трансұлттық қылмыс сақталады.
ХХІ ғасырдағы ішкі қылмыстық саясат пен қылмыстық заңнаманы дамытудың қажетті бағыттарының бірі еліміздің әскери ұйымының мақсаттарын құқықтық қамтамасыз ету болып танылуға тиіс: Қазақстанның қорғаныс қабілеті мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету, ықтимал агрессияға тойтарыс беру, сондай-ақ Қазақстан Республикасының әскери саладағы халықаралық міндеттемелеріне сәйкес міндеттерді орындау.
Мемлекетке, жалпы қоғамға тән барлық оң және теріс тенденциялар мен заңдылықтар армияда да толық көрініс табуда. К.Маркстің көп жылдар бұрын айтқан Армия тарихы азаматтық қоғамның бүкіл тарихын таңғажайып айқындықпен қорытындылайды деген сөздері қылмысты құбылыстарды талдау үшін де орынды. [17] [18]
0.2 Әскери қылмыстың белгілері, құрамы, объектісі мен субъектісі
Әскери қылмыс құрамы әртүрлі белгілер бойынша саралануы мүмкін. Сонымен, әскери қылмыстар объективтік жағын заңнамалық сипаттау әдісі бойынша (объективті жағының құрылысына қарай) формальды (ҚР ҚК 441-443-баптары), материалдық 462-465-баптар) болуы мүмкін. Қоғамдық қауіптілік сипаты мен дәрежесі бойынша олар негізгі құрамға бөлінеді (ҚР ҚК 437-бабының 1-бөлігі) жеңілдететін мән-жайлары бар құрам, (ҚР ҚК 437-бабының 4-бөлігі) ауырлататын мән-жайлары бар құрам. Сонымен қатар, әскери қылмыстардың барлық элементтері осы негізде үш түрге бөлінбейді. Кейбір баптарда тек негізгі қылмыс құрамы қарастырылған, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 455-457, 458 және 459-баптарында негізгі және білікті құрамдары бар нормалар бар.
Құрылымы бойынша әскери қылмыстардың құрамдары негізінен күрделі болып табылады, өйткені қылмыс құрамының асқынуы мыналарға байланысты болады:
- элементтерді еселеу, мысалы, бастыққа қарсы күш көрсету әрекеттері (ҚР ҚК-нің 439-бабы) екі объектіге: әскери бағыныстылық қатынастарына және зорлық-зомбылыққа ұшыраған адамның денсаулығына қол сұғу;
- қылмыс жасау процесін ұзарту - қашқындықты жалғастыру (ҚР ҚК 442-бабы);
- әрекетті әскери қылмыс деп тану үшін әрқайсысы (кем дегенде біреуі) жеткілікті болатын бірнеше әрекеттерді, зардаптарды және т.б.
Осылайша, әскери қылмыс құрамының негізгі мәні оның осы бапқа сәйкес жасалған қоғамдық қауіпті әрекетте болуы болып табылады. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 3-бабы қылмыстық жауаптылықтың негізі болып табылады және оның басқа мағынасы қылмысты саралау үшін қолданылады.
Әскери қызметшінің осы немесе басқа қоғамға қауіпті әрекетін әскери қылмыс ретінде дұрыс саралау үшін әскери қылмысты сипаттайтын аса мәнді және ерекше белгілерді қамтитын әскери қылмыстың жалпы түсінігінен шығу қажет, олардан алшақ. Адамға қарсы, экономикалық саладағы, мемлекеттік қызметке, қоғамдық қауіпсіздікке және халықтың денсаулығына қарсы қылмыстардың белгілерімен бірдей.
Заң шығарушы әскери қылмыстар бойынша нормалар жүйесін жасаған кезде, ең алдымен, әскери қылмыстың белгілеріне сәйкес келетін белгілі бір әрекеттер таңдалып алынады және сол арқылы әскери қылмыстардың жалпы көлемі анықталады
Содан кейін әскери қылмыстардың барлық құрамдары қоғамдық қауіптілік сипаты мен дәрежесі және мазмұны жағынан бір-біріне жақындығы ескеріле отырып, белгілі бір реттілікпен орналасады. Осылайша, құқық нормалары арасында өзара тығыз байланыс орнатылады.[65]
Әскери сот органдарының тәжірибесі, қылмыстық құқық ғылымының деректері және әскери қылмыстармен күресу міндеттері ескерілген алдыңғы кезеңдерде әскери қылмыстар туралы заңнаманы әзірлеу нәтижесінде қалыптасқан әскери қылмыс элементтерінің жүйесі. Қылмыстық құқық теориясы әскери қылмыстардың құрамдарын жіктеп, оларды тиісті топтарға бөледі, қылмыстық қол сұғушылық объектісін бөлу негізіне алады. Егер барлық әскери қылмыстардың объектісі ретінде әскери қызмет өткеру тәртібі болса, онда әскери қылмыстардың әрбір тобында олардың тікелей объектісін құрайтын бірдей объект көрсетіледі.
Нақты әскери қылмыстардың тікелей объектісі әскери қызметті атқару тәртібінің жекелеген аспектілерін белгілейтін қатынастар болып табылады. Тікелей объектісі бойынша әскери қылмыстарды бес топқа бөлуге болады:
1. Әскери қызметшілер арасындағы бағыну тәртібіне және әскери жарғылық қатынастарға қарсы қылмыстар: бұйрыққа бағынбау немесе өзге де орындамау (ҚК 437-бап); бастыққа қарсылық көрсету немесе оны қызметтік міндеттерін бұзуға мәжбүрлеу (ҚК 438-бабы); бастыққа күш көрсету әрекеттері (ҚК 439-бабы); әскери қызметшілер арасындағы өзара бағыныштылық қатынастары болмаған кезде олардың өзара қарым-қатынастарының жарғылық ережелерін бұзу (ҚК 440-бап).
2. Әскери қызмет өткеру тәртібіне қарсы қылмыстар: бөлімді немесе қызмет орнын өз бетінше тастап кету (ҚК 441-бап); дезертирлеу (442-бап); өзін-өзі зақымдау немесе өзге де жолмен қызметтен жалтару (ҚК 443-бап).
3. Арнайы қызметтi жүзеге асыру тәртiбiне қол сұғатын қылмыстар: жауынгерлiк кезекшiлiктi атқару ережелерiн бұзу (ҚК 444-бап); шекара қызметін жүзеге асыру қағидаларын бұзу (ҚК-нің 445-бабы); қарауыл (вахта) міндетін атқарудың жарғылық қағидаларын бұзу (ҚК 446-бабы); гарнизондағы ішкі қызметтің немесе патрульдік қызметтің жарғылық ережелерін бұзу (ҚК 447-бабы); қоғамдық тәртіпті қорғау және қамтамасыз ету жөніндегі қызмет ережелерін бұзу қоғамдық қауіпсіздік (Қылмыстық кодекстің 449-бабы).
4.Әскери мүлікпен, қарумен, қауіптілігі жоғары көздермен жұмыс істеу тәртібіне, әскери техниканы пайдалану мен пайдалануға қарсы қылмыстар: Батып бара жатқан әскери корабльді тастап кету (ҚР ҚК 454-бап); әскери мүлікті қасақана жою немесе бүлдіру (ҚК 459-бабы); әскери мүлікті абайсызда жою немесе бүлдіру (ҚК 460-бабы); әскери мүлікті жоғалту (ҚК 461-бабы); қарумен, сондай-ақ айналасындағыларға қауіп төндіретін заттармен және заттармен жұмыс істеу ережелерін бұзу (ҚК 462-бап); автокөліктерді басқару және пайдалану ережелерін бұзу (ҚК 463-бабы); ұшу ережелерін бұзу немесе оларға дайындалу (ҚК 464-бап); кеме қатынасы ережелерін бұзу (ҚК 465-бабы).
5. Әскери басқару органдарының қалыпты жұмысына, Қарулы Күштердің беделі мен беделіне, сондай-ақ әскери тәртіпке қол сұғатын қылмыстар: билікті асыра пайдалану немесе әрекетсіздік (ҚК 451-бап); қызметке салғырт қарау (ҚК 453-бабы); соғыс құралдарын жауға беру немесе қалдыру (ҚК 455-бап); әскери сипаттағы құпия ақпаратты жария ету немесе әскери сипаттағы құпия ақпаратты қамтитын құжаттарды жоғалту (ҚК 458-бап); тұтқынға өз еркімен берілу (ҚК 456-бабы); мародерлік (Қылмыстық кодекстің 457-бабы).
Әрбір түрдің ішінде әскери қылмыстардың тікелей объектісі бөлінеді. Бұл тәртіпке, демек, мемлекеттің әскери қауіпсіздігіне қол сұғатын нақты әскери қызметшінің қызметтің белгілі бір түрін өту тәртібі.
Жоғарыда атап өтілгендей, қылмыстық қол сұғушылықтың объектісінен басқа, әскери қылмыстар қылмыстың басқа түрлерінен қылмыстың ерекше субъектісінің-әскери қызметке зиян келтіретін, ерекше ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz