СҰРАҚТЫҢ ЖАЙ КҮЙІ
ӘБІЛҚАС САҒЫНОВ АТЫНДАҒЫ
ҚАРАҒАНДЫ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ
ӘOЖ 69.036.5 Қoлжазба құқығында
Момушев Бекнұр Жұмаханұлы
Алматы қ. шығыс тарату кешенінің қазандық ғимаратының техникалық жағдайын тексеру және бағалау
7М07302 ҚҰPЫЛЫC БIЛIМ БЕPУ БАҒДАPЛАМАCЫ
БOЙЫНША ТЕХНИКА ҒЫЛЫМДАPЫНЫҢ МАГИCТPI
ДӘPЕЖЕCIН АЛУ ҮШIН МАГИCТPЛIК ДИCCЕPТАЦИЯ
Ғылыми жетекшici ________ Иманов М.О.
т.ғ.д., ак. пpoфеccop:
Қаpағанды 2023
7М07302 - Құрылыс
Момушев Б.Ж. АЛМАТЫ Қ. ШЫҒЫС ТАРАТУ КЕШЕНІНІҢ ҚАЗАНДЫҚ ҒИМАРАТЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТЕКСЕРУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
тақырыбы бойынша магистрлік диссертациясына ғылыми жетекші
ПІКІРІ
Сапа - бұл адамзат өркениетінің символы және онымен бірге адамзат өркениетінің ілгерілеуі, сапаны бақылау бизнесте теңдесі жоқ рөл атқарады. Құрылыс жобалары-бұл өте күрделі жүйе, көптеген міндеттерді қамтитын күрделі процесс.
Сондықтан құрылыс индустриясы өндірілген өнімнің жоғары сапасын, қауіпсіздігін, жарамдылығын және үнемділігін қамтамасыз ету үшін сапа қағидаттарын ұстанып, сапа стандарттарын, бақылау мен алдын-алу жиынтығын талап етуі керек.
Жұмыс нысаны - Алматы қаласындағы Шығыс тарату кешенінің қазандығы, негізгі жұмыстар ғимараттың қайта жаңартуына бағытталған, өйткені ол бірінші кезектегі маңызды объект болып табылады, яғни оны конструктивті түрде бұзу бүкіл ауданның жылумен жабдықтау жүйесінің шығындауына әкеп соғады. Сондықтан бұл жұмыста осы ғимаратқа мұқият зерттеулер жүргізіліп, жетекші мамандардың ұсыныстарын ескере отырып, оны қалпына келтіру нұсқалары қарастырылды.
Диссертацияның арнайы бөлігін орындау кезінде магистрант бірқатар эксперименттік зерттеулер жүргізу арқылы тәжірибеде қолдана отырып, жеткілікті теориялық дайындықты көрсетті
Таңдалған тақырыптың ғылыми жаңалығы магистрлік диссертация авторы алғаш рет ары қарай жұмыс жасауға жарамайтын ғимаратты толық бұзбай жаңадан салу бизнес жобасын зерттегендігіне байланысты. Ғимараттың (құрылыстың) техникалық жай-күйін кешенді тексерудің мақсаты ғимараттың (құрылыстың) және оның элементтерінің нақты техникалық жай-күйін анықтау, уақыт өте келе болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, конструкциялар сапасының нақты көрсеткіштерінің сандық бағасын алу, жоспарлау және жүргізу үшін жұмыстардың құрамы мен көлемін белгілеу үшін алаңның нақты мөлшері мен сейсмикалығын ескере отырып, құрылыс конструкцияларының салыстырып есептеулерін орындау болып табылады күрделі жөндеу.
Алдын ала (көрнекі) тексеру құрылыс конструкцияларының техникалық жай-күйін сыртқы белгілері бойынша алдын ала бағалау, егжей-тегжейлі (аспаптық) тексеру жүргізу қажеттілігін айқындау және жұмыс бағдарламасын нақтылау мақсатында жүргізіледі. Бұл ретте ғимараттың конструкцияларын тұтас көзбен шолып тексеру және қажетті өлшеулермен және оларды бекітумен сыртқы белгілері бойынша ақаулар мен зақымдарды анықтау жүргізіледі.
Құрылыс конструкцияларының әр түрлі типтері үшін ақаулар мен зақымданулардың бекітілген көрінісі олардың пайда болу себептерін анықтауға мүмкіндік береді және құрылымдардың техникалық жағдайын бағалау үшін жеткілікті болуы мүмкін.
Б.Ж. Момушевтың диссертациясы кіріспеден, жеті тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Бірінші тарауда жұмыстың өзектілігі негізделеді, оның мақсаты тұжырымдалады, міндеттер қойылады, зерттеу әдістері мен ғылыми жаңалығы келтірілген, зерттеудің теориялық, практикалық маңыздылығы, зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және енгізу берілген, қорғауға ұсынылған негізгі ережелер келтірілген.
Екінші тарауда объектіні сараптамалық зерттеу бағдарламасы қолдануға талдау жасалды. Объектінің таңдамалы учаскелерін аспаптық тексеру табиғи жағдайда стандартты бірін-бірі толықтыратын әдістер бойынша аспаптар, айлабұйымдар мен құралдар жиынтығының көмегімен бұзбайтын әдістермен орындалды.
Құрылымдарды байланыстыру кезінде нақты геометриялық өлшемдерді, ақаулар мен зақымдардың параметрлерін, деформациялардың шамаларын анықтау визуалды-өлшеу бақылау жиынтықтарының (ВИК)көмегімен жүзеге асырылды.
Үшінші тарауда ауданның климаттық сипаттамасы және параметрлері жазылған.
Төртінші тарауда магистрлік диссертацияның эксперименттік бөлімі қарастырылады. Бастапқы деректерге талдау жүргізу кезінде тапсырыс беруші мынадай деректерді ұсынды:
2009 жылғы 3 қыркүйектегі өндірістік ғимараттың техникалық паспорты деректерді өңдеуге арналған құжат және танысуға арналған іс-шара 2010 жылы "Алматыэнергожоба" институты орындаған "АлЭС" АҚ БЖК департаменті үшін өндірістік ғимараттар мен құрылыстардың сейсмикалық сенімділігін егжей-тегжейлі зерттеу және бағалау нәтижелері бойынша техникалық қорытынды.
Бесінші тарауда объектінің құрылымдық сипаттамалары көрсетілген. Көлемдік-жоспарлау шешімі бойынша объект жоспардағы тікбұрышты конфигурациядағы бір қабатты өнеркәсіптік ғимарат болып табылады.
Алтыншы тарауда бетонның беріктігін аспаптық зерттеу және өлшеу әдістемесі сипатталады. Егжей-тегжейлі тексеру объектінің техникалық жай-күйін бағалау, конструкциялардың нақты көтергіш қабілетін анықтау, конструкцияларды одан әрі пайдалану және нығайту мүмкіндігі туралы мәселені шешу үшін қажетті және жеткілікті ақпарат алу арқылы жүргізіледі.
Жетінші тарауда белгіленген ақаулар мен зақымдарды ескере отырып, объектінің құрылыс конструкцияларының техникалық жай-күйін жалпы қорытындылар және бағалау көрсетілген.
Зерттеудің негізгі мақсаты физикалық тозу дәрежесін, объектінің құрылыс конструкцияларының нақты жұмыс қабілеттілігінің жай-күйін анықтау, пайдалану жүктемелерін қабылдайтын тірек конструкцияларындағы нақты күштерді анықтау, жұмыс істеп тұрған жүктемелерді есептеу және алаңның нақты өлшемдері мен сейсмикалығын, ақаулар мен деформациялардың нақты жай-күйі мен болуын ескере отырып, құрылыс конструкцияларының тексеру есептеулерін орындау болып табылады.
Қорытындыда орындалған теориялық және эксперименттік зерттеулер бойынша негізгі тұжырымдар келтірілген.
Жұмыс барысында магистрант ғылыми дербестіктің, тәртіптілік пен жауапкершіліктің жоғары дәрежесін көрсетті. Диссертациядағы жұмыс кестесі уақтылы орындалды.
Ғылыми жұмыс таңдалған саладағы мұқият зерттеудің нәтижесі болып табылады. Жұмыс жазу кезінде ізденуші қазіргі заманғы ғылыми отандық және шетелдік әдебиеттерді ғана емес, сонымен қатар Интернет желісінің жалпыланған ақпараттық дерекқорын да пайдаланды.
Магистрлік диссертация тақырыбы бойынша бір ғылыми мақала жарияланды.
Ғылыми жетекшінің барлық маңызды ескертулері жұмыс барысында уақтылы түзетілді.
Б.Ж. Момушевтың Алматы қ. шығыс тарату кешенінің қазандық ғимаратының техникалық жағдайын тексеру және бағалау тақырыбындағы диссертациясы ғылыми жаңашылдық элементтері бар және сапалы деңгейде орындалған тәуелсіз зерттеу бітіру біліктілік жұмыстарына қойылатын талаптарға сәйкес келеді және "өте жақсы" деп бағалауға лайық.
Ғылыми жетекшісі
(т.ғ.д. ак.профессор) Иманов М.О.
МАЗМҰНЫ
АННОТАЦИЯ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1 СҰРАҚТЫҢ ЖАЙ КҮЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.1 ҚР-дағы қазандық ғимараттарын қоса алғанда, пайдалану сатысындағы өнеркәсіптік ғимараттардың қазіргі жай-күйін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .12
2 ОБЪЕКТІНІ САРАПТАМАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ БАҒДАРЛАМАСЫ ... ... ... ... ... 19
2.1 Тексеру және өлшеу жұмыстарын жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ...19
3 КЛИМАТТЫҚ ПАРАМЕТРЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.1 Ауданның климаттық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
4 ҰСЫНЫЛҒАН ЖОБАЛЫҚ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰЖАТТАМАНЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
5 ОБЪЕКТІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 25
5.1 Сындарлы шешім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
5.2 Іргетасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
5.3 Бағандар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
5.4 Болат арқалықтар жабыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
5.5 Еден плиталары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
5.6 Металл байланыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
5.7 Қоршау құрылымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
5.8 Еден ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
5.9 Шатыр жабыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
5.10 Соқыр аймақ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
6 БЕТОННЫҢ БЕРІКТІГІН АСПАПТЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ӨЛШЕУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
6.1 Объектінің құрылыс конструкцияларының беріктігін анықтау ... ... ... ... ... .31
6.1.1 Объектіні сынауға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
6.1.2 Геодезиялық өлшеу әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
6.2 Объектінің құрылыс конструкцияларын алдын ала (көзбен шолып) тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
6.2.1 Іргетас құрылымын алдын ала зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
6.2.2 Басқа құрылымдар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
6.3 Белгіленген ақаулар мен зақымдарды ескере отырып, объектінің құрылыс конструкцияларының техникалық жай-күйін алдын ала тексеру нәтижелері бойынша бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
6.4 Ғимараттар мен құрылыстардың құрылыс конструкцияларының сейсмикалық төзімділігі мен сейсмикалық қауіпсіздігін бағалау ... ... ... ... ... ... .43
6.4.1 Сейсмикалық әсердің болжамдары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
6.4.2 Ғимараттың техникалық жай-күйін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
7 БЕЛГІЛЕНГЕН АҚАУЛАР МЕН ЗАҚЫМДАРДЫ ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП, ОБЪЕКТІНІҢ ҚҰРЫЛЫС КОНСТРУКЦИЯЛАРЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАЙ-КҮЙІН ЖАЛПЫ ҚОРЫТЫНДЫЛАР ЖӘНЕ БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
7.1 Объектінің құрылыс конструкцияларын қалпына келтіру жөніндегі негізгі тұжырымдар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОСЫМША А ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы диссертацияда келесі стандарттарға сілтемелер қолданылған:
МЕСТ 32496-2013. Толтырғыштар Жеңіл бетондар үшін кеуекті. Техникалық шарттар. Мемлекетаралық стандарт: "Standardinform" ФМУП, 2014.- 9с.
МЕСТ 25820-2014. Бетондар жеңіл. Техникалық шарттар. Мемлекетаралық стандарт: "Standardinform" ФМУП, 2015.-15с.
МЕСТ 32518.2-2013. Темір кендері, концентраттар, агломераттар және түйіршіктер кремний оксидін спектрофотометриялық әдіспен анықтау (ISO 2598-2:1992, MOD). "Standardinform" ФМУП, 2014.-10с.
МЕСТ 2642.4-2016. Отқа төзімді және отқа төзімді шикізат. Алюминий оксидін анықтау әдістері. Мемлекетаралық стандарт: "Standardinform" ФМУ, 2016.-18с.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Осы диссертацияда осы белгілер мен қысқартулар пайдаланылды:
BIM - ғимараттарды ақпараттық модельдеу
СИжҚ - сәулет, инженерия және құрылыс
Lean Construction Last Planner System (Арық құрылысты жоспарлау жүйесі) - LPS
АКТ - ақпараттық коммуникациялық технологиялар
ГАЖ - графикалық ақпараттық жүйелер
GPS - жаһандық позициялау жүйелері
ПО - бағдарламалық қамтамасыз ету
КІРІСПЕ
Жыл сайын Қазақстан Республикасында қазандықтардың үлкен саны істен шығады, қазандықтардың ғимараттары, өз кезегінде, жақын арада тозады, сайып келгенде, қалдықтардың тауларына айналады. Бұл циклдік экономикаға сәйкес келмейді. Сондықтан ғимараттар бұзуды қажет етеді немесе қайта құруды қажет етеді.
Бұл диссертацияның мақсаты-келесі зерттеу сұрағына жауап беру: "отандық экономиканы жақсарту үшін қазандықтарға қандай бизнес жүйелерін енгізуге болады?
Бұл диссертация негізгі зерттеу сұрағына жауап беру үшін кейс-стади тәсілін қолданады. Кейс-стади қазандық ғимараттарын қалпына келтіру бойынша қолданыстағы бизнес-модельдер туралы толық ақпаратты қамтиды.
Диссертацияда Алматы қаласының "Шығыс тарату кешенінің қазандығы" ғимараты зерттеледі.
Бұл ғимаратты зерттеуді "Гормонтажпроект" ЖШС жүзеге асырады және оның арасында және "АлЭС" АҚ арасында 22.06.2021 ж. №59079920211, техникалық тексеру жүргізуге, ғимараттардың құрылыс конструкцияларының, сондай-ақ "АлЭС"АҚ БТК департаментінің құрылыстарының техникалық жай-күйін бағалауға шарт жасалды.
Ғимараттың (құрылыстың) техникалық жай-күйін кешенді тексерудің мақсаты ғимараттың (құрылыстың) және оның элементтерінің нақты техникалық жай-күйін анықтау, уақыт өте келе болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, конструкциялар сапасының нақты көрсеткіштерінің сандық бағасын алу, жоспарлау және жүргізу үшін жұмыстардың құрамы мен көлемін белгілеу үшін алаңның нақты мөлшері мен сейсмикалығын ескере отырып, құрылыс конструкцияларының салыстырып есептеулерін орындау болып табылады күрделі жөндеу.
Жұмыстың сипаты үздіксіз алдын-ала (визуалды) және таңдамалы аспаптық тексеруден тұрады.
Алдын ала (көрнекі) тексеру құрылыс конструкцияларының техникалық жай-күйін сыртқы белгілері бойынша алдын ала бағалау, егжей-тегжейлі (аспаптық) тексеру жүргізу қажеттілігін айқындау және жұмыс бағдарламасын нақтылау мақсатында жүргізіледі. Бұл ретте ғимараттың конструкцияларын тұтас көзбен шолып тексеру және қажетті өлшеулермен және оларды бекітумен сыртқы белгілері бойынша ақаулар мен зақымдарды анықтау жүргізіледі.
Құрылыс конструкцияларының әр түрлі типтері үшін ақаулар мен зақымданулардың бекітілген көрінісі олардың пайда болу себептерін анықтауға мүмкіндік береді және құрылымдардың техникалық жағдайын бағалау үшін жеткілікті болуы мүмкін.
Егер көзбен шолып тексеру кезінде ғимараттың (құрылыстың) тірек конструкцияларының (бағаналардың, арқалықтардың, фермалардың, аркалардың, жабындар мен жабындар плиталарының және т.б.) беріктігін, тұрақтылығын және қаттылығын төмендететін ақаулар мен зақымдар анықталса, егжей-тегжейлі (аспаптық) тексеруге көшеді.
Құрылыс конструкцияларының қазіргі жай күйін бағалау ҚР ҚНжЕ талаптарына сәйкес келеді 2.03-30-2006 "Сейсмикалық аудандардағы құрылыс".
Орындалған жұмыстардың тізбесі:
- зерттеу объектісімен, оның көлемдік-жоспарлау және конструктивтік шешімімен, инженерлік-геологиялық іздестіру материалдарымен танысу;
- жобалау-техникалық құжаттаманы жинау және талдау; Тапсырыс берушімен келісілген техникалық тапсырманы ескере отырып, жұмыс бағдарламасын жасау;
- материалдар мен техникалық құжаттаманы зерделеу, жетіспейтін құжаттаманы іздеу;
- ақауларды фотофиксациялаумен визуалды тексеру;
- зерттеу бағдарламасын әзірлеу;
- құрылыс конструкцияларына егжей-тегжейлі аспаптық тексеру жүргізу;
- алынған зерттеу нәтижелерін зерделеу, ғимараттардың (құрылыстардың) нақты өлшемдерін, ғимараттардың геометрияларын геодезиялық түсіруді және алаңның сейсмикалығын, ақаулар мен деформациялардың нақты жай-күйі мен бар-жоғын ескере отырып, салыстырып тексеру есебін орындау;
- Объектінің нақты деректері бойынша қажетті қосымшалармен, объектінің сенімділігі мен тұрақтылығына жүргізілген техникалық тексерудің нәтижелері туралы қорытындылармен жүргізілген техникалық тексерудің инженерлік талдау нәтижелері бойынша қорытынды жасау;
- зақымдалған конструкцияларды күшейту (қалпына келтіру) бойынша жұмыс көлемінің ведомостарын және ұсынымдарды әзірлеу;
Осы есепте ұсынылған қорытындылар мен қорытындылар, сондай-ақ қосымшалардағы өлшемдік сызбалар зерттеу кезеңіндегі объектінің жай-күйіне сәйкес келеді: 2022 жылғы желтоқсан.
Қойылған мақсатқа сәйкес келесі зерттеу міндеттері анықталды:
- отандық және шетелдік әдебиеттерге салыстырмалы шолу жасау;
- отандық экономиканы жақсарту мақсатында қазандықтарға арналған бизнес-жүйені енгізу жоспарын әзірлеу;
- Алматы қаласының "Шығыс тарату кешенінің қазандығы" аумағында орналасқан барлық құрылыстар мен ғимараттардың тозуын объективті бағалау.
Қойылған міндеттерге қол жеткізу әдістері: ҚР, сондай-ақ шетелдік әдеби көздерге шолу, патенттерді, авторлық куәліктерді зерделеу, бір-бірінен артықшылықтар мен кемшіліктер; "Гормонтажпроект"ЖШС зертханаларының базасында сынақтар өткізу.
Қорғауға шығарылатын ғылыми ережелер:
Алматы қаласының "Шығыс тарату кешенінің қазандығы" аумағында орналасқан барлық құрылыстар мен ғимараттардың тозуын объективті бағалау;
пайдалану сатысында қазандық ғимараттарында қайта құру бойынша бизнес-жүйелерді енгізу;
Диссертацияның ғылыми жаңалығы
Жұмыстың ғылыми жаңалығы Қазақстан Республикасында пайдалану сатысында қазандық ғимараттарын реконструкциялау бойынша бизнес-жүйелерді іс жүзінде қолдануда жатыр.
Диссертацияның практикалық маңыздылығы
Магистрлік диссертацияның нәтижелері оны пайдалану кезеңінде белгілі бір ғимаратты қайта құрубұзу туралы жаңа көзқарас алуға мүмкіндік береді.
Ғылыми ережелердің, қорытындылар мен ұсынымдардың негізділігі мен дұрыстығы. Ғылыми зерттеу "Гормонтажпроект" ЖШС (бұдан әрі - ЖШС) сынақ орталығының эксперимент актілерімен негізделген.
ЖШС зертханаларында заманауи техникалық жабдықтар мен тиісті аккредиттеу құжаттары бар.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі
Диссертация кіріспеден тұрады, 7 тараудан, жалпы қорытынды және 1 қосымша, құрамында 65 басылған мәтін беттері, 10 суреттер, пайдаланылған Көздер тізімі 30 атауы.
Зерттеу мен жұмыс нәтижелерін автор өз бетінше алды.
1 СҰРАҚТЫҢ ЖАЙ КҮЙІ
1.1 ҚР-дағы қазандық ғимараттарын қоса алғанда, пайдалану сатысындағы өнеркәсіптік ғимараттардың қазіргі жай-күйін талдау
Тұрғын үй кез-келген адамзат қоғамындағы ұлттық даму мен әлеуметтік-мәдени өсу үшін өте маңызды.
Тұрғын үй адамның тамақ пен судан кейінгі үшінші қажеттілігі ретінде танылады және әр елдің негізгі экономикалық активі болып саналады (Джибойе, 2014). Заманауи ғимараттар желден, жаңбырдан және қардан қорғауға ғана емес, сонымен қатар берік және тұрақты болуы керек; пайдалану қауіпсіз; гигиена, денсаулық және сыртқы орта тұрғысынан қорғауды қамтамасыз ету; қол жетімді және ұтқырлығы шектеулі адамдар үшін жарамды; жақсы пішінге, түске және материалдық әсерге ие және т. б.
Бұл өз кезегінде бүкіл ел бойынша қазандық ғимараттарымен тікелей байланысты ғимараттарды тиісті жылытудың маңыздылығын көрсетеді.
Климаттың өзгеруі жөніндегі сарапшылар тобының мәліметтері бойынша ғимараттар жалпы әлемдік энергия тұтынудың 32% - и және энергиямен байланысты парниктік газдардың (ПГ) 19% - пайызын құрайды.
Синоптиктердің тапсырысы бойынша жүргізілген зерттеуге сәйкес, 2050 жылға қарай құрылыс секторындағы энергияға сұраныс та, CO2 шығарындылары да артады (IPCC-Buildings, 2014). Осы энергияны тұтынудың артуы және құрылыс секторындағы CO2 шығарындыларының қаупі энергия тиімділігін арттыру қажеттілігін тудырады. Бұл дегеніміз, елдегі барлық қазандық ғимараттарының жұмыс деңгейлерін қайта қарау керек және бұл мүмкін болған жағдайда, осы объектілерді модернизациялау керек, ал мүмкін болған жерде жаңа жетілдірілген энергия объектісін бұзу және салу керек және т. б.
Негіздемелік бағдарламаға сәйкес, мүше мемлекеттер шығарындыларды 1990 жылғы деңгейден 40% - ға азайтып, ЕО-да жаңартылатын энергия көздерінің кем дегенде 27% өндірісіне ықпал етуі керек. Сонымен қатар, комиссия күрделі жөндеу шығындарын есептеудің тұтас әдістемесін ұсынды (Еуропалық комиссия - Энергетика, 2012).
Бұл ғимараттарды тиісті ішкі ортаны сақтай отырып, энергияны үнемдейтін ғимараттарға айналдыру ғимараттар үшін Ұлттық энергетикалық мақсаттарға жетудің маңызды әдісі болып табылады (Power, 2008).
Алайда, Дания үкіметі (2014) Энергетикалық жаңартуды "болашақтың қажеттіліктері мен міндеттерін қанағаттандыру және үй иелері мен жалға алушыларды болашақта энергия бағасының өсуіне осал ету үшін ғимараттарды жақсарту және дамыту құралы"деп анықтады. Бұл тезисте энергия қайта құру ғимараттарға әртүрлі шаралар қолдану арқылы энергия тиімділігіне қол жеткізуге көмектесетін қайта құру ретінде анықталады. Басқаша айтқанда, энергияны жаңарту әртүрлі шараларды қабылдауды білдіреді:
- жалпы күрделі жөндеуден өтетін ғимараттың энергия тиімділігін арттыру жөніндегі шаралар.
Мұндай ғимараттың мысалы-Алматы қаласының Шығыс тарату кешенінің қазандық ғимараты.
Осы зерттеудің уәждемесі қазақстандық құрылыс секторының жалпы энергия тұтынуын төмендетуде, сондай-ақ ұлттық және жаһандық деңгейде бастапқы энергия тұтынуды және СО2 шығарындыларын азайтуда ғимараттарды күрделі жөндеудің маңызды рөлі болып табылады. Энергия тұтынуды жаңарту бойынша түрлі шараларды іске асырудың арқасында үй жайда салауатты және жайлы орта құрылады.
Ғимараттың (құрылыстың) техникалық жай-күйін кешенді тексерудің мақсаты ғимараттың (құрылыстың) және оның элементтерінің нақты техникалық жай-күйін анықтау, уақыт өте келе болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, конструкциялар сапасының нақты көрсеткіштерінің сандық бағасын алу, жоспарлау және жүргізу үшін жұмыстардың құрамы мен көлемін белгілеу үшін алаңның нақты мөлшері мен сейсмикалығын ескере отырып, құрылыс конструкцияларының салыстырып есептеулерін орындау болып табылады күрделі жөндеу, сондай-ақ энергия тұтынуды, сондай-ақ энергия тиімділігінің көрсеткішін талдау үшін пайдаланылуы мүмкін жүйелік тұрғыдан әдіснаманы әзірлеу.
Зерттеу міндеттеріне мыналар кіреді:
- отандық және шетелдік әдебиеттерге салыстырмалы шолу жасау;
- отандық экономиканы жақсарту мақсатында қазандықтарға арналған бизнес-жүйені енгізу жоспарын әзірлеу;
- Алматы қаласының "Шығыс тарату кешенінің қазандығы" аумағында орналасқан барлық құрылыстар мен ғимараттардың тозуын объективті бағалау.
Алматының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы-бұл қала мен халықты сумен, кәрізбен, жылумен, электрмен, жарықпен және газбен қамтамасыз ету бойынша қызметтер көрсететін кешенді жүйе. Коммуналдық шаруашылық инженерлік инфрақұрылымнан тұрады - 3,6 мың км сумен жабдықтау, 1,8 мың км су бұру, 1,4 мың км жылумен жабдықтау, 8,5 мың км электрмен жабдықтау, 4,8 мың км сыртқы жарықтандыру желілері және 5,9 мың км газ желілері. Бүгінде қала шекарасындағы коммуналдық инфрақұрылым біркелкі дамымаған. Орталық аудандарда жағдай перифериялық аудандарға қарағанда жақсы. Қаланың кейбір бөліктерінде орталықтандырылған сумен жабдықтау және су бұру жүйесі жоқ. Қолданыстағы желілердің негізгі бөлігі кеңестік жылдары дамудың жай-күйін және сол кездегі қала шекараларын ескере отырып салынды.
Жер қосылған сәттен бастап қала көптеген жылдар бойы энергетиканы және коммуналдық шаруашылықтың басқа да салаларын дамытуға күш салды, оған қарамастан жаңа аумақтардағы тіршілікті қамтамасыз ету салаларындағы жағдай бірқатар себептер бойынша халықтың қажеттіліктеріне сәйкес келмейді:
1. Инженерлік дәліздің енінің сәйкес келмеуіне, тау рельефі мен жыныстың біркелкі болмауына, топырақта жер асты сулары мен үлкен тастардың болуына байланысты коммуналдық желілерді төсеу жұмыстары ұзақ мерзімге кешіктіріледі.
2. Трансформаторлық қосалқы станциялар, су және кәріз сорғылары сияқты қосалқы жабдықты орналастыру үшін жер жоқ.
3. Бау-бақша серіктестіктеріне желілер жүргізуге мүмкіндік бермейтін заңнамалық нормалар.
Сондай-ақ, 2006 және 2016 жылдары заңдастырылған жаңа аудандарда заңсыз құрылысқа байланысты жаңа проблемалар бар.
Алайда, туындаған қиындықтарды ескере отырып, қала халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін көптеген мәселелерді шешуді қажет ететін инженерлік инфрақұрылымды дамыту бойынша жұмысты жалғастыруда:
1. Тарифтік саясат:
1) Мемлекет басшысы 2022 жылғы 1 қыркүйекте " әділ мемлекет. Біртұтас ұлт. Табысты қоғам "еліміздегі инженерлік инфрақұрылымның тозуына және коммуналдық қызметтер көрсету саласына инвесторларды тарту үшін" инвестицияларға айырбастау тарифі " жаңа тарифтік саясатына көшу қажеттілігіне ерекше назар аударды.
Шындығында, желілердің тозуы мен апаттық проблемалары тиімсіз тарифтік саясаттың салдары болып табылады, оған көзқарастарды өзгерту қажет. Тәсілдерді қайта қараусыз және инвестицияларды ұлғайтпай, коммуналдық шаруашылықта тозығы жеткен желілер пайдаланылып жатқанда, ТКШ қызметтерінің сапасын арттыру мүмкін емес. Бүгінгі таңда инженерлік желілердің тозу көрсеткіштерін ұстап тұру жаңа желілерді салу есебінен қамтамасыз етілуде.
Алайда, абоненттерді коммуналдық қызметтерден үнемі ажыратуға әкелетін авариялық-қалпына келтіру жұмыстарын жүргізумен ғана шектеліп, қолданыстағы желілерді қайта құруға тиісті көңіл бөлінбейді. Бұл тұрғындардың көрсетілетін коммуналдық қызметтердің сапасына наразылығының себептерінің бірі болып табылады. Қазіргі уақытта табиғи монополиялар субъектілерінің ұзақ мерзімді тарифтерін бекіту кезінде инфляцияның төменгі шегі ескеріледі. Соңғы 15 жылда халық үшін суға тарифтер 3,4 есеге (жылына орта есеппен 8,5% - ға), су бұруға - 3,1 есеге (жылына орта есеппен 7,9% - ға), жылуға-1,8 есеге (жылына орта есеппен 4,1% - ға), электр энергиясына-3,2 есеге өсті бір рет (жылына орта есеппен 8,1% - ға), газға-2,1 есе (жылына орта есеппен 5,2% - ға). Бұл ретте 15 жыл ішінде тұтыну бағасы 3,5 есе өсті-орташа жылдық инфляция 8,8 құрады%.
Яғни, коммуналдық қызметтердің барлық аталған түрлері бойынша тарифтердің өсуі инфляциядан артта қалып отыр. Сонымен қатар, соңғы 5 жылда көптеген қызмет түрлері бойынша халық үшін тарифтер көтеріліп қана қоймай, төмендетілді.
Мысалы, су тарифі 2017 жылы 55,6 теңгем3 - тен 48 теңгем3 - ке дейін; су бұруға - 28,8-ден 25,9 теңгем3-ке дейін; жылуға-Гкал үшін 6263-тен 4833 теңгеге дейін; газға-35-тен 32 теңгем3-ке дейін төмендетілді. Тек электр энергиясына тариф 16,65 теңгеден 17,53 теңгеге дейін өсті.
Халық үшін тарифтердің минималды және шамалы өсуі коммуналдық кәсіпорындар шығындарының тек бір бөлігін ғана өтейді, оларды қайта құру және жаңғырту арқылы желілерді дамытуға ақшалай қаражат салу мүмкіндігі жоқ. Тиісінше, коммуналдық қызметтерді жеткізуші кәсіпорындардың шығындары Қала бюджеті есебінен өтеледі.
2. Жылумен жабдықтау және ыстық сумен жабдықтау:
1) Алматы қаласындағы жылу желілеріндегі нормативтік шығындар 01.07.2022 ж. пайдалану мерзімінен асқан (зауыттық норматив 25 жыл) 811 км желіні (60%) пайдалануға байланысты шамамен 16% -. құрады. Тозуға байланысты желілердегі жиі апаттар ыстық судың үзілуіне, оның температурасының төмендеуіне және ресурстарды ұтымсыз пайдалануға әкеледі.
2) Ескі құбырларды қайта құру және жаңарту қажеттілігі қосымша қаржыландыруды қажет ететін сорғы станциялары сияқты басқа жабдықты ауыстыруға әкеледі.
Жылу желілерінің тозуын азайту үшін жыл сайын кемінде 13,75 млрд теңге сомаға ілеспе жабдықты ауыстыра отырып, кемінде 39 км желіні қайта жаңарту қажет.
3) "АлТС" ЖШС жылу беруші ұйымының инвестициялық бағдарламасы және бюджеттен бөлінетін қаржы жылу желілерін қайта құру, жаңғырту және ілеспе жабдықты ауыстыру шығындарын өтемейді.
3. Электрмен жабдықтау:
1) Алматыдағы электр энергиясының, жылудың және ыстық судың негізгі көздерінің бірі атмосфералық ауаны ластайтын шығарындылардың 28%-приходится (37 мың тонна) құрайтын ЖЭО-2 болып табылады.
2) 5,6 мың км электр беру желілерінің тозуына байланысты (65%) электр желілерінде тұрақты үзілістер, авариялар орын алуда. Сондай-ақ, тозған желілер желілердегі электр энергиясының 12,87% жоғалуына себеп болады.
3) Тұрғын үй кешендерінің белсенді дамуы құрылыс компанияларының қолданыстағы электр желілері қажеттілігін қамтамасыз ете алмайтын электр энергиясының едәуір көлемін пайдалануды талап етеді.
Құрылыс салушы электр энергиясын тарату орындарынан электр желілерін салуға мәжбүр, олар пайдалануға берілгеннен кейін тиісті түрде және құрылыс салушылар коммуналдық қызметтердің балансына толығымен берілмейді. Нәтижесінде жеткізілген электр энергиясы үшін төлемеу бойынша барлық шығындар, әдетте, жаңа қоныстанушылардың мойнына түседі. Құрылыс салушылар басқа инженерлік желілерді салған кезде де осындай проблема туындайды.
Халықаралық тәжірибе
Алматыда және жалпы Қазақстанда тіршілікті қамтамасыз ету жүйелерін дамытудың нақты сценарийлерін қарастыра отырып, Еуропа мен Ресей қалаларында сәтті қолданылатын заманауи әдістерге назар аударған жөн.
1. 2010 жылы Данияда, Чехияда, Финляндияда, Санкт-Петербург қаласында 2019 жылы жылумен жабдықтаушы ұйымдар мен тұтынушылар арасындағы есептеулерде екі бөліктен тұратын тарифтер қолданыла бастады.
Жылумен жабдықтау саласындағы жетекші ресейлік мамандар қолданыстағы тариф белгілеу тәртібін өзгертуді және энергияны үнемдеуді ынталандыратын және жылумен жабдықтау жүйелерінің тиімділігін арттыруға бағытталған көп жеткізілімді тарифтерге көшуді жеткілікті дәлелді және негізделген түрде ұсынады.
2. Мәскеу қаласында, Мосводоканал өлшенген тарифтік саясаттың, су құбыры инфрақұрылымын диагностикалау мен қайта құрудың өзара байланысты бағдарламаларының, сондай-ақ "ақылды желілер" технологияларын кеңінен қолданудың арқасында тасымалдау шығындары мен төленбеген су көлемін 10,04% - ға дейін қысқартуға қол жеткізді, бұл саладағы жоғары көрсеткіш. Посткеңестік кеңістікте сумен жабдықтау және су бұру инфрақұрылымын ұйымдастырудың ұқсас қағидаттарын ескере отырып, бұл тәжірибе Қазақстан тұрғындарына сапалы қызмет көрсету үшін табысты қолданыла алады.
3. Финляндияда 20 ғасырдың 60-жылдарында ағаш тіректерге ілінген өзін-өзі қамтамасыз ететін оқшауланған сымдарды қолдана отырып, электр энергиясын беру технологиясы жасалды. Осы технологияны енгізгеннен кейін апаттылық айтарлықтай төмендеді.
Өткізгіштердің ССП оқшаулауы төмен тығыздықтағы LDPE полиэтиленнен жасалған (ағылш. low density polyethylene) немесе тігілген полиэтилен XLPE (ағылш. cross-linked polyethylene).
ССП-ның артықшылығы-оны пайдалану кезінде:
− оқшауланбаған сызықтарға тән сымдардың құлау қаупі жоқ;
− просеканың ені азаяды; қалада жерді иеліктен шығарудың аз жолағы қажет;
− SIP қолдану пайдалану шығындарын 80 дейін төмендетеді%;
− үшінші тараптың қосылуы қиын (электр энергиясын ұрлау үшін).
4. Мәскеуде 2015 жылдан бастап әуе сымдарын жер астына қайта құру жұмыстары жүргізілуде.
Жерасты желілері-қаланы көрнекі қоқыстардан тазартатын және қала тұрғындарының қауіпсіздігін арттыратын заманауи формат.
Мәселен, бүгінде әртүрлі кернеудегі 75 мың км астам желі кабельдік форматқа ауыстырылды, бұл әуе коммуникацияларының ұзындығынан 3,5 есе көп.
Алматыда әлемдегі қалалардың табысты тәжірибесін пайдалану есебінен коммуналдық қызметтерді көрсетуде ең жоғары сапа стандарттары жасалатын болады.
Инженерлік инфрақұрылымды дамыту, халықтың өмір сүру сапасын арттыру және сапалы коммуналдық қызметтерге тең қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін мынадай шаралар қабылданатын болады:
1. ТКШ тарифтері:
1) 2023 жылдың соңына дейін Алматыда ТКШ қызметтеріне жаңа тарифтік саясат енгізіледі. Ол үшін 2025 жылға қарай "үлкен тұтыну = қымбатырақ тариф" тарифтік саясатына көшумен "инвестицияларға айырбастау тарифтері"қағидаты бойынша тарифтер әзірленетін болады. Бұл инженерлік желілерге қызмет көрсету үшін көбірек қаражат жинауға және көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруға, инвестициялардың қайтарымдылығын қамтамасыз етуге және коммуналдық кәсіпорындардың шығынын азайтуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, жаңа тарифтер халықтың бойында ұқыпты тұтыну және энергия үнемдеу мәдениетін қалыптастыруға бағытталатын болады. Бұл ретте халықтың әлеуметтік осал топтары үшін тікелей атаулы көмек шеңберінде Коммуналдық қызметтерге ақы төлеуге арналған шығыстарды өтеу көзделетін болады.
2) Ашықтықты қамтамасыз ету мақсатында көрсетілген қызметтер үшін есептеу кезінде есепке алу жүйесін автоматтандыру, "Алматы - Смарт Сити" тұжырымдамасы шеңберінде негізгі коммуналдық кәсіпорындардың барлық есепке алу аспаптарына датчиктер орнату көзделетін болады. Сондай-ақ, ТКШ-ның алдын алу жөндеулеріне, қашықтықтан диагностикалауға және энергия тиімділігін арттыруға арналған заттар интернетінің әдіснамасы енгізілетін болады.
2. Жылумен жабдықтау және ыстық сумен жабдықтау:
1) Жыл сайын олардың тозуын, апаттылығын және жылу энергиясының ысырабын азайту үшін кемінде 39 км жылу желілері қайта жаңартылатын болады.
2) 2026 жылға қарай жылумен жабдықтау жүйелерінің энергия тиімділігін арттыру және қалалық жылу өндірушілердің үздіксіз жұмысы үшін 22 шағын қалалық қазандықтарды жаңғырту аяқталады.
3) ш а тұрғындарын үздіксіз жылумен және ыстық сумен қамтамасыз ету мақсатында. Кемел және "Таирова" қазандығы, 2025 жылға дейін 2 сорғы станциясын қайта жаңарту аяқталады.
4) 2026 жылға дейін жылу үнемдеуді 40% - ға дейін арттыруға мүмкіндік беретін қоғамдық ғимараттардың энергия тиімділігін арттыру бағдарламасы енгізілетін болады.
Қажетті ресурстар
2030 жылға дейін шамамен 962,3 млрд. теңге сомасында инвестициялар қажет болады (2025 жылдың соңына дейін-шамамен 295,3 млрд. теңге, одан кейін 2030 жылдың соңына дейін-шамамен 667 млрд. теңге),:
1. Сумен жабдықтау. Сумен жабдықтау желілерінің тозуын төмендету үшін жыл сайын 11,95 млрд.теңге сомасына шамамен 104 км желіні (диаметрі 100-ден 1500 мл-ге дейін) реконструкциялау қажет, бұл жыл сайын желілердің тозуын 2% - ға төмендетуге мүмкіндік береді. Ол үшін 2025 жылға дейін 29,6 млрд.теңге және 2030 жылға дейін 66 млрд. теңге бөлу қажет. Жаңа су көздерін салу үшін шамамен 80 млрд теңге және ақылды технологияларды енгізуге 10 млрд теңге қажет.
2. Су бұру. Су бұру желілерінің тозуын азайту үшін жыл сайын 14,2 млрд.теңге сомасына шамамен 73,5 км желіні (диаметрі 150-ден 1500 мл-ге дейін) реконструкциялау қажет, бұл жыл сайын желілердің тозуын 2,2% - ға төмендетуге мүмкіндік береді. 2025 жылға дейін 36,5 млрд. теңге, 2030 жылға дейін 77,5 млрд. теңге қажет. Коллекторларды реконструкциялау және салу, КСС және КОС реконструкциялау үшін шамамен 120 млрд.теңге қажет болады.
3. Жылумен жабдықтау. Жылу желілерінің тозу проблемасын түбегейлі шешу жыл сайын 39 км н қайта құруды талап етеді
Күтілетін нәтижелер
Осы міндетке қол жеткізу үшін қала қабылдаған тарифті теңестіруге бағытталған әлемдік көшбасшы қалалардың тәжірибесі негізінде шаралар Алматы қаласының тұрғындары үшін қызметтерді қолжетімді әрі сапалы етуге мүмкіндік береді.
2 ОБЪЕКТІНІ САРАПТАМАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ БАҒДАРЛАМАСЫ
2.1 Тексеру және өлшеу жұмыстарын жүргізу әдістемесі
Объектінің тірек Құрылыс конструкцияларын техникалық тексеру ҚР СП сәйкес орындалды 1.04-101-2012 "Ғимараттар мен құрылыстардың техникалық жағдайын зерттеу және бағалау" [3] және мыналарды қамтыды:
Алдын ала (көрнекі) тексеру;
Егжей-тегжейлі (аспаптық) тексеру;
Ғимараттың параметрлерін, құрылымдарын және олардың элементтері мен тораптарын өлшеу жұмыстары;
Конструкциялардың нақты техникалық жай-күйін және оларды одан әрі пайдалануға жарамдылығын бағалау;
Нақты жүктемелерді жинау және пайдалану ауданының сейсмикалығын ескере отырып, Құрылыс конструкцияларын тексеру есептеулерін орындау-9 балл;
Геодезиялық бақылаулар;
Жалпы тұжырымдар.
Жалпы тексеру кезінде жұмыстар орындалды:
1. Аварияға дейінгі жағдайдағы және оларды уақытша бекіту жөніндегі шұғыл шараларды талап ететін конструктивтік элементтер мен олардың түйісулерін анықтау, адамдардың олардың орналасқан аймағында болуы үшін қауіпсіз жағдайларды қамтамасыз ету, тән ақаулар мен зақымдарды фотофиксациялай отырып, Құрылыс конструкцияларын үздіксіз тексеруді орындау бойынша;
2. Үздіксіз зерттеу деректерін талдау негізінде құрылымдық элементтердің техникалық жағдайын алдын ала бағалау;
3. Құрылыс конструкцияларын егжей-тегжейлі аспаптық тексеру үшін іріктеме учаскелерін анықтау.
Объектінің құрылыс конструкцияларын визуалды зерттеу барысында қол жетімділігі, сипаты және дәрежесі анықталды:
1. Оларды пайдалану жағдайларын бұзу нәтижесінде пайда болған ақаулар мен құрылыс конструкцияларының бұзылуы;
2. Статикалық және динамикалық күш әсерінен зақымдану.
Құрылымдардың жағдайын тексеру кезінде бұзбайтын бақылаудың келесі түрлері қолданылды:
Импульстік соққы әдісі - бетонның беріктігін анықтау;
Геодезиялық түсірілім-құрылымдардың тік ауытқулары мен ауытқуларын анықтау.
Объектінің таңдамалы учаскелерін аспаптық тексеру табиғи жағдайда стандартты бірін-бірі толықтыратын әдістер бойынша аспаптар, айлабұйымдар мен құралдар жиынтығының көмегімен бұзбайтын әдістермен орындалды.
Құрылымдарды байланыстыру кезінде нақты геометриялық өлшемдерді, ақаулар мен зақымдардың параметрлерін, деформациялардың шамаларын анықтау визуалды-өлшеу бақылау жиынтықтарының (ВИК)көмегімен жүзеге асырылды.
Объектінің техникалық жағдайы ҚР БК сәйкес анықталды 1.04-101-2012 олардың жүк көтергіштігі мен пайдалану жарамдылығын сипаттайтын санаттар бойынша.
Күрделі жөндеу мен реконструкциялауды жоспарлау және жүргізу үшін техникалық тексеру нәтижелері бойынша объектінің техникалық жай-күйін бағалау көтергіштік қабілеті мен пайдалану жарамдылығы санаттары бойынша жүргізіледі.
Егжей тегжейлі зерттеу кезеңінде объектінің құрылыс конструкцияларын жүк көтергіштігі мен пайдалану жарамдылығы санаты бойынша алдын ала бағалау нақтыланады.
Өлшеу жұмыстарын жүргізу
Өлшеу жұмыстарын жүргізу қазіргі уақытта ғимараттар мен ішкі бөлмелердің нақты мөлшерін анықтаудан тұрады.
Толық (егжей-тегжейлі аспаптық) тексеру енгізіледі:
- ғимараттың немесе құрылыстың, конструкциялардың, олардың элементтері мен тораптарының қажетті геометриялық параметрлерін, оның ішінде мынадай жұмыстарды орындай отырып, геодезиялық аспаптарды қолдана отырып өлшеу:
- құрылыстың бөлу осьтерін, оның көлденең және тік өлшемдерін нақтылау;
- тірек конструкцияларының аралықтары мен қадамдарын тексеру;
- тірек конструкцияларының негізгі геометриялық параметрлерін белгілеу;
- конструкциялар мен олардың элементтерінің есептік қималарының нақты өлшемдерін анықтау;
- элементтердің түйіспелі түйіспелерінің және олардың тірек бөліктерінің пішіні мен өлшемдерін анықтау;
- тірек конструкцияларының вертикалдылығы мен үйлесімділігін, буындардың болуы мен орналасуын, қималардың өзгеру орындарын тексеру;
- құрылымдардың иілуін және орын ауыстыруын белгілеу.
Жоспарларды, қасбеттерді, бөлшектерді және аумақты өлшеуге арналған жалпы ережелер:
- жалпы сызбалар үшін өлшеу дәлдігі (1 - 2 см жетуі керек, ал бөлшектер үшін - сантиметрдің бөліктері);
- қасбеттердің биіктік белгілері (екі ондық таңбамен анықталады);
- өлшеу объектілерінің жоспарлары (Үшбұрыш жүйесі бойынша өлшенуі тиіс);
- терезелер мен қабырғалар тізбегі сияқты жеке өлшемдердің қосындысы (жалпы өлшеммен тексерілуі керек);
- барлық өлшемдерді нөлден бастап өсу нәтижесімен санау ұсынылады, бұл Жалпы өлшем мен жеке өлшемдердің қосындысы арасындағы сәйкессіздіктерді жеделдету қажеттілігін болдырмайды;
- қасбеттерді өлшеу (көлденең (нөлдік) сызықтарды кесуден басталуы керек);
- бөлшектерді өлшеу (әсіресе мұқият жүргізілуі керек);
- әрбір өлшенген сызық екі рет өлшенеді-алдымен солдан оңға, содан кейін қарама-қарсы бағытта, екі өлшемнің дұрыс орташа арифметикалық мәні ретінде қабылданады.
Биіктік өлшемдері
Биіктікті өлшеу кезінде жоспарларды өлшеу үшін қабылданған көлденең сызықтардың бірі "нөлдік" деп қабылданады және одан жоғары және төмен өлшеулер жасалады. Бұл жағдайда сыртынан да, ішінен де көлденең нөлдік сызық сызылады, одан кейін өлшеу жүргізіледі. Ол өлшенетін объектінің бүкіл периметрі бойынша, тіректерде және жеке элементтерде, егер бар болса, жүзеге асырылады. Еденнен немесе жерден оған дейінгі қашықтық өлшеуге ыңғайлы болатындай болуы керек. Ішіндегі және сыртындағы нөлдік сызық бір деңгейде жүргізілгені жөн және ол кез-келген көлденең бөлікке сәйкес келмеуі керек.
Бөлшектерді өлшеу
Бөлшектерді өлшеу және зерттеу архитектуралық құрылымды зерттеуде және оны бекітуде өте маңызды, әсіресе егер ол сәулет ескерткіші болса. Толық өлшеу үшін эскиздер үлкен көлемде жасалады. Эскиздерде құрылыс материалы (тас немесе кірпіш), жеке тастар мен кірпіштердің өлшемдері көрсетілуі керек. Пішіні күрделі бөлшектер координаттармен немесе екі нүктеден серифтермен өлшенеді. Координаттардың перпендикулярлығын тексеру үшін қарапайым сурет үшбұрышын қолданыңыз. Тік өлшеулерде квадраттың орнына сіз көпіршікпен деңгей алып, сызғышты оның жоғарғы немесе төменгі бетімен туралай аласыз. Сызғыштың ұштарының бірі, мүмкін болса, тар, нөлдік бөлумен сәйкес келуі керек. 3 КЛИМАТТЫҚ ПАРАМЕТРЛЕР
3.1 Ауданның климаттық сипаттамасы
Нысан 600-900 м биіктікте орналасқан.у.м.
Құрылыс үшін климаттық аудандастыру бойынша Алматы қаласының аумағы ІІІВ аймағына жатады. Ылғалдылық аймағы 3 (құрғақ). Мінездеме ҚР БК бойынша жасалған 2.04-01-2017 "құрылыс климатологиясы",
Алматы қаласы бойынша ең суық бес күндік ауаның есептік температурасы 0,98 - (-) 23,3 градуспен; 0,92 - (-) 20,1 градуспен қамтамасыз етілген.
Алматы қаласы бойынша бір жылда жауатын атмосфералық жауын-шашынның орташа мөлшері 249 мм-ге тең.
Алматы қаласындағы желдің базалық жылдамдығы 25 мс, қысым 0,39 кПа және II санатқа жатады.
ҚР БК сәйкес Алматы қаласы үшін мұздатудың нормативтік тереңдігі 2.04-01-2017 "құрылыс климатологиясы" 100 см (саздақтар мен саздар үшін), 92 см (құмды саздар, ұсақ және шаңды құмдар үшін), 112 см (қиыршық тасты, ірі және орташа ірі құмдар үшін) және 120 см (ірі сынғыш топырақтар үшін) 136 см.
Орташа жылдық салыстырмалы ылғалдылық 62 % құрайды.
Ғимараттың жауапкершілік класы-IV (ҚР БК сәйкес 2.03-30-2017).
Пайдалануға берілген күні - 1974 ж (паспортқа сәйкес).
Ғимараттың қабаттылығы бойынша жауапкершілік сыныбы-I (ҚР БК сәйкес 2.03-30-2017).
Ғимараттың Нормативтік қызмет ету мерзімі-80 жыл РТМ 1652-10-91 "өндірістік ғимараттар мен құрылыстарды инженерлік пайдалану, күтіп ұстау және жөндеу жөніндегі Нұсқаулық" 1991 ж.
Ғимараттың қалдық қызмет ету мерзімі ғимаратты пайдаланудың барлық кезеңінде ғимараттың тиісті күтімі кезінде 33 жылды құрайды, күрделі жөндеу жүргізілмеген (сауалнама бойынша).
4 ҰСЫНЫЛҒАН ЖОБАЛЫҚ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰЖАТТАМАНЫ ТАЛДАУ
Бастапқы деректерге талдау жүргізу кезінде Тапсырыс беруші мынадай деректерді ұсынды:
2009 жылғы 3 қыркүйектегі өндірістік ғимараттың техникалық паспорты деректерді өңдеуге арналған құжат;
Танысуға арналған іс-шара 2010 жылы "Алматыэнергожоба" институты орындаған "АлЭС" АҚ БЖК департаменті үшін өндірістік ғимараттар мен құрылыстардың сейсмикалық сенімділігін егжей-тегжейлі зерттеу және бағалау нәтижелері бойынша техникалық қорытынды.
1.1-сурет-АлЭС АҚ БЖК жалпы көрінісі
АлЭС Батыс жылу кешені-Жылу энергиясын өндіретін және "АлЭС" АҚ құрамына кіретін кәсіпорын.
Жылу энергиясын өндіру бойынша АлЭС БЖК тікелей өндірістік алаңда орналасқан және Әуезов ауданында, Алматы қаласының батыс бөлігінде орналасқан.
Бұл кәсіпорынның аумағы 150 мың м2 аумақты алып жатыр және құрамында 20-дан астам жұмыс істейтін ғимараттар мен құрылыстар бар.
Зерттеу құрамына келесі ғимараттар мен құрылыстар кіреді:
Кесте 1.1- Ғимарат және құрылыс атауы
№ пп
Ғимарат және құрылыс атауы
Құрылыс көлемі, м³
1
2
3
1
Әкімшілік-тұрмыстық корпус №1
7002 м³
2
Әкімшілік-тұрмыстық корпус №2
3546 м³
3
ЮЗРК қазандық цехы
9960 м³
4
ҚРЗ ОАӨО
32160 м³
5
НЗК әкімшілік-тұрмыстық корпусы
112 м³
6
Сорғы №6
277 м³
7
Мазут сорғы НЗК
1045 м³
8
НЗК қоймасы және токарлық шеберхана
7570 м³
9
Гараж ЗРК (бокс)
4950 м³
10
ГРП-41
2857 м³
11
ГРП НЗК
71 м³
12
КПП ЗТК
180 м³
13
КПП НЗК
3928 м³
14
Бомбадан қорғану
480 м³
15
Тұрмыстық үй-жайлар 2 АХБК (Электролаборотория)
963 м³
16
Гараж (тұрмыстық үй-жайлар)
162 м³
17
Ғимарат ТН 26 (РП-155, РУСН-2)
1885 м³
18
РУСН-3
564 м³
19
Трансформаторлық қосалқы станция №1
1080 м³
20
Трансформаторлық қосалқы станция №2
513 м³
Зерттелетін ЮЗРК қазандық цехы нысаны Алматы облысы Алматы қаласында, Батыс жылу кешені, Төле би көшесі, 308 мекенжайында орналасқан., орталықтандырылған жылумен жабдықтау жүйелерінде жылу энергиясын өндіруге арналған, тұрғын және өндірістік нысандарды ыстық сумен қамтамасыз ету және жылыту.
ЮЗРК қазандық цехы ғимаратында технологияға сәйкес қалқан, жылу энергиясын өндіру үшін отын ретінде мазут пен газды пайдаланатын 4 қазандық агрегат орналасқан.
5 ОБЪЕКТІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ
Көлемдік-жоспарлау шешімі бойынша объект жоспардағы тікбұрышты конфигурациядағы бір қабатты өнеркәсіптік ғимарат болып табылады.
Жоспарлы габариттік өлшемдері 87, 0х15, 0 м (шеткі осьтер бойынша).
Ғимараттың биіктігі орналасу деңгейінен ~7,8 м.
Алдыңғы қасбет батысқа қарай "Г""1-19" осьтерінде, ал солтүстікке қарай "А-Г""19" осьтерінде орналасқан.
Сындарлы шешім бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАРАҒАНДЫ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ
ӘOЖ 69.036.5 Қoлжазба құқығында
Момушев Бекнұр Жұмаханұлы
Алматы қ. шығыс тарату кешенінің қазандық ғимаратының техникалық жағдайын тексеру және бағалау
7М07302 ҚҰPЫЛЫC БIЛIМ БЕPУ БАҒДАPЛАМАCЫ
БOЙЫНША ТЕХНИКА ҒЫЛЫМДАPЫНЫҢ МАГИCТPI
ДӘPЕЖЕCIН АЛУ ҮШIН МАГИCТPЛIК ДИCCЕPТАЦИЯ
Ғылыми жетекшici ________ Иманов М.О.
т.ғ.д., ак. пpoфеccop:
Қаpағанды 2023
7М07302 - Құрылыс
Момушев Б.Ж. АЛМАТЫ Қ. ШЫҒЫС ТАРАТУ КЕШЕНІНІҢ ҚАЗАНДЫҚ ҒИМАРАТЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТЕКСЕРУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
тақырыбы бойынша магистрлік диссертациясына ғылыми жетекші
ПІКІРІ
Сапа - бұл адамзат өркениетінің символы және онымен бірге адамзат өркениетінің ілгерілеуі, сапаны бақылау бизнесте теңдесі жоқ рөл атқарады. Құрылыс жобалары-бұл өте күрделі жүйе, көптеген міндеттерді қамтитын күрделі процесс.
Сондықтан құрылыс индустриясы өндірілген өнімнің жоғары сапасын, қауіпсіздігін, жарамдылығын және үнемділігін қамтамасыз ету үшін сапа қағидаттарын ұстанып, сапа стандарттарын, бақылау мен алдын-алу жиынтығын талап етуі керек.
Жұмыс нысаны - Алматы қаласындағы Шығыс тарату кешенінің қазандығы, негізгі жұмыстар ғимараттың қайта жаңартуына бағытталған, өйткені ол бірінші кезектегі маңызды объект болып табылады, яғни оны конструктивті түрде бұзу бүкіл ауданның жылумен жабдықтау жүйесінің шығындауына әкеп соғады. Сондықтан бұл жұмыста осы ғимаратқа мұқият зерттеулер жүргізіліп, жетекші мамандардың ұсыныстарын ескере отырып, оны қалпына келтіру нұсқалары қарастырылды.
Диссертацияның арнайы бөлігін орындау кезінде магистрант бірқатар эксперименттік зерттеулер жүргізу арқылы тәжірибеде қолдана отырып, жеткілікті теориялық дайындықты көрсетті
Таңдалған тақырыптың ғылыми жаңалығы магистрлік диссертация авторы алғаш рет ары қарай жұмыс жасауға жарамайтын ғимаратты толық бұзбай жаңадан салу бизнес жобасын зерттегендігіне байланысты. Ғимараттың (құрылыстың) техникалық жай-күйін кешенді тексерудің мақсаты ғимараттың (құрылыстың) және оның элементтерінің нақты техникалық жай-күйін анықтау, уақыт өте келе болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, конструкциялар сапасының нақты көрсеткіштерінің сандық бағасын алу, жоспарлау және жүргізу үшін жұмыстардың құрамы мен көлемін белгілеу үшін алаңның нақты мөлшері мен сейсмикалығын ескере отырып, құрылыс конструкцияларының салыстырып есептеулерін орындау болып табылады күрделі жөндеу.
Алдын ала (көрнекі) тексеру құрылыс конструкцияларының техникалық жай-күйін сыртқы белгілері бойынша алдын ала бағалау, егжей-тегжейлі (аспаптық) тексеру жүргізу қажеттілігін айқындау және жұмыс бағдарламасын нақтылау мақсатында жүргізіледі. Бұл ретте ғимараттың конструкцияларын тұтас көзбен шолып тексеру және қажетті өлшеулермен және оларды бекітумен сыртқы белгілері бойынша ақаулар мен зақымдарды анықтау жүргізіледі.
Құрылыс конструкцияларының әр түрлі типтері үшін ақаулар мен зақымданулардың бекітілген көрінісі олардың пайда болу себептерін анықтауға мүмкіндік береді және құрылымдардың техникалық жағдайын бағалау үшін жеткілікті болуы мүмкін.
Б.Ж. Момушевтың диссертациясы кіріспеден, жеті тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Бірінші тарауда жұмыстың өзектілігі негізделеді, оның мақсаты тұжырымдалады, міндеттер қойылады, зерттеу әдістері мен ғылыми жаңалығы келтірілген, зерттеудің теориялық, практикалық маңыздылығы, зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және енгізу берілген, қорғауға ұсынылған негізгі ережелер келтірілген.
Екінші тарауда объектіні сараптамалық зерттеу бағдарламасы қолдануға талдау жасалды. Объектінің таңдамалы учаскелерін аспаптық тексеру табиғи жағдайда стандартты бірін-бірі толықтыратын әдістер бойынша аспаптар, айлабұйымдар мен құралдар жиынтығының көмегімен бұзбайтын әдістермен орындалды.
Құрылымдарды байланыстыру кезінде нақты геометриялық өлшемдерді, ақаулар мен зақымдардың параметрлерін, деформациялардың шамаларын анықтау визуалды-өлшеу бақылау жиынтықтарының (ВИК)көмегімен жүзеге асырылды.
Үшінші тарауда ауданның климаттық сипаттамасы және параметрлері жазылған.
Төртінші тарауда магистрлік диссертацияның эксперименттік бөлімі қарастырылады. Бастапқы деректерге талдау жүргізу кезінде тапсырыс беруші мынадай деректерді ұсынды:
2009 жылғы 3 қыркүйектегі өндірістік ғимараттың техникалық паспорты деректерді өңдеуге арналған құжат және танысуға арналған іс-шара 2010 жылы "Алматыэнергожоба" институты орындаған "АлЭС" АҚ БЖК департаменті үшін өндірістік ғимараттар мен құрылыстардың сейсмикалық сенімділігін егжей-тегжейлі зерттеу және бағалау нәтижелері бойынша техникалық қорытынды.
Бесінші тарауда объектінің құрылымдық сипаттамалары көрсетілген. Көлемдік-жоспарлау шешімі бойынша объект жоспардағы тікбұрышты конфигурациядағы бір қабатты өнеркәсіптік ғимарат болып табылады.
Алтыншы тарауда бетонның беріктігін аспаптық зерттеу және өлшеу әдістемесі сипатталады. Егжей-тегжейлі тексеру объектінің техникалық жай-күйін бағалау, конструкциялардың нақты көтергіш қабілетін анықтау, конструкцияларды одан әрі пайдалану және нығайту мүмкіндігі туралы мәселені шешу үшін қажетті және жеткілікті ақпарат алу арқылы жүргізіледі.
Жетінші тарауда белгіленген ақаулар мен зақымдарды ескере отырып, объектінің құрылыс конструкцияларының техникалық жай-күйін жалпы қорытындылар және бағалау көрсетілген.
Зерттеудің негізгі мақсаты физикалық тозу дәрежесін, объектінің құрылыс конструкцияларының нақты жұмыс қабілеттілігінің жай-күйін анықтау, пайдалану жүктемелерін қабылдайтын тірек конструкцияларындағы нақты күштерді анықтау, жұмыс істеп тұрған жүктемелерді есептеу және алаңның нақты өлшемдері мен сейсмикалығын, ақаулар мен деформациялардың нақты жай-күйі мен болуын ескере отырып, құрылыс конструкцияларының тексеру есептеулерін орындау болып табылады.
Қорытындыда орындалған теориялық және эксперименттік зерттеулер бойынша негізгі тұжырымдар келтірілген.
Жұмыс барысында магистрант ғылыми дербестіктің, тәртіптілік пен жауапкершіліктің жоғары дәрежесін көрсетті. Диссертациядағы жұмыс кестесі уақтылы орындалды.
Ғылыми жұмыс таңдалған саладағы мұқият зерттеудің нәтижесі болып табылады. Жұмыс жазу кезінде ізденуші қазіргі заманғы ғылыми отандық және шетелдік әдебиеттерді ғана емес, сонымен қатар Интернет желісінің жалпыланған ақпараттық дерекқорын да пайдаланды.
Магистрлік диссертация тақырыбы бойынша бір ғылыми мақала жарияланды.
Ғылыми жетекшінің барлық маңызды ескертулері жұмыс барысында уақтылы түзетілді.
Б.Ж. Момушевтың Алматы қ. шығыс тарату кешенінің қазандық ғимаратының техникалық жағдайын тексеру және бағалау тақырыбындағы диссертациясы ғылыми жаңашылдық элементтері бар және сапалы деңгейде орындалған тәуелсіз зерттеу бітіру біліктілік жұмыстарына қойылатын талаптарға сәйкес келеді және "өте жақсы" деп бағалауға лайық.
Ғылыми жетекшісі
(т.ғ.д. ак.профессор) Иманов М.О.
МАЗМҰНЫ
АННОТАЦИЯ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1 СҰРАҚТЫҢ ЖАЙ КҮЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.1 ҚР-дағы қазандық ғимараттарын қоса алғанда, пайдалану сатысындағы өнеркәсіптік ғимараттардың қазіргі жай-күйін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .12
2 ОБЪЕКТІНІ САРАПТАМАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ БАҒДАРЛАМАСЫ ... ... ... ... ... 19
2.1 Тексеру және өлшеу жұмыстарын жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ...19
3 КЛИМАТТЫҚ ПАРАМЕТРЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.1 Ауданның климаттық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
4 ҰСЫНЫЛҒАН ЖОБАЛЫҚ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰЖАТТАМАНЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
5 ОБЪЕКТІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 25
5.1 Сындарлы шешім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
5.2 Іргетасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
5.3 Бағандар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
5.4 Болат арқалықтар жабыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
5.5 Еден плиталары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
5.6 Металл байланыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
5.7 Қоршау құрылымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
5.8 Еден ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
5.9 Шатыр жабыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
5.10 Соқыр аймақ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
6 БЕТОННЫҢ БЕРІКТІГІН АСПАПТЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ӨЛШЕУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
6.1 Объектінің құрылыс конструкцияларының беріктігін анықтау ... ... ... ... ... .31
6.1.1 Объектіні сынауға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
6.1.2 Геодезиялық өлшеу әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
6.2 Объектінің құрылыс конструкцияларын алдын ала (көзбен шолып) тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
6.2.1 Іргетас құрылымын алдын ала зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
6.2.2 Басқа құрылымдар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
6.3 Белгіленген ақаулар мен зақымдарды ескере отырып, объектінің құрылыс конструкцияларының техникалық жай-күйін алдын ала тексеру нәтижелері бойынша бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
6.4 Ғимараттар мен құрылыстардың құрылыс конструкцияларының сейсмикалық төзімділігі мен сейсмикалық қауіпсіздігін бағалау ... ... ... ... ... ... .43
6.4.1 Сейсмикалық әсердің болжамдары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
6.4.2 Ғимараттың техникалық жай-күйін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
7 БЕЛГІЛЕНГЕН АҚАУЛАР МЕН ЗАҚЫМДАРДЫ ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП, ОБЪЕКТІНІҢ ҚҰРЫЛЫС КОНСТРУКЦИЯЛАРЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАЙ-КҮЙІН ЖАЛПЫ ҚОРЫТЫНДЫЛАР ЖӘНЕ БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
7.1 Объектінің құрылыс конструкцияларын қалпына келтіру жөніндегі негізгі тұжырымдар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОСЫМША А ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы диссертацияда келесі стандарттарға сілтемелер қолданылған:
МЕСТ 32496-2013. Толтырғыштар Жеңіл бетондар үшін кеуекті. Техникалық шарттар. Мемлекетаралық стандарт: "Standardinform" ФМУП, 2014.- 9с.
МЕСТ 25820-2014. Бетондар жеңіл. Техникалық шарттар. Мемлекетаралық стандарт: "Standardinform" ФМУП, 2015.-15с.
МЕСТ 32518.2-2013. Темір кендері, концентраттар, агломераттар және түйіршіктер кремний оксидін спектрофотометриялық әдіспен анықтау (ISO 2598-2:1992, MOD). "Standardinform" ФМУП, 2014.-10с.
МЕСТ 2642.4-2016. Отқа төзімді және отқа төзімді шикізат. Алюминий оксидін анықтау әдістері. Мемлекетаралық стандарт: "Standardinform" ФМУ, 2016.-18с.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Осы диссертацияда осы белгілер мен қысқартулар пайдаланылды:
BIM - ғимараттарды ақпараттық модельдеу
СИжҚ - сәулет, инженерия және құрылыс
Lean Construction Last Planner System (Арық құрылысты жоспарлау жүйесі) - LPS
АКТ - ақпараттық коммуникациялық технологиялар
ГАЖ - графикалық ақпараттық жүйелер
GPS - жаһандық позициялау жүйелері
ПО - бағдарламалық қамтамасыз ету
КІРІСПЕ
Жыл сайын Қазақстан Республикасында қазандықтардың үлкен саны істен шығады, қазандықтардың ғимараттары, өз кезегінде, жақын арада тозады, сайып келгенде, қалдықтардың тауларына айналады. Бұл циклдік экономикаға сәйкес келмейді. Сондықтан ғимараттар бұзуды қажет етеді немесе қайта құруды қажет етеді.
Бұл диссертацияның мақсаты-келесі зерттеу сұрағына жауап беру: "отандық экономиканы жақсарту үшін қазандықтарға қандай бизнес жүйелерін енгізуге болады?
Бұл диссертация негізгі зерттеу сұрағына жауап беру үшін кейс-стади тәсілін қолданады. Кейс-стади қазандық ғимараттарын қалпына келтіру бойынша қолданыстағы бизнес-модельдер туралы толық ақпаратты қамтиды.
Диссертацияда Алматы қаласының "Шығыс тарату кешенінің қазандығы" ғимараты зерттеледі.
Бұл ғимаратты зерттеуді "Гормонтажпроект" ЖШС жүзеге асырады және оның арасында және "АлЭС" АҚ арасында 22.06.2021 ж. №59079920211, техникалық тексеру жүргізуге, ғимараттардың құрылыс конструкцияларының, сондай-ақ "АлЭС"АҚ БТК департаментінің құрылыстарының техникалық жай-күйін бағалауға шарт жасалды.
Ғимараттың (құрылыстың) техникалық жай-күйін кешенді тексерудің мақсаты ғимараттың (құрылыстың) және оның элементтерінің нақты техникалық жай-күйін анықтау, уақыт өте келе болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, конструкциялар сапасының нақты көрсеткіштерінің сандық бағасын алу, жоспарлау және жүргізу үшін жұмыстардың құрамы мен көлемін белгілеу үшін алаңның нақты мөлшері мен сейсмикалығын ескере отырып, құрылыс конструкцияларының салыстырып есептеулерін орындау болып табылады күрделі жөндеу.
Жұмыстың сипаты үздіксіз алдын-ала (визуалды) және таңдамалы аспаптық тексеруден тұрады.
Алдын ала (көрнекі) тексеру құрылыс конструкцияларының техникалық жай-күйін сыртқы белгілері бойынша алдын ала бағалау, егжей-тегжейлі (аспаптық) тексеру жүргізу қажеттілігін айқындау және жұмыс бағдарламасын нақтылау мақсатында жүргізіледі. Бұл ретте ғимараттың конструкцияларын тұтас көзбен шолып тексеру және қажетті өлшеулермен және оларды бекітумен сыртқы белгілері бойынша ақаулар мен зақымдарды анықтау жүргізіледі.
Құрылыс конструкцияларының әр түрлі типтері үшін ақаулар мен зақымданулардың бекітілген көрінісі олардың пайда болу себептерін анықтауға мүмкіндік береді және құрылымдардың техникалық жағдайын бағалау үшін жеткілікті болуы мүмкін.
Егер көзбен шолып тексеру кезінде ғимараттың (құрылыстың) тірек конструкцияларының (бағаналардың, арқалықтардың, фермалардың, аркалардың, жабындар мен жабындар плиталарының және т.б.) беріктігін, тұрақтылығын және қаттылығын төмендететін ақаулар мен зақымдар анықталса, егжей-тегжейлі (аспаптық) тексеруге көшеді.
Құрылыс конструкцияларының қазіргі жай күйін бағалау ҚР ҚНжЕ талаптарына сәйкес келеді 2.03-30-2006 "Сейсмикалық аудандардағы құрылыс".
Орындалған жұмыстардың тізбесі:
- зерттеу объектісімен, оның көлемдік-жоспарлау және конструктивтік шешімімен, инженерлік-геологиялық іздестіру материалдарымен танысу;
- жобалау-техникалық құжаттаманы жинау және талдау; Тапсырыс берушімен келісілген техникалық тапсырманы ескере отырып, жұмыс бағдарламасын жасау;
- материалдар мен техникалық құжаттаманы зерделеу, жетіспейтін құжаттаманы іздеу;
- ақауларды фотофиксациялаумен визуалды тексеру;
- зерттеу бағдарламасын әзірлеу;
- құрылыс конструкцияларына егжей-тегжейлі аспаптық тексеру жүргізу;
- алынған зерттеу нәтижелерін зерделеу, ғимараттардың (құрылыстардың) нақты өлшемдерін, ғимараттардың геометрияларын геодезиялық түсіруді және алаңның сейсмикалығын, ақаулар мен деформациялардың нақты жай-күйі мен бар-жоғын ескере отырып, салыстырып тексеру есебін орындау;
- Объектінің нақты деректері бойынша қажетті қосымшалармен, объектінің сенімділігі мен тұрақтылығына жүргізілген техникалық тексерудің нәтижелері туралы қорытындылармен жүргізілген техникалық тексерудің инженерлік талдау нәтижелері бойынша қорытынды жасау;
- зақымдалған конструкцияларды күшейту (қалпына келтіру) бойынша жұмыс көлемінің ведомостарын және ұсынымдарды әзірлеу;
Осы есепте ұсынылған қорытындылар мен қорытындылар, сондай-ақ қосымшалардағы өлшемдік сызбалар зерттеу кезеңіндегі объектінің жай-күйіне сәйкес келеді: 2022 жылғы желтоқсан.
Қойылған мақсатқа сәйкес келесі зерттеу міндеттері анықталды:
- отандық және шетелдік әдебиеттерге салыстырмалы шолу жасау;
- отандық экономиканы жақсарту мақсатында қазандықтарға арналған бизнес-жүйені енгізу жоспарын әзірлеу;
- Алматы қаласының "Шығыс тарату кешенінің қазандығы" аумағында орналасқан барлық құрылыстар мен ғимараттардың тозуын объективті бағалау.
Қойылған міндеттерге қол жеткізу әдістері: ҚР, сондай-ақ шетелдік әдеби көздерге шолу, патенттерді, авторлық куәліктерді зерделеу, бір-бірінен артықшылықтар мен кемшіліктер; "Гормонтажпроект"ЖШС зертханаларының базасында сынақтар өткізу.
Қорғауға шығарылатын ғылыми ережелер:
Алматы қаласының "Шығыс тарату кешенінің қазандығы" аумағында орналасқан барлық құрылыстар мен ғимараттардың тозуын объективті бағалау;
пайдалану сатысында қазандық ғимараттарында қайта құру бойынша бизнес-жүйелерді енгізу;
Диссертацияның ғылыми жаңалығы
Жұмыстың ғылыми жаңалығы Қазақстан Республикасында пайдалану сатысында қазандық ғимараттарын реконструкциялау бойынша бизнес-жүйелерді іс жүзінде қолдануда жатыр.
Диссертацияның практикалық маңыздылығы
Магистрлік диссертацияның нәтижелері оны пайдалану кезеңінде белгілі бір ғимаратты қайта құрубұзу туралы жаңа көзқарас алуға мүмкіндік береді.
Ғылыми ережелердің, қорытындылар мен ұсынымдардың негізділігі мен дұрыстығы. Ғылыми зерттеу "Гормонтажпроект" ЖШС (бұдан әрі - ЖШС) сынақ орталығының эксперимент актілерімен негізделген.
ЖШС зертханаларында заманауи техникалық жабдықтар мен тиісті аккредиттеу құжаттары бар.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі
Диссертация кіріспеден тұрады, 7 тараудан, жалпы қорытынды және 1 қосымша, құрамында 65 басылған мәтін беттері, 10 суреттер, пайдаланылған Көздер тізімі 30 атауы.
Зерттеу мен жұмыс нәтижелерін автор өз бетінше алды.
1 СҰРАҚТЫҢ ЖАЙ КҮЙІ
1.1 ҚР-дағы қазандық ғимараттарын қоса алғанда, пайдалану сатысындағы өнеркәсіптік ғимараттардың қазіргі жай-күйін талдау
Тұрғын үй кез-келген адамзат қоғамындағы ұлттық даму мен әлеуметтік-мәдени өсу үшін өте маңызды.
Тұрғын үй адамның тамақ пен судан кейінгі үшінші қажеттілігі ретінде танылады және әр елдің негізгі экономикалық активі болып саналады (Джибойе, 2014). Заманауи ғимараттар желден, жаңбырдан және қардан қорғауға ғана емес, сонымен қатар берік және тұрақты болуы керек; пайдалану қауіпсіз; гигиена, денсаулық және сыртқы орта тұрғысынан қорғауды қамтамасыз ету; қол жетімді және ұтқырлығы шектеулі адамдар үшін жарамды; жақсы пішінге, түске және материалдық әсерге ие және т. б.
Бұл өз кезегінде бүкіл ел бойынша қазандық ғимараттарымен тікелей байланысты ғимараттарды тиісті жылытудың маңыздылығын көрсетеді.
Климаттың өзгеруі жөніндегі сарапшылар тобының мәліметтері бойынша ғимараттар жалпы әлемдік энергия тұтынудың 32% - и және энергиямен байланысты парниктік газдардың (ПГ) 19% - пайызын құрайды.
Синоптиктердің тапсырысы бойынша жүргізілген зерттеуге сәйкес, 2050 жылға қарай құрылыс секторындағы энергияға сұраныс та, CO2 шығарындылары да артады (IPCC-Buildings, 2014). Осы энергияны тұтынудың артуы және құрылыс секторындағы CO2 шығарындыларының қаупі энергия тиімділігін арттыру қажеттілігін тудырады. Бұл дегеніміз, елдегі барлық қазандық ғимараттарының жұмыс деңгейлерін қайта қарау керек және бұл мүмкін болған жағдайда, осы объектілерді модернизациялау керек, ал мүмкін болған жерде жаңа жетілдірілген энергия объектісін бұзу және салу керек және т. б.
Негіздемелік бағдарламаға сәйкес, мүше мемлекеттер шығарындыларды 1990 жылғы деңгейден 40% - ға азайтып, ЕО-да жаңартылатын энергия көздерінің кем дегенде 27% өндірісіне ықпал етуі керек. Сонымен қатар, комиссия күрделі жөндеу шығындарын есептеудің тұтас әдістемесін ұсынды (Еуропалық комиссия - Энергетика, 2012).
Бұл ғимараттарды тиісті ішкі ортаны сақтай отырып, энергияны үнемдейтін ғимараттарға айналдыру ғимараттар үшін Ұлттық энергетикалық мақсаттарға жетудің маңызды әдісі болып табылады (Power, 2008).
Алайда, Дания үкіметі (2014) Энергетикалық жаңартуды "болашақтың қажеттіліктері мен міндеттерін қанағаттандыру және үй иелері мен жалға алушыларды болашақта энергия бағасының өсуіне осал ету үшін ғимараттарды жақсарту және дамыту құралы"деп анықтады. Бұл тезисте энергия қайта құру ғимараттарға әртүрлі шаралар қолдану арқылы энергия тиімділігіне қол жеткізуге көмектесетін қайта құру ретінде анықталады. Басқаша айтқанда, энергияны жаңарту әртүрлі шараларды қабылдауды білдіреді:
- жалпы күрделі жөндеуден өтетін ғимараттың энергия тиімділігін арттыру жөніндегі шаралар.
Мұндай ғимараттың мысалы-Алматы қаласының Шығыс тарату кешенінің қазандық ғимараты.
Осы зерттеудің уәждемесі қазақстандық құрылыс секторының жалпы энергия тұтынуын төмендетуде, сондай-ақ ұлттық және жаһандық деңгейде бастапқы энергия тұтынуды және СО2 шығарындыларын азайтуда ғимараттарды күрделі жөндеудің маңызды рөлі болып табылады. Энергия тұтынуды жаңарту бойынша түрлі шараларды іске асырудың арқасында үй жайда салауатты және жайлы орта құрылады.
Ғимараттың (құрылыстың) техникалық жай-күйін кешенді тексерудің мақсаты ғимараттың (құрылыстың) және оның элементтерінің нақты техникалық жай-күйін анықтау, уақыт өте келе болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, конструкциялар сапасының нақты көрсеткіштерінің сандық бағасын алу, жоспарлау және жүргізу үшін жұмыстардың құрамы мен көлемін белгілеу үшін алаңның нақты мөлшері мен сейсмикалығын ескере отырып, құрылыс конструкцияларының салыстырып есептеулерін орындау болып табылады күрделі жөндеу, сондай-ақ энергия тұтынуды, сондай-ақ энергия тиімділігінің көрсеткішін талдау үшін пайдаланылуы мүмкін жүйелік тұрғыдан әдіснаманы әзірлеу.
Зерттеу міндеттеріне мыналар кіреді:
- отандық және шетелдік әдебиеттерге салыстырмалы шолу жасау;
- отандық экономиканы жақсарту мақсатында қазандықтарға арналған бизнес-жүйені енгізу жоспарын әзірлеу;
- Алматы қаласының "Шығыс тарату кешенінің қазандығы" аумағында орналасқан барлық құрылыстар мен ғимараттардың тозуын объективті бағалау.
Алматының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы-бұл қала мен халықты сумен, кәрізбен, жылумен, электрмен, жарықпен және газбен қамтамасыз ету бойынша қызметтер көрсететін кешенді жүйе. Коммуналдық шаруашылық инженерлік инфрақұрылымнан тұрады - 3,6 мың км сумен жабдықтау, 1,8 мың км су бұру, 1,4 мың км жылумен жабдықтау, 8,5 мың км электрмен жабдықтау, 4,8 мың км сыртқы жарықтандыру желілері және 5,9 мың км газ желілері. Бүгінде қала шекарасындағы коммуналдық инфрақұрылым біркелкі дамымаған. Орталық аудандарда жағдай перифериялық аудандарға қарағанда жақсы. Қаланың кейбір бөліктерінде орталықтандырылған сумен жабдықтау және су бұру жүйесі жоқ. Қолданыстағы желілердің негізгі бөлігі кеңестік жылдары дамудың жай-күйін және сол кездегі қала шекараларын ескере отырып салынды.
Жер қосылған сәттен бастап қала көптеген жылдар бойы энергетиканы және коммуналдық шаруашылықтың басқа да салаларын дамытуға күш салды, оған қарамастан жаңа аумақтардағы тіршілікті қамтамасыз ету салаларындағы жағдай бірқатар себептер бойынша халықтың қажеттіліктеріне сәйкес келмейді:
1. Инженерлік дәліздің енінің сәйкес келмеуіне, тау рельефі мен жыныстың біркелкі болмауына, топырақта жер асты сулары мен үлкен тастардың болуына байланысты коммуналдық желілерді төсеу жұмыстары ұзақ мерзімге кешіктіріледі.
2. Трансформаторлық қосалқы станциялар, су және кәріз сорғылары сияқты қосалқы жабдықты орналастыру үшін жер жоқ.
3. Бау-бақша серіктестіктеріне желілер жүргізуге мүмкіндік бермейтін заңнамалық нормалар.
Сондай-ақ, 2006 және 2016 жылдары заңдастырылған жаңа аудандарда заңсыз құрылысқа байланысты жаңа проблемалар бар.
Алайда, туындаған қиындықтарды ескере отырып, қала халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін көптеген мәселелерді шешуді қажет ететін инженерлік инфрақұрылымды дамыту бойынша жұмысты жалғастыруда:
1. Тарифтік саясат:
1) Мемлекет басшысы 2022 жылғы 1 қыркүйекте " әділ мемлекет. Біртұтас ұлт. Табысты қоғам "еліміздегі инженерлік инфрақұрылымның тозуына және коммуналдық қызметтер көрсету саласына инвесторларды тарту үшін" инвестицияларға айырбастау тарифі " жаңа тарифтік саясатына көшу қажеттілігіне ерекше назар аударды.
Шындығында, желілердің тозуы мен апаттық проблемалары тиімсіз тарифтік саясаттың салдары болып табылады, оған көзқарастарды өзгерту қажет. Тәсілдерді қайта қараусыз және инвестицияларды ұлғайтпай, коммуналдық шаруашылықта тозығы жеткен желілер пайдаланылып жатқанда, ТКШ қызметтерінің сапасын арттыру мүмкін емес. Бүгінгі таңда инженерлік желілердің тозу көрсеткіштерін ұстап тұру жаңа желілерді салу есебінен қамтамасыз етілуде.
Алайда, абоненттерді коммуналдық қызметтерден үнемі ажыратуға әкелетін авариялық-қалпына келтіру жұмыстарын жүргізумен ғана шектеліп, қолданыстағы желілерді қайта құруға тиісті көңіл бөлінбейді. Бұл тұрғындардың көрсетілетін коммуналдық қызметтердің сапасына наразылығының себептерінің бірі болып табылады. Қазіргі уақытта табиғи монополиялар субъектілерінің ұзақ мерзімді тарифтерін бекіту кезінде инфляцияның төменгі шегі ескеріледі. Соңғы 15 жылда халық үшін суға тарифтер 3,4 есеге (жылына орта есеппен 8,5% - ға), су бұруға - 3,1 есеге (жылына орта есеппен 7,9% - ға), жылуға-1,8 есеге (жылына орта есеппен 4,1% - ға), электр энергиясына-3,2 есеге өсті бір рет (жылына орта есеппен 8,1% - ға), газға-2,1 есе (жылына орта есеппен 5,2% - ға). Бұл ретте 15 жыл ішінде тұтыну бағасы 3,5 есе өсті-орташа жылдық инфляция 8,8 құрады%.
Яғни, коммуналдық қызметтердің барлық аталған түрлері бойынша тарифтердің өсуі инфляциядан артта қалып отыр. Сонымен қатар, соңғы 5 жылда көптеген қызмет түрлері бойынша халық үшін тарифтер көтеріліп қана қоймай, төмендетілді.
Мысалы, су тарифі 2017 жылы 55,6 теңгем3 - тен 48 теңгем3 - ке дейін; су бұруға - 28,8-ден 25,9 теңгем3-ке дейін; жылуға-Гкал үшін 6263-тен 4833 теңгеге дейін; газға-35-тен 32 теңгем3-ке дейін төмендетілді. Тек электр энергиясына тариф 16,65 теңгеден 17,53 теңгеге дейін өсті.
Халық үшін тарифтердің минималды және шамалы өсуі коммуналдық кәсіпорындар шығындарының тек бір бөлігін ғана өтейді, оларды қайта құру және жаңғырту арқылы желілерді дамытуға ақшалай қаражат салу мүмкіндігі жоқ. Тиісінше, коммуналдық қызметтерді жеткізуші кәсіпорындардың шығындары Қала бюджеті есебінен өтеледі.
2. Жылумен жабдықтау және ыстық сумен жабдықтау:
1) Алматы қаласындағы жылу желілеріндегі нормативтік шығындар 01.07.2022 ж. пайдалану мерзімінен асқан (зауыттық норматив 25 жыл) 811 км желіні (60%) пайдалануға байланысты шамамен 16% -. құрады. Тозуға байланысты желілердегі жиі апаттар ыстық судың үзілуіне, оның температурасының төмендеуіне және ресурстарды ұтымсыз пайдалануға әкеледі.
2) Ескі құбырларды қайта құру және жаңарту қажеттілігі қосымша қаржыландыруды қажет ететін сорғы станциялары сияқты басқа жабдықты ауыстыруға әкеледі.
Жылу желілерінің тозуын азайту үшін жыл сайын кемінде 13,75 млрд теңге сомаға ілеспе жабдықты ауыстыра отырып, кемінде 39 км желіні қайта жаңарту қажет.
3) "АлТС" ЖШС жылу беруші ұйымының инвестициялық бағдарламасы және бюджеттен бөлінетін қаржы жылу желілерін қайта құру, жаңғырту және ілеспе жабдықты ауыстыру шығындарын өтемейді.
3. Электрмен жабдықтау:
1) Алматыдағы электр энергиясының, жылудың және ыстық судың негізгі көздерінің бірі атмосфералық ауаны ластайтын шығарындылардың 28%-приходится (37 мың тонна) құрайтын ЖЭО-2 болып табылады.
2) 5,6 мың км электр беру желілерінің тозуына байланысты (65%) электр желілерінде тұрақты үзілістер, авариялар орын алуда. Сондай-ақ, тозған желілер желілердегі электр энергиясының 12,87% жоғалуына себеп болады.
3) Тұрғын үй кешендерінің белсенді дамуы құрылыс компанияларының қолданыстағы электр желілері қажеттілігін қамтамасыз ете алмайтын электр энергиясының едәуір көлемін пайдалануды талап етеді.
Құрылыс салушы электр энергиясын тарату орындарынан электр желілерін салуға мәжбүр, олар пайдалануға берілгеннен кейін тиісті түрде және құрылыс салушылар коммуналдық қызметтердің балансына толығымен берілмейді. Нәтижесінде жеткізілген электр энергиясы үшін төлемеу бойынша барлық шығындар, әдетте, жаңа қоныстанушылардың мойнына түседі. Құрылыс салушылар басқа инженерлік желілерді салған кезде де осындай проблема туындайды.
Халықаралық тәжірибе
Алматыда және жалпы Қазақстанда тіршілікті қамтамасыз ету жүйелерін дамытудың нақты сценарийлерін қарастыра отырып, Еуропа мен Ресей қалаларында сәтті қолданылатын заманауи әдістерге назар аударған жөн.
1. 2010 жылы Данияда, Чехияда, Финляндияда, Санкт-Петербург қаласында 2019 жылы жылумен жабдықтаушы ұйымдар мен тұтынушылар арасындағы есептеулерде екі бөліктен тұратын тарифтер қолданыла бастады.
Жылумен жабдықтау саласындағы жетекші ресейлік мамандар қолданыстағы тариф белгілеу тәртібін өзгертуді және энергияны үнемдеуді ынталандыратын және жылумен жабдықтау жүйелерінің тиімділігін арттыруға бағытталған көп жеткізілімді тарифтерге көшуді жеткілікті дәлелді және негізделген түрде ұсынады.
2. Мәскеу қаласында, Мосводоканал өлшенген тарифтік саясаттың, су құбыры инфрақұрылымын диагностикалау мен қайта құрудың өзара байланысты бағдарламаларының, сондай-ақ "ақылды желілер" технологияларын кеңінен қолданудың арқасында тасымалдау шығындары мен төленбеген су көлемін 10,04% - ға дейін қысқартуға қол жеткізді, бұл саладағы жоғары көрсеткіш. Посткеңестік кеңістікте сумен жабдықтау және су бұру инфрақұрылымын ұйымдастырудың ұқсас қағидаттарын ескере отырып, бұл тәжірибе Қазақстан тұрғындарына сапалы қызмет көрсету үшін табысты қолданыла алады.
3. Финляндияда 20 ғасырдың 60-жылдарында ағаш тіректерге ілінген өзін-өзі қамтамасыз ететін оқшауланған сымдарды қолдана отырып, электр энергиясын беру технологиясы жасалды. Осы технологияны енгізгеннен кейін апаттылық айтарлықтай төмендеді.
Өткізгіштердің ССП оқшаулауы төмен тығыздықтағы LDPE полиэтиленнен жасалған (ағылш. low density polyethylene) немесе тігілген полиэтилен XLPE (ағылш. cross-linked polyethylene).
ССП-ның артықшылығы-оны пайдалану кезінде:
− оқшауланбаған сызықтарға тән сымдардың құлау қаупі жоқ;
− просеканың ені азаяды; қалада жерді иеліктен шығарудың аз жолағы қажет;
− SIP қолдану пайдалану шығындарын 80 дейін төмендетеді%;
− үшінші тараптың қосылуы қиын (электр энергиясын ұрлау үшін).
4. Мәскеуде 2015 жылдан бастап әуе сымдарын жер астына қайта құру жұмыстары жүргізілуде.
Жерасты желілері-қаланы көрнекі қоқыстардан тазартатын және қала тұрғындарының қауіпсіздігін арттыратын заманауи формат.
Мәселен, бүгінде әртүрлі кернеудегі 75 мың км астам желі кабельдік форматқа ауыстырылды, бұл әуе коммуникацияларының ұзындығынан 3,5 есе көп.
Алматыда әлемдегі қалалардың табысты тәжірибесін пайдалану есебінен коммуналдық қызметтерді көрсетуде ең жоғары сапа стандарттары жасалатын болады.
Инженерлік инфрақұрылымды дамыту, халықтың өмір сүру сапасын арттыру және сапалы коммуналдық қызметтерге тең қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін мынадай шаралар қабылданатын болады:
1. ТКШ тарифтері:
1) 2023 жылдың соңына дейін Алматыда ТКШ қызметтеріне жаңа тарифтік саясат енгізіледі. Ол үшін 2025 жылға қарай "үлкен тұтыну = қымбатырақ тариф" тарифтік саясатына көшумен "инвестицияларға айырбастау тарифтері"қағидаты бойынша тарифтер әзірленетін болады. Бұл инженерлік желілерге қызмет көрсету үшін көбірек қаражат жинауға және көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруға, инвестициялардың қайтарымдылығын қамтамасыз етуге және коммуналдық кәсіпорындардың шығынын азайтуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, жаңа тарифтер халықтың бойында ұқыпты тұтыну және энергия үнемдеу мәдениетін қалыптастыруға бағытталатын болады. Бұл ретте халықтың әлеуметтік осал топтары үшін тікелей атаулы көмек шеңберінде Коммуналдық қызметтерге ақы төлеуге арналған шығыстарды өтеу көзделетін болады.
2) Ашықтықты қамтамасыз ету мақсатында көрсетілген қызметтер үшін есептеу кезінде есепке алу жүйесін автоматтандыру, "Алматы - Смарт Сити" тұжырымдамасы шеңберінде негізгі коммуналдық кәсіпорындардың барлық есепке алу аспаптарына датчиктер орнату көзделетін болады. Сондай-ақ, ТКШ-ның алдын алу жөндеулеріне, қашықтықтан диагностикалауға және энергия тиімділігін арттыруға арналған заттар интернетінің әдіснамасы енгізілетін болады.
2. Жылумен жабдықтау және ыстық сумен жабдықтау:
1) Жыл сайын олардың тозуын, апаттылығын және жылу энергиясының ысырабын азайту үшін кемінде 39 км жылу желілері қайта жаңартылатын болады.
2) 2026 жылға қарай жылумен жабдықтау жүйелерінің энергия тиімділігін арттыру және қалалық жылу өндірушілердің үздіксіз жұмысы үшін 22 шағын қалалық қазандықтарды жаңғырту аяқталады.
3) ш а тұрғындарын үздіксіз жылумен және ыстық сумен қамтамасыз ету мақсатында. Кемел және "Таирова" қазандығы, 2025 жылға дейін 2 сорғы станциясын қайта жаңарту аяқталады.
4) 2026 жылға дейін жылу үнемдеуді 40% - ға дейін арттыруға мүмкіндік беретін қоғамдық ғимараттардың энергия тиімділігін арттыру бағдарламасы енгізілетін болады.
Қажетті ресурстар
2030 жылға дейін шамамен 962,3 млрд. теңге сомасында инвестициялар қажет болады (2025 жылдың соңына дейін-шамамен 295,3 млрд. теңге, одан кейін 2030 жылдың соңына дейін-шамамен 667 млрд. теңге),:
1. Сумен жабдықтау. Сумен жабдықтау желілерінің тозуын төмендету үшін жыл сайын 11,95 млрд.теңге сомасына шамамен 104 км желіні (диаметрі 100-ден 1500 мл-ге дейін) реконструкциялау қажет, бұл жыл сайын желілердің тозуын 2% - ға төмендетуге мүмкіндік береді. Ол үшін 2025 жылға дейін 29,6 млрд.теңге және 2030 жылға дейін 66 млрд. теңге бөлу қажет. Жаңа су көздерін салу үшін шамамен 80 млрд теңге және ақылды технологияларды енгізуге 10 млрд теңге қажет.
2. Су бұру. Су бұру желілерінің тозуын азайту үшін жыл сайын 14,2 млрд.теңге сомасына шамамен 73,5 км желіні (диаметрі 150-ден 1500 мл-ге дейін) реконструкциялау қажет, бұл жыл сайын желілердің тозуын 2,2% - ға төмендетуге мүмкіндік береді. 2025 жылға дейін 36,5 млрд. теңге, 2030 жылға дейін 77,5 млрд. теңге қажет. Коллекторларды реконструкциялау және салу, КСС және КОС реконструкциялау үшін шамамен 120 млрд.теңге қажет болады.
3. Жылумен жабдықтау. Жылу желілерінің тозу проблемасын түбегейлі шешу жыл сайын 39 км н қайта құруды талап етеді
Күтілетін нәтижелер
Осы міндетке қол жеткізу үшін қала қабылдаған тарифті теңестіруге бағытталған әлемдік көшбасшы қалалардың тәжірибесі негізінде шаралар Алматы қаласының тұрғындары үшін қызметтерді қолжетімді әрі сапалы етуге мүмкіндік береді.
2 ОБЪЕКТІНІ САРАПТАМАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ БАҒДАРЛАМАСЫ
2.1 Тексеру және өлшеу жұмыстарын жүргізу әдістемесі
Объектінің тірек Құрылыс конструкцияларын техникалық тексеру ҚР СП сәйкес орындалды 1.04-101-2012 "Ғимараттар мен құрылыстардың техникалық жағдайын зерттеу және бағалау" [3] және мыналарды қамтыды:
Алдын ала (көрнекі) тексеру;
Егжей-тегжейлі (аспаптық) тексеру;
Ғимараттың параметрлерін, құрылымдарын және олардың элементтері мен тораптарын өлшеу жұмыстары;
Конструкциялардың нақты техникалық жай-күйін және оларды одан әрі пайдалануға жарамдылығын бағалау;
Нақты жүктемелерді жинау және пайдалану ауданының сейсмикалығын ескере отырып, Құрылыс конструкцияларын тексеру есептеулерін орындау-9 балл;
Геодезиялық бақылаулар;
Жалпы тұжырымдар.
Жалпы тексеру кезінде жұмыстар орындалды:
1. Аварияға дейінгі жағдайдағы және оларды уақытша бекіту жөніндегі шұғыл шараларды талап ететін конструктивтік элементтер мен олардың түйісулерін анықтау, адамдардың олардың орналасқан аймағында болуы үшін қауіпсіз жағдайларды қамтамасыз ету, тән ақаулар мен зақымдарды фотофиксациялай отырып, Құрылыс конструкцияларын үздіксіз тексеруді орындау бойынша;
2. Үздіксіз зерттеу деректерін талдау негізінде құрылымдық элементтердің техникалық жағдайын алдын ала бағалау;
3. Құрылыс конструкцияларын егжей-тегжейлі аспаптық тексеру үшін іріктеме учаскелерін анықтау.
Объектінің құрылыс конструкцияларын визуалды зерттеу барысында қол жетімділігі, сипаты және дәрежесі анықталды:
1. Оларды пайдалану жағдайларын бұзу нәтижесінде пайда болған ақаулар мен құрылыс конструкцияларының бұзылуы;
2. Статикалық және динамикалық күш әсерінен зақымдану.
Құрылымдардың жағдайын тексеру кезінде бұзбайтын бақылаудың келесі түрлері қолданылды:
Импульстік соққы әдісі - бетонның беріктігін анықтау;
Геодезиялық түсірілім-құрылымдардың тік ауытқулары мен ауытқуларын анықтау.
Объектінің таңдамалы учаскелерін аспаптық тексеру табиғи жағдайда стандартты бірін-бірі толықтыратын әдістер бойынша аспаптар, айлабұйымдар мен құралдар жиынтығының көмегімен бұзбайтын әдістермен орындалды.
Құрылымдарды байланыстыру кезінде нақты геометриялық өлшемдерді, ақаулар мен зақымдардың параметрлерін, деформациялардың шамаларын анықтау визуалды-өлшеу бақылау жиынтықтарының (ВИК)көмегімен жүзеге асырылды.
Объектінің техникалық жағдайы ҚР БК сәйкес анықталды 1.04-101-2012 олардың жүк көтергіштігі мен пайдалану жарамдылығын сипаттайтын санаттар бойынша.
Күрделі жөндеу мен реконструкциялауды жоспарлау және жүргізу үшін техникалық тексеру нәтижелері бойынша объектінің техникалық жай-күйін бағалау көтергіштік қабілеті мен пайдалану жарамдылығы санаттары бойынша жүргізіледі.
Егжей тегжейлі зерттеу кезеңінде объектінің құрылыс конструкцияларын жүк көтергіштігі мен пайдалану жарамдылығы санаты бойынша алдын ала бағалау нақтыланады.
Өлшеу жұмыстарын жүргізу
Өлшеу жұмыстарын жүргізу қазіргі уақытта ғимараттар мен ішкі бөлмелердің нақты мөлшерін анықтаудан тұрады.
Толық (егжей-тегжейлі аспаптық) тексеру енгізіледі:
- ғимараттың немесе құрылыстың, конструкциялардың, олардың элементтері мен тораптарының қажетті геометриялық параметрлерін, оның ішінде мынадай жұмыстарды орындай отырып, геодезиялық аспаптарды қолдана отырып өлшеу:
- құрылыстың бөлу осьтерін, оның көлденең және тік өлшемдерін нақтылау;
- тірек конструкцияларының аралықтары мен қадамдарын тексеру;
- тірек конструкцияларының негізгі геометриялық параметрлерін белгілеу;
- конструкциялар мен олардың элементтерінің есептік қималарының нақты өлшемдерін анықтау;
- элементтердің түйіспелі түйіспелерінің және олардың тірек бөліктерінің пішіні мен өлшемдерін анықтау;
- тірек конструкцияларының вертикалдылығы мен үйлесімділігін, буындардың болуы мен орналасуын, қималардың өзгеру орындарын тексеру;
- құрылымдардың иілуін және орын ауыстыруын белгілеу.
Жоспарларды, қасбеттерді, бөлшектерді және аумақты өлшеуге арналған жалпы ережелер:
- жалпы сызбалар үшін өлшеу дәлдігі (1 - 2 см жетуі керек, ал бөлшектер үшін - сантиметрдің бөліктері);
- қасбеттердің биіктік белгілері (екі ондық таңбамен анықталады);
- өлшеу объектілерінің жоспарлары (Үшбұрыш жүйесі бойынша өлшенуі тиіс);
- терезелер мен қабырғалар тізбегі сияқты жеке өлшемдердің қосындысы (жалпы өлшеммен тексерілуі керек);
- барлық өлшемдерді нөлден бастап өсу нәтижесімен санау ұсынылады, бұл Жалпы өлшем мен жеке өлшемдердің қосындысы арасындағы сәйкессіздіктерді жеделдету қажеттілігін болдырмайды;
- қасбеттерді өлшеу (көлденең (нөлдік) сызықтарды кесуден басталуы керек);
- бөлшектерді өлшеу (әсіресе мұқият жүргізілуі керек);
- әрбір өлшенген сызық екі рет өлшенеді-алдымен солдан оңға, содан кейін қарама-қарсы бағытта, екі өлшемнің дұрыс орташа арифметикалық мәні ретінде қабылданады.
Биіктік өлшемдері
Биіктікті өлшеу кезінде жоспарларды өлшеу үшін қабылданған көлденең сызықтардың бірі "нөлдік" деп қабылданады және одан жоғары және төмен өлшеулер жасалады. Бұл жағдайда сыртынан да, ішінен де көлденең нөлдік сызық сызылады, одан кейін өлшеу жүргізіледі. Ол өлшенетін объектінің бүкіл периметрі бойынша, тіректерде және жеке элементтерде, егер бар болса, жүзеге асырылады. Еденнен немесе жерден оған дейінгі қашықтық өлшеуге ыңғайлы болатындай болуы керек. Ішіндегі және сыртындағы нөлдік сызық бір деңгейде жүргізілгені жөн және ол кез-келген көлденең бөлікке сәйкес келмеуі керек.
Бөлшектерді өлшеу
Бөлшектерді өлшеу және зерттеу архитектуралық құрылымды зерттеуде және оны бекітуде өте маңызды, әсіресе егер ол сәулет ескерткіші болса. Толық өлшеу үшін эскиздер үлкен көлемде жасалады. Эскиздерде құрылыс материалы (тас немесе кірпіш), жеке тастар мен кірпіштердің өлшемдері көрсетілуі керек. Пішіні күрделі бөлшектер координаттармен немесе екі нүктеден серифтермен өлшенеді. Координаттардың перпендикулярлығын тексеру үшін қарапайым сурет үшбұрышын қолданыңыз. Тік өлшеулерде квадраттың орнына сіз көпіршікпен деңгей алып, сызғышты оның жоғарғы немесе төменгі бетімен туралай аласыз. Сызғыштың ұштарының бірі, мүмкін болса, тар, нөлдік бөлумен сәйкес келуі керек. 3 КЛИМАТТЫҚ ПАРАМЕТРЛЕР
3.1 Ауданның климаттық сипаттамасы
Нысан 600-900 м биіктікте орналасқан.у.м.
Құрылыс үшін климаттық аудандастыру бойынша Алматы қаласының аумағы ІІІВ аймағына жатады. Ылғалдылық аймағы 3 (құрғақ). Мінездеме ҚР БК бойынша жасалған 2.04-01-2017 "құрылыс климатологиясы",
Алматы қаласы бойынша ең суық бес күндік ауаның есептік температурасы 0,98 - (-) 23,3 градуспен; 0,92 - (-) 20,1 градуспен қамтамасыз етілген.
Алматы қаласы бойынша бір жылда жауатын атмосфералық жауын-шашынның орташа мөлшері 249 мм-ге тең.
Алматы қаласындағы желдің базалық жылдамдығы 25 мс, қысым 0,39 кПа және II санатқа жатады.
ҚР БК сәйкес Алматы қаласы үшін мұздатудың нормативтік тереңдігі 2.04-01-2017 "құрылыс климатологиясы" 100 см (саздақтар мен саздар үшін), 92 см (құмды саздар, ұсақ және шаңды құмдар үшін), 112 см (қиыршық тасты, ірі және орташа ірі құмдар үшін) және 120 см (ірі сынғыш топырақтар үшін) 136 см.
Орташа жылдық салыстырмалы ылғалдылық 62 % құрайды.
Ғимараттың жауапкершілік класы-IV (ҚР БК сәйкес 2.03-30-2017).
Пайдалануға берілген күні - 1974 ж (паспортқа сәйкес).
Ғимараттың қабаттылығы бойынша жауапкершілік сыныбы-I (ҚР БК сәйкес 2.03-30-2017).
Ғимараттың Нормативтік қызмет ету мерзімі-80 жыл РТМ 1652-10-91 "өндірістік ғимараттар мен құрылыстарды инженерлік пайдалану, күтіп ұстау және жөндеу жөніндегі Нұсқаулық" 1991 ж.
Ғимараттың қалдық қызмет ету мерзімі ғимаратты пайдаланудың барлық кезеңінде ғимараттың тиісті күтімі кезінде 33 жылды құрайды, күрделі жөндеу жүргізілмеген (сауалнама бойынша).
4 ҰСЫНЫЛҒАН ЖОБАЛЫҚ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰЖАТТАМАНЫ ТАЛДАУ
Бастапқы деректерге талдау жүргізу кезінде Тапсырыс беруші мынадай деректерді ұсынды:
2009 жылғы 3 қыркүйектегі өндірістік ғимараттың техникалық паспорты деректерді өңдеуге арналған құжат;
Танысуға арналған іс-шара 2010 жылы "Алматыэнергожоба" институты орындаған "АлЭС" АҚ БЖК департаменті үшін өндірістік ғимараттар мен құрылыстардың сейсмикалық сенімділігін егжей-тегжейлі зерттеу және бағалау нәтижелері бойынша техникалық қорытынды.
1.1-сурет-АлЭС АҚ БЖК жалпы көрінісі
АлЭС Батыс жылу кешені-Жылу энергиясын өндіретін және "АлЭС" АҚ құрамына кіретін кәсіпорын.
Жылу энергиясын өндіру бойынша АлЭС БЖК тікелей өндірістік алаңда орналасқан және Әуезов ауданында, Алматы қаласының батыс бөлігінде орналасқан.
Бұл кәсіпорынның аумағы 150 мың м2 аумақты алып жатыр және құрамында 20-дан астам жұмыс істейтін ғимараттар мен құрылыстар бар.
Зерттеу құрамына келесі ғимараттар мен құрылыстар кіреді:
Кесте 1.1- Ғимарат және құрылыс атауы
№ пп
Ғимарат және құрылыс атауы
Құрылыс көлемі, м³
1
2
3
1
Әкімшілік-тұрмыстық корпус №1
7002 м³
2
Әкімшілік-тұрмыстық корпус №2
3546 м³
3
ЮЗРК қазандық цехы
9960 м³
4
ҚРЗ ОАӨО
32160 м³
5
НЗК әкімшілік-тұрмыстық корпусы
112 м³
6
Сорғы №6
277 м³
7
Мазут сорғы НЗК
1045 м³
8
НЗК қоймасы және токарлық шеберхана
7570 м³
9
Гараж ЗРК (бокс)
4950 м³
10
ГРП-41
2857 м³
11
ГРП НЗК
71 м³
12
КПП ЗТК
180 м³
13
КПП НЗК
3928 м³
14
Бомбадан қорғану
480 м³
15
Тұрмыстық үй-жайлар 2 АХБК (Электролаборотория)
963 м³
16
Гараж (тұрмыстық үй-жайлар)
162 м³
17
Ғимарат ТН 26 (РП-155, РУСН-2)
1885 м³
18
РУСН-3
564 м³
19
Трансформаторлық қосалқы станция №1
1080 м³
20
Трансформаторлық қосалқы станция №2
513 м³
Зерттелетін ЮЗРК қазандық цехы нысаны Алматы облысы Алматы қаласында, Батыс жылу кешені, Төле би көшесі, 308 мекенжайында орналасқан., орталықтандырылған жылумен жабдықтау жүйелерінде жылу энергиясын өндіруге арналған, тұрғын және өндірістік нысандарды ыстық сумен қамтамасыз ету және жылыту.
ЮЗРК қазандық цехы ғимаратында технологияға сәйкес қалқан, жылу энергиясын өндіру үшін отын ретінде мазут пен газды пайдаланатын 4 қазандық агрегат орналасқан.
5 ОБЪЕКТІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ
Көлемдік-жоспарлау шешімі бойынша объект жоспардағы тікбұрышты конфигурациядағы бір қабатты өнеркәсіптік ғимарат болып табылады.
Жоспарлы габариттік өлшемдері 87, 0х15, 0 м (шеткі осьтер бойынша).
Ғимараттың биіктігі орналасу деңгейінен ~7,8 м.
Алдыңғы қасбет батысқа қарай "Г""1-19" осьтерінде, ал солтүстікке қарай "А-Г""19" осьтерінде орналасқан.
Сындарлы шешім бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz