Жаңа ластаушы заттарды кетіру үшін тазарту әдістері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

Химия және химиялық технология факультеті

Химиялық физика және материалтану кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Ауыз су көздеріндегі жаңа ластаушы заттардың мониторингі»

6B05301- «Химия»

Орындаған: Тұрған А. Қ.

(қолы)

Ғылыми жетекші: Азат С.

PhD, қауымдастырылған (қолы)

профессор

Қорғауға жіберілді:

Хаттама №, « » 20___ ж.

Кафедра меңгерушісі

(қолы, мөрі )

Норма бақылаушы

(қолы)

Алматы, 2023 ж

ТҰЖЫРЫМ

Дипломдық жұмыс 55 беттен, 1 суреттен, 5 кестеден тұрады, 130 пaйдaлaнылғaн әдебиеттер тізімі .

Кілтті сөздер: ауыз су, мониторинг, жаңа ластаушы заттар, антропогендік әсер.

Дипломдық жұмыстың мaқсaты: Зертханалық жағдайда ауыз су көздеріндегі жаңа ластаушы заттардың мониторингін жүргізу

Жұмыстың міндеттері:

Ауыз судың химиялық құрамын зерттеу әдістері
Тандалған аудандардың суын микробиологиялық талдауға беру
Ауыз су сапасын бакылау максатында жана ластаушы заттарды анықтау

Зерттеу обьектісі және әдістері: Зерттеу нысаны ретінде Алматы қаласының су ортасы және қаланың тарату желісіне кіретін ауыз су қолданылды.

Зерттеу әдісі химиялық және микробиологиялық.

Алынған нәтижелер:

Прaктикaлық мaңыздылығы: Жұмыстың практикалық маңыздылығының негізі ауыз су сапасының мониторингі мен технологиялық процесті басқарудың кешенді жүйесін енгізуді іске асыру үшін техникалық талаптар мен практикалық шешімдерді дайындау болып табылады

РЕФЕРАТ

Дипломная работа состоит из 55 страниц, 5 таблиц, 1 рисунков, 130 использованных источников.

Ключевые слова: питьевая вода, мониторинг, новые загрязнители, антропогенное воздействие.

Цель работы: Проведение мониторинга новых загрязняющих веществ в источниках питьевой воды в лабораторных условиях

Задачи:

Методы исследования химического состава питьевой воды
Передача воды выбранных районов на микробиологический анализ
Определение загрязняющих веществ в целях повышения качества питьевой воды

Объекты и методы исследований: В качестве объекта исследования использовалась водная среда города Алматы и питьевая вода, входящая в распределительную сеть города.

Метод исследования химический и микробиологический.

Результаты:

Прaктическое значение: Основой практической значимости работы является подготовка технических требований и практических решений для реализации внедрения комплексной системы мониторинга качества питьевой воды и управления технологическим процессом

ABSTRACT

The thesis consists of 55 pages, 5 tables, 1 figures, 130 used sources.

Keywords: drinking water, monitoring, new pollutants, anthropogenic impact.

Objective: Monitoring of new pollutants in drinking water sources in laboratory conditions

Tasks:

Methods of studying the chemical composition of Drinking Water
Transfer of water from selected areas for microbiological analysis
Determination of pollutants in the maximum capacity of maintaining the quality of Drinking Water

Objects and methods of research: The water environment of the city of Almaty and drinking water included in the distribution network of the city were used as the object of the study.

The method of investigation is chemical and microbiological.

Results:

Practical significance: The basis of the practical significance of the work is the preparation of technical requirements and practical solutions for the implementation of a comprehensive system for monitoring the quality of drinking water and managing the technological process

МАЗМҰНЫ

Оглавление

КІРІСПЕ7

НЕГІЗГІ БӨЛІМ8

1 Әдебиетке шолу8

1. 1 Судың ластану проблемасының өзектілігі, сапа көрсеткіші8

1. 2 Қазақстанның су ресурстарының ахуалы мен бақылау әдістері10

1. 3 Бастапқы суды бақылау параметрлері және олардың ауыз суды тазартудағы маңызы16

1. 4 Жаңа ластаушы заттардың көздері және олардың су ресурстарында пайда болуы21

1. 5 Жаңа ластаушы заттардың токсикологиялық әсері26

1. 6 Жаңа ластаушы заттарды кетіру үшін тазарту әдістері28

1. 7 Алматы қаласындағы ауыз су сапасы31

1. 8 Болашақ су сапасының мониторингі: нақты ластаушы қоспалардың әсер етуі мен уыттылығын бағалау арасындағы тепе-теңдікті жақсарту33

2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ43

2. 1 Судағы жалпы кермектіліктің массалық концентрациясын спектрофотометриялық аспаппен анықтау әдістемесі43

2. 2 Судың химиялық құрамындағы темір, жалпы хлор, еркін хлор иондарының массалық концентрациясын спектрофотометриялық аспаппен анықтау әдістемесі44

2. 3 Судың химиялық құрамындағы нитрат, нитрит, сульфат, сульфид иондарының массалық концентрациясын спектрофотометриялық аспаппен анықтау әдістемесі45

2. 4 Зертханалық лазерлі турбидиметр арқылы судың мөлдірлігін анықтау әдістемесі47

3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН ТАЛҚЫЛАУЛАР50

3. 1 Алматы қаласының 4 ауданының және Қапшағай мен Ақсудың ауыз суларының тексеру нәтижелерін зерттеу50

3. 2 Микробиологиялық тазалауға берілген ауыз судың талдау нәтижелері54

3. 3 Микроскоп арқылы жаңа ластаушы заттарды анықтау әдістемесі57

ҚОРЫТЫНДЫ63

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ64

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР

ДДҰ- дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының

ШРК- шекті рұқсат етілген концентрацияларының

WSN- сымсыз сенсорлық желі

PFC- перфторланған қосылыстар

PFOA- перфторкөміртегі сульфон қышқылдары

PFCA- перфторидті карбон қышқылдары

PFOS- перфторо-октан сульфонады

PFOA- перфтороктан қышқылы

ДҚӨ- дезинфекцияның қосалқы өнімдері

ГСҚ- галогенсірке қышқылы

ТГМ- тригалометан

ПХД- полихлорланған дифенилдер

PAC- белсендірілген көмірде

GAC- түйіршіктелген белсендірілген көмірде

КБИ- кәдімгі белсенді ил

МБ- мембраналық биореакторлар

EQS- қоршаған орта сапасының стандартымен

КІРІСПЕ

Өзектілігі: Жұмыстың өзектілігі Алматы қаласының маңындағы су ортасы ағызылатын өнеркәсіптік, көліктік, тұрмыстық және нөсерлі ағынды сулардың жоғары антропогендік жүктемесінен туындайтын ластанудың елеулі деңгейімен сипатталатындығына байланысты. Бұл Алматы қаласының тұрғындарын ауыз сумен қамтамасыз ету үшін су ортасын пайдалануда үлкен қиындықтар туғызады. Су ортасының жай-күйін, әсіресе су алатын орындарда, сондай-ақ суды тазарту және дезинфекциялаудан кейін сенімді және сенімді бақылау мен бақылауды жүзеге асыру маңызды мәселелердің бірі болып табылады.

Жұмыстың міндеттері:

Ауыз судың химиялық құрамын зерттеу әдістері
Тандалған аудандардың суын микробиологиялық талдауға беру
Ауыз су сапасын бакылау максатында жана ластаушы заттарды анықтау

Зерттеу нысаны: Зерттеу нысаны ретінде Алматы қаласының су ортасы және қаланың тарату желісіне кіретін ауыз су қолданылды.

Зерттеу әдісі химиялық және микробиологиялық.

Алынған нәтижелер:

Дипломдық жұмыс Сәтпаев университетінің инженерлік бейінді зертханасында жүргізілді.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ 1 Әдебиетке шолу 1. 1 Судың ластану проблемасының өзектілігі, сапа көрсеткіші

Судың сапасын бақылау қазіргі таңда өзекті мәселелердің бірі. Ауыз судың сапасы мәселесінің маңыздылығы туралы айтудың қажеті шамалы. Дегенмен, тек Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) мәліметтері бойынша, су сапасының нашарлығынан әлемде жыл сайын 5 миллионға жуық адам қайтыс болады [1] . Халықтың сумен жабдықтауға байланысты жұқпалы ауруы жылына 500 миллион жағдайға жетеді. Бұл жеткілікті мөлшерде сапалы сумен қамтамасыз ету мәселесін адамзаттың басты мәселелерінің бірі деп атауға негіз береді. Оның үстіне әлемдік тәжірибеде ауыз судың қолжетімділігі мен сапасы кез келген аймақтың экологиялық әл-ауқатын бағалаудағы негізгі құрамдастардың бірі болып табылады [2] .

Су - жердегі ең маңызды минерал, оны басқа затпен алмастыруға болмайды. Су барлық тіршілік процестерінің негізі, фотосинтез процесінде оттегінің жалғыз көзі. Су көптеген организмдердің тіршілік ету ортасы болып табылады, климат пен ауа райының өзгеруін анықтайды, атмосфераны зиянды заттардан тазартуға көмектеседі, тау жыныстары мен минералдарды ерітеді, шайып жібереді және оларды бір жерден екінші жерге тасымалдайды [3] . Кез келген мемлекеттің басты стратегиялық ресурстарының бірі, саяси қысым мен ұлттық мүдделерді қорғаудың тиімді нұсқасы.

Антропогендік белсенділіктің күшеюі нәтижесінде табиғи сулардың сапасы мен су жүйелерінің жай-күйінің нашарлауы қазіргі заманның өзекті мәселесіне айналды. Бүкіл планетада антропогендік заттардың жиналуы мен таралуы судың сапасы соңғы онжылдықтарда айтарлықтай өзгерген тұщы су экожүйелерін қалдырған жоқ [4] . Суды ластауда өзендер мен мұхиттарға ағызатын өнеркәсіптік кәсіпорындардың қызметі шешуші рөл атқарады деп есептеледі. Су ортасының ластануына мал шаруашылығын жаппай дамыту, қарқынды ұрықтандыру және өсімдіктерді қорғау құралдарын қолдану арқылы қазіргі ауыл шаруашылығы да кем емес үлес қосуда. Жер үсті суларының сапалық және сандық құрамын қалыптастыруда шаруашылық-тұрмыстық сулардың төгінділері де белгілі рөл атқарады [5] .

Су ресурстары мен ағынды сулардың сапасын бақылау жеке қауіпсіздікті қамтамасыз етуде үлкен рөл атқарады. Ауыз су ресурстарының сапасын реттеу және бақылау мүмкіндігін алу үшін мамандар зерттелетін үлгінің физикалық-химиялық сипаттамаларын анықтауға негізделген суды талдаудың зертханалық әдістерін пайдаланады. Олар өте маңызды, өйткені олар қоршаған ортаның ластануын болдырмауға және экологияның бұзылуының нашарлауына көмектеседі. Бірақ олардың басты міндеті - күнделікті байланысып, сапасыз су ішетін халық арасында көптеген аурулардың дамуын тоқтату [6] . Су сапасының барлық көрсеткіштері мыналарға бөлінеді:

-судың иісі, түсін, дәмі мен лайлылығын қамтитын органолептикалық көрсеткіштер;

-химиялық көрсеткіштер (судағы әртүрлі химиялық макро- және микроэлементтер мөлшері) ;

-бактериологиялық көрсеткіштер.

Ең алдымен, ішуге жарамды су иіссіз және бөгде дәмсіз болуы керек екенін айту керек. Бөтен иістердің немесе дәмдердің болуы суда әртүрлі қосылыстардың (газдар, минералды тұздар, органикалық заттар, мұнай өнімдері, микробтар) болуын көрсетеді. Осы көрсеткіштер бойынша 2 баллға дейін бағалауға рұқсат етіледі (ол суды 60 градус Цельсий температурасына дейін жылыту арқылы жүзеге асырылады) [7] .

Егер судың түсі болса, бұл топырақ сипатындағы жоғары молекулалық қосылыстардың, темірдің, ағынды сулардың ластануының нормативтік мәндерінің асып кетуін көрсетеді. Судың түсін бағалау арнайы платинокобальт шкаласының көмегімен жүзеге асырылады. Судың түсінің максималды рұқсат етілген мәні-20.

Су сапасының келесі көрсеткіші-оның мөлдірлігі. Егер су мөлдір болмаса, бұл суда қалқымалы бөлшектер бар дегенді білдіреді. Судың лайлануының рұқсат етілген ең жоғары мәні-1, 5 мг / л [8] .

Су сапасының химиялық көрсеткіштеріне келетін болсақ, мыналарды бөлек атап өткен жөн:

-рН судағы сутегі иондарының концентрациясының көрсеткіші болып табылады. Бұл көрсеткіштің мәні су ортасының фонын анықтайды: қышқылдан сілтіліге дейін. Ауыз су үшін қалыпты рН мәні 6-9;

-жалпы минералдану немесе құрғақ қалдық суда еріген аниондардың, катиондардың және органикалық заттардың концентрациясының көрсеткіші. Минерализациясы жоғары су асқазанның жұмысына теріс әсер етеді, су-тұз балансын бұзады, нәтижесінде организмдегі метаболикалық және биохимиялық процестер бұзылады. Құрғақ қалдық нормасы 1000 мг/л ең жоғары мән болып саналады;

-су кермектігі - судағы кальций мен магний тұздарының мөлшері (бұл элементтердің басқа атауы - кермектік тұздар) . Олар неғұрлым көп болса, су соғұрлым қатты болады. Ғалымдар ұзақ уақыт бойы кермек суды ішу арқылы адам миокард инфарктісінің ықтималдығын айтарлықтай арттыратынын анықтады. Судың максималды рұқсат етілген кермектігі - 7 ммоль/л [9] .

Сонымен, су сапасының көрсеткіштері органолептикалық көрсеткіштер болып табылады, оларға судың иісі, түсі, дәмі және лайлылығы жатады; химиялық көрсеткіштер (судағы әртүрлі химиялық макро- және микроэлементтер мөлшері) және бактериологиялық көрсеткіштер.

1. 2 Қазақстанның су ресурстарының ахуалы мен бақылау әдістері

Республиканың су ресурстарының негізгі қоры жер үсті және жер асты көздерінде шоғырланған. Жалпы, Қазақстанның су ресурстары аймақтар бойынша біркелкі бөлінген. Мәселен, барлық су ресурстарының 34, 5%-ы шығыс өңірге, солтүстікке - 4, 2%-ға, орталыққа - 2, 6%-ға, оңтүстік-шығысқа - 24, 1%-ға, оңтүстікке - 21, 2%-ға, батысқа - 13, 4%-ға тиесілі. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Су ресурстары комитетінің мәліметінше, 2016 жылы тұщы судың жалпы қоры 524 текше метрді құраған. км, оның ішінде 80 текше метр. км мұздықтарды, 190 текше метрді құрады. км көлдерде шоғырланған, өзен ресурстары 101 текше метрді құраған. км және жер асты суларының қоры 58 текше км құрады. Сумен қамтамасыз етудің орташа деңгейі республика аумағының 1 шаршы шақырымына 20 мың текше метрді құрайды. Бұл ретте республикадағы сумен қамтамасыз ету жағдайы аймақтар бойынша айтарлықтай ерекшеленеді. Сумен қамтамасыз етілген өңірлер жеткілікті, мысалы, Ертіс өзенінің бассейні (Шығыс Қазақстан облысы), сонымен қатар су тапшы аймақтар бар (Маңғыстау облысы) . Қазақстан аумағында сегіз өзен бассейні анықталды [10] .

Кесте 1-

Қазақстан Республикасында орналасқан өзен бассейндері

Бассейн: Бассейн

Өзен бассейндері: Өзен бассейндері

Бассейн: Арал-Сырдария бассейні

Өзен бассейндері: Сырдария

Бассейн: Балқаш-Алакөл бассейні

Өзен бассейндері: Іле, Қаратал, Ақсу, Лепсі, Тентек, Емел, Аягөз, Бақанас

Бассейн: Ертіс бассейні

Өзен бассейндері: Ертіс

Бассейн: Есіл өзені бассейні

Өзен бассейндері: Есіл

Бассейн: Нұра- Сарысу бассейні

Өзен бассейндері: Нұра мен Сарысу

Бассейн: Тобыл- Торғай бассейні

Өзен бассейндері: Тобыл-Торғай бассейні

Бассейн: Жайық -Каспий бассейні

Өзен бассейндері: Жайық, Ембі, Сағыз және Ойыл өзендері

Бассейн: Шу-Талас бассейні

Өзен бассейндері: Шу-Талас бассейні

Республика аумағында 39 мыңға жуық өзендер мен уақытша бұлақтар бар, олардың 7 мыңнан астамы ұзындығы 10 км-ден астам және жалпы су беті ауданы 4500 км2 және көлемі 48 мыңнан астам көлдер бар. шамамен 190 км3. Жер асты суларын есепке алу 01. 01. 2017 жылғы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының аумағында Мемлекеттік баланста 42, 966 млн м3/тәу мөлшерінде бекітілген пайдалану қоры бар 3273 кен орны (4054 учаске) тіркелгенін көрсетті.

Тағайындалу мақсаты бойынша операциялық резервтер мыналарға бөлінеді:

- шаруашылық-ауыз сумен жабдықтауға - 16 млн. м3/тәу;

- өндірістік-техникалық сумен жабдықтауға - 2, 2 млн. м3/тәу;

- жерді суару үшін - 19 млн м3/тәу;

- шаруашылық-ауыз және өндірістік-техникалық сумен жабдықтауға (HPV, PTV) - 1, 1 млн м3/тәу;

- шаруашылық-ауыз сумен қамтамасыз ету және жерді суару үшін (ГПТ, ОРЗ) - 4 млн. м3/тәу;

- кешенді пайдалану үшін (HPV, PTV, ORP) - 0, 7 млн м3/тәу.

Су сапасының мониторингі. Гидрохимиялық көрсеткіштер бойынша су сапасының негізгі критерийлері балық шаруашылығы су ағындары мен су қоймалары үшін ластаушы заттардың шекті рұқсат етілген концентрацияларының (ШРК) мәндері болып табылады. Жер үсті және теңіз суларының ластану деңгейі су сапасының өзгеру динамикасын салыстыру және анықтау үшін қолданылатын судың ластануының кешенді индексінің мәні бойынша бағаланды [11] .

Барлығы зерттелген су объектілерінің жалпы санынан су сапасы келесідей жіктеледі:

- «нормативтік - таза» - 7 өзен, 1 көл, 1 канал, 1 теңіз.

- «орташа ластану деңгейі» - 48 өзен, 12 көл, 11 су қоймасы, 3 канал.

- «ластану деңгейі жоғары» - 33 өзен, 13 көл, 3 су қоймасы, 1 канал.

- «ластанудың аса жоғары деңгейі» - 1 Майбалық көлі, Майбалық көлі тұздылығы 1000 мг/г асатын сорлы көлге жатады. Көлде негізінен хлоридтер, сульфаттар, кальций және магний бойынша ШРК шектен асып кеткен. ҚР ОБСЕҚМ мәліметі бойынша, көлдің шаруашылық-тұрмыстық жұмыстардан ластануы жоқ.

Қазақстан Республикасының кейбір су айдындарында оттегінің биохимиялық қажеттілігінің 5 тәулікте жоғары мәндері байқалады, олар келесідей жіктеледі:

- Билікөл көлі - «ластану деңгейінің өте жоғары» дәрежесі;

- Жайық (Атырауская), Шаранова, Қиғаш, Ембі (Атырауская), Қосестек, Ақтасты, Ойыл, Үлкен Қобда, Қара Қобда, Обаған, Сарыбұлақ, Қара Кеңгір, Талас, Шу, Ақсу (Жамбыл), Қарабалта, Тоқташ, Сарықау, Каспий теңізі, Шалқар көлі (Ақтөбе), Сұлтанкелді (Ақмола), Қопа, Қатаркөл, су қоймасы. Кеңгір, Аманкелді - «орташа ластану» дәрежесі. Барлық су айдындарында оттегі режимі қалыпты.

Жер асты суларының қорлары олардың 95% болуы жағдайында бағаланады, бұл өндірілетін суды қажетті мөлшерде және сапада беру сенімділігі бойынша сумен жабдықтау жүйелерінің 1-ші санатына сәйкес келеді. Жер асты суларының барланған қорлары жаңартылатын табиғи ресурстардан (атмосфералық жауын-шашын, өзен ағыны және т. б. ) қалыптасады және 27 жылға дейін бекітіледі, содан кейін оларды қайта бағалау қажет.

Алайда, елдің гидрогеологиялық ерекшеліктері ауыз-су жер асты суларының біркелкі аумақтық бөлінуін алдын ала анықтады, бұл оның жекелеген аймақтарының сумен қамтамасыз етілуіне әсер етеді: ресурстардың шамамен 50% -ы елдің оңтүстігінде, 30% -ы орталық, солтүстік аймақтарда шоғырланған. және шығыс аймақтарда, ал батыста 20%-дан аз [12] .

Қоршаған орта жағдайлары өнеркәсіптік дәуірдің басынан бастап жаһандық ауқымда тез өзгерді. Адамзаттың техникалық жетістіктері атмосфераның, гидросфераның, педосфераның, сондай-ақ өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің химиялық құрамының айтарлықтай өзгеруіне әкелді. Өндірістік қызмет табиғи экожүйелердің өзгеруін тудырады, оның дәрежесі антропогендік әсердің сипаты мен қарқындылығына және экожүйелердің тұрақтылығына байланысты. Экожүйелердің қазіргі жағдайын бағалау және олардың дамуын болжау маңызды ғылыми міндет болып табылады және үлкен практикалық маңызы бар.

Су - әлемдегі ең маңызды табиғи ресурстардың бірі және қауіпсіз және таза ауыз суға қол жеткізу адамның негізгі құқығы болып табылады. Адамның іс-әрекеті және климаттың өзгеруі бүкіл әлемде су ресурстарының қолжетімділігі мен су сапасына әсер ететін екі маңызды фактор болып табылады, әсіресе адам тұруы және қаланың кеңеюі үшін жеткілікті кеңістік бар үлкен бассейндерде. Сонымен қатар, алдағы жылдары климаттың өзгеруіне және халық санының өсуі мен урбанизация нәтижесінде суға сұраныстың артуына байланысты құрғақшылық пен су сапасының проблемалары артады деп күтілуде.

Су шаруашылығының анағұрлым мамандандырылған пәні шын мәнінде өзінің бастапқы кезеңінде, дегенмен жоғарыда айтылғандай, суды пайдаланумен байланысты қоғамдық қатынастардың ұзақ тарихы бар. Сондықтан көптеген мәселелер шешімін күтуде. Су ресурстарын басқарудың бағыты мен қарқындылығы ең алдымен мақсатпен анықталатын динамикалық, бітпейтін процесс екенін атап өткен жөн.

Әр түрлі елдердегі су ресурстарын басқару мақсаттары бір-бірінен белгілі бір белгілермен ерекшеленеді, алайда қазіргі уақытта су ресурстарын басқарудың мақсаты оларды пайдалану және қорғау болып табылады, бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуын, биологиялық әртүрлілігін және су экожүйелерінің шексіз ұзақ уақыт бойы қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Бұл мақсатқа қол жеткізу келесі міндеттерді шешу арқылы жүзеге асырылады:

1) адамдардың қауіпсіз ауыз суға және қолайлы санитарлық-гигиеналық жағдайларға негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыру;

2) су ресурстарын неғұрлым тиімді пайдалану арқылы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

3) экожүйелерді қорғау және олардың тұтастығын қамтамасыз ету;

4) әртүрлі шаруашылық жүргізуші субъектілердің де, мемлекеттердің де су ресурстарын бірлесіп пайдалануы;

5) тәуекелдерді басқару арқылы судың теріс әсерінен қорғау;

6) судың экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, мәдени аспектілердегі құндылығын анықтауға негізделген су ресурстарын басқару;

7) қоғамдық бақылаудағы су ресурстарын ұтымды басқару және халықтың барлық топтарының мүдделерін сақтау;

8) өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында және коммуналдық шаруашылықта суды тұтынуды және су объектілеріне ластаушы заттардың төгілуін азайтуға мүмкіндік беретін жаңа технологияларды енгізу;

9) су ресурстарының жай-күйі туралы ақпаратқа барлығының қолжетімділігін қамтамасыз ету;

10) су ресурстарына ұқыпты қатынасты тәрбиелеу, табиғатты ұтымды пайдалану мәдениетін дамыту.

Су ресурстарын басқару жоғарыда айтылған мақсатқа жетуге бағытталған әлеуметтік басқарудың ерекше жағдайы болып табылады және қолданылатын тәсілдер мен іске асырылатын іс-шаралардың дәйектілігі мен тұтастығын қамтиды. Яғни, су ресурстарын басқару жүйесі-бұл жоғарыда қойылған мақсаттарды шешуге және олардың негізінде жүзеге асырылатын іс-шараларға келісілген және өзара байланысты тәсілдер кешені [13] .

Су ресурстарын басқару жүйесіне, кез келген басқа жүйелер сияқты, мынадай қағидаттар қолданылады:

1) жүйе - біртұтас тұтас;

2) объективті түрде әртүрлі жүйелердің әмбебап сипаттамалары бар;

3) жүйе динамикалық мінез-құлыққа ие;

4) зерттеу, құру және жұмыс істеу процесінде пәнаралық тәсіл қолданылады.

Су ресурстарын басқару балама шешімдерді құруды және таңдауды қамтамасыз етуі керек. Ол үшін басқару жүйелерінің тиімділігін бағалауда басты рөл атқаратын критерийлерді қолданған жөн. Бұл критерийлер жағдай мүмкіндік беретіндей сандық болуы керек және жүйенің жұмыс істеуінің әртүрлі кезеңдерінде критерийлер тізімі өзгеруі мүмкін екенін есте ұстаған жөн. Төменде ең көп таралған критерийлер келтірілген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.