Сақ ескерткіші

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қ. А. Яссауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті

БӨЖ
Тақырыбы: Сақ ескерткіші. Тасмола мәдениеті

Орындаған: Әмірхан Алуа
Қабылдаған: Жолсейтова Мағрипа
Мамандық: 6В02336 - Қазақ Филологиясы
Тобы: ФҚФ - 211

Түркістан, 2022

Жоспар
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
1.Тасмола мәдениеті
2.Тасмола ескерткіштері
3. Мұртты обалар
III.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі Кіріспе
Сақтар Ұлы Даланың алғашқы көшпенді тайпалары еді. Мен сақтарды әлем тарихында терең із қалдырған, ежелгі дүниеге кеңінен әйгілі болған халық деп санаймын. Сақтар көшпенділердің жоғары деңгейде дамыған өркениеті мен мәдениетін қалыптастырды. Сақтар адамзат қоғамы үшін аса маңызды мәдени құндылықтар қалдырды. Қазіргі бай мәдениетіміздің негізін қалаған әрі оны қолмен жасай білген сақ тайпаларын кеңінен зерттеуіміз қажет. Сақ тайпаларының мәдени ошақтары Қазақстан жерінің барлық аймақтарында қалыптасқан. Сақтардың материалдық мәдениетінің көптеген элементтері қазіргі халықтардың игілігіне айналды. Оларға тұрмыстық қажеттілікті өтеу керек болды. Мені қызықтырған тақырыпта осы болатын. Қазақта Тарихты білу өзіңді білуден басталады деген сөз бар. Болашағымызды тарихсыз елестету мүмкін емес. Тарих өткенді дұрыс бағалай отырып, өткеннен сабақ алу болса, сол өткен тарихи оқиғалардың маңыздыларының бірі Сақтардың көне ескерткіштері болып табылады. Сақтардың көне ескерткіштерін нақты анықтау үшін ең алдымен сол кезеңге сәйкес келетін жазбаша материалдар мен кейіннен жүргізілген тарихи - археологиялық қазба жұмыстарын көруге болады. Сақтардың көне ескерткіштері әлемдік тарихи аренада белгілі орын алады, соның ішінде Қазақстан территориясында табылған археологиялық ескерткіштердің алар орны ерекше маңызға ие. Бұл тайпалардың тарихы бізге сақ атауы негізінде көне парсы және грек жазба деректерінен жеткен. Археологиялық зерттеулер Қазақстандағы Сақ мәдениеті жөнінде неғұрлым толығырақ деректер береді. 1930 жылдардың соңында басталған зерттеу жұмыстары іс жүзінде 1946 жылдан кейін ғана кеңінен өрістеді. Жетісу, Төменгі Сырдария, Орталық, Солтүстік, Шығыс Қазақстанда Сақ мәдениеті ескерткіштері ашылды, көптеген қорымдар, ғұрыптық орындар, т.б. жәдігерлер қазылып, зерттелді. Жетісудағы (Алтын адам) Бесшатыр мен көптеген көмбелер, Сырдың төменгі ағысындағы Ұйғарақ қорымы, Орталық және Солтүстік Қазақстандағы Тасмола мәдениетінің обалары, Шығыс Қазақстандағы Берел, Шілікті қорымдары, т.б. көптеген нысандар көне сақтардың тамаша ескерткіштері ретінде танымал. Кең байтақ аумақтарға тарағандықтан, әр өлкенің мәдениетін зерттеудің өзіндік жүйелері қалыптасқан. Міне, осы жұмыстың маңыздылығы Тасмола ескерткіштерін сараптай отыра талдау болып саналады. Әрбір өскелең ұрпақ өзінің тарихи сауаттылығын және белсенділігін арттыру керек деп санаймын.

Тасмола мәдениеті - Орталық және Солтүстік Қазақстан өлкелерінде ерте темір дәуірінде өркендеген. 1930 жылы белгілі болғанымен, негізгі зерттеу жұмыстары Орталық Қазақстанда 1946 жылдан кейін басталды. Төрт негізгі кезеңнен тұратын зерттеулердің алғашқы сатысы 1946 - 1959 жылдарды қамтиды. Осы кезде Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясының ұйымдастырушысы әрі жетекшісі Әлкей Марғұлан мен оның шәкірті М. Қадырбаев Қарағанды облысының Ұлытау, Шет, Ақтоғай өлкелеріндегі Тоғызбайкөл, Қарабие, Қарасай, Қанаттас, Тоағай, Елшібек, Киіксу сияқты зираттарға қазба жұмыстарын жүргізіп, ескерткіштердің жалпы сипаты, жерлеу ғұрпының ерекшеліктері мен заттық мәдениетке байланысты нақты деректердің алғашқы тобын жинады. 1994 жылы М. Хабдулина Солтүстік Қазақстандағы, яғни Көкшетау қыраты, Есіл өзенінің бойындағы обаларды зерттеу нәтижелерін қорытындылап, Ұлыбай - Тасмола мәдениетін ашты және оның үлкен Тасмола мәдениетінің солтүстік өлкелеріндегі жалғасы екенін атап көрсетті. Сарыарқа археологиялық экспедициясының далалық зерттеулері барысында Қарқаралы өңірінен ерте темір дәуірінің Едірей, Керегетас, Қызылсүйір сияқты жалпы саны 20 - дан астам қоныстың, сондай - ақ Есіл археологиялық экспедициясының тарапынан Сілеті өзенінің маңындағы Тасқора №1, №2 қоныстары ашылды. Қазіргі сипаттамалар бойынша Тасмола мәдениетінің негізгі ескерткіштері түріне обалар, мұртты обалар, қоныстар, кен орындары, петроглифтер жатады. Қоныстарға байланысты мүлдем тың деректер ғылыми айналымға жаңадан еніп отырғандықтан, Тасмола мәдениетін сипаттауда осыған дейін тек жерлеу ескерткіштері, яғни обалар басты орында болып келді. Жалпы саны 180 - ге жуық жерлеу ескерткіштерінің деректері бойынша қалыптасқан ішкі кезеңдемесі бойынша Тасмола мәдениеті бірін - бірі алмастыратын үш хронологиялық сатылардан тұрады. Бірінші сатыға б.з.б 7 - 6 ғасырлар аралығы, екінші сатыға б.з.б 5 - 4 ғасырлар аралығы және ерекше топтың жәдігерлерін біріктіретін үшінші сатыға б.з.б 3 - 1 ғасырлар аралығы кіреді. Алдыңғы екі сатының мәдени ерекшеліктері бір - біріне өте жақын болғандықтан бұларды бір Тасмола кезеңіне біріктіреді. Тасмола кезеңінің ғұрыптық ескерткіштеріне жататын мұртты обалар жүздеп саналады. Ғылыми пайымдаулар бойынша күншығысқа тартылған ұзын тас тізбектері бар мұндай күрделі құрылыстар қайтыс болған беделді адамдардың рухымен қоштасу, еске алу салтанаты кезінде жасалатын болған. Орталық Қазақстанда ашылған ерте темір дәуірі қоныстары ағынды су көздерінен жырақта, жазық дала деңгейінен биікте, тау беткейлерінің күнгей, яғни оңтүстік - шығыс жақтарында орналасатыны байқалады. Бұл қоныс тұрғындарының Орталық Қазақстанда ұдайы соғатын батыс желдерінен және қар қабаттарынан сақтануға мәжбүр болғандығын аңғартады. Заттық деректердің негізгі тобын құрайтын қыш ыдыс көбіне тікбүйірлі көзелер түрінде, сондай - ақ бүйірі дөңгелеген көзелер, аяқтар, сирек кездесетін шүмекті, тіктұтқалы, табанды ыдыстардың бөлшектері де бар. Ыдыстар ерекшелігінің бірі маржандармен шұңқыршалармен ғана шектелген өрнектерінің жұтандығында. Бұл қыш ыдыстар мерзімдік ерекшеліктеріне қарай генетикалық жағынан Орталық Қазақстанда қола және ерте темір дәуірлерінің арасын алып жатқан доңғал кезеңінің ыдыстарына біршама жақындайды. Тас құралдарының арасында көптеп кездескен кетпендер мен дәнүккіштер тұрғындардың мал шаруашылығымен қатар қосалқы сала ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.