Тарих ғылымының принциптері
Магистерлік диссертация.
Тақырыбы:
Заманауи мектепте Қазақстан тарихын
оқытудың ғылыми принциптері мен іс-тәжірибесі
Преподавание истории Казахстана в современной
школе: научные принципы и практика
Teaching the history of Kazakhstan in the modern
school: scientific principles and practice
Зауат Раушан.
Ми-12н
Мазмұны
Кіріспе (өзектілігі, мақсаты, міндеттері, дерек көздері, зерттелу дәрежесі)
1 Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері
1.1 Тарих пәнін оқытудың ғылыми принциптері
1.2 Заманауи мектепте Қазақстан тарихын оқытудың тұжырымдамалары және әдістемесі
1.3 Мемлекеттік бағдарламалардың Қазақстан тарихы сабақтарында көрініс табуы
2 Қазақстан тарихын оқытудың іс-тәжірибесімен мәселелері
2.1 Қазақстан тарихын оқытудың іс-тәжірбиесі
2.2 Қазақстан тарихын оқытудың мәселелері және оларды шешу жолдары
2.3 Дарынды балалармен жұмыс жасау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі жағдайда Қазақстан тарихының қазақстандықтардың жеке басын, азаматтықтығын, патриотизмін қалыптастырудағы ықпалы үнемі өсіп отыр. Қоғамдағы идеалдардың, құндылықтардың, парадигмалардың күрт өзгеруімен дамуы иірімдерінде тарих әрқашан қоғамды тұрақтандыруы, топтастырушы, шоғырландырушы принципінде әрекет етеді. Ол үшін тарих өзі шыншыл және обьективті болуы тиіс. Қазақстан тарих ғылымы үшін орасан зор ғылыми және әлеуметтік маңызы бар міндеттер Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Тарихтолқынында еңбегінде Қазақ гуманитарлық салама мандары үшін қазіргі кезде ұлттық бірегейлікпен уақыттың динамикалық императивтігі арасындағы өзара әрекеттесудің кең өрісінде жол ашудан өзге өзекті міндет жоқ деп атап өтілді. Осылайша, қазіргі кездегі Қазақстан тарихында қалыптасқан ахуал тек академиялық ғылымға ғана емес, қазақстандықтардың дүниетанымдық ұстанымдарының қалыптасуына негіз болды.
Қазақстан қазіргі заманғы әлеуметтік кеңістікте және әлемдік тарихтың уақыт межесінде өз орнын айқындауды көздейді. Қазақстандық қоғамда тарихи сананы жаңғырту, өзіндік ұлттық бірегейлік пен мәдени тұтастықты қалыптастыру, болашақ дамудың рухани бағдарын анықтау еліміздің ішкі дамуындағы маңызды көрсеткіш.
Тәуелсіз Қазақстанның саяси жүйесінің жаңаруын, зияткерлік қоғамның жасампаз тұлғасын қалыптастыру және ұлттық тарихтың жаңа белестерін зерттеуде тарихи сабақтастықтың болуы заңдылық. Отандық тарихтағы негізгі оқиғалардың мазмұны туралы ғылыми дәлелденген фактілер негізінде міндетті толық білім беру, тарихи-мәдени дамудың үздіксіздігімен сабақтастығын дәлелді көрсету, рухани мұрагерліктің терең тамырларын, бұрынғы ұрпақтың қажырлы еңбегін, халықтың жеке тұлғаларын, тарихи тәжірибені және ұлттық дәстүрлерді құрметтейтін жастардың ұстанымын қалыптастыру.
Қазақстан тарихын заманауи мектепте оқыту-күрделі, санқырлы, қарама-қайшылыққа толы педагогикалық құбылыс. Оның заңдылықтары оқушыға білім беру, оны дамытумен тәрбиелеу арасындағы обьективті байланыс негізінде анықталады.
Тарихты оқытуды ұйымдастырудың педагогикалық тиімділігі оның оқытудың мазмұнымен мақсатына, оқушылардың жас ерекшелігі және даярлық деңгейіне сәйкестігі арқылы анықталады. Тарихты оқыту әдістемесі оқытудың әртүрлі бөліктері арасындағы объективті түрде қалыптасқан өзара тәуелділікті зерттей отырып, оқыту барысында білім беру, тәрбиелеу, дамытуды біртұтас жүйе, сондай-ақ, оқушының санасына, сезіміне және тәртібіне ықпал етуді тұтас дүние түрінде қарастырады. Тарих ғылымының және оның методологиясының, педагогиканың және психологияның әдістеменің дамуы оқытудың мазмұнымен көлеміне ықпал етеді. Сондай-ақ заман өзгерісі, жаңа уақыттың жаңаша өмірталабы мектептегі тарих пәнінің мазмұнына өзгерістер енгізді.
Зерттеу объектісі. Заманауи мектепте Қазақстанның тарихын оқытудың ғылыми принциптерінің қалай жүзеге асатындығын іс-тәжірибеде, бүкіл Қазақстан өңірі зерттеу негізге алынды.
Зерттеу пәні. Магистрлік диссертацияның мәліметтері негізінде, Қазақстан мектептерінде Қазақстан тарихын оқудың ғылыми принциптерін іс-тәжірибеде жүзеге асыруда, оқу-әдістемелік құралдарын құрастыруда, мектептерде факультативті сабақтарда, тарих сабақтарында, оқушыларды олимпиадаға дайындауда қолдануға мүмкіндік беру болып табылады.
Зерттеудің мақсаты. Елдің, ұлттың болашағы, яғни жастардың ұлттық болмысын, ұлттық патриоттық сана-сезімін нығайтып, рухын көтеру мақсатын алға қойып отыр. Тарихты оқыту үдерісін ұйымдастырудың тиімділігін арттыру мектеп оқушыларының тарихи білімді меңгеруде жақсы нәтижеге қол жеткізуіне көмектесу. Оқушылардың тарихи білімге деген қызығушылығын күшейту, тарихи білімді меңгеру, ұғынып зерделеу мен зерттеудің тиімді әдіс-тәсіл жасау.
Зерттеу міндеттері:
-Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми принциптеріне анықтама беру;
-Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми принциптерін іс-тәжірибеде қолданудың маңыздылығын анықтау;
-Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми принциптері негізінде тарихты оқытудағы тиімді әдіс-тәсілдерін анықтау.
Хронологиялық шеңбері: Қазіргі заманауи мектепте Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми принциптері мен іс-тәжірибесі. Кеңес заманынан кейін тәуелсіздік алғаннан бастап қазіргі уақытқа дейін.
Жұмыстың зерттеу аумағы: ҚазақстанРеспубликасы
Мәселенің зерттелу деңгейі: Кез-келген мектеп пәнін оқыту әдістемесі оны зерттеу басталғаннан кейін жасалады. Әдіс туралы мәселе оларды түсіну және жетілдіру үшін оқыту әдістерін талдау қажеттілігі туындаған кезде назар аударады. Қазақстан тарихы-қазір мектептерде оқытылып жатқан пәндердің ішіндегі маңыздысының бірі. Сондықтан да оның келешегі зор. Себебі халықтық сананы тәрбелейтінде, ұлтты өркениет жолына бастайтында, мемлекетіміздің идеологиясын қалыптастыратын да тарихпәні.
Қазақстан тарихы оқу орындарына өте кеш кірді. Қазақ Ұлттық Университетінде 1943 жылы ғана тарихшы мамандығына студенттер қабылданды. Қазақстан тарихы кафедрасы тек1958 жылы профессор Ермұхан Бекмахановты айдаудан кейін құрылды.1959жылы8қазандаКОКПОрталық КомитетіменКСРОМинистрлерКеңесіМе ктептердетарихтыоқытудағыкейбірөзге рістертуралықаулықабылдады.Осықау лығасәйкесортамектептерде1958-1959о қужылынанбастапҚазақстантарихыоқыты лабастады.Елеуліөзгерістер60-жылдар дыңортасындаболды.1980жылдардыңаяқк езіндемектепбағдарламасыжетілдірілг ентүргекөшкенболатын.1990жылыжалпыб ілімберетінмектепбағдарламасынасәйк ес1990-1991оқужылынанбастапҚазақста нтарихыдербеспәнретіндеоқытылады.
ОсыжылдардаҚазақстантарихынаноқулық таржазудағалымбіртуаразаматтарЕ.Бек маханов,Әділгереев,С.К.Ибрагимовтар ,90-жылдарыакадемиктерМ.Қозыбаев,К. Нұрпейісов,профессорЖ.Қасымбаев,тар ихғылымыныңдокторы,академикК.Байпақ ов,Д.Бабаевтардыңүлесізор.Жаңажүйел ікурсты1992жылданбастапоқытабастады .Қазақстантарихыноқытубарысындакейб ірэмпирикалықжалпылаужинақталады,со лнемесеөзгежағдайғажарамдыпрактикал ықкеңестержасалады,оқу-тәрбиепроцес інжақсартужөніндежекелегенережелерұ сынылады.Әдістемеэлементтеріосылайп айдаболады.Әдістемелікәзірлемелерме нережелерқазақтарихыноқытуәдістемес іншыныменғылымипәнгеайналдырғанжоқ, өйткенібұлпроцесстарихғылымыныңдаму деңгейіменбайланысты.
БіріншіорысәдістемесініңавторыЯ.Г.Г уревич"Тарихәдістемесініңтәжірибесі "кітабындабылайдепжазды:"Әрпәнніңәд істемесінжасаудәрежесіоныңғылымидам удәрежесінетікелейбайланысты"
1.СондықтанҚазақстантарихыбойыншағы лыминегізделгенәдістемелікжүйеніәзі рлеу-заманауимектептіңөзектіміндеті .БұлміндеттіҚазақстантарихыноқытуәд істемесіғылымипәндеңгейінекөтерілге нжағдайдағанатабыстыорындауғаболады .
1960-1961оқужылынанбастап"КСРОтарих ы"мектеппәніаясындаоқытылабастады.Қ азіргіуақыттаҚазақстанРеспубликасын даотандықтарихтыоқытудаалуантүрлітә жірибежинақталған,алайдаоныңжалпыла уендіғанабасталады.КСРОПҒАоқытумазм ұныменәдістеріҒЗИ-дадайындалған,ода қтықреспубликатарихыноқытутәжірибес інкөрсететіналғашқыжинақ1979жылы,яғ никурсенгізілгенненкейін19жылданкей інжарықкөрді.Ондақазақстандықавторл арданТ.Т.Тұрлығұловтың"ҚазақКСРтари хыноқытупроцесіндеқазақхалқыныңфеод ализмненсоциализмгеөтуерекшеліктері нашу"аттымақаласыұсынылды,
ХХғасырдың80-шіжылдарыныңортасынаде йінҚазақстантарихыбойыншамазмұндыір іктеу,оқу-тәрбиепроцесінұйымдастыру ,оқытунысандарыменәдістерінжетілдір умәселелерібойыншаарнайыоқу-әдістем елікжұмыстарөтеазболды.Т.Т.Тұрлығұл Қазақстантарихымектепкурсыменоқыт уәдістемесіқалыптасуыныңғылыми - әдістемелікнегіздерітақырыбындапе дагогикағылымыныңдоктырлығынадисерт ациясын1998жылықорғады.
Т.Тұрлығұлдыңзерттегентақырыбыныңма ңыздыжағы - Қазақстантарихымектептердеоқытылаба стағалыберіжарықкөргеноныңбағдарлам алары,оқулықтар,басқадақосымшақұрал дарығылыми - әдістемеліктұрғыдасарапталды.Олөзең бегіндеЫ.АлтынсаринніңХрестоматия сына,Ж.Аймауытовтыңпедагогикалық Тәрбиежетекшісікітапшасында4сыны птанбастаптарихтыоқытуұсынысына,193 4жылыС.Ж.АсфендияровқұрастырғанҚа зақтарихыбағдарламасын,1940,1958, 1962жылдардағыоқытылужайына,80-90жы лдардағыөзгерістергетоқталған.Т.Тұр лығұлдың1979жылыжарықкөргенҚазақС СРтарихыноқытуметодикасыдепаталат ынәдістемелікқұралымен1984жылышыққа нТарихсабағынжетілдіружолдарыде генеңбегіғалымныңсолкезеңдегітарихп әнімұғалімдеріүшінмаңыздықұралболды .
Авторосыкітабындатарихпәнісабақтары ныңмектептердеқолданылатынтиптеріме нқұрылымынатоқталған.Сабақтыңтипі менқұрылымынанықтапалғаннанкейінжау аптыжұмысоқытуәдістерінтаңдаудейк еліп,оныңклассификациясынжасады.Т.Т ұрлығұлдыңтоқталғанмаңыздымәселелер ініңбірітарихсабағындаоқупроцесіноп тималандыру.Бұл-оқытылатынматериалд ыңмазмұнын,оныңбілімділік,тәрбиелік ,дамытушылықміндеттерінанықтау,оқыт удыңформасыменәдісінбелгілеужәнеоны ңклассерекшелігіменмүмкіндігінесайк елуінескертті.Көпжылғыжұмысыныңнәти жесіндеМектептеҚазақстантарихыноқ ытудыңтеориясыменәдістемесіаттымо нографиясы2003жылыжарияланды.
ӨззерттеулеріндеТ.Тұрлығұлтарихпәні нсапалыоқытудасабақтастықты,пән,кур саралықбайланыстардыжүзегеасыружолд арынкөрсетеді.Мұғалімбұрынөтілгенне гізгімәселегеоқушылардыңназарынауда раотырыпжаңатақырыптақарастырылатын мәселегетоқталады.
Яғниекітақырыпарасындағысабақтастық жүзегеасадыдегенсөз.Әсіресежоғарғык лассоқушыларыүшінпәнаралық,курсарал ық,курсішілікбайланыстарөтеқолайлыә ріқажет.
Сондықтантарихшымұғалімбіртектесбол ыпкелетінҚазақстантарихы,жалпытарих ,қоғамтану,география,құқық,әдебиетп әндерініңбағдарламаларыменалдыналат анысыптақырыпқасайолардыбайланыстыр ужолдарынқарастырукерек.
Бұлардыңбәрініңекіжақтыпайдасыбар .Біріншеде,бұрынөткеноқуматериалықа йтаескетүсіріліп,білімтиянақталатүс еді,екіншіден,мұндайбайланыстароқуш ылардыңдүниегеғылымикөзқарасынқалып тастыруғаүлесқосадыдепжазды.
Т.Тұрлығұлөзеңбектеріндежаңапедагог икалықтехнологиялардыпайдаланутурал ымәселелертереңзерттелген.Олпедагог икалықтехнологияұғымынаоқушыларға білімдімеңгертудіңжаңашажолы,оқытуф ормаларыменәдіс-тәсілдерінжаңашақол дану,педагогикалыққызметтіңжан-жақт ыойластырылғанмоделі,оқытудатүпкінә тижегежетудіңжазбашаүлгісідепорта қойдытүйіндейді.
Ғалымныңпікірінше,жаңашасабақберемд егенмұғалімөзіне - өзісынкөзіменқарауытиісдепкеңесбере ді.Ақпараттықтехнологиялардытарихпә ніндекеңіненқолданудықолғаалукерекд ейді.Оқушылардыматериалдыоқыпүйрену геынталандыружолдарынкөрсетеді.Мұға лімжаңатақырыптыңмәнінашатындайсұра ққойып,нетебіреністі,қызықтыматериа лайтыпбастауғаболады.
1991жылданбастапбізқазақстандықғалы мдардың,мұғалімдердің,авторлардыңжә неҚазақстантарихыбойыншабағдарламал арменоқулықтардыәзірлеушілердіңекід ербестарихикурстан -- әлемтарихыменҚазақстантарихынантұра тынтарихибілімберудіңмүлдемжаңажүйе сінқұружөніндегімақсаттыжұмысытурал ыайтуғаболады.
Қазіргіуақыттаортамектептеотандықта рихтығылымитұрғыданзерделеуқалыптас ыпжатыр,оқушыларғаҚазақстантарихынт иімдіоқытуәдістерінәзірлеубасталды, зерттеуәдебиеттеріндебілімберужүйес індегідағдарыстыңжай-күйітуралыайты лады,оныңоданәрідамуыныңболжамдарыж асалады.Өкінішкеорай,Қазақстантарих ыкурсыноқытылабастағанқырықжылыішін деәзіршеазжұмысатқарылды.
Жақындағанажалпыбілімберетінортамек теп1994жылғыбағдарламаларғасәйкеске летінҚазақстантарихыныңбарлыққолдан ыстағыкурстарыбойыншаоқулықтаралыды ,ал2017жылыжаңабағдарламаларғакөшті .Соғанорай"жаңабуыноқулықтары"депат алатынжаңаоқукітаптарынжасаудыталап етеді.Оқушылардыңжасерекшеліктеріне скереотырып,әртүрлімектепкурстарыбо йыншамұғалімдергеарналғанәдістемелі кқұралдаржоқ(Тарихбойыншажұмысдәпте рлеріненбасқа).Отандықтарихматериал дарындаоқушылардытәрбиелеумендамыту ,жаңабілімберутехнологияларынпайдал ану,жаңаоқуәдебиеттерінсараптамалық бағалаужәнет.б.мәселелертиістітүрде жарияланбаған.
КСРО-ныңыдырауыреформалаудыңнеғұрлы мұтымдыжолдарыніздестірукезіндеҚаза қстанныңмектептіктарихибілімберужүй есінтапты.1991жылданбастапТМДмемлек еттерінде(соныңішіндеҚазақстанда)бі лімтуралыбағдарламаларды,тұжырымдам аларды,заңдардыкөшкінтәріздіқабылда убасталды,олардыңкөпшілігінқоғамоңқ абылдады,бірақ,өкінішкеорай,нарықты ққатынастаржағдайындатиімсізболыпшы қты.Тұжырымдамалықәзірлемелерменбір мезгілдеортамектептерүшінТарихбойын шажаңабағдарламаларқабылданды(1994ж .)Бұлбағдарламаларүшінәлемдікжәнеот андықтарихтыңекідербескурсыненгізу, бірыңғайкезеңдеу,мәдени-тарихиматер иалдыкеңіненпайдаланужаңаболды.Тари хибілімберусаласындағымемлекеттікса ясатнегізіндетарихтыңбарлықкурстары бойыншаоқулықтаршығарылабастады.
Қазақстандықғалымдарменпедагогтархр онологиялықреттілікпенсызықтыққағид атбойыншақұрылғанбілімберудіңжаңақұ рылымынқалыптастырудаортамектептіре формалаудыңтиімділігінкөрді.
ХХғасырдың90-шыжылдарыныңекіншіжарт ысындабасталғантарихибілімберудіжаң артужөніндегіжұмысОтандықтарихтыңма змұныніріктеуде,мақсаттарменміндетт ерқоютехнологиясындажаңаүрдістердің пайдаболуынаықпалетті.КСРОтарихыноқ ытутәжірибесікеңәдістемелікәдебиетт ерде,А.И.Стражев,А.В.Редько,В.Г.Кар цов,Д.Н.Никифоров,П.С.Лейбенгруб,А. А.Вагин,Н.В.Сперанскаяжәнебасқалард ыңмақалаларыменкітаптарындакөрініст абады.
1990-жылдардың басында Қазақстан тарихының оқытылу жайы, ұймдастыру формалары, әдістері, оқу бағдарламалары, оқулықтар, Қазақстан тарихын оқыту әдістемесі талабына сай емес еді. Республиканың аға буын тарихшылары баспа сөз бетінде бұл мәселені алғаш көтерді. Профессор Ж.Қасымбаев Қазақ тарихын оқыту қағажу қала береме?[16б] деген мақаласында Қазақстан тарихын оқытуды өз деңгейіне көтеру үшін, біріншіден, Қазақстан тарихын мектепте оқытуды жолға қою, екіншіден, тарихшы мамандарды даярлау, үшіншіден, ұстаздың мұқтаждығына көңіл аудару, төртіншіден төл тарихымыз бен ұрпақ тәрбиелеу қажеттігін алға тартады.
Профессор Ә.Тәкенов Қазақ тарихының зары де паталатын[2,5-7б] мақаласында Қазақстантарихы пәнінің мәртебесін көтеруді, ол үшін тарихшы мамандарды аттестациялауды өткізуді,оқулық-хрестоматия құрастыру мәселесін білікті мамандарға тапсырып, олардың жұмыс істеуіне жағдай жасау туралы ұсыныс айтады.
Дерекнамалық базасы:
Орта білім беру ұйымдарында Қазақстан тарихы және Дүниежүзі тарихы пәндерін оқытудың тұжырымдамалық негіздері
Тәуелсіздік жылдарындағы Қазақстан тарихы ғылымы: тарихнама мәселелері. Ұжымдық монография
Мемлекетті білім беру бағдарламалары, типтік бағдарлама оқып-зерттеу;
Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциялар баяндамаларын оқып-зерттеу;
Педагогикалық басылымдарда жарық көргеніс-тәжірибелерді оқып-зерттеу;
Оқыту нәтижелерін көрсететін құжаттарды, мұғалімдер баяндамасы, мәлімдемелері, оқушылардың жазба жұмыстары, сабақ конспектілерімен оны талдау хаттамаларын және анкеталарды оқып-зерттеу;
Оқыту барысын тікелей бақылау (сабаққа қатысу, мақсат, мазмұн, оқытуды ұйымдастыруды және басқаларын анықтау).
ҚР тарихи сана қалыптастыру тұжырымдамасы (1995 ж.).
1995 жылы Қазақстан Республикасында тарихи сананы қалыптастырудың тұжырымдамасы қабылданып, онда тарихи білімнің іргелі принциптері айқындалып, негізгі басымдықтары анықталды. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 1998 жыл Халық бірлігімен ұлттық тарих жылы деп жариялануы еліміздің тарихқа ден қойғаны көрсетеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев: Менің тарихқа ден қоюымның сыр-себебі де бүгінгі күннің оқиғаларынан тарихтың табын сезінгендігімде деп білемін [2,6-б.] деп жаза отырып, Егер біз мемлекет болғымыз келсе, өзіміздің мемлекеттігімізді ұзақ уақытқа меңзеп құрғымыз келсе, онда халық руханиятының бастауларын түсінгеніміз жөн [2,267-б.] негіздейді.
Болжанатын ғылыми жаңалығы: Қазақстан тарихы Кеңестік кезеңде зерттелмеген, бұрмаланып түсіндірілген пәннің бірі ретінде айта аламыз.Тәуелсіздік алудың нәтижесінде, жоғалтқан асыл мұрамызды зерттеуге қол жеткіздік. Рухани жаңғыру бағдарламасының аясында, оның ішінде Қазақстанның адамзат тарихында алар орнын нақтылап, оны ұрпаққа тиімді жеткізу жолдарын кеңейту. Тарихымызды зерттеуге, тарихымызды жаңғыртуға жаңа серпіліс алдық. Негізгі міндет- Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми принциптерін іс-тәжірибемен ұштастыру.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы. Зерттеу методологиясы объективтік, тарихилық, жүйелілік, хронологиялық тәсілдері қолданылды. Біз қарастырып отырған мәселені объективтік тұрғыдан түсіндіруге бағытталған әрі жаңа көзқарастұрғысына жазылған еңбектер басшылыққа алынды. Нақты деректерді зерделеу ғылыми зерттеуде талдау және жинақтау, жүйелеу, салыстыру т.б.жалпыға белгілі әдістері негізінде жүргізілді.
Осы тақырыпты зерттеу маңыздылығы мектептерді Қазақстан тарихы пәнін оқытудың тиімділігін арттырудың жолын қарастыру және нақты жүйеленген білімді беру. Зерттеу жұмысы нәтижесінде тарихты оқытудың историзм принципін негізге ала отырып авторлық бағдарлама дайындап, оны қолдану.
Магистрлық зерттеу жұмысы негізінде ХІІІ Торайғыров оқулары атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары жинағы, 3 томы, 215-223 бет Қазақстан тарихы мен Қазақ әдебиеті: мектептегі пәнаралық байланысы тақырыбында және ХІІ Сәтбаев оқулары халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары жинағы, 18 том, 117-124 беттер Қазіргі мектепте Қазақстан тарихын оқыту мәселелері тақырыбында мақалалар жарияланды.
1. Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері
1.1 Тарих пәнін оқытудың ғылыми принциптері
Тарих ғылымының принциптері-оның тарихи зерттеуге қойылатын негізгі талаптарды және осындай зерттеу әдістерін анықтайтын негізгі бастапқы ережелері. Принцип сөзінің өзі латын терминінен шыққан және "негіз", "бастау"дегенді білдіреді. Қазіргі уақытта тарих ғылымының принциптеріне тарихизм принципі, тұтастық принципі (холизм), толықтыру принципі, диалог принципі, құндылық қатынасы принципі жатады.
Тарих ғылымының негізгі принциптері ретінде қарастырылады.
Историзм принципі-бұл заттар мен құбылыстарды олардың қалыптасуы мен дамуында, оларды тудыратын жағдайлармен органикалық байланыста білу принципі.
Объективтілік принципі-зерттелетін объектіні субъектінің пікірі мен тілегіне қарамастан, сол күйінде қарастыру қажет
Көптеген ғылыми зерттеулер мен оқулықтарда объективтілік принципін тарих ғылымының принципі ретінде қарастыруға болмайды. Бір жағынан, таным процесінің таным субъектісінің рөлінен толық тәуелсіздігі ретіндегі объективтілікке мүлдем қол жеткізу мүмкін емес. Екінші жағынан, егер тарих ғылыми пән ретінде танылса, онда объективтілікке (жалпы маңыздылыққа) ұмтылу кез-келген ғылым сияқты оның мақсатын білдіреді. Ғылымның принциптері осындай ұмтылысты жүзеге асыруға ықпал етеді және осы іске асырудың ерекшелігін білдіреді.
XIX ғасырдың басына дейін тарих ғылымында ежелгі дәуірдегі көркем әдебиет, орта ғасырлардағы теология, XVII ғасырдағы жаратылыстану ғылымдары, ағарту дәуіріндегі философия принциптеріне назар аудара отырып, өзіндік білім принциптері болған жоқ. ХІХ ғасырдың басында тұжырымдалған тарихшылдық принципі тарих ғылымының дербес пәнге айналуын белгіледі және оның әлеуметтік-гуманитарлық және тіпті жаратылыстану білімінің көптеген салаларына орасан зор әсерін қамтамасыз етті. XIX-XX ғасырлар тоғысында алға қойылған түсіну және құндылық қатынасы принциптері тарихшылдық принципін нақтылады, ал марксизм-ленинизмде тарихи танымның негізгі принципі ретінде жарияланған партиялылық принципі тарихшыны өткен құбылыстарды субъективті-таптық бағалауға бағыттады. ХХ ғасырдың ортасында қалыптасқан тұтастық принципі тарихшылдық принципінің дамуына байланысты субъективистік тенденцияларға қарсы болды. ХХ ғасырдың екінші жартысында 1920 жылдардың аяғында физикада тұжырымдалған толықтыру принципінің тарихи таным процесіне таралуы, сондай-ақ диалог принципін жобалау байқалды. Мұндай жағдайларда түсіну тәуелсіз принцип болуды тоқтатады және диалог принципіне сіңеді. Сол сияқты, партиялылық құндылық (аксиологиялық) бағалаудың бір түрі болып көрінеді. Бірқатар жұмыстарда ерекше принциптер ретінде ерекшеленетін өзектілік құндылық қатынастары принципіне толығымен енеді, ал даму принципі толығымен тарихизм принципіне енеді.
Тарих ғылымының принциптері
Тарих ғылымының, танымның және зерттеудің принциптері ретінде келесі талаптар танылады:
-- ақиқат принципі-ақиқат тарихи білімнің ең жоғары мақсаты мен құндылығы ретінде танылады;
- нақтылық принципі-тарихи зерттеудің кез-келген пәні оның мазмұнының бірегейлігін, даму орны мен уақытының анықтығын ескере отырып, оның бірегейлігінде зерттелуі керек;
Тарихизм принципі-марксистік интерпретацияда тарихизм принципі оның дамуындағы тарихи зерттеудің барлық пәнін қарастыруды талап етеді, бірақ батыс еуропалық тарихи дәстүрде бұл принцип (нем. Historismus) ең алдымен тарихтағы "идеялардың" ерекше рөлін атап өткен Еуропалық Тарихи мектепті білдіреді. Германиядағы историзмнің негізгі өкілдері В.Ф. Гумбольдт, Л.Ф.Ранке, Й.Г.Дрейзен, Италияда Б.Кроче, ал Англияда Р.Дж.Коллингвуд.
ХІХ ғасырда пайда болғанына қарамастан, "историзм" ұғымы неміс тарихшысы Карло Хойзидің және оның "историзм дағдарысы" (1932) еңбегінің арқасында ХХ ғасырда ғана қолданыла бастады;
- объективтілік принципі-Зерттеу барысында зерттеуші-тарихшы объективтілікке, субъективті қателіктерді жеңуге және ғылыми шындыққа қол жеткізумен байланысты емес мүдделердің әсерін жеңуге ұмтылуы керек;
-жан-жақтылық принципі-тарихи таным өзінің зерттеу тақырыбын жан-жақты білуге ұмтылуы керек;
- жүйелілік принципі-тарихи зерттеудің кез-келген пәні оның барлық элементтерінің өзара байланысында және оның сыртқы байланыстарында қарастырылуы керек;
-тарихи дереккөздерге сүйену принципі-тарихи процесс туралы ақпаратты зерттеуші тарихшы тарихи ақпарат көздерінен алуы керек ("вето құқығы" дереккөздер);
- тарихнамалық дәстүр қағидаты-тарихи зерттеудің кез келген пәнін зерделеу оның алдыңғы ғылыми зерттеу нәтижелерін ескере отырып жүзеге асырылуы тиіс.
Тарихи зерттеу әдістері
Зерттеудің дәстүрлі арнайы тарихи әдістеріне мыналар жатады:
тарихи-генетикалық әдіс
тарихи-салыстырмалы әдіс
тарихи-типологиялық әдіс
Тарихи-жүйелік әдіс
диахрондық талдау әдісі
Тарихи кезеңдеу әдісі
ретроспективті әдіс.
Дәстүрлі емес арнайы тарихи әдістерге мыналар жатады:
сандық (математикалық) әдістер;
әлеуметтік-психологиялық әдістер;
лингвистикалық әдістер;
Семиотика әдістері;
өнертану талдау әдісі.
Сондай-ақ, тарихи зерттеуде жалпы ғылыми әдістер мен басқа гуманитарлық ғылымдардың арнайы әдістері қолданылады.
Историзм принципі маңызды әдіснамалық принциптердің бірі болып табылады
ғылыми таным. Бұл принцип зерттелетін табиғат құбылыстарын қарастыруды талап етеді, қоғамдар мен олардың пайда болуы, нығаюы, сондай-ақ кейбір мемлекеттерден басқаларына сапалы ауысулар. Даму принципімен байланысты бола отырып, историзм принципі өзін көрсетеді танымға қойылатын ерекше талаптар. Ол таным процесінде оған назар аударады бірлік, сапалық жағынан әр түрлі кезеңдердің байланысы байқалды, бұл құбылыстың генетикалық аспектіде зерттелуі үшін зерттелетін құбылыс. Байланыс бұл құбылыс оның пайда болуында, өзгеруінде және басқалармен дамуында, сабақтастығында олардың сапалы әр түрлі күйлері дамушы мемлекеттердің шынайы тарихын құрайды шындық жүйелері. Даму принципі зерттеушіні аутопсияға бағыттайдыөзгерістер, ауысулар, түрлендірулер әртүрлі
Тарихизм принципінің талаптарына сүйене отырып олардың тарихи маңызы анықталады немесе басқа әлеуметтік құбылыстар - әлеуметтік революциялар, соғыстар, ғылыми жаңалықтар, өнертабыстар және т.б. Қоғамдық құбылыстардың тарихи маңызы анағұрлым толық белгілі бір уақыт өткеннен кейін бағаланады. Бұл оқиғаның экономикалық дамуға жан-жақты әсері, қоғамдық-саяси процестер, ғылым мен мәдениеттің дамуы. Тарихи маңызыүлкен әлеуметтік оқиғалар екі жағынан көрінеді. Біріншіден, бұлдамудың жаңа кезеңін бастайды. Екіншіден, бұл құбылыстың дамуындажаңа үлгілер пайда болады.
Ғылымның ашылуын Тарихи бағалау кезінде олардың байланысын анықтау қажет
алдыңғы көзқарастар мен ілімдер арқылы олардың идеялық-теориялық бастауларын ашыңыз. Белгілі бір ілімдерге баға беру кезінде олардың маңыздылығын тек қана ескермеу керек қазіргі уақытта, бірақ олардың құрылу кезеңінде. Әр түрлі теориялар мен ілімдерді ғылыми бағалауоны ғылымның қазіргі даму деңгейі тұрғысынан ғана беруге болады.
Историзм принципі логикалық және тарихи әдістердің бірлігін болжайды, дамып келе жатқан объектілерді зерттеу процесінде таным. Логикалық әдіс зерттелетін объектіні оның теориясы түрінде, ал тарихи объектіні оның түрінде қайталайды.
Бұл әдістер бір-бірін толықтырады. Зерттеуде тарихи және логикалық әдістерді қолдану, зерттелетін объектінің дамуының негізгі маңызды кезеңдері туралы білім алу нақты тарихи формада болады. Тарихизм принципі зерттеушіні соларды анықтауға және жеңуге бағыттайды. Логикалық және тарихи әдістер негізінде білім алуға болады зерттелетін объектінің дамуының кейбір алдыңғы кезеңдері тіпті жоқ болса да даму процесін зерттеуде жеткілікті эмпирикалық деректер оның әр кезеңінің ерекшеліктері анықталады. Бұл ерекшеліктер сол немесе басқа әрбір зерттелетін объектіге тән объективті критерийлер
белгіленеді.
Тарихи деректерді зерттеу принциптері
Тарихи танымның объективтілігі ғылыми принциптермен қамтамасыз етіледі. Принципті тарихтағы барлық құбылыстар мен оқиғаларды зерттеу кезінде сақталуы керек негізгі ереже ретінде қарастыруға болады. Негізгі ғылыми принциптер келесідей.
Тарихизм принципі барлық тарихи фактілерді, құбылыстар мен оқиғаларды нақты тарихи жағдайға, олардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігіне сәйкес қарастыруды талап етеді. Кез-келген тарихи құбылысты дамуда зерттеу керек: ол қалай пайда болды, оның дамуында қандай кезеңдер өтті, сайып келгенде не болды. Оқиғаны немесе тұлғаны бір уақытта немесе дерексіз, уақытша позициялардан тыс қарастыруға болмайды.
Объективтілік принципі бұрмаланбаған және схемаға сәйкес келмейтін олардың шынайы мазмұнындағы фактілерге сүйенуді қамтиды. Бұл қағида әрбір құбылысты оның жан-жақтылығы мен қарама-қайшылығында, оң және теріс жақтарының жиынтығында қарастыруды талап етеді. Объективтілік принципін қамтамасыз етудегі ең бастысы-тарихшының жеке басы: оның теориялық көзқарастары, әдіснама мәдениеті, кәсіби шеберлігі мен адалдығы.
Әлеуметтік тәсіл принципі халықтың әртүрлі топтарының әлеуметтік мүдделерін, олардың қоғамдағы көріністерінің әртүрлі формаларын ескере отырып, тарихи-экономикалық процестерді қарастыруды қамтиды. Бұл қағида (оны таптық, партиялық көзқарас принципі деп те атайды) үкіметтердің, партиялардың, тұлғалардың практикалық қызметіндегі субъективті сәтті ескере отырып, таптық және тар топтық мүдделерді жалпы адамзатпен байланыстыруды міндеттейді.
Балама принципі объективті шындықтар мен мүмкіндіктерді талдау негізінде белгілі бір оқиғаны, құбылысты, процесті жүзеге асыру ықтималдығының дәрежесін анықтайды. Тарихи баламаны тану әр елдің жолын жаңа тәсілдермен бағалауға, процестің пайдаланылмаған мүмкіндіктерін көруге, болашаққа сабақ алуға мүмкіндік береді.
Танымның барлық принциптері мен әдістерін сақтау және үйлестіру арқылы ғана тарихи өткенді зерттеуде қатаң ғылыми және сенімділік қамтамасыз етілуі мүмкін.
1.2 Заманауи мектепте Қазақстан тарихын оқытудың тұжырымдамалары және әдістемесі
Орта білім беру ұйымдарында Қазақстан тарихы және Дүниежүзі тарихы пәндерін оқытудың тұжырымдамалық негіздері тарих пәндерін оқытудың мақсаты мен міндеттерін, мазмұны мен құрылымын, іргелі ұстанымдарын анықтайды. Тұжырымдаманы даярлау өзектілігі: орта білім беру мазмұнына тарихи білім жетістіктерін енгізу; тарихи ақпаратты жүйелеу және тарихи білім беру сапасын арттыру; жаңа шынайы көзқарастағы ортақ тарихи сана қалыптастыру. Тұжырымдама тарих пәнінің оқу бағдарламалары мен оқулықтарының мазмұнын жаңа көзқарастарға сәйкес толықтырады; білім алушының ұлттық құндылықтар мен мемлекеттік мүдделер тұрғысында азаматтық болмысын қалыптастырудағы тәрбие ісін жетілдіруге негіз болады. Тұжырымдама оқу пәні бойынша білім беру сапасын жақсарту мүддесінде ғылыми-әдістемелік дәйектемелерге, талдау қорытындыларына сүйене отырып оқу пәнінің құрылымы мен мазмұнына енгізілетін басты толықтырулар мен өзгерістерді сипаттайды, білім мазмұнын және оқыту әдістемесін жетілдірудің дидактикалық ұстанымдар мен шарттарын белгілейді. Тұжырымдама мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары, үлгілік оқу жоспары мен үлгілік оқу бағдарламаларын әзірлеуде негіз болады. Тарих пәндерін оқытудың тұжырымдамасы жалпы білім беру мектебінде тарихты оқытудың талаптарын, жүйесін, ретін, іргелі ұстанымдарын белгілейтін нормативтік материал болып табылады. Ол мектепте тарихи білім беру негіздерін әрі қарай жүйелі дамытудың негізін қалыптастырады. Тұжырымдама аясында тарихты оқытудың мақсат-міндеттері қойылып, олардың жүзеге асыру тетіктері және күтілетін нәтижелері қарастырылады. Осы құжаттың талаптары негізінде пән бойынша білім беру стандарты, үлгілік білім беру бағдарламалары даярланады. Тұжырымдама Қазақстан Республикасы жалпы білім беру ұйымдарында тарих пәнін оқытуда оқу процесін жаңа сапада дамытуды көздейді және тарихи білім беру стандарттары мен бағдарламаларын жасақтауға жаңа бағыт береді. Тарих бағдарламарын даярлау, тарихи пәндерді реттеу мазмұнына, сараптама жасау ісіне арнайы маманданған тарихшылар өзгеріс енгізеді, бұл іске кәсіби тарихи білім мен академиялық ғылымы мен әдістемелік кеңестерінен тыс, өзге ұйымдар мен жеке тұлғалар араласпайды. Тарихты оқытудың тұжырымдамасын даярлау өзектілігі білім беру жүйесінде тарихи білім беру сапасын арттыру, тарихи ақпарат түрлерін оңтайландыру және жаңа тарихи білім жетістігін енгізуді көздейді. Сондай-ақ, білім алушылардың тарихи-танымдық талдау дағдыларын, тарихи ойлау қабілеттерін дамытуға, азаматтық болмысын қалыптастырудағы тәрбие ісін жетілдіруге қызмет етеді. Тарихты оқыту тұжырымдамасын әзірлеуде тарих ғылымының академиялық тұжырымдамалық ұстанымдары негізге алынады. Тұжырымдаманы даярлау талабы 12 жылдық білім беруге көшудегі Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығында белгіленген орта 4 мектептік білім беру жүйесін дамытудың жаңа міндеттеріне байланысты туындады. Оның контексінде тарихи білім беру екінші және үшінші деңгейінде іске асырылады. Бастауыш білім беру деңгейіндегі Дүниетану пәнінің аясында Қазақстан тарихының пропедевтикалық курсы оқытылады. Тұжырымдама әзірлеудің маңыздылығы өскелең ұрпақтың отаншылдық адалдығы мен азаматтылығын қалыптастырудағы тарихи білімнің ерекше рөлімен де айқындалады. Қазақстан Республикасының орта білім беру ұйымдарында Қазақстан тарихы және Дүниежүзі тарихы пәндерін оқытудың тұжырымдамалық негіздері (бұдан әрі - Тұжырымдама) жалпы орта білім беретін мектептерде тарихты оқытудағы маңызды өзгерістер мен жаңашылдықтарды қамтиды. Тарихи білім берудің жаңа ұлттық мазмұнын айқындайды, білім беру процесіне тарихты оқытудың озық отандық және әлемдік тәжірибесін енгізеді, тарихи білім беруді ізгілендіруге, ұлттық сана-сезімді жандандыруға және жас ұрпақты өнегелер негізінде тәрбиелеудің адамгершілік-этикалық нормаларын бекітуге басым көңіл бөледі. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, халықтың тарихи санасын қалыптастырудың маңыздылығын жете бағаламау патриоттық сезім, азаматтық жауапкершілік деңгейінің күрт төмендеуіне және тұтастай алғанда, елдің әлеуметтік, экономикалық және мәдени даму қарқынына әсер етеді. Бүгінде бұл проблемаға халықтың және, ең алдымен, жастардың тарихи санасын қалыптастырудың бірыңғай стратегиясын іске асыратын мемлекеттік және қоғамдық құрылымдардың назарын аудара отырып, оған көзқарасты өзгерту қажет екені айқын. Мұндай стратегияны жүзеге асыру тарихи сана феноменін, оның қалыптасуы мен даму процесіне әсер ететін детерминанттарды терең ғылыми зерттеулерсіз мүмкін емес. Тарихи сана - бұл қоғамдық сананың ажырамас бөлігі, оның тарихын көрсететін және қоғамның тарихи эволюциясы процесінде қалыптасқан әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыруға қызмет ететін формалар жиынтығы болып табылатын, қоғамдық субъектінің рухани өміріндегі күрделі, көп функциялы, нақты білім. Бұл адамдардың санасында тарихи мәліметтердің көбеюіне байланысты, тарихи процестің логикасы, олардың өзін-өзі тануының құрамдас бөлігі және әлеуметтік қатынастарды реттеуші рөл атқарады. Тарихи сананы қалыптастыру процесі өте күрделі және көптеген өзара әсер ететін факторларға байланысты. Атап айтқанда, Қазақстанда тарихи сананы қалыптастырудың ерекшелігі халықтың көпұлтты құрамымен анықталады, оның құрамындағы әрбір қауымдастықтың жеке тәжірибесі мен өткенді зерделеу негізінде қалыптасқан өзіндік құндылықтары, дәстүрлері, діни қалауы мен мәдениеті болады. Оқушылардың тарихи санасы, басқа әлеуметтік субъектілердің тарихи санасы сияқты, осындай барлық факторлардың әсерімен қалыптасады. Сонымен бірге, оның жағдайына, ең алдымен, тарих сабақтарында алынған білім әсер етеді, оның объективтілігі мен сенімділігі мектеп оқулықтарының мазмұнына да, мұғалімдердің жағдайына да байланысты, өйткені оқушылар журналдар мен газеттерді іс жүзінде оқымайды, радио тыңдамайды 5 (оқырмандар мен тыңдаушылардың саны 5-6% аспайды). Олар үшін тарихи ақпараттың негізгі көздері - мұғалімдерден естіген ақпарат және оқу әдебиеттері.
Мектептегі тарихи білім берудің негізгі міндеті ғылыми негіздегі тарихи ойлауды қалыптастыру болып табылады. Оқушылардың құндылық бағдарлары, олардың азаматтығы мен патриотизмін тәрбиелеу, өткенді бағалау және бүгінді түсіну үшін өз бетінше ақпарат алу қабілетін дамыту, осы мәселені шешуге байланысты.
Оқушылардың тарихи санасын қалыптастыру маңызды мемлекеттік міндет болып табылады, өйткені ол демократиялық қоғам азаматының жеке басын тәрбиелеу міндетімен тығыз байланысты.
Тұжырымдаманың мақсаты - тарих пәнін орта білім беру ұйымдарында оқытудың басымдықтарын, ұстанымдарын, құрылымын, әдістемелік негіздерін, тарихи білім беруді дамытудың бағдарларын анықтау. Тарихты оқыту мен тарихи білім беру жүйесі, пәннің құрылымы мен жалпы мазмұны, оны ұйымдастыру жолдары мен ұстанымдары, тарихи оқиғалар мен фактілерді талдау мен баға берудегі білім алушылардың тарихи білімі, білігі мен дағдыларын қалыптастыруға қойылатын талаптар туралы бірыңғай түсінік қалыптастыру.
Тұжырымдаманың міндеттері: - жалпы білім беру ұйымдарының білім беру процесінде тарихи білімнің даму сипаты, тарихты оқыту және оны жетілдіру мәселелері туралы жаңа нормативтік талаптарға сай кешенді көзқарас қалыптастыру; - қазіргі әлемдік жаһандану мен Тәуелсіз Қазақстанның әлемдік қауымдастыққа енуі жағдайында Қазақстан тарихы және Дүниежүзі тарихы пәндерінің оқу міндеттерін ғылыми тұрғыдан ұғындырып, қазіргі жағдайды талдау арқылы ұсыну; - тарих пәнін оқытудың өзекті мәселелерін айқындау; - тарихи білім беру мазмұнын жаңарту бағыттары мен міндеттерін қазіргі мемлекеттік идеология бағыттарына сәйкестендіру, тарихи сананы отарсыздандыру (деколонизация); - оқытудың жаңа ұстанымдарын анықтау, тарихи жады қалыптастыру; - тарихи білім берудің мазмұны мен құрылымын жетілдіру; - жаңа мазмұнда тарихи білім беруден күтілетін нәтижелерді жоспарлау; - халықаралық тәжірибені ескере отырып, Қазақстан тарихы, Дүниежүзі тарихы пәндерін қоса алғанда, тарихи пәндер бойынша білім беру стандарты мен оқу бағдарламасын жетілдірудің жаңа ұстанымдарын белгілеу; - жалпы білім беру ұйымдарында тарихи білімді дамыту және тарихты оқыту стратегиясын, оның негізгі сындарлы бағыттарын және тарихты оқытудың жаңа сапалы нәтижелерін жүзеге асыру тетіктерін әзірлеу. Тарих пәндерін оқытудың мақсаты: Қазақ халқының тарихи және ұлттық тұрғыда қалыптасып дамуы, территориялық тұрғыда этникалық жерлерінің қалыптасуы, саяси тұрғыда мемлекеттер құруы, олардың арғы тарихтағы ата-бабаларының қоғамдасуы, әлеуметтік-шаруашылық тұрғыда дәстүрлі экономикалық жүйесінің қалыптасуы, мәдени жәдігерлері мен рухани құндылықтары, сол арқылы білім алушылардың бойында тарихи сана, адамшылық қасиеттер, отаншылдық сезім, өз елінің тарихы мен мәдениетіне құрмет, өз ата-бабаларының жетістіктеріне деген ұлттық мақтанышын қалыптастыру, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды дарыту, сондай-ақ, дүнижүзілік тарихтағы елдер мен халықтардың өткен даму жолын оқыту, олардың тарихи-географиялық орналасуы, саяси-әлеуметтік дамуы, мемлекеттер мен құқықтық жүйелер құруы, экономикасы, мәдениеті мен салт-дәстүрлерін оқыту барысында зерттеушілік, ойлау, коммуникативті дағдыларды дамыту. Тарихи білім берудің басты міндеті - қоғам пайда болған кезден бастап бүгінгі күнге дейінгі негізгі даму заңдылықтарын көрсету. Дәл осы тарихи қоғамдық қатынастар жүйесіндегі өзгерістерді, сонымен қатар адамзат дамуының негізгі бағыттарын анықтауды үйрету. Тарихтың айқын тәрбиелік сипаты, оның жалпы білім беру құрылымындағы ерекше рөлі туралы түсіндіру.
Қазақстан тарихы пәнінің міндеттері: - Қазақстан тарихы пәні аясында Қазақстан аумағындағы ежелгі заманнан бастап, бүгінгі күнге дейінгі қоғамның даму тарихы туралы жүйелі білім қалыптастыру және байырғы замандарда қазіргі қазақ жерінде өмір сүрген қауымдардың рухани, әлеуметтік, мәдени, саяси, экономикалық дамуы туралы түсінік қалыптастыру; Ежелгі және ортағасырлық кезеңдердегі Ұлы Дала өркениеті тарихын оқытуға басымдық беру; -Қазақстан тарихы пәнін оқыту барысында Қазақстанның тарихи дамуында орын алған негізгі оқиғалары, құбылыстары мен процестердің мәні туралы түсінік қалыптастыру, жан-жақты тарихи деректердің айғақтары негізінде дәлелді пайымдау, ойлау дағдыларын дамыту; - Қазақстан тарихы пәнін оқытуда қазақ жерінде әр түрлі кезеңде орын алған тарихи оқиғалар мен тарихи тұлғалардың қызметін Отандық тарих контекстінде сын тұрғысынан талдаулар жасау мен сыни баға беру дағдыларын қалыптастыру; -Қазақстан тарихы пәні аясында қоғамдық өмір қалыптастырған ұлттық құндылықтар жүйесі туралы білім беру, тарихи ізденіс жасап, шығармашылық зерттеу жүргізудегі зерттеу сұрақтарын құрастыру, гипотезаларды ұсыну, деректерді талдау дағдыларын қалыптастыру мен дамыту; - Қазақстан тарихы бойынша тарихи зерттеу жүргізудегі әртүрлі күнделікті және ғылыми көзқарастарды салыстыру, нәтижелерге келу мен тарихи қорытындылар шығару, өзінің ұстанымын анықтау сияқты дағдыларын қалыптастыру; - Қазақстан тарихы пәні аясында қазіргі кездегі саяси, әлеуметтікэкономикалық және мәдени үдерістерде бағдарлану үшін, тарихи білімдерін қолдана білу дағдыларын қалыптастыру; - Қазақстан тарихы пәнін оқыту барысында білім алушылардың коммуникативті дағдыларды қалыптастыру, өз ойын ауызша және жазбаша түрде анық білдіру, әр түрлі ақпараттармен топтасып жұмыс жасау, жарияланым мен электронды құралдарды қолдану; - Қазақстан тарихы пәні адам туралы, және қоғамның дамуы жайынан жүйелі білім беру арқылы оқушының жеке тұлғасын тәрбиелейді, тарихи оқиғалары мысалында адам өміріне гуманитарлық білім беріп, керекті дағдыларды үйретіп дамытады.
Тарих пәндерін оқытудың өзекті мәселелері Қазақстан Республикасының жалпы білім беру оқу орындарында тарих пәндерін оқытудың тұжырымдамасы атты құжат орта білім беру ұйымдарында алдағы 20 жылда тарихи білім беруді бағдарлауға арналған. Орта білім беру 15 ұйымдарында тарих пәнін оқытуға ерекше назар аударылуы тиіс. Өйткені тарихи білім адам, қоғам және мемлекеттің маңызы, пайда болуы, әрі құбылыс ретіндегі мәнін түсіндіреді, заңыдылықтарын ашады, әрекеті мен қызметін айқындайды. Қазақстанның ұлттық тәуелсіздігін жариялағынан бері отыз жыл өтті. Бұл аралықты тарихи білімді дамытудың өз алдына жеке бір кезеңі ретінде қарастыруға болады. Тәуелсіздікті мығымдау, құндылықтарын бекіту кезеңі болды. Бірақ алда тұрған отыз жыл, еліміздің жаңа сапалық деңгейге көтерілу межесіне айналуы керек. Мемлекетті дамытатын білім мен ғылым, өнертапқыштық пен жаңа технологиялар, ал оған серпін беретін күш - рухани қайнарлар, солардың қатарында ұлттық тарих тұр. Ұлт деп тілі, әдебиеті, салт-дәстүрі, жері, тарихы сияқты өзіндік ұлттық айрықша сипатты, және саяси тұрғыда бір өзі жеке ұйымдасқан, дербес мемлекеттілігін жария етіп отырған халық танылады. Әрбір мемлекеттің иесі бар, және мемлекет сөзі мүлік, мүлік иесі ұғымынан шыққан. Мемлекеттің басты қазынасы болып табылатын жер мүлкі, оған иелік ету үшін жаудан қорғау керек болған, бұл халықтың саяси билікке иелік етуін көрсетеді. Тарих - бұл халықтың терең жады мен қалың әлеуметтің жасампаздығына шабыт беретін, болашаққа бетбұрыс жасайтын зор күш. Тарих, әсіресе, қоғамның өтпелі кезеңдерінде ерекше маңызға ие болады, өйткені бұрын болған оқиғалардан ұқсастық тауып, оны заманауи мәселенің шешімін табуға пайдаланады. Тарихты зерделеу адамдардың өздері тарихи процестің белсенді субъектілері екенін түсінуге, оларға мемлекет дамуының оңтайлы жолын, қоғамды жаңарту жолдарын да анықтауға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта Қазақстан тарихын оқытуда іргелі негіз болатын стратегиялық құжаттардың қатарында Мәңгілік Ел бағдарламасы, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру бағдарламалық мақаласы мен Ұлы Даланың жеті қыры атты мақаласы тұр. Онда гуманитарлық білімді дамытудың өзектілігі айтылып, тарих ғылымдары бойынша білім алушыларға кемел білім беруге қажетті барлық жағдайды жасауға тиіспіз деп көрсетілген. Соның ішінде тарихи ескерткіштер мен мәдени нысандарды қалпына келтіру мәселесі айтылған, тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге дұрыс қарап, заман сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді жаңғырту, елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр алуы, ұлттық код пен ұлттық мәдениеттің сақталуы туралы ескертілген. Тарихи білімді дамыту мен ғылыми зерттеулерді кеңейту жайында пікір білдірген Қазақстан Республикасының бұрынғы Мемлекеттік Хатшысы Қырымбек Көшербаев, өзекті мәселелерді қозғады. Ол өз сөзінде: Қазақстан тарихына қазіргі заман тұрғысынан қарау дегеніміз - оны бүкіл әлем және Еуразия құрлығы тарихымен, көшпелілер өркениетімен түркі халықтары, Орталық Азия елдері тарихымен бірлікте кешенді күйде қарастырып, Қазақстан тарихының Кеңестік дәуірі саяси-әлеуметтік, экономикалық, этникалық қарамақайшылықтарға, трагедиялы драмаға толы зерттелетін тақырып төңірегінде тарихнамалық талдауларды көбейтуі керек. Кеңестік дәуірдің ащы шындығын ашып, көрсететін түбегейлі зерттеулерді тарихшылар ешкімге жалтақтамай, өз халқының тарихы туралы ашық жаза алатын жағдайға жетті. Қазақстанның КСРО құрамындағы дамуына да реалистік тұрғыдан қарау қажет. Жаппай ұжымдастыру алдында қазақ елінің діни сауатты адамдарына репрессия жасалғаны баршаға белгілі, осы оқиғаларға да әлі де әділ баға берілген жөн. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев айтқандай, белгілі ғалымдар, зерттеушілер тарих ғылымының өткені мен келешегі туралы пайымды ой-пікірлерін білдірді, тарихқа жаңаша қараудың үлгісін көрсетуде. Тарихи сала іргетасын тарих ғылымы қалайды, ол кешеге дейін идеологиялық қасаңдық құрсауында болды. Қазақстан тарихы тек қана ақ пен қара түске бөлініп, шендестіру арқылы, көбінесе біржақты, таптық көзқарас тұрғысынан сыңаржақ ыңғайда жазылды. Отан тарихындағы көптеген өзекті мәселелер жаңа тұрғыдан қаралып, дербес, азат ой-пікірлер мен тұжырымдар қалыптаса бастады. Тарих ғылымында жаңа парақтар, іргелі ізденістер пайда болды. Бірақ әлі де ел тарихының көптеген принципті мәселелері түбегейлі дәйектелген жоқ. Қазақ этнонимінің шығуы, қазақ халқының этногенезі, қазақ мемлекеттігінің тууы мен қалыптасуы, көшпелі қоғам эволюциясы секілді кешенді зерттеуді қажет етеді. Қазақстан тарихы мен қазақ этносы тарихының да ара-жігі ажыратылмаған. Қазақ хандығының Ресей империясы құрамына кіруі тарихының жай-жапсары да әлі толық ашылған жоқ. Біз өзімізді Алтын орданың ең соңғы сілемі, ХІХ ғасырдың басына дейін жеткен алтын үзігі ретінде қарауға құқылымыз, яғни Қазақ хандығының құрылымы жаңа мемлекеттің іргетасын қалаушылардың Моғолстандағы Шайбани әулетінен бөлек шығуымен ғана байланыстыру жеткіліксіз болуы мүмкін. Қазақ хандарының библиографиялық көрсеткішін жасау да маңызды. Оқулықта әр ханның қай кезеңде өмір сүргені, атқарған қызметі, елдің жағдайы туралы деректер бір ізге түсірілсе дейміз. Мысалы, Кенесары ханның Түркия басшыларына жазған хаттарын табу, Түркия архивтерінен қазақ тарихына қатысты деректерді іздестіру жүйелеу керек - деп атап өтті. Мемлекеттіліктің тарихи қалыптасу негіздерін айғақтайтын, қоғамның тұтастығын дәріптейтін, даму бағдарын белгілейтін тарих екені мәлім. Тарих өткен заман мысалымен қоғам дамуының ұтымды жақтарын, немесе қоғам дамуын тежейтін ұтымсыз тұстарын ашып береді, тұлғалардың тәлімін үйретеді, мемлекеттің сабақтастығын баяндайды. Тарих мазмұны нақты бір нысанға байланысты, ол нақты бір ұлттың тарихы болып табылады. Отаншылдық пен патриотизм деген асыл ұғым Қазақстанда қазақ халқын құрметтеу, сыйлау, қадір тұтудан бастау алуы тиіс. Өйткені, қазақ халқы осы мемлекеттің бірден-бір басыбайлы иесі, ата-бабаларының аманатын жалғастырушы киелі жердің де жалғыз иесі. Бұл туралы Қазақстан Республикасы Конституциясының алғысөзінде айтылған, қазақтың тарихи жерінде құрылып отырған мемлекеті деп нақты аталып өтілген. Ұлттық тарихымыздың терең тамырлары көне заманның өзегінде жатыр деп атап көрсетіп, осы тұрғыдан Түрік қағандығы, Ұлық Ұлыс - Алтын Орда мемлекеті қазақ мемлекеттігінің бастау негіздері мен Қазақ хандығы тақырыптары мектеп оқулықтарында кеңінен ашылып сабақ барысында оқушыларға сапалы ұғындырылып, сабақтастық тұрғыдағы мәселелер қамтылуы керек. Мемлекеттігіміздің тамыры тереңде жатқанын өскелең ұрпақтың санасына берік орнықтыру керек. Сонымен қатар, оқу үрдісіне Алаш ұлтазаттық қозғалыс қайраткерлері, саяси қуғын-сүргін мен ашаршылық, Кеңес кезеңіндегі ұлт-азаттық қозғалыстар, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы туралы маңызды тарихи деректер мен жаңа мәліметтерді енгізу қажет. Тәуелсіздік жылдардағы Қазақстанның дамуы туралы жаңа пайымдаулар жасалып, Семей полигонын жабудың қажеттілігін, ядролық сынақтар салдарының тигізген зардаптарын негіздеу, Қазақстанның ядролық полигонды жоюға қосқан үлесі мен оның ядролық қарусыз әлем үшін қозғалыстағы бастамашылық рөлін атап өту. Жаңаша білім беруге көшу аясында тарихты оқыту сапасын жетілдіру және оқу бағдарламасы мазмұнының жаңаруын қамтамасыз ету маңызды. Тарихи білім жүйесі - қоғамдық ой әлеуетін дамытудағы маңызды факторы. Ол - ұлттық бірегейлікті, қауіпсіздікті бекемдеу мен өнегелі құндылықтарды қалыптастырудың негіздері болып табылады.
ТАРИХИ БІЛІМ БЕРУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ
Тәуелсіздік кезеңінде Қазақстан Республикасында еліміздің тарих ғылымының дамуына серпін берген, бірақ Қазақстандықтардың тарихи санасын қалыптастыру процесінде мемлекеттің рөлін айтарлықтай дәрежеде сипаттайтын бірқатар маңызды, қағидатты актілер, құжаттар, тұжырымдамалар және өзге де құжаттар қабылданды. Қазақстандықтардың тарихи санасын қалыптастыру процесіне ықпал еткен алғашқы және елеулі құжаттардың бірі 1995 жылы ҚР президенті жанындағы Мемлекеттік саясат жөніндегі Ұлттық Кеңес қабылдаған Қазақстан Республикасындағы тарихи сананың қалыптасу тұжырымдамасы еді. Тұжырымдаманы әзірлеуші Тарих және этнология институтының ұжымы болды. Тұжырымдаманың негізгі мақсаты Қазақстандықтардың тарихи санасын қалыптастырудағы мемлекеттік саясаттың негізгі басымдықтарын айқындау болды. Мақсат пен міндеттер анықталды, оларды шешу тұжырымдаманы құрастырушылардың ойлары бойынша қойылған мақсатты жүзеге асыруға - тарихи білімнің негізгі бағыттарын анықтауға ықпал етуі керек еді. Тұжырымдаманың міндеттері: транзит жағдайында Қазақстандық тарих ғылымының басты проблемаларын анықтау және оларды шешудің ықтимал жолдарын айқындау; үшінші міндет - тарихи білім беру мен ағартуды реформалау жолдарын белгілеу болды. Бұдан басқа, тұжырымдама еліміздің тарих ғылымын зерттеудің перспективалы, жаңа тарихи жағдайларда өзекті бағыттарын айқындады: қазақ халқының этногенезі; қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы; көшпелі қоғамның 20 эволюциясы; Қазақстан тарихын кезеңдерге бөлу проблемасын шешу; қазақ хандықтарының Ресей империясына қосылу тарихы; Қазақстанның КСРО құрамындағы дамуы; этностық топтардың Қазақстанға қоныс аудару және депортациялау тарихы; Қазақстанның тарихы және тарихи-мәдени мұрасы; тарихи-мәдени мұра, рухани және материалдық мәдениет оның барлық көріністерінде; ежелгі және ортағасырлық тарих кезеңіне көбірек көңіл бөлу және жаңа тарих мәселелерін зерттеуді кеңейту. Ұлттық тарих ғылымының дамуына көп көңіл бөлінді, әдіснамалық қайта жарақтандыру, тұжырымдамалық аппаратты жаңарту, ескірген идеологиялық терминологиядан бас тарту қажеттілігі белгіленді. Қазақстанның тарих ғылымының дамуы, әсіресе тәуелсіздік жағдайында ұлттық тарихты зерделеу саласында маңызды қоғамдық бастамалармен ерекшеленді: Жалпыұлттық татулық пен саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу жылын (1997 ж.), сондай-ақ халық бірлігі мен ұлттық тарих жылын (1998 ж.) өткізуі, Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасын іске асыруы (2004-2011). Зерттеушілер ұлттық тарих бойынша шетелдік деректерге қол жеткізді. 2013 жылы Халық тарих толқынында мемлекеттік бағдарламасы бастау алды. Қазақстан тарихы анықтамалық ақпараттық-білім беру порталы ehistory.kz құрылды. 2013 жылы еліміздің қалың жұртшылығы Қазақ хандығының көрнекті мемлекет қайраткерлерінің бірқатар мерейтойларын атап өтті, мысалы, Қожаберген жыраудың туғанына 350 жыл және Абылай ханның 300 жылдығы. Сонымен қатар, 2015 жылы Қазақ хандығының 550 жылдығын атап өту үлкен қолдауға ие болды. 2017 және 2018 жылдары Елбасының Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру және Ұлы даланың жеті қыры атты екі бағдарламалық мақаласы жарық көрді.
2019 жылы Ел президенті Қ.Қ. Тоқаев Алтын Орданың (Жошы ұлысының) 750 жылдығын атап өтуді ұсынды, осы мемлекеттің тарихын зерделеу, Абай мен Әл-Фарабидің мерейтойларын мерекелеу қажеттігіне бастамашылық жасады. Соңғы жылдары ұлттық тарихқа мүлдем жаңа көзқараспен қарауға және оны шынайы тәуелсіз және егемен мемлекет тұрғысынан түсіндіруге мүмкіндік беретін, әлемде сыннан өткен зерттеу әдістерін, соның ішінде пәнаралық сипаттағы зерттеу әдістерін тарта отырып, бірегей материалдар жиналды. Жеті жыл ішінде үлкен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы:
Заманауи мектепте Қазақстан тарихын
оқытудың ғылыми принциптері мен іс-тәжірибесі
Преподавание истории Казахстана в современной
школе: научные принципы и практика
Teaching the history of Kazakhstan in the modern
school: scientific principles and practice
Зауат Раушан.
Ми-12н
Мазмұны
Кіріспе (өзектілігі, мақсаты, міндеттері, дерек көздері, зерттелу дәрежесі)
1 Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері
1.1 Тарих пәнін оқытудың ғылыми принциптері
1.2 Заманауи мектепте Қазақстан тарихын оқытудың тұжырымдамалары және әдістемесі
1.3 Мемлекеттік бағдарламалардың Қазақстан тарихы сабақтарында көрініс табуы
2 Қазақстан тарихын оқытудың іс-тәжірибесімен мәселелері
2.1 Қазақстан тарихын оқытудың іс-тәжірбиесі
2.2 Қазақстан тарихын оқытудың мәселелері және оларды шешу жолдары
2.3 Дарынды балалармен жұмыс жасау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі жағдайда Қазақстан тарихының қазақстандықтардың жеке басын, азаматтықтығын, патриотизмін қалыптастырудағы ықпалы үнемі өсіп отыр. Қоғамдағы идеалдардың, құндылықтардың, парадигмалардың күрт өзгеруімен дамуы иірімдерінде тарих әрқашан қоғамды тұрақтандыруы, топтастырушы, шоғырландырушы принципінде әрекет етеді. Ол үшін тарих өзі шыншыл және обьективті болуы тиіс. Қазақстан тарих ғылымы үшін орасан зор ғылыми және әлеуметтік маңызы бар міндеттер Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Тарихтолқынында еңбегінде Қазақ гуманитарлық салама мандары үшін қазіргі кезде ұлттық бірегейлікпен уақыттың динамикалық императивтігі арасындағы өзара әрекеттесудің кең өрісінде жол ашудан өзге өзекті міндет жоқ деп атап өтілді. Осылайша, қазіргі кездегі Қазақстан тарихында қалыптасқан ахуал тек академиялық ғылымға ғана емес, қазақстандықтардың дүниетанымдық ұстанымдарының қалыптасуына негіз болды.
Қазақстан қазіргі заманғы әлеуметтік кеңістікте және әлемдік тарихтың уақыт межесінде өз орнын айқындауды көздейді. Қазақстандық қоғамда тарихи сананы жаңғырту, өзіндік ұлттық бірегейлік пен мәдени тұтастықты қалыптастыру, болашақ дамудың рухани бағдарын анықтау еліміздің ішкі дамуындағы маңызды көрсеткіш.
Тәуелсіз Қазақстанның саяси жүйесінің жаңаруын, зияткерлік қоғамның жасампаз тұлғасын қалыптастыру және ұлттық тарихтың жаңа белестерін зерттеуде тарихи сабақтастықтың болуы заңдылық. Отандық тарихтағы негізгі оқиғалардың мазмұны туралы ғылыми дәлелденген фактілер негізінде міндетті толық білім беру, тарихи-мәдени дамудың үздіксіздігімен сабақтастығын дәлелді көрсету, рухани мұрагерліктің терең тамырларын, бұрынғы ұрпақтың қажырлы еңбегін, халықтың жеке тұлғаларын, тарихи тәжірибені және ұлттық дәстүрлерді құрметтейтін жастардың ұстанымын қалыптастыру.
Қазақстан тарихын заманауи мектепте оқыту-күрделі, санқырлы, қарама-қайшылыққа толы педагогикалық құбылыс. Оның заңдылықтары оқушыға білім беру, оны дамытумен тәрбиелеу арасындағы обьективті байланыс негізінде анықталады.
Тарихты оқытуды ұйымдастырудың педагогикалық тиімділігі оның оқытудың мазмұнымен мақсатына, оқушылардың жас ерекшелігі және даярлық деңгейіне сәйкестігі арқылы анықталады. Тарихты оқыту әдістемесі оқытудың әртүрлі бөліктері арасындағы объективті түрде қалыптасқан өзара тәуелділікті зерттей отырып, оқыту барысында білім беру, тәрбиелеу, дамытуды біртұтас жүйе, сондай-ақ, оқушының санасына, сезіміне және тәртібіне ықпал етуді тұтас дүние түрінде қарастырады. Тарих ғылымының және оның методологиясының, педагогиканың және психологияның әдістеменің дамуы оқытудың мазмұнымен көлеміне ықпал етеді. Сондай-ақ заман өзгерісі, жаңа уақыттың жаңаша өмірталабы мектептегі тарих пәнінің мазмұнына өзгерістер енгізді.
Зерттеу объектісі. Заманауи мектепте Қазақстанның тарихын оқытудың ғылыми принциптерінің қалай жүзеге асатындығын іс-тәжірибеде, бүкіл Қазақстан өңірі зерттеу негізге алынды.
Зерттеу пәні. Магистрлік диссертацияның мәліметтері негізінде, Қазақстан мектептерінде Қазақстан тарихын оқудың ғылыми принциптерін іс-тәжірибеде жүзеге асыруда, оқу-әдістемелік құралдарын құрастыруда, мектептерде факультативті сабақтарда, тарих сабақтарында, оқушыларды олимпиадаға дайындауда қолдануға мүмкіндік беру болып табылады.
Зерттеудің мақсаты. Елдің, ұлттың болашағы, яғни жастардың ұлттық болмысын, ұлттық патриоттық сана-сезімін нығайтып, рухын көтеру мақсатын алға қойып отыр. Тарихты оқыту үдерісін ұйымдастырудың тиімділігін арттыру мектеп оқушыларының тарихи білімді меңгеруде жақсы нәтижеге қол жеткізуіне көмектесу. Оқушылардың тарихи білімге деген қызығушылығын күшейту, тарихи білімді меңгеру, ұғынып зерделеу мен зерттеудің тиімді әдіс-тәсіл жасау.
Зерттеу міндеттері:
-Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми принциптеріне анықтама беру;
-Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми принциптерін іс-тәжірибеде қолданудың маңыздылығын анықтау;
-Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми принциптері негізінде тарихты оқытудағы тиімді әдіс-тәсілдерін анықтау.
Хронологиялық шеңбері: Қазіргі заманауи мектепте Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми принциптері мен іс-тәжірибесі. Кеңес заманынан кейін тәуелсіздік алғаннан бастап қазіргі уақытқа дейін.
Жұмыстың зерттеу аумағы: ҚазақстанРеспубликасы
Мәселенің зерттелу деңгейі: Кез-келген мектеп пәнін оқыту әдістемесі оны зерттеу басталғаннан кейін жасалады. Әдіс туралы мәселе оларды түсіну және жетілдіру үшін оқыту әдістерін талдау қажеттілігі туындаған кезде назар аударады. Қазақстан тарихы-қазір мектептерде оқытылып жатқан пәндердің ішіндегі маңыздысының бірі. Сондықтан да оның келешегі зор. Себебі халықтық сананы тәрбелейтінде, ұлтты өркениет жолына бастайтында, мемлекетіміздің идеологиясын қалыптастыратын да тарихпәні.
Қазақстан тарихы оқу орындарына өте кеш кірді. Қазақ Ұлттық Университетінде 1943 жылы ғана тарихшы мамандығына студенттер қабылданды. Қазақстан тарихы кафедрасы тек1958 жылы профессор Ермұхан Бекмахановты айдаудан кейін құрылды.1959жылы8қазандаКОКПОрталық КомитетіменКСРОМинистрлерКеңесіМе ктептердетарихтыоқытудағыкейбірөзге рістертуралықаулықабылдады.Осықау лығасәйкесортамектептерде1958-1959о қужылынанбастапҚазақстантарихыоқыты лабастады.Елеуліөзгерістер60-жылдар дыңортасындаболды.1980жылдардыңаяқк езіндемектепбағдарламасыжетілдірілг ентүргекөшкенболатын.1990жылыжалпыб ілімберетінмектепбағдарламасынасәйк ес1990-1991оқужылынанбастапҚазақста нтарихыдербеспәнретіндеоқытылады.
ОсыжылдардаҚазақстантарихынаноқулық таржазудағалымбіртуаразаматтарЕ.Бек маханов,Әділгереев,С.К.Ибрагимовтар ,90-жылдарыакадемиктерМ.Қозыбаев,К. Нұрпейісов,профессорЖ.Қасымбаев,тар ихғылымыныңдокторы,академикК.Байпақ ов,Д.Бабаевтардыңүлесізор.Жаңажүйел ікурсты1992жылданбастапоқытабастады .Қазақстантарихыноқытубарысындакейб ірэмпирикалықжалпылаужинақталады,со лнемесеөзгежағдайғажарамдыпрактикал ықкеңестержасалады,оқу-тәрбиепроцес інжақсартужөніндежекелегенережелерұ сынылады.Әдістемеэлементтеріосылайп айдаболады.Әдістемелікәзірлемелерме нережелерқазақтарихыноқытуәдістемес іншыныменғылымипәнгеайналдырғанжоқ, өйткенібұлпроцесстарихғылымыныңдаму деңгейіменбайланысты.
БіріншіорысәдістемесініңавторыЯ.Г.Г уревич"Тарихәдістемесініңтәжірибесі "кітабындабылайдепжазды:"Әрпәнніңәд істемесінжасаудәрежесіоныңғылымидам удәрежесінетікелейбайланысты"
1.СондықтанҚазақстантарихыбойыншағы лыминегізделгенәдістемелікжүйеніәзі рлеу-заманауимектептіңөзектіміндеті .БұлміндеттіҚазақстантарихыноқытуәд істемесіғылымипәндеңгейінекөтерілге нжағдайдағанатабыстыорындауғаболады .
1960-1961оқужылынанбастап"КСРОтарих ы"мектеппәніаясындаоқытылабастады.Қ азіргіуақыттаҚазақстанРеспубликасын даотандықтарихтыоқытудаалуантүрлітә жірибежинақталған,алайдаоныңжалпыла уендіғанабасталады.КСРОПҒАоқытумазм ұныменәдістеріҒЗИ-дадайындалған,ода қтықреспубликатарихыноқытутәжірибес інкөрсететіналғашқыжинақ1979жылы,яғ никурсенгізілгенненкейін19жылданкей інжарықкөрді.Ондақазақстандықавторл арданТ.Т.Тұрлығұловтың"ҚазақКСРтари хыноқытупроцесіндеқазақхалқыныңфеод ализмненсоциализмгеөтуерекшеліктері нашу"аттымақаласыұсынылды,
ХХғасырдың80-шіжылдарыныңортасынаде йінҚазақстантарихыбойыншамазмұндыір іктеу,оқу-тәрбиепроцесінұйымдастыру ,оқытунысандарыменәдістерінжетілдір умәселелерібойыншаарнайыоқу-әдістем елікжұмыстарөтеазболды.Т.Т.Тұрлығұл Қазақстантарихымектепкурсыменоқыт уәдістемесіқалыптасуыныңғылыми - әдістемелікнегіздерітақырыбындапе дагогикағылымыныңдоктырлығынадисерт ациясын1998жылықорғады.
Т.Тұрлығұлдыңзерттегентақырыбыныңма ңыздыжағы - Қазақстантарихымектептердеоқытылаба стағалыберіжарықкөргеноныңбағдарлам алары,оқулықтар,басқадақосымшақұрал дарығылыми - әдістемеліктұрғыдасарапталды.Олөзең бегіндеЫ.АлтынсаринніңХрестоматия сына,Ж.Аймауытовтыңпедагогикалық Тәрбиежетекшісікітапшасында4сыны птанбастаптарихтыоқытуұсынысына,193 4жылыС.Ж.АсфендияровқұрастырғанҚа зақтарихыбағдарламасын,1940,1958, 1962жылдардағыоқытылужайына,80-90жы лдардағыөзгерістергетоқталған.Т.Тұр лығұлдың1979жылыжарықкөргенҚазақС СРтарихыноқытуметодикасыдепаталат ынәдістемелікқұралымен1984жылышыққа нТарихсабағынжетілдіружолдарыде генеңбегіғалымныңсолкезеңдегітарихп әнімұғалімдеріүшінмаңыздықұралболды .
Авторосыкітабындатарихпәнісабақтары ныңмектептердеқолданылатынтиптеріме нқұрылымынатоқталған.Сабақтыңтипі менқұрылымынанықтапалғаннанкейінжау аптыжұмысоқытуәдістерінтаңдаудейк еліп,оныңклассификациясынжасады.Т.Т ұрлығұлдыңтоқталғанмаңыздымәселелер ініңбірітарихсабағындаоқупроцесіноп тималандыру.Бұл-оқытылатынматериалд ыңмазмұнын,оныңбілімділік,тәрбиелік ,дамытушылықміндеттерінанықтау,оқыт удыңформасыменәдісінбелгілеужәнеоны ңклассерекшелігіменмүмкіндігінесайк елуінескертті.Көпжылғыжұмысыныңнәти жесіндеМектептеҚазақстантарихыноқ ытудыңтеориясыменәдістемесіаттымо нографиясы2003жылыжарияланды.
ӨззерттеулеріндеТ.Тұрлығұлтарихпәні нсапалыоқытудасабақтастықты,пән,кур саралықбайланыстардыжүзегеасыружолд арынкөрсетеді.Мұғалімбұрынөтілгенне гізгімәселегеоқушылардыңназарынауда раотырыпжаңатақырыптақарастырылатын мәселегетоқталады.
Яғниекітақырыпарасындағысабақтастық жүзегеасадыдегенсөз.Әсіресежоғарғык лассоқушыларыүшінпәнаралық,курсарал ық,курсішілікбайланыстарөтеқолайлыә ріқажет.
Сондықтантарихшымұғалімбіртектесбол ыпкелетінҚазақстантарихы,жалпытарих ,қоғамтану,география,құқық,әдебиетп әндерініңбағдарламаларыменалдыналат анысыптақырыпқасайолардыбайланыстыр ужолдарынқарастырукерек.
Бұлардыңбәрініңекіжақтыпайдасыбар .Біріншеде,бұрынөткеноқуматериалықа йтаескетүсіріліп,білімтиянақталатүс еді,екіншіден,мұндайбайланыстароқуш ылардыңдүниегеғылымикөзқарасынқалып тастыруғаүлесқосадыдепжазды.
Т.Тұрлығұлөзеңбектеріндежаңапедагог икалықтехнологиялардыпайдаланутурал ымәселелертереңзерттелген.Олпедагог икалықтехнологияұғымынаоқушыларға білімдімеңгертудіңжаңашажолы,оқытуф ормаларыменәдіс-тәсілдерінжаңашақол дану,педагогикалыққызметтіңжан-жақт ыойластырылғанмоделі,оқытудатүпкінә тижегежетудіңжазбашаүлгісідепорта қойдытүйіндейді.
Ғалымныңпікірінше,жаңашасабақберемд егенмұғалімөзіне - өзісынкөзіменқарауытиісдепкеңесбере ді.Ақпараттықтехнологиялардытарихпә ніндекеңіненқолданудықолғаалукерекд ейді.Оқушылардыматериалдыоқыпүйрену геынталандыружолдарынкөрсетеді.Мұға лімжаңатақырыптыңмәнінашатындайсұра ққойып,нетебіреністі,қызықтыматериа лайтыпбастауғаболады.
1991жылданбастапбізқазақстандықғалы мдардың,мұғалімдердің,авторлардыңжә неҚазақстантарихыбойыншабағдарламал арменоқулықтардыәзірлеушілердіңекід ербестарихикурстан -- әлемтарихыменҚазақстантарихынантұра тынтарихибілімберудіңмүлдемжаңажүйе сінқұружөніндегімақсаттыжұмысытурал ыайтуғаболады.
Қазіргіуақыттаортамектептеотандықта рихтығылымитұрғыданзерделеуқалыптас ыпжатыр,оқушыларғаҚазақстантарихынт иімдіоқытуәдістерінәзірлеубасталды, зерттеуәдебиеттеріндебілімберужүйес індегідағдарыстыңжай-күйітуралыайты лады,оныңоданәрідамуыныңболжамдарыж асалады.Өкінішкеорай,Қазақстантарих ыкурсыноқытылабастағанқырықжылыішін деәзіршеазжұмысатқарылды.
Жақындағанажалпыбілімберетінортамек теп1994жылғыбағдарламаларғасәйкеске летінҚазақстантарихыныңбарлыққолдан ыстағыкурстарыбойыншаоқулықтаралыды ,ал2017жылыжаңабағдарламаларғакөшті .Соғанорай"жаңабуыноқулықтары"депат алатынжаңаоқукітаптарынжасаудыталап етеді.Оқушылардыңжасерекшеліктеріне скереотырып,әртүрлімектепкурстарыбо йыншамұғалімдергеарналғанәдістемелі кқұралдаржоқ(Тарихбойыншажұмысдәпте рлеріненбасқа).Отандықтарихматериал дарындаоқушылардытәрбиелеумендамыту ,жаңабілімберутехнологияларынпайдал ану,жаңаоқуәдебиеттерінсараптамалық бағалаужәнет.б.мәселелертиістітүрде жарияланбаған.
КСРО-ныңыдырауыреформалаудыңнеғұрлы мұтымдыжолдарыніздестірукезіндеҚаза қстанныңмектептіктарихибілімберужүй есінтапты.1991жылданбастапТМДмемлек еттерінде(соныңішіндеҚазақстанда)бі лімтуралыбағдарламаларды,тұжырымдам аларды,заңдардыкөшкінтәріздіқабылда убасталды,олардыңкөпшілігінқоғамоңқ абылдады,бірақ,өкінішкеорай,нарықты ққатынастаржағдайындатиімсізболыпшы қты.Тұжырымдамалықәзірлемелерменбір мезгілдеортамектептерүшінТарихбойын шажаңабағдарламаларқабылданды(1994ж .)Бұлбағдарламаларүшінәлемдікжәнеот андықтарихтыңекідербескурсыненгізу, бірыңғайкезеңдеу,мәдени-тарихиматер иалдыкеңіненпайдаланужаңаболды.Тари хибілімберусаласындағымемлекеттікса ясатнегізіндетарихтыңбарлықкурстары бойыншаоқулықтаршығарылабастады.
Қазақстандықғалымдарменпедагогтархр онологиялықреттілікпенсызықтыққағид атбойыншақұрылғанбілімберудіңжаңақұ рылымынқалыптастырудаортамектептіре формалаудыңтиімділігінкөрді.
ХХғасырдың90-шыжылдарыныңекіншіжарт ысындабасталғантарихибілімберудіжаң артужөніндегіжұмысОтандықтарихтыңма змұныніріктеуде,мақсаттарменміндетт ерқоютехнологиясындажаңаүрдістердің пайдаболуынаықпалетті.КСРОтарихыноқ ытутәжірибесікеңәдістемелікәдебиетт ерде,А.И.Стражев,А.В.Редько,В.Г.Кар цов,Д.Н.Никифоров,П.С.Лейбенгруб,А. А.Вагин,Н.В.Сперанскаяжәнебасқалард ыңмақалаларыменкітаптарындакөрініст абады.
1990-жылдардың басында Қазақстан тарихының оқытылу жайы, ұймдастыру формалары, әдістері, оқу бағдарламалары, оқулықтар, Қазақстан тарихын оқыту әдістемесі талабына сай емес еді. Республиканың аға буын тарихшылары баспа сөз бетінде бұл мәселені алғаш көтерді. Профессор Ж.Қасымбаев Қазақ тарихын оқыту қағажу қала береме?[16б] деген мақаласында Қазақстан тарихын оқытуды өз деңгейіне көтеру үшін, біріншіден, Қазақстан тарихын мектепте оқытуды жолға қою, екіншіден, тарихшы мамандарды даярлау, үшіншіден, ұстаздың мұқтаждығына көңіл аудару, төртіншіден төл тарихымыз бен ұрпақ тәрбиелеу қажеттігін алға тартады.
Профессор Ә.Тәкенов Қазақ тарихының зары де паталатын[2,5-7б] мақаласында Қазақстантарихы пәнінің мәртебесін көтеруді, ол үшін тарихшы мамандарды аттестациялауды өткізуді,оқулық-хрестоматия құрастыру мәселесін білікті мамандарға тапсырып, олардың жұмыс істеуіне жағдай жасау туралы ұсыныс айтады.
Дерекнамалық базасы:
Орта білім беру ұйымдарында Қазақстан тарихы және Дүниежүзі тарихы пәндерін оқытудың тұжырымдамалық негіздері
Тәуелсіздік жылдарындағы Қазақстан тарихы ғылымы: тарихнама мәселелері. Ұжымдық монография
Мемлекетті білім беру бағдарламалары, типтік бағдарлама оқып-зерттеу;
Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциялар баяндамаларын оқып-зерттеу;
Педагогикалық басылымдарда жарық көргеніс-тәжірибелерді оқып-зерттеу;
Оқыту нәтижелерін көрсететін құжаттарды, мұғалімдер баяндамасы, мәлімдемелері, оқушылардың жазба жұмыстары, сабақ конспектілерімен оны талдау хаттамаларын және анкеталарды оқып-зерттеу;
Оқыту барысын тікелей бақылау (сабаққа қатысу, мақсат, мазмұн, оқытуды ұйымдастыруды және басқаларын анықтау).
ҚР тарихи сана қалыптастыру тұжырымдамасы (1995 ж.).
1995 жылы Қазақстан Республикасында тарихи сананы қалыптастырудың тұжырымдамасы қабылданып, онда тарихи білімнің іргелі принциптері айқындалып, негізгі басымдықтары анықталды. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 1998 жыл Халық бірлігімен ұлттық тарих жылы деп жариялануы еліміздің тарихқа ден қойғаны көрсетеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев: Менің тарихқа ден қоюымның сыр-себебі де бүгінгі күннің оқиғаларынан тарихтың табын сезінгендігімде деп білемін [2,6-б.] деп жаза отырып, Егер біз мемлекет болғымыз келсе, өзіміздің мемлекеттігімізді ұзақ уақытқа меңзеп құрғымыз келсе, онда халық руханиятының бастауларын түсінгеніміз жөн [2,267-б.] негіздейді.
Болжанатын ғылыми жаңалығы: Қазақстан тарихы Кеңестік кезеңде зерттелмеген, бұрмаланып түсіндірілген пәннің бірі ретінде айта аламыз.Тәуелсіздік алудың нәтижесінде, жоғалтқан асыл мұрамызды зерттеуге қол жеткіздік. Рухани жаңғыру бағдарламасының аясында, оның ішінде Қазақстанның адамзат тарихында алар орнын нақтылап, оны ұрпаққа тиімді жеткізу жолдарын кеңейту. Тарихымызды зерттеуге, тарихымызды жаңғыртуға жаңа серпіліс алдық. Негізгі міндет- Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми принциптерін іс-тәжірибемен ұштастыру.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы. Зерттеу методологиясы объективтік, тарихилық, жүйелілік, хронологиялық тәсілдері қолданылды. Біз қарастырып отырған мәселені объективтік тұрғыдан түсіндіруге бағытталған әрі жаңа көзқарастұрғысына жазылған еңбектер басшылыққа алынды. Нақты деректерді зерделеу ғылыми зерттеуде талдау және жинақтау, жүйелеу, салыстыру т.б.жалпыға белгілі әдістері негізінде жүргізілді.
Осы тақырыпты зерттеу маңыздылығы мектептерді Қазақстан тарихы пәнін оқытудың тиімділігін арттырудың жолын қарастыру және нақты жүйеленген білімді беру. Зерттеу жұмысы нәтижесінде тарихты оқытудың историзм принципін негізге ала отырып авторлық бағдарлама дайындап, оны қолдану.
Магистрлық зерттеу жұмысы негізінде ХІІІ Торайғыров оқулары атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары жинағы, 3 томы, 215-223 бет Қазақстан тарихы мен Қазақ әдебиеті: мектептегі пәнаралық байланысы тақырыбында және ХІІ Сәтбаев оқулары халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары жинағы, 18 том, 117-124 беттер Қазіргі мектепте Қазақстан тарихын оқыту мәселелері тақырыбында мақалалар жарияланды.
1. Қазақстан тарихын оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері
1.1 Тарих пәнін оқытудың ғылыми принциптері
Тарих ғылымының принциптері-оның тарихи зерттеуге қойылатын негізгі талаптарды және осындай зерттеу әдістерін анықтайтын негізгі бастапқы ережелері. Принцип сөзінің өзі латын терминінен шыққан және "негіз", "бастау"дегенді білдіреді. Қазіргі уақытта тарих ғылымының принциптеріне тарихизм принципі, тұтастық принципі (холизм), толықтыру принципі, диалог принципі, құндылық қатынасы принципі жатады.
Тарих ғылымының негізгі принциптері ретінде қарастырылады.
Историзм принципі-бұл заттар мен құбылыстарды олардың қалыптасуы мен дамуында, оларды тудыратын жағдайлармен органикалық байланыста білу принципі.
Объективтілік принципі-зерттелетін объектіні субъектінің пікірі мен тілегіне қарамастан, сол күйінде қарастыру қажет
Көптеген ғылыми зерттеулер мен оқулықтарда объективтілік принципін тарих ғылымының принципі ретінде қарастыруға болмайды. Бір жағынан, таным процесінің таным субъектісінің рөлінен толық тәуелсіздігі ретіндегі объективтілікке мүлдем қол жеткізу мүмкін емес. Екінші жағынан, егер тарих ғылыми пән ретінде танылса, онда объективтілікке (жалпы маңыздылыққа) ұмтылу кез-келген ғылым сияқты оның мақсатын білдіреді. Ғылымның принциптері осындай ұмтылысты жүзеге асыруға ықпал етеді және осы іске асырудың ерекшелігін білдіреді.
XIX ғасырдың басына дейін тарих ғылымында ежелгі дәуірдегі көркем әдебиет, орта ғасырлардағы теология, XVII ғасырдағы жаратылыстану ғылымдары, ағарту дәуіріндегі философия принциптеріне назар аудара отырып, өзіндік білім принциптері болған жоқ. ХІХ ғасырдың басында тұжырымдалған тарихшылдық принципі тарих ғылымының дербес пәнге айналуын белгіледі және оның әлеуметтік-гуманитарлық және тіпті жаратылыстану білімінің көптеген салаларына орасан зор әсерін қамтамасыз етті. XIX-XX ғасырлар тоғысында алға қойылған түсіну және құндылық қатынасы принциптері тарихшылдық принципін нақтылады, ал марксизм-ленинизмде тарихи танымның негізгі принципі ретінде жарияланған партиялылық принципі тарихшыны өткен құбылыстарды субъективті-таптық бағалауға бағыттады. ХХ ғасырдың ортасында қалыптасқан тұтастық принципі тарихшылдық принципінің дамуына байланысты субъективистік тенденцияларға қарсы болды. ХХ ғасырдың екінші жартысында 1920 жылдардың аяғында физикада тұжырымдалған толықтыру принципінің тарихи таным процесіне таралуы, сондай-ақ диалог принципін жобалау байқалды. Мұндай жағдайларда түсіну тәуелсіз принцип болуды тоқтатады және диалог принципіне сіңеді. Сол сияқты, партиялылық құндылық (аксиологиялық) бағалаудың бір түрі болып көрінеді. Бірқатар жұмыстарда ерекше принциптер ретінде ерекшеленетін өзектілік құндылық қатынастары принципіне толығымен енеді, ал даму принципі толығымен тарихизм принципіне енеді.
Тарих ғылымының принциптері
Тарих ғылымының, танымның және зерттеудің принциптері ретінде келесі талаптар танылады:
-- ақиқат принципі-ақиқат тарихи білімнің ең жоғары мақсаты мен құндылығы ретінде танылады;
- нақтылық принципі-тарихи зерттеудің кез-келген пәні оның мазмұнының бірегейлігін, даму орны мен уақытының анықтығын ескере отырып, оның бірегейлігінде зерттелуі керек;
Тарихизм принципі-марксистік интерпретацияда тарихизм принципі оның дамуындағы тарихи зерттеудің барлық пәнін қарастыруды талап етеді, бірақ батыс еуропалық тарихи дәстүрде бұл принцип (нем. Historismus) ең алдымен тарихтағы "идеялардың" ерекше рөлін атап өткен Еуропалық Тарихи мектепті білдіреді. Германиядағы историзмнің негізгі өкілдері В.Ф. Гумбольдт, Л.Ф.Ранке, Й.Г.Дрейзен, Италияда Б.Кроче, ал Англияда Р.Дж.Коллингвуд.
ХІХ ғасырда пайда болғанына қарамастан, "историзм" ұғымы неміс тарихшысы Карло Хойзидің және оның "историзм дағдарысы" (1932) еңбегінің арқасында ХХ ғасырда ғана қолданыла бастады;
- объективтілік принципі-Зерттеу барысында зерттеуші-тарихшы объективтілікке, субъективті қателіктерді жеңуге және ғылыми шындыққа қол жеткізумен байланысты емес мүдделердің әсерін жеңуге ұмтылуы керек;
-жан-жақтылық принципі-тарихи таным өзінің зерттеу тақырыбын жан-жақты білуге ұмтылуы керек;
- жүйелілік принципі-тарихи зерттеудің кез-келген пәні оның барлық элементтерінің өзара байланысында және оның сыртқы байланыстарында қарастырылуы керек;
-тарихи дереккөздерге сүйену принципі-тарихи процесс туралы ақпаратты зерттеуші тарихшы тарихи ақпарат көздерінен алуы керек ("вето құқығы" дереккөздер);
- тарихнамалық дәстүр қағидаты-тарихи зерттеудің кез келген пәнін зерделеу оның алдыңғы ғылыми зерттеу нәтижелерін ескере отырып жүзеге асырылуы тиіс.
Тарихи зерттеу әдістері
Зерттеудің дәстүрлі арнайы тарихи әдістеріне мыналар жатады:
тарихи-генетикалық әдіс
тарихи-салыстырмалы әдіс
тарихи-типологиялық әдіс
Тарихи-жүйелік әдіс
диахрондық талдау әдісі
Тарихи кезеңдеу әдісі
ретроспективті әдіс.
Дәстүрлі емес арнайы тарихи әдістерге мыналар жатады:
сандық (математикалық) әдістер;
әлеуметтік-психологиялық әдістер;
лингвистикалық әдістер;
Семиотика әдістері;
өнертану талдау әдісі.
Сондай-ақ, тарихи зерттеуде жалпы ғылыми әдістер мен басқа гуманитарлық ғылымдардың арнайы әдістері қолданылады.
Историзм принципі маңызды әдіснамалық принциптердің бірі болып табылады
ғылыми таным. Бұл принцип зерттелетін табиғат құбылыстарын қарастыруды талап етеді, қоғамдар мен олардың пайда болуы, нығаюы, сондай-ақ кейбір мемлекеттерден басқаларына сапалы ауысулар. Даму принципімен байланысты бола отырып, историзм принципі өзін көрсетеді танымға қойылатын ерекше талаптар. Ол таным процесінде оған назар аударады бірлік, сапалық жағынан әр түрлі кезеңдердің байланысы байқалды, бұл құбылыстың генетикалық аспектіде зерттелуі үшін зерттелетін құбылыс. Байланыс бұл құбылыс оның пайда болуында, өзгеруінде және басқалармен дамуында, сабақтастығында олардың сапалы әр түрлі күйлері дамушы мемлекеттердің шынайы тарихын құрайды шындық жүйелері. Даму принципі зерттеушіні аутопсияға бағыттайдыөзгерістер, ауысулар, түрлендірулер әртүрлі
Тарихизм принципінің талаптарына сүйене отырып олардың тарихи маңызы анықталады немесе басқа әлеуметтік құбылыстар - әлеуметтік революциялар, соғыстар, ғылыми жаңалықтар, өнертабыстар және т.б. Қоғамдық құбылыстардың тарихи маңызы анағұрлым толық белгілі бір уақыт өткеннен кейін бағаланады. Бұл оқиғаның экономикалық дамуға жан-жақты әсері, қоғамдық-саяси процестер, ғылым мен мәдениеттің дамуы. Тарихи маңызыүлкен әлеуметтік оқиғалар екі жағынан көрінеді. Біріншіден, бұлдамудың жаңа кезеңін бастайды. Екіншіден, бұл құбылыстың дамуындажаңа үлгілер пайда болады.
Ғылымның ашылуын Тарихи бағалау кезінде олардың байланысын анықтау қажет
алдыңғы көзқарастар мен ілімдер арқылы олардың идеялық-теориялық бастауларын ашыңыз. Белгілі бір ілімдерге баға беру кезінде олардың маңыздылығын тек қана ескермеу керек қазіргі уақытта, бірақ олардың құрылу кезеңінде. Әр түрлі теориялар мен ілімдерді ғылыми бағалауоны ғылымның қазіргі даму деңгейі тұрғысынан ғана беруге болады.
Историзм принципі логикалық және тарихи әдістердің бірлігін болжайды, дамып келе жатқан объектілерді зерттеу процесінде таным. Логикалық әдіс зерттелетін объектіні оның теориясы түрінде, ал тарихи объектіні оның түрінде қайталайды.
Бұл әдістер бір-бірін толықтырады. Зерттеуде тарихи және логикалық әдістерді қолдану, зерттелетін объектінің дамуының негізгі маңызды кезеңдері туралы білім алу нақты тарихи формада болады. Тарихизм принципі зерттеушіні соларды анықтауға және жеңуге бағыттайды. Логикалық және тарихи әдістер негізінде білім алуға болады зерттелетін объектінің дамуының кейбір алдыңғы кезеңдері тіпті жоқ болса да даму процесін зерттеуде жеткілікті эмпирикалық деректер оның әр кезеңінің ерекшеліктері анықталады. Бұл ерекшеліктер сол немесе басқа әрбір зерттелетін объектіге тән объективті критерийлер
белгіленеді.
Тарихи деректерді зерттеу принциптері
Тарихи танымның объективтілігі ғылыми принциптермен қамтамасыз етіледі. Принципті тарихтағы барлық құбылыстар мен оқиғаларды зерттеу кезінде сақталуы керек негізгі ереже ретінде қарастыруға болады. Негізгі ғылыми принциптер келесідей.
Тарихизм принципі барлық тарихи фактілерді, құбылыстар мен оқиғаларды нақты тарихи жағдайға, олардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігіне сәйкес қарастыруды талап етеді. Кез-келген тарихи құбылысты дамуда зерттеу керек: ол қалай пайда болды, оның дамуында қандай кезеңдер өтті, сайып келгенде не болды. Оқиғаны немесе тұлғаны бір уақытта немесе дерексіз, уақытша позициялардан тыс қарастыруға болмайды.
Объективтілік принципі бұрмаланбаған және схемаға сәйкес келмейтін олардың шынайы мазмұнындағы фактілерге сүйенуді қамтиды. Бұл қағида әрбір құбылысты оның жан-жақтылығы мен қарама-қайшылығында, оң және теріс жақтарының жиынтығында қарастыруды талап етеді. Объективтілік принципін қамтамасыз етудегі ең бастысы-тарихшының жеке басы: оның теориялық көзқарастары, әдіснама мәдениеті, кәсіби шеберлігі мен адалдығы.
Әлеуметтік тәсіл принципі халықтың әртүрлі топтарының әлеуметтік мүдделерін, олардың қоғамдағы көріністерінің әртүрлі формаларын ескере отырып, тарихи-экономикалық процестерді қарастыруды қамтиды. Бұл қағида (оны таптық, партиялық көзқарас принципі деп те атайды) үкіметтердің, партиялардың, тұлғалардың практикалық қызметіндегі субъективті сәтті ескере отырып, таптық және тар топтық мүдделерді жалпы адамзатпен байланыстыруды міндеттейді.
Балама принципі объективті шындықтар мен мүмкіндіктерді талдау негізінде белгілі бір оқиғаны, құбылысты, процесті жүзеге асыру ықтималдығының дәрежесін анықтайды. Тарихи баламаны тану әр елдің жолын жаңа тәсілдермен бағалауға, процестің пайдаланылмаған мүмкіндіктерін көруге, болашаққа сабақ алуға мүмкіндік береді.
Танымның барлық принциптері мен әдістерін сақтау және үйлестіру арқылы ғана тарихи өткенді зерттеуде қатаң ғылыми және сенімділік қамтамасыз етілуі мүмкін.
1.2 Заманауи мектепте Қазақстан тарихын оқытудың тұжырымдамалары және әдістемесі
Орта білім беру ұйымдарында Қазақстан тарихы және Дүниежүзі тарихы пәндерін оқытудың тұжырымдамалық негіздері тарих пәндерін оқытудың мақсаты мен міндеттерін, мазмұны мен құрылымын, іргелі ұстанымдарын анықтайды. Тұжырымдаманы даярлау өзектілігі: орта білім беру мазмұнына тарихи білім жетістіктерін енгізу; тарихи ақпаратты жүйелеу және тарихи білім беру сапасын арттыру; жаңа шынайы көзқарастағы ортақ тарихи сана қалыптастыру. Тұжырымдама тарих пәнінің оқу бағдарламалары мен оқулықтарының мазмұнын жаңа көзқарастарға сәйкес толықтырады; білім алушының ұлттық құндылықтар мен мемлекеттік мүдделер тұрғысында азаматтық болмысын қалыптастырудағы тәрбие ісін жетілдіруге негіз болады. Тұжырымдама оқу пәні бойынша білім беру сапасын жақсарту мүддесінде ғылыми-әдістемелік дәйектемелерге, талдау қорытындыларына сүйене отырып оқу пәнінің құрылымы мен мазмұнына енгізілетін басты толықтырулар мен өзгерістерді сипаттайды, білім мазмұнын және оқыту әдістемесін жетілдірудің дидактикалық ұстанымдар мен шарттарын белгілейді. Тұжырымдама мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары, үлгілік оқу жоспары мен үлгілік оқу бағдарламаларын әзірлеуде негіз болады. Тарих пәндерін оқытудың тұжырымдамасы жалпы білім беру мектебінде тарихты оқытудың талаптарын, жүйесін, ретін, іргелі ұстанымдарын белгілейтін нормативтік материал болып табылады. Ол мектепте тарихи білім беру негіздерін әрі қарай жүйелі дамытудың негізін қалыптастырады. Тұжырымдама аясында тарихты оқытудың мақсат-міндеттері қойылып, олардың жүзеге асыру тетіктері және күтілетін нәтижелері қарастырылады. Осы құжаттың талаптары негізінде пән бойынша білім беру стандарты, үлгілік білім беру бағдарламалары даярланады. Тұжырымдама Қазақстан Республикасы жалпы білім беру ұйымдарында тарих пәнін оқытуда оқу процесін жаңа сапада дамытуды көздейді және тарихи білім беру стандарттары мен бағдарламаларын жасақтауға жаңа бағыт береді. Тарих бағдарламарын даярлау, тарихи пәндерді реттеу мазмұнына, сараптама жасау ісіне арнайы маманданған тарихшылар өзгеріс енгізеді, бұл іске кәсіби тарихи білім мен академиялық ғылымы мен әдістемелік кеңестерінен тыс, өзге ұйымдар мен жеке тұлғалар араласпайды. Тарихты оқытудың тұжырымдамасын даярлау өзектілігі білім беру жүйесінде тарихи білім беру сапасын арттыру, тарихи ақпарат түрлерін оңтайландыру және жаңа тарихи білім жетістігін енгізуді көздейді. Сондай-ақ, білім алушылардың тарихи-танымдық талдау дағдыларын, тарихи ойлау қабілеттерін дамытуға, азаматтық болмысын қалыптастырудағы тәрбие ісін жетілдіруге қызмет етеді. Тарихты оқыту тұжырымдамасын әзірлеуде тарих ғылымының академиялық тұжырымдамалық ұстанымдары негізге алынады. Тұжырымдаманы даярлау талабы 12 жылдық білім беруге көшудегі Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығында белгіленген орта 4 мектептік білім беру жүйесін дамытудың жаңа міндеттеріне байланысты туындады. Оның контексінде тарихи білім беру екінші және үшінші деңгейінде іске асырылады. Бастауыш білім беру деңгейіндегі Дүниетану пәнінің аясында Қазақстан тарихының пропедевтикалық курсы оқытылады. Тұжырымдама әзірлеудің маңыздылығы өскелең ұрпақтың отаншылдық адалдығы мен азаматтылығын қалыптастырудағы тарихи білімнің ерекше рөлімен де айқындалады. Қазақстан Республикасының орта білім беру ұйымдарында Қазақстан тарихы және Дүниежүзі тарихы пәндерін оқытудың тұжырымдамалық негіздері (бұдан әрі - Тұжырымдама) жалпы орта білім беретін мектептерде тарихты оқытудағы маңызды өзгерістер мен жаңашылдықтарды қамтиды. Тарихи білім берудің жаңа ұлттық мазмұнын айқындайды, білім беру процесіне тарихты оқытудың озық отандық және әлемдік тәжірибесін енгізеді, тарихи білім беруді ізгілендіруге, ұлттық сана-сезімді жандандыруға және жас ұрпақты өнегелер негізінде тәрбиелеудің адамгершілік-этикалық нормаларын бекітуге басым көңіл бөледі. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, халықтың тарихи санасын қалыптастырудың маңыздылығын жете бағаламау патриоттық сезім, азаматтық жауапкершілік деңгейінің күрт төмендеуіне және тұтастай алғанда, елдің әлеуметтік, экономикалық және мәдени даму қарқынына әсер етеді. Бүгінде бұл проблемаға халықтың және, ең алдымен, жастардың тарихи санасын қалыптастырудың бірыңғай стратегиясын іске асыратын мемлекеттік және қоғамдық құрылымдардың назарын аудара отырып, оған көзқарасты өзгерту қажет екені айқын. Мұндай стратегияны жүзеге асыру тарихи сана феноменін, оның қалыптасуы мен даму процесіне әсер ететін детерминанттарды терең ғылыми зерттеулерсіз мүмкін емес. Тарихи сана - бұл қоғамдық сананың ажырамас бөлігі, оның тарихын көрсететін және қоғамның тарихи эволюциясы процесінде қалыптасқан әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыруға қызмет ететін формалар жиынтығы болып табылатын, қоғамдық субъектінің рухани өміріндегі күрделі, көп функциялы, нақты білім. Бұл адамдардың санасында тарихи мәліметтердің көбеюіне байланысты, тарихи процестің логикасы, олардың өзін-өзі тануының құрамдас бөлігі және әлеуметтік қатынастарды реттеуші рөл атқарады. Тарихи сананы қалыптастыру процесі өте күрделі және көптеген өзара әсер ететін факторларға байланысты. Атап айтқанда, Қазақстанда тарихи сананы қалыптастырудың ерекшелігі халықтың көпұлтты құрамымен анықталады, оның құрамындағы әрбір қауымдастықтың жеке тәжірибесі мен өткенді зерделеу негізінде қалыптасқан өзіндік құндылықтары, дәстүрлері, діни қалауы мен мәдениеті болады. Оқушылардың тарихи санасы, басқа әлеуметтік субъектілердің тарихи санасы сияқты, осындай барлық факторлардың әсерімен қалыптасады. Сонымен бірге, оның жағдайына, ең алдымен, тарих сабақтарында алынған білім әсер етеді, оның объективтілігі мен сенімділігі мектеп оқулықтарының мазмұнына да, мұғалімдердің жағдайына да байланысты, өйткені оқушылар журналдар мен газеттерді іс жүзінде оқымайды, радио тыңдамайды 5 (оқырмандар мен тыңдаушылардың саны 5-6% аспайды). Олар үшін тарихи ақпараттың негізгі көздері - мұғалімдерден естіген ақпарат және оқу әдебиеттері.
Мектептегі тарихи білім берудің негізгі міндеті ғылыми негіздегі тарихи ойлауды қалыптастыру болып табылады. Оқушылардың құндылық бағдарлары, олардың азаматтығы мен патриотизмін тәрбиелеу, өткенді бағалау және бүгінді түсіну үшін өз бетінше ақпарат алу қабілетін дамыту, осы мәселені шешуге байланысты.
Оқушылардың тарихи санасын қалыптастыру маңызды мемлекеттік міндет болып табылады, өйткені ол демократиялық қоғам азаматының жеке басын тәрбиелеу міндетімен тығыз байланысты.
Тұжырымдаманың мақсаты - тарих пәнін орта білім беру ұйымдарында оқытудың басымдықтарын, ұстанымдарын, құрылымын, әдістемелік негіздерін, тарихи білім беруді дамытудың бағдарларын анықтау. Тарихты оқыту мен тарихи білім беру жүйесі, пәннің құрылымы мен жалпы мазмұны, оны ұйымдастыру жолдары мен ұстанымдары, тарихи оқиғалар мен фактілерді талдау мен баға берудегі білім алушылардың тарихи білімі, білігі мен дағдыларын қалыптастыруға қойылатын талаптар туралы бірыңғай түсінік қалыптастыру.
Тұжырымдаманың міндеттері: - жалпы білім беру ұйымдарының білім беру процесінде тарихи білімнің даму сипаты, тарихты оқыту және оны жетілдіру мәселелері туралы жаңа нормативтік талаптарға сай кешенді көзқарас қалыптастыру; - қазіргі әлемдік жаһандану мен Тәуелсіз Қазақстанның әлемдік қауымдастыққа енуі жағдайында Қазақстан тарихы және Дүниежүзі тарихы пәндерінің оқу міндеттерін ғылыми тұрғыдан ұғындырып, қазіргі жағдайды талдау арқылы ұсыну; - тарих пәнін оқытудың өзекті мәселелерін айқындау; - тарихи білім беру мазмұнын жаңарту бағыттары мен міндеттерін қазіргі мемлекеттік идеология бағыттарына сәйкестендіру, тарихи сананы отарсыздандыру (деколонизация); - оқытудың жаңа ұстанымдарын анықтау, тарихи жады қалыптастыру; - тарихи білім берудің мазмұны мен құрылымын жетілдіру; - жаңа мазмұнда тарихи білім беруден күтілетін нәтижелерді жоспарлау; - халықаралық тәжірибені ескере отырып, Қазақстан тарихы, Дүниежүзі тарихы пәндерін қоса алғанда, тарихи пәндер бойынша білім беру стандарты мен оқу бағдарламасын жетілдірудің жаңа ұстанымдарын белгілеу; - жалпы білім беру ұйымдарында тарихи білімді дамыту және тарихты оқыту стратегиясын, оның негізгі сындарлы бағыттарын және тарихты оқытудың жаңа сапалы нәтижелерін жүзеге асыру тетіктерін әзірлеу. Тарих пәндерін оқытудың мақсаты: Қазақ халқының тарихи және ұлттық тұрғыда қалыптасып дамуы, территориялық тұрғыда этникалық жерлерінің қалыптасуы, саяси тұрғыда мемлекеттер құруы, олардың арғы тарихтағы ата-бабаларының қоғамдасуы, әлеуметтік-шаруашылық тұрғыда дәстүрлі экономикалық жүйесінің қалыптасуы, мәдени жәдігерлері мен рухани құндылықтары, сол арқылы білім алушылардың бойында тарихи сана, адамшылық қасиеттер, отаншылдық сезім, өз елінің тарихы мен мәдениетіне құрмет, өз ата-бабаларының жетістіктеріне деген ұлттық мақтанышын қалыптастыру, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды дарыту, сондай-ақ, дүнижүзілік тарихтағы елдер мен халықтардың өткен даму жолын оқыту, олардың тарихи-географиялық орналасуы, саяси-әлеуметтік дамуы, мемлекеттер мен құқықтық жүйелер құруы, экономикасы, мәдениеті мен салт-дәстүрлерін оқыту барысында зерттеушілік, ойлау, коммуникативті дағдыларды дамыту. Тарихи білім берудің басты міндеті - қоғам пайда болған кезден бастап бүгінгі күнге дейінгі негізгі даму заңдылықтарын көрсету. Дәл осы тарихи қоғамдық қатынастар жүйесіндегі өзгерістерді, сонымен қатар адамзат дамуының негізгі бағыттарын анықтауды үйрету. Тарихтың айқын тәрбиелік сипаты, оның жалпы білім беру құрылымындағы ерекше рөлі туралы түсіндіру.
Қазақстан тарихы пәнінің міндеттері: - Қазақстан тарихы пәні аясында Қазақстан аумағындағы ежелгі заманнан бастап, бүгінгі күнге дейінгі қоғамның даму тарихы туралы жүйелі білім қалыптастыру және байырғы замандарда қазіргі қазақ жерінде өмір сүрген қауымдардың рухани, әлеуметтік, мәдени, саяси, экономикалық дамуы туралы түсінік қалыптастыру; Ежелгі және ортағасырлық кезеңдердегі Ұлы Дала өркениеті тарихын оқытуға басымдық беру; -Қазақстан тарихы пәнін оқыту барысында Қазақстанның тарихи дамуында орын алған негізгі оқиғалары, құбылыстары мен процестердің мәні туралы түсінік қалыптастыру, жан-жақты тарихи деректердің айғақтары негізінде дәлелді пайымдау, ойлау дағдыларын дамыту; - Қазақстан тарихы пәнін оқытуда қазақ жерінде әр түрлі кезеңде орын алған тарихи оқиғалар мен тарихи тұлғалардың қызметін Отандық тарих контекстінде сын тұрғысынан талдаулар жасау мен сыни баға беру дағдыларын қалыптастыру; -Қазақстан тарихы пәні аясында қоғамдық өмір қалыптастырған ұлттық құндылықтар жүйесі туралы білім беру, тарихи ізденіс жасап, шығармашылық зерттеу жүргізудегі зерттеу сұрақтарын құрастыру, гипотезаларды ұсыну, деректерді талдау дағдыларын қалыптастыру мен дамыту; - Қазақстан тарихы бойынша тарихи зерттеу жүргізудегі әртүрлі күнделікті және ғылыми көзқарастарды салыстыру, нәтижелерге келу мен тарихи қорытындылар шығару, өзінің ұстанымын анықтау сияқты дағдыларын қалыптастыру; - Қазақстан тарихы пәні аясында қазіргі кездегі саяси, әлеуметтікэкономикалық және мәдени үдерістерде бағдарлану үшін, тарихи білімдерін қолдана білу дағдыларын қалыптастыру; - Қазақстан тарихы пәнін оқыту барысында білім алушылардың коммуникативті дағдыларды қалыптастыру, өз ойын ауызша және жазбаша түрде анық білдіру, әр түрлі ақпараттармен топтасып жұмыс жасау, жарияланым мен электронды құралдарды қолдану; - Қазақстан тарихы пәні адам туралы, және қоғамның дамуы жайынан жүйелі білім беру арқылы оқушының жеке тұлғасын тәрбиелейді, тарихи оқиғалары мысалында адам өміріне гуманитарлық білім беріп, керекті дағдыларды үйретіп дамытады.
Тарих пәндерін оқытудың өзекті мәселелері Қазақстан Республикасының жалпы білім беру оқу орындарында тарих пәндерін оқытудың тұжырымдамасы атты құжат орта білім беру ұйымдарында алдағы 20 жылда тарихи білім беруді бағдарлауға арналған. Орта білім беру 15 ұйымдарында тарих пәнін оқытуға ерекше назар аударылуы тиіс. Өйткені тарихи білім адам, қоғам және мемлекеттің маңызы, пайда болуы, әрі құбылыс ретіндегі мәнін түсіндіреді, заңыдылықтарын ашады, әрекеті мен қызметін айқындайды. Қазақстанның ұлттық тәуелсіздігін жариялағынан бері отыз жыл өтті. Бұл аралықты тарихи білімді дамытудың өз алдына жеке бір кезеңі ретінде қарастыруға болады. Тәуелсіздікті мығымдау, құндылықтарын бекіту кезеңі болды. Бірақ алда тұрған отыз жыл, еліміздің жаңа сапалық деңгейге көтерілу межесіне айналуы керек. Мемлекетті дамытатын білім мен ғылым, өнертапқыштық пен жаңа технологиялар, ал оған серпін беретін күш - рухани қайнарлар, солардың қатарында ұлттық тарих тұр. Ұлт деп тілі, әдебиеті, салт-дәстүрі, жері, тарихы сияқты өзіндік ұлттық айрықша сипатты, және саяси тұрғыда бір өзі жеке ұйымдасқан, дербес мемлекеттілігін жария етіп отырған халық танылады. Әрбір мемлекеттің иесі бар, және мемлекет сөзі мүлік, мүлік иесі ұғымынан шыққан. Мемлекеттің басты қазынасы болып табылатын жер мүлкі, оған иелік ету үшін жаудан қорғау керек болған, бұл халықтың саяси билікке иелік етуін көрсетеді. Тарих - бұл халықтың терең жады мен қалың әлеуметтің жасампаздығына шабыт беретін, болашаққа бетбұрыс жасайтын зор күш. Тарих, әсіресе, қоғамның өтпелі кезеңдерінде ерекше маңызға ие болады, өйткені бұрын болған оқиғалардан ұқсастық тауып, оны заманауи мәселенің шешімін табуға пайдаланады. Тарихты зерделеу адамдардың өздері тарихи процестің белсенді субъектілері екенін түсінуге, оларға мемлекет дамуының оңтайлы жолын, қоғамды жаңарту жолдарын да анықтауға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта Қазақстан тарихын оқытуда іргелі негіз болатын стратегиялық құжаттардың қатарында Мәңгілік Ел бағдарламасы, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру бағдарламалық мақаласы мен Ұлы Даланың жеті қыры атты мақаласы тұр. Онда гуманитарлық білімді дамытудың өзектілігі айтылып, тарих ғылымдары бойынша білім алушыларға кемел білім беруге қажетті барлық жағдайды жасауға тиіспіз деп көрсетілген. Соның ішінде тарихи ескерткіштер мен мәдени нысандарды қалпына келтіру мәселесі айтылған, тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге дұрыс қарап, заман сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді жаңғырту, елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр алуы, ұлттық код пен ұлттық мәдениеттің сақталуы туралы ескертілген. Тарихи білімді дамыту мен ғылыми зерттеулерді кеңейту жайында пікір білдірген Қазақстан Республикасының бұрынғы Мемлекеттік Хатшысы Қырымбек Көшербаев, өзекті мәселелерді қозғады. Ол өз сөзінде: Қазақстан тарихына қазіргі заман тұрғысынан қарау дегеніміз - оны бүкіл әлем және Еуразия құрлығы тарихымен, көшпелілер өркениетімен түркі халықтары, Орталық Азия елдері тарихымен бірлікте кешенді күйде қарастырып, Қазақстан тарихының Кеңестік дәуірі саяси-әлеуметтік, экономикалық, этникалық қарамақайшылықтарға, трагедиялы драмаға толы зерттелетін тақырып төңірегінде тарихнамалық талдауларды көбейтуі керек. Кеңестік дәуірдің ащы шындығын ашып, көрсететін түбегейлі зерттеулерді тарихшылар ешкімге жалтақтамай, өз халқының тарихы туралы ашық жаза алатын жағдайға жетті. Қазақстанның КСРО құрамындағы дамуына да реалистік тұрғыдан қарау қажет. Жаппай ұжымдастыру алдында қазақ елінің діни сауатты адамдарына репрессия жасалғаны баршаға белгілі, осы оқиғаларға да әлі де әділ баға берілген жөн. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев айтқандай, белгілі ғалымдар, зерттеушілер тарих ғылымының өткені мен келешегі туралы пайымды ой-пікірлерін білдірді, тарихқа жаңаша қараудың үлгісін көрсетуде. Тарихи сала іргетасын тарих ғылымы қалайды, ол кешеге дейін идеологиялық қасаңдық құрсауында болды. Қазақстан тарихы тек қана ақ пен қара түске бөлініп, шендестіру арқылы, көбінесе біржақты, таптық көзқарас тұрғысынан сыңаржақ ыңғайда жазылды. Отан тарихындағы көптеген өзекті мәселелер жаңа тұрғыдан қаралып, дербес, азат ой-пікірлер мен тұжырымдар қалыптаса бастады. Тарих ғылымында жаңа парақтар, іргелі ізденістер пайда болды. Бірақ әлі де ел тарихының көптеген принципті мәселелері түбегейлі дәйектелген жоқ. Қазақ этнонимінің шығуы, қазақ халқының этногенезі, қазақ мемлекеттігінің тууы мен қалыптасуы, көшпелі қоғам эволюциясы секілді кешенді зерттеуді қажет етеді. Қазақстан тарихы мен қазақ этносы тарихының да ара-жігі ажыратылмаған. Қазақ хандығының Ресей империясы құрамына кіруі тарихының жай-жапсары да әлі толық ашылған жоқ. Біз өзімізді Алтын орданың ең соңғы сілемі, ХІХ ғасырдың басына дейін жеткен алтын үзігі ретінде қарауға құқылымыз, яғни Қазақ хандығының құрылымы жаңа мемлекеттің іргетасын қалаушылардың Моғолстандағы Шайбани әулетінен бөлек шығуымен ғана байланыстыру жеткіліксіз болуы мүмкін. Қазақ хандарының библиографиялық көрсеткішін жасау да маңызды. Оқулықта әр ханның қай кезеңде өмір сүргені, атқарған қызметі, елдің жағдайы туралы деректер бір ізге түсірілсе дейміз. Мысалы, Кенесары ханның Түркия басшыларына жазған хаттарын табу, Түркия архивтерінен қазақ тарихына қатысты деректерді іздестіру жүйелеу керек - деп атап өтті. Мемлекеттіліктің тарихи қалыптасу негіздерін айғақтайтын, қоғамның тұтастығын дәріптейтін, даму бағдарын белгілейтін тарих екені мәлім. Тарих өткен заман мысалымен қоғам дамуының ұтымды жақтарын, немесе қоғам дамуын тежейтін ұтымсыз тұстарын ашып береді, тұлғалардың тәлімін үйретеді, мемлекеттің сабақтастығын баяндайды. Тарих мазмұны нақты бір нысанға байланысты, ол нақты бір ұлттың тарихы болып табылады. Отаншылдық пен патриотизм деген асыл ұғым Қазақстанда қазақ халқын құрметтеу, сыйлау, қадір тұтудан бастау алуы тиіс. Өйткені, қазақ халқы осы мемлекеттің бірден-бір басыбайлы иесі, ата-бабаларының аманатын жалғастырушы киелі жердің де жалғыз иесі. Бұл туралы Қазақстан Республикасы Конституциясының алғысөзінде айтылған, қазақтың тарихи жерінде құрылып отырған мемлекеті деп нақты аталып өтілген. Ұлттық тарихымыздың терең тамырлары көне заманның өзегінде жатыр деп атап көрсетіп, осы тұрғыдан Түрік қағандығы, Ұлық Ұлыс - Алтын Орда мемлекеті қазақ мемлекеттігінің бастау негіздері мен Қазақ хандығы тақырыптары мектеп оқулықтарында кеңінен ашылып сабақ барысында оқушыларға сапалы ұғындырылып, сабақтастық тұрғыдағы мәселелер қамтылуы керек. Мемлекеттігіміздің тамыры тереңде жатқанын өскелең ұрпақтың санасына берік орнықтыру керек. Сонымен қатар, оқу үрдісіне Алаш ұлтазаттық қозғалыс қайраткерлері, саяси қуғын-сүргін мен ашаршылық, Кеңес кезеңіндегі ұлт-азаттық қозғалыстар, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы туралы маңызды тарихи деректер мен жаңа мәліметтерді енгізу қажет. Тәуелсіздік жылдардағы Қазақстанның дамуы туралы жаңа пайымдаулар жасалып, Семей полигонын жабудың қажеттілігін, ядролық сынақтар салдарының тигізген зардаптарын негіздеу, Қазақстанның ядролық полигонды жоюға қосқан үлесі мен оның ядролық қарусыз әлем үшін қозғалыстағы бастамашылық рөлін атап өту. Жаңаша білім беруге көшу аясында тарихты оқыту сапасын жетілдіру және оқу бағдарламасы мазмұнының жаңаруын қамтамасыз ету маңызды. Тарихи білім жүйесі - қоғамдық ой әлеуетін дамытудағы маңызды факторы. Ол - ұлттық бірегейлікті, қауіпсіздікті бекемдеу мен өнегелі құндылықтарды қалыптастырудың негіздері болып табылады.
ТАРИХИ БІЛІМ БЕРУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ
Тәуелсіздік кезеңінде Қазақстан Республикасында еліміздің тарих ғылымының дамуына серпін берген, бірақ Қазақстандықтардың тарихи санасын қалыптастыру процесінде мемлекеттің рөлін айтарлықтай дәрежеде сипаттайтын бірқатар маңызды, қағидатты актілер, құжаттар, тұжырымдамалар және өзге де құжаттар қабылданды. Қазақстандықтардың тарихи санасын қалыптастыру процесіне ықпал еткен алғашқы және елеулі құжаттардың бірі 1995 жылы ҚР президенті жанындағы Мемлекеттік саясат жөніндегі Ұлттық Кеңес қабылдаған Қазақстан Республикасындағы тарихи сананың қалыптасу тұжырымдамасы еді. Тұжырымдаманы әзірлеуші Тарих және этнология институтының ұжымы болды. Тұжырымдаманың негізгі мақсаты Қазақстандықтардың тарихи санасын қалыптастырудағы мемлекеттік саясаттың негізгі басымдықтарын айқындау болды. Мақсат пен міндеттер анықталды, оларды шешу тұжырымдаманы құрастырушылардың ойлары бойынша қойылған мақсатты жүзеге асыруға - тарихи білімнің негізгі бағыттарын анықтауға ықпал етуі керек еді. Тұжырымдаманың міндеттері: транзит жағдайында Қазақстандық тарих ғылымының басты проблемаларын анықтау және оларды шешудің ықтимал жолдарын айқындау; үшінші міндет - тарихи білім беру мен ағартуды реформалау жолдарын белгілеу болды. Бұдан басқа, тұжырымдама еліміздің тарих ғылымын зерттеудің перспективалы, жаңа тарихи жағдайларда өзекті бағыттарын айқындады: қазақ халқының этногенезі; қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы; көшпелі қоғамның 20 эволюциясы; Қазақстан тарихын кезеңдерге бөлу проблемасын шешу; қазақ хандықтарының Ресей империясына қосылу тарихы; Қазақстанның КСРО құрамындағы дамуы; этностық топтардың Қазақстанға қоныс аудару және депортациялау тарихы; Қазақстанның тарихы және тарихи-мәдени мұрасы; тарихи-мәдени мұра, рухани және материалдық мәдениет оның барлық көріністерінде; ежелгі және ортағасырлық тарих кезеңіне көбірек көңіл бөлу және жаңа тарих мәселелерін зерттеуді кеңейту. Ұлттық тарих ғылымының дамуына көп көңіл бөлінді, әдіснамалық қайта жарақтандыру, тұжырымдамалық аппаратты жаңарту, ескірген идеологиялық терминологиядан бас тарту қажеттілігі белгіленді. Қазақстанның тарих ғылымының дамуы, әсіресе тәуелсіздік жағдайында ұлттық тарихты зерделеу саласында маңызды қоғамдық бастамалармен ерекшеленді: Жалпыұлттық татулық пен саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу жылын (1997 ж.), сондай-ақ халық бірлігі мен ұлттық тарих жылын (1998 ж.) өткізуі, Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасын іске асыруы (2004-2011). Зерттеушілер ұлттық тарих бойынша шетелдік деректерге қол жеткізді. 2013 жылы Халық тарих толқынында мемлекеттік бағдарламасы бастау алды. Қазақстан тарихы анықтамалық ақпараттық-білім беру порталы ehistory.kz құрылды. 2013 жылы еліміздің қалың жұртшылығы Қазақ хандығының көрнекті мемлекет қайраткерлерінің бірқатар мерейтойларын атап өтті, мысалы, Қожаберген жыраудың туғанына 350 жыл және Абылай ханның 300 жылдығы. Сонымен қатар, 2015 жылы Қазақ хандығының 550 жылдығын атап өту үлкен қолдауға ие болды. 2017 және 2018 жылдары Елбасының Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру және Ұлы даланың жеті қыры атты екі бағдарламалық мақаласы жарық көрді.
2019 жылы Ел президенті Қ.Қ. Тоқаев Алтын Орданың (Жошы ұлысының) 750 жылдығын атап өтуді ұсынды, осы мемлекеттің тарихын зерделеу, Абай мен Әл-Фарабидің мерейтойларын мерекелеу қажеттігіне бастамашылық жасады. Соңғы жылдары ұлттық тарихқа мүлдем жаңа көзқараспен қарауға және оны шынайы тәуелсіз және егемен мемлекет тұрғысынан түсіндіруге мүмкіндік беретін, әлемде сыннан өткен зерттеу әдістерін, соның ішінде пәнаралық сипаттағы зерттеу әдістерін тарта отырып, бірегей материалдар жиналды. Жеті жыл ішінде үлкен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz