Франчайзингтік қатынастарды қолданудың шетелдік тәжірибесі
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
География және табиғатты пайдалану факультеті
Рекреациялық география және туризм кафедрасы
Қорғауға жіберілді
________________
кафедра меңгерушісі
Ақтымбаева А.С.
Франчайзинг қонақ үй индустриясындағы жаһандану
процестерінің көрінісі ретінде тақырыбына
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6B11101-Туризм мамандығы бойынша
Орындаған: Әлсейтова Қ.Н.
Ғылыми жетекші: Баяндинова С.М.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1
ФРАНЧАЙЗИНГ ЖҮЙЕЛЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
5
1.1
Франчайзингтік қатынастарды қалыптастырудың негізгі түсініктері мен алғышарттары
5
1.2
Франчайзинг жүйелерінің құрылысы мен типологиясының принциптері
11
1.3
Франчайзингтік қатынастарды қолданудың шетелдік тәжірибесі
16
2
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚОНАҚ ҮЙ ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ФРАНЧАЙЗИНГТІК ҚЫЗМЕТТІ ТАЛДАУ
21
2.1
Қазақстанның қонақ үй индустриясы саласындағы франчайзингтің қазіргі жағдайы
21
2.2
Франчайзингке негізделген қонақ үй бизнесінің кірістілігін талдау
24
2.3
Қазақстандағы франчайзинг негізінде қонақ үй бизнесін дамытудың мәселелері мен перспективалары
26
3
ФРАНЧАЙЗИНГ RIXOS ҚОНАҚ ҮЙІН ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСІ РЕТІНДЕ
38
3.1
Rixos қонақ үйінің қазіргі жағдайын талдау
38
3.2
Франчайзинг негізінде Rixos қонақ үйінің жұмыс істеу тиімділігін
арттыру
42
3.3
Адам ресурстарын азайтуда франчайзингті қолдану стратегиясын әзірлеу
45
ҚОРЫТЫНДЫ
48
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
50
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан экономикасы дамуының қазіргі заманғы кезеңі стратегиялық тұрақты инновациялық дамуға көшумен,елдің жаһандық кеңістікте жоғары бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге арналған экономика мен қоғамдағы терең құрылымдық және институционалдық қайта құрулармен сипатталады. Дәл, сондықтан нарықтық ортаның жоғары өрлеген кезіндегі экономикалық үдерістердің жаһандану жағдайында қызметтің табысты нысандарын таңдау және отандық кәсіпорындарды дамыту ерекше өзекті болмақ. Республикадағы бизнесті дамытудың болашағы бар нысандарының бірі франчайзинг болып табылады.
Ол тәуекелдің төменгі деңгейімен сипаттала ды, тұрақты табыс алуды қамтамасыз етеді, сондай-ақ шағын және ірі бизнестің артықшылықтарын біріктіруге мүмкіндік береді. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстанжолы - 2050 Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Жолдауында әлемнің отыз дамыған ел дерінің қатарына кіру жолындағы негізгі бағыт ретінде қазақстандық шағын және орта бизнесті дамытуды белгіледі. Шағын және орта бизнесті дамыту - ХХІ ғасырда Қазақстанды индустриялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты құралы [1].
Жұмыстың мақсаты: Франчайзинг қонақ үй индустриясындағы жаһандану процестерінің көрінісі ретінде екендігін негіздеу.
Жұмыстың міндеттері:
1. Франчайзинг жүйелерін дамытудың теориялық әдістемелерін зерттеу.
2. Қазақстанның қонақ үй индустриясындағы франчайзингтік қызметтерін талдау.
3. Франчайзинг Rixos қонақ үйін дамытудың тиімділігін қарастыру.
Зepттeу пәнi: Франчайзингтің қонақ үй индустриясындағы жаһандану процестері.
Зерттеу нысаны: Қонақ үй индустриясындағы франчайзинг.
Зерттеу әдісі. Зерттеу барысында қонақ үй саласындағы франчайзингті зерттеу жұмыстары, әдебиет, ғылыми мақалалар, Swot-талдау және интернет-материалдар талданды. Осы материалдарды сараптау барысында жүйелік-құрылымдық талдау тәсілдері,салыстыру әдісі, статистикалық әдістер пайдаланылды.
Жұмыcтың құpылымы: Жұмыc кipicпeдeн, екі тapaудaн, қopытындыдaн, пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep, 3 кecтe жәнe ciлтeмeлepдeн тұpaды.
1.ФРАНЧАЙЗИНГ ЖҮЙЕЛЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1. Франчайзингтік қатынастарды қалыптастырудың негізгі түсініктері мен алғышарттары.
Франчайзинг - бұл табысқа жеткен және жоғары бәсекелестік экономикада кеңею стратегиясын жүзеге асыратын фирмалар үшін бизнесті дамытудың тиімді әдістерінің бірі.Сонымен бірге шетелдік кәсіпкерлік ортада оның кеңінен таралуы франчайзингтің бизнесін жаңа бастаған кәсіпкер үшін өзінің сенімді ісін ұйымдастырудың барынша тиімді мүмкіндігі және қоғамның түрлі тауарлар мен қызметтерге деген қажеттігін қамтамасыз ету құралы болуымен байланысты. Соңғы 50 жылда франчайзинг кеңінен танымал болғаны соншалықты АҚШ-та бөлшек тауар айналымындағы оның көлемі 40%-дан асады, ал Еуропа елдерінде - 60%-ға дейін [2].
Ғылыми экономикалық әдебиетте франчайзинг сипаттамасының мәніне және жалпы оның категориялық аппараттағы мазмұнына, оның пайда болу уақыты мен орнына, сондай-ақ отандық жағдайларда франчайзингтік қатынастарды құқықтық реттеуге қатысты қарама-қайшы пікірлер кездеседі. Жалпы алғанда франчайзингтік жүйе бизнес саласындағы ұйымдық құрылым болып табылады, ол құрылымды басқаратын франчайзер-компаниядан және оның бақылауында болатын франшиз алық кәсіпорындар желісінен тұрады. Франчайзинг термині француздік franchise сөзінен туындай отырып, жеңілдік, ерекшелік, қатысу құқығы мағынасын білдіреді, бұл өзін-өзі ақтаған, сыналған технологияларды игеру, əйгілі, атақты тауар маркасын қолдану, жаңа істі жүргізу бойынша оқудан өту жəне сол қызмет ету барысында қажетті кеңестер алу мүмкіншілігін меңгеру. Яғни, сапалы əрі инновациялық сипатта өнім не қызмет өндіретін əйгілі кəсіпорын (франчайзер) өздерінің тауарларын, қызметтерін өткізу нарықтарын кеңейту жəне басқа да нарықтарды жаулап алу арқылы жалпы табыстылық мөлшерін ұлғайту үшін бизнес-жобаның үлгісін - франшизаны əзірлеп, оны пайдалану құқығын нарықта жылдам танымалдылық пен табыстылыққа қол жеткізуді көздеген, басқа бір кəсіпкерге (франчайзиға) белгілі бір төлемдік негізде ұсынуын қарастырады.Осы екі кəсіпкерлік субъектінің (кəсіпорынның, компанияның, шаруашылық субъектілердің) арасындағы қатынастық жағдайдың түпкі мақсаты - екі жақтың да белгілі бір пайда алуын көздеуден туындап отыр.
Сондықтан франчайзингтік қатынастардың жиынтығы, негізгі мақсаттары пайда алу болып саналатын кəсіпкерлік қызметті сипаттайды. Осы сипат франчайзингтік қызмет арқылы өз кəсіптерін құрушы шаруашылық субъектілердің іс-əрекеттерімен байланысты болғандықтан, франчайзингтік бизнес ұғымын қалыптастырады. Франчайзингтік бизнес кəсіпкерліктің бір саласы тұрғысында, өзіне франчайзингтік қатынастарға тиесілі барлық белгілерді, ерекшеліктерді енгізеді.
Франчайзер - тауар белгісі бар компанияөзінің тауарлық белгісін, атауын белгілі бір анықталған шартта басқа бір кәсіпорынға қолдану құқығын ақылы түрде береді.
Франчайзи - компания немесе жеке тұлғо болып табылады, ол франчайзердің саудалық белгісі мен атауын анықталған келісім шартта ақылы түрде қолданады.
Франчайзинг қандайда бір кәсіпорынның өз өнімін сату нарығын шұғыл кеңейтуде, сол кәсіпорында жоқ болуы мүмкін, елеулі қаржылық салымдарсыз мүмкіндік береді.
Франчайзер мен франчайзи арасында қарым қатынас франшиза деп аталатын лицензиямен реттеледі.
Біріншіден, франчайзерге тиесілі тауарлар мен қызметтердің айрықша атауын пайдалана отырып, франчайзиге келісілген кезең ішінде белгілі бір бизнес пен айналысуға рұқсат етеді немесе міндеттейді;
Екіншіден, франчайзерге бизнесті жүргізуді бақылауға құқық береді;
Үшіншіден, франчайзерге кәсіпорынды ұйымдастыру, персоналды оқыту, сатуды басқару бойынша франчайзиге көмектесу міндетін жүктейді;
Төртіншіден, франчайзерге франшиза үшін бастапқы жарна мен жүйелі аударымдарды (рояльти) төлеу франчайзидің міндеті болып табылады.
Түрлі әдебиеттерде франчайзинг термині әр түрлі түсіндіріледі. Аталған терминнің шетелдік тәжірибедегі классикалық анықтамалары берілген. Шетелдік және отандық әдебиеттерді ғылыми тұрғыда зерттей отырып, франчайзингтің келесідей авторлық анықтамасын ұсынамын: Франчайзинг -келісім-шарт негізінде франчайзердің (құқық иесі) франчайзиге (құқық алушы) өз атынан өнімдерін, бизнесті жүргізу технологияларын немесе басқа коммерциялық ақпараттарын белгілі бір аумақта сатуға (таратуға) эксклюзивті құқық беретін кәсіпкерліктің инновациялық нысаны.
Жалпы франчайзингтің мазмұнын анықтайтын түсініктер жөнінде шетел жəне ресей, отандық ғалымдардың, мамандардың қарастырған жан-жақты зерттеулерін топтастырсақ, оның тізбегі төмендегі 1-кестедегідей сипатта болады.
Кесте-1
Франчайзинг түсінігінің анықтамалар тізбегі
№
Анықтама
Автор
1
Франчайзинг - қаржыландыру жүйесі...
Қазіргі заманғы франчайзинг екі негізгі үлгіде кездеседі: өнімділік - саудалық және бизнес франчайзинг.
Дж. Стенворт
Кесте 1 жалғасы
2
Франчайзинг ірі және шағын кәсіпкерліктің аралас үлгісін сипаттайды. Ірі компаниялар ұсақ кәсіпорындармен, бизнесмендермен франчайзер атынан артықшылықты игеру құқығының негізінде қызмет атқаруды қарастыратын өзара шарт жасасады.
Ю.М. Яновская
3
Бір фирманың екінші фирмаға келісілген нарық шегінде белгілі бір тауар белгісін, технологияны, ноу-хауды пайдалану құқығын беруді көздейтін екі фирма арасындағы көпжылдық келісім.
А.Н. Азрилияна
4
Франчайзинг - бір ұйым (франчайзер, франчайзер) жеке тұлғаға немесе басқа ұйымға (франчайзи, франчайзи) бірінші ұйымның тауарлары мен қызметтерін сату құқығын беретін іскерлік операция схемасы. Франчайзи шартқа қол қояды, оған сәйкес ол осы тауарларды жәненемесе қызметтерді қатаң белгіленген ережелерге - бағаға, бас ұйым белгілеген шарттарға сәйкес сатуы керек.
Кац Р.Б.
5
Business format franchising (кәсіпкерлік үлгідегі Франчайзинг) - Франчайзинг нысаны, онда франчайзер франчайзиге өзінің сауда маркасын және әдеттегідей өндіретін тауарларын ғана емес, сонымен қатар өзінің өндірістік жоспарларын, соның ішінде нарықтық стратегияны, экономикалық қызмет жөніндегі нұсқаулықтарды, сапаны бақылау қызметтерін және екіжақты байланыс және істерді жүргізу үшін қажетті көмектің басқа түрлерін үсынады.
Э.Дж.Долан
Б.И.Домненко,
М.Лазурь
6
Франчайзинг-бұл сала емес, тауарлар мен қызметтерді сату әдісі, оны қолдану шексіз.
М.Мендельсон
7
Франчайзинг-бұл бір тараптың (франчайзидің) өз кәсіпкерлік қызметін ұйымдастыру үшін екінші тараптың (франчайзердің) іскерлік беделін пайдалануға мүмкіндік беретін экономикалық қатынастар.
Е.С. Лысенко
8
Франчайзинг-бұл дайын бизнесті сату емес, оны жүргізу технологиясын беру, белгілі бір ережелерге сәйкес іскерлік операцияларды жүзеге асыру
И.В. Рыкова
9
Франчайзинг нақты экономикалық нәтижеге қол жеткізу үшін өзара байланысты құқықтық құралдар кешені арқылы оның қатысушылары жүзеге асыратын бизнес-модель (жоба) ретінде қарастырылуы керек.
М.Н. Титова
Кесте 1 жалғасы
10
Франчайзинг-ірі өндірушілердің (сатушылардың) шағын фирмалармен шарттық қатынастарының жүйесі, онда тауарларды жылжыту бойынша міндеттемелер лицензия негізінде фирмалық атауды немесе бас фирманың тауар белгісін пайдаланумен, сондай-ақ оның өндіріс технологиялары мен тауарларды өткізу стратегиясын сақтаумен сүйемелденеді.
Б.И.Путинский
Анықтама
Франчайзинг бұл ірі компанияның нарықтағы тауарлары мен қызметтерін сату құқығын жеке тұлғаға немесе басқа ұйымға пайдалануға беретін екі фирма арасындағы шарттық қатынастардың жүйесі
Осы кестедегі түсініктемелерге көз жүгіртсек Дж.Стенвортың, Бр.Смиттің анықтамасы франчайзингті тар көлемде қарастырғандай бейнені танытады, қазіргі уақытта франчайзинг тек қана қаржыландыру жүйесі емес, сонымен бірге оның бірнеше түрі барын ескерсек, бұл анықтама толықтықты танытпайтын секілді.
Ю.Яновскаяның түсініктемесіне назар аударсақ, франчайзингтік бизнесте айрықша құқықтарды ұсынушы кəсіпорынның ірі болуы, ал сол құқықтарды қабылдаушы кəсіпорындардың шағын болуы міндетті сияқты. Ең негізгісі франчайзердің айрықша құқықтары халықаралық стандарттарға сай, əрі сапа жағынан өте жоғары болып, тұтынушы мен оны өткізушіге табыстылықты қамтамасыз етуі керек. Əлемдік тəжірибе көрсеткендей, мұндай кəсіпорындардың қатарына шағын, орта шаруашылық субъектілер тиесілі болуы мүмкін.
А.Н. Азрилияна сипаттамасы бойынша:Франчайзинг - белгілі бір тауар белгісінің, технологияның, ноу-хаудың келісілген нарығының келісілген нарығы шегінде бір фирманың екінші фирмаға пайдалану құқығын беруді көздейтін екі фирма арасындағы көп жылдық келісім.
Кац Р.Б берген анықтамасы бойынша: Франчайзинг-бұл бір ұйым (франчайзер, франчайзер) жеке тұлғаға немесе басқа ұйымға (франчайзи, франчайзер) бірінші ұйымның тауарлары мен қызметтерін сату құқығын беретін Бизнестің жұмыс істеу схемасы. Франчайзи келісімшартқа қол қояды, оған сәйкес ол осы тауарларды жәненемесе қызметтердіалдын - ала белгіленген ережелерге-бағаға, бас ұйым белгілейтін шарттарға сәйкес сатуы керек.
Э. Дж.Долан, Б.И. Домненко, М. Лазурь берген анықтамалары бойынша: Business format franchising (кәсіпкерлік үлгідегі Франчайзинг) - Франчайзинг нысаны, онда франчайзер франчайзиге өзінің сауда маркасын және әдеттегідей өндіретін тауарларын ғана емес, сонымен қатар нарықтық стратегияны, Экономикалық қызмет жөніндегі нұсқаулықтарды, сапаны бақылау қызметтерін және екіжақты байланыстарды қоса алғанда, өзінің өндірістік жоспарларын ұсынады.
М. Мендельсон: Франчайзинг - бұл сала емес, тауарлар мен қызметтерді сату әдісі, оны қолдану шексіз деп сипаттайды.
Е.С. Лысенко анықтамасы: Франчайзинг-бұл бір тараптың (франчайзидің) өз кәсіпкерлік қызметін ұйымдастыру үшін екінші тараптың (Франчайзердің) іскерлік беделін пайдалануға мүмкіндік беретін экономикалық қатынастар.
И.В. Рыкова былай дейді: Франчайзинг-бұл дайын бизнесті сату емес, оны жүргізу технологиясын беру, белгілі бір ережелерге сәйкес іскерлік операцияларды жүзеге асыру.
М.Н. Титова анықтамасында былай делінеді: "Франчайзинг нақты экономикалық нәтижеге қол жеткізу үшін өзара байланысты құқықтық құралдар кешені арқылы оның қатысушылары жүзеге асыратын бизнес-модель (жоба) ретінде қарастырылуы керек".
Б.И. Путинский сиппамасы бойынша: Франчайзинг-ірі өндірушілердің (сатушылардың) шағын фирмалармен шарттық қатынастарының жүйесі, онда тауарларды жылжыту бойынша міндеттемелер лицензия негізінде фирмалық атауды немесе бас фирманың тауар белгісін пайдаланумен, сондай-ақ оның өндіріс технологиялары мен тауарларды өткізу стратегиясын сақтаумен сүйемелденеді.
Қарастырылған анықтамалар бойынша (1 кесте) франчайзинг түсінігіне тоқталып өтсем, Франчайзинг - бұл ірі компанияның нарықтағы тауарлары мен қызметтерін сату құқығын жеке тұлғаға немесе басқа ұйымға пайдалануға беретін екі фирма арасындағы шарттық қатынастардың жүйесі деген тұжырымға келуге болады.
Франчайзингтік бизнес - модельдің Америка Құрама Штаттарында көп тарихы бар. Бұл тұжырымдама 19 ғасырдың ортасында пайда болды, екі компания - McCormick Harvesting Machine Company және IM Singer Company - франчайзингтің бастаушылары ретінде танылған ұйымдастырушылық, маркетингтік және дистрибьютерлік жүйелерді дамытты. Алғашқы тамақтану және қонақжайлық франчайзингтері 1920-1930 жылдары дамыған. A&W Root Beer франчайзингтік операцияларды 1925 жылы бастады. Ховард Джонсон мейрамханалары 1935 жылы өзінің алғашқы сауда нүктесін ашты, ол тез кеңейіп, американдық фастфуд индустриясын анықтайтын мейрамханалар мен франчайзингтерге жол ашты. АҚШ-та 785000-нан астам франчайзингтік мекемелер бар, олар экономикаға шамамен 500 млрд. Азық-түлік саласында франчайзингтерге McDonald's, Taco Bell, Dairy Queen, Denny's, Jimmy John's Gourmet Sandwiches және Dunkin `Donuts сияқты танымал брендтер кірді. Басқа танымал франчайзингтерге Hampton by Hilton және Day's Inn, сондай-ақ 7-Eleven және Anytime Fitness кіреді. Франчайзингтіі сатып алмас бұрын, инвесторлар франчайзерлер ұсынуы қажет франчайзинг туралы ақпаратты ашу құжатымен мұқият танысуы керек. Бұл құжат франчайзингтік төлемдер, шығыстар, қызмет нәтижелері туралы күту және басқа негізгі операциялық мәліметтер туралы ақпаратты қамтиды [3].
Франчайзингтің негіздері және ережелері: Франчайзингтік келісімшарттар күрделі және әр франчайзер үшін әр түрлі. Әдетте, франчайзингтік келісім франчайзерге төлемнің үш санатын қамтиды. Біріншіден, франчайзи бақыланатын құқықтарды немесе тауарлық белгіні франчайзерден аванстық төлем түрінде сатып алуы керек. Екіншіден, франчайзер көбінесе оқыту, жабдықтау немесе бизнес-кеңес беру қызметі үшін төлем алады. Соңында, франчайзер тұрақты роялтиді немесе операцияның сатылымының пайызын алады. Франчайзинг шарты уақытша болып табылады, бұл бизнесті жалға беру немесе жалға беру сияқты. Бұл франчайзидің кәсіпкерлікке меншігін білдірмейді. Шартқа байланысты, франчайзинг келісімдері, әдетте, бес жылдан 30 жылға дейін созылады, егер франчайзи келісімшартты бұзса немесе мерзімінен бұрын бұзса, оған ауыр айыппұлдар салынады. АҚШ-та франчайзингтер мемлекеттік деңгейде реттеледі. Алайда, Федералды Сауда Комиссиясы (FTC) 1979 жылы бір федералды ережені құрды. Франчайзинг ережесі - франчайзер болашақ сатып алушыларға беруі керек заңды ақпарат. Франчайзер кез-келген тәуекелді, артықшылықты немесе франчайзингтік инвестицияға қатысты шектеулерді толығымен ашып көрсетуі керек.Бұл ақпарат төлемдер мен шығыстарды, сот ісін жүргізу тарихын, бекітілген кәсіпкерлерді немесе жеткізушілерді, қаржылық нәтижелер туралы болжамдарды және басқа да негізгі мәліметтерді қамтиды.
Франчайзингтің артықшылықтары мен кемшіліктері: Франчайзингке ақша салудың көптеген артықшылықтары бар, сонымен қатар кемшіліктері де бар. Кеңінен танылған артықшылықтарға дайын бизнес формуласы жатады. Франчайзинг нарықта тексерілген өнімдермен және қызмет көрсетулермен, көптеген жағдайларда брендтің танылуымен байланысты. Кейбір франчайзерлер оқытуды және қаржылық жоспарлауды немесе бекітілген жеткізушілердің тізімдерін ұсынады. Кемшіліктерге бастапқы іске қосу шығындары, сондай-ақ роялтиге арналған тұрақты шығындар жатады. McDonald's мысалын әрі қарай алып қарасақ, McDonald's франшизасын бастауға жұмсалатын ақшаның жалпы сомасы 1 миллионнан 2,25 миллион долларға дейін жетеді.
Жаңадан бастаған кәсіпкерге қажет ең құнды және пайдалы артықшылық-бұл бұрыннан қалыптасқан және өзін-өзі ақтаған технологияларды, бұрыннан белгілі және танымал брендті пайдалану мүмкіндігі, оқу және іс барысында қажетті кеңестер алу мүмкіндігі. Бұл мүмкіндіктердің барлығын тәжірибесі, білімі бар, кәсіпкерлердің технологиялық құпиялары бар, яғни капиталы материалдық емес, бірақ дұрыс пайдаланылса, өте құнды және тиімді адамдар қамтамасыз ете алады. Франчайзинг бизнесті жүргізу жүйесі осындай іске асыру үшін қажетті алғышарттар жасайды. Франчайзинг жалдау, сату, келісім-шарт, өкілдік элементтерін біріктіреді, бірақ тұтастай алғанда бұл тәуелсіз шаруашылық субъектілері арасындағы шарттық қатынастардың дербес нысаны болып табылады. Франчайзингтік қатынастар екі тарап үшін де тиімді болуы мүмкін. Осылайша, қызмет көрсету саласында Франчайзингті пайдаланудың теориялық платформасын екі деңгейде қалыптастыру орынды болып көрінеді:
:: Макродеңгей (халық шаруашылығының жекелеген жүйелері мен ішкі жүйелерінің деңгейі).
:: Микродеңгей (жекелеген кәсіпорындардың деңгейі, қызмет түрлері, нысандары және бизнесті жүргізу тетіктері).
Кәсіпорындардың франчайзингтік қатынастарының қалыптасуы мен дамуы, кез-келген басқа экономикалық процесс сияқты, оның ерекшеліктері мен сипатын анықтайтын факторлардың әсерінен болады. Кәсіпорындардың франчайзингтік қатынастарын қалыптастыру және дамыту факторлары деп кәсіпкерлік субъектілері арасындағы франчайзингтік қатынастарды қалыптастыру және жүзеге асыру процесіне әсер ететін қозғаушы күштер түсініледі. Кәсіпорындардыңң франчайзингтік қатынастарын қалыптастыру және дамыту процесінің ерекшеліктерін анықтайтын факторлар әсер ету ортасына қарай жіктеледі:
- Сыртқы (франчайзингтік жүйенің жұмыс істеуінің сыртқы ортасының сипатымен анықталады);
- Ішкі (франчайзингтік қатынастар тараптарының әрекеттерімен, табиғатымен, мінез-құлқымен анықталады).
Жаңадан бастаған кәсіпкерге қажет ең құнды және пайдалы артықшылық-бұл бұрыннан қалыптасқан және өзін-өзі ақтаған технологияларды, бұрыннан белгілі және танымал брендті пайдалану мүмкіндігі, оқу және іс барысында қажетті кеңестер алу мүмкіндігі. Бұл мүмкіндіктердің барлығын тәжірибесі, білімі бар, кәсіпкерлердің технологиялық құпиялары бар, яғни капиталы материалдық емес, бірақ дұрыс пайдаланылса, өте құнды және тиімді адамдар қамтамасыз ете алады. Франчайзинг - бизнесті жүргізу жүйесі осындай іске асыру үшін қажетті алғышарттар жасайды.
Қорытындылай келе қарастырсақ: Франчайзинг - жеңілдік, ерекшелік негізде екі жақтың арасындағы қарым-қатынаспен түсіндіріледі. Сонымен қатар франчайзер-компания өзінің айрықша құқықтарын бірнеше аймаққа, мемлекетке, территориялық бөліктегі кəсіпорындарға (кəсіпкерлерге) ұсына алатындықтан, франчайзингтік желі құрылады, франчайзингтік бизнесте қызмет атқаруда белгілі бір ішкі механизмдер мен өзара іскерлік байланыстылықтың ережесі, үрдісі қарастырылатындықтан, ол тұтастай жүйе тұрғысында сипатталынады.Осы жағдайдың барлығында франчайзингтік қатынастың қатысушы тараптарының қызметтерінің табыстылығы көзделетіндіктен, франчайзинг кəсіпкерліктің бір саласы деп қарастыруымызға толық негіз бар.
1.2 Франчайзинг жүйелерінің құрылысы мен типологиясының принциптері.
Франчайзингтік жүйе - франчайзингтік бизнес саласындағы ұйымдық құрылым, ол құрылымды басқаратын франчайзингтік компаниядан және оның бақылауындағы франчайзингтік кәсіпорындар желісінен немесе франчайзингтік желіден тұрады. Франчайзинг бизнесті жүргізу тәсілі ретінде ерекше құбылыс. Негізінен екі тарап қатысатын Бизнестің дәстүрлі түрлерінен айырмашылығы, франчайзингтік бизнесте сатушының функцияларын бір уақытта екі франчайзингтік серіктес орындайды: франчайзер және франчайзи. Бір жағынан, серіктестердің әрқайсысы франчайзингтік серіктестің мүдделеріне сәйкес келмейтін өз мақсаттары мен міндеттерін орындайды, ал екінші жағынан, франчайзингтік қатысушылардың екеуі де бір мақсатқа - нарықтың белгілі бір сегментіндегі тұтынушылық сұранысты барынша қанағаттандыруға күш біріктіреді. Франчайзинг түрлерін жүйелеуге тырысайық. Рейтинг түрлерінің толық тізімі В.В. Колесниковтың кітабында келтірілген. Ол жіктеудің алты нұсқасын анықтайды:
Олардың әрқайсысын толығырақ қарастырайық. Франчайзинг объектісі қызметінің сипаты бойынша жіктеу. Бұл классификация франчайзингтің үш түріне негізделген: [4].
- дайын тауарды сатуға арналған франшиза (тауарлық франчайзинг) - франшиза беруші өнімді өндіруші ретінде өз өнімдерін сату құқығын беретін және франшиза алушы (франшиза иесі) дайын тауарды бас компанияның сауда белгісімен сатуға франшиза сатып алу арқылы белгілі бір аумақпен шектелген осы эксклюзивті құқықты алатын бизнесті жүргізу тәсілі;
- тауар өндіруге арналған Франчайзинг (өндірістік франчайзинг) - франшиза беруші өнімнің бастапқы компонентін өндірудің патенттелген технологиясының иесі ретінде құқықты беретін, ал франшиза алушы (франшиза иесі) жеткізілетін фирмалық фирмаларды пайдалана отырып, бас компанияның тауар белгісімен өнімді өндіруге және өткізуге франшиза сатып алу арқылы белгілі бір аумақпен шектелген эксклюзивті құқық алатын бизнесті жүргізу тәсілі шикізат, материалдар және технологиялар компоненттері;
- белгілі бір қызмет түріне арналған франчайзинг (бизнес-франчайзинг) - бизнесті жүргізу тәсілі, онда бас компания франчайзингтік бизнестің пысықталған табысты моделінің иесі ретінде құқықты береді, ал франшиза алушы белгілі бір аумақпен шектелген осы құқықты өзіне ұқсас бейіндегі өз кәсіпорнын ашуға алады және франчайзингтік бизнестің форматын белгілі бір модель бойынша сатып алу арқылы толық көшіруге міндеттеме алады франчайзингтің тауар белгісімен қызмет көрсету саласындағы белгілі бір қызмет түріне арналған франчайзингтер.Франчайзинг саны бойынша жіктеу. Бұл жіктеу нұсқасы франчайзингтің екі түріне негізделген:
- жеке кәсіпорынның франчайзингі-АҚШ-та франчайзингтің бұл түрі тарихи түрде отбасылық бизнеспен, жеке Франчайзинг иесінің имиджімен немесе көбінесе олардың жеке франчайзингтік кәсіпорны Жұмыспен қамтудың негізгі нысаны және отбасының жалғыз табыс көзі болып табылатын басқарушы менеджерлер мен жұмысшылардың функцияларын біріктіретін отбасылық ерлі-зайыптылармен байланысты;
- корпоративтік франчайзинг-бұл франчайзинг иелерінің жаңа түрімен сипатталады: компаниялар, инвестициялық топтар немесе жеке тұлғалар (инвесторлар), жеке франчайзингтік кәсіпорынға инвестиция салуға дайын ғана емес, сонымен қатар жалдамалы жұмысшыларды қолдана отырып, аймақтық франчайзинг желісін құруға мүдделі.Корпоративтік франчайзинг өз кезегінде дамудың екі бағытына ие:
- франчайзингтік желіні дамыту белгілі бір қызмет түрімен шектеледі, көп жағдайда франшиза иесінің бас директор ретінде тікелей қатысуымен;
- франшиза алушының қызметі франчайзингтік бизнестің бірнеше салаларын қамтиды, көбінесе франчайзингтік жүйеге іскерлік және тауарлық франчайзингтің немесе іскерлік және өндірістік франчайзингтің франчайзингтік кәсіпорындарын қосады: фаст-фуд мейрамханалары, автомобильдерді сату және т. б.
Франчайзингтік бизнесті кеңейту стратегиясы бойынша жіктеу. Франчайзингтің төрт түрі бар:
- опцион шарттарындағы классикалық франчайзинг-Франчайзинг алушы опцион шарттарында Франчайзинг сатып алуға шарт жасасатын және белгілі бір аумақпен шектелген бір франчайзингтік фирманы құрудан басқа, бас компанияның сауда белгісімен жеңілдікті шарттарда бірнеше жаңа франчайзингтік нүктелерді ашуға басым құқығы бар бизнесті жүргізу тәсілі;
- конверсиялық франчайзинг-бизнесті жүргізу тәсілі, онда Франчайзинг берушінің қолшатыр бренді бойынша франшиза жүйесіне жұмыс істеп тұрған дербес кәсіпорын (әрине, ұқсас немесе сабақтас бейіндегі) қосылады, оның бизнес иесі франшиза беруші компаниямен франшиза беру туралы шарт жасасады;
- еншілес франчайзинг-бұл франчайзингтік кәсіпорындарды құрудың бір түрі, онда конверсия да орын алады, бірақ қазірдің өзінде ұйымдасқан бизнесі бар тәжірибелі кәсіпкер тек франшиза алушы ретінде әрекет етеді;
- менеджментке арналған франчайзингтік келісімшарт-франчайзингтік кәсіпорынның ресми иесі бола отырып, франшиза алушы өзінің пассивті рөлімен шектеліп, франшиза беруші тарапынан осы франчайзингтік кәсіпорындағы менеджментке толықтай сүйене отырып, инвестор рөлін атқаратын бас компания мен франшиза алушы арасындағы қарым-қатынас нысаны болып табылады.
Франчайзингтік жүйені құру құрылымы бойынша жіктеу. Осы жіктеудің негізінде біз франчайзингтің екі түрін атап өтеміз:
- жеке франчайзинг-франчайзингтік бизнесті ұйымдастыру нысаны, онда франшиза алушы белгілі бір аумақпен шектелген, бас компанияның сауда белгісімен бір ғана франчайзингтік кәсіпорын құруға құқық алады;
- аудандық франчайзинг - франчайзинг алушы белгілі бір аймақты игеруге, яғни франчайзингтік жүйені құруға және оны кәсіпорындардың келісілген санына және оларды ашу кестесіне сәйкес бақылауға құқық алатын франчайзингтік кәсіпорынды ұйымдастыру нысаны.
Жаңа тұтыну нарықтарын, әсіресе шетелдік нарықтарды белсенді игеру франчайзингтік компанияларға бизнесті бастау кезеңінде туындайтын барлық мәселелерді өз бетінше шешу қиынға соғатынын көрсетті. Ірі франчайзингтік жүйелердің өсуімен және олардың географиясының кеңеюімен алыс франчайзингтік кәсіпорындардың қызметіне бақылауды әлсірету қаупі туындады, демек, бас компанияның сауда маркасының имиджін жоғалту. Франчайзингтік жүйенің жалпы көлемін қысқартпай, тиісті бақылауды сақтау үшін франчайзинг берушіге тек аудандық франчайзинг көмектеседі. Оның мәні мынада: белгілі бір аймақта франчайзингтік компания жалпы аймақты игеру үшін бір франчайзермен Франчайзинг шартын жасайды, әдетте бұл ретте құрылатын франчайзингтік фирмалардың санын және олардың ашылу кестесін белгілейді. Аудандық франчайзинг бірнеше кіші түрлерге бөлінеді.
Субфранчайзинг - бас компания мен мастер-алушы арасындағы келісімшарттық қатынастардың нысаны, онда бас франчайзер субфранчайзер орналасқан мемлекеттің аумағына субфранчайзерлерді түпкілікті Франчайзинг алушыларға сату құқығымен айрықша құқықты береді, ал мұндай құқықты алуға жауап ретінде субфранчайзер бас франчайзерге сыйақы төлейді және франчайзингтік фирмалардың белгілі бір санын ашуға міндеттенеді. Субфранчайзинг кезіндегі жұмыс тәртібі:
1. Мастер-франчайзер, әдетте, кең халықаралық желісі бар табысты шетелдік франчайзингтік компания одан әрі даму үшін белгілі бір географиялық аймақты таңдайды, әдетте бұл жаңа мемлекеттің өсіп келе жатқан нарығы, болашақ мастер-франчайзерге онымен мастер-Франчайзинг шартын жасасуды және қосалқы Франчайзинг шенеунігі болуды ұсынады.
2. Мастер-франчайзинг шарты бойынша қосалқы франчайзер бас франчайзерден сол мемлекеттің аумағында болашақ қосалқы франчайзерлерге қосалқы франчайзингтерді сату құқығын сатып алады және белгіленген уақыт кезеңінде франчайзингтік фирмалардың белгілі бір санын ашуға және өз аумағын бақылауды жүзеге асыруға міндеттенеді.
Франчайзингтің оң және теріс жақтары: Франчайз үшін франчайзингтің артықшылықтары:
:: Франчайзинг - дайын бизнес. Франчайзингті сатып алу арқылы франчайзи бизнесті бастау үшін уақыт пен шығындарды үнемдейді
:: Дәлелденген сәтті жұмыс әдістері: франчайзер табысты тәжірибе мен шешімдерді жеткізеді, франчайзилерді бизнестің осы түрі үшін дұрыс емес қадамдардан қорғайды.
:: Нарыққа ену: франчайзи бизнестің кез-келген сегментіне бірден кіре алады. Мысалы, Франчайзинг технологиясын қолдана отырып, медициналық білімсіз франчайзингтік медициналық зертхана ашуға болады.
:: Танымал бренд: франчайзер сатып алушыға жарнамаланған брендті, брендингті және тұтынушыға брендті бірден ұсынуға көмектесетін барлық нәрсені береді. :: Компанияны қолдау: франчайзер бизнесті бастауға және оны жүргізуге көмектеседі, кеңес береді, брендті дамытады, жүйеге жақсартулар енгізеді. [5]
Кесте-2
Франчайзинг жүйесі бойынша классификация
№
Классификация
Автор
1
Франчайзинг 6 бағытқа бөлінеді:
1.Қызмет түрі бойынша: тауарлық франчайзинг, өндірістік франчайзинг, іскерлік франчайзинг, сервистік франчайзинг, аралас франчайзинг.
2.Франчайзинг саны бойынша: жеке кәсіпорынның франчайзингі, корпоративтік франчайзинг.
3.Франчайзингтік жүйені дамыту стратегиясы бойынша: 1) опцион негізінде франчайзинг
2) конверсиялық франчайзинг
3) еншілес франчайзинг
4) басқару келісімшарты
4.Франчайзер мен франчайзи арасындағы қарым-қатынас бойынша: классикалық модель, аймақтық франчайзинг, субфранчайзинг, дамып келе жатқан франчайзинг.
5.Франчайзердің рөлі мен функциялары бойынша: "өнімді өндіруші - бөлшек саудагер" жүйесі, "өнімді өндіруші - көтерме саудагер" жүйесі, "көтерме саудагер - бөлшек саудагер" жүйесі, "екі бөлшек саудагер арасындағы" жүйе.
6.Франчайзинг құны бойынша: шағын франчайзингтік кәсіпорындар, орта франчайзингтік кәсіпорындар, ірі франчайзингтік кәсіпорындар.
Чудновский А.Д Франчайзинг - эффективная форма управления в гостиничном и туристком бизнесе 2016г.
2
Шектеулі франчайзинг-франчайзингтің бұл түрі бизнесті жүргізудің пысықталған табысты патенттелген моделін (тұжырымдамасын) әзірлеуші болып табылатын франчайзердің франчайзиге осы бизнес-модельдің жекелеген элементтерін сол бейіндегі жеке кәсіпорынды құру және өзінің кәсіпкерлік қызметін жүзеге
асыру кезінде пайдалану құқығын беруді көздейді.
Рязанов А.А Современные виды франчайзинга, 2019г.
3
Құрылымы бойынша франчайзинг жеке және жергілікті (аудандық) болып бөлінеді. Жеке жағдайда франшиза алушы белгілі бір аумақпен шектелген, бас компанияның сауда белгісімен тек бір франчайзингтік кәсіпорын құруға құқылы.
Жергілікті (аудандық) Франчайзинг кезінде франшиза алушы белгілі бір аймақты, облысты игеруге, яғни кәсіпорындардың келісілген санына және оларды ашу кестесіне сәйкес франшиза жүйесін құруға және оны бақылауға құқық алады.
Р.Б.Кац Франчайзинг: построение предприяия бухгалтерский учет, правовые аспекты, 2010г.
4
Француз авторы Ф. Бесси Франчайзинг алушылардың қызмет түріндегі айырмашылықтарға сүйене отырып, франчайзингтің үш негізгі түрін ажыратады: сервистік, тарату (сату, сауда) және өндірістік (немесе өнеркәсіптік).
Чудновский А.Д. Франчайзинг - эффективная форма управления в гостиничном и туристском бизнесе. 2016 г.
5
Combination Franchising - "Франчайзинг ішіндегі франчайзинг" деп аталатын-бір үй-жайда немесе бір фирманың жұмысы шеңберінде бірнеше қызметтер немесе басқа франчайзинг объектілері арасындағы байланыс.
Основные термины франчайзинга [Электронный ресурс] https:businessmens.rufranchisea rticleclovar-franchayzinga
6
Монобрендтік франчайзингтер-қызметі бір жеткізушімен немесе өндірушімен жұмыста нақты байланыстырылған франчайзингтер.
Мультибрендтік франчайзингтер-әр түрлі өндірушілер мен жеткізушілер-дің қызметтері мен тауарларын қолдана отырып қызмет ете алатын франчайзингтер.
Основные термины франчайзинга [Электронный ресурс] https:businessmens.rufranchisea rticleclovar-franchayzinga
7
Жалдау (лизингтік) франчайзинг - франчайзер франчайзингтік нүктені белгілі бір ақыға жалға (лизингке) беретін ынтымақтастық нысаны.
Жұмсақ франчайзинг - ағылшын тілінен Soft Franchayzing. Франчайзингтік қатынастың бастапқы төлемі жоқ нысаны.
Основные термины франчайзинга [Электронный ресурс] https:businessmens.rufranchisea rticleclovar-franchayzinga
8
Менеджмент бойынша франчайзингтік келісімшарт. Бұл франчайзер мен франчайзи арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастыру тәсілін білдіреді, онда соңғысы өз бизнесінің иесі емес, инвестор болып табылады. Оның компанияны басқарудағы және істерді басқарудағы рөлі анағұрлым пассивті, ол барлық жағынан бас компанияның менеджментіне сүйенеді, оның дамуына ақша салады.
Виды франчайзинга
[Электронный ресурс] https:www.openbusiness.rubizbus inessvidy-franchayzinga
А.Д. Чүдновский берген анықтамасы бойынша франчайзингтің 6 бағытын қарастырдық. Екінші анықтаманың топтастырылуының басты себебі келесіде: Франчайзиге бизнес модель негізінде жеке кәсіпорынды құру және өзінің кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыруға құқық беріледі.
Р.Б.Кац сипаттамасы бойынша - жеке франчайзинг тек бір кәсіпорын құруға құқылы, жергілікті франчайзинг кәсіпорындардың келісілген санына сәйкес франшиза жүйесін құруға құқылы болады.
Француз авторы Ф. Бесси Франчайзинг алушылардың қызмет түріндегі айырмашылықтарға сүйене отырып, франчайзингтің үш негізгі түрін ажыратады: сервистік, тарату (сату, сауда) және өндірістік.
Франчайзингтік желінің сәттілігінің 5 қағидасы:
1-қағида. Ынтымақтастықтың барлық кезеңдерінде қолдау көрсету: Франчайзердің күш-жігері жаңа франчайзилерді тартуға емес, бірақ барларын ұстап тұруға, олардың брендке және басқарушы компанияға деген адалдығын сақтауға бағытталуы керек. Ол үшін сүйемелдеуге баса назар аудару керек, яғни франчайзи франчайзермен ынтымақтастық жолында франчайзи беретін құндылық. Франчайзингтік ұсыныс франчайзи үшін Франчайзингті іске қосу кезеңінде де, жұмыс нүктесі кезеңінде де құнды болуы керек. Өзара әрекеттесу оқудан басталады. Франчайзердің міндеті-оны франчайзи күштерімен масштабтау үшін коммерциялық құнды тәжірибені жеткізу. Сондықтан, оқу кезеңінде сіз серіктесіңізде сұрақтар қалмауы үшін жеткілікті ақпарат беруіңіз керек: бизнесті қалай бастау керек, қызметкерлерді қалай жалдау керек, клиенттерді қалай тарту керек, осы немесе басқа бизнес-процесті қалай жүзеге асыру керек.
2-қағида. Өзара пайда: Франчайзинг - бұл адамдар бір мақсатқа жететін серіктестік. Бірге жалғыз қарағанда тиімдірек. Франчайзингтегі жұмыстың негізгі мақсаты-ақша табу емес, өнімді немесе брендті дамытуда күш біріктіру. Басқарушы компания мен франчайзидің мүдделері осыған бағытталған кезде, ынтымақтастық органикалық болады. Ал табыс серіктестіктің қисынды жалғасы болып табылады. Басқарушы компанияның пайдасы айқын: бұл франчайзердің қаржылық моделінде қарастырылған біржолғы төлем, өнімді сатудан түскен кіріс және басқа да тауарлар. Бұл тек материалдық пайда емес. Франчайзидің көмегімен басқарушы компания өз желісінде жалғыз жұмыс істегеннен гөрі көбірек тәжірибе жинақтайды. Мәселен, қоғамдық тамақтану орындарының дамуы өңірлердегі аспаздардың күшімен жүзеге асатыны дәлелденді. Франчайзилер брендті аймақтарда алға жылжытады. Бұл франчайзердің тағы бір артықшылығы. Өйткені, франчайзинг көбінесе бәсеке құралы ретінде қолданылады. Желінің қарқынды дамуы үшін компанияның өз ресурстары жеткіліксіз болған кезде, франчайзилер оған көмектеседі. Франчайзидің пайдасы кем емес. Олар қаржылық нәтижеге өздері франшизасыз бизнесті бастағаннан гөрі тезірек және сәттілікке ие болады. Сонымен қатар, оқуда, сүйемелдеуде, сұрақтарға жылдам жауап алуда шоғырланған баға жетпес тәжірибе бар. Франчайзилер бірден танымал брендті пайдаланады, оған адалдық жоғары.
3-қағида. Үздіксіз даму: Басқарушы компания-алға жылжып, барлық франчайзилерді өзіне тартатын локомотив. Компания гипотезалар жасайды, оларды сынайды және серіктестеріне дәлелденген тәжірибені тарату үшін бірінші болып өзінің бөлшек сауда базасында коммерциялық тәжірибе алады.Даму көптеген мағыналарды қамтиды. Біз өнімді дамытамыз. Бөлшек саудада бұл ассортимент, бірегей позициялар, өз сауда белгілерімен тауарлар. Қызмет көрсету бизнесінде бұл жаңа материалдар, технологиялар мен әдістер. Бұл әсіресе білім беру және медициналық қызметтерге қатысты. Даму арқылы біз инфрақұрылымға қызмет көрсететін сервистік және технологиялық процестерді жетілдіруді де түсінеміз.Егер біз қызмет көрсету саласындағы франчайзинг туралы айтатын болсақ, онда ол CRM болуы мүмкін. Егер бөлшек сауда болса, онда бұл бухгалтерлік бағдарлама. Мүмкін болатын барлық нәрсені автоматтандыру маңызды. Бұл франчайзи бірінші кезектегі міндеттерге шоғырлануы және күнделікті істерге алаңдамауы үшін қажет. Франчайзи франчайзинг пайдаланушысы ретінде дайын шешімдерді алуы керек. Бұл жаңа тұтынушыларды тарту немесе бұрыннан барларды жылыту. Басқарушы компания бұл туралы ойлануы керек. Алайда франчайзидің бастамасын ешкім жойған жоқ. Сондай-ақ оларда қызықты оқиғалар болуы мүмкін. Ең жақсы көрсеткіштерді анықтау, осы франчайзи басқалардың бәрі жасамаған не істегенін талдау және сәтті тәжірибені бүкіл желіге тарату үшін сауда нүктелерінің жұмысын бақылау маңызды.Көптеген жылдар бойы сол күйінде қалатын керемет өнімді жасау мүмкін емес. Оны үнемі жетілдіріп отыру керек, қызметкерлердің дамуымен айналысу керек. Бұл басқарушы компанияның негізгі міндеті, оған барлық франчайзилер тартылады.
4-қағида. Табысты қарым-қатынас: Басқарушы компания франчайзи қоғамдастығын дамытуы, митингілер, семинарлар, конференциялар, кездесулер өткізуі керек. Көбінесе франчайзинг тиімсіз, өйткені басқарушы компания өзінің франчайзилерімен қарым-қатынас орнатуды білмейді. Түсініспеушілік немесе нашар қарым-қатынас салдарынан серіктестік бұзылады. Жедел мессенджерлерде байланыс арналарын жасайтын басқарушы компаниялар бар. Біреу онлайн қарым-қатынасты тұрақты кездесулермен толықтырады. Бұл масштабтау конференциялары, офлайн кездесулер, тұрақты тренингтер, табысты тәжірибе, өткен кезеңнің нәтижелері, сондай-ақ алдағы жылдың жоспарлары талқыланатын семинарлар болуы мүмкін. Франчайзилердің бір-бірімен танысу және қарым-қатынас жасау, басқарушы компания өкілдерімен құпия және тартымды жағдайда сөйлесу мүмкіндігі бар. Бұл брендке, қоғамдастыққа тиесілі екеніңізді сезінуге мүмкіндік береді. Франчайзилер біздің бағыныштыларымыз емес екенін түсіну маңызды. Қарым-қатынас тең болуы керек. Қарым-қатынастар тек франчайзимен ғана емес, сонымен қатар желінің желілік қызметкерлерімен де құрылуы керек екенін ұмытпаңыз. Бұл әр салада маңызды. Жаттығулар мен жарыстар желі қызметкерлерімен қарым-қатынас орнатудың тамаша құралы болып табылады. Оларды қандай да бір қызмет түріне тарту арқылы біз брендті дамытуда көптеген артықшылықтарға ие боламыз.
5-қағида. Бақылау: Кез келген франчайзинг әрбір тармақ бойынша өнімді және оның сатылу жолын, бизнес-процестердің нюанстарын сипаттайтын белгілі бір стандарттарға сәйкестігін болжайды. Бұл визуалды дизайн стандарттары, интерьер, мәзірлер, басып шығару, қызметкерлердің сыртқы түрі, қызмет көрсету және техникалық қызмет көрсету стандарттары, сценарийлер, іскерлік хат алмасу, қаржылық көрсеткіштер болуы мүмкін. Желілік персоналдың тауарды немесе қызметті тұтынушымен барлық байланыс нүктелері бақылауға жатады. Желі қызметкерлері брендтің бет-бейнесі болып табылады және олардың айтқандарының бәрі құнды және маңызды.Басқа бақылау нүктесі - тұтынушылардың кері байланысы. Екі нұсқа болуы мүмкін. Бірінші жағдайда, өнімді немесе қызметті пайдаланушылар өз бастамасы бойынша Интернетте кері байланыс қалдырады. Бәсекеге қабілетті орта және сіздің бизнесіңіздің айналасындағы барлық нәрсе -- бұл Франчайзердің қолында болуы керек тағы бір бақылау нүктесі. Егер сізде бәсекеге қабілетті тауашалар болса, бәсекелестер туралы ақпарат жинауды үнемі жасаңыз. Деректерді жинауды франчайзи күштері ұйымдастыра алады. Бірақ басқарушы компания деректерді талдаумен айналысуы керек. Маркетингтік белсенділік, баға және ассортимент саясаты, бәсекелестердің орналасуы-осы деректердің барлығын жинап, олардың негізінде дамуға қатысты шешімдер қабылдау керек. Франчайзингтік желінің жетістігі - бұл әр серіктестің және тұтастай алғанда брендтің жетістігі. Бұл кәсіпқойлар командасының күнделікті тынымсыз жұмысы.Ірі франчайзингтік компаниялардың тәжірибесі тиімді франчайзинг әрқашан серіктестік негізінде құрылатынын көрсетеді.Тиімді қарым-қатынас, өзара тиімді ынтымақтастық, қызықты өнім - мұның бәрі сіздің франшизаңыздың еселеп өсуіне мүмкіндік береді.
Қарастыра келе франчайзингтік жүйенің құрылысын қарастыра отырып классификация бойынша 6 түрге жіктелетінін қарастырдық. Яғни франчайзингтік жүйе франчайзингтік құрылымды басқаратын компаниядан және кәсіпорындар жүйесінен тұрады деген тұжырым жасауға болады.
1.3 Франчайзингтік қатынастарды қолданудың шетелдік тәірибесі
Дүниежүзілік туристік ұйымның мәліметі бойынша, әлемде барлығы 16 млн.қонақ үй жұмыс істейді, оның 20% - ы қонақ үй желілеріне жатады. Желі, шетелдік тәжірибе көрсеткендей, қонақ үй бизнесінде шаруашылық жүргізудің ең тиімді әдісі болып табылады. Желілік қонақүйлердің рейтингі әртүрлі критерийлер бойынша құрастырылады, бірақ ең алдымен тізбектегі қонақ үй нөмірлерінің жалпы саны есепке алынады. Осы критерийге сәйкес, бүгінде ағылшындық InterContinental Hotels Group және американдық Cedant корпорациясы сияқты алпауыт компаниялар көшбасшы болып табылады.Қонақ үй бизнесінің өз басшылары бар - бірнеше ұлттық фирмалар. Hyatt, Hilton, Westin - ең танымал люкс қонақ үй желілері. Holiday Inn, Marriott, Sheraton және Rama қонақүйлер секторында қонақүйде тұрудың орташа бағасымен жетекшілік етеді. Орналастыру бағасы орташадан төмен корпорациялар тобына Days Inn, Motel 6 және Travel Lodge кіреді. Best Westin компаниясының желісінде ең үлкен Holiday Inn қонақүйлер желісіне қарағанда көбірек қонақүй бар - сәйкесінше 3200 және 1800. Алғашқы қонақ үй желілері АҚШ-та 1930 жылдары пайда болды және Америкада басқа елдермен салыстырғанда ең көп.
Бүгінгі таңда американдық қонақ үйлердің кем дегенде 70% - ы белгілі бір қонақ үй желісіне кіреді. Marriott International, Holiday Inn Worldwide немесе ITT Sheraton Corp сияқты желілер. Желілік бизнесте белгілі бір сапа стандарттары туралы (атап айтқанда, желілік қонақүйлердің басты ерекшелігі - әр бренд өз стандарттарын анықтайды) ұсыныс сұраныстан басым болғаннан кейін ғана айтуға болады. Егер дамыған елдерде белгілі бір сапалы, бірақ бет - әлпеті жоқ қызметтері бар стандартталған тізбекті қонақ үй немесе жергілікті ерекшеліктері бар ұлттық түрлі-түсті қонақ үй туралы әңгіме болса, онда Ресейде мүлдем басқа мәселелер шешіледі. Атап айтқанда: қонақ үй орындарының жетіспеушілігімен қалай күресуге болады және қонақ үй бизнесіне инвестицияларды қалай тартуға болады. Өйткені, Қазақстандық қонақүйлер мен алғашқы Қазақстандық басқарушы компаниялардың мүмкіндіктері белгілі халықаралық желілік брендтермен жұмыс істейтіндерге қарағанда әлдеқайда қарапайым екені түсінікті.
Қазіргі уақытта әлемдік қонақ үй шаруашылығында жетекші орынды Еуропа континенті алады. Оның үлесі туристік ағынның орта есеппен 70% құрайды, сәйкесінше қонақ үй қоры әлемдік қонақ үй қорының едәуір басым үлесін (шамамен 45 %) құрайды. Рас, бұл жерде Еуропа елдерінде қонақ үй базасында шетелдік келушілердің жартысына жуығы қабылданады, қалған туристер балама (қосымша) базада қабылданады, бұл басқа континенттердің елдеріне онша тән емес. Жеке қонақүйлерді тізбекке біріктіру үрдісі мұнда салыстырмалы түрде жақында пайда болды, сондықтан аймақтағы қонақ үйлердің шамамен 70% - ы тәуелсіз бизнес болып табылады. Орналастырудың жоғары бағасын ескере отырып, бұл көптеген қонақ үй компанияларының ең тартымды нарығы болып табылатын Еуропа.
Сонымен қатар, осы нарыққа келген халықаралық корпорациялар жаңа қонақүйлер салмайды, бірақ бұрыннан бар қонақүйлер мен Шағын Жергілікті тізбектерді сатып алуға немесе оларды басқаруға алуға тырысады. Сонымен, Assog поляк Оbis тізбегінің 20% -. Сатып алды және мұнымен тоқтамақ емес, ал Hilton Швед сатып алды Sсаndiкеліңіздер (150 қонақ үй). Осылайша, Еуропадағы қонақ үй тізбектерінің дамуы ұзақ уақыт бойы бір қонақ үй тізбегін екіншісіне сіңіру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
География және табиғатты пайдалану факультеті
Рекреациялық география және туризм кафедрасы
Қорғауға жіберілді
________________
кафедра меңгерушісі
Ақтымбаева А.С.
Франчайзинг қонақ үй индустриясындағы жаһандану
процестерінің көрінісі ретінде тақырыбына
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6B11101-Туризм мамандығы бойынша
Орындаған: Әлсейтова Қ.Н.
Ғылыми жетекші: Баяндинова С.М.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1
ФРАНЧАЙЗИНГ ЖҮЙЕЛЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
5
1.1
Франчайзингтік қатынастарды қалыптастырудың негізгі түсініктері мен алғышарттары
5
1.2
Франчайзинг жүйелерінің құрылысы мен типологиясының принциптері
11
1.3
Франчайзингтік қатынастарды қолданудың шетелдік тәжірибесі
16
2
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚОНАҚ ҮЙ ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ФРАНЧАЙЗИНГТІК ҚЫЗМЕТТІ ТАЛДАУ
21
2.1
Қазақстанның қонақ үй индустриясы саласындағы франчайзингтің қазіргі жағдайы
21
2.2
Франчайзингке негізделген қонақ үй бизнесінің кірістілігін талдау
24
2.3
Қазақстандағы франчайзинг негізінде қонақ үй бизнесін дамытудың мәселелері мен перспективалары
26
3
ФРАНЧАЙЗИНГ RIXOS ҚОНАҚ ҮЙІН ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСІ РЕТІНДЕ
38
3.1
Rixos қонақ үйінің қазіргі жағдайын талдау
38
3.2
Франчайзинг негізінде Rixos қонақ үйінің жұмыс істеу тиімділігін
арттыру
42
3.3
Адам ресурстарын азайтуда франчайзингті қолдану стратегиясын әзірлеу
45
ҚОРЫТЫНДЫ
48
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
50
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан экономикасы дамуының қазіргі заманғы кезеңі стратегиялық тұрақты инновациялық дамуға көшумен,елдің жаһандық кеңістікте жоғары бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге арналған экономика мен қоғамдағы терең құрылымдық және институционалдық қайта құрулармен сипатталады. Дәл, сондықтан нарықтық ортаның жоғары өрлеген кезіндегі экономикалық үдерістердің жаһандану жағдайында қызметтің табысты нысандарын таңдау және отандық кәсіпорындарды дамыту ерекше өзекті болмақ. Республикадағы бизнесті дамытудың болашағы бар нысандарының бірі франчайзинг болып табылады.
Ол тәуекелдің төменгі деңгейімен сипаттала ды, тұрақты табыс алуды қамтамасыз етеді, сондай-ақ шағын және ірі бизнестің артықшылықтарын біріктіруге мүмкіндік береді. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстанжолы - 2050 Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Жолдауында әлемнің отыз дамыған ел дерінің қатарына кіру жолындағы негізгі бағыт ретінде қазақстандық шағын және орта бизнесті дамытуды белгіледі. Шағын және орта бизнесті дамыту - ХХІ ғасырда Қазақстанды индустриялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты құралы [1].
Жұмыстың мақсаты: Франчайзинг қонақ үй индустриясындағы жаһандану процестерінің көрінісі ретінде екендігін негіздеу.
Жұмыстың міндеттері:
1. Франчайзинг жүйелерін дамытудың теориялық әдістемелерін зерттеу.
2. Қазақстанның қонақ үй индустриясындағы франчайзингтік қызметтерін талдау.
3. Франчайзинг Rixos қонақ үйін дамытудың тиімділігін қарастыру.
Зepттeу пәнi: Франчайзингтің қонақ үй индустриясындағы жаһандану процестері.
Зерттеу нысаны: Қонақ үй индустриясындағы франчайзинг.
Зерттеу әдісі. Зерттеу барысында қонақ үй саласындағы франчайзингті зерттеу жұмыстары, әдебиет, ғылыми мақалалар, Swot-талдау және интернет-материалдар талданды. Осы материалдарды сараптау барысында жүйелік-құрылымдық талдау тәсілдері,салыстыру әдісі, статистикалық әдістер пайдаланылды.
Жұмыcтың құpылымы: Жұмыc кipicпeдeн, екі тapaудaн, қopытындыдaн, пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep, 3 кecтe жәнe ciлтeмeлepдeн тұpaды.
1.ФРАНЧАЙЗИНГ ЖҮЙЕЛЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1. Франчайзингтік қатынастарды қалыптастырудың негізгі түсініктері мен алғышарттары.
Франчайзинг - бұл табысқа жеткен және жоғары бәсекелестік экономикада кеңею стратегиясын жүзеге асыратын фирмалар үшін бизнесті дамытудың тиімді әдістерінің бірі.Сонымен бірге шетелдік кәсіпкерлік ортада оның кеңінен таралуы франчайзингтің бизнесін жаңа бастаған кәсіпкер үшін өзінің сенімді ісін ұйымдастырудың барынша тиімді мүмкіндігі және қоғамның түрлі тауарлар мен қызметтерге деген қажеттігін қамтамасыз ету құралы болуымен байланысты. Соңғы 50 жылда франчайзинг кеңінен танымал болғаны соншалықты АҚШ-та бөлшек тауар айналымындағы оның көлемі 40%-дан асады, ал Еуропа елдерінде - 60%-ға дейін [2].
Ғылыми экономикалық әдебиетте франчайзинг сипаттамасының мәніне және жалпы оның категориялық аппараттағы мазмұнына, оның пайда болу уақыты мен орнына, сондай-ақ отандық жағдайларда франчайзингтік қатынастарды құқықтық реттеуге қатысты қарама-қайшы пікірлер кездеседі. Жалпы алғанда франчайзингтік жүйе бизнес саласындағы ұйымдық құрылым болып табылады, ол құрылымды басқаратын франчайзер-компаниядан және оның бақылауында болатын франшиз алық кәсіпорындар желісінен тұрады. Франчайзинг термині француздік franchise сөзінен туындай отырып, жеңілдік, ерекшелік, қатысу құқығы мағынасын білдіреді, бұл өзін-өзі ақтаған, сыналған технологияларды игеру, əйгілі, атақты тауар маркасын қолдану, жаңа істі жүргізу бойынша оқудан өту жəне сол қызмет ету барысында қажетті кеңестер алу мүмкіншілігін меңгеру. Яғни, сапалы əрі инновациялық сипатта өнім не қызмет өндіретін əйгілі кəсіпорын (франчайзер) өздерінің тауарларын, қызметтерін өткізу нарықтарын кеңейту жəне басқа да нарықтарды жаулап алу арқылы жалпы табыстылық мөлшерін ұлғайту үшін бизнес-жобаның үлгісін - франшизаны əзірлеп, оны пайдалану құқығын нарықта жылдам танымалдылық пен табыстылыққа қол жеткізуді көздеген, басқа бір кəсіпкерге (франчайзиға) белгілі бір төлемдік негізде ұсынуын қарастырады.Осы екі кəсіпкерлік субъектінің (кəсіпорынның, компанияның, шаруашылық субъектілердің) арасындағы қатынастық жағдайдың түпкі мақсаты - екі жақтың да белгілі бір пайда алуын көздеуден туындап отыр.
Сондықтан франчайзингтік қатынастардың жиынтығы, негізгі мақсаттары пайда алу болып саналатын кəсіпкерлік қызметті сипаттайды. Осы сипат франчайзингтік қызмет арқылы өз кəсіптерін құрушы шаруашылық субъектілердің іс-əрекеттерімен байланысты болғандықтан, франчайзингтік бизнес ұғымын қалыптастырады. Франчайзингтік бизнес кəсіпкерліктің бір саласы тұрғысында, өзіне франчайзингтік қатынастарға тиесілі барлық белгілерді, ерекшеліктерді енгізеді.
Франчайзер - тауар белгісі бар компанияөзінің тауарлық белгісін, атауын белгілі бір анықталған шартта басқа бір кәсіпорынға қолдану құқығын ақылы түрде береді.
Франчайзи - компания немесе жеке тұлғо болып табылады, ол франчайзердің саудалық белгісі мен атауын анықталған келісім шартта ақылы түрде қолданады.
Франчайзинг қандайда бір кәсіпорынның өз өнімін сату нарығын шұғыл кеңейтуде, сол кәсіпорында жоқ болуы мүмкін, елеулі қаржылық салымдарсыз мүмкіндік береді.
Франчайзер мен франчайзи арасында қарым қатынас франшиза деп аталатын лицензиямен реттеледі.
Біріншіден, франчайзерге тиесілі тауарлар мен қызметтердің айрықша атауын пайдалана отырып, франчайзиге келісілген кезең ішінде белгілі бір бизнес пен айналысуға рұқсат етеді немесе міндеттейді;
Екіншіден, франчайзерге бизнесті жүргізуді бақылауға құқық береді;
Үшіншіден, франчайзерге кәсіпорынды ұйымдастыру, персоналды оқыту, сатуды басқару бойынша франчайзиге көмектесу міндетін жүктейді;
Төртіншіден, франчайзерге франшиза үшін бастапқы жарна мен жүйелі аударымдарды (рояльти) төлеу франчайзидің міндеті болып табылады.
Түрлі әдебиеттерде франчайзинг термині әр түрлі түсіндіріледі. Аталған терминнің шетелдік тәжірибедегі классикалық анықтамалары берілген. Шетелдік және отандық әдебиеттерді ғылыми тұрғыда зерттей отырып, франчайзингтің келесідей авторлық анықтамасын ұсынамын: Франчайзинг -келісім-шарт негізінде франчайзердің (құқық иесі) франчайзиге (құқық алушы) өз атынан өнімдерін, бизнесті жүргізу технологияларын немесе басқа коммерциялық ақпараттарын белгілі бір аумақта сатуға (таратуға) эксклюзивті құқық беретін кәсіпкерліктің инновациялық нысаны.
Жалпы франчайзингтің мазмұнын анықтайтын түсініктер жөнінде шетел жəне ресей, отандық ғалымдардың, мамандардың қарастырған жан-жақты зерттеулерін топтастырсақ, оның тізбегі төмендегі 1-кестедегідей сипатта болады.
Кесте-1
Франчайзинг түсінігінің анықтамалар тізбегі
№
Анықтама
Автор
1
Франчайзинг - қаржыландыру жүйесі...
Қазіргі заманғы франчайзинг екі негізгі үлгіде кездеседі: өнімділік - саудалық және бизнес франчайзинг.
Дж. Стенворт
Кесте 1 жалғасы
2
Франчайзинг ірі және шағын кәсіпкерліктің аралас үлгісін сипаттайды. Ірі компаниялар ұсақ кәсіпорындармен, бизнесмендермен франчайзер атынан артықшылықты игеру құқығының негізінде қызмет атқаруды қарастыратын өзара шарт жасасады.
Ю.М. Яновская
3
Бір фирманың екінші фирмаға келісілген нарық шегінде белгілі бір тауар белгісін, технологияны, ноу-хауды пайдалану құқығын беруді көздейтін екі фирма арасындағы көпжылдық келісім.
А.Н. Азрилияна
4
Франчайзинг - бір ұйым (франчайзер, франчайзер) жеке тұлғаға немесе басқа ұйымға (франчайзи, франчайзи) бірінші ұйымның тауарлары мен қызметтерін сату құқығын беретін іскерлік операция схемасы. Франчайзи шартқа қол қояды, оған сәйкес ол осы тауарларды жәненемесе қызметтерді қатаң белгіленген ережелерге - бағаға, бас ұйым белгілеген шарттарға сәйкес сатуы керек.
Кац Р.Б.
5
Business format franchising (кәсіпкерлік үлгідегі Франчайзинг) - Франчайзинг нысаны, онда франчайзер франчайзиге өзінің сауда маркасын және әдеттегідей өндіретін тауарларын ғана емес, сонымен қатар өзінің өндірістік жоспарларын, соның ішінде нарықтық стратегияны, экономикалық қызмет жөніндегі нұсқаулықтарды, сапаны бақылау қызметтерін және екіжақты байланыс және істерді жүргізу үшін қажетті көмектің басқа түрлерін үсынады.
Э.Дж.Долан
Б.И.Домненко,
М.Лазурь
6
Франчайзинг-бұл сала емес, тауарлар мен қызметтерді сату әдісі, оны қолдану шексіз.
М.Мендельсон
7
Франчайзинг-бұл бір тараптың (франчайзидің) өз кәсіпкерлік қызметін ұйымдастыру үшін екінші тараптың (франчайзердің) іскерлік беделін пайдалануға мүмкіндік беретін экономикалық қатынастар.
Е.С. Лысенко
8
Франчайзинг-бұл дайын бизнесті сату емес, оны жүргізу технологиясын беру, белгілі бір ережелерге сәйкес іскерлік операцияларды жүзеге асыру
И.В. Рыкова
9
Франчайзинг нақты экономикалық нәтижеге қол жеткізу үшін өзара байланысты құқықтық құралдар кешені арқылы оның қатысушылары жүзеге асыратын бизнес-модель (жоба) ретінде қарастырылуы керек.
М.Н. Титова
Кесте 1 жалғасы
10
Франчайзинг-ірі өндірушілердің (сатушылардың) шағын фирмалармен шарттық қатынастарының жүйесі, онда тауарларды жылжыту бойынша міндеттемелер лицензия негізінде фирмалық атауды немесе бас фирманың тауар белгісін пайдаланумен, сондай-ақ оның өндіріс технологиялары мен тауарларды өткізу стратегиясын сақтаумен сүйемелденеді.
Б.И.Путинский
Анықтама
Франчайзинг бұл ірі компанияның нарықтағы тауарлары мен қызметтерін сату құқығын жеке тұлғаға немесе басқа ұйымға пайдалануға беретін екі фирма арасындағы шарттық қатынастардың жүйесі
Осы кестедегі түсініктемелерге көз жүгіртсек Дж.Стенвортың, Бр.Смиттің анықтамасы франчайзингті тар көлемде қарастырғандай бейнені танытады, қазіргі уақытта франчайзинг тек қана қаржыландыру жүйесі емес, сонымен бірге оның бірнеше түрі барын ескерсек, бұл анықтама толықтықты танытпайтын секілді.
Ю.Яновскаяның түсініктемесіне назар аударсақ, франчайзингтік бизнесте айрықша құқықтарды ұсынушы кəсіпорынның ірі болуы, ал сол құқықтарды қабылдаушы кəсіпорындардың шағын болуы міндетті сияқты. Ең негізгісі франчайзердің айрықша құқықтары халықаралық стандарттарға сай, əрі сапа жағынан өте жоғары болып, тұтынушы мен оны өткізушіге табыстылықты қамтамасыз етуі керек. Əлемдік тəжірибе көрсеткендей, мұндай кəсіпорындардың қатарына шағын, орта шаруашылық субъектілер тиесілі болуы мүмкін.
А.Н. Азрилияна сипаттамасы бойынша:Франчайзинг - белгілі бір тауар белгісінің, технологияның, ноу-хаудың келісілген нарығының келісілген нарығы шегінде бір фирманың екінші фирмаға пайдалану құқығын беруді көздейтін екі фирма арасындағы көп жылдық келісім.
Кац Р.Б берген анықтамасы бойынша: Франчайзинг-бұл бір ұйым (франчайзер, франчайзер) жеке тұлғаға немесе басқа ұйымға (франчайзи, франчайзер) бірінші ұйымның тауарлары мен қызметтерін сату құқығын беретін Бизнестің жұмыс істеу схемасы. Франчайзи келісімшартқа қол қояды, оған сәйкес ол осы тауарларды жәненемесе қызметтердіалдын - ала белгіленген ережелерге-бағаға, бас ұйым белгілейтін шарттарға сәйкес сатуы керек.
Э. Дж.Долан, Б.И. Домненко, М. Лазурь берген анықтамалары бойынша: Business format franchising (кәсіпкерлік үлгідегі Франчайзинг) - Франчайзинг нысаны, онда франчайзер франчайзиге өзінің сауда маркасын және әдеттегідей өндіретін тауарларын ғана емес, сонымен қатар нарықтық стратегияны, Экономикалық қызмет жөніндегі нұсқаулықтарды, сапаны бақылау қызметтерін және екіжақты байланыстарды қоса алғанда, өзінің өндірістік жоспарларын ұсынады.
М. Мендельсон: Франчайзинг - бұл сала емес, тауарлар мен қызметтерді сату әдісі, оны қолдану шексіз деп сипаттайды.
Е.С. Лысенко анықтамасы: Франчайзинг-бұл бір тараптың (франчайзидің) өз кәсіпкерлік қызметін ұйымдастыру үшін екінші тараптың (Франчайзердің) іскерлік беделін пайдалануға мүмкіндік беретін экономикалық қатынастар.
И.В. Рыкова былай дейді: Франчайзинг-бұл дайын бизнесті сату емес, оны жүргізу технологиясын беру, белгілі бір ережелерге сәйкес іскерлік операцияларды жүзеге асыру.
М.Н. Титова анықтамасында былай делінеді: "Франчайзинг нақты экономикалық нәтижеге қол жеткізу үшін өзара байланысты құқықтық құралдар кешені арқылы оның қатысушылары жүзеге асыратын бизнес-модель (жоба) ретінде қарастырылуы керек".
Б.И. Путинский сиппамасы бойынша: Франчайзинг-ірі өндірушілердің (сатушылардың) шағын фирмалармен шарттық қатынастарының жүйесі, онда тауарларды жылжыту бойынша міндеттемелер лицензия негізінде фирмалық атауды немесе бас фирманың тауар белгісін пайдаланумен, сондай-ақ оның өндіріс технологиялары мен тауарларды өткізу стратегиясын сақтаумен сүйемелденеді.
Қарастырылған анықтамалар бойынша (1 кесте) франчайзинг түсінігіне тоқталып өтсем, Франчайзинг - бұл ірі компанияның нарықтағы тауарлары мен қызметтерін сату құқығын жеке тұлғаға немесе басқа ұйымға пайдалануға беретін екі фирма арасындағы шарттық қатынастардың жүйесі деген тұжырымға келуге болады.
Франчайзингтік бизнес - модельдің Америка Құрама Штаттарында көп тарихы бар. Бұл тұжырымдама 19 ғасырдың ортасында пайда болды, екі компания - McCormick Harvesting Machine Company және IM Singer Company - франчайзингтің бастаушылары ретінде танылған ұйымдастырушылық, маркетингтік және дистрибьютерлік жүйелерді дамытты. Алғашқы тамақтану және қонақжайлық франчайзингтері 1920-1930 жылдары дамыған. A&W Root Beer франчайзингтік операцияларды 1925 жылы бастады. Ховард Джонсон мейрамханалары 1935 жылы өзінің алғашқы сауда нүктесін ашты, ол тез кеңейіп, американдық фастфуд индустриясын анықтайтын мейрамханалар мен франчайзингтерге жол ашты. АҚШ-та 785000-нан астам франчайзингтік мекемелер бар, олар экономикаға шамамен 500 млрд. Азық-түлік саласында франчайзингтерге McDonald's, Taco Bell, Dairy Queen, Denny's, Jimmy John's Gourmet Sandwiches және Dunkin `Donuts сияқты танымал брендтер кірді. Басқа танымал франчайзингтерге Hampton by Hilton және Day's Inn, сондай-ақ 7-Eleven және Anytime Fitness кіреді. Франчайзингтіі сатып алмас бұрын, инвесторлар франчайзерлер ұсынуы қажет франчайзинг туралы ақпаратты ашу құжатымен мұқият танысуы керек. Бұл құжат франчайзингтік төлемдер, шығыстар, қызмет нәтижелері туралы күту және басқа негізгі операциялық мәліметтер туралы ақпаратты қамтиды [3].
Франчайзингтің негіздері және ережелері: Франчайзингтік келісімшарттар күрделі және әр франчайзер үшін әр түрлі. Әдетте, франчайзингтік келісім франчайзерге төлемнің үш санатын қамтиды. Біріншіден, франчайзи бақыланатын құқықтарды немесе тауарлық белгіні франчайзерден аванстық төлем түрінде сатып алуы керек. Екіншіден, франчайзер көбінесе оқыту, жабдықтау немесе бизнес-кеңес беру қызметі үшін төлем алады. Соңында, франчайзер тұрақты роялтиді немесе операцияның сатылымының пайызын алады. Франчайзинг шарты уақытша болып табылады, бұл бизнесті жалға беру немесе жалға беру сияқты. Бұл франчайзидің кәсіпкерлікке меншігін білдірмейді. Шартқа байланысты, франчайзинг келісімдері, әдетте, бес жылдан 30 жылға дейін созылады, егер франчайзи келісімшартты бұзса немесе мерзімінен бұрын бұзса, оған ауыр айыппұлдар салынады. АҚШ-та франчайзингтер мемлекеттік деңгейде реттеледі. Алайда, Федералды Сауда Комиссиясы (FTC) 1979 жылы бір федералды ережені құрды. Франчайзинг ережесі - франчайзер болашақ сатып алушыларға беруі керек заңды ақпарат. Франчайзер кез-келген тәуекелді, артықшылықты немесе франчайзингтік инвестицияға қатысты шектеулерді толығымен ашып көрсетуі керек.Бұл ақпарат төлемдер мен шығыстарды, сот ісін жүргізу тарихын, бекітілген кәсіпкерлерді немесе жеткізушілерді, қаржылық нәтижелер туралы болжамдарды және басқа да негізгі мәліметтерді қамтиды.
Франчайзингтің артықшылықтары мен кемшіліктері: Франчайзингке ақша салудың көптеген артықшылықтары бар, сонымен қатар кемшіліктері де бар. Кеңінен танылған артықшылықтарға дайын бизнес формуласы жатады. Франчайзинг нарықта тексерілген өнімдермен және қызмет көрсетулермен, көптеген жағдайларда брендтің танылуымен байланысты. Кейбір франчайзерлер оқытуды және қаржылық жоспарлауды немесе бекітілген жеткізушілердің тізімдерін ұсынады. Кемшіліктерге бастапқы іске қосу шығындары, сондай-ақ роялтиге арналған тұрақты шығындар жатады. McDonald's мысалын әрі қарай алып қарасақ, McDonald's франшизасын бастауға жұмсалатын ақшаның жалпы сомасы 1 миллионнан 2,25 миллион долларға дейін жетеді.
Жаңадан бастаған кәсіпкерге қажет ең құнды және пайдалы артықшылық-бұл бұрыннан қалыптасқан және өзін-өзі ақтаған технологияларды, бұрыннан белгілі және танымал брендті пайдалану мүмкіндігі, оқу және іс барысында қажетті кеңестер алу мүмкіндігі. Бұл мүмкіндіктердің барлығын тәжірибесі, білімі бар, кәсіпкерлердің технологиялық құпиялары бар, яғни капиталы материалдық емес, бірақ дұрыс пайдаланылса, өте құнды және тиімді адамдар қамтамасыз ете алады. Франчайзинг бизнесті жүргізу жүйесі осындай іске асыру үшін қажетті алғышарттар жасайды. Франчайзинг жалдау, сату, келісім-шарт, өкілдік элементтерін біріктіреді, бірақ тұтастай алғанда бұл тәуелсіз шаруашылық субъектілері арасындағы шарттық қатынастардың дербес нысаны болып табылады. Франчайзингтік қатынастар екі тарап үшін де тиімді болуы мүмкін. Осылайша, қызмет көрсету саласында Франчайзингті пайдаланудың теориялық платформасын екі деңгейде қалыптастыру орынды болып көрінеді:
:: Макродеңгей (халық шаруашылығының жекелеген жүйелері мен ішкі жүйелерінің деңгейі).
:: Микродеңгей (жекелеген кәсіпорындардың деңгейі, қызмет түрлері, нысандары және бизнесті жүргізу тетіктері).
Кәсіпорындардың франчайзингтік қатынастарының қалыптасуы мен дамуы, кез-келген басқа экономикалық процесс сияқты, оның ерекшеліктері мен сипатын анықтайтын факторлардың әсерінен болады. Кәсіпорындардың франчайзингтік қатынастарын қалыптастыру және дамыту факторлары деп кәсіпкерлік субъектілері арасындағы франчайзингтік қатынастарды қалыптастыру және жүзеге асыру процесіне әсер ететін қозғаушы күштер түсініледі. Кәсіпорындардыңң франчайзингтік қатынастарын қалыптастыру және дамыту процесінің ерекшеліктерін анықтайтын факторлар әсер ету ортасына қарай жіктеледі:
- Сыртқы (франчайзингтік жүйенің жұмыс істеуінің сыртқы ортасының сипатымен анықталады);
- Ішкі (франчайзингтік қатынастар тараптарының әрекеттерімен, табиғатымен, мінез-құлқымен анықталады).
Жаңадан бастаған кәсіпкерге қажет ең құнды және пайдалы артықшылық-бұл бұрыннан қалыптасқан және өзін-өзі ақтаған технологияларды, бұрыннан белгілі және танымал брендті пайдалану мүмкіндігі, оқу және іс барысында қажетті кеңестер алу мүмкіндігі. Бұл мүмкіндіктердің барлығын тәжірибесі, білімі бар, кәсіпкерлердің технологиялық құпиялары бар, яғни капиталы материалдық емес, бірақ дұрыс пайдаланылса, өте құнды және тиімді адамдар қамтамасыз ете алады. Франчайзинг - бизнесті жүргізу жүйесі осындай іске асыру үшін қажетті алғышарттар жасайды.
Қорытындылай келе қарастырсақ: Франчайзинг - жеңілдік, ерекшелік негізде екі жақтың арасындағы қарым-қатынаспен түсіндіріледі. Сонымен қатар франчайзер-компания өзінің айрықша құқықтарын бірнеше аймаққа, мемлекетке, территориялық бөліктегі кəсіпорындарға (кəсіпкерлерге) ұсына алатындықтан, франчайзингтік желі құрылады, франчайзингтік бизнесте қызмет атқаруда белгілі бір ішкі механизмдер мен өзара іскерлік байланыстылықтың ережесі, үрдісі қарастырылатындықтан, ол тұтастай жүйе тұрғысында сипатталынады.Осы жағдайдың барлығында франчайзингтік қатынастың қатысушы тараптарының қызметтерінің табыстылығы көзделетіндіктен, франчайзинг кəсіпкерліктің бір саласы деп қарастыруымызға толық негіз бар.
1.2 Франчайзинг жүйелерінің құрылысы мен типологиясының принциптері.
Франчайзингтік жүйе - франчайзингтік бизнес саласындағы ұйымдық құрылым, ол құрылымды басқаратын франчайзингтік компаниядан және оның бақылауындағы франчайзингтік кәсіпорындар желісінен немесе франчайзингтік желіден тұрады. Франчайзинг бизнесті жүргізу тәсілі ретінде ерекше құбылыс. Негізінен екі тарап қатысатын Бизнестің дәстүрлі түрлерінен айырмашылығы, франчайзингтік бизнесте сатушының функцияларын бір уақытта екі франчайзингтік серіктес орындайды: франчайзер және франчайзи. Бір жағынан, серіктестердің әрқайсысы франчайзингтік серіктестің мүдделеріне сәйкес келмейтін өз мақсаттары мен міндеттерін орындайды, ал екінші жағынан, франчайзингтік қатысушылардың екеуі де бір мақсатқа - нарықтың белгілі бір сегментіндегі тұтынушылық сұранысты барынша қанағаттандыруға күш біріктіреді. Франчайзинг түрлерін жүйелеуге тырысайық. Рейтинг түрлерінің толық тізімі В.В. Колесниковтың кітабында келтірілген. Ол жіктеудің алты нұсқасын анықтайды:
Олардың әрқайсысын толығырақ қарастырайық. Франчайзинг объектісі қызметінің сипаты бойынша жіктеу. Бұл классификация франчайзингтің үш түріне негізделген: [4].
- дайын тауарды сатуға арналған франшиза (тауарлық франчайзинг) - франшиза беруші өнімді өндіруші ретінде өз өнімдерін сату құқығын беретін және франшиза алушы (франшиза иесі) дайын тауарды бас компанияның сауда белгісімен сатуға франшиза сатып алу арқылы белгілі бір аумақпен шектелген осы эксклюзивті құқықты алатын бизнесті жүргізу тәсілі;
- тауар өндіруге арналған Франчайзинг (өндірістік франчайзинг) - франшиза беруші өнімнің бастапқы компонентін өндірудің патенттелген технологиясының иесі ретінде құқықты беретін, ал франшиза алушы (франшиза иесі) жеткізілетін фирмалық фирмаларды пайдалана отырып, бас компанияның тауар белгісімен өнімді өндіруге және өткізуге франшиза сатып алу арқылы белгілі бір аумақпен шектелген эксклюзивті құқық алатын бизнесті жүргізу тәсілі шикізат, материалдар және технологиялар компоненттері;
- белгілі бір қызмет түріне арналған франчайзинг (бизнес-франчайзинг) - бизнесті жүргізу тәсілі, онда бас компания франчайзингтік бизнестің пысықталған табысты моделінің иесі ретінде құқықты береді, ал франшиза алушы белгілі бір аумақпен шектелген осы құқықты өзіне ұқсас бейіндегі өз кәсіпорнын ашуға алады және франчайзингтік бизнестің форматын белгілі бір модель бойынша сатып алу арқылы толық көшіруге міндеттеме алады франчайзингтің тауар белгісімен қызмет көрсету саласындағы белгілі бір қызмет түріне арналған франчайзингтер.Франчайзинг саны бойынша жіктеу. Бұл жіктеу нұсқасы франчайзингтің екі түріне негізделген:
- жеке кәсіпорынның франчайзингі-АҚШ-та франчайзингтің бұл түрі тарихи түрде отбасылық бизнеспен, жеке Франчайзинг иесінің имиджімен немесе көбінесе олардың жеке франчайзингтік кәсіпорны Жұмыспен қамтудың негізгі нысаны және отбасының жалғыз табыс көзі болып табылатын басқарушы менеджерлер мен жұмысшылардың функцияларын біріктіретін отбасылық ерлі-зайыптылармен байланысты;
- корпоративтік франчайзинг-бұл франчайзинг иелерінің жаңа түрімен сипатталады: компаниялар, инвестициялық топтар немесе жеке тұлғалар (инвесторлар), жеке франчайзингтік кәсіпорынға инвестиция салуға дайын ғана емес, сонымен қатар жалдамалы жұмысшыларды қолдана отырып, аймақтық франчайзинг желісін құруға мүдделі.Корпоративтік франчайзинг өз кезегінде дамудың екі бағытына ие:
- франчайзингтік желіні дамыту белгілі бір қызмет түрімен шектеледі, көп жағдайда франшиза иесінің бас директор ретінде тікелей қатысуымен;
- франшиза алушының қызметі франчайзингтік бизнестің бірнеше салаларын қамтиды, көбінесе франчайзингтік жүйеге іскерлік және тауарлық франчайзингтің немесе іскерлік және өндірістік франчайзингтің франчайзингтік кәсіпорындарын қосады: фаст-фуд мейрамханалары, автомобильдерді сату және т. б.
Франчайзингтік бизнесті кеңейту стратегиясы бойынша жіктеу. Франчайзингтің төрт түрі бар:
- опцион шарттарындағы классикалық франчайзинг-Франчайзинг алушы опцион шарттарында Франчайзинг сатып алуға шарт жасасатын және белгілі бір аумақпен шектелген бір франчайзингтік фирманы құрудан басқа, бас компанияның сауда белгісімен жеңілдікті шарттарда бірнеше жаңа франчайзингтік нүктелерді ашуға басым құқығы бар бизнесті жүргізу тәсілі;
- конверсиялық франчайзинг-бизнесті жүргізу тәсілі, онда Франчайзинг берушінің қолшатыр бренді бойынша франшиза жүйесіне жұмыс істеп тұрған дербес кәсіпорын (әрине, ұқсас немесе сабақтас бейіндегі) қосылады, оның бизнес иесі франшиза беруші компаниямен франшиза беру туралы шарт жасасады;
- еншілес франчайзинг-бұл франчайзингтік кәсіпорындарды құрудың бір түрі, онда конверсия да орын алады, бірақ қазірдің өзінде ұйымдасқан бизнесі бар тәжірибелі кәсіпкер тек франшиза алушы ретінде әрекет етеді;
- менеджментке арналған франчайзингтік келісімшарт-франчайзингтік кәсіпорынның ресми иесі бола отырып, франшиза алушы өзінің пассивті рөлімен шектеліп, франшиза беруші тарапынан осы франчайзингтік кәсіпорындағы менеджментке толықтай сүйене отырып, инвестор рөлін атқаратын бас компания мен франшиза алушы арасындағы қарым-қатынас нысаны болып табылады.
Франчайзингтік жүйені құру құрылымы бойынша жіктеу. Осы жіктеудің негізінде біз франчайзингтің екі түрін атап өтеміз:
- жеке франчайзинг-франчайзингтік бизнесті ұйымдастыру нысаны, онда франшиза алушы белгілі бір аумақпен шектелген, бас компанияның сауда белгісімен бір ғана франчайзингтік кәсіпорын құруға құқық алады;
- аудандық франчайзинг - франчайзинг алушы белгілі бір аймақты игеруге, яғни франчайзингтік жүйені құруға және оны кәсіпорындардың келісілген санына және оларды ашу кестесіне сәйкес бақылауға құқық алатын франчайзингтік кәсіпорынды ұйымдастыру нысаны.
Жаңа тұтыну нарықтарын, әсіресе шетелдік нарықтарды белсенді игеру франчайзингтік компанияларға бизнесті бастау кезеңінде туындайтын барлық мәселелерді өз бетінше шешу қиынға соғатынын көрсетті. Ірі франчайзингтік жүйелердің өсуімен және олардың географиясының кеңеюімен алыс франчайзингтік кәсіпорындардың қызметіне бақылауды әлсірету қаупі туындады, демек, бас компанияның сауда маркасының имиджін жоғалту. Франчайзингтік жүйенің жалпы көлемін қысқартпай, тиісті бақылауды сақтау үшін франчайзинг берушіге тек аудандық франчайзинг көмектеседі. Оның мәні мынада: белгілі бір аймақта франчайзингтік компания жалпы аймақты игеру үшін бір франчайзермен Франчайзинг шартын жасайды, әдетте бұл ретте құрылатын франчайзингтік фирмалардың санын және олардың ашылу кестесін белгілейді. Аудандық франчайзинг бірнеше кіші түрлерге бөлінеді.
Субфранчайзинг - бас компания мен мастер-алушы арасындағы келісімшарттық қатынастардың нысаны, онда бас франчайзер субфранчайзер орналасқан мемлекеттің аумағына субфранчайзерлерді түпкілікті Франчайзинг алушыларға сату құқығымен айрықша құқықты береді, ал мұндай құқықты алуға жауап ретінде субфранчайзер бас франчайзерге сыйақы төлейді және франчайзингтік фирмалардың белгілі бір санын ашуға міндеттенеді. Субфранчайзинг кезіндегі жұмыс тәртібі:
1. Мастер-франчайзер, әдетте, кең халықаралық желісі бар табысты шетелдік франчайзингтік компания одан әрі даму үшін белгілі бір географиялық аймақты таңдайды, әдетте бұл жаңа мемлекеттің өсіп келе жатқан нарығы, болашақ мастер-франчайзерге онымен мастер-Франчайзинг шартын жасасуды және қосалқы Франчайзинг шенеунігі болуды ұсынады.
2. Мастер-франчайзинг шарты бойынша қосалқы франчайзер бас франчайзерден сол мемлекеттің аумағында болашақ қосалқы франчайзерлерге қосалқы франчайзингтерді сату құқығын сатып алады және белгіленген уақыт кезеңінде франчайзингтік фирмалардың белгілі бір санын ашуға және өз аумағын бақылауды жүзеге асыруға міндеттенеді.
Франчайзингтің оң және теріс жақтары: Франчайз үшін франчайзингтің артықшылықтары:
:: Франчайзинг - дайын бизнес. Франчайзингті сатып алу арқылы франчайзи бизнесті бастау үшін уақыт пен шығындарды үнемдейді
:: Дәлелденген сәтті жұмыс әдістері: франчайзер табысты тәжірибе мен шешімдерді жеткізеді, франчайзилерді бизнестің осы түрі үшін дұрыс емес қадамдардан қорғайды.
:: Нарыққа ену: франчайзи бизнестің кез-келген сегментіне бірден кіре алады. Мысалы, Франчайзинг технологиясын қолдана отырып, медициналық білімсіз франчайзингтік медициналық зертхана ашуға болады.
:: Танымал бренд: франчайзер сатып алушыға жарнамаланған брендті, брендингті және тұтынушыға брендті бірден ұсынуға көмектесетін барлық нәрсені береді. :: Компанияны қолдау: франчайзер бизнесті бастауға және оны жүргізуге көмектеседі, кеңес береді, брендті дамытады, жүйеге жақсартулар енгізеді. [5]
Кесте-2
Франчайзинг жүйесі бойынша классификация
№
Классификация
Автор
1
Франчайзинг 6 бағытқа бөлінеді:
1.Қызмет түрі бойынша: тауарлық франчайзинг, өндірістік франчайзинг, іскерлік франчайзинг, сервистік франчайзинг, аралас франчайзинг.
2.Франчайзинг саны бойынша: жеке кәсіпорынның франчайзингі, корпоративтік франчайзинг.
3.Франчайзингтік жүйені дамыту стратегиясы бойынша: 1) опцион негізінде франчайзинг
2) конверсиялық франчайзинг
3) еншілес франчайзинг
4) басқару келісімшарты
4.Франчайзер мен франчайзи арасындағы қарым-қатынас бойынша: классикалық модель, аймақтық франчайзинг, субфранчайзинг, дамып келе жатқан франчайзинг.
5.Франчайзердің рөлі мен функциялары бойынша: "өнімді өндіруші - бөлшек саудагер" жүйесі, "өнімді өндіруші - көтерме саудагер" жүйесі, "көтерме саудагер - бөлшек саудагер" жүйесі, "екі бөлшек саудагер арасындағы" жүйе.
6.Франчайзинг құны бойынша: шағын франчайзингтік кәсіпорындар, орта франчайзингтік кәсіпорындар, ірі франчайзингтік кәсіпорындар.
Чудновский А.Д Франчайзинг - эффективная форма управления в гостиничном и туристком бизнесе 2016г.
2
Шектеулі франчайзинг-франчайзингтің бұл түрі бизнесті жүргізудің пысықталған табысты патенттелген моделін (тұжырымдамасын) әзірлеуші болып табылатын франчайзердің франчайзиге осы бизнес-модельдің жекелеген элементтерін сол бейіндегі жеке кәсіпорынды құру және өзінің кәсіпкерлік қызметін жүзеге
асыру кезінде пайдалану құқығын беруді көздейді.
Рязанов А.А Современные виды франчайзинга, 2019г.
3
Құрылымы бойынша франчайзинг жеке және жергілікті (аудандық) болып бөлінеді. Жеке жағдайда франшиза алушы белгілі бір аумақпен шектелген, бас компанияның сауда белгісімен тек бір франчайзингтік кәсіпорын құруға құқылы.
Жергілікті (аудандық) Франчайзинг кезінде франшиза алушы белгілі бір аймақты, облысты игеруге, яғни кәсіпорындардың келісілген санына және оларды ашу кестесіне сәйкес франшиза жүйесін құруға және оны бақылауға құқық алады.
Р.Б.Кац Франчайзинг: построение предприяия бухгалтерский учет, правовые аспекты, 2010г.
4
Француз авторы Ф. Бесси Франчайзинг алушылардың қызмет түріндегі айырмашылықтарға сүйене отырып, франчайзингтің үш негізгі түрін ажыратады: сервистік, тарату (сату, сауда) және өндірістік (немесе өнеркәсіптік).
Чудновский А.Д. Франчайзинг - эффективная форма управления в гостиничном и туристском бизнесе. 2016 г.
5
Combination Franchising - "Франчайзинг ішіндегі франчайзинг" деп аталатын-бір үй-жайда немесе бір фирманың жұмысы шеңберінде бірнеше қызметтер немесе басқа франчайзинг объектілері арасындағы байланыс.
Основные термины франчайзинга [Электронный ресурс] https:businessmens.rufranchisea rticleclovar-franchayzinga
6
Монобрендтік франчайзингтер-қызметі бір жеткізушімен немесе өндірушімен жұмыста нақты байланыстырылған франчайзингтер.
Мультибрендтік франчайзингтер-әр түрлі өндірушілер мен жеткізушілер-дің қызметтері мен тауарларын қолдана отырып қызмет ете алатын франчайзингтер.
Основные термины франчайзинга [Электронный ресурс] https:businessmens.rufranchisea rticleclovar-franchayzinga
7
Жалдау (лизингтік) франчайзинг - франчайзер франчайзингтік нүктені белгілі бір ақыға жалға (лизингке) беретін ынтымақтастық нысаны.
Жұмсақ франчайзинг - ағылшын тілінен Soft Franchayzing. Франчайзингтік қатынастың бастапқы төлемі жоқ нысаны.
Основные термины франчайзинга [Электронный ресурс] https:businessmens.rufranchisea rticleclovar-franchayzinga
8
Менеджмент бойынша франчайзингтік келісімшарт. Бұл франчайзер мен франчайзи арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастыру тәсілін білдіреді, онда соңғысы өз бизнесінің иесі емес, инвестор болып табылады. Оның компанияны басқарудағы және істерді басқарудағы рөлі анағұрлым пассивті, ол барлық жағынан бас компанияның менеджментіне сүйенеді, оның дамуына ақша салады.
Виды франчайзинга
[Электронный ресурс] https:www.openbusiness.rubizbus inessvidy-franchayzinga
А.Д. Чүдновский берген анықтамасы бойынша франчайзингтің 6 бағытын қарастырдық. Екінші анықтаманың топтастырылуының басты себебі келесіде: Франчайзиге бизнес модель негізінде жеке кәсіпорынды құру және өзінің кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыруға құқық беріледі.
Р.Б.Кац сипаттамасы бойынша - жеке франчайзинг тек бір кәсіпорын құруға құқылы, жергілікті франчайзинг кәсіпорындардың келісілген санына сәйкес франшиза жүйесін құруға құқылы болады.
Француз авторы Ф. Бесси Франчайзинг алушылардың қызмет түріндегі айырмашылықтарға сүйене отырып, франчайзингтің үш негізгі түрін ажыратады: сервистік, тарату (сату, сауда) және өндірістік.
Франчайзингтік желінің сәттілігінің 5 қағидасы:
1-қағида. Ынтымақтастықтың барлық кезеңдерінде қолдау көрсету: Франчайзердің күш-жігері жаңа франчайзилерді тартуға емес, бірақ барларын ұстап тұруға, олардың брендке және басқарушы компанияға деген адалдығын сақтауға бағытталуы керек. Ол үшін сүйемелдеуге баса назар аудару керек, яғни франчайзи франчайзермен ынтымақтастық жолында франчайзи беретін құндылық. Франчайзингтік ұсыныс франчайзи үшін Франчайзингті іске қосу кезеңінде де, жұмыс нүктесі кезеңінде де құнды болуы керек. Өзара әрекеттесу оқудан басталады. Франчайзердің міндеті-оны франчайзи күштерімен масштабтау үшін коммерциялық құнды тәжірибені жеткізу. Сондықтан, оқу кезеңінде сіз серіктесіңізде сұрақтар қалмауы үшін жеткілікті ақпарат беруіңіз керек: бизнесті қалай бастау керек, қызметкерлерді қалай жалдау керек, клиенттерді қалай тарту керек, осы немесе басқа бизнес-процесті қалай жүзеге асыру керек.
2-қағида. Өзара пайда: Франчайзинг - бұл адамдар бір мақсатқа жететін серіктестік. Бірге жалғыз қарағанда тиімдірек. Франчайзингтегі жұмыстың негізгі мақсаты-ақша табу емес, өнімді немесе брендті дамытуда күш біріктіру. Басқарушы компания мен франчайзидің мүдделері осыған бағытталған кезде, ынтымақтастық органикалық болады. Ал табыс серіктестіктің қисынды жалғасы болып табылады. Басқарушы компанияның пайдасы айқын: бұл франчайзердің қаржылық моделінде қарастырылған біржолғы төлем, өнімді сатудан түскен кіріс және басқа да тауарлар. Бұл тек материалдық пайда емес. Франчайзидің көмегімен басқарушы компания өз желісінде жалғыз жұмыс істегеннен гөрі көбірек тәжірибе жинақтайды. Мәселен, қоғамдық тамақтану орындарының дамуы өңірлердегі аспаздардың күшімен жүзеге асатыны дәлелденді. Франчайзилер брендті аймақтарда алға жылжытады. Бұл франчайзердің тағы бір артықшылығы. Өйткені, франчайзинг көбінесе бәсеке құралы ретінде қолданылады. Желінің қарқынды дамуы үшін компанияның өз ресурстары жеткіліксіз болған кезде, франчайзилер оған көмектеседі. Франчайзидің пайдасы кем емес. Олар қаржылық нәтижеге өздері франшизасыз бизнесті бастағаннан гөрі тезірек және сәттілікке ие болады. Сонымен қатар, оқуда, сүйемелдеуде, сұрақтарға жылдам жауап алуда шоғырланған баға жетпес тәжірибе бар. Франчайзилер бірден танымал брендті пайдаланады, оған адалдық жоғары.
3-қағида. Үздіксіз даму: Басқарушы компания-алға жылжып, барлық франчайзилерді өзіне тартатын локомотив. Компания гипотезалар жасайды, оларды сынайды және серіктестеріне дәлелденген тәжірибені тарату үшін бірінші болып өзінің бөлшек сауда базасында коммерциялық тәжірибе алады.Даму көптеген мағыналарды қамтиды. Біз өнімді дамытамыз. Бөлшек саудада бұл ассортимент, бірегей позициялар, өз сауда белгілерімен тауарлар. Қызмет көрсету бизнесінде бұл жаңа материалдар, технологиялар мен әдістер. Бұл әсіресе білім беру және медициналық қызметтерге қатысты. Даму арқылы біз инфрақұрылымға қызмет көрсететін сервистік және технологиялық процестерді жетілдіруді де түсінеміз.Егер біз қызмет көрсету саласындағы франчайзинг туралы айтатын болсақ, онда ол CRM болуы мүмкін. Егер бөлшек сауда болса, онда бұл бухгалтерлік бағдарлама. Мүмкін болатын барлық нәрсені автоматтандыру маңызды. Бұл франчайзи бірінші кезектегі міндеттерге шоғырлануы және күнделікті істерге алаңдамауы үшін қажет. Франчайзи франчайзинг пайдаланушысы ретінде дайын шешімдерді алуы керек. Бұл жаңа тұтынушыларды тарту немесе бұрыннан барларды жылыту. Басқарушы компания бұл туралы ойлануы керек. Алайда франчайзидің бастамасын ешкім жойған жоқ. Сондай-ақ оларда қызықты оқиғалар болуы мүмкін. Ең жақсы көрсеткіштерді анықтау, осы франчайзи басқалардың бәрі жасамаған не істегенін талдау және сәтті тәжірибені бүкіл желіге тарату үшін сауда нүктелерінің жұмысын бақылау маңызды.Көптеген жылдар бойы сол күйінде қалатын керемет өнімді жасау мүмкін емес. Оны үнемі жетілдіріп отыру керек, қызметкерлердің дамуымен айналысу керек. Бұл басқарушы компанияның негізгі міндеті, оған барлық франчайзилер тартылады.
4-қағида. Табысты қарым-қатынас: Басқарушы компания франчайзи қоғамдастығын дамытуы, митингілер, семинарлар, конференциялар, кездесулер өткізуі керек. Көбінесе франчайзинг тиімсіз, өйткені басқарушы компания өзінің франчайзилерімен қарым-қатынас орнатуды білмейді. Түсініспеушілік немесе нашар қарым-қатынас салдарынан серіктестік бұзылады. Жедел мессенджерлерде байланыс арналарын жасайтын басқарушы компаниялар бар. Біреу онлайн қарым-қатынасты тұрақты кездесулермен толықтырады. Бұл масштабтау конференциялары, офлайн кездесулер, тұрақты тренингтер, табысты тәжірибе, өткен кезеңнің нәтижелері, сондай-ақ алдағы жылдың жоспарлары талқыланатын семинарлар болуы мүмкін. Франчайзилердің бір-бірімен танысу және қарым-қатынас жасау, басқарушы компания өкілдерімен құпия және тартымды жағдайда сөйлесу мүмкіндігі бар. Бұл брендке, қоғамдастыққа тиесілі екеніңізді сезінуге мүмкіндік береді. Франчайзилер біздің бағыныштыларымыз емес екенін түсіну маңызды. Қарым-қатынас тең болуы керек. Қарым-қатынастар тек франчайзимен ғана емес, сонымен қатар желінің желілік қызметкерлерімен де құрылуы керек екенін ұмытпаңыз. Бұл әр салада маңызды. Жаттығулар мен жарыстар желі қызметкерлерімен қарым-қатынас орнатудың тамаша құралы болып табылады. Оларды қандай да бір қызмет түріне тарту арқылы біз брендті дамытуда көптеген артықшылықтарға ие боламыз.
5-қағида. Бақылау: Кез келген франчайзинг әрбір тармақ бойынша өнімді және оның сатылу жолын, бизнес-процестердің нюанстарын сипаттайтын белгілі бір стандарттарға сәйкестігін болжайды. Бұл визуалды дизайн стандарттары, интерьер, мәзірлер, басып шығару, қызметкерлердің сыртқы түрі, қызмет көрсету және техникалық қызмет көрсету стандарттары, сценарийлер, іскерлік хат алмасу, қаржылық көрсеткіштер болуы мүмкін. Желілік персоналдың тауарды немесе қызметті тұтынушымен барлық байланыс нүктелері бақылауға жатады. Желі қызметкерлері брендтің бет-бейнесі болып табылады және олардың айтқандарының бәрі құнды және маңызды.Басқа бақылау нүктесі - тұтынушылардың кері байланысы. Екі нұсқа болуы мүмкін. Бірінші жағдайда, өнімді немесе қызметті пайдаланушылар өз бастамасы бойынша Интернетте кері байланыс қалдырады. Бәсекеге қабілетті орта және сіздің бизнесіңіздің айналасындағы барлық нәрсе -- бұл Франчайзердің қолында болуы керек тағы бір бақылау нүктесі. Егер сізде бәсекеге қабілетті тауашалар болса, бәсекелестер туралы ақпарат жинауды үнемі жасаңыз. Деректерді жинауды франчайзи күштері ұйымдастыра алады. Бірақ басқарушы компания деректерді талдаумен айналысуы керек. Маркетингтік белсенділік, баға және ассортимент саясаты, бәсекелестердің орналасуы-осы деректердің барлығын жинап, олардың негізінде дамуға қатысты шешімдер қабылдау керек. Франчайзингтік желінің жетістігі - бұл әр серіктестің және тұтастай алғанда брендтің жетістігі. Бұл кәсіпқойлар командасының күнделікті тынымсыз жұмысы.Ірі франчайзингтік компаниялардың тәжірибесі тиімді франчайзинг әрқашан серіктестік негізінде құрылатынын көрсетеді.Тиімді қарым-қатынас, өзара тиімді ынтымақтастық, қызықты өнім - мұның бәрі сіздің франшизаңыздың еселеп өсуіне мүмкіндік береді.
Қарастыра келе франчайзингтік жүйенің құрылысын қарастыра отырып классификация бойынша 6 түрге жіктелетінін қарастырдық. Яғни франчайзингтік жүйе франчайзингтік құрылымды басқаратын компаниядан және кәсіпорындар жүйесінен тұрады деген тұжырым жасауға болады.
1.3 Франчайзингтік қатынастарды қолданудың шетелдік тәірибесі
Дүниежүзілік туристік ұйымның мәліметі бойынша, әлемде барлығы 16 млн.қонақ үй жұмыс істейді, оның 20% - ы қонақ үй желілеріне жатады. Желі, шетелдік тәжірибе көрсеткендей, қонақ үй бизнесінде шаруашылық жүргізудің ең тиімді әдісі болып табылады. Желілік қонақүйлердің рейтингі әртүрлі критерийлер бойынша құрастырылады, бірақ ең алдымен тізбектегі қонақ үй нөмірлерінің жалпы саны есепке алынады. Осы критерийге сәйкес, бүгінде ағылшындық InterContinental Hotels Group және американдық Cedant корпорациясы сияқты алпауыт компаниялар көшбасшы болып табылады.Қонақ үй бизнесінің өз басшылары бар - бірнеше ұлттық фирмалар. Hyatt, Hilton, Westin - ең танымал люкс қонақ үй желілері. Holiday Inn, Marriott, Sheraton және Rama қонақүйлер секторында қонақүйде тұрудың орташа бағасымен жетекшілік етеді. Орналастыру бағасы орташадан төмен корпорациялар тобына Days Inn, Motel 6 және Travel Lodge кіреді. Best Westin компаниясының желісінде ең үлкен Holiday Inn қонақүйлер желісіне қарағанда көбірек қонақүй бар - сәйкесінше 3200 және 1800. Алғашқы қонақ үй желілері АҚШ-та 1930 жылдары пайда болды және Америкада басқа елдермен салыстырғанда ең көп.
Бүгінгі таңда американдық қонақ үйлердің кем дегенде 70% - ы белгілі бір қонақ үй желісіне кіреді. Marriott International, Holiday Inn Worldwide немесе ITT Sheraton Corp сияқты желілер. Желілік бизнесте белгілі бір сапа стандарттары туралы (атап айтқанда, желілік қонақүйлердің басты ерекшелігі - әр бренд өз стандарттарын анықтайды) ұсыныс сұраныстан басым болғаннан кейін ғана айтуға болады. Егер дамыған елдерде белгілі бір сапалы, бірақ бет - әлпеті жоқ қызметтері бар стандартталған тізбекті қонақ үй немесе жергілікті ерекшеліктері бар ұлттық түрлі-түсті қонақ үй туралы әңгіме болса, онда Ресейде мүлдем басқа мәселелер шешіледі. Атап айтқанда: қонақ үй орындарының жетіспеушілігімен қалай күресуге болады және қонақ үй бизнесіне инвестицияларды қалай тартуға болады. Өйткені, Қазақстандық қонақүйлер мен алғашқы Қазақстандық басқарушы компаниялардың мүмкіндіктері белгілі халықаралық желілік брендтермен жұмыс істейтіндерге қарағанда әлдеқайда қарапайым екені түсінікті.
Қазіргі уақытта әлемдік қонақ үй шаруашылығында жетекші орынды Еуропа континенті алады. Оның үлесі туристік ағынның орта есеппен 70% құрайды, сәйкесінше қонақ үй қоры әлемдік қонақ үй қорының едәуір басым үлесін (шамамен 45 %) құрайды. Рас, бұл жерде Еуропа елдерінде қонақ үй базасында шетелдік келушілердің жартысына жуығы қабылданады, қалған туристер балама (қосымша) базада қабылданады, бұл басқа континенттердің елдеріне онша тән емес. Жеке қонақүйлерді тізбекке біріктіру үрдісі мұнда салыстырмалы түрде жақында пайда болды, сондықтан аймақтағы қонақ үйлердің шамамен 70% - ы тәуелсіз бизнес болып табылады. Орналастырудың жоғары бағасын ескере отырып, бұл көптеген қонақ үй компанияларының ең тартымды нарығы болып табылатын Еуропа.
Сонымен қатар, осы нарыққа келген халықаралық корпорациялар жаңа қонақүйлер салмайды, бірақ бұрыннан бар қонақүйлер мен Шағын Жергілікті тізбектерді сатып алуға немесе оларды басқаруға алуға тырысады. Сонымен, Assog поляк Оbis тізбегінің 20% -. Сатып алды және мұнымен тоқтамақ емес, ал Hilton Швед сатып алды Sсаndiкеліңіздер (150 қонақ үй). Осылайша, Еуропадағы қонақ үй тізбектерінің дамуы ұзақ уақыт бойы бір қонақ үй тізбегін екіншісіне сіңіру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz