Карахан мемлекетінің рухани және материалдык мәдениеті
Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі ______________
________________ТАӘ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Карахан мемлекетінің рухани және материалдык мәдениеті
Орындаған: білім алушының аты-жөні
Ғылыми жетекші
э.ғ.к., доцент жетекшінің аты-жөні
, 20___
Карахан мемлекетінің рухани және материалдык мәдениеті
Мазмұны
Кіріспе 5
1.Қарахандар әулетінің билігі кезіндегі рухани мәдениеттің дамуы 13
1. 942-1212 жылдары аралығындағы Қарахан мемлекетінің мәдени-рухани өміріндегі тіл,әдебиет ғылымының және ислам дінінің ықпалы 13
1.2 Жүсіп Баласағұнның өмірі мен қызметі және оның Құтты білік шығармасы 22
2. 942-1212 жылдар аралығында Қарахан мемлекетінің материалдық мәдениетінің дамуы 42
2.1 Қарахан мемлекеті халқының әлеуметтік-экономикалық жағдайы және материалдық байлығы 42
2.2 X-XIII ғасырлардағы Қарахандар әулеті тұсындағ қалалардың санының өсуі және қолөнер мен сауданың өркендеуі 45
Қорытынды 50
Пайдаланылған әдебиеттер 52
Кіріспе
Қарахан мемлекеті 10-13 ғасырларда өркендеген ортағасырлық Орталық Азия империясы болды. Бұл мемлекет сопылық дәстүрлер мен көшпелі өмір салты қатты әсер еткен рухани және материалдық мәдениеттің ерекше үйлесімімен танымал болды. Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасы тек Орталық Азия өңірі үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін маңызды. Бұл Дипломдық жұмыстың мақсаты-Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетін зерттеу және мәдениеттің осы екі аспектісінің бір-бірімен өзара әрекеттесуін талдау. Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетін сипаттайтын әр түрлі өнер, сәулет, әдебиет және діни тәжірибелер қарастырылып, олардың мемлекеттің бірегей бірегейлігін қалай көрсететіні қарастырылады. Сонымен қатар, бұл Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетінің кеңірек Орталық Азия өңіріне әсері, сондай-ақ оның жалпы әлемге әсері зерттелетін болады. Осы зерттеу арқылы біз Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын және оның қазіргі кездегі тұрақты мұрасын тереңірек түсінуге тырысамыз.
Қарахан мемлекеті қазір Қазақстан, Өзбекстан және Түрікменстан деп аталатын аймақта орналасқан. Оны 10 ғасырда түркі әулеті Қарахандар құрған және Моңғол империясы жаулап алған 13 ғасырға дейін өмір сүрген. Қарахандар исламдық және түркі дәстүрлерінің ерекше үйлесімімен танымал болды, бұл оларды көрші империялардан ерекшелендіретін ерекше мәдени бірегейлікті тудырды.
Қарахан мемлекетінің рухани мәдениетіне жеке тұлғаның ішкі рухани тәжірибесіне баса назар аударатын исламның мистикалық тармағы-сопылық қатты әсер етті. Қарахандар сопылық ордендердің меценаттары болды және көптеген сопылық әулиелер олардың билігі кезінде аймақта өмір сүрді. Бұл өнерде, әдебиетте және музыкада өз көрінісін тапқан бай рухани дәстүрдің дамуына әкелді.
Қарахан мемлекетінің материалдық мәдениеті де ерекше болды. Шебер шабандоздар мен малшылар болған Қарахан тердің көшпелі өмір салты тоқыма, кілем және металл бұйымдарын қамтитын ерекше материалдық мәдениеттің дамуына ықпал етті. Қарахандар сондай-ақ күрделі сәндік элементтермен безендірілген мешіттер мен кесенелерді қоса алғанда, әсерлі сәулет құрылымдарын салды.
Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасы тек Орталық Азия өңірі үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін маңызды. Ол Ислам және түркі дәстүрлерінің араласуын, сопылық пен көшпелі өмір салтының әсерін көрсетеді. Қарахан тердің мәдени мұрасы аймақтың өнеріне, музыкасына және әдебиетіне шабыт беріп, әсер етуді жалғастыруда. Бұл тезистің мақсаты-осы бай мәдени мұраны түсінуге және сақтауға үлес қосу.
Зерттеу пәні:
Дипломдық зерттеудің пәні Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетін мәдениеттің осы екі аспектісі арасындағы өзара іс-қимылды талдауға баса назар аудара отырып зерттеу болып табылады. Дипломдық жұмыстың мақсаты-Қарахан мемлекетін сипаттайтын әр түрлі өнер, сәулет, әдебиет және діни тәжірибелерді зерттеу және олардың мемлекеттің бірегей бірегейлігін қалай бейнелейтінін зерттеу. Сонымен қатар, Дипломдық жұмыс Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетінің кең Орталық Азия аймағына әсерін және оның жалпы әлемге әсерін зерттеуге бағытталған. Осы зерттеу арқылы Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасы мен оның мәңгілік мұрасын тереңірек түсінуге үлес қосуға арналған.
Зерттеу нысаны:
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны 10-13 ғасырларда өркендеген ортағасырлық Орталық Азия империясы Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті болып табылады. Дипломдық жұмыстың мақсаты-мәдениеттің осы екі аспектісі арасындағы өзара әрекеттесуді талдауға баса назар аудара отырып, Қарахан мемлекетін сипаттайтын әр түрлі өнер, сәулет, әдебиет және діни тәжірибелерді зерттеу. Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетінің неғұрлым кең Орталық Азия өңіріне әсері және оның жалпы әлемге әсері зерттелетін болады. Осы зерттеу арқылы Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасы мен оның мәңгілік мұрасын тереңірек түсінуге үлес қосуға тырысады. Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны Қарахан мемлекетінің мәдени бірегейлігі мен көркемдік жетістіктерін, сондай-ақ оның Орталық Азияның кеңірек мәдени-тарихи контекстіне әсерін жан-жақты талдау болып табылады.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық базасы:
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы Дипломдық жұмысты зерттеудің теориялық негізі ең алдымен мәдениеттануда, тарихта және өнертануда жатыр. Зерттеу Қарахан мемлекетінің мәдени, тарихи және көркемдік аспектілерін зерттеген ғалымдардың еңбектеріне негізделетін болады. Оларға Ричард Н. Фрай, Рене Груссе және Сват сучек сияқты ғалымдар кіреді, олар Орталық Азияның тарихын, мәдениеті мен өнерін зерттеуге айтарлықтай үлес қосты.
Зерттеу сонымен қатар мәдени талдаудың, постколониализмнің және жаһанданудың теориялық негіздеріне сүйенеді. Мәдени талдау Қарахан мемлекетін сипаттайтын әр түрлі өнер, сәулет, әдебиет және діни тәжірибелерді түсінуге мүмкіндік береді, ал постколониализм Қарахан мемлекетінің кең Орталық Азия аймағына әсерін және оның жалпы әлемге әсерін контексттеуге көмектеседі. Жаһандану Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын беру және оны қазіргі мәдени контексттерге бейімдеу тәсілдерін талдау үшін пайдаланылатын болады.
Зерттеудің әдіснамалық негізі ең алдымен сапалы болады. Зерттеу тарихи құжаттарды, археологиялық олжаларды, әдеби шығармаларды және бейнелеу өнерін қоса алғанда, бірқатар бастапқы және қайталама дереккөздерді пайдаланады. Бастапқы дереккөздерге Қарахан мемлекеті кезінде жасалған шежірелер, эпиграфиялық жазулар мен әдеби шығармалар кіреді. Екінші дереккөздерге Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын сыни талдауды қамтитын ғылыми мақалалар, монографиялар және басқа да жұмыстар кіреді.
Зерттеу сонымен қатар басқа мәдени және тарихи жағдайларға байланысты Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын талдау үшін салыстырмалы тәсілді қолданады. Бұл Қарахан мемлекетінің көркемдік жетістіктері мен діни тәжірибелерін Орталық Азия аймағындағы басқа заманауи ислам империялары мен көшпелі мәдениеттермен салыстыруды қамтиды. Бұл әдістемелік тәсіл Қарахан мемлекетінің мәдени ерекшелігін және оның Орталық Азияның кеңірек мәдени және тарихи контекстіндегі маңызын неғұрлым егжей-тегжейлі түсінуді қамтамасыз етуге көмектеседі.
Әдістемелік негіз:
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы Дипломдық жұмыстың әдіснамалық негізі мұрағаттық зерттеуді, әдеби талдауды, визуалды талдауды және салыстырмалы талдауды қоса алғанда, зерттеудің бірқатар әдістерін қамтиды.
Мұрағаттық зерттеулер Қарахан мемлекеті кезінде жасалған шежірелер, эпиграфиялық жазулар және қолжазбалар сияқты бастапқы дереккөздерді зерттеуді қамтиды. Бұл зерттеу Мемлекеттың саяси, әлеуметтік және мәдени тарихы, сондай-ақ оның көркемдік жетістіктері мен діни тәжірибелері туралы түсінік береді.
Әдеби талдау Қарахан мемлекетінің тұсында құрылған әдебиет шығармаларын, оның ішінде поэзияны, эпикалық аңыздарды және діни мәтіндерді мұқият оқуды қамтиды. Бұл зерттеу Мемлекеттың әдеби дәстүрлері, сондай-ақ оның діни және философиялық нанымдары туралы түсінік береді.
Көрнекі талдау Қарахан мемлекеті кезінде құрылған өнер мен сәулет өнерін, соның ішінде ғимараттарды, сәндік-қолданбалы өнерді және діни иконографияны зерттеуді қамтиды. Бұл зерттеу Мемлекеттың эстетикалық дәстүрлері, сондай-ақ оның діни және мәдени құндылықтары туралы түсінік береді.
Салыстырмалы талдау Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын Орталық Азия аймағындағы басқа да қазіргі ислам империяларымен және көшпелі мәдениеттермен салыстыруды қамтиды. Бұл зерттеу Қарахан мемлекетінің мәдени ерекшелігін және оның Орталық Азияның кеңірек мәдени және тарихи контекстіндегі маңызын неғұрлым егжей-тегжейлі түсінуді қамтамасыз туге көмектеседі.
Зерттеу сонымен қатар деректерді талдауға сапалы тәсілді қолданады. Бұл мәтіндік және визуалды деректерді жүйелі түрде талдауды, сондай-ақ зерттеу нәтижесінде пайда болатын заңдылықтар мен тақырыптарды анықтауды қамтиды. Сапалы тәсіл Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасына, сондай-ақ оның Орталық Азияның неғұрлым кең мәдени және тарихи контекстіне ықпалына неғұрлым нәзік әрі егжей-тегжейлі талдау жүргізуге мүмкіндік береді.
Зерттеудің жаңалығы:
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы Дипломдық жұмысты зерттеу Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасына жан-жақты талдау жасай отырып, қазіргі білім массивіне үлес қосады. Дипломдық жұмысОрталық Азияның тарихын, мәдениеті мен өнерін зерттеуге бірнеше жаңа үлес қосады.
Біріншіден, Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетінің өзара іс-қимылына жан-жақты талдау жасалады. Алдыңғы зерттеулер мемлекет мәдениетінің рухани немесе материалдық аспектілеріне назар аударғанымен, бұл тезис олардың арасындағы байланысты зерттейді және олардың өзара тәуелділігін көрсетеді. Бұл талдау мемлекеттің мәдени ерекшелігін және оның көркемдік жетістіктерін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Екіншіден, Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын Орталық Азия аймағындағы басқа заманауи ислам империялары мен көшпелі мәдениеттермен салыстырмалы талдау ұсынылады. Бұл салыстыру Мемлекеттың мәдени маңыздылығына және оның аймақтың мәдени тарихына әсеріне кеңірек көзқарас береді.
Үшіншіден, Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетінің неғұрлым кең Орталық Азия өңіріне ықпалын және оның жалпы әлемге ықпалын контексттеу үшін постколониалдық негіздер пайдаланылады. Бұл тәсіл мемлекеттің мәдени мұрасын және оның қазіргі мәдени контексттерге тұрақты әсерін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Соңында, Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасын жан-жақты талдауды қамтамасыз ету үшін бірқатар бастапқы және қайталама дереккөздерге сүйенеді. Бұл зерттеу мемлекеттің көркемдік жетістіктерін, діни тәжірибелері мен мәдени ерекшеліктерін тереңірек түсінуге ықпал етеді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы Дипломдық жұмысты зерттеу әртүрлі мүдделі тараптар үшін құнды болуы мүмкін бірнеше практикалық мағынаға ие.
Біріншіден, зерттеу Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын сақтауға және насихаттауға ықпал етуі мүмкін. Дипломдық жұмысмемлекеттің көркемдік жетістіктерін, діни тәжірибелері мен мәдени бірегейлігін жан-жақты талдауды қамтиды, оны Мәдени саясат пен мемлекеттің мәдени мұрасын сақтау мен ілгерілету стратегияларын негіздеу үшін пайдалануға болады.
Екіншіден, зерттеу Орталық Азия аймағында мәдени туризмнің дамуы туралы түсінік бере алады. Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасын жан-жақты талдауды ұсынады, оны Орталық Азияның мәдени тарихы мен мұрасына қызығушылық танытатын туристерді тарта алатын мәдени туризм өнімдері мен қызметтерін әзірлеу үшін пайдалануға болады.
Үшіншіден, зерттеу Орталық Азияның тарихы, мәдениеті мен өнеріне қызығушылық танытатын ғалымдар мен студенттер үшін құнды болуы мүмкін. Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасын егжей-тегжейлі талдауды ұсынады, ол аймақтың мәдени тарихын және оның қазіргі мәдени контексттерге әсерін зерттейтін ғалымдар мен студенттер үшін құнды ресурс бола алады.
Ақырында, зерттеу жалпы ислам әлеміндегі рухани және материалдық мәдениет арасындағы байланысты тереңірек түсінуге ықпал етуі мүмкін. Дипломдық жұмысҚарахан мемлекеті мәдениетінің рухани және материалдық аспектілері арасындағы өзара тәуелділікті қарастырады, бұл басқа ислам империялары мен қоғамдарындағы дін, мәдениет және өнер арасындағы қатынастар туралы түсінік бере алады.
Бұл жұмыстың мақсаты:
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы Дипломдық жұмыстың мақсаты-Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті арасындағы байланысқа ерекше назар аудара отырып, оның мәдени мұрасын жан-жақты талдау. Дипломдық жұмыскелесі мақсаттарға жетуге бағытталған:
Қарахан мемлекетінің тарихы, мәдениеті мен өнеріне шолу жасау, сондай-ақ оның мәдени дамуына ықпал еткен факторларды бөліп көрсету.
Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті арасындағы байланысты зерттеу және мәдениеттің осы екі аспектісінің өзара әрекеттесу және бір-біріне әсер ету тәсілдерін бөліп көрсету.
Қарахан мемлекетінің көркемдік жетістіктерін, оның архитектурасын, сәндік-қолданбалы өнері мен әдебиетін талдау және осы жетістіктерді кеңірек исламдық және Орталық Азия мәдени контексттерінде контексттеу.
Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын Орталық Азия аймағындағы басқа заманауи ислам империяларымен және көшпелі мәдениеттермен салыстыру, сондай-ақ мемлекеттің мәдени маңыздылығын және оның аймақтың мәдени тарихына әсерін атап көрсету.
Қарахан мемлекетінің неғұрлым кең Орталық Азия өңіріне ықпалын және оның жалпы әлемге ықпалын контексттеу үшін постколониялық негіздерді пайдалану.
Жалпы, Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасын, оның көркемдік жетістіктерін және оның қазіргі мәдени контексттерге тұрақты әсерін тереңірек түсінуге ықпал етуге бағытталған.
Бұл дипломдық жұмыстың нақты мақсаттары
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы осы дипломдық жұмыстың нақты мақсаттары:
Қарахан мемлекетінің мәдениетіндегі руханияттың рөлін және оның мемлекеттің көркемдік жетістіктеріне әсерін зерттеу.
Қарахан мемлекетінің материалдық мәдениетін, оның архитектурасын, сәндік-қолданбалы өнері мен материалдық артефактілерін талдап, олардың көмегімен мемлекеттің мәдени бірегейлігін көрсететін тәсілдерді бөліп көрсету.
Қарахан мемлекетінің әдебиетіне, оның поэзиясы мен прозасына жан-жақты шолу жасау, сондай-ақ мемлекеттің мәдени дамуындағы әдебиеттің рөлін зерттеу.
Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасы мен кеңірек исламдық және Орталық Азиялық мәдени контексттер арасындағы байланысты зерттеу, сондай-ақ мемлекеттің мәдени маңыздылығын және оның аймақтың мәдени тарихына әсерін атап көрсету.
Қарахан мемлекетінің мәдени жетістіктерін Орталық Азия аймағындағы басқа да заманауи ислам империялары мен көшпелі мәдениеттердің жетістіктерімен салыстыру, сондай-ақ мемлекеттің мәдени мұрасын неғұрлым кең тарихи және мәдени контексте контексттеу.
Қарахан мемлекетінің кеңірек Орталық Азия аймағына әсерін және оның жалпы әлемге әсерін зерттеу үшін, сондай-ақ қазіргі мәдени контексттердегі мемлекеттің тұрақты мәдени мұрасын талдау үшін постколониялық негіздерді пайдалану.
Осы нақты мақсаттарға қол жеткізе отырып, Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетін жан-жақты талдауды қамтамасыз етуге және мемлекеттің көркемдік жетістіктерін, мәдени бірегейлігін және қазіргі мәдени контексттерге тұрақты ықпалын тереңірек түсінуге үлес қосуға бағытталған.
Осы мақсаттан келесі міндеттер туындайды
Жоғарыда аталған мақсаттардан "Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті"тақырыбындағы дипломдық жұмыстың келесі міндеттері туындайды:
Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті арасындағы өзара байланысқа баса назар аудара отырып, оның мәдени мұрасы туралы тиісті әдебиеттерге жан-жақты шолу жүргізу.
Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетін дамытуға ықпал еткен тарихи, әлеуметтік және мәдени факторларды зерттеу.
Қарахан мемлекетінің сәулетін, сәндік-қолданбалы өнерін, әдебиеті мен материалдық мәдениетін қоса алғанда, көркемдік жетістіктерін талдау және олардың мемлекеттің мәдени ерекшелігін қалай бейнелейтінін анықтау.
Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын Орталық Азия аймағындағы басқа да заманауи ислам империялары мен көшпелі мәдениеттердің мәдени мұрасымен салыстыру және мемлекеттің бірегей мәдени үлесін анықтау.
Қарахан мемлекетінің кеңірек Орталық Азия аймағына мәдени әсерін және оның қазіргі мәдени контексттерге әсерін зерттеу үшін постколониялық шеңберлерді пайдалану.
Қарахан мемлекетінің тұрақты мәдени мұрасын қазіргі мәдени контексттерде анықтау және оның бүкіл әлемге әсерін зерттеу.
Осы міндеттерді орындай отырып, Дипломдық жұмысөзінің басты мақсатына - Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетін жан-жақты талдауды қамтамасыз етуге және мемлекеттің көркемдік жетістіктерін, мәдени бірегейлігін және қазіргі мәдени контексттерге тұрақты ықпалын тереңірек түсінуге жәрдемдесуге бағытталған.
Жұмыс құрылымы
Кіріспе
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиттер
1.Қарахандар әулетінің билігі кезіндегі рухани мәдениеттің дамуы
1. 942-1212 жылдары аралығындағы Қарахан мемлекетінің мәдени-рухани өміріндегі тіл,әдебиет ғылымының және ислам дінінің ықпалы
Қарахандар мемлекетін 840 жылы қарлұқтар деп аталатын түркі тайпасы құрды. Мемлекет қазіргі Қытай, Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстанның бөліктерін қамтитын Тарим бассейні деп аталатын аймақта орналасқан.
Қарахандар мемлекеті біздің заманымыздың 942-1212 жылдар аралығында кеңею мен күштің ең үлкен кезеңін бастан өткерді. Осы уақыт ішінде Қарахандар Орталық Азияның көп бөлігін және Қытайдың бір бөлігін басқаратын қуатты империя құра алды.
Қарахандардың жетістігіне ықпал еткен негізгі факторлардың бірі олардың әскери күші болды. Олар шебер шабандоздар мен Садақшылар болды және олар көрші аумақтарды жаулап алу және бақылау үшін үлкен әскерлерді жұмылдыра алды. Қарахандар әр түрлі этникалық және діни топтарды өз әскерлеріне біріктіре алды, бұл біртұтас және әр түрлі әскери күш құруға көмектесті.
Қарахандардың жетістігіне ықпал еткен тағы бір фактор олардың көрші мемлекеттермен стратегиялық одақтары болды. Олар Қытайдағы Кидан, тангут және Сун әулеттерімен, сондай-ақ Таяу Шығыстағы Селжұқ және Газнавид империяларымен одақ құра алды. Бұл одақтар Қарахандар мемлекетін нығайтуға және оны сыртқы қауіптерден қорғауға көмектесті.
Қарахандар Орталық Азияның мәдени және зияткерлік өміріне елеулі үлес қосты. Олар ислам әлемінің түкпір-түкпірінен суретшілерді, ақындарды, тәжірибешілерді тартатын жарқын сот мәдениетін жасады. Олар өнер мен ғылымды қолдады, ал олардың ауласы оқыту мен зияткерлік ізденістердің орталығына айналды.
Қарахандар діни төзімділігімен де танымал болды. Олар әртүрлі діни топтарға өз сенімдерін еркін ұстануға мүмкіндік берді және сопылық ислам мен зороастрлық дінді қолдайтындығымен танымал болды. Бұл діни төзімділік саясаты аймақтағы әлеуметтік келісім мен тұрақтылықты нығайтуға ықпал етті.
Алайда, Қарахандар мемлекеті 12 ғасырдың аяғында ішкі қақтығыстар мен көрші мемлекеттердің сыртқы қысымына байланысты құлдырай бастады. Сайып келгенде, мемлекетті 1212 жылы Хорезм империясы жаулап алып, Қарахандар әулетін аяқтады. Дегенмен, Қарахандардың мұрасы Орталық Азияның мәдени, зияткерлік және діни тәжірибесінде бүгінгі күнге дейін сезіліп келеді.
Біздің заманымыздың 942-1212 жылдар аралығында Қарахан мемлекетінің мәдени өмірі бай және алуан түрлі болды. Қарахандар өнерге қамқорлығымен және әдебиет, музыка және поэзия саласындағы үлестерімен танымал болды.
Қарахан тердің маңызды мәдени жетістіктерінің бірі парсы әдебиетінің бірегей стилін дамыту болды. "Жаңа парсы" немесе "түркі-парсы" стилі деп аталатын бұл әдебиет стилі парсы және түркі мәдениетінің элементтерін біріктіріп, өзін-өзі көрсетудің жаңа түрін жасады. Дәуірдің әйгілі ақындарының қатарына Махмуд Қашқари, Юсуф хас Хаджиб және Омар Хайям кірді.
Қарахандар музыка мен биге деген сүйіспеншілігімен де танымал болды. Олар домбыра мен рубаб сияқты дәстүрлі Орта Азия аспаптарын қолданатын өздерінің ерекше музыкалық стилін жасады. Бұл музыка көбінесе фестивальдар мен мерекелерде орындалатын күрделі билермен сүйемелденді.
Қарахандар әдебиет пен музыкадан басқа ғылым мен техника саласындағы жетістіктерімен де танымал болды. Олар әсіресе астрономия мен математикаға қызығушылық танытты және осы салаларға айтарлықтай үлес қосты. Сол дәуірдің әйгілі ғалымдарының арасында ислам тарихындағы ең ұлы ғалымдардың бірі болып саналатын әл-Бируни болды.
Дін Қарахан тердің мәдени өмірінде де маңызды рөл атқарды. Олар мұсылман болды және ханафи Ислам заң мектебін ұстанды. Олар бүкіл империясында көптеген мешіттер мен медреселер тұрғызды, бұл исламдық білім мен стипендияның дамуына ықпал етті.
Жалпы, Қарахан мемлекетінің мәдени өмірі 942-1212 жылдар аралығында көркемдік және зияткерлік жетістіктердің бай және алуан түрлілігімен ерекшеленді. Қарахандар өнер мен ғылымдардың меценаттары болды және олардың қосқан үлесі ғасырлар бойы Орталық Азияның мәдени ландшафтын қалыптастыруға көмектесті.
Қарахандар сәулет және инженерия саласындағы жетістіктерімен де танымал болды. Олар керемет сарайлар, бекіністер мен суару жүйелерін салды, бұл олардың осы салалардағы шеберліктерін көрсетті. Қарахандар кірпіш құрылыстарын салуда ерекше шебер болды және олардың көптеген ғимараттары әлі күнге дейін олардың сәулеттік шеберлігінің дәлелі болып табылады.
Қарахан сәулет өнерінің ең көрнекті мысалдарының бірі-Өзбекстанның Исфиджаб қаласындағы жұма мешіті. Бұл мешіт 10 ғасырда салынған және Орталық Азиядағы ислам сәулетінің ең жақсы үлгілерінің бірі болып саналатын әсерлі кірпіш күмбезімен ерекшеленеді. Қарахан тік сәулет өнерінің басқа мысалдарына ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра сайты болып табылатын Өзбекстандағы Хива бекінісі және біздің заманымыздың 6 ғасырына жататын ежелгі бекініс болып табылатын Өзбекстандағы Аяз-қала бекінісі жатады.
Қарахандар металлургия саласына да елеулі үлес қосты. Олар болат пен шойын өндірісінде шебер болды және олардың металл өңдеу әдістері өз уақытында өте дамыған. Бұл оларға берік және тиімді қару-жарақ пен құралдарды жасауға мүмкіндік берді.
Қарахандар өздерінің көркемдік және ғылыми жетістіктерінен басқа әскери добіктерімен де танымал болды. Олар өз империясын кеңейтуге және жаңа территорияларды жаулап алуға мүмкіндік беретін қуатты армия құрды. Олар әсіресе атты әскерді қолдануда шебер болды және олардың сарбаздары жылдамдығы мен ептілігі үшін Орталық Азияда қорқады.
Жалпы, біздің заманымыздың 942-1212 жылдарындағы Қарахан мемлекетінің мәдени өмірі өнер, ғылым және техника саласындағы бай және алуан түрлі жетістіктер жиынтығымен ерекшеленді. Қарахандар әр түрлі салаларда шебер және табысты болды және олардың қосқан үлестері ғасырлар бойы Орталық Азияның мәдени және зияткерлік ландшафтын қалыптастыруға көмектесті.
Қарахан мемлекетінің мәдени өмірінің тағы бір маңызды аспектісі олардың бай қолөнер дәстүрлері болды. Қарахандар тоқыма, керамика және металл бұйымдарын жасауда шебер болды және олардың қолөнері сұлулығымен және күрделілігімен танымал болды.
Тоқыма өндірісі Қарахандар экономикасында ерекше маңызды рөл атқарды және олардың тоқыма бұйымдары бүкіл ислам әлемінде жоғары бағаланды. Олар сәнді киім мен жиһаз жасау үшін пайдаланылған әдемі жібек пен мақта өндірді. Қарахандар кілем, гобелен және киім жасау үшін қолданылатын киіз өндірісінде де шебер болды.
Керамика Қарахандар империясындағы тағы бір маңызды қолөнер болды. Олар керамиканың кең ассортиментін шығарды, соның ішінде глазурленген плиткалар, тостағандар мен табақтар сәндік және практикалық мақсаттарда пайдаланылды. Қарахандар көбінесе парсы және Қытай өнерінен шабыт алған күрделі өрнектерімен танымал болды.
Металл бұйымдары да Қарахандар империясында маңызды қолөнер болды. Олар қару-жарақ, құрал-саймандар мен декор элементтерін қоса алғанда, әртүрлі металл заттарды шығарды. Қарахандар күрделі өрнектермен және каллиграфиямен ерекшеленетін оюланған металл бұйымдарын жасауда ерекше шебер болды.
Ақырында, Қарахандар әңгімелеу мен ауызша тарихтың бай дәстүрімен танымал болды. Олардың ауызша поэзия мен әндер арқылы ұрпақтан-ұрпаққа берілетін жарқын әңгімелеу дәстүрі болды. Бұл әңгімелерде түркі тарихының кейіпкерлері мен аңыздары жиі кездеседі және олар Қарахандар халқында мәдени бірегейлік сезімін қалыптастыруға көмектесті.
Осылайша, біздің заманымыздың 942-1212 жылдарындағы Қарахан мемлекетінің мәдени өмірі өнер, ғылым, инженерия, қолөнер және баяндау саласындағы бай және алуан түрлі жетістіктер жиынтығымен ерекшеленді. Қарахандар әр түрлі салаларда шебер және табысты болды және олардың қосқан үлестері ғасырлар бойы Орталық Азияның мәдени және зияткерлік ландшафтын қалыптастыруға көмектесті.
Қарахан мемлекетінің мәдени өмірінің тағы бір маңызды аспектісі олардың әдебиеті болды. Қарахандар негізінен сол кезде Орталық Азияда кең таралған шағатай, түркі тілінде жазылған күшті әдеби дәстүрге ие болды.
Ең танымал Қарахан әдеби шығармасы-11 ғасырда Юсуф хас Хаджиб жазған" Кутадгу билиг "("патша даңқының даналығы"). Бұл шығарма Қарахан әдебиетінің шедеврі болып табылады және классикалық түркі әдебиетінің ең ұлы туындыларының бірі болып саналады. Бұл мораль, этика және билік табиғаты сияқты тақырыптарды зерттейтін философиялық және дидактикалық трактат.
Қарахан әдебиетінің тағы бір маңызды туындысы-11 ғасырда Махмуд әл-Қашқари жазған" Диван-и лұғат ат-Түрік "("түркі тілдерінің жинағы"). Бұл еңбек түркі тілдерінің лексикасын білдіреді және түркі лексикографиясының алғашқы шығармаларының бірі болып саналады. Онда түркі халықтарының тілдері мен әдет-ғұрыптары туралы бай ақпарат бар және ғасырлар бойы түркі тілдері мен мәдениеттерін зерттеушілер үшін маңызды дереккөз болды.
Қарахан терде ең алдымен түркі және парсы музыкалық дәстүрлеріне негізделген бай музыкалық дәстүр болды. Олар түркі және парсы музыкасының бірігуі болған "Шашмакам" деп аталатын музыканың ерекше түрін жасады. Бұл музыканы әдетте музыканттардың шағын ансамблі орындады және көбінесе домбыра, люте тәрізді ішекті аспап сияқты дәстүрлі аспаптарда күрделі импровизациялар мен виртуоздық қойылымдарды қамтыды.
Ақырында, Қарахандар діни және философиялық дәстүрлерімен де танымал болды. Олар, ең алдымен, сунниттік исламның ізбасарлары болды, сонымен бірге рухани тәжірибе мен ойлаудың маңыздылығын көрсететін сопылық мистицизмнің күшті дәстүріне ие болды. Оларға Персия мен Үндістанның философиялық дәстүрлері де әсер етті және көптеген Қарахан ғалымдары метафизика, этика және логика сияқты тақырыптарда жұмыс жазды.
Жалпы, біздің дәуіріміздің 942-1212 жылдарындағы Қарахан мемлекетінің мәдени өмірі әдебиет, музыка, Дін және философиядағы бай және алуан түрлі жетістіктер жиынтығымен ерекшеленді. Қарахандар әр түрлі салаларда шебер және табысты болды және олардың қосқан үлестері ғасырлар бойы Орталық Азияның мәдени және зияткерлік ландшафтын қалыптастыруға көмектесті.
Қарахан терде күшті діни дәстүрлер мен Руханият болды, әсіресе ислам мен сопылық түрінде. Олар негізінен сунниттік мұсылмандар болды, бірақ сонымен бірге рухани тәжірибе мен ойлауға баса назар аударған сопылардың айтарлықтай қатысуы болды.
Қарахандар дәуіріндегі ең көрнекті сопылардың бірі Персияның Хамадан қаласында дүниеге келген, бірақ өмірінің көп бөлігін Орталық Азияда өткізген Юсуф Хамадани болды. Ол исламдық мистицизм туралы ілімдерімен танымал болды және сопылық идеялардың бүкіл аймаққа таралуына әсер етті. Оның ілімдері рухани тәжірибенің маңыздылығын атап өтті және ол өзінің ізбасарларын Құран мен Мұхаммед пайғамбардың ілімдерін тереңірек түсінуге ұмтылуға шақырды.
Қарахан мемлекетінің рухани өміріндегі тағы бір маңызды тұлға болды Әбу-л-Фазл Мұхаммед ибн Мұхаммед әл-Бухари, ол көрнекті ислам ғалымы және теологы болған. Ол Бухарада дүниеге келген, бірақ өмірінің көп бөлігін Самарқандта өткізді, онда әйгілі Низамия Ислам академиясында оқытушы болды. Ол Ислам теологиясы мен құқықтану бойынша бірқатар маңызды еңбектер жазды, соның ішінде Құранға түсініктеме берді және Ислам ғылымының беделі ретінде үлкен құрметке ие болды.
Осы көрнекті қайраткерлерден басқа, Қарахандар мешіттерді, медреселерді және басқа да діни мекемелерді қолдаумен танымал болды. Бұхара мен Самарқанд сияқты Қарахандар мемлекетінің көптеген ірі қалаларында исламдық білім мен ғибадат орталығы болған көптеген мешіттер мен медреселер орналасқан.
Жалпы, біздің заманымыздың 942-1212 жылдарындағы Қарахан мемлекетінің рухани өмірі ислам мен сопылыққа қатты назар аударумен сипатталды және көптеген ықпалды ғалымдар мен мұғалімдердің қатысуымен ерекшеленді. Қарахандар діни институттарды қолдаумен танымал болды және олардың исламдық стипендия мен руханияттың таралуына қосқан үлесі аймаққа ұзақ әсер етті.
Қарахандар өнерге, әсіресе әдебиет пен поэзияға қамқорлығымен танымал болды. Көптеген танымал ақындар мен жазушылар Қарахандар дәуірінде пайда болды және олардың шығармалары бүгінгі күнге дейін танымал болып келеді.
Қарахандар дәуіріндегі ең танымал ақындардың бірі "Диван"атты өлеңдер жинағымен танымал Әбу Бәкір Мұхаммед Ибн Туфайл болды. Оның поэзиясы оның исламға деген терең адалдығы мен табиғат әлеміне деген сүйіспеншілігін көрсетті. Оның шығармалары бүкіл аймақта кеңінен таралды және оның Орталық Азия әдебиетіне әсері бүгінгі күнге дейін сезілуде.
Сол дәуірдің тағы бір көрнекті ақыны Юсуф Баласагуни болды, ол "Кутадгу билиг" (патша даңқының даналығы), грек философы Аристотельдің жазбаларымен салыстырылған этика және басқару туралы трактат жазды. Жұмыс Қарахан билеушісі Юсуф Қадыр ханның тапсырысы бойынша орындалды және әділ және дана басқару туралы Нұсқаулық беруі керек еді.
Қарахандар поэзия мен әдебиеттен басқа бейнелеу өнеріне қосқан үлестерімен де танымал болды. Олар металл, керамика және тоқыма бұйымдарын өңдеумен танымал болды және олардың өнері күрделі геометриялық өрнектермен және каллиграфиямен ерекшеленді.
Қарахандар дәуірі ғылыми және зияткерлік қызметтің өркендеуімен де ерекшеленді. Астрономия, математика және медицина сияқты салалардағы ғалымдар өздерінің тиісті салаларына айтарлықтай үлес қосты және олардың көптеген еңбектері басқа тілдерге аударылып, ислам әлеміне таратылды.
Жалпы, Қарахан мемлекетінің мәдени және зияткерлік өмірі біздің дәуіріміздің 942-1212 жылдарында шығармашылық пен инновацияның өркендеуімен ерекшеленді. Қарахандар өнер мен ғылымдарға қамқорлығымен танымал болды және олардың ислам мәдениеті мен стипендиясының дамуына қосқан үлестері бүгінгі күнге дейін атап өтілуде.
Қарахандар Орталық Азиядағы ислам сәулетінің дамуына да елеулі үлес қосты. Сол дәуірде көптеген әсерлі мешіттер, медреселер мен кесенелер салынды, олардың көпшілігі бүгінде Қарахан тердің сәулеттік шеберлігінің дәлелі ретінде тұруда.
Қарахан тік сәулет өнерінің ең көрнекті мысалдарының бірі-Түркістандағы Ахмет Ясауи кесенесі. Кесене 12 ғасырда Қарахан билеушісі Арслан ханның тапсырысы бойынша сопылық Әулие Ахмет Ясауиге құрмет ретінде салынған. Ол Орталық Азиядағы ислам сәулетінің ең жақсы үлгілерінің бірі болып саналады және 2003 жылы ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілген.
Қарахан сәулет өнерінің тағы бір әсерлі мысалы-Өзбекстанның Хива қаласындағы жұма мешіті. Мешіт 10 ғасырда салынған және тарихында бірнеше рет қалпына келтірілген. Ол өзінің күрделі тақтайшаларымен және ерекше ағаш бағандарымен танымал.
Қарахандар сәулет пен өнерге қосқан үлесінен басқа, Орталық Азияда исламның таралуында да маңызды рөл атқарды. Олар дінді бүкіл аймаққа таратуға тырысқандарымен танымал болды және олардың көптеген билеушілері өздері терең діндар және Ислам ғылымына берілген.
Жалпы, Қарахандар Орталық Азияның мәдени және зияткерлік өмірінде өшпес мұра қалдырды. Олардың өнерге, сәулет өнеріне және ғылымға қосқан үлестері бүгінгі күнге дейін атап өтілуде және олардың әсерін бүкіл аймақта әлі күнге дейін сақталып келе жатқан көптеген әсерлі ескерткіштер мен өнер туындыларынан көруге болады.
Қарахандар дәуірінде Орталық Азияда исламдық білім мен стипендия өркендеді. Бүкіл аймақта ислам құқығы, теология және араб тілі сияқты пәндер бойынша білім беретін медреселер немесе ислам мектептері құрылды.
Қарахан тердің ең танымал медреселерінің бірі Өзбекстанның Бұхара қаласындағы Низамия медресесі болды. Медресені 11 ғасырда Қарахан билеушісі Низам әл-мульк құрған және ислам ғылымы мен араб тілін үйренуге баса назар аударған. Низамия медресесі сонымен қатар үлкен орталық аула мен керемет кіру порталын қамтитын әсерлі сәулетімен ерекшеленді.
Қарахандар Ислам каллиграфиясының дамуына да айтарлықтай үлес қосты. Құран сөздерін және басқа да діни мәтіндерді жеткізу үшін әдемі жазуды қолдануды көздейтін ислам каллиграфиясы ислам мәдениетінде жоғары бағаланды және Қарахандар өнердің осы түріндегі шеберлігімен танымал болды.
Ең танымал Қарахан каллиграфтарының бірі Юсуф әл-Бухари болды, ол өзінің әдемі құранымен және басқа да каллиграфиялық жұмыстарымен танымал. Оның жұмысы күрделі және әсем қолжазбамен ерекшеленеді және бүгінгі күнге дейін өзінің сұлулығымен және шеберлігімен танымал болып келеді.
Ислам ғылымы мен каллиграфияға қосқан үлесінен басқа, Қарахандар Ислам музыкасының дамуында да маңызды рөл атқарды. Музыка ислам мәдениетінде жоғары бағаланды, ал Қарахандар музыканттар мен өнерге қамқорлығымен танымал болды.
Жалпы, Қарахандар дәуірі Орталық Азиядағы ислам ғылымы мен мәдениетінің өркендеуімен ерекшеленді. Қарахан тердің исламдық білім, каллиграфия және музыка сияқты салаларға қосқан үлестері бүгінгі күнге дейін атап өтілуде және олардың әсерін осы уақытқа дейін бүкіл аймақта сақталған көптеген әсерлі өнер мен сәулет туындыларынан көруге болады.
Қарахандар Орталық Азияда ғылым мен техниканың дамуында да маңызды рөл атқарды. Ең танымал Қарахан ғалымдарының бірі 11 ғасырда өмір сүрген және исламның алтын ғасырындағы ең ұлы ғалымдардың бірі ретінде танымал Әбу Райхан әл-Бируни болды.
Әл-Бируни математика, астрономия, физика, география және тарих сияқты көптеген салаларға айтарлықтай үлес қосқан полимат болды. Ол тригонометрия, алгебра және геометрия саласындағы ізашарлық зерттеулерімен танымал болды және астрономияда маңызды жаңалықтар ашты, соның ішінде әртүрлі қалалардың ендіктерін есептеу.
Аль-Бируни өзінің ғылыми жұмысынан басқа Орталық Азияның әртүрлі халықтарының мәдениеттері мен әдет-ғұрыптары туралы көп жазған тарихшы және этнограф болды. Оның жұмысы бүгінде дәлдігі мен егжей-тегжейге назар аударғаны үшін жоғары бағаланады және оны қазіргі ғалымдар аймақтың тарихы мен мәдениеті туралы түсінік алу үшін пайдаланды.
Жалпы, Қарахандар Орталық Азиядағы ғылым мен техниканың дамуында маңызды рөл атқарды және олардың математика, астрономия және тарих сияқты салаларға қосқан үлестері бүгінгі күнге дейін атап өтілуде.
1.2 Жүсіп Баласағұнның өмірі мен қызметі және оның Құтты білік шығармасы
Жүсіп Баласағұн (Юсуф хас Хаджиб немесе Юсуф Баласагуни деп те аталады) - 11 ғасырда өмір сүрген ортағасырлық түрік ақыны және философы. Ол қазір Қырғызстанда орналасқан Баласағұн қаласында дүниеге келген және Орталық Азиядағы түркі мемлекеті-Қарахан хандығының құрамына кірген.
Жүсіп Баласағұн Түркі әдебиетінің жауһарларының бірі болып саналатын "Кутадгу билиг" ("патша даңқының даналығы") эпикалық поэмасымен танымал. Поэма дана патша мен оның кеңесшісі арасындағы диалог түрінде жазылған және этика, саясат және дін сияқты көптеген тақырыптарды қамтиды.
Жүсіп Баласағұн өзінің әдеби еңбектерінен басқа ғалым әрі философ болған. Ол ислам теологиясы мен философиясын жақсы білді және оның еңбектері осы пәндерді терең түсінуді көрсетеді. Ол сондай-ақ астрономия мен математикаға қызығушылық танытты және Орталық Азиядағы осы салалардың дамуына үлес қосты.
Жүсіп Баласағұнның мұрасы Орталық Азияда ұлықталуда, онда ол ұлттық қаһарман және аймақтың бай мәдени мұрасының символы ретінде құрметтеледі.
Қызметі:
Жүсіп Баласағұн, ең алдымен, ақын және философ болған, бірақ көзі тірісінде ол басқа да қызмет түрлерімен айналысқан. Мұнда бірнеше маңызды мысалдар келтірілген:
Мемлекеттік қызмет: Жүсіп Баласағұн Қарахан хандығының Үкіметінде, оның ішінде сот пен хатшыда бірнеше лауазымдарды атқарды. Ол өзінің әкімшілік қабілеттерімен және Мемлекеттік қызметке деген адалдығымен танымал болды.
Ғылыми ізденістер: Жүсіп Баласағұн Ислам теологиясын, философиясын және басқа да академиялық салаларды жақсы білетін жоғары білімді адам болған. Ол Орталық Азиядағы астрономия мен математиканың дамуына үлес қосты және осы тақырыптар бойынша бірнеше жұмыс жазды.
Мәдениетті насихаттау: Жүсіп Баласағұн Қарахан хандығының мәдени өміріндегі көрнекті тұлға болды және ол аймақтың бай әдеби және көркемдік дәстүрлерін насихаттау үшін жұмыс жасады. Ол өнердің меценаты болды және тірі кезінде көптеген суретшілер мен жазушыларды қолдады.
Дипломатия: Жүсіп Баласағұн Қарахан хандығы атынан дипломатиялық миссияларға қатысты. Ол көрші мемлекеттерге барып, шарттар мен басқа келісімдер бойынша келіссөздер жүргізді.
Діни қызмет: Жүсіп Баласағұн адал мұсылман болған және Қарахан хандығының діни өмірінде белсенді рөл атқарған. Ол өзінің тақуалығымен және ислам теологиясы мен Заңы туралы кең білімімен танымал болды.
Жалпы, Жүсіп Баласағұн өз өмірінде Орталық Азия өмірінің көптеген салаларына елеулі үлес қосқан жан-жақты тұлға болды.
Лингвистикалық білім: Жүсіп Баласағұн өзінің лингвистикалық білімімен танымал болды және парсы, араб және көне түркі тілдерін қоса алғанда бірнеше тілді жетік білді. Ол ежелгі түркі тілі мен оның әдебиетінің дамуына үлес қосты және оның шығармалары әлі күнге дейін ерте түркі әдебиетінің маңызды үлгілері ретінде зерттелуде.
Әділеттілікті қорғау: Жүсіп Баласағұн қоғамдағы әділеттіліктің сенімді жақтаушысы болды және ол өзінің әдеби шығармаларында осы тақырыптарға жиі жүгінді. Атап айтқанда, Кутадгу билигте әділеттіліктің ізгіліктерін мадақтайтын және қысым мен сыбайлас жемқорлық қаупінен сақтандыратын көптеген үзінділер бар.
Тарихи құжаттама: Жүсіп Баласағұнның еңбектері Қарахан хандығының әлеуметтік және мәдени өмірі, сондай-ақ оның саяси және экономикалық жүйелері туралы құнды түсінік береді. Оның еңбектері Орталық Азия тарихының осы кезеңі бойынша тарихи құжаттаманың маңызды көздері болып саналады.
Әдеби мұра: Жүсіп Баласағұнның шығармалары түркі әдебиеті мен мәдениетіне өшпес әсер етті. Оның поэзиясы мен прозасы Орталық Азияда әлі де кеңінен оқылып, таңдануда және оның идеялары мен тақырыптары аймақтың заманауи жазушылары мен суретшілеріне әсер етуді жалғастыруда.
Символдық мәні: Жүсіп Баласағұн Қырғызстандағы және Орталық Азияның басқа елдеріндегі аймақтың ұлттық батыры және мәдени мұрасының символы ретінде құрметтеледі. Ол мүсіндермен, ескерткіштермен және мұражайлармен құрметтеледі және оның аты мен мұрасы жыл бойы әртүрлі мәдени іс-шаралар мен фестивальдарда атап өтіледі.
Этикалық ілімдер: Жүсіп Баласағұнның шығармаларында күшті этикалық компонент бар және ол ізгі және адамгершілік өмір сүрудің маңыздылығын атап өтті. Ол адалдық, кішіпейілділік пен жанашырлықтың ізгіліктері туралы жазды және оқырмандарын күнделікті өмірде осы мұраттарға ұмтылуға шақырды.
Мәдени синтез: Жүсіп Баласағұнның еңбектері Ислам, парсы және түркі мәдени әсерлерінің бірегей үйлесімін көрсетеді. Ол осы әр түрлі дәстүрлерді өз шығармаларында синтездеп, ерекше Орталық Азиялық мәдени бірегейліктің дамуына үлес қосты.
Әдеби ықпал: Жүсіп Баласағұнның ықпалы Орталық Азиядан тысқары жерлерге созылып, әлемнің басқа бөліктерінде де сезілді. Оның шығармалары әртүрлі тілдерге, соның ішінде түрік, араб және парсы тілдеріне аударылып, осы аймақтардағы жазушылар мен ақындардың ұрпақтарын шабыттандырды.
Зияткерлік мұра: Жүсіп Баласағұнның еңбектері өз заманында жаңашыл болды және Орталық Азияда бай зияткерлік дәстүрдің дамуына ықпал етті. Оның идеялары мен тақырыптары аймақтың заманауи ғалымдары мен ойшылдарымен үндесуді жалғастыруда және оның жұмысы бүкіл әлемдегі университеттер мен ғылыми-зерттеу институттарында әлі де зерттелуде.
Рухани басшылық: Жүсіп Баласағұнның шығармалары да рухани басшылық пен түсіністік береді және ол оқырмандарын Құдаймен терең және мағыналы қарым-қатынасты дамытуға шақырды. Оның поэзиясы мен прозасында исламдық мистицизм мен руханиятқа көптеген сілтемелер бар және оның еңбектері Орталық Азиядағы және одан тыс жерлердегі сопылық ақындар мен ғалымдардың ұрпақтарын шабыттандырды.
Білім беру саласындағы реформалар: Жүсіп Баласағұн да өз өмірінде білім беру саласындағы реформаларға қатысты. Ол білім берудің маңыздылығына сенді және Қарахан хандығында ресми білім беру жүйесін құру үшін жұмыс жасады. Ол сондай-ақ ғылыми еңбектерді кең аудиторияға қол жетімді ету үшін түркі тілдеріне аударуға шақырды.
Ғылыми үлес: Жүсіп Баласағұн тек ақын және философ қана емес, сонымен қатар астрономия мен математика салаларына да елеулі үлес қосты. Ол аспан денелерінің қозғалысын зерттеді және жазды, астрономиялық есептеудің жаңа әдістерін жасады және Орталық Азиядағы алгебра мен геометрияның дамуына үлес қосты.
Экология: Жүсіп Баласағұнның еңбектері Табиғат әлеміне деген терең құрмет пен қоршаған ортаға деген қамқорлықты көрсетеді. Ол табиғи ресурстарды сақтаудың маңыздылығы туралы жазды және адамның қоршаған ортаны пайдалану қаупінен сақтандырды.
Фольклор және мифология: Жүсіп Баласағұнның шығармаларында Орталық Азия фольклоры мен мифологиясына көптеген сілтемелер бар. Ол осы элементтерді өзінің поэзиясы мен прозасына енгізіп, қазіргі оқырмандармен резонанс тудыратын мәдени мотивтер мен рәміздердің бай палитрасын жасады.
Езгіге қарсы тұру: Жүсіп Баласағұнның еңбектері де езгі мен тиранияға қарсы күшті қарсылықты көрсетеді. Ол автократияның қауіптілігі туралы жазды және билікті асыра пайдаланудан сақтандырды. Оның жұмысы әділеттілік пен бостандық үшін күресіп жатқан Орталық Азиядағы және одан тыс жерлердегі қоғамдық және саяси белсенділерді шабыттандыруды жалғастыруда.
Конфессияаралық диалог: Жүсіп Баласағұн өзінің төзімділігімен және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі ______________
________________ТАӘ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Карахан мемлекетінің рухани және материалдык мәдениеті
Орындаған: білім алушының аты-жөні
Ғылыми жетекші
э.ғ.к., доцент жетекшінің аты-жөні
, 20___
Карахан мемлекетінің рухани және материалдык мәдениеті
Мазмұны
Кіріспе 5
1.Қарахандар әулетінің билігі кезіндегі рухани мәдениеттің дамуы 13
1. 942-1212 жылдары аралығындағы Қарахан мемлекетінің мәдени-рухани өміріндегі тіл,әдебиет ғылымының және ислам дінінің ықпалы 13
1.2 Жүсіп Баласағұнның өмірі мен қызметі және оның Құтты білік шығармасы 22
2. 942-1212 жылдар аралығында Қарахан мемлекетінің материалдық мәдениетінің дамуы 42
2.1 Қарахан мемлекеті халқының әлеуметтік-экономикалық жағдайы және материалдық байлығы 42
2.2 X-XIII ғасырлардағы Қарахандар әулеті тұсындағ қалалардың санының өсуі және қолөнер мен сауданың өркендеуі 45
Қорытынды 50
Пайдаланылған әдебиеттер 52
Кіріспе
Қарахан мемлекеті 10-13 ғасырларда өркендеген ортағасырлық Орталық Азия империясы болды. Бұл мемлекет сопылық дәстүрлер мен көшпелі өмір салты қатты әсер еткен рухани және материалдық мәдениеттің ерекше үйлесімімен танымал болды. Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасы тек Орталық Азия өңірі үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін маңызды. Бұл Дипломдық жұмыстың мақсаты-Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетін зерттеу және мәдениеттің осы екі аспектісінің бір-бірімен өзара әрекеттесуін талдау. Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетін сипаттайтын әр түрлі өнер, сәулет, әдебиет және діни тәжірибелер қарастырылып, олардың мемлекеттің бірегей бірегейлігін қалай көрсететіні қарастырылады. Сонымен қатар, бұл Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетінің кеңірек Орталық Азия өңіріне әсері, сондай-ақ оның жалпы әлемге әсері зерттелетін болады. Осы зерттеу арқылы біз Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын және оның қазіргі кездегі тұрақты мұрасын тереңірек түсінуге тырысамыз.
Қарахан мемлекеті қазір Қазақстан, Өзбекстан және Түрікменстан деп аталатын аймақта орналасқан. Оны 10 ғасырда түркі әулеті Қарахандар құрған және Моңғол империясы жаулап алған 13 ғасырға дейін өмір сүрген. Қарахандар исламдық және түркі дәстүрлерінің ерекше үйлесімімен танымал болды, бұл оларды көрші империялардан ерекшелендіретін ерекше мәдени бірегейлікті тудырды.
Қарахан мемлекетінің рухани мәдениетіне жеке тұлғаның ішкі рухани тәжірибесіне баса назар аударатын исламның мистикалық тармағы-сопылық қатты әсер етті. Қарахандар сопылық ордендердің меценаттары болды және көптеген сопылық әулиелер олардың билігі кезінде аймақта өмір сүрді. Бұл өнерде, әдебиетте және музыкада өз көрінісін тапқан бай рухани дәстүрдің дамуына әкелді.
Қарахан мемлекетінің материалдық мәдениеті де ерекше болды. Шебер шабандоздар мен малшылар болған Қарахан тердің көшпелі өмір салты тоқыма, кілем және металл бұйымдарын қамтитын ерекше материалдық мәдениеттің дамуына ықпал етті. Қарахандар сондай-ақ күрделі сәндік элементтермен безендірілген мешіттер мен кесенелерді қоса алғанда, әсерлі сәулет құрылымдарын салды.
Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасы тек Орталық Азия өңірі үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін маңызды. Ол Ислам және түркі дәстүрлерінің араласуын, сопылық пен көшпелі өмір салтының әсерін көрсетеді. Қарахан тердің мәдени мұрасы аймақтың өнеріне, музыкасына және әдебиетіне шабыт беріп, әсер етуді жалғастыруда. Бұл тезистің мақсаты-осы бай мәдени мұраны түсінуге және сақтауға үлес қосу.
Зерттеу пәні:
Дипломдық зерттеудің пәні Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетін мәдениеттің осы екі аспектісі арасындағы өзара іс-қимылды талдауға баса назар аудара отырып зерттеу болып табылады. Дипломдық жұмыстың мақсаты-Қарахан мемлекетін сипаттайтын әр түрлі өнер, сәулет, әдебиет және діни тәжірибелерді зерттеу және олардың мемлекеттің бірегей бірегейлігін қалай бейнелейтінін зерттеу. Сонымен қатар, Дипломдық жұмыс Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетінің кең Орталық Азия аймағына әсерін және оның жалпы әлемге әсерін зерттеуге бағытталған. Осы зерттеу арқылы Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасы мен оның мәңгілік мұрасын тереңірек түсінуге үлес қосуға арналған.
Зерттеу нысаны:
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны 10-13 ғасырларда өркендеген ортағасырлық Орталық Азия империясы Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті болып табылады. Дипломдық жұмыстың мақсаты-мәдениеттің осы екі аспектісі арасындағы өзара әрекеттесуді талдауға баса назар аудара отырып, Қарахан мемлекетін сипаттайтын әр түрлі өнер, сәулет, әдебиет және діни тәжірибелерді зерттеу. Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетінің неғұрлым кең Орталық Азия өңіріне әсері және оның жалпы әлемге әсері зерттелетін болады. Осы зерттеу арқылы Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасы мен оның мәңгілік мұрасын тереңірек түсінуге үлес қосуға тырысады. Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны Қарахан мемлекетінің мәдени бірегейлігі мен көркемдік жетістіктерін, сондай-ақ оның Орталық Азияның кеңірек мәдени-тарихи контекстіне әсерін жан-жақты талдау болып табылады.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық базасы:
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы Дипломдық жұмысты зерттеудің теориялық негізі ең алдымен мәдениеттануда, тарихта және өнертануда жатыр. Зерттеу Қарахан мемлекетінің мәдени, тарихи және көркемдік аспектілерін зерттеген ғалымдардың еңбектеріне негізделетін болады. Оларға Ричард Н. Фрай, Рене Груссе және Сват сучек сияқты ғалымдар кіреді, олар Орталық Азияның тарихын, мәдениеті мен өнерін зерттеуге айтарлықтай үлес қосты.
Зерттеу сонымен қатар мәдени талдаудың, постколониализмнің және жаһанданудың теориялық негіздеріне сүйенеді. Мәдени талдау Қарахан мемлекетін сипаттайтын әр түрлі өнер, сәулет, әдебиет және діни тәжірибелерді түсінуге мүмкіндік береді, ал постколониализм Қарахан мемлекетінің кең Орталық Азия аймағына әсерін және оның жалпы әлемге әсерін контексттеуге көмектеседі. Жаһандану Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын беру және оны қазіргі мәдени контексттерге бейімдеу тәсілдерін талдау үшін пайдаланылатын болады.
Зерттеудің әдіснамалық негізі ең алдымен сапалы болады. Зерттеу тарихи құжаттарды, археологиялық олжаларды, әдеби шығармаларды және бейнелеу өнерін қоса алғанда, бірқатар бастапқы және қайталама дереккөздерді пайдаланады. Бастапқы дереккөздерге Қарахан мемлекеті кезінде жасалған шежірелер, эпиграфиялық жазулар мен әдеби шығармалар кіреді. Екінші дереккөздерге Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын сыни талдауды қамтитын ғылыми мақалалар, монографиялар және басқа да жұмыстар кіреді.
Зерттеу сонымен қатар басқа мәдени және тарихи жағдайларға байланысты Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын талдау үшін салыстырмалы тәсілді қолданады. Бұл Қарахан мемлекетінің көркемдік жетістіктері мен діни тәжірибелерін Орталық Азия аймағындағы басқа заманауи ислам империялары мен көшпелі мәдениеттермен салыстыруды қамтиды. Бұл әдістемелік тәсіл Қарахан мемлекетінің мәдени ерекшелігін және оның Орталық Азияның кеңірек мәдени және тарихи контекстіндегі маңызын неғұрлым егжей-тегжейлі түсінуді қамтамасыз етуге көмектеседі.
Әдістемелік негіз:
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы Дипломдық жұмыстың әдіснамалық негізі мұрағаттық зерттеуді, әдеби талдауды, визуалды талдауды және салыстырмалы талдауды қоса алғанда, зерттеудің бірқатар әдістерін қамтиды.
Мұрағаттық зерттеулер Қарахан мемлекеті кезінде жасалған шежірелер, эпиграфиялық жазулар және қолжазбалар сияқты бастапқы дереккөздерді зерттеуді қамтиды. Бұл зерттеу Мемлекеттың саяси, әлеуметтік және мәдени тарихы, сондай-ақ оның көркемдік жетістіктері мен діни тәжірибелері туралы түсінік береді.
Әдеби талдау Қарахан мемлекетінің тұсында құрылған әдебиет шығармаларын, оның ішінде поэзияны, эпикалық аңыздарды және діни мәтіндерді мұқият оқуды қамтиды. Бұл зерттеу Мемлекеттың әдеби дәстүрлері, сондай-ақ оның діни және философиялық нанымдары туралы түсінік береді.
Көрнекі талдау Қарахан мемлекеті кезінде құрылған өнер мен сәулет өнерін, соның ішінде ғимараттарды, сәндік-қолданбалы өнерді және діни иконографияны зерттеуді қамтиды. Бұл зерттеу Мемлекеттың эстетикалық дәстүрлері, сондай-ақ оның діни және мәдени құндылықтары туралы түсінік береді.
Салыстырмалы талдау Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын Орталық Азия аймағындағы басқа да қазіргі ислам империяларымен және көшпелі мәдениеттермен салыстыруды қамтиды. Бұл зерттеу Қарахан мемлекетінің мәдени ерекшелігін және оның Орталық Азияның кеңірек мәдени және тарихи контекстіндегі маңызын неғұрлым егжей-тегжейлі түсінуді қамтамасыз туге көмектеседі.
Зерттеу сонымен қатар деректерді талдауға сапалы тәсілді қолданады. Бұл мәтіндік және визуалды деректерді жүйелі түрде талдауды, сондай-ақ зерттеу нәтижесінде пайда болатын заңдылықтар мен тақырыптарды анықтауды қамтиды. Сапалы тәсіл Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасына, сондай-ақ оның Орталық Азияның неғұрлым кең мәдени және тарихи контекстіне ықпалына неғұрлым нәзік әрі егжей-тегжейлі талдау жүргізуге мүмкіндік береді.
Зерттеудің жаңалығы:
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы Дипломдық жұмысты зерттеу Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасына жан-жақты талдау жасай отырып, қазіргі білім массивіне үлес қосады. Дипломдық жұмысОрталық Азияның тарихын, мәдениеті мен өнерін зерттеуге бірнеше жаңа үлес қосады.
Біріншіден, Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетінің өзара іс-қимылына жан-жақты талдау жасалады. Алдыңғы зерттеулер мемлекет мәдениетінің рухани немесе материалдық аспектілеріне назар аударғанымен, бұл тезис олардың арасындағы байланысты зерттейді және олардың өзара тәуелділігін көрсетеді. Бұл талдау мемлекеттің мәдени ерекшелігін және оның көркемдік жетістіктерін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Екіншіден, Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын Орталық Азия аймағындағы басқа заманауи ислам империялары мен көшпелі мәдениеттермен салыстырмалы талдау ұсынылады. Бұл салыстыру Мемлекеттың мәдени маңыздылығына және оның аймақтың мәдени тарихына әсеріне кеңірек көзқарас береді.
Үшіншіден, Дипломдық жұмыста Қарахан мемлекетінің неғұрлым кең Орталық Азия өңіріне ықпалын және оның жалпы әлемге ықпалын контексттеу үшін постколониалдық негіздер пайдаланылады. Бұл тәсіл мемлекеттің мәдени мұрасын және оның қазіргі мәдени контексттерге тұрақты әсерін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Соңында, Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасын жан-жақты талдауды қамтамасыз ету үшін бірқатар бастапқы және қайталама дереккөздерге сүйенеді. Бұл зерттеу мемлекеттің көркемдік жетістіктерін, діни тәжірибелері мен мәдени ерекшеліктерін тереңірек түсінуге ықпал етеді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы Дипломдық жұмысты зерттеу әртүрлі мүдделі тараптар үшін құнды болуы мүмкін бірнеше практикалық мағынаға ие.
Біріншіден, зерттеу Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын сақтауға және насихаттауға ықпал етуі мүмкін. Дипломдық жұмысмемлекеттің көркемдік жетістіктерін, діни тәжірибелері мен мәдени бірегейлігін жан-жақты талдауды қамтиды, оны Мәдени саясат пен мемлекеттің мәдени мұрасын сақтау мен ілгерілету стратегияларын негіздеу үшін пайдалануға болады.
Екіншіден, зерттеу Орталық Азия аймағында мәдени туризмнің дамуы туралы түсінік бере алады. Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасын жан-жақты талдауды ұсынады, оны Орталық Азияның мәдени тарихы мен мұрасына қызығушылық танытатын туристерді тарта алатын мәдени туризм өнімдері мен қызметтерін әзірлеу үшін пайдалануға болады.
Үшіншіден, зерттеу Орталық Азияның тарихы, мәдениеті мен өнеріне қызығушылық танытатын ғалымдар мен студенттер үшін құнды болуы мүмкін. Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасын егжей-тегжейлі талдауды ұсынады, ол аймақтың мәдени тарихын және оның қазіргі мәдени контексттерге әсерін зерттейтін ғалымдар мен студенттер үшін құнды ресурс бола алады.
Ақырында, зерттеу жалпы ислам әлеміндегі рухани және материалдық мәдениет арасындағы байланысты тереңірек түсінуге ықпал етуі мүмкін. Дипломдық жұмысҚарахан мемлекеті мәдениетінің рухани және материалдық аспектілері арасындағы өзара тәуелділікті қарастырады, бұл басқа ислам империялары мен қоғамдарындағы дін, мәдениет және өнер арасындағы қатынастар туралы түсінік бере алады.
Бұл жұмыстың мақсаты:
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы Дипломдық жұмыстың мақсаты-Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті арасындағы байланысқа ерекше назар аудара отырып, оның мәдени мұрасын жан-жақты талдау. Дипломдық жұмыскелесі мақсаттарға жетуге бағытталған:
Қарахан мемлекетінің тарихы, мәдениеті мен өнеріне шолу жасау, сондай-ақ оның мәдени дамуына ықпал еткен факторларды бөліп көрсету.
Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті арасындағы байланысты зерттеу және мәдениеттің осы екі аспектісінің өзара әрекеттесу және бір-біріне әсер ету тәсілдерін бөліп көрсету.
Қарахан мемлекетінің көркемдік жетістіктерін, оның архитектурасын, сәндік-қолданбалы өнері мен әдебиетін талдау және осы жетістіктерді кеңірек исламдық және Орталық Азия мәдени контексттерінде контексттеу.
Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын Орталық Азия аймағындағы басқа заманауи ислам империяларымен және көшпелі мәдениеттермен салыстыру, сондай-ақ мемлекеттің мәдени маңыздылығын және оның аймақтың мәдени тарихына әсерін атап көрсету.
Қарахан мемлекетінің неғұрлым кең Орталық Азия өңіріне ықпалын және оның жалпы әлемге ықпалын контексттеу үшін постколониялық негіздерді пайдалану.
Жалпы, Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің мәдени мұрасын, оның көркемдік жетістіктерін және оның қазіргі мәдени контексттерге тұрақты әсерін тереңірек түсінуге ықпал етуге бағытталған.
Бұл дипломдық жұмыстың нақты мақсаттары
"Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті" тақырыбындағы осы дипломдық жұмыстың нақты мақсаттары:
Қарахан мемлекетінің мәдениетіндегі руханияттың рөлін және оның мемлекеттің көркемдік жетістіктеріне әсерін зерттеу.
Қарахан мемлекетінің материалдық мәдениетін, оның архитектурасын, сәндік-қолданбалы өнері мен материалдық артефактілерін талдап, олардың көмегімен мемлекеттің мәдени бірегейлігін көрсететін тәсілдерді бөліп көрсету.
Қарахан мемлекетінің әдебиетіне, оның поэзиясы мен прозасына жан-жақты шолу жасау, сондай-ақ мемлекеттің мәдени дамуындағы әдебиеттің рөлін зерттеу.
Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасы мен кеңірек исламдық және Орталық Азиялық мәдени контексттер арасындағы байланысты зерттеу, сондай-ақ мемлекеттің мәдени маңыздылығын және оның аймақтың мәдени тарихына әсерін атап көрсету.
Қарахан мемлекетінің мәдени жетістіктерін Орталық Азия аймағындағы басқа да заманауи ислам империялары мен көшпелі мәдениеттердің жетістіктерімен салыстыру, сондай-ақ мемлекеттің мәдени мұрасын неғұрлым кең тарихи және мәдени контексте контексттеу.
Қарахан мемлекетінің кеңірек Орталық Азия аймағына әсерін және оның жалпы әлемге әсерін зерттеу үшін, сондай-ақ қазіргі мәдени контексттердегі мемлекеттің тұрақты мәдени мұрасын талдау үшін постколониялық негіздерді пайдалану.
Осы нақты мақсаттарға қол жеткізе отырып, Дипломдық жұмысҚарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетін жан-жақты талдауды қамтамасыз етуге және мемлекеттің көркемдік жетістіктерін, мәдени бірегейлігін және қазіргі мәдени контексттерге тұрақты ықпалын тереңірек түсінуге үлес қосуға бағытталған.
Осы мақсаттан келесі міндеттер туындайды
Жоғарыда аталған мақсаттардан "Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті"тақырыбындағы дипломдық жұмыстың келесі міндеттері туындайды:
Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениеті арасындағы өзара байланысқа баса назар аудара отырып, оның мәдени мұрасы туралы тиісті әдебиеттерге жан-жақты шолу жүргізу.
Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетін дамытуға ықпал еткен тарихи, әлеуметтік және мәдени факторларды зерттеу.
Қарахан мемлекетінің сәулетін, сәндік-қолданбалы өнерін, әдебиеті мен материалдық мәдениетін қоса алғанда, көркемдік жетістіктерін талдау және олардың мемлекеттің мәдени ерекшелігін қалай бейнелейтінін анықтау.
Қарахан мемлекетінің мәдени мұрасын Орталық Азия аймағындағы басқа да заманауи ислам империялары мен көшпелі мәдениеттердің мәдени мұрасымен салыстыру және мемлекеттің бірегей мәдени үлесін анықтау.
Қарахан мемлекетінің кеңірек Орталық Азия аймағына мәдени әсерін және оның қазіргі мәдени контексттерге әсерін зерттеу үшін постколониялық шеңберлерді пайдалану.
Қарахан мемлекетінің тұрақты мәдени мұрасын қазіргі мәдени контексттерде анықтау және оның бүкіл әлемге әсерін зерттеу.
Осы міндеттерді орындай отырып, Дипломдық жұмысөзінің басты мақсатына - Қарахан мемлекетінің рухани және материалдық мәдениетін жан-жақты талдауды қамтамасыз етуге және мемлекеттің көркемдік жетістіктерін, мәдени бірегейлігін және қазіргі мәдени контексттерге тұрақты ықпалын тереңірек түсінуге жәрдемдесуге бағытталған.
Жұмыс құрылымы
Кіріспе
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиттер
1.Қарахандар әулетінің билігі кезіндегі рухани мәдениеттің дамуы
1. 942-1212 жылдары аралығындағы Қарахан мемлекетінің мәдени-рухани өміріндегі тіл,әдебиет ғылымының және ислам дінінің ықпалы
Қарахандар мемлекетін 840 жылы қарлұқтар деп аталатын түркі тайпасы құрды. Мемлекет қазіргі Қытай, Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстанның бөліктерін қамтитын Тарим бассейні деп аталатын аймақта орналасқан.
Қарахандар мемлекеті біздің заманымыздың 942-1212 жылдар аралығында кеңею мен күштің ең үлкен кезеңін бастан өткерді. Осы уақыт ішінде Қарахандар Орталық Азияның көп бөлігін және Қытайдың бір бөлігін басқаратын қуатты империя құра алды.
Қарахандардың жетістігіне ықпал еткен негізгі факторлардың бірі олардың әскери күші болды. Олар шебер шабандоздар мен Садақшылар болды және олар көрші аумақтарды жаулап алу және бақылау үшін үлкен әскерлерді жұмылдыра алды. Қарахандар әр түрлі этникалық және діни топтарды өз әскерлеріне біріктіре алды, бұл біртұтас және әр түрлі әскери күш құруға көмектесті.
Қарахандардың жетістігіне ықпал еткен тағы бір фактор олардың көрші мемлекеттермен стратегиялық одақтары болды. Олар Қытайдағы Кидан, тангут және Сун әулеттерімен, сондай-ақ Таяу Шығыстағы Селжұқ және Газнавид империяларымен одақ құра алды. Бұл одақтар Қарахандар мемлекетін нығайтуға және оны сыртқы қауіптерден қорғауға көмектесті.
Қарахандар Орталық Азияның мәдени және зияткерлік өміріне елеулі үлес қосты. Олар ислам әлемінің түкпір-түкпірінен суретшілерді, ақындарды, тәжірибешілерді тартатын жарқын сот мәдениетін жасады. Олар өнер мен ғылымды қолдады, ал олардың ауласы оқыту мен зияткерлік ізденістердің орталығына айналды.
Қарахандар діни төзімділігімен де танымал болды. Олар әртүрлі діни топтарға өз сенімдерін еркін ұстануға мүмкіндік берді және сопылық ислам мен зороастрлық дінді қолдайтындығымен танымал болды. Бұл діни төзімділік саясаты аймақтағы әлеуметтік келісім мен тұрақтылықты нығайтуға ықпал етті.
Алайда, Қарахандар мемлекеті 12 ғасырдың аяғында ішкі қақтығыстар мен көрші мемлекеттердің сыртқы қысымына байланысты құлдырай бастады. Сайып келгенде, мемлекетті 1212 жылы Хорезм империясы жаулап алып, Қарахандар әулетін аяқтады. Дегенмен, Қарахандардың мұрасы Орталық Азияның мәдени, зияткерлік және діни тәжірибесінде бүгінгі күнге дейін сезіліп келеді.
Біздің заманымыздың 942-1212 жылдар аралығында Қарахан мемлекетінің мәдени өмірі бай және алуан түрлі болды. Қарахандар өнерге қамқорлығымен және әдебиет, музыка және поэзия саласындағы үлестерімен танымал болды.
Қарахан тердің маңызды мәдени жетістіктерінің бірі парсы әдебиетінің бірегей стилін дамыту болды. "Жаңа парсы" немесе "түркі-парсы" стилі деп аталатын бұл әдебиет стилі парсы және түркі мәдениетінің элементтерін біріктіріп, өзін-өзі көрсетудің жаңа түрін жасады. Дәуірдің әйгілі ақындарының қатарына Махмуд Қашқари, Юсуф хас Хаджиб және Омар Хайям кірді.
Қарахандар музыка мен биге деген сүйіспеншілігімен де танымал болды. Олар домбыра мен рубаб сияқты дәстүрлі Орта Азия аспаптарын қолданатын өздерінің ерекше музыкалық стилін жасады. Бұл музыка көбінесе фестивальдар мен мерекелерде орындалатын күрделі билермен сүйемелденді.
Қарахандар әдебиет пен музыкадан басқа ғылым мен техника саласындағы жетістіктерімен де танымал болды. Олар әсіресе астрономия мен математикаға қызығушылық танытты және осы салаларға айтарлықтай үлес қосты. Сол дәуірдің әйгілі ғалымдарының арасында ислам тарихындағы ең ұлы ғалымдардың бірі болып саналатын әл-Бируни болды.
Дін Қарахан тердің мәдени өмірінде де маңызды рөл атқарды. Олар мұсылман болды және ханафи Ислам заң мектебін ұстанды. Олар бүкіл империясында көптеген мешіттер мен медреселер тұрғызды, бұл исламдық білім мен стипендияның дамуына ықпал етті.
Жалпы, Қарахан мемлекетінің мәдени өмірі 942-1212 жылдар аралығында көркемдік және зияткерлік жетістіктердің бай және алуан түрлілігімен ерекшеленді. Қарахандар өнер мен ғылымдардың меценаттары болды және олардың қосқан үлесі ғасырлар бойы Орталық Азияның мәдени ландшафтын қалыптастыруға көмектесті.
Қарахандар сәулет және инженерия саласындағы жетістіктерімен де танымал болды. Олар керемет сарайлар, бекіністер мен суару жүйелерін салды, бұл олардың осы салалардағы шеберліктерін көрсетті. Қарахандар кірпіш құрылыстарын салуда ерекше шебер болды және олардың көптеген ғимараттары әлі күнге дейін олардың сәулеттік шеберлігінің дәлелі болып табылады.
Қарахан сәулет өнерінің ең көрнекті мысалдарының бірі-Өзбекстанның Исфиджаб қаласындағы жұма мешіті. Бұл мешіт 10 ғасырда салынған және Орталық Азиядағы ислам сәулетінің ең жақсы үлгілерінің бірі болып саналатын әсерлі кірпіш күмбезімен ерекшеленеді. Қарахан тік сәулет өнерінің басқа мысалдарына ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра сайты болып табылатын Өзбекстандағы Хива бекінісі және біздің заманымыздың 6 ғасырына жататын ежелгі бекініс болып табылатын Өзбекстандағы Аяз-қала бекінісі жатады.
Қарахандар металлургия саласына да елеулі үлес қосты. Олар болат пен шойын өндірісінде шебер болды және олардың металл өңдеу әдістері өз уақытында өте дамыған. Бұл оларға берік және тиімді қару-жарақ пен құралдарды жасауға мүмкіндік берді.
Қарахандар өздерінің көркемдік және ғылыми жетістіктерінен басқа әскери добіктерімен де танымал болды. Олар өз империясын кеңейтуге және жаңа территорияларды жаулап алуға мүмкіндік беретін қуатты армия құрды. Олар әсіресе атты әскерді қолдануда шебер болды және олардың сарбаздары жылдамдығы мен ептілігі үшін Орталық Азияда қорқады.
Жалпы, біздің заманымыздың 942-1212 жылдарындағы Қарахан мемлекетінің мәдени өмірі өнер, ғылым және техника саласындағы бай және алуан түрлі жетістіктер жиынтығымен ерекшеленді. Қарахандар әр түрлі салаларда шебер және табысты болды және олардың қосқан үлестері ғасырлар бойы Орталық Азияның мәдени және зияткерлік ландшафтын қалыптастыруға көмектесті.
Қарахан мемлекетінің мәдени өмірінің тағы бір маңызды аспектісі олардың бай қолөнер дәстүрлері болды. Қарахандар тоқыма, керамика және металл бұйымдарын жасауда шебер болды және олардың қолөнері сұлулығымен және күрделілігімен танымал болды.
Тоқыма өндірісі Қарахандар экономикасында ерекше маңызды рөл атқарды және олардың тоқыма бұйымдары бүкіл ислам әлемінде жоғары бағаланды. Олар сәнді киім мен жиһаз жасау үшін пайдаланылған әдемі жібек пен мақта өндірді. Қарахандар кілем, гобелен және киім жасау үшін қолданылатын киіз өндірісінде де шебер болды.
Керамика Қарахандар империясындағы тағы бір маңызды қолөнер болды. Олар керамиканың кең ассортиментін шығарды, соның ішінде глазурленген плиткалар, тостағандар мен табақтар сәндік және практикалық мақсаттарда пайдаланылды. Қарахандар көбінесе парсы және Қытай өнерінен шабыт алған күрделі өрнектерімен танымал болды.
Металл бұйымдары да Қарахандар империясында маңызды қолөнер болды. Олар қару-жарақ, құрал-саймандар мен декор элементтерін қоса алғанда, әртүрлі металл заттарды шығарды. Қарахандар күрделі өрнектермен және каллиграфиямен ерекшеленетін оюланған металл бұйымдарын жасауда ерекше шебер болды.
Ақырында, Қарахандар әңгімелеу мен ауызша тарихтың бай дәстүрімен танымал болды. Олардың ауызша поэзия мен әндер арқылы ұрпақтан-ұрпаққа берілетін жарқын әңгімелеу дәстүрі болды. Бұл әңгімелерде түркі тарихының кейіпкерлері мен аңыздары жиі кездеседі және олар Қарахандар халқында мәдени бірегейлік сезімін қалыптастыруға көмектесті.
Осылайша, біздің заманымыздың 942-1212 жылдарындағы Қарахан мемлекетінің мәдени өмірі өнер, ғылым, инженерия, қолөнер және баяндау саласындағы бай және алуан түрлі жетістіктер жиынтығымен ерекшеленді. Қарахандар әр түрлі салаларда шебер және табысты болды және олардың қосқан үлестері ғасырлар бойы Орталық Азияның мәдени және зияткерлік ландшафтын қалыптастыруға көмектесті.
Қарахан мемлекетінің мәдени өмірінің тағы бір маңызды аспектісі олардың әдебиеті болды. Қарахандар негізінен сол кезде Орталық Азияда кең таралған шағатай, түркі тілінде жазылған күшті әдеби дәстүрге ие болды.
Ең танымал Қарахан әдеби шығармасы-11 ғасырда Юсуф хас Хаджиб жазған" Кутадгу билиг "("патша даңқының даналығы"). Бұл шығарма Қарахан әдебиетінің шедеврі болып табылады және классикалық түркі әдебиетінің ең ұлы туындыларының бірі болып саналады. Бұл мораль, этика және билік табиғаты сияқты тақырыптарды зерттейтін философиялық және дидактикалық трактат.
Қарахан әдебиетінің тағы бір маңызды туындысы-11 ғасырда Махмуд әл-Қашқари жазған" Диван-и лұғат ат-Түрік "("түркі тілдерінің жинағы"). Бұл еңбек түркі тілдерінің лексикасын білдіреді және түркі лексикографиясының алғашқы шығармаларының бірі болып саналады. Онда түркі халықтарының тілдері мен әдет-ғұрыптары туралы бай ақпарат бар және ғасырлар бойы түркі тілдері мен мәдениеттерін зерттеушілер үшін маңызды дереккөз болды.
Қарахан терде ең алдымен түркі және парсы музыкалық дәстүрлеріне негізделген бай музыкалық дәстүр болды. Олар түркі және парсы музыкасының бірігуі болған "Шашмакам" деп аталатын музыканың ерекше түрін жасады. Бұл музыканы әдетте музыканттардың шағын ансамблі орындады және көбінесе домбыра, люте тәрізді ішекті аспап сияқты дәстүрлі аспаптарда күрделі импровизациялар мен виртуоздық қойылымдарды қамтыды.
Ақырында, Қарахандар діни және философиялық дәстүрлерімен де танымал болды. Олар, ең алдымен, сунниттік исламның ізбасарлары болды, сонымен бірге рухани тәжірибе мен ойлаудың маңыздылығын көрсететін сопылық мистицизмнің күшті дәстүріне ие болды. Оларға Персия мен Үндістанның философиялық дәстүрлері де әсер етті және көптеген Қарахан ғалымдары метафизика, этика және логика сияқты тақырыптарда жұмыс жазды.
Жалпы, біздің дәуіріміздің 942-1212 жылдарындағы Қарахан мемлекетінің мәдени өмірі әдебиет, музыка, Дін және философиядағы бай және алуан түрлі жетістіктер жиынтығымен ерекшеленді. Қарахандар әр түрлі салаларда шебер және табысты болды және олардың қосқан үлестері ғасырлар бойы Орталық Азияның мәдени және зияткерлік ландшафтын қалыптастыруға көмектесті.
Қарахан терде күшті діни дәстүрлер мен Руханият болды, әсіресе ислам мен сопылық түрінде. Олар негізінен сунниттік мұсылмандар болды, бірақ сонымен бірге рухани тәжірибе мен ойлауға баса назар аударған сопылардың айтарлықтай қатысуы болды.
Қарахандар дәуіріндегі ең көрнекті сопылардың бірі Персияның Хамадан қаласында дүниеге келген, бірақ өмірінің көп бөлігін Орталық Азияда өткізген Юсуф Хамадани болды. Ол исламдық мистицизм туралы ілімдерімен танымал болды және сопылық идеялардың бүкіл аймаққа таралуына әсер етті. Оның ілімдері рухани тәжірибенің маңыздылығын атап өтті және ол өзінің ізбасарларын Құран мен Мұхаммед пайғамбардың ілімдерін тереңірек түсінуге ұмтылуға шақырды.
Қарахан мемлекетінің рухани өміріндегі тағы бір маңызды тұлға болды Әбу-л-Фазл Мұхаммед ибн Мұхаммед әл-Бухари, ол көрнекті ислам ғалымы және теологы болған. Ол Бухарада дүниеге келген, бірақ өмірінің көп бөлігін Самарқандта өткізді, онда әйгілі Низамия Ислам академиясында оқытушы болды. Ол Ислам теологиясы мен құқықтану бойынша бірқатар маңызды еңбектер жазды, соның ішінде Құранға түсініктеме берді және Ислам ғылымының беделі ретінде үлкен құрметке ие болды.
Осы көрнекті қайраткерлерден басқа, Қарахандар мешіттерді, медреселерді және басқа да діни мекемелерді қолдаумен танымал болды. Бұхара мен Самарқанд сияқты Қарахандар мемлекетінің көптеген ірі қалаларында исламдық білім мен ғибадат орталығы болған көптеген мешіттер мен медреселер орналасқан.
Жалпы, біздің заманымыздың 942-1212 жылдарындағы Қарахан мемлекетінің рухани өмірі ислам мен сопылыққа қатты назар аударумен сипатталды және көптеген ықпалды ғалымдар мен мұғалімдердің қатысуымен ерекшеленді. Қарахандар діни институттарды қолдаумен танымал болды және олардың исламдық стипендия мен руханияттың таралуына қосқан үлесі аймаққа ұзақ әсер етті.
Қарахандар өнерге, әсіресе әдебиет пен поэзияға қамқорлығымен танымал болды. Көптеген танымал ақындар мен жазушылар Қарахандар дәуірінде пайда болды және олардың шығармалары бүгінгі күнге дейін танымал болып келеді.
Қарахандар дәуіріндегі ең танымал ақындардың бірі "Диван"атты өлеңдер жинағымен танымал Әбу Бәкір Мұхаммед Ибн Туфайл болды. Оның поэзиясы оның исламға деген терең адалдығы мен табиғат әлеміне деген сүйіспеншілігін көрсетті. Оның шығармалары бүкіл аймақта кеңінен таралды және оның Орталық Азия әдебиетіне әсері бүгінгі күнге дейін сезілуде.
Сол дәуірдің тағы бір көрнекті ақыны Юсуф Баласагуни болды, ол "Кутадгу билиг" (патша даңқының даналығы), грек философы Аристотельдің жазбаларымен салыстырылған этика және басқару туралы трактат жазды. Жұмыс Қарахан билеушісі Юсуф Қадыр ханның тапсырысы бойынша орындалды және әділ және дана басқару туралы Нұсқаулық беруі керек еді.
Қарахандар поэзия мен әдебиеттен басқа бейнелеу өнеріне қосқан үлестерімен де танымал болды. Олар металл, керамика және тоқыма бұйымдарын өңдеумен танымал болды және олардың өнері күрделі геометриялық өрнектермен және каллиграфиямен ерекшеленді.
Қарахандар дәуірі ғылыми және зияткерлік қызметтің өркендеуімен де ерекшеленді. Астрономия, математика және медицина сияқты салалардағы ғалымдар өздерінің тиісті салаларына айтарлықтай үлес қосты және олардың көптеген еңбектері басқа тілдерге аударылып, ислам әлеміне таратылды.
Жалпы, Қарахан мемлекетінің мәдени және зияткерлік өмірі біздің дәуіріміздің 942-1212 жылдарында шығармашылық пен инновацияның өркендеуімен ерекшеленді. Қарахандар өнер мен ғылымдарға қамқорлығымен танымал болды және олардың ислам мәдениеті мен стипендиясының дамуына қосқан үлестері бүгінгі күнге дейін атап өтілуде.
Қарахандар Орталық Азиядағы ислам сәулетінің дамуына да елеулі үлес қосты. Сол дәуірде көптеген әсерлі мешіттер, медреселер мен кесенелер салынды, олардың көпшілігі бүгінде Қарахан тердің сәулеттік шеберлігінің дәлелі ретінде тұруда.
Қарахан тік сәулет өнерінің ең көрнекті мысалдарының бірі-Түркістандағы Ахмет Ясауи кесенесі. Кесене 12 ғасырда Қарахан билеушісі Арслан ханның тапсырысы бойынша сопылық Әулие Ахмет Ясауиге құрмет ретінде салынған. Ол Орталық Азиядағы ислам сәулетінің ең жақсы үлгілерінің бірі болып саналады және 2003 жылы ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілген.
Қарахан сәулет өнерінің тағы бір әсерлі мысалы-Өзбекстанның Хива қаласындағы жұма мешіті. Мешіт 10 ғасырда салынған және тарихында бірнеше рет қалпына келтірілген. Ол өзінің күрделі тақтайшаларымен және ерекше ағаш бағандарымен танымал.
Қарахандар сәулет пен өнерге қосқан үлесінен басқа, Орталық Азияда исламның таралуында да маңызды рөл атқарды. Олар дінді бүкіл аймаққа таратуға тырысқандарымен танымал болды және олардың көптеген билеушілері өздері терең діндар және Ислам ғылымына берілген.
Жалпы, Қарахандар Орталық Азияның мәдени және зияткерлік өмірінде өшпес мұра қалдырды. Олардың өнерге, сәулет өнеріне және ғылымға қосқан үлестері бүгінгі күнге дейін атап өтілуде және олардың әсерін бүкіл аймақта әлі күнге дейін сақталып келе жатқан көптеген әсерлі ескерткіштер мен өнер туындыларынан көруге болады.
Қарахандар дәуірінде Орталық Азияда исламдық білім мен стипендия өркендеді. Бүкіл аймақта ислам құқығы, теология және араб тілі сияқты пәндер бойынша білім беретін медреселер немесе ислам мектептері құрылды.
Қарахан тердің ең танымал медреселерінің бірі Өзбекстанның Бұхара қаласындағы Низамия медресесі болды. Медресені 11 ғасырда Қарахан билеушісі Низам әл-мульк құрған және ислам ғылымы мен араб тілін үйренуге баса назар аударған. Низамия медресесі сонымен қатар үлкен орталық аула мен керемет кіру порталын қамтитын әсерлі сәулетімен ерекшеленді.
Қарахандар Ислам каллиграфиясының дамуына да айтарлықтай үлес қосты. Құран сөздерін және басқа да діни мәтіндерді жеткізу үшін әдемі жазуды қолдануды көздейтін ислам каллиграфиясы ислам мәдениетінде жоғары бағаланды және Қарахандар өнердің осы түріндегі шеберлігімен танымал болды.
Ең танымал Қарахан каллиграфтарының бірі Юсуф әл-Бухари болды, ол өзінің әдемі құранымен және басқа да каллиграфиялық жұмыстарымен танымал. Оның жұмысы күрделі және әсем қолжазбамен ерекшеленеді және бүгінгі күнге дейін өзінің сұлулығымен және шеберлігімен танымал болып келеді.
Ислам ғылымы мен каллиграфияға қосқан үлесінен басқа, Қарахандар Ислам музыкасының дамуында да маңызды рөл атқарды. Музыка ислам мәдениетінде жоғары бағаланды, ал Қарахандар музыканттар мен өнерге қамқорлығымен танымал болды.
Жалпы, Қарахандар дәуірі Орталық Азиядағы ислам ғылымы мен мәдениетінің өркендеуімен ерекшеленді. Қарахан тердің исламдық білім, каллиграфия және музыка сияқты салаларға қосқан үлестері бүгінгі күнге дейін атап өтілуде және олардың әсерін осы уақытқа дейін бүкіл аймақта сақталған көптеген әсерлі өнер мен сәулет туындыларынан көруге болады.
Қарахандар Орталық Азияда ғылым мен техниканың дамуында да маңызды рөл атқарды. Ең танымал Қарахан ғалымдарының бірі 11 ғасырда өмір сүрген және исламның алтын ғасырындағы ең ұлы ғалымдардың бірі ретінде танымал Әбу Райхан әл-Бируни болды.
Әл-Бируни математика, астрономия, физика, география және тарих сияқты көптеген салаларға айтарлықтай үлес қосқан полимат болды. Ол тригонометрия, алгебра және геометрия саласындағы ізашарлық зерттеулерімен танымал болды және астрономияда маңызды жаңалықтар ашты, соның ішінде әртүрлі қалалардың ендіктерін есептеу.
Аль-Бируни өзінің ғылыми жұмысынан басқа Орталық Азияның әртүрлі халықтарының мәдениеттері мен әдет-ғұрыптары туралы көп жазған тарихшы және этнограф болды. Оның жұмысы бүгінде дәлдігі мен егжей-тегжейге назар аударғаны үшін жоғары бағаланады және оны қазіргі ғалымдар аймақтың тарихы мен мәдениеті туралы түсінік алу үшін пайдаланды.
Жалпы, Қарахандар Орталық Азиядағы ғылым мен техниканың дамуында маңызды рөл атқарды және олардың математика, астрономия және тарих сияқты салаларға қосқан үлестері бүгінгі күнге дейін атап өтілуде.
1.2 Жүсіп Баласағұнның өмірі мен қызметі және оның Құтты білік шығармасы
Жүсіп Баласағұн (Юсуф хас Хаджиб немесе Юсуф Баласагуни деп те аталады) - 11 ғасырда өмір сүрген ортағасырлық түрік ақыны және философы. Ол қазір Қырғызстанда орналасқан Баласағұн қаласында дүниеге келген және Орталық Азиядағы түркі мемлекеті-Қарахан хандығының құрамына кірген.
Жүсіп Баласағұн Түркі әдебиетінің жауһарларының бірі болып саналатын "Кутадгу билиг" ("патша даңқының даналығы") эпикалық поэмасымен танымал. Поэма дана патша мен оның кеңесшісі арасындағы диалог түрінде жазылған және этика, саясат және дін сияқты көптеген тақырыптарды қамтиды.
Жүсіп Баласағұн өзінің әдеби еңбектерінен басқа ғалым әрі философ болған. Ол ислам теологиясы мен философиясын жақсы білді және оның еңбектері осы пәндерді терең түсінуді көрсетеді. Ол сондай-ақ астрономия мен математикаға қызығушылық танытты және Орталық Азиядағы осы салалардың дамуына үлес қосты.
Жүсіп Баласағұнның мұрасы Орталық Азияда ұлықталуда, онда ол ұлттық қаһарман және аймақтың бай мәдени мұрасының символы ретінде құрметтеледі.
Қызметі:
Жүсіп Баласағұн, ең алдымен, ақын және философ болған, бірақ көзі тірісінде ол басқа да қызмет түрлерімен айналысқан. Мұнда бірнеше маңызды мысалдар келтірілген:
Мемлекеттік қызмет: Жүсіп Баласағұн Қарахан хандығының Үкіметінде, оның ішінде сот пен хатшыда бірнеше лауазымдарды атқарды. Ол өзінің әкімшілік қабілеттерімен және Мемлекеттік қызметке деген адалдығымен танымал болды.
Ғылыми ізденістер: Жүсіп Баласағұн Ислам теологиясын, философиясын және басқа да академиялық салаларды жақсы білетін жоғары білімді адам болған. Ол Орталық Азиядағы астрономия мен математиканың дамуына үлес қосты және осы тақырыптар бойынша бірнеше жұмыс жазды.
Мәдениетті насихаттау: Жүсіп Баласағұн Қарахан хандығының мәдени өміріндегі көрнекті тұлға болды және ол аймақтың бай әдеби және көркемдік дәстүрлерін насихаттау үшін жұмыс жасады. Ол өнердің меценаты болды және тірі кезінде көптеген суретшілер мен жазушыларды қолдады.
Дипломатия: Жүсіп Баласағұн Қарахан хандығы атынан дипломатиялық миссияларға қатысты. Ол көрші мемлекеттерге барып, шарттар мен басқа келісімдер бойынша келіссөздер жүргізді.
Діни қызмет: Жүсіп Баласағұн адал мұсылман болған және Қарахан хандығының діни өмірінде белсенді рөл атқарған. Ол өзінің тақуалығымен және ислам теологиясы мен Заңы туралы кең білімімен танымал болды.
Жалпы, Жүсіп Баласағұн өз өмірінде Орталық Азия өмірінің көптеген салаларына елеулі үлес қосқан жан-жақты тұлға болды.
Лингвистикалық білім: Жүсіп Баласағұн өзінің лингвистикалық білімімен танымал болды және парсы, араб және көне түркі тілдерін қоса алғанда бірнеше тілді жетік білді. Ол ежелгі түркі тілі мен оның әдебиетінің дамуына үлес қосты және оның шығармалары әлі күнге дейін ерте түркі әдебиетінің маңызды үлгілері ретінде зерттелуде.
Әділеттілікті қорғау: Жүсіп Баласағұн қоғамдағы әділеттіліктің сенімді жақтаушысы болды және ол өзінің әдеби шығармаларында осы тақырыптарға жиі жүгінді. Атап айтқанда, Кутадгу билигте әділеттіліктің ізгіліктерін мадақтайтын және қысым мен сыбайлас жемқорлық қаупінен сақтандыратын көптеген үзінділер бар.
Тарихи құжаттама: Жүсіп Баласағұнның еңбектері Қарахан хандығының әлеуметтік және мәдени өмірі, сондай-ақ оның саяси және экономикалық жүйелері туралы құнды түсінік береді. Оның еңбектері Орталық Азия тарихының осы кезеңі бойынша тарихи құжаттаманың маңызды көздері болып саналады.
Әдеби мұра: Жүсіп Баласағұнның шығармалары түркі әдебиеті мен мәдениетіне өшпес әсер етті. Оның поэзиясы мен прозасы Орталық Азияда әлі де кеңінен оқылып, таңдануда және оның идеялары мен тақырыптары аймақтың заманауи жазушылары мен суретшілеріне әсер етуді жалғастыруда.
Символдық мәні: Жүсіп Баласағұн Қырғызстандағы және Орталық Азияның басқа елдеріндегі аймақтың ұлттық батыры және мәдени мұрасының символы ретінде құрметтеледі. Ол мүсіндермен, ескерткіштермен және мұражайлармен құрметтеледі және оның аты мен мұрасы жыл бойы әртүрлі мәдени іс-шаралар мен фестивальдарда атап өтіледі.
Этикалық ілімдер: Жүсіп Баласағұнның шығармаларында күшті этикалық компонент бар және ол ізгі және адамгершілік өмір сүрудің маңыздылығын атап өтті. Ол адалдық, кішіпейілділік пен жанашырлықтың ізгіліктері туралы жазды және оқырмандарын күнделікті өмірде осы мұраттарға ұмтылуға шақырды.
Мәдени синтез: Жүсіп Баласағұнның еңбектері Ислам, парсы және түркі мәдени әсерлерінің бірегей үйлесімін көрсетеді. Ол осы әр түрлі дәстүрлерді өз шығармаларында синтездеп, ерекше Орталық Азиялық мәдени бірегейліктің дамуына үлес қосты.
Әдеби ықпал: Жүсіп Баласағұнның ықпалы Орталық Азиядан тысқары жерлерге созылып, әлемнің басқа бөліктерінде де сезілді. Оның шығармалары әртүрлі тілдерге, соның ішінде түрік, араб және парсы тілдеріне аударылып, осы аймақтардағы жазушылар мен ақындардың ұрпақтарын шабыттандырды.
Зияткерлік мұра: Жүсіп Баласағұнның еңбектері өз заманында жаңашыл болды және Орталық Азияда бай зияткерлік дәстүрдің дамуына ықпал етті. Оның идеялары мен тақырыптары аймақтың заманауи ғалымдары мен ойшылдарымен үндесуді жалғастыруда және оның жұмысы бүкіл әлемдегі университеттер мен ғылыми-зерттеу институттарында әлі де зерттелуде.
Рухани басшылық: Жүсіп Баласағұнның шығармалары да рухани басшылық пен түсіністік береді және ол оқырмандарын Құдаймен терең және мағыналы қарым-қатынасты дамытуға шақырды. Оның поэзиясы мен прозасында исламдық мистицизм мен руханиятқа көптеген сілтемелер бар және оның еңбектері Орталық Азиядағы және одан тыс жерлердегі сопылық ақындар мен ғалымдардың ұрпақтарын шабыттандырды.
Білім беру саласындағы реформалар: Жүсіп Баласағұн да өз өмірінде білім беру саласындағы реформаларға қатысты. Ол білім берудің маңыздылығына сенді және Қарахан хандығында ресми білім беру жүйесін құру үшін жұмыс жасады. Ол сондай-ақ ғылыми еңбектерді кең аудиторияға қол жетімді ету үшін түркі тілдеріне аударуға шақырды.
Ғылыми үлес: Жүсіп Баласағұн тек ақын және философ қана емес, сонымен қатар астрономия мен математика салаларына да елеулі үлес қосты. Ол аспан денелерінің қозғалысын зерттеді және жазды, астрономиялық есептеудің жаңа әдістерін жасады және Орталық Азиядағы алгебра мен геометрияның дамуына үлес қосты.
Экология: Жүсіп Баласағұнның еңбектері Табиғат әлеміне деген терең құрмет пен қоршаған ортаға деген қамқорлықты көрсетеді. Ол табиғи ресурстарды сақтаудың маңыздылығы туралы жазды және адамның қоршаған ортаны пайдалану қаупінен сақтандырды.
Фольклор және мифология: Жүсіп Баласағұнның шығармаларында Орталық Азия фольклоры мен мифологиясына көптеген сілтемелер бар. Ол осы элементтерді өзінің поэзиясы мен прозасына енгізіп, қазіргі оқырмандармен резонанс тудыратын мәдени мотивтер мен рәміздердің бай палитрасын жасады.
Езгіге қарсы тұру: Жүсіп Баласағұнның еңбектері де езгі мен тиранияға қарсы күшті қарсылықты көрсетеді. Ол автократияның қауіптілігі туралы жазды және билікті асыра пайдаланудан сақтандырды. Оның жұмысы әділеттілік пен бостандық үшін күресіп жатқан Орталық Азиядағы және одан тыс жерлердегі қоғамдық және саяси белсенділерді шабыттандыруды жалғастыруда.
Конфессияаралық диалог: Жүсіп Баласағұн өзінің төзімділігімен және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz