Қажыбай Мәндібайұлының діни қызметі

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
1 Қажыбай Мәндібайұлының өмір сүрген кезіндегі руханият жағдайы
1.1 ХХ ғасыр ортасындағы Қарағанды өңірінің діни-рухани қайраткері
1.2 Қажыбай Мәндібайұлының білім алуы мен шығармашылығы

2 Қажыбай Мәндібайұлының діни қызметі
2.1 Әл-Фараби еңбектерін араб тілінен тәржімалаған қазақ қайраткері
2.2 Қажыбай Мәндібайұлының ғұлама-қайраткерлермен хат алмасуы: талдау

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы.
ХХ ғасыр қазақ тарих сахнасында үлкен өзгерістер дәуірі орын алды. Ғасырлар бойы қалыптасқан жартылай көшпелі-отырықшы елдің салт-санасы, дәстүр-ғұрпы формациялары ауысуымен бірге жаңа қалыпқа иеленді. Ол өзгерістер ұлттық ауқымнан шығып, еуразиялық құрлықты қамтыған жаңа мемлекеттің - КСРО-ның дүниеге келуін тарихқа таңбалады. Қос құрлықтың ортасындағы қазақ даласы дәстүрлі өмір салтын ауыстырып, діни-рухани, мәдени өміріне де өзгерістер енгізуге мәжбүр болды. Әлбетте, кешегі патшалық үкімет пен кеңестік саясатты кінәлап жазылған тарих жетерлік. Бірақ, тарихты өзгерте алмаймыз. Өз дәуірінің лайықты бағасын ала алмай, қоғам тарапынан ескерусіз кеткен ардақтыларымыз қаншама. Тіпті, зерттеу зерделеу ісі қарқындап отырған қазіргі таңда да кейбір тұлғаларымызды лайықты деңгейде бағалай алмай отырғанымыз рас. Бұл ғылыми зерттеу жұмысымызда Қажыбай Мәндібайұлының да осы күнге дейін есімі, еңбегі еленбей келген арда азаматтарымыздың бірі екенін айтқымыз келеді. Зерттеу екі тарудан тұрады. Бірінші бөлімде Қажыбай Мәндібайұлының өмір сүрген кезіндегі руханият жағдайы қарастырылады. Яғни ол кісінің білім алуы, шығармашылығы және ұстанымдары жайлы болса, екінші бөлімде, Қажыбай Мәндібайұлының діни қызметі және Әл Фараби еңбектерінің араб тілінен аудармалары жайлы және ғұлама-қайраткерлермен алмасқан хаттарына талдау жасалмақ.
Зерттеу жұмысының өзектілігі.
Адамның бойындағы өз сенім-нанымына деген рух қайнарының түпсіз терең құпиясы ашылып болған емес. Болмас та. Кешегі кеңестік солақай саясаттың дін мен ділден, тіл мен тіннен айырған шағы да олай ете алмады. Жүрегіндегі ең ыстық сезім - Ұлы Жаратушының бар екеніне сенуден, танудан тайынбау қаншалықты қиын соққанмен, сағы сынбаған жандар болмай қалмаған. Алла Тағала алдында ой дүниесі тазалығын аялап, ғұмырын шариғат жолына ғибадат жасауға бағыштап, имандылыққа ілтипатты жамағат кеудесіне шынайы мұсылмандық ақидасын сеуіп өтуші Қажыбай қажы Мәндібайұлы - осындай киелі кісі еді.
Қажыбай қажының өмір дерегіне, қолда бар архив деректеріне қарап отырып, тәнті болмасқа амалың қалмайды. Қазақтың басына қара бұлт төнген өткен ғасырда, зұлмат пен зобалаңның нақ ортасында жүріп, ислам дінін дәріптей білген қажының қайраткерлігін әрбір қазақтың білгенін қалаймыз. Қызыл империяның қанды шеңгелі дінді уысында ұстап тұрған кезде Қазақстаннан жалғыз өзі қажылық сапарға барып келген азаматтың бірі еді. Коммунистер заманында молда атанып, дінді насихаттау - екінің бірі басын бәйгеге тігіп бара бермейтін іс екені белгілі. Жасырып намаз оқығандарды абақтыға қамап, итжеккенге айдап жатқан кезеңде Қажекең Құранды көкке көтеріп, Қарағандыдағы кішкене мешітті сақтап қалды. Бұл, әрине, дінге, Алла Тағалаға шын берілген жанның қолынан келер іс екені даусыз. Қажекең қазағы аз Қарағандыда дінді насихаттаумен қатар, бұрынғы өткен ғұламалардың еңбегін араб тілінен аударып, кирилл қарпіне түсіруде көп еңбек сіңірді. Белгілі ғалым Ақыжан Машанимен шығармашылық байланыста болды. Хат жазысып тұрды. Ұдайы бірге жұмыс істеу арқылы қазақ руханиятын еселеуге зор үлес қосты. Әбу Насыр әл Фарабидың еңбектерін аударып, Ақыжан Машанидың қолына ұстатты. Бұл сол кезде енді-енді аяғынан тұрып келе жатқан қазақ қоғамының рухани байлығын еселеуге қосылған үлкен үлес еді. Қажыбай Мәндібайұлы араб тіліне жетік болған. Қажылық сапары барысында араб патшасының алдында арабша еркін сөйлей білген. Ол дәуірде, қазір де қазақ арасында араб тіліне жетік жандар аз екені белгілі. Және Қажекең араб тілінен еркін аударып, сапалы аударма жасаған. Қажылық сапарында, тек қана, қажылық жасап қана емес, араб тілінің құрылымын қатар зерттеген көреген адам еді. Сол сапардағы естелігінде Дүниені аралаған, оны қызықтаған, білім мен ғылым үшін керек-ақ. Бірақ, сол жерлерде жүргенде өзіңнің еліңе жететін, өзіңнің жеріңе жететін ешқандай мемлекет жоқ. Қ.Мәндібайұлының соңында қалған мұрасы кейіннен Қарағанды облысы Ақтоғай ауданының тұрғыны Мұхаммедқали Жандығұловтың ескі сандығынан табылды. Қарағандыдағы қажы ауылдағы молдаға өз қолжазбаларын аманаттап тапсырып кеткен екен. Оған да бірден бір себепкер - сол кеңестік атеистік қуғын-сүргін. Қалалы жердегі көзіқарақты қажының жазбаларын атеистер үйіне тінту жүргізе отырып, жойып жіберетін болған. Қажекең сондықтан да құнды қолжазбаларын алыс ауылдардағы дос-таныстарына жіберіп отырған екен. Кеңестік кезеңде дін ұстанған жандарды қыспаққа алу тек мұнымен ғана тыйылмаған. Қажыбай сынды қажылардың жұртшылық алдындағы зор беделін төмендету үшін белгілі органдар түрлі жалалар жауып, арандатулар ұйымдастырып та отырған. Бірақ, соған қарамастан дін мен ұлт руханиятына адал қызмет еткен азаматтардың еңбегі бүгінге жетіп отыр. Қажыбай Мәндібайұлының мол мұрасы үлкен зерттеу жұмыстарын қажет етеді. Қажының соңында қалған рухани мирасты зерделеп шығу болашақтың үдесінде. Терең зерде иесінің қайраткерлігін бағалау ісі келешек ұрпақ қолындағы іс.
Зерттелу деңгейі.
Әдебиеттер
Зерттеу жұмысының нысаны пен пәні.
Диссертация жұмысының нысаны ретінде өз дәуірінің лайықты бағасын ала алмай, қоғам тарапынан ескерусіз кеткен ардақты қазақ қайраткері Қажыбай Мәндібайұлы қазақ жеріндегі ислам дінінің түбегейлі жоқ болып кетпеуіне ат салысқанын басты нысан ретінде қарастыратын боламыз.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Диссертациялық жұмыстың басты мақсаты - Қажыбай Мәндібайұлының осы күнге дейін есімі, еңбегі еленбей келген арда азаматтарымыздың бірі екенін және де лайықты бағасын беру арқылы қазақ жеріне сіңген еңбегін кеңінен таратқымыз келеді.
Осы мақсатқа сай, төмендегі міндеттер қарастырылады:
- Қажыбай Мәндібайұлының өмір сүрген кезіндегі руханият жағдайын қарастыру;
- Қажыбай Мәндібайұлының білім алуы мен шығармашылығына шолу жасау;
- Әбу Наср әл Фараби еңбектерін араб тілінен тәржімалаған қазақ қайраткері екенін дәлелдеу;
- Қажыбай Мәндібайұлының ғұлама-қайраткерлермен жазысқан хаттарына талдау жасау.
Зерттеу әдістемесі. Бұл зерттеу жұмысын теориялық білімге негізделген сапалы зерттеу деп қарастыруға болады. Зерттеу барысында деректерді талдау арқылы, тақырыпқа қатысты ақпараттың барлық түрін алуға тырыстық. Жиналған мәліметтер талданып, талдау мен синтез нәтижелері дедукция, индукция әдістері қолданыла отырып пайдаланылды. Және Қажыбай Мәндібайұлының діни қызметінің қоғамда қандай роль атқарғанын көрсету барысында классификациялау әдісі қолданылды.
Жұмыстың құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Қажыбай Мәндібайұлының өмір сүрген кезіндегі руханият жағдайы
1.1 ХХ ғасыр ортасындағы Қарағанды өңірінің діни-рухани қайраткері

Қажыбай Мәндібайұлы өмірге келген уақыт Кеңес империясының коммунистік-атеистік жүйесі салтанат құрып тұрған кез. Құдайға сену қудаланып, дін қызметкерлерінің жойылып бітуге жақын қалған уақыты. Қазақ халқының салт-дәстүрлері мен ғасырлардан келе жатқан наным-сенім жүйесін көзінің қарашығындай сақтап, атадан балаға жалғап келе жатқан ауылдық жерлерді айтпағанда ірі қалалар мен аудандардың барлығында партия комитетінің ақ дегені алғыс, қара дегені қарғыс болып тұрған заман еді. Ауылдық жерлердің өзінде шолақ белсенділер өз ағайынын аңдып, сол заманның тілімен айтқанда ескіліктің қалдықтарымен аяусыз күрес жүргізіп отырған күрделі кезең. Көненің көзі болған, талай құнды дүниелерді әріден білетін, көзі ашық, дін ілімін жоғары деңгейде меңгерген асылдарымыз атылып, асылып, айдауға айдалып болып, атеизмнің дәурені жүріп тұрған дәуір болатын. Кеңес империясы күйреп, атеизмнің аты ғана қалатын, қазақ халқы өз тәуелсіздігін алып, тілі мен діні, салт-дәстүрлері қайта оралатын заман келетіндігіне сенім қалмаған шақтың шарықтау шыңына жеткен кезі.
Мұхаммед пайғамбар, ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын: Бір заман келеді, ол заманда дінді ұстап тұру қолда шоқ ұстағанмен бірдей болады дегеніндей, дінді насихаттау былай тұрсын, оны күнделікті өмірде ұстану мұң болған заман еді.
Қажыбай Мәндібайұлы - ХХ ғасырдың заңғар тұлғасы, дін қайраткері, ұстаз, ағартушы ретінде еңбектерін болашаққа бағыттаған. Ол дін қайраткері ғана емес, аудармашы да болған. Қажыбай қажы Ислам дінінің ерекшеліктерін, қасиетті күндері мен кештерінің мәнін ашып, сондай берекелі сәттерде не істеп, қандай тілек тілеу керектігін де ұрпақтарына аманат еткен.
Қажыбай Мәндібайұлы - 1960-жылдары Қарағанды қаласы Киров аудандық мешітінің бас имамы болған. 1961 жылы сексеннен асқан жасында Мәскеуден арнайы делегациямен Меккеге қажылық сапарға барған жалғыз қазақ. Дін оқуын оқыған, араб тілін жетік меңгерген ғұлама адам болған. Белгілі фарабитанушы Ақыжан Әл-Машанимен хат жазысып, әл-Фараби еңбектерін қазақ тіліне аударуға тікелей еңбек сіңірген азамат.
ҚажыбайМәндібайұлы 1891 жылы Нұра өңірінде дүниеге келген.1959-1976 жылдар аралығында имам болған. Кейбір деректерде1896 жылы дүниеге келген деп жазылған. Ол - Әл-Фараби еңбектерін зерттеп, зерделеп, арабшадан қазақшаға тікелей тәржімалаған алғашқы аудармашылардың бірі.
Қажыбай қажының араб тілін жетік меңгергендігін сол уақыттағы Қазақстанның қазысына жазған хатынан байқауға болады. Ол кісі хатта былай деп жазған:
العالم الفاضل محقق من المتأخرين قاضي قازاغستان ساكن اغا
Аса құрметті ғалым, Қазақстанның қазысы Сәкен аға деп басталатын хат алдымен арабша кейін өз ана тілінде мәселелер қозғаған.
Қажыбай қажының біздің қолымызға жеткен қолжазбаларын қарап отырсақ, өз қолымен жазған күнделіктерінде, барлығы десек болады, арабша мысалдар, пайғамбар хадистері міндетті түрде келтіріледі. Мысалы мынадай хадисті келтіре отырып, аудармасын да жазып отырған:
الذي يرفع رأسه ويخفضه قبل الإمام إنما ناصيته بيد شيطان
Мағнасы, кімде кім басын имамнан бұрұн көтерсе болмаса имамнан бұрұн сәждеға барса хақиқат ол адамның маңдайы шайтанның қолында (Қажыбай қажының қолжазба-күнделігі, 9-бет)
Бұдан бөлек Али ибн Абу Толибтың мынан өлең жолдарын да келтіріп отырған:
يَا مَنْ بِدُنْيَاهُ اشْتَغَلْ
وَغَرَّهُ طُولُ الأَمَلْ
الموت يأتي بغتة
ً والقبر صندوق العمل
Қазақстанның Қазысы деп отырғаны - Сәдуақас Ғылмани. Қажыбай Мәндібайұлының сонау 1962-жылдары сұлу жәдидпен өріп жазған естелігі ақтоғайлық ақсақал Қалижан Жандығұловтың соңында қалған ескі сандығында сақтаулы.
Қарағандының шәрі, жазушы Серік Сағынтай ағамыз Қажыбай қажы туралы былай дейді: Оңашада ой кешсең, қазір мүмін-молдасопы боп кеткен ақсақалдар сонау 60-70 жылдары Алла жоқ! деген атеистер екені есіңе түседі. Солардың көзі тірісінің дені қазір сақалын сауып, уағыз айтып жүр. Аман жүрсін. Ал, бұл кісі - Қажыбай Мәндібайұлы сол атезим ауылында мүфти қазіретке арзу айтып, Меккеге сұранады.
Қажыбай қажының қысқаша өміржолына тоқтап кетсек. Қажекең 1896 жылы Шерубай-Нұра мен Есіл өзендері аралығында орналсқан Жолболды бабасының ата-қонысында өмірге келген. Сәкен Сейфуллиннің 1916 жылыжергілікті қазақтардың ақ патшаға қарсы көтерілісінде Ақмоладан шығып, Нұраның бойында орналасқан елдің жағдайы жайында Тар жол, тайғақ кешу кітабында Ең шеткі поселкеден шеткі қазақ аулына мені орыс Жәмшіге әрең апарды. Апарып, тез түсіріп қайтты. Бұл ауыл - біздің Тоқа деген елдің Жолболды деген ауылы. Маған жақын ауыл еді... Мен Көпбай отағасының үйіне кіріп отырдым. Ағайын болған соң және алыс жерден келе жатқан соң, мені күтті. Қаланың хал-жайын сұрады деп жазғанжерлері осы Қажыбай қажының бабасының қонысы болатын.
Дін исламға, мұсылманшылдыққа, діни сауаттылыққа, рухани білімге деген құштарлығы әкесі Мәндібай мен анасы Гүлсімнен дарыған екен. Бұл жөнінде Қажыбай қажының Құдай берген төрт баласының кенжесі, медицина ғылымдарының кандидаты, доцент Малина Қажыбайқызы былай еске алады. Әжеміз оңтүстік аймаққа танымал дін уағыздаушы Кенже қалпенің қызы екен. Ескіше оқып, тәрбиесін санасына сіңіріп өскен, араб, парсы тілдеріне жетік анасы баласына да үйретіпті. Жарымен бірге хақ дін жолын ұстанған атамыз Меккеге қажылыққа барған адам. Әкемді 7 жасынан-ақ Ақмоладағы татар медресесіне оқуға беріпті дейді.
Аталмыш медресені бітірген соң, ауылдағыанасы мұрындық болып ашқан мектепте дәріс берген, орысшаға да жүйрік жас жігіт бұдан бөлек ауылдық советтің, колхоздың төрағасы, азық-түлік комбинатының директоры, Нұра аудандық атқару комитеті кадрлар бөлімінің меңгерушісі, Мемлекеттік банк қызметкері болады. Советтік жүйенің дүрілдеп тұрған әрідінге қарсы саясатына қарамастан Алланың бұйырған парызына беріктігін, діни біліктілігін білетін мүдделес адамдар Қарағанды өңіріне аты мәшһүр Балақажы дүниеден өткенде кезде, осы кісінің орнына имам болуға өтініш жасайды. Алла Тағаланың қалауымен дұға-тілектері қабыл болып, имам болады. Өмір жолының соңына дейін, сексен жасқа келсе де 20 жыл Қарағанды мешітінің аймақтық бас имамы қызметін атқарды. Жергілікті халық абыз қажыны әулиедей қадыр тұтып өтті.
Мұхамед пайғамбардың с.а.с.
Дінді жеңіл жеткізіңдер, қиындатпаңдар деген хадисіне амал ете отырып,ислам шариғатының негізгі таным-түсініктерін жамағат көңіліне қонымды болу үшін діни ережелерді, бес уақыт намаз, ораза, айт намаздары кестелерін жер-жердегі діндарларға Мүбәрак қолдарыңызбен таратыңыздар, халықты дін жолына шақырыңыздар деп хаттар жазып, жіберіп отырған.
Қажыбай қажы өміріндегі ең маңызды оқиға, ол әр мұсылманның асыл арманы болған қажылық сапары еді.Қажекең 1961 жылы Меккеге қажылыққа барады. Ойға жиған-тергенін өлең сөзбен бірге қара сөзбен де өрнектей білген қаламгерлік қабілетін сол сапардан жазған естелігі анық аңғартады. Оған төмендегі үзінділер айғақ.
...Барлық адам баласының түпкі атасы Адам ғалейһи-с-саламнан бастап, Алла Тағала қанша пайғамбар жіберсе, сол пайғамбарлардың өмір сүріп, халықты Ислам дініне шақырған, тарихи орында, Аллаға намаз оқып, құлшылық істеудің тарихи орыны болғандықтан және мүмкіндік те болып, шамасы келген адамға Қағбатоллаға бір қабат барып, оны қажы күнінде тауаф етіп, жеті қабат айналу фарыз болғандықтан, бірнеше жылдан бері қарай баруға құмар болып жүруші едім. Сол талаппенен үстіміздегі жылы, 1961-ші жылы, януар айында Мүфти хазіретке - Қазақстан қазиына арыз бердім. Сол берген арызым қабылданып, 11 май күні Қази Ғылманұлынан 14 майда Мәскеуде болыңыз, қажыға барасыз деген телеграмма келді.
...Бізді автобуспен Меккеге алып жүрді. Қажылардың ләббайка-ләббайка деген әдеттегі айтуға тиіс болған дауыстап айтатын дұғалардың дауыстары көкке шығады. Көздерінен жастары ағып, Қағбатолаға шын жүректен, махаббатпен келе жатқан адамдар.
... Майдың 22-сі. Зулхижжа айының 8-і тәрдие, яғни шек күні таңертең тұрған соң, күн көтерілген соң Қағботалланы тауаф етіп, айналуға келдік... Аллаға сыйынып, тауаф етіп жүре бастадық. Екі сағат шамасында жеті қабат айналып та болдық. Мақам Ибраһим да екі рәкаат намаз оқып, Алладан тілек тіледік. Дүниеден қайтыс болған адамдарға, тірілерге Алла үшін достары, барлық арғы аталарымыздан тараған адамдарға дұға жасадық...
2 Қажыбай Мәндібайұлының діни қызметі
2.1 Әл-Фараби еңбектерін араб тілінен тәржімалаған қазақ қайраткері
Әбу Насыр әл-Фараби қазақ топырағынан өнген дана екенін әлемге әйгілеп танытқан атақты ғалым, академик Ақжан Машанидің Қарағандыға арнайы іздеп келіп, үйінде айлап жатып, араб, парсы, түрік тілдеріндегі шығармаларын бірге талдап, ана тіліне аудару жолдарын ақылдасып-кеңесуі жайдан-жай еместігі анық. Ғұламаның дін-исламға қатысты еңбектерін түпнұсқа тілде оқып, іліміне терең бойлауы баурағаны хақ. Тұлғаларды тұлғалар таниды, бір-бірінің қадірін біледі деген осы. Екеуі хат жазысып тұрған. Ақыжан інім, хатыңды алдым. Фарабидың қандай тақырыптағы еңбегін аударайын. Қанша уақытта бітірейін деген хаттары сыйлас, сырлас адамдар болғанын танытады.
Ғұламаның екінің бірі зерделей бермейтін еңбектерін ұғыну, тоқуы - Жүректің көзі ашылса, хақтықтың түсер сәулесі. Іштегі кірді қашырса, Адамның хикмет кеудесі дейтін Абай сөзін еске түсіреді. Алладан жіберілген қасиетті Кітап аяттарын жүрек тазалығымен қабылдап, ғылымдардың шырағын жағу құдіретіне ғибадат етіп, ардақтаған ұлы данышпанды қадір тұтуы да осыдан болса керек.
Ғылым дегенде де, сонау оныншы ықылымда ілім таратқан Әбу Насыр Әл-Фараби еңбектерін зерттеп, зерделеп, арабшадан қазақшаға тікелей тәржімелеген екен. Ел арасында Фарабиды қазаққа оралтқан Ақыжан Машани деп танылғалы не заман. Сол А.Машанидің Фараби әлемін ашуынаҚажыбай қария септігін тигізген-дүр. Сөзіміз тиянақты болуы үшін Қажыбайдың А.Машаниғажазған хатын келтірелік (бұл хат ақтоғайлық қария Қалижан Жандығұловтың сандығынан табылған. Алматыға жолданған хаттың көшірме нұсқасы да болуы мүмкін. Қалай болғанда да, хат адресатқа жеткен. Оны кейінгі хаттар нақтылайды.):
Досым Ақыжан!
Ассаламуалейкум уа рахматуллаһ уа баракатуһу.
Сіздің 17Х жазған мактубыңызды (хатыңызды) уақытында алсам да түрлі шақырулар, қызмет жағдайым уақытымды бөлгізбей, бүгін ғана көңілімді бөліп хат жаздым. Сіз сұратқан екі парақ жазуды оқып, қарап, Фарабидің өз заманында жеке дара, өнер-ғылымда өзіндік тіс қаққан адам екеніне сенімім бекіді. Қысқаша айтқанда, ол екі беттің түсінігі мынау:
Сол заманның бір ғалымы, Абу Исхақ Ибраһим бин Ғабдуллаһ асфадари деген ғалым айтады: Мен жұлдыздар ғылымын (астрономия) зерттеп білуге, оны кеңейтуге құмар болып, сол жайында жазылған кітаптарды сеніммен көп уақыт қарадым. Бұл ғылымның құралдары (обсерватория тағы басқаларының жарыққа шығуымен байланысты): Ғалым кітаптарды реттеп, ашу жөнінде еш күмәнданарлық жағдай жоқ қой деп сенсем де, соңынан көп мәселеде көріктеніп, әуелгі заманның ғылымдарының, хәкімдерінің кітаптарынан қарастыра бастадым. Солардың кітаптарынан менің ауруыма ем табыла деп ойладым. Бірақ, олардың да кітаптарын тексеріп қарап, олардың жазғандарында қанағаттанарлық ештеңе таппадым.
Анық дегенім күмән болып, сенгенім күдікті болып шықты. Енді бірнеше заман өткен уақытта, ғылымдағы күмәнді мәселелерді шешіп, оны қайсы дұрыс емес, қайсы туралы Әбу Насыр Әл-Фарабиға жолығуды ойлап жолықтым. Оған тілек қойып мұңымды айтып, Ғалым Нажмуддин осы мәселелерді ашып беруін өтіндім. Фараби бұнымды қабылдады. Мәселелердің тегін заңдарымен танысып түсіндірді. Бұл жайында көп айтылып, тартысып та қалып отырдық. Ақырында Фараби кітап жазып, күдікті мәселелердің біразын ашып берді. Айқын дәлелдермен шындыққа көзімді жеткізіп, мақсатыма жеткендеймін. Әбу Исһақ Ибраһим Ғабдуллаһтың бұл сөздерінен, бағалануына қарағанда Фарабидің өте-мөте астрономия ғылымында өзіндік ғалым екендігі анықталды. Екіншіден, сіз Фарабидің араб тілінде кітапты қазақшалап беруге бола ма депсіз. Ол жайында мен сізге мынандай сұрақ қоямын:
Ол кітап ғылымның қай саласында жазылған, әдебиеттен бе, болмаса, басқа өнер ғылым пән кітабы ма, оны қай пәннен жазылған, көлемі неше бет? Егер қазақшалауда тіліне аударған күнде еңбекақы мөлшерінің есебі қандай болмақ, осыларды жазып жіберсеңіз, соңынан жауап қайырамын. Үшінші, сіздің өзіңіздің Білім және еңбек журналында басылған мақалаңыз жайында соңынан хабарлармыз. Бұл күнде әлі қолыма түспеді.
Тілеуқор ағаңыз Қажыбай Мәндібайұлы,
7 қараша, 1969 жыл. деп қол қояды.
Осы хаттан-ақ Фарабиды қазақша сөйлеткен Машанидің арғы жағында Қажыбай Мәндібайұлы тұрғанын аңғаруға болады. Әлбетте, хаттың түпнұсқасы сақталған. Оған қоса, Ақыжан Машани мен Мәндібайұлының тағы бірер хаты ұрпақтарының қолында тұр...
Қажыбай қария мен Ақыжан Жақсыбекұлы сонау 1969-ыншы жылдан қажының ғұмырының соңына дейін хат жазысып тұрса керек. Біздің қолымызға Ақыжан Машанидің Қарағандыға жолдаған бірнеше хаты түскен еді. Хаттардың түпнұсқасын қажының қызы Малина Қажыбайқызының жеке мұрағатынан оқыдық. Сол хаттарды хронологиялық тізбесін сақтай отырып, ұсыналық:
Құрметті Қажеке!
Сіздің жазған хатыңызды кеше алдым. Менің кітап жіберген адамым өзінің ауырғаны жөнінде хабар берген жоқ. Мен сізді ауырып қалмады ма деп жүрген едім. Амандық біліп, қуанып қалдым. Екінші қуанғаным сіздің Әл-Фарабидің еңбегін өзінің түпнұсқасы арабша оқып, оның ұлы ғалым екенін, мұсылман ғалымы, қазақтан шыққан дана екендігін түсініп, бағалағаныңызға қуандым. Бұл сияқты адамдар да санаулы болып қалды ғой! Фараби сияқты адамды тану, одан үйрену, оны уағыздау әлбетте, жақсылық нышаны болар. Әмин!
Фараби ісі бұл күнде біздерге зор халықтық іс болып тұр ғой. Соған сіздің ат салысып, үлес қосқаныңыз болсын. Шама келсе, сіз сол еңбекті толық аударып шығыңыз. Бұл тарихта қалатын зор іс қой. Мүмкіндік болса, оны жариялауға тырысамыз. Болмаса, басқа еңбектерге қосып пайдаланармыз. Бұл жөнінде газетке жазармыз... Кейінгіге мирас қалар...
Менің қолыма Фарабидің жаңада басылған (Бейрут, 1968 ж.) бір кітабы түсті. Ол діни мәселелерге арналған. Пайғамбарлар тарихы, діни адамдық қағидалар, халықтар туралы. Қолыңыздағы кітап біткен соң мен оны да сізге бермек ойым бар. Оның ішінде, керекті сөздер көп. Кітапты аударғанда бір қағаздың бетіне арабша-қазақша аралас жазып отыру қолайсыз болады. Ол екеуін екі қағазға жазып, әр бет сайын бірден бастап сөйлемдерді нөмірлеп отырған дұрыс болады. Жұмысты жеңілдету үшін арабшаны көшірмей-ақ, кітаптың өз шетіне сөйлем номерін қойып отыруға болады ғой. Номер саны көбейіп кетпес үшін әр беттің нөмерін бірден бастау керек. Қысқасын айтқанда, Алла сізге қуат берсін!
Сәлеммен тілектес ініңіз: Ақыжан Жақсыбекұлы Машанов.
1973 жыл 13 март.
Мәндібайұлы сонау 1969 жылы 7-қарашада жазған жауаптан кейін қос ғұлама бірнеше дүркін хат алмасқаны анық қой. Ал мына хаттардың мазмұнына қарасаңыз, арада неше жыл өтсе тақырыптары әлі ауыса қоймағанын аңғарасыз.
Қажеке!
Хатыңызды алдым. Жауабын тез бер деген екенсіз. Міне, сол үшін жазып отырмын. Қолыңыз үйренген және Фараби хатына сәйкес үйлесімді арабша әріптен жаза бересіз-дағы. Мағынасы дұрыс болса, жазу анық болса, бір таңбадан екінші таңбаға көшіру қиын емес қой. Қолыңыздағы арабша кітаптың әр бетінің аяғында латынша жазулар бар. Ол түрікше тілде берілген ескертулер. Онда қай сүреден, қай аяттан, қай хадистен алынғаны айтылған. Басқа да ескертулер бар. Соларды да қазақша және арабша аударып, әр беттің аяғына ескертулер ретінде беріп отырсаңыз дұрыс болар еді. Ол жерде күдікті әріптер, сөздер кездеседі. Оларға да көңіл бөлу керек болар. Ондайлар табылмаса, осы жақтан жіберемін.
Тағы бір ойда болатын нәрсе, Фарабидің 1100 жылдық тойы осы күзде болмақшы. Соған керекті Фарабидің өлеңі-дұғасы аударылса жақсы болады. Соны да ақылдасу керек. Қысқасын айтқанда, жұмыс көп. Алла өзі қуат берсін. Әмин!
Сәлеммен ініңіз Ақыжан Жақсыбекұлы Машанов.
21 март 1973 жыл.
Ақыжан Машани Фарабидің туғанына 1973 жылы 1100 жыл толмақ деп отыр. Біз ел болып 870 жылы дүниеге келген, биыл 1150 жыл деп жүрміз. Бұл да ойланатын дүние тәрізді. Әлқисса, хаттарды оқылық:
Құрметті Қажеке!
Біз мұнда аман-сау жүріп жатырмыз. Жаздай ауырдым. Қазір қызметтемін. Сізге көптен хат жазылмаған себебі, біріншіден, науқастық, екіншіден, сіз аударған Әл Фараби кітабын баспаға берсін деген қаулыны алдырдық. Ол қаулы бойынша үш тілде бірдей шықсын деген. Соны дайындап жатырмыз. Бұл кітаптың арабшасы сізде еді ғой. Соны тез беріп жіберіңіз. Кейін кітаптар шығады, сонан аласыз ғой.
Сәлеммен тілектес ініңіз Ақыжан Жақсыбекұлы Машанов.
4.12.1974.
Сіздің Құранды қазақша аудармақ бір талабыңыз бар еді. Ол қалай болып жатыр?! Ол өзі зор жұмыс қой.
Сәлеммен досыңыз Ақыжан Жақсыбекұлы Машанов.
5 февраль 1975 жыл
Қажыбай Мәндібайұлы аударған Әл-Фараби трактаты:
Жоғары болған табиғат ғылымының негіздері жайында имам Фараби хәкімнің сөздері.
Бұл істі мейірімді болған Алланың атымен бастаймын және одан жәрдем сұраймын. Мақтау барлық ғаламды жаратып тәрбие етуші Аллаға ғана тән. Алланың рахматы мен сәләмі рәсулдердің ең жоғарғы мәртебелісі Мұхаммедке және оның үй-ішіне, жолдастарына, барлық оның үмметтеріне болсын. Білу керек, барлық кемістіктен пәк болған Алла Тағала сіздерді тура жолға салғай еді. Анық шынында ғақыл, жан, нәфәс (дем алу), бұл үшеуі де қоспасыз таза болған жәндіктер. Бұл үшеуін де Алла Тағала өзінің құдіретімен, тілеуімен, күшімен жаратып, үшеуін қосып, адамның денесіне біріктіріп қойды, ұйымдастырды. Ал, ақыл - бұл ардақты болған бір нұр, бұл ғақыл - рух пен нәфәстен артық қасиеттірек. Рух пен нәфәстің тұрақтайтын орны - кәміл болған ақылдың орны. Естеріңде болсын, әуелде бұл рухтар болмаған, ең әуелі Алла Тағала оларды өзінің әкірәм болған нұрынан жаратты. Алла қаласа, бұлардың баяны тезінен алдымызда көрсетілер: Бұл рухтардың жаратылып басталуы рух әл-әмірден, яғни, ешбір кемістігі болмаған Алланың әмірінен, ол Алланың әмірі барлық жәндіктің басталып жаратылуы, барлық зат Алла бол деп бұйырса болады.
Уа ма әл-тараф әл-ғали
Ал енді екіге бөлінген нұрдың жоғарғы жағы барлық өзінің көлемімен жарқырап, жалтырап тұрған нұр болды. Қозғалып тұратын болды. Себебі, Алланың құдіретімен бар жаратылыста болатын барлық махлұқаттың, қозғалушылардың бұл нұрлы негізі еді. Бұл жоғарғы нұрдан ыстықтық табиғаты туды. Бұл ыстық табиғат жұмысы істеуші табиғаттардың асылы, негізі болады. Мұнан кейін Алла Тағала ол нұрдан рух-әл Құддыс пәк рух жаратты. Мұнан кейін пәк рухпен бірге нәфсани рухты жаратты. Бұл рух нәфсани, ол барлық сезімпаз жәндіктердің істемпаз қозғаушы шаһуаттардың асылы, негізі етіп Алла Тағала жаратты. Барлық илһами болған тілектер барша ғаламның тәрбиешісі болған Алланың ирадасынан пайда болады. Мұнан кейін Алла Тағала жоғары нұрдан ғарышты көтеруші періштелерді нұрдан болған ықылымды жаратты.
Уа ма әл-тарафу әл-асфалу
Ал енді нұрдың төменгі бөлігі бәрі де қараңғы қозғалмайтын суық болған. Сол үшін оның асылы жаратылысының өзі қозғалмайтын заты болған. Ол Алла Тағаланың құдіретімен істеп бар қылуынан қозғалмай тұратын асылдан суық табиғат тудырылды. Бұдан суық істеушілер пайда болмақ. Бұдан істелетін барша заттар тас, топырақ, басқалардың негізгі болмақ. Бұдан соң Алла Тағала төменгі бөлімнен күрсіні, оның сақшы періштелерін, жаннатты, лаухіл махфузды жаратты. Енді мұнда бір-біріне қайшы екі жүйе бар. Егер, естісе деген жазушының айтуы қарсы екі жүйені айту да, Алла Тағаланың әуелгі жаратқаны Ұжымақ пен Дозақ, яки, суық пен ыстық не қозғалыс пен тоқтау, яки, қаламмен лаухіл махфузда деп айта келіп, ортадан бөлінген жоғары мен төменгі екі тараптың қайсысынан бұрын қай нәрселердің жаратылғандығы біз жоғарыда баяндаған бөлімде әуел жаратылғандағы нұр деп айтқанбыз. Алайда, бұл жайында әуелі жазылған ұжмақ еді. Басқалар Алла ағлам бұдан кейін нұрлар қорқыныш орында Алла Тағалаға он екі мың жыл құлшылықты істеп тұрып, Алла Тағалаға нұрлардан бір нәтиже шығару мақсатымен жоғарғы тарапты астыңғы тарапқа айналған. Ыстық қозғалысты нұрларға қоймақ құпия пікірімен жұмыс істейтін етіп, сондықтан жоғарғы мен төмен түзу орында екі тарап араласып, бір-біріне үйлесіп қалыптасады. Енді қалам әл-лаухіл махпузаға жазуға кіріседі. Қиямет күніне дейін не нәрсе болды, не нәрсе болмақ.
Уазаликә лиқаулиһи Тағала
Бұл Алла Тағаланың сөзі: Күн бол деп бұйрық етеді. Ыстық табиғатпен суық табиғат араласып болған уақытта ыстықтан құрғақ, суықтан дымқыл табиғаттар пайда болады. Енді бірі-біріне қарсы төрт табиғат араласып, бір табиғат түрінде болып кетті, бірікті. Бұл табиғаттардың әуелгі араласулары болды. Бұл жоғарғы төменгі барлық махлұқтардың асылы негізі болды. Алла Тағала бұл жаратылыстардың негізінен дүниедегі заттардың шегін жан-жақтарын айналасындағы батыс пен шығыс, оң мен солын илхами ақылдарын барлық хайуандардың жандарын шаһуаттардың нәфсілерін жаратпақ болды. Бұл нәфсілерге шаһуат беріп жаратуы жалғыз-жалғыз, жеке-жеке болған еркек-ұрғашы болып жаратылған махлұқтарды бірін-біріне қосып, өсіріп жинау үшін еді. Уа мән һуәһа. Осы жерден білуге болады: түрлі-түрлі айтушылардың сөздерінің теріс екендігін Алла Тағала жандарды денелерден бұрын пәлен жыл бұрын жаратты деген бұл сөзге олар тоқталған жоқ. Жоғарыда табиғат жүйесімен араласулар болды деген. Бұл жайында аят бар: Алла Тағала айтты: Алла кәпірлер естіп білмеді ме, әуелде көктер мен жер тұтас еді, біз ол екеуінің арасын айырып бөлдік деді. Ибн Ғаббас ради аллаху ғанһү ратиқ. Екі таудың арасын бекіту, екі заттың арасын бекітіп тұтастыру деген. Бұл үміт орнында Алла Тағалаға құлшылық етіп 12 мың жыл тұрған. Бұдан бір нәтиже шығаруды Алла Тағала ирадә етіп Күн бол, жарыл деп бұйрық етті, бірі жоғарыға бірі төменге екі айырылды, ортасы орталық бөлім болады. Орталықтан бірдей тегіс орталық пайда болады. Онда илһами ақылдар орналасып қалды. Ал, жоғарғы бөлімге оған ыстықтық, дымқылдық рухтар, нәфсілер орналасты. Одан Алла Тағаланың сыры мен барлық нәрселерді тірілтуге тіршілік табиғатын істеуші заттарды тудырды. Бұдан жоғары фәләк деп аталатын жеті қабат көкті Алла Тағала жаратты. Бұл жеті қабат көк жоғарғы ғаламдар періштелер жерге жарық беретін жұлдыздар үшін асыл негіз болды. Мұнан соң Алла Тағала осы аралас табиғаттан миды жаратты да, оны адамның ішкі сезімдерімен нәфәсани харекеттер үшін орнықты үй қылды. Сезімдері дегеніміз Хауас хәмсә бес сезім мүшелері олар: 1. Қол ұстап сезеді. 2. Көз көріп таниды. 3. Құлақ есітеді. 4. Мұрын иіскей біледі. 5. Тіл татып, тәтті мен ащыны айырады. Бұдан соң Алла Тағала дене мүшелерінің сезімдерін, нәфсіні миға кіргізді. Нәфсі мен миды дененің басқа да мүшелеріне де байланыстырып біріктіріп, бүкіл өмір бойы бұларды басқаруға жанды белгілеп, міндетті ету үшін. Бұдан соң суық пен құрғақтан жердің ғұнсұры негізі пайда болып, Алла Тағала одан жер астындағы кендерді жаратты. Бұл кен үш біріккендердің әуелгі бөлімі. Және де Алла Тағала осы құрғақпен салқын араласуынан Адам ғалайһиссаламның сүйектерін жаратты. Бұдан өт араласын жаратқан. Өттен Алла Тағала көк бауыр өтті жаратып, оны ет тұратын үй қылып, оны жүректің астына орнықтырып қойған, себебі, бұл саудаға жүрекке қатынасатын түрлі зиянды жұқпалы заттарды жойдыру үшін өмір бойы адамдарды зияндылардан сақтап, өмір сүру үшін Алланың жәрдемі болмақ, деп жазған.
Ғұлама Фараби хәкімнің бұл кітабын араб тілінен қазақ тіліне аударған Қажыбай Мәндібайұлы, Қарағандыда тұрушы, 1973 жылы, 28 апрель.
Ғұламаның екінің бірі зерделей бермейтін еңбектерін ұғыну, тоқуы -
Жүректің көзі ашылса,
Хақтықтың түсер сәулесі.
Іштегі кірді қашырса,
Адамның хикмет кеудесі дейтін Абай сөзін еске түсіреді. Алладан жіберілген қасиетті Кітап аяттарын жүрек тазалығымен қабылдап, ғылымдардың шырағын жағу құдіретіне ғибадат етіп, ардақтаған ұлы данышпанды қадір тұтуы да осыдан болса керек.

Қажыбай қажы Мәндібайұлының аударылмаған, қолжазба еңбектері әлі де баршылық. Олардың түпнұсқасы Қажыбай қажының ұрпақтарының қолында күні бүгінге дейін сақтаулы. Бұл шағын зерттеуде біз ғалымның кейбір қолжазбаларына шолу жасадық. Қажыбай қажының еңбектерін толық зерттеп, зерделеу жұмыстары болашақтың еншісінде.

2.2 Қажыбай Мәндібайұлының ғұлама-қайраткерлермен хат алмасуы: талдау

Хат № 231, 31 июль 1961
Құрметті имам-хатиб Қажыбай домла.
Сізге діни басқармаға жазып отырған хаттарыңыз үшін үлкен алғысымды білдіремін.
Өзіңіз арқылы Қарағанды қаласының бірінші мешітінің жамағатына дұғай сәлем айтамын, Менің ыстық ықыласым мен рахметімді жеткізуіңізді сұраймын.
Өзіңізді әрі мешіт қауымының аман болуын, сізге жүктелген діни қызметті абыроймен атқаруды Алла тағаладан дұға етіп сұраймын.
Имам-хатиб хазірет!
Өзіңізбен кітап мәселесі бойынша сөйлескен сатушы кісінің сапарға кеткен еді. Осыған байланысты уәделескен кітаптың бапу уақыты кешігетін болды. Осы себепті әзірге әл-Мәнжәд кітабын жібере тұрамын. Ал шарх әл-Бұхари кітабын алдағы уақытта жіберемін. Сізге жіберілген діни журналды оқып, жоғары дәрежеде талқылап бергеніңізге рахмет.
Бұдан бөлек Құдай қаласа араб тіліндегі нұсқасын да қосып беріп жіберемін.
Айтқан сәлемдеріңізді жеткіздім.
Амандықта жүздескенше.
Әссәләму әләйкум.
Орта Азия және Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, мүфти Зияуддинхан Бабаханов.
Бұл хатты сол уақыттағы Орта Азия және Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, мүфти Зияуддинхан Бабаханов Қажыбай Мәндібайұлына жазған. Жалпы Орта Азия және Қазақстан мұсылмандары діни басқармасына Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан және Қарақалпақстан қатарлы алты республика қарады. Осы алты республиканың діни орталығы Ташкентте болды. Әуелде Кеңестер одағы құрылған кезде тұтас мешіт, шіркеулерді жауып тастаған болатын. Алайда 1943 жылы соғыстың күйіп тұрған уағында өзбектен шыққан дін білгірі Эшон Бабахан Сталинмен кездеседі. Бұл кезде Сталинградтың өзі немістің қолына өте бастаған болатын. Сталин Эшон Бабаханнан Осы соғыста кім жеңеді? деп сұрайды. Ол Совет одағы жеңіп шығады! деп жауап беріпті. Оған шүбәланған Сталин: Біз қалай жеңеміз? Ленинградты Гитлер басып алды, Сталинград та қолдан кетті депті. Сонда Бабахан: Қай ел жетім-жесірін қорғаса, аузын асқа, иінін киімге жарытса, ғаріп-қасірді қолдаса, сол ел жеңіске жетеді деп жауап беріпті. Бұл сөз Сталинге қатты ұнайды да Не тілегің бар? деп сұрапты. Сонда Эшон Бабахан келген бұйымтайын бірден алға тартып, Орта Азия діни басқармасын ашу қа - жеттілігін айтыпты. Содан соң Эшон Бабаханды Калинин өз кабинетіне шақырып, Орта Азия діни басқармасын ашуға рұқсат берілгенін айтыпты. Осылайша 1943 жылы Сталиннің қол қоюымен Орта Азия және Қазақстан діни басқармасы (САДУМ) ашылды. Эшон Бабахан оларға дұға жасап, еліне қайтады. Көп кешікпей немістер қирай жеңіліп, шегіне бастайды. Бұл бір ұрымтал, орайлы кез болды.
Орта Азия және Қазақстан мұсылмандары діни назариятының 1958 жыл, ақпан айында болып өткен пленум мәжілісінде көріліп өткен мәселелелерден бірі Қырғызстанның Ош қаласында болған Сүлеймен тағы тауы мәселесі болды. Бұл жөнінде діни назарияттың Қырғызстан жумхуриятындағы мүшесі Қазы Ғалымхан төре Шәкір қожа ұғлұның айтқан сөздері тыңдалды. Ол кісінің айтқан сөздері былай:
Біздің Қырғызстанда Сүлеймен тағы тауы яки тахт Сулайман атауымен машһүр болып келген бір орынның бар екендігі барша діндарларға мағлұм дүр. Бұл Сүлеймен тағы тауына ескі заманнан зиярат етуниетімен көптеген халайық келген, қазіргі күнідеСүлеймен тағы тауы зияратшылардан бір уақыт болса дабос тұрғандығы көрінбейді. Әсіресе құрбан айт намазы күндері көпшілік Өзбекстан, Қырғызстан һәм Тәжікстаннан келеді. Айттан бірнеше күн бұрын жиналатын халықтың қарасы өте көп болады. Мұнда келетін адамдар сауабы болсын, қате болсын ниет етіп келіп жатады. Сүлеймен тағы тауына құрбан айт күндері ұзақтан келетін адамдар бір үмітпен, ниетпен келеді. Дегенмен бұлардың ниеттері де амалдары да қте екендігі белгілі. Себебі Сүлеймен тағы тауы деген соқыр сенім жалғаншы шейхтардың ойлап тапқан айла-тәсілдері. Осы күнге дейін сол шейхтарының қалдықтарының қолдарында жалған жазбалар бар. Олар осы жалған жазбаларды негізге алады. Басынан аяғына дейін жалған ақпараттан құралған бұл жазбаларға сенгендер яғни Сүлеймен тағы тауына келушілердің наным-сенімдерінің жалған екендігі белгілі.
Сүлеймен тағы тауы деп аталып кеткен бұл жерде тексергенімізде мынадай тарихи шындық ортаға шығады. 550 жыл бұрын Өзкент қаласында Елік сұлтанның уәзірлерінің бірі Сүлеймен шах осы орынды өзіне демалыс орны етіп алады. Аталмыш орын Дауід пайғамбардың ұлы Сүлейменнің тағы деген сөз кейін кейбір шейхтардың сөзінен кейін пайда болған. Жылдар өте бұл жерде әр түрлі нәрселер жасалған.
1500 жылы Захируддин Мухаммад Бабыр мырза Сүлеймен тағы тауына арнап кішкене күмбез орнатады. Бұл ақпарат Бабырнамада келген. Бұл күмбез шейхтарға таптырмас олжа болды әрі әлі күнге дейін сақталып келеді. Демек Сүйлемен тағы мұсылмандар зиярат ететін мазар немесе шариғатқа сай зиярат етеуге келетін жер емес.
Сүлеймен тағы тауына құрбан айт немес басқа күні келушілердің наным сенімдері шариғат тұрғысынан қате әрі соқыр сенім екендігі көрінеді. Олар осы соқыр сенімдері арқылы ислам шаиғатына қарсы келіп, діннен шығып қалу қаупі бар. Себебі олар жоғарыда келтірілген жалған жазбаларда келгендей құрбан айт күндері Сүлеймен тағы тауына келетін болса қажылықтың жартысын өтеген болады деп айтады. Зияратшылар Сүлеймен тағы тауы жайлы (Исламда Алланың Меккесі болса) Мекке арабтікі бұл біздің Меккеміз яғни Арабстанда арабтардың меккесі болса бұл ажам жұртының Меккесі деген теріс пиғылды сөздер айтады. Бұл Аллаға серік қосу болады. Осы себепті Құрбан айтта мұнда жиналатын халықтың саны өте көп. Сүлеймен тағын зиярат ету, құрбан айтта осында келу қажылықтың жартысы әрі бұл жер Меккейи ажам деп айтып жүрген Зәйд Ансари хожа есімді кісі. Бұлар осылайша жалған хадистер бар деп айтып келеді.
Мұсылмандардың наным сеніміндегі бұл қателіктерді жөндеп, тура жолды көрсету Орта Азия және Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының негізгі бір міндеті екендігіне ешкім қарсы пікір айта қоймас деп ойлаймын. Қырғызстанның қазысы ретінде діни басқарма пленум мүшелеріне мынадай ұсыныс айтамын. Құрбан айт күндері Сүлеймен тағы тауына жиналған жұрттың әрекетті соқыр сенім әрі шариғатқа сай емес екендігін пәтуа ретінде шығарып діни қызметерлер арқылы барша халайыққа түсіндіру жұмыстарын жүргізсек нәтижелі бір іс болар еді.
Қазы Ғалымхан төренің айтқан сөздері пленум мүшелері тарапынан тыңдалып күн тәртібіне енгізілді. Сүлеймен тағы тауында болып жатқан істердің шариғатқа қайшы әрекеттер екендігі анықталды.
1) Сүлеймен тағы тауы қасиетті мекенге жатпайды. Дегенмен бұл тау жайлы жер-жерлерде оның қасиеті бар деп қате соқыр-сеніммен айтылып келеді.
2) Осы қате болған соқыр сенімнің нәтижесінде зияратшылар сауап табады, бұл жерде жасаған дұғалары қабыл болады, зияратшылар нәзір құрбандық шалса ниеттеріне жетіп, дұғасы қабыл болады деген сөздерге сенеді.
3) Осы қате болған соқыр сенімнің нәтижесінде тауға сыйыну, ол жерде болмаған, болуы да күмәнді әруақтарға сыййыну, әр түрлі сыйлықтар алып келіп шейхтарға береді, әруақтарға арнап мал сояды.
4) Сүлеймен тағы тауындағы кейбір жерлер барып сүйкеніп, аунап, кейбір тастармен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.