Ағашты механикалық тәсілмен өңдеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Көркем еңбек пәні кафедрасы
"Көркем еңбек" пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы:"Фанера материалдарынан қобдиша жасау"
Орындаған: ҚанатовС.С
Ғылыми жетекші: Жалдыбеков Е.А
Орал - 2023 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қобдиша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Қобдиша жасау үшін қажетті құрал- саймандар ... ... ... .5
2. Ағаштың тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..6
2.1 Ағаштың физикалық және механикалық қасиеттері ... ...12
2.2 Ағашқа ою салу өнерi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..15
3. Бұйымды әрлеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..17
3.1Өндіру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..26
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің өзектілігі.Халқымыздың өмір-тіршілігінде ағаштан жасалатын бұйымдар өте кең таралған. Сонымен бірге, қазақтың тұрмыстық тұтынуындағы бүтін аспаптың түгелдерлігінің заты ағаш.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Себебі, ертеде қазақтың баспанасы киіз үйінен бастап, қарапайым қасығына дейін ағаштан жасалып отырған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Неге десеңіз, ағаш бұйымдар ыңғайлы, пайдалануға тиімді, сонымен бірге ол тұрмыстық зат есебінде ғана емес, сән үшін де қолданылып, биік өнер дәрежесіне жеткізілген. "Алтынмен аптап, күміспен қаптап" дегендей, әр әулеттің жағдайына қарай зерлеп, әшекейлеп жасалған дүниені тұтынып келген. Ерте кездері бұл өнердің иесін ұста, он саусағынан өнер тамған шебер деп құрмет тұтқан. Қазіргі күні бұл кәсіп қолданбалы сәндік өнер деп айтылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ерте заманда темір ыдыстардың қат кезінде даладағы малшы алдындағы қойын сауып жіберіп, отқа тасты қыздырып, ағаш тостағандағы сүтке қызып тұрған тасты салып жіберіп пісіреді екен. Мұны "қорықтық" болмаса "тас қорық" деп атаған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақтың ет тартатын астау-табағы, құрт езетін астауы, сүт, қымыз құятын шарасы, шөміш, саптыаяқ секілді барлық ыдыс-аяғы ағаштан жасалған. Оның ішінде сыйлы, қадірлі қонағына ұсынатын ыдыс-аяқтың жөні тіптен бөлек. Кейінгі кездері ел ішінде осы дәстүрді ұстанатын отбасылардың қатары көбейіп, ағаш бұйымдарды күнделікті тұрмысына қолдана бастады. Қазір қазақтың өз өнерін, байлығын өзіне көрсететін заман. Дегенмен, ағаш бұйымдары табиғи зат болғаннан кейін таза ұстап, орнымен қолдансаңыз ұзақ жылға шыдайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ата-бабаларымыз ағаштың түрін, жай-күйін өте жақсы білген. Сондықтан, ыдыс-аяқты көбінесе ағаштың безінен, қатты жерінен жасап отырған. Ағаш ыдыс жарылып кетпеуі үшін оны майлап, май сіңіру керек. Сонда оның ішіне су сіңбейді. Екінші әдіс - оны құрсаулау. Күбінің, үлкен шара ыдыстың сыртын темірмен құрсаулап тастайды. Бұл да жарылып кетпеуден сақтайды және ыдыстың сырты, түбі әр затқа соғылып мүжіліп кетпесін дегеннен туған. Ағаш ұсталарының өздерінің арнайы құрал-сайманы бар. Олар ағаш шабатын шот, қашаудың түр-түрі, ыңғыру, үскі секілді құралдар. Бұрынғы уақытта ағашты иіу, жұмсартудың тәсілдері болған. Әкемнен естуімше, ертеде ағашты малдың қиымен араластырып, су құйып жерге көміп тастайды екен. Сол кезде ол қызады да, белгілі бір күйге жеткенде ағаш жұмсарады. Дәл осы сәтте қазып алып, тезге салып, өзіне қажетті қалыпқа иіп жасап алады. Міне, осындай күрделі әдіс-тәсілдердің арқасында бүгінгі күні адам баласының ойы жетпейтін дүниелерді жарыққа шығарып отырған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Осындай ағаш бұйымдарының ішінде қобдишада елеулі орын алады. Қазақ халқының тұрмыс- тіршілігінде сандық, сандықша, қобдиша секілді атаулар керекті заттар мен тағамдарды, ұсақ- түйек заттарды салу үшін пайдаланылған бұйымдарға берілген. Қобдиша көбінесе қыз балалардың тұрмысқа қажетті ұсақ- түйек заттарын салуға арналған. Осы ретте қазіргі кезде қобдишаның пайдалану өрісі мен жасалу жолы бұзылғанымен, оны қайта жаңғырту біздің міндетіміз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің мақсаты: Ағаштан жасалатын бұйымдарды зерттеу және насихаттау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің міндеттері:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Ағашты өңдеу тарихын зерттей отырып, сәндік қобдиша жасау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Технология сабағында ағаштан бұйымдар жасап, оқушылардың шығармашылық қабілетін жандандыру әдістерін көрсету.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- ағаштан бұйымдар жасау барысында туындайтын қиындықтарды сараптау мен оларды шешу мүмкіндіктерін зерттеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің теориялық маңызы:технология пәнінде ағаш бұйымдарын жасаудың теориялық және әдіснамалық негіздері басшылыққа алынды;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің әдістемелік маңызы:технология пәнінде ағаш бұйымдарын жасау арқылы балаларды шығармашылыққа баулу басшылыққа алынды;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу әдістері: педагогикалық, ғылыми-әдістемелік материалдар мен әдебиеттердегі ағаштан жасалатын бұйымдар туралы ғылыми деректерді кешенді жүйемен салыстырмалы талдау, зерттеу нысаны мен пәніне байланысты негізгі ұғымдарды сараптау, эксперименталды-диагностикалау әдістемелері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу көздері: педагогика, технология ғылымдарының классиктерінің еңбектері, жалпыға міндетті білім берудің мемлекеттік стандарттары, оқу бағдарламалары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қобдиша
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қобди - ұсақ-түйек салатын кішкене сандықша. Бітеу ағаштың ішін текшелеп немесе сопақшалап қобылап, ойып алады. Бетіне қайыс топсалы немесе суырмалы қақпақ орнатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құрастыру әдістері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.Шегелеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.Бұрандалы шеге
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.Ағаш сынасы арқылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.Желімдеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5.Ойма қиыстыру арқылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қобди жасау технологиясы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.Сызғыш 6.Бұрандалар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.Ағаш балға 7.Топса
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.Сүргі 8.Ілмектер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.Ағаш арасы 9.Ою-өрнек ою әдістері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5.Темір арасы 10.Дайын бұйымды құрастыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сый кәделік қобдишаның жасалу технологиясы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.Сандықтың негізі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.Қақпағы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.Құлып тілшесі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.Топсалар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5.Екіжаны
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6.Сандықтыңасты
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жағадансандығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұқа ағаштан жасалынатын сырты терімен қаптанылады,тек бет жағы ғана әр-түрлі өрнектермен безендіріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Фанерадан жасалатын қобдиша түрлері:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Музыкалық қобдиша, ақша сақтауға, хат жинауға, кеңсе тауарларына арналған қобдиша, сәндік қобдишалары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Қобдиша жасау үшін қажетті құрал- саймандар (ағаш өңдеу құралдары)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш өңдеу жабдықтары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш -- қатты бағаны бар және ол бағаннан ұшар басын қалыптастыратын бұтақтары бар көп жылдық өсімдік.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш бұйымдары мен құрылыс жұмыстарын жасауға арналғн жабдықтар -- араланған материалдарды дайындамаларға пішіндейтін тізбектер, өлшеп-кесетін және шетжақтайтын білдектер, кесектерді ұзындығы бойынша тұтастыратын тізбектер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш жаңқаларынан жасалған тақтайлар -- мочевинді және фенол формальдегидті шайырлармен байланыстырып ыссы күйде қысымдау арқылы ағаштың ағаштың жаңқаларынан жасалған материалдар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш кесетін құралдар- ағашты механикалық кесіп өңдеуге арналған құралдар. Олардың түрлері: аралар (қол ара, механизацияланған, машиналық арнайыланндырылған); беттерді өңдеуге арналған құралдар (балталар, қашаулар, сүргілер, электрсүргілер, электржоңғыштар, ағаш өңдейтін білдектердің құрама бөлшектері пышақтар мен жоңғылар); ағаш бұйымдарда тесіктер жасайтын құралдар (қашаулар, бұрғылар, электрбұрғылағыштар); ойықтарды қашайтын шынжырлы құрылғылар т.б.).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш кесу өндірісінің жабдықтары -- бөренелерді сұрыптап қажетті қималы араланған материалдар мен дайындамалар жасау үшін әртүрлі механикалық кесіп өңдеу жұмыстарын жасайтын құрылғылар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш қоспасы -- сумен араластырылған жаңқаларын диірменде ұнтақтау арқылы жасалған талшықты масса. Бұл зат қағаздарды, картондарды және ағаш талшықты тақталарды өңдіргенде жартылай өнім ретінде қолданылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш құрылымдары- толығымен немесе көбіне ағаш материалдарынан жасалған құрылыс құрылымдары (арқалықтар, фермалар, арқалар, жақтаулар, күмбездер т.б.). Ағаш құрылымдары өндіріс, тұрмыс, ауылшаруашылық т.б. ғимараттарды жабуға қолданылады. Сонымен қатар олар көпірлерде, эстакадаларда, электр энергиясын беретін желілерді тіреуде т.б. құрылыстарда қолданылады. Ашық ауада қолданылатын ағаш құрылымдар шіруден сақтайтын заттармен қанықтырылады. Ағаш құрылымдардан жасалған тетіктер, өзара қашалған кертіктер, кілтектер, шегелер, бұрандалар, металдан жасалған бекіткіштерді енгізу арқылы және желімдеу арқылы байланыстырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш материалдарды тілетін екі қабатты жақтау -- механизацияланған ағаш аралайтын ағындарда ұзындықтары 3 ... 7 м келетін бөренелер мен сырықтарды бойлай тілуге арналған құрылғы. Тілінетін бөренелердің диаметрлері мен сырықтардың қалыңдықтарының ең үлкен өлшемдері 240 ... 700 мм.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш материалдары -- табиғи сүректі байланыстырғыш заттармен (мысалы, синтетикалық шайырлармен) қанықтырылып, желімдеп жапсырып, жоғары температурада қысымдап жасалған құрылымдық және әртүрлі жөндеу жұмыстарын жасайтын материалдар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш материалдары, ағаш түржиындары -- табиғи құрылымы мен химиялық құрамын сақтаған ағаштан істелген материал.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шеберлік-ұсталық құралдар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құрылыс материалдарды өңдеу үшін қолданылатын қолмен атқаратын немесе механизацияланған құралдар. Бұларға кесетін, өлшеп белгілейтін және қосымша құралдар жатады. Қолмен кесіп жұмыс істеуге балталар, аралар, сүргілер, қашаулар, бұрғылар т.б., ал механизацияланған, қолмен жұмыс істеткізетін пневматикалық және электрлік жетектері бар машиналар (шынжырлы, дискілі және таспалы аралар сүргілер), қашаулар, бұрғылаушы машиналар т.б.) жатады. Өлшеп белгілейтін құралдарға метрлер, сызғыштар, бұрыштамалар рулеткалар, тіктеуіштер, кронциркульдер, ішөлшегіштер, сызыққұралдар т.б. жатады. Қосымша құралдарға балғалар, бұрауыштар, сомын кілттері, тістеуіктер, атауыздар, қысқаштар т.б. жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шеберханасы -- ағаш материалдарынан бұйымдар жасайтын шеберхана.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шебері -- сүрек материалдарынан әртүрлі бұйымдар (терезе жақтаулары, ірге бастырғылары, жақтау маңдайшалары, бөлмелердің немесе ғимараттардың ішкі жабдықтарының элементтері, жиһаздар т.б.) жасайтын ұста.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шебері (Ағашшы ) - ағаштан түрлі тұтыну бұйымдары мен үй жиһаздарын жасайтын маман. Ағаштан түйін түйетін шеберлерді төрт топқа бөліп қарастыруға болады: балташылар - үй құрау, арба, шана, есік, терезе жақтауларын тағы басқа жасаушылар; үйшілер - киіз үйдің кереге, уық, шаңырақ, сықырлауық, адалбақан, асадал сынды тағы басқа бұйымдарын жасаушылар; оймашылар - жүкаяқ, кереует, кебеже, абдыра, саз аспаптарын оюлап жасаушылар; тоқушылар - себет, ергенек, қорап тағы басқа тұрмыстық бұйымдарын тоқушылар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағашшы күнделікті тұтынатын ас-су жабдықтарын: тостаған, аяқ-табақ, сапты аяқ, ожау, қалақ, иіелек, күбі, астау, ат әбзелдері (ердің қаңқасы, ашамай), үй жиһаздарын: жүкаяқ, кебеже, сандық, асадал, адалбақан, аша, бақан, тіреуіш, төсек, бесік тағы басқа дүйім дүниені жаcaп, мәнерлейді. Ағаштан жасалған бұйымдар төзімді, әрі жеңіл болғандықтан, қазақ көшпелі тұрмысында қолдануға ыңғайлы болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш тасуға ыңғайлы болғандықтан ағашшы үйін орманға жақын жерге салған. Ағашшы кәсібімен айналысатындар қайың, арша, қарағай, тораңғы сияқты ағаштарды таңдап алып, көлеңке, әрі кұрғақ жерде кептіріп, жонып сүргілейді. Ағашты кесу, тесу, ою, ыңғырулау, өңдеу, дайын болған соң, бояу, оюлау, бедер салу сияқты істерге кіріседі. Ағаш үйдің уығын морлап ию, керегені қырып көктеу, шаңырақ ию, есік үйлестіру сияқты тәсілдер де кең қолданылды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шебері өздері өмір сүрген табиғи ортадан керегін тауып, таңдап, қажетті бұйымдар жасай білген. Ағаш желімін де қолдан қайнатып дайындаған. Сөйтіп, ағашшылар өздері жасаған бұйымдарды сатып немесе малға, тағамға айырбастап, кәсіпшілігімен күн көрген.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шеберлік аспаптары - ағаш ұқсату, өңдеу жұмыстарына қажетті саймандар. Кез келген жұмысты бастар алдында ағаш шебері кұрал-саймандарын сайлап алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш ұсталары кұрал-саймандарын кесу, шабу, қию, жону, керту, ою, оймыштау, қырнау, қыру, тесу, сургілеу, тілу, қару, бояу, жылтырату, сырлау, шегелеу, желімдеу және тағы басқа жұмыстарда қолданды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шеберінің негізгі құралдары мыналар: балта, балға, ара, шот, сүргі, бұрғы, түрпі, тез, қашау, шапқы, қырғыш, ұңғы, ыңғыру, сыдырғы, егеу, тістеуік, үскі, пышақ түрлері және тағы басқа ағаш шеберінің аспаптар қатарына ағаш балға, шот, атауыз (қысқы), аталғы, пышақ, пәрмі, қолшығыр, балға, ағаш балға, ұртоқпақ (қолағаш), қырғыш, сүмсуір, қаламдықтемір (көзеуіш), ақсақтемір, қайрақ, білеу, қылау, жануыш, сүргі, зімпара, бұлғауыш, қылқалам, қуысқұлақ, белтемір, інкенже, жаңғырық, сына жатады. Бұлардың кейбірі сайманды ұруға (ағаш балға, ұртоқпақ (қолағаш), екіншісі - өлшеуге (ақсақтемір) немесе кұрал-сайманды қайрау немесе астына тосып салу (жаңғырық, сына) сияқты жұмыстарға пайдаланылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағашты аршу- аршылау білдектерінде немесе қол құралмен ағаштың діңінен қабығын ажырату. Бұл сүректі химиялық немесе механикалық өңдеуге дайындық ретінде жасайтын негізгі операцияның бірі. Аршудың үш түрі болады: тұрпайы, таза аршылау және жарым-жартылай. Тұрпай аршылау кезінде бөрененің тек қана қабығы ажыратылады да, ал жарым-жыртылай (бетінің 95 пайызына дейін) талшығы тарамдалып тұратын қабығы алынады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Ара -- Ағаш кесу үшін қолданылатын құрал.2. Аталғы -- Екі қолмен ұстап, ағаштың қабығын аршитын қисық пышақ.3. Байтесе -- Шаңырақ ағашын беттеп шауып, белгілі қалыпқа келтіретін құрал.4. Балта -- Өткір жүзді, ағаш шабатын сабы бар құрал.5. Жоңғы -- Ағаш жонатын құрал. 6. Қобы -- Ағаштың бетін оюлап, өрнек салуға арналған аспап.7. Қолағаш.- Қазық, қада қағуға арналған құрал, тоқпақ.8. Қуысқұлақ -- Ағашты үңгіп шабу үшін, екі шетін ішіне қарай иілдіре жасайтын шот9. Мор -- Үйшілердің ағашты қыздырып, ию үшін қойдың қиын тұтатып, бықсытып жаққан оты бар шұңқыр жер.10. Пышқы -- Араның ағаш кесетін кішірек түрі.11. Сарнақ -- Киіз үй сүйегіне (уық, кереге) сыздық салатын, әр жерінде тісі бар құрал 12. Сүргі -- Ағашты өңдеу, тегістеу үшін қолданылатын құрал.13. Сықауырын -- Тезге салған ағашты қатты қысып, басып тұрып, түзейтін не бүгетін ағаш құрал14. Тез -- Киіз үй сүйегін: уық, кереге т.б. жасалатын ағаштарды морланғаннан кейін, түзейтін не бүгетін ағаш құрал.15. Ұңғуыр -- Ағашты ұңғып, белгілі қалыпқа келтіретін құрал.16. Үскі -- Ағашты тесетін іші қуыс біз.17. Шапашот -- Имек ағашқа сапталған, ағаш шабатын құрал.18. Шот -- Ағаш шабатын құрал шапашот
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.Ағаш тарихы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш ежелден маңызды құрылыс материалы болып табылады, оның кең пайдалануын тығыздығы аз ғана болғанмен, беріктігі жоғарлығы, жылу өткізгіштігінің төмендігі, өндеуінің жеңілдігімен түсіндіруге болады. Сонымен қатар ағаштың айтарлықтай кемшілігі бар. Олар: әртүрлі бағыттағы қасиеттерінің әркелкілігі, оңай шіруі, жоғары сусорғыштығы, санқила ауруларының болуы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш - көп жылдық өсімдік. Ол діңнен, бұтақтар мен тамырлардан тұрады. Ағаштың діңі басты және барынша құнды бөлігі, діңнің құрылымына ағаш құрылыс материалы ретіндегі сапасы тәуелді. Діңнің ағашы әр бағытта әртүрлі құрылымда болады. Тегінде ағашты үш түрлі тілік бойынша қарайды. Олар: көлдеңен, радиалды ұзын бойына (диаметрі немесе радиусы бойынша) және тангентальды ұзын бойына (хорда бойынша).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш құрылымын жай көзбен немесе микроскоппен зерттеуге болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жай көзбен макроқұрылымын, микроскоппен микроқұрылымын білуге болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Макроқұрылымы; қабық,ағаш,камбий және өзек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Микроқұрылымы: әртүрлі мөлшердегі және түрдегі көптеген тірі және өлі клеткалар. Тірі клетка қабық, протоплазма мен өзек. Атқаратын қызметіне қарай ағаш клеткалары өткізуші, механикалық, кор жинаушы болып бөлінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш өңдеу технологиясы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Технология - қоғамғақажетті заттарды дайындау барысында техникалық әдістерді және еңбек түрлерін қолдану туралы ғылым. Мақсаты- адам еңбегімен құралдар қызметін аз мөлшерд е қолдану және шыққан шығынды қысқа мерзімде қайтару.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Технологиялық процесс - өндірістік процесстің бір бөлігі, өндірістік заттың өзгеру стаысын білдіруші.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ал технологиялық жүйе, жалпы айтқанда, технологиялық машинаның, жабдықтардың, құралдардың және өңделмелі нәрсенің бірігіп жұмыс істеуінен тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағашты механикалық тәсілмен өңдеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш өңдейтін тәсілдердің екі түрі бар, олар: кесу және қысу. Ағаш материалдарын кесу арқылы өңдейтін машинаны станок деп, ал қысу арқылы механикалық тәсілмен өңдейтін машинаны пресс деп атайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кез келген станок қозғаушы, жеткізуші және атқарушы механизмдердің, сондай ақ басқару реттеу мен бақылау механизмдерінің кешенді жиынтығы болып табылады. Қозғаушы механизм (қозғаушы тетік)қуаттың өзге түрлерін (электр, химия) қозғалыстың механикалық қуатын айналдыру үшін қажет. Станоктар электрлік, гидравликалық, механикалық, пневматикалық және басқа жетек түрлерімен іске қосылады. Жеке электр жетегі бар станоктар неғұрлым кеңінен тараған. Жеткізуші механизм қозғалыс параметрлерін қозғаушы тетіктен (қозғалтқыштан) атқарушы механизмдерге жеткізу және өзгерту үшін қызмет етеді. Станоктың атқарушы механизм кесу мен беріліс жөніндегі жұмысшы қозғалысын қамтамасыз етеді. Кесудің басты қозғалысын жеткізуші механизм (басты жетек) жұмысшы біліктің айналысын іске қосуға арналған. Механизм қозғалысының екі түрлі сұлбасы бар. Бірінші жағдайда, қозғалыс қорғаушы тетіктен (қозғалтқыштан) жұмысшы білікке бірден жеткізіледі. Мұндай кезде кескіш аспап қозғаушы тетік білігінің айналу шапшандығына тең шапшандықпен айналады. Сондықтан оның айналу шапшаңдығын өзгерту мүмкін емес. Ал екінші жағдайда, қозғалыс қозғаушы тетіктен (қозғалтқыштан) жұмысшы білікке жеткізуші механизм арқылы беріледі. Бұл механизмнің көмегімен қозғалыстың өлшемдерін өзгертуге болады. Беріліс механизмі дайындалған ағаш материалдарын немесе аспапты өңдеу кезінде бір орыннан екінші орынға жеткізіп беруді қамтамасыз етеді. Беріліс механизмі қозғалысының қуат алатын қайнар көзі жеке немесе басты қозғаушы тетік болуы мүмкін, ал қозғалысты жеткізіп беріп, іске қосу жеткізуші механизмдердің көмегімен жүзеге асырылады. Қозғалысты жеткізуші механизмдер құрылымы жағынан белдікті, шынжырлы, тісті жеткізушілер деп бөлінеді. Қозғалысты беріліс механизміне жеткізу үшін көбіне бұрандалы, білтелі және басқа механизмдер қолданылады. Беріліс механизмі құрылым жағынан айналмалы біліктер, конвейрлі таспалар, шынжырлар, шынжыр табанды болып жасалуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Басқару және реттеу механизмдері кесу мен беру шапшаңдығы, кесу тереңдігі сияқты негізгі көрсеткіштерді жөнге келтіруді, реттеп отыруды қамтамасыз ету үшін қажет. Бақылау механизмдері өңдеу ісінің мөлшері үлгісін, сапасын өлшеу мен бақылау қызметтерін, сондай ақ бұйымдардың санын есептеу, салмағын анықтау, түр түрін іріктеп, сұрыптау сияқты қызметтерді атқарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әр станоктың құрамында мынадай негізгі құрылымдық бөлшектер бар: станок орнатылатын негізгі жұмыс үстелі, жұмыс білік, кескіш аспап. Ал қосалқы құрылғыға мыналар жатады: қоршау, бағыттаумен және қысып ұстайтын құрылғылар, тоқтату жүргізу тетіктері, май жағуға арналған тетіктер т.б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Станок орнатылатын тіректі негіз көбінесе шойыннан құйылып жасалады. Оған станоктың барлық бөлшектері орнатылып, тұрақты, берік, тұруы қамтамасыз етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыс үстелі дайындалған ағаш материалдарын өңдеу үшін қажет. Құрылымдық жағынан ондай үстемдер бір орыннан қозғалмайтын тұрақты, жазылмалы т.б. болып келеді. Жұмыс үстелі көбінесе беті тегістеліп дәл өлшенген, жылтыр тақта түрінде шойыннан жасалады. Жұмысшы біліктер жанып жону тәсілмен болаттан жасалады. Олар өзінің құрылым жағынан алуан түрлі болып келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағашты механикалық тәсілмен өңдеудің технологиялық процесі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Технологиялық процесс өндірістік процестің бір бөлігі болып табылады. Ол өндірістік шикізат пен материалдың мөлшерін, түрін немесе қасиетін өзгертумен тікелей байланысты жүргізіледі. Ағаштан түрлі бұйымдар жасаудың технологиялық процесс бірнеше кезеңге бөлінеді. Олар: материалдарды кептіріп құрғату, дайындауға арналған ағаш материалдарын өлшеп кесу, дайындалған ағаш материалдарын дұрыс үлгі мен дәл өлшемдерге келтіру үшін механикалық тәсілмен өңдеу, дайындалған құрамдас ағаш материалдарын бір-біріне желімдеп жапсыру мен шебіктеу, тазартылған ағаш материалдарын ақтық үлгіге келтіруге үшін механикалық тәсілмен өңдеу, бөлшектерді бір тұтас құрастырылған бірлік өлшеміне жинақтау, оларды механикалық тәсілмен өңдеу, дайын болған тұтас бұйымды біржола өңдеп бітіру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Технологиялық процестің бұл сатының кезеңдерінің реттілігі бұл сатының кезеңдерінің реттілігі бұйымның құрылымына, шикізаттың түріне, өңдеу жұмыстарының тәсілдеріне, өндірісті ұйымдастыру ісіне, механикаландыру құралдарына байланысты жағдайларға қарай өзгеріп тұрады. Технологиялық процестің әрбір сатылық кезеңінде жұмыстың белгілі бір түрлері мен технологиялық операциялар атқарылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операциялар өңдеу жұмыстарының сипатына және станоктың түрлеріне қарай өтпелі немесе позициялы болады. Өтпелі операциялар кезінде дайындалған бөлшекті өңдеу процесі станоктың бір шетінен екінші шетіне дейін өтеді. Ал позициялы операциялар кезінде бөлшек станокқа тапжылмай етіп мықтап бекітіледі де, кескіш аспап іске кіріседі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Технологиялық операцияларды атқару тәсілдерінің құрылымы жұмыстың түріне, станоктың түріне, бөлшектердің құрылымына және басқа жағдайларға қарай өзгеріп отырады. Мысалы қондырғылар мен позициялар тек қана позициялы операциялар кезінде, ал өткелдер мен өтпелілік тен өтпелі операциялар кезінде орын алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұған мысал ретінде тік бұрышты бөлшекті қиюластыру операциясының құрамдас бөліктерін қарастырайық. Операция төрт өтпелі бөліктен тұрады, яғниағаштың бетін екі рет, шетін екі рет жону керек. Сөйтіп, ағаштың әр түрлі төрт бөлік бетін өңдеуге тура келеді. Ал өз кезегінде ағаштың екі бетімен екі шетін қиюластырудың кем дегенде екі өтпелі операциясы болады. Соның әрқайсысының нәтижесінде ағаштың бір қабаты алынып тасталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш станогында өңдейтін жұмысты ұйымдастыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Айналатын денелер түріндегі бөлшектерді жасау үшін оларды токарь станогына салып, жонып өңдейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазіргі кезде елімізде орталықты, қарама-қарсы және орталықсыз токарь станоктары қолданылады. Орталықты станоктарда салыстырмалы түрде алғандағы диаметрі онша үлкен емес, ұзынша бөлшектер өңделеді. Дайындалған ағаш материалдары алдыңғы артқы қыспақтардың орталығы арасына мықтап бекітіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қарама-қарсы тік станоктарда көлемі едәуір үлкен, жайпақ бөлшектер өңделеді. Олар алдыңғы қыспақ тығырығында мықтап бекітіледі.Мұндай станокта артқы қыспақ тетігі болмайды. Орталықсыз (дөңгелек таяқшалы) станоктар цилиндр және конус тәрізді үлгәдегә бөлшектерді жасап шығаруға қолданылады. Станоктың кескіш пышақтарының өткір жүздері ішке қарай бағытталған, іші қуыс пышақ басты болып табылады. Өңделуге арналған ағаш материалы өз осіне айналатын пышақ басына сәйкес беріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш өңдейтін СТД-1120м үлгісіндегі токарь станогының негізгі бөлігі бағыттаушы тетіктермен қоса алғанда, шойыннан құрылған тіректі негізі(6) болып табылады. Ол өзінің екі тіректі табаны (5) арқылы станоктың тұрақты әрі берік тұруын қамтамасыз етеді. Оған алдыңғы (7) және артқы (13) қыспақ тетіктер, ұстайтын тұтқасы (11) орналастырылған. Станоктың жұмыс механизмдері кесу аймағын (жұмыс кеңістігін) құрайды.Бұл аймақ байқау экраны бар қорғағышпен (12) жабылып тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Станок орнатылатын тіректі негіз өзінің тірек табандары арқылы ағаштан жасалған арнаулы табанға (1) мықтап бекітілген. Оның сол бөлігіне станоктың электрмеханикалық жетегі орнатылған. Ол жетек белдікті іске қосатын, білікке бекітілген қос сатылы тегершіктің сыналы белдігінен және токарь станогының алдыңғы қыспақ тетігінің айналдырығына бекітілген екінші қос сатылы тегершіктен тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Айналдырықтың айналу шапшаңдығын өзгерту жетек белдікті бір тегершіктің тұтқасынан екінші тегершіктің тұтқасынан екінші тегершіктің тұтқасына екінші тегершіктің тұтқасына ауыстыру арқылы жүзеге асырылады. Станоктың жетегі сақтандырып тұратын қорғаныш қаптамамен жабулы тұрады, ал ол қаптама (3) бұранданың көмегімен мықтап бекітіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Станок жұмысына басшылық жасау түймеше тетік блогы (8) арқылы қамтамасыз етіледі. Ол блок алдыңғы қыспақ тетікке (7) орналастырылған. Дәл осы жерге жарық түсіретін шам (9) бекітіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дайындалған ағаш материалдарын бекітіп ұстату үшін ауыспалы айналдырықтың саптамма тетіктері пайдаланылады. Оған орталық шанышқысы (үш тісті айыр) бар корпус, патрон, өңделетін ағашты станокқа бекітіп ұстайтын тығырық жатады. Әзірленген қысқа ағаш материалдары ішкі ойықтарды ойып-жону кезінде патронға бекітілетін болса, ағаш материалдарының диаметрі неғұрлым үлкендері тығырыққа орналастырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жетектің сақтандырғыш қоршауының қақпағын электроқозғалтқышпен ашқан кезде, оған электр қуаты берілмей, тоқтап қалатындай етіп сақтықпен жалғастырылған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағашты кесіп өңдеу айғағы алдын ала қорғағыш қоршаумен жабдықталған. Атап айтқанда, қабылдаушы тетік жұмыс істеп тұрған адамды түсіп жататын жаңқалардан қорғайды және шаң-тозаңның түсуін бәсеңдетеді, үгінді қалдықтардың үйіліп қалуын азайтады. Қоршау, негізінен металл корпустан, шыныдан және брезент кездемеден тұрады. Қажет болған кезде шыны экранды кейін қарай қайырып, ашып көруге де болады. Станокқа, сондай-ақ түрлі шаң-тозаңдарды ұстап қалатын қондырғы да орнатылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ал кескіш аспап каретаның көмегімен станок орнатылатын негізгі тірекке бекітіледі. Жылжымалы карета астыңғы тұтқалы тірекпен бірге оңға да, солға да, ілгері де, кейін де емін-еркін қозғала алады. Астыңғы тұтқалы тіректің өзі жоғары-төмен қозғалып, тік осьтің бойымен оны айналады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік мақсаттағы токарь станоктары астыңғы тұтқалы тіректен де, кескішті механикалық тәсілмен бере алатын тетіктен де жасалады. Ондай станоктармен неғұрлым ірі бөлшектерді ойдағыдай өңдейді. Жпнып жонудың мынадай түрлері бар: цилиндр тәріздес, конус тәріздес және бір қалыпқа келтірілген үстіңгі қабаттардыайналдыра жону, тік кесілген дөңбек кесіндіні айналдыра жону және тегістеу, қысқартып кесу, цилиндр тәріздес, конус тәріздес және бір қалыпқа келтірілген тесіктерді тегістеу. Жонып тегістеу жұмыстарын қарадүрсін және тазартылған деп екі түрге бөлінеді. Қарадүрсін жонып тегістеумен қашау кезінде ағаш материалдарының едәуір қабаты алынып тасталады, үстіңгі өңделген беті көбінесе кедір-бұдырсыз, теп-тегіс әрі жып-жылтыр болып шыға бермейді. Әбден тазартылған жонып тегістеу бөлшектерді әдемілеп өңдеу үшін қолданылады. Бұл қарадүрсін өңделгендегіден әлдеқайда жоғары келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дайындалған ағаш материалдарын жанып-жону кезінде оларға басты қозғалыс жапсырып жылжыту арқылы кесу-қозғалысы, ал станокқа беру қозғалысы айналым болып табылады. Осьтік(ұзыннан) жанып-жону кезіндегі ағашты беру қозғалысы дайындалған ағаш материалдарының орта шеніне қарай бағытталады, ал қарама-қарсы жанып-жону кезінде бөлшектің кесіндісіне перпендикуляр бағытта болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Механикалық тәсілмен беру тетігі бар станоктарда аралап кесу тәртібінің параметрлері(беру шапшаңдығы,кесу тереңдігі т.б.)станоктың техникалық мүмкіндіктеріне, ағаш материалдарының қаттылығына, өңдеу сапасының дәрежесіне, бұтақтардың көзіне және басқа жағдайларға белгіленеді. Аралап кесу тәртібінің көрсеткіштері кем дегенде бір өткелден өткеннен кейін өзгертіледі. Ал аралап кесу процесі жүріп жатқан кезде параметрлер, әдетте өзгертілмейді (бірақ мұның қолмен беру тәсіліне көшкен кездегі жағдайға қатысы жоқ).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Астыңғы тұтқалы тірегі бар станоктарда дайындалған ағаш материалдарын беру, аралап кесудің тереңдігі, жоңқаның ені мен қалыңдығы қандай болуы тиіс екенін жинақталған тәжірбиеге қарап белгілейді. Бұл ретте ағаштың қаттылығы даййындалған ағаш материалдарының түріне, ағаштың ақауы мен кемістігіне қарай әр өткелдің өз ішіндеде өзгертіле алады. Сондықтан астыңғы тұтқалы тірегі бар станоктарда ағашты аралап кесу тәртібінің өлшемдерін белгілі бір жүйеге дәлме дәл келтірудің сәті түсе бермейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Токарь станоктарының кескіш аспабы өткір жүзді тістер болып табылады. Бұл ретте астыңғы тұтқалы тірегі станоктар үшін қолмен реттелетін, ал механикалық тәсілмен беру станоктары үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Көркем еңбек пәні кафедрасы
"Көркем еңбек" пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы:"Фанера материалдарынан қобдиша жасау"
Орындаған: ҚанатовС.С
Ғылыми жетекші: Жалдыбеков Е.А
Орал - 2023 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қобдиша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Қобдиша жасау үшін қажетті құрал- саймандар ... ... ... .5
2. Ағаштың тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..6
2.1 Ағаштың физикалық және механикалық қасиеттері ... ...12
2.2 Ағашқа ою салу өнерi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..15
3. Бұйымды әрлеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..17
3.1Өндіру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..26
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің өзектілігі.Халқымыздың өмір-тіршілігінде ағаштан жасалатын бұйымдар өте кең таралған. Сонымен бірге, қазақтың тұрмыстық тұтынуындағы бүтін аспаптың түгелдерлігінің заты ағаш.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Себебі, ертеде қазақтың баспанасы киіз үйінен бастап, қарапайым қасығына дейін ағаштан жасалып отырған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Неге десеңіз, ағаш бұйымдар ыңғайлы, пайдалануға тиімді, сонымен бірге ол тұрмыстық зат есебінде ғана емес, сән үшін де қолданылып, биік өнер дәрежесіне жеткізілген. "Алтынмен аптап, күміспен қаптап" дегендей, әр әулеттің жағдайына қарай зерлеп, әшекейлеп жасалған дүниені тұтынып келген. Ерте кездері бұл өнердің иесін ұста, он саусағынан өнер тамған шебер деп құрмет тұтқан. Қазіргі күні бұл кәсіп қолданбалы сәндік өнер деп айтылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ерте заманда темір ыдыстардың қат кезінде даладағы малшы алдындағы қойын сауып жіберіп, отқа тасты қыздырып, ағаш тостағандағы сүтке қызып тұрған тасты салып жіберіп пісіреді екен. Мұны "қорықтық" болмаса "тас қорық" деп атаған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақтың ет тартатын астау-табағы, құрт езетін астауы, сүт, қымыз құятын шарасы, шөміш, саптыаяқ секілді барлық ыдыс-аяғы ағаштан жасалған. Оның ішінде сыйлы, қадірлі қонағына ұсынатын ыдыс-аяқтың жөні тіптен бөлек. Кейінгі кездері ел ішінде осы дәстүрді ұстанатын отбасылардың қатары көбейіп, ағаш бұйымдарды күнделікті тұрмысына қолдана бастады. Қазір қазақтың өз өнерін, байлығын өзіне көрсететін заман. Дегенмен, ағаш бұйымдары табиғи зат болғаннан кейін таза ұстап, орнымен қолдансаңыз ұзақ жылға шыдайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ата-бабаларымыз ағаштың түрін, жай-күйін өте жақсы білген. Сондықтан, ыдыс-аяқты көбінесе ағаштың безінен, қатты жерінен жасап отырған. Ағаш ыдыс жарылып кетпеуі үшін оны майлап, май сіңіру керек. Сонда оның ішіне су сіңбейді. Екінші әдіс - оны құрсаулау. Күбінің, үлкен шара ыдыстың сыртын темірмен құрсаулап тастайды. Бұл да жарылып кетпеуден сақтайды және ыдыстың сырты, түбі әр затқа соғылып мүжіліп кетпесін дегеннен туған. Ағаш ұсталарының өздерінің арнайы құрал-сайманы бар. Олар ағаш шабатын шот, қашаудың түр-түрі, ыңғыру, үскі секілді құралдар. Бұрынғы уақытта ағашты иіу, жұмсартудың тәсілдері болған. Әкемнен естуімше, ертеде ағашты малдың қиымен араластырып, су құйып жерге көміп тастайды екен. Сол кезде ол қызады да, белгілі бір күйге жеткенде ағаш жұмсарады. Дәл осы сәтте қазып алып, тезге салып, өзіне қажетті қалыпқа иіп жасап алады. Міне, осындай күрделі әдіс-тәсілдердің арқасында бүгінгі күні адам баласының ойы жетпейтін дүниелерді жарыққа шығарып отырған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Осындай ағаш бұйымдарының ішінде қобдишада елеулі орын алады. Қазақ халқының тұрмыс- тіршілігінде сандық, сандықша, қобдиша секілді атаулар керекті заттар мен тағамдарды, ұсақ- түйек заттарды салу үшін пайдаланылған бұйымдарға берілген. Қобдиша көбінесе қыз балалардың тұрмысқа қажетті ұсақ- түйек заттарын салуға арналған. Осы ретте қазіргі кезде қобдишаның пайдалану өрісі мен жасалу жолы бұзылғанымен, оны қайта жаңғырту біздің міндетіміз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің мақсаты: Ағаштан жасалатын бұйымдарды зерттеу және насихаттау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің міндеттері:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Ағашты өңдеу тарихын зерттей отырып, сәндік қобдиша жасау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Технология сабағында ағаштан бұйымдар жасап, оқушылардың шығармашылық қабілетін жандандыру әдістерін көрсету.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- ағаштан бұйымдар жасау барысында туындайтын қиындықтарды сараптау мен оларды шешу мүмкіндіктерін зерттеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің теориялық маңызы:технология пәнінде ағаш бұйымдарын жасаудың теориялық және әдіснамалық негіздері басшылыққа алынды;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің әдістемелік маңызы:технология пәнінде ағаш бұйымдарын жасау арқылы балаларды шығармашылыққа баулу басшылыққа алынды;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу әдістері: педагогикалық, ғылыми-әдістемелік материалдар мен әдебиеттердегі ағаштан жасалатын бұйымдар туралы ғылыми деректерді кешенді жүйемен салыстырмалы талдау, зерттеу нысаны мен пәніне байланысты негізгі ұғымдарды сараптау, эксперименталды-диагностикалау әдістемелері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу көздері: педагогика, технология ғылымдарының классиктерінің еңбектері, жалпыға міндетті білім берудің мемлекеттік стандарттары, оқу бағдарламалары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қобдиша
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қобди - ұсақ-түйек салатын кішкене сандықша. Бітеу ағаштың ішін текшелеп немесе сопақшалап қобылап, ойып алады. Бетіне қайыс топсалы немесе суырмалы қақпақ орнатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құрастыру әдістері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.Шегелеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.Бұрандалы шеге
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.Ағаш сынасы арқылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.Желімдеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5.Ойма қиыстыру арқылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қобди жасау технологиясы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.Сызғыш 6.Бұрандалар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.Ағаш балға 7.Топса
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.Сүргі 8.Ілмектер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.Ағаш арасы 9.Ою-өрнек ою әдістері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5.Темір арасы 10.Дайын бұйымды құрастыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сый кәделік қобдишаның жасалу технологиясы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.Сандықтың негізі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.Қақпағы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.Құлып тілшесі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.Топсалар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5.Екіжаны
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6.Сандықтыңасты
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жағадансандығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұқа ағаштан жасалынатын сырты терімен қаптанылады,тек бет жағы ғана әр-түрлі өрнектермен безендіріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Фанерадан жасалатын қобдиша түрлері:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Музыкалық қобдиша, ақша сақтауға, хат жинауға, кеңсе тауарларына арналған қобдиша, сәндік қобдишалары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Қобдиша жасау үшін қажетті құрал- саймандар (ағаш өңдеу құралдары)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш өңдеу жабдықтары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш -- қатты бағаны бар және ол бағаннан ұшар басын қалыптастыратын бұтақтары бар көп жылдық өсімдік.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш бұйымдары мен құрылыс жұмыстарын жасауға арналғн жабдықтар -- араланған материалдарды дайындамаларға пішіндейтін тізбектер, өлшеп-кесетін және шетжақтайтын білдектер, кесектерді ұзындығы бойынша тұтастыратын тізбектер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш жаңқаларынан жасалған тақтайлар -- мочевинді және фенол формальдегидті шайырлармен байланыстырып ыссы күйде қысымдау арқылы ағаштың ағаштың жаңқаларынан жасалған материалдар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш кесетін құралдар- ағашты механикалық кесіп өңдеуге арналған құралдар. Олардың түрлері: аралар (қол ара, механизацияланған, машиналық арнайыланндырылған); беттерді өңдеуге арналған құралдар (балталар, қашаулар, сүргілер, электрсүргілер, электржоңғыштар, ағаш өңдейтін білдектердің құрама бөлшектері пышақтар мен жоңғылар); ағаш бұйымдарда тесіктер жасайтын құралдар (қашаулар, бұрғылар, электрбұрғылағыштар); ойықтарды қашайтын шынжырлы құрылғылар т.б.).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш кесу өндірісінің жабдықтары -- бөренелерді сұрыптап қажетті қималы араланған материалдар мен дайындамалар жасау үшін әртүрлі механикалық кесіп өңдеу жұмыстарын жасайтын құрылғылар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш қоспасы -- сумен араластырылған жаңқаларын диірменде ұнтақтау арқылы жасалған талшықты масса. Бұл зат қағаздарды, картондарды және ағаш талшықты тақталарды өңдіргенде жартылай өнім ретінде қолданылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш құрылымдары- толығымен немесе көбіне ағаш материалдарынан жасалған құрылыс құрылымдары (арқалықтар, фермалар, арқалар, жақтаулар, күмбездер т.б.). Ағаш құрылымдары өндіріс, тұрмыс, ауылшаруашылық т.б. ғимараттарды жабуға қолданылады. Сонымен қатар олар көпірлерде, эстакадаларда, электр энергиясын беретін желілерді тіреуде т.б. құрылыстарда қолданылады. Ашық ауада қолданылатын ағаш құрылымдар шіруден сақтайтын заттармен қанықтырылады. Ағаш құрылымдардан жасалған тетіктер, өзара қашалған кертіктер, кілтектер, шегелер, бұрандалар, металдан жасалған бекіткіштерді енгізу арқылы және желімдеу арқылы байланыстырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш материалдарды тілетін екі қабатты жақтау -- механизацияланған ағаш аралайтын ағындарда ұзындықтары 3 ... 7 м келетін бөренелер мен сырықтарды бойлай тілуге арналған құрылғы. Тілінетін бөренелердің диаметрлері мен сырықтардың қалыңдықтарының ең үлкен өлшемдері 240 ... 700 мм.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш материалдары -- табиғи сүректі байланыстырғыш заттармен (мысалы, синтетикалық шайырлармен) қанықтырылып, желімдеп жапсырып, жоғары температурада қысымдап жасалған құрылымдық және әртүрлі жөндеу жұмыстарын жасайтын материалдар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш материалдары, ағаш түржиындары -- табиғи құрылымы мен химиялық құрамын сақтаған ағаштан істелген материал.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шеберлік-ұсталық құралдар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құрылыс материалдарды өңдеу үшін қолданылатын қолмен атқаратын немесе механизацияланған құралдар. Бұларға кесетін, өлшеп белгілейтін және қосымша құралдар жатады. Қолмен кесіп жұмыс істеуге балталар, аралар, сүргілер, қашаулар, бұрғылар т.б., ал механизацияланған, қолмен жұмыс істеткізетін пневматикалық және электрлік жетектері бар машиналар (шынжырлы, дискілі және таспалы аралар сүргілер), қашаулар, бұрғылаушы машиналар т.б.) жатады. Өлшеп белгілейтін құралдарға метрлер, сызғыштар, бұрыштамалар рулеткалар, тіктеуіштер, кронциркульдер, ішөлшегіштер, сызыққұралдар т.б. жатады. Қосымша құралдарға балғалар, бұрауыштар, сомын кілттері, тістеуіктер, атауыздар, қысқаштар т.б. жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шеберханасы -- ағаш материалдарынан бұйымдар жасайтын шеберхана.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шебері -- сүрек материалдарынан әртүрлі бұйымдар (терезе жақтаулары, ірге бастырғылары, жақтау маңдайшалары, бөлмелердің немесе ғимараттардың ішкі жабдықтарының элементтері, жиһаздар т.б.) жасайтын ұста.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шебері (Ағашшы ) - ағаштан түрлі тұтыну бұйымдары мен үй жиһаздарын жасайтын маман. Ағаштан түйін түйетін шеберлерді төрт топқа бөліп қарастыруға болады: балташылар - үй құрау, арба, шана, есік, терезе жақтауларын тағы басқа жасаушылар; үйшілер - киіз үйдің кереге, уық, шаңырақ, сықырлауық, адалбақан, асадал сынды тағы басқа бұйымдарын жасаушылар; оймашылар - жүкаяқ, кереует, кебеже, абдыра, саз аспаптарын оюлап жасаушылар; тоқушылар - себет, ергенек, қорап тағы басқа тұрмыстық бұйымдарын тоқушылар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағашшы күнделікті тұтынатын ас-су жабдықтарын: тостаған, аяқ-табақ, сапты аяқ, ожау, қалақ, иіелек, күбі, астау, ат әбзелдері (ердің қаңқасы, ашамай), үй жиһаздарын: жүкаяқ, кебеже, сандық, асадал, адалбақан, аша, бақан, тіреуіш, төсек, бесік тағы басқа дүйім дүниені жаcaп, мәнерлейді. Ағаштан жасалған бұйымдар төзімді, әрі жеңіл болғандықтан, қазақ көшпелі тұрмысында қолдануға ыңғайлы болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш тасуға ыңғайлы болғандықтан ағашшы үйін орманға жақын жерге салған. Ағашшы кәсібімен айналысатындар қайың, арша, қарағай, тораңғы сияқты ағаштарды таңдап алып, көлеңке, әрі кұрғақ жерде кептіріп, жонып сүргілейді. Ағашты кесу, тесу, ою, ыңғырулау, өңдеу, дайын болған соң, бояу, оюлау, бедер салу сияқты істерге кіріседі. Ағаш үйдің уығын морлап ию, керегені қырып көктеу, шаңырақ ию, есік үйлестіру сияқты тәсілдер де кең қолданылды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шебері өздері өмір сүрген табиғи ортадан керегін тауып, таңдап, қажетті бұйымдар жасай білген. Ағаш желімін де қолдан қайнатып дайындаған. Сөйтіп, ағашшылар өздері жасаған бұйымдарды сатып немесе малға, тағамға айырбастап, кәсіпшілігімен күн көрген.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шеберлік аспаптары - ағаш ұқсату, өңдеу жұмыстарына қажетті саймандар. Кез келген жұмысты бастар алдында ағаш шебері кұрал-саймандарын сайлап алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш ұсталары кұрал-саймандарын кесу, шабу, қию, жону, керту, ою, оймыштау, қырнау, қыру, тесу, сургілеу, тілу, қару, бояу, жылтырату, сырлау, шегелеу, желімдеу және тағы басқа жұмыстарда қолданды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш шеберінің негізгі құралдары мыналар: балта, балға, ара, шот, сүргі, бұрғы, түрпі, тез, қашау, шапқы, қырғыш, ұңғы, ыңғыру, сыдырғы, егеу, тістеуік, үскі, пышақ түрлері және тағы басқа ағаш шеберінің аспаптар қатарына ағаш балға, шот, атауыз (қысқы), аталғы, пышақ, пәрмі, қолшығыр, балға, ағаш балға, ұртоқпақ (қолағаш), қырғыш, сүмсуір, қаламдықтемір (көзеуіш), ақсақтемір, қайрақ, білеу, қылау, жануыш, сүргі, зімпара, бұлғауыш, қылқалам, қуысқұлақ, белтемір, інкенже, жаңғырық, сына жатады. Бұлардың кейбірі сайманды ұруға (ағаш балға, ұртоқпақ (қолағаш), екіншісі - өлшеуге (ақсақтемір) немесе кұрал-сайманды қайрау немесе астына тосып салу (жаңғырық, сына) сияқты жұмыстарға пайдаланылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағашты аршу- аршылау білдектерінде немесе қол құралмен ағаштың діңінен қабығын ажырату. Бұл сүректі химиялық немесе механикалық өңдеуге дайындық ретінде жасайтын негізгі операцияның бірі. Аршудың үш түрі болады: тұрпайы, таза аршылау және жарым-жартылай. Тұрпай аршылау кезінде бөрененің тек қана қабығы ажыратылады да, ал жарым-жыртылай (бетінің 95 пайызына дейін) талшығы тарамдалып тұратын қабығы алынады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Ара -- Ағаш кесу үшін қолданылатын құрал.2. Аталғы -- Екі қолмен ұстап, ағаштың қабығын аршитын қисық пышақ.3. Байтесе -- Шаңырақ ағашын беттеп шауып, белгілі қалыпқа келтіретін құрал.4. Балта -- Өткір жүзді, ағаш шабатын сабы бар құрал.5. Жоңғы -- Ағаш жонатын құрал. 6. Қобы -- Ағаштың бетін оюлап, өрнек салуға арналған аспап.7. Қолағаш.- Қазық, қада қағуға арналған құрал, тоқпақ.8. Қуысқұлақ -- Ағашты үңгіп шабу үшін, екі шетін ішіне қарай иілдіре жасайтын шот9. Мор -- Үйшілердің ағашты қыздырып, ию үшін қойдың қиын тұтатып, бықсытып жаққан оты бар шұңқыр жер.10. Пышқы -- Араның ағаш кесетін кішірек түрі.11. Сарнақ -- Киіз үй сүйегіне (уық, кереге) сыздық салатын, әр жерінде тісі бар құрал 12. Сүргі -- Ағашты өңдеу, тегістеу үшін қолданылатын құрал.13. Сықауырын -- Тезге салған ағашты қатты қысып, басып тұрып, түзейтін не бүгетін ағаш құрал14. Тез -- Киіз үй сүйегін: уық, кереге т.б. жасалатын ағаштарды морланғаннан кейін, түзейтін не бүгетін ағаш құрал.15. Ұңғуыр -- Ағашты ұңғып, белгілі қалыпқа келтіретін құрал.16. Үскі -- Ағашты тесетін іші қуыс біз.17. Шапашот -- Имек ағашқа сапталған, ағаш шабатын құрал.18. Шот -- Ағаш шабатын құрал шапашот
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.Ағаш тарихы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш ежелден маңызды құрылыс материалы болып табылады, оның кең пайдалануын тығыздығы аз ғана болғанмен, беріктігі жоғарлығы, жылу өткізгіштігінің төмендігі, өндеуінің жеңілдігімен түсіндіруге болады. Сонымен қатар ағаштың айтарлықтай кемшілігі бар. Олар: әртүрлі бағыттағы қасиеттерінің әркелкілігі, оңай шіруі, жоғары сусорғыштығы, санқила ауруларының болуы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш - көп жылдық өсімдік. Ол діңнен, бұтақтар мен тамырлардан тұрады. Ағаштың діңі басты және барынша құнды бөлігі, діңнің құрылымына ағаш құрылыс материалы ретіндегі сапасы тәуелді. Діңнің ағашы әр бағытта әртүрлі құрылымда болады. Тегінде ағашты үш түрлі тілік бойынша қарайды. Олар: көлдеңен, радиалды ұзын бойына (диаметрі немесе радиусы бойынша) және тангентальды ұзын бойына (хорда бойынша).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш құрылымын жай көзбен немесе микроскоппен зерттеуге болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жай көзбен макроқұрылымын, микроскоппен микроқұрылымын білуге болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Макроқұрылымы; қабық,ағаш,камбий және өзек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Микроқұрылымы: әртүрлі мөлшердегі және түрдегі көптеген тірі және өлі клеткалар. Тірі клетка қабық, протоплазма мен өзек. Атқаратын қызметіне қарай ағаш клеткалары өткізуші, механикалық, кор жинаушы болып бөлінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш өңдеу технологиясы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Технология - қоғамғақажетті заттарды дайындау барысында техникалық әдістерді және еңбек түрлерін қолдану туралы ғылым. Мақсаты- адам еңбегімен құралдар қызметін аз мөлшерд е қолдану және шыққан шығынды қысқа мерзімде қайтару.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Технологиялық процесс - өндірістік процесстің бір бөлігі, өндірістік заттың өзгеру стаысын білдіруші.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ал технологиялық жүйе, жалпы айтқанда, технологиялық машинаның, жабдықтардың, құралдардың және өңделмелі нәрсенің бірігіп жұмыс істеуінен тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағашты механикалық тәсілмен өңдеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш өңдейтін тәсілдердің екі түрі бар, олар: кесу және қысу. Ағаш материалдарын кесу арқылы өңдейтін машинаны станок деп, ал қысу арқылы механикалық тәсілмен өңдейтін машинаны пресс деп атайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кез келген станок қозғаушы, жеткізуші және атқарушы механизмдердің, сондай ақ басқару реттеу мен бақылау механизмдерінің кешенді жиынтығы болып табылады. Қозғаушы механизм (қозғаушы тетік)қуаттың өзге түрлерін (электр, химия) қозғалыстың механикалық қуатын айналдыру үшін қажет. Станоктар электрлік, гидравликалық, механикалық, пневматикалық және басқа жетек түрлерімен іске қосылады. Жеке электр жетегі бар станоктар неғұрлым кеңінен тараған. Жеткізуші механизм қозғалыс параметрлерін қозғаушы тетіктен (қозғалтқыштан) атқарушы механизмдерге жеткізу және өзгерту үшін қызмет етеді. Станоктың атқарушы механизм кесу мен беріліс жөніндегі жұмысшы қозғалысын қамтамасыз етеді. Кесудің басты қозғалысын жеткізуші механизм (басты жетек) жұмысшы біліктің айналысын іске қосуға арналған. Механизм қозғалысының екі түрлі сұлбасы бар. Бірінші жағдайда, қозғалыс қорғаушы тетіктен (қозғалтқыштан) жұмысшы білікке бірден жеткізіледі. Мұндай кезде кескіш аспап қозғаушы тетік білігінің айналу шапшандығына тең шапшандықпен айналады. Сондықтан оның айналу шапшаңдығын өзгерту мүмкін емес. Ал екінші жағдайда, қозғалыс қозғаушы тетіктен (қозғалтқыштан) жұмысшы білікке жеткізуші механизм арқылы беріледі. Бұл механизмнің көмегімен қозғалыстың өлшемдерін өзгертуге болады. Беріліс механизмі дайындалған ағаш материалдарын немесе аспапты өңдеу кезінде бір орыннан екінші орынға жеткізіп беруді қамтамасыз етеді. Беріліс механизмі қозғалысының қуат алатын қайнар көзі жеке немесе басты қозғаушы тетік болуы мүмкін, ал қозғалысты жеткізіп беріп, іске қосу жеткізуші механизмдердің көмегімен жүзеге асырылады. Қозғалысты жеткізуші механизмдер құрылымы жағынан белдікті, шынжырлы, тісті жеткізушілер деп бөлінеді. Қозғалысты беріліс механизміне жеткізу үшін көбіне бұрандалы, білтелі және басқа механизмдер қолданылады. Беріліс механизмі құрылым жағынан айналмалы біліктер, конвейрлі таспалар, шынжырлар, шынжыр табанды болып жасалуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Басқару және реттеу механизмдері кесу мен беру шапшаңдығы, кесу тереңдігі сияқты негізгі көрсеткіштерді жөнге келтіруді, реттеп отыруды қамтамасыз ету үшін қажет. Бақылау механизмдері өңдеу ісінің мөлшері үлгісін, сапасын өлшеу мен бақылау қызметтерін, сондай ақ бұйымдардың санын есептеу, салмағын анықтау, түр түрін іріктеп, сұрыптау сияқты қызметтерді атқарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әр станоктың құрамында мынадай негізгі құрылымдық бөлшектер бар: станок орнатылатын негізгі жұмыс үстелі, жұмыс білік, кескіш аспап. Ал қосалқы құрылғыға мыналар жатады: қоршау, бағыттаумен және қысып ұстайтын құрылғылар, тоқтату жүргізу тетіктері, май жағуға арналған тетіктер т.б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Станок орнатылатын тіректі негіз көбінесе шойыннан құйылып жасалады. Оған станоктың барлық бөлшектері орнатылып, тұрақты, берік, тұруы қамтамасыз етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыс үстелі дайындалған ағаш материалдарын өңдеу үшін қажет. Құрылымдық жағынан ондай үстемдер бір орыннан қозғалмайтын тұрақты, жазылмалы т.б. болып келеді. Жұмыс үстелі көбінесе беті тегістеліп дәл өлшенген, жылтыр тақта түрінде шойыннан жасалады. Жұмысшы біліктер жанып жону тәсілмен болаттан жасалады. Олар өзінің құрылым жағынан алуан түрлі болып келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағашты механикалық тәсілмен өңдеудің технологиялық процесі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Технологиялық процесс өндірістік процестің бір бөлігі болып табылады. Ол өндірістік шикізат пен материалдың мөлшерін, түрін немесе қасиетін өзгертумен тікелей байланысты жүргізіледі. Ағаштан түрлі бұйымдар жасаудың технологиялық процесс бірнеше кезеңге бөлінеді. Олар: материалдарды кептіріп құрғату, дайындауға арналған ағаш материалдарын өлшеп кесу, дайындалған ағаш материалдарын дұрыс үлгі мен дәл өлшемдерге келтіру үшін механикалық тәсілмен өңдеу, дайындалған құрамдас ағаш материалдарын бір-біріне желімдеп жапсыру мен шебіктеу, тазартылған ағаш материалдарын ақтық үлгіге келтіруге үшін механикалық тәсілмен өңдеу, бөлшектерді бір тұтас құрастырылған бірлік өлшеміне жинақтау, оларды механикалық тәсілмен өңдеу, дайын болған тұтас бұйымды біржола өңдеп бітіру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Технологиялық процестің бұл сатының кезеңдерінің реттілігі бұл сатының кезеңдерінің реттілігі бұйымның құрылымына, шикізаттың түріне, өңдеу жұмыстарының тәсілдеріне, өндірісті ұйымдастыру ісіне, механикаландыру құралдарына байланысты жағдайларға қарай өзгеріп тұрады. Технологиялық процестің әрбір сатылық кезеңінде жұмыстың белгілі бір түрлері мен технологиялық операциялар атқарылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операциялар өңдеу жұмыстарының сипатына және станоктың түрлеріне қарай өтпелі немесе позициялы болады. Өтпелі операциялар кезінде дайындалған бөлшекті өңдеу процесі станоктың бір шетінен екінші шетіне дейін өтеді. Ал позициялы операциялар кезінде бөлшек станокқа тапжылмай етіп мықтап бекітіледі де, кескіш аспап іске кіріседі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Технологиялық операцияларды атқару тәсілдерінің құрылымы жұмыстың түріне, станоктың түріне, бөлшектердің құрылымына және басқа жағдайларға қарай өзгеріп отырады. Мысалы қондырғылар мен позициялар тек қана позициялы операциялар кезінде, ал өткелдер мен өтпелілік тен өтпелі операциялар кезінде орын алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұған мысал ретінде тік бұрышты бөлшекті қиюластыру операциясының құрамдас бөліктерін қарастырайық. Операция төрт өтпелі бөліктен тұрады, яғниағаштың бетін екі рет, шетін екі рет жону керек. Сөйтіп, ағаштың әр түрлі төрт бөлік бетін өңдеуге тура келеді. Ал өз кезегінде ағаштың екі бетімен екі шетін қиюластырудың кем дегенде екі өтпелі операциясы болады. Соның әрқайсысының нәтижесінде ағаштың бір қабаты алынып тасталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш станогында өңдейтін жұмысты ұйымдастыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Айналатын денелер түріндегі бөлшектерді жасау үшін оларды токарь станогына салып, жонып өңдейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазіргі кезде елімізде орталықты, қарама-қарсы және орталықсыз токарь станоктары қолданылады. Орталықты станоктарда салыстырмалы түрде алғандағы диаметрі онша үлкен емес, ұзынша бөлшектер өңделеді. Дайындалған ағаш материалдары алдыңғы артқы қыспақтардың орталығы арасына мықтап бекітіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қарама-қарсы тік станоктарда көлемі едәуір үлкен, жайпақ бөлшектер өңделеді. Олар алдыңғы қыспақ тығырығында мықтап бекітіледі.Мұндай станокта артқы қыспақ тетігі болмайды. Орталықсыз (дөңгелек таяқшалы) станоктар цилиндр және конус тәрізді үлгәдегә бөлшектерді жасап шығаруға қолданылады. Станоктың кескіш пышақтарының өткір жүздері ішке қарай бағытталған, іші қуыс пышақ басты болып табылады. Өңделуге арналған ағаш материалы өз осіне айналатын пышақ басына сәйкес беріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағаш өңдейтін СТД-1120м үлгісіндегі токарь станогының негізгі бөлігі бағыттаушы тетіктермен қоса алғанда, шойыннан құрылған тіректі негізі(6) болып табылады. Ол өзінің екі тіректі табаны (5) арқылы станоктың тұрақты әрі берік тұруын қамтамасыз етеді. Оған алдыңғы (7) және артқы (13) қыспақ тетіктер, ұстайтын тұтқасы (11) орналастырылған. Станоктың жұмыс механизмдері кесу аймағын (жұмыс кеңістігін) құрайды.Бұл аймақ байқау экраны бар қорғағышпен (12) жабылып тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Станок орнатылатын тіректі негіз өзінің тірек табандары арқылы ағаштан жасалған арнаулы табанға (1) мықтап бекітілген. Оның сол бөлігіне станоктың электрмеханикалық жетегі орнатылған. Ол жетек белдікті іске қосатын, білікке бекітілген қос сатылы тегершіктің сыналы белдігінен және токарь станогының алдыңғы қыспақ тетігінің айналдырығына бекітілген екінші қос сатылы тегершіктен тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Айналдырықтың айналу шапшаңдығын өзгерту жетек белдікті бір тегершіктің тұтқасынан екінші тегершіктің тұтқасынан екінші тегершіктің тұтқасына екінші тегершіктің тұтқасына ауыстыру арқылы жүзеге асырылады. Станоктың жетегі сақтандырып тұратын қорғаныш қаптамамен жабулы тұрады, ал ол қаптама (3) бұранданың көмегімен мықтап бекітіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Станок жұмысына басшылық жасау түймеше тетік блогы (8) арқылы қамтамасыз етіледі. Ол блок алдыңғы қыспақ тетікке (7) орналастырылған. Дәл осы жерге жарық түсіретін шам (9) бекітіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дайындалған ағаш материалдарын бекітіп ұстату үшін ауыспалы айналдырықтың саптамма тетіктері пайдаланылады. Оған орталық шанышқысы (үш тісті айыр) бар корпус, патрон, өңделетін ағашты станокқа бекітіп ұстайтын тығырық жатады. Әзірленген қысқа ағаш материалдары ішкі ойықтарды ойып-жону кезінде патронға бекітілетін болса, ағаш материалдарының диаметрі неғұрлым үлкендері тығырыққа орналастырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жетектің сақтандырғыш қоршауының қақпағын электроқозғалтқышпен ашқан кезде, оған электр қуаты берілмей, тоқтап қалатындай етіп сақтықпен жалғастырылған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағашты кесіп өңдеу айғағы алдын ала қорғағыш қоршаумен жабдықталған. Атап айтқанда, қабылдаушы тетік жұмыс істеп тұрған адамды түсіп жататын жаңқалардан қорғайды және шаң-тозаңның түсуін бәсеңдетеді, үгінді қалдықтардың үйіліп қалуын азайтады. Қоршау, негізінен металл корпустан, шыныдан және брезент кездемеден тұрады. Қажет болған кезде шыны экранды кейін қарай қайырып, ашып көруге де болады. Станокқа, сондай-ақ түрлі шаң-тозаңдарды ұстап қалатын қондырғы да орнатылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ал кескіш аспап каретаның көмегімен станок орнатылатын негізгі тірекке бекітіледі. Жылжымалы карета астыңғы тұтқалы тірекпен бірге оңға да, солға да, ілгері де, кейін де емін-еркін қозғала алады. Астыңғы тұтқалы тіректің өзі жоғары-төмен қозғалып, тік осьтің бойымен оны айналады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік мақсаттағы токарь станоктары астыңғы тұтқалы тіректен де, кескішті механикалық тәсілмен бере алатын тетіктен де жасалады. Ондай станоктармен неғұрлым ірі бөлшектерді ойдағыдай өңдейді. Жпнып жонудың мынадай түрлері бар: цилиндр тәріздес, конус тәріздес және бір қалыпқа келтірілген үстіңгі қабаттардыайналдыра жону, тік кесілген дөңбек кесіндіні айналдыра жону және тегістеу, қысқартып кесу, цилиндр тәріздес, конус тәріздес және бір қалыпқа келтірілген тесіктерді тегістеу. Жонып тегістеу жұмыстарын қарадүрсін және тазартылған деп екі түрге бөлінеді. Қарадүрсін жонып тегістеумен қашау кезінде ағаш материалдарының едәуір қабаты алынып тасталады, үстіңгі өңделген беті көбінесе кедір-бұдырсыз, теп-тегіс әрі жып-жылтыр болып шыға бермейді. Әбден тазартылған жонып тегістеу бөлшектерді әдемілеп өңдеу үшін қолданылады. Бұл қарадүрсін өңделгендегіден әлдеқайда жоғары келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дайындалған ағаш материалдарын жанып-жону кезінде оларға басты қозғалыс жапсырып жылжыту арқылы кесу-қозғалысы, ал станокқа беру қозғалысы айналым болып табылады. Осьтік(ұзыннан) жанып-жону кезіндегі ағашты беру қозғалысы дайындалған ағаш материалдарының орта шеніне қарай бағытталады, ал қарама-қарсы жанып-жону кезінде бөлшектің кесіндісіне перпендикуляр бағытта болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Механикалық тәсілмен беру тетігі бар станоктарда аралап кесу тәртібінің параметрлері(беру шапшаңдығы,кесу тереңдігі т.б.)станоктың техникалық мүмкіндіктеріне, ағаш материалдарының қаттылығына, өңдеу сапасының дәрежесіне, бұтақтардың көзіне және басқа жағдайларға белгіленеді. Аралап кесу тәртібінің көрсеткіштері кем дегенде бір өткелден өткеннен кейін өзгертіледі. Ал аралап кесу процесі жүріп жатқан кезде параметрлер, әдетте өзгертілмейді (бірақ мұның қолмен беру тәсіліне көшкен кездегі жағдайға қатысы жоқ).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Астыңғы тұтқалы тірегі бар станоктарда дайындалған ағаш материалдарын беру, аралап кесудің тереңдігі, жоңқаның ені мен қалыңдығы қандай болуы тиіс екенін жинақталған тәжірбиеге қарап белгілейді. Бұл ретте ағаштың қаттылығы даййындалған ағаш материалдарының түріне, ағаштың ақауы мен кемістігіне қарай әр өткелдің өз ішіндеде өзгертіле алады. Сондықтан астыңғы тұтқалы тірегі бар станоктарда ағашты аралап кесу тәртібінің өлшемдерін белгілі бір жүйеге дәлме дәл келтірудің сәті түсе бермейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Токарь станоктарының кескіш аспабы өткір жүзді тістер болып табылады. Бұл ретте астыңғы тұтқалы тірегі станоктар үшін қолмен реттелетін, ал механикалық тәсілмен беру станоктары үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz