Омардың тұлғасы және халифа тағайындалуы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті

Елемесов Ержан Бақытжанұлы

Халифа Омардың діни-саяси қызметі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5B020600 - Дінтану

Алматы 2023
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті
Исламтану кафедрасы

Қорғауға жіберілді
Kафедра меңгерушісі
РhD доктор А.Рыскиева
________________
__ ___________2023 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:
Халифа Омардың діни-саяси қызметі

5B020600 - Дінтану мамандығы бойынша

Норма бақылаушы
п.ғ.к., қауымдастырылған профессор м.а. ___________ С.Н. Исабаева
__ ___________2023 ж.

Диплом жұмысының жетекшісі,
аға оқытушы
____________________ Е. Есімқұлов
__ ______________2023 ж.

Орындаған
_______________ Е. Елемесов

Алматы 2023

Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті

5B020600 - Дінтану БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
А. Рыскиева
______________
_____________2023ж.

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНА ТАПСЫРМА

Студент: Елемесов Ержан
Жұмыстың тақырыбы: Халифа Омардың діни-саяси қызметі

_______________20___ ж. №____ университет ректорының бұйрығымен бекітілді.

2. Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі _____________
3. Жұмысқа пайдаланылған негізгі мәліметтер
а) диплом жұмысы бойынша жоспар-тапсырма;
б) диплом алдындағы тәжірибені өту барысында жиналған материалдар;
в) тақырып бойынша әдебиет.

4. Диплом жұмысында зерттеуге жататын сұрақтар тізімі немесе дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны:
а) Халифалық құрылымның пайда болуы;
б) Омардың халифа болуы және мемлекеттік құрылымдардың жүйеленуі;
в) Омар ибн АльХаттаб халифалығы және оның саясаты мен діни қызметі.

Тақырыптың берілген уақыты _______________________________

Жұмыс жетекшісі _________ Е. Есімқұлов

Тапсырманы орындауға
қабылдаған студент _________ Е. Елемесов

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5

І ӘДІЛЕТТІ ХАЛИФАЛАР ДӘУІРІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

7
1.1 Халифалық құрылымның пайда болу алғышарттары ... ... ...
7
1.2 Омардың тұлғасы және халифа тағайындалуы ... ... ... ... ... ..

13

ІІ ОМАРДЫҢ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... .

24
2.1 Омардың дәуіріндегі мемлекеттік құрылымдардың жүйеленуі
24
2.2 Омардың дәуіріндегі әскери сапарлар мен жеңістер ... ... ... ... .
2.3. Омардың дәуіріндегі тұрғызылған қалалар мен мәдени ошақтар
38

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
50
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
52

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының сипаттамасы. Дипломдық жұмыста Араб халифатының Мұхаммед с.а.с Пайғамбардан кейінгі екінші халиф болған Омар ибн Аль Хаттабтың өмірі мен оның халифалығы тұсындағы діни саяси қызметі зерттелді. Зерттеу жұмысы ең алдымен халифақұрылымның пайда болуының алғышарттары баяндалды. Халифалықтың құрылуынан Омар Халифаның тұсына дейінгі жағдайы қарастырылып, одан кейін қандай өзгерістер болғандығы қарастырылды. Жұмыста Араб халифаты, ислам әскерінің ұйымдастырылуы және оның тура жолдағы халифалар тұсында күшеюі, Халифа Омардың тұлғалықбинесі, Халифа Омардың саяси реформалары мен діни қызметі қоса зерттелді.
Зерттеу жұмысның өзектілігі. Алла Елшісінің Ислам шуағын жаһанға жаю жолындағы толассыз күресінде Оған ең жақын болған сахабалардың бірі - екінші халифа Омар ибн Хаттаб. Ол Ислам тарихында белгілі Піл оқиғасынан он үш жылдан кейін Меккеде дүниеге келген. Құрайыштың Ади тайпасынан шыққан Омардың әкесінің аты - Хаттаб ибн Нуфәйл, шешесі - құрайыштың Махзұн тайпасынан шыққан Хантәмә бинт Хашим [1].
Омар ибн Хаттабтың мұсылман болмастан бұрынғы өмірі жайлы толық мәлімет жоқ. Әйтсе де, бала кезінде әкесінің малын бағып, кейіннен саудамен айналысқандығы мәлім. Ол Сирияға қатынайтын сауда керуеніне қосылатын. Қараңғылық дәуірінде Меккенің белді адамдарының қатарында болып,меккеліктердің елшілік міндетін атқаратын. Соғысқа шығар жағдайда қарсы жаққа Омар жіберіліп, оның берген мәліметі бойынша шешім қабылданатын. Ру-тайпалар арасында туған келіспеушіліктің шешілуінде оның рөлі күшті болатын. Сонымен қоса ол оқу-сызуды, араб шежіресін білетін және сөзге шешендігімен де танылатын [2]. Омар ибн Хаттаб мұсылман болмастан бұрын өзі өскен қоғамының әдеттері бойынша өмір сүріп, сол кезеңнің салтын берік ұстанатын. Түйелермен күресіп, әркіммен бір ерегісетін қызба, өжет, батыр және өте қатыгездігімен танылып қалған. Бірақ мұсылман болғаннан кейін оның бойындағы бұл қасиеттері иман нұрына шомып, мүлдем басқаша өзгерді. Мұсылман болғаннан кейінгі қалған өмірі адамзатты таңғалдырарлық дастанға айналды. Мекке қаласында дүниеге келген Омар ибн Хаттаб Пайғамбарымызға уахи түскен кезде жиырма тоғыз жаста болатын. Уахидің келе бастағанына алты жыл өтсе де, ол мүшріктердің қатарында жүрген еді. Яғни, өмірінің отыз бес жылын жәһилия қараңғылығында өткізсе, қалған отыз жылын мұсылман болып өткізді. Болашақ халифа Пайғамбар Мухаммедтің тәрбиесін көріп өсті. Сол тәрбиесі ел басқаруда жәрдемін берді.
Зерттеу жұмысының нысаны ретінде Ислам тарихындағы Әділетті бес халифаның екіншісі Омар әл-Фаруқтың билік жасаған кезеңі алынып отыр.
Зерттеу жұмысының пәні Халифа омардың діни саяси қызметінің барысы болып табылады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері дипломдық жұмыс діни фактор - фактордың шешуші ықпалына байланысты дүниежүзілік тарихтағы тұңғыш ислам мемлекетінің әскери ұйымның саяси рөлі мен құрылымдық ерекшеліктерін ашатын және Халифа Омардың қызметін ашатын жұмыс ретінде көрсетіледі.
Қойылған мақсат студентті келесі негізгі міндеттерді анықтауға және шешуге ұмтылуына әкелді:
Халифалық құрылымның пайда болуының алғышарттарын зерттеу;
Омардың тұлғасы, және халифа тағайындалуын баяндау;
Халифа Омардың мемлекеттік құрылымдарды жүйелеуін ашып көрсету;
Ислам әскерінің ұйымдастырылуы және халифа Омардың тұсында әскери сапарлар мен жеңістер зерттеу;
Халифа Омардың саяси реформалары мен діни қызметін зерттеу;
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі тарихи танымның ғылыми принциптері мен әдістері болды. Автор ең алдымен қазақ исламтанушылары мен дінтанушылары, араб-ислам және орыс еңбектерінен тыңмәліметтер жинақталып, дамытылған диалектикалық әдіснаманы басшылыққа алды.
Тарихи процестің диалектикасын түсіну зерттеуге Араб халифатының әскери ұйымын, оның мәнін, құрылымын, Шығыс өркениеттерінің мәдени эволюциясының объективті түрде анықталған процестерінің жиынтығында алғашқы ислам мемлекетінің ықпалын нығайту мен кеңейтудегі рөлін қарастыруға көмектесті. Билік басына келген ислам басшыларының елді қалай басқару керектігін ашып көрсетті.
Дипломдық жұмыс бойынша жұмыста ізденуші жалпы ғылыми зерттеу әдістерін қолданды: логикалық, классификациялық, экстраполяциялық, жүйелік талдау, компаративизм. Тарихи зерттеулерде қолданылатын арнайы әдістердің ішінде дипломлық материалды беруде өзектілендіру, периодизациялау, синхронды және диахрондық әдістер, сонымен қатар хронологиялық-проблемалық тәсіл ерекше мәнге ие болды.
Дипломдық жұмыстың құрлымы кіріспеден, екі бөлімнен, бірінші бөлім екі тараудан,ешінші бөлім үш тараудан, қортындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімнен тұрады. Жұмыс жалпы елу беттен тұрады.

І.ӘДІЛЕТТІ ХАЛИФАЛАР ДӘУІРІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫ

Халифалық құрылымның пайда болу алғышарттары

Халифа сөзінің мағынасы мен исламдағы халифат түсінігі

Сөздікте халифа сөзінің біреудің орнына өту,біреуден кейін орнын басу, біреудің артынан келу, сосын өкілдік сынды мағыналарды білдіретін халифат сөзі термин ретінде ислам мемлекетінде Пайғамбардан кейінгі билік жүргізуші құрылымды білдіреді. Ал халифа біреудің орнына келген, оның орнын басқан адам дегенді білдіреді. Термин ретінде мемлекет басшысы үшін қолданылады. Мемлекет басшылығының имамат деген атауы да бар. Алланың елшісі дүние салғаннан кейін мұсылмандардың басшысын біздің қазір атап жүрген мештіт имамының атымен аталған. Ал екінші халифа Омардың дәуірінен бастап Мүміндердің әміршісі деген атау қолданыла бастады. Алғашқы дәуірлерге тән тарихи дереккөздерде жамағат намазына басшылық ететін имамнан ажырату үшін мемлекет басшысына үлкен имам, деген атаулар да колданылған. Негізінде имамат сөзі шииттік дереккөздерде өзіндік мағынасымен кеңінен қолданыс табады[3].
Құран Кәрімде халифат сөзі жоқ. Сондай-ақ халифа сөзі де бізге таныс терминдік мағынада айтылмайды. Халифа, халаиф және хулафа сөздері арқылы жер бетіндегі Алланың жаратылыс заңдылықтарын игеріп, бірінің орнын бірі басатын адам баласы екендігі бірнеше мәрте қайталанады[4].
Хадис жинақтарында халифат сөзімен бірге: халифа, имам, әмірші сөздері де келеді. Мемлекет басшысы, басқарушы, көшбасшылық осы кезден қалыптасқаны байқалады. Көптеген хадистерде әділ басшының мақталып, киямет күні Алла тарапынан көлеңкеге алынатындығы да айтылады.
Абдулла ибн Амрибн әл-Ас Алла елшісінен мына хабарды баяндайды. Онда әділ,турашыл болғандар Алланың құзырында нұрлы мінберге жайғасып отыратындығын баяндайды[5, 284 б.].
Мұсылман қоғамында мемлекет басшылығына қатысты қолданылатын халифат сөзі халифаның елшілік міндеттен тыс баска істерде пайғамбар орнын басуы, жер бетінде діннің үкімдерін жүзеге асырып, дүние істерін тәртіпке келтіруі себепті, Алланың жер бетіндегі үстемдігін ұғындыратындықтан қолданылған болса керек. Сол себепті осы мақамдағы адамға Алла елшісінің халифасы деген атау да қолданылған. Алғашқы кезде халифаға Халифатулла (Алланың халифасы) деген атау қолданылған. Алайда бұл атау кең таралмаған. Өйткені, деректерде Әбу Бәкір өзін Халифатулла (Алланың халифасы) деп атаған адамға қарсылық білдіріп, Алланың емес, Алла елшісінің халифасы екендігін айтып, осылай атауға келісім бергендігі туралы мәлімет келген. Екінші халифа Омардың және Омар ибн Абдулазиздің Әбу Бәкір секілді олардың да алғашқы атауға қарсы шыққандығы айтылады. Халифаға Алланың жер бетіндегі өкілі сынды мағынадағы мұндай атау ислам ғалымдары тарапынан қолданылмауымен қатар, жалпы халық тарапынан да қолданысқа енбеген[3, 10 б].
Алланың елшісі Жаратушы тарапынан мұсылмандардың дүниелік әрі діни істерін реттеп, құқықтық мәселелерін шешуші, оларды көркем мінез құлыққа тәрбиелеп, туралыққа бастаушы пайғамбар ретінде жіберілумен қатар, саяси тұрғыда мемлекет басшысы және бас қолбасшылық міндеттерді де бірге атқарған. Ислам ғалымдары пайғамбардың дүние салуымен бірге елшілік міндетінің аяқталғандығын, ал коғамды басқаруға қатысты істерін лайықты бір адам мойнына алып, оларды өзі немесе кейбір қажетті адамдарды тарту арқылы басқаруы қажеттігін және мұсылмандардың бірлікте өмір сүруін қамтамасыз ету керектігін бірауыздан айтқан.
Құран мен пайғамбар хадистерінде әділдік пен туралыққа бағыну, зұлымдықтың алдын алу, исламның әмірлерін орындап, тыйымдарын сақтау, оларды орындауда бірлік пен ынтымақтан ажырамау сынды коғамның басқарылуына қажетті жалпы негіздерге қатысты сөз қозғалады. Алайда мемлекеттің сипаттары, мемлекет басшысында болуы тиіс шарттар, басшының міндеттері мен жауапкершіліктері сынды тақырыптарға қатысты егжей-тегжейлі үкімдер айтылмайды. Алла елшісінің өмірінде мемлекет пен қоғамды басқаруға қатысты бірқатар үлгілер бар. Пайғамбарымыз дүние салғаннан кейін төрт халифаның билікке келу жолдары мен басқару әдістері, оның артынан келген Умауи мен Аббаси әулеттерінің билік жүргізу тәсілдері мұсылман ғалымдары үшін маңызды негіз болған. Халифалыққа қатысты көзқарастар да жоғарыда айтылғандардың билік жүргізу үлгілерінің аясынан өрбиді.
Әртүрлі дереккөздерде айтылған көзқарастар мен хижраның V ғасырынан бастап әл-ахкаму әс-султания (мемлекет баскару принциптері) тақырыптары аясында жазылған еңбектер мұсылман ғалымдардың, мемлекетті басқару ісіндегі өзіндік шарттарын, дін мен дәстүр аясындағы ең тиімді басқару үлгісінің теориялык әрі практикалық негіздерін дамытуға деген талпынысы болса керек. Сол себептен де патшалык, корольдық және императорлық сынды монархиялық биліктен басқа билік түрі болмаған дәуірде, халифаның әһлул-хәл уал-акд деп аталатын бір кеңестің тарапынан немесе халықтың сертінің алынуы, діни тыйымдарға атүсті қараған халифаның орнынан алынуы, халифаның иләһи сипатының жоқ екендігі және үмбетке тиіс билікті басқаратындығы, Алланың алдында жауап беретіндігі және билігіне байланысты халықтың алдында да жауапты екендігі айтылады.
Мемлекеттік басқарудың үлгісі, құрылымдары әр коғамның өзіне тән дәстүріне, мәдени және әлеуметтік ерекшеліктеріне байланысты болатындықтан, ислам дінінің бұл тақырыпқа қатысты нақты токталмауы да оның әр коғамның жағдайымен санасатын ерекшелігінен болса керек.
Классикалық кітаптарда, ғалымдар халифада болуы керек шарттарға қатысты оның: дана, адамгершілігі мол, сыйлы және қабілетті болуын қозғай отырып, осы қасиеттерге егжей-тегжейлі тоқталады. Халифаның билікке кеңес немесе әһлул-хәл уәл акд›› арқылы, яғни үмбеттің дана, таңдаулы және қоғамдағы сыйлы адамдарынан құралған комиссиясы тарапынан немесе халықтың серт беруімен келуі де айтылады. Сондай-ақ биліктегі халифаның өз орнына келетін адамды көрсетіп, үміткер ұсынуына немесе тағайындауына қатысты да пікір қайшылығы бар.
Тарихи деректерден халифат пен халифаға бұрынғы дәстүрлер мен сол кездегі билік жүйелерінің жағымды- жағымсыз қырлары ықпал еткендігі байқалады. Мәселен, ислам тарихындағы таққа талас пен саяси көзқарастар ғалымдарға да әсер етіп, олар өз дәуірлеріндегі билеушілерінің ұстанымына қайшы келетін көзқарастарды көпшілік жағдайда айта алмаған- ды. Сол себептен халифаның құқығы мен құзіреті, міндеті, билікте отыру мерзімі мен мемлекеттің негізгі құрылымдары мен жүйесіне қатысты айтылған көзқарастар осы заңдылықтардың аясында бағаланады. Бұл тақырыптарды ислам құқықшыларының әртүрлі бейнеде қарастыруы, олардың мұсылман қоғамындағы ең жақсы басқару үлгісін табуға деген ұмтылыстары болса керек. Алланың халифасы немесе Алланың жер бетіндегі көлеңкесі атауларын фиқһ ғалымдары халифаға таңуды дұрыс көрмей, оны Пайғамбардың халифасы; имам, мүміндердің әміршісі деген атаулармен атауы да ислам құқығында үкім шығару билігі Аллаға тән екендігін, ал исламның жалпыға ортақ құқығында биліктің бастауы үмбет екендігін және халифаның иләһи күшке ие емес екендігін көрсетеді.
Сондықтан үмбетке тән биліктің қалай басқарылатындығы, қалай аталатындығы, мемлекеттік құрылымдар мен қызметтер исламның жалпы негіздеріне қарсы келмеген жағдайда, әр қоғамның шарттары мен мүмкіндіктерінің аясында жүзеге асады.
Әбу Бәкірден бастап-ақ мемлекет басшылары үшін халифа атауы қолданылғанымен, ислам мәдениетінде халифат ұғымы мен құрылымы ұзақ тарихи үрдістің нәтижесі болып табылады.
Халифадан талап етілген шарттар:
Кейбір қызметтегі адамдар үшін белгілі бір шарттардың болуы, ол қызметті жақсы деңгейде жүргізуі үшін қажет. Ал мемлекет басшысы болатын адамға қатысты бірнеше шарттар қойылып, ғалымдардың бұл мәселеде әртүрлі көзқарас білдіруі де заңды. Ислам құқығында халифаның бойынан табылуы тиіс шарттар белгіленгенде, діни мәтіндер мен әділетті төрт халифаның іс-әрекеті басшылыққа алынған.
Халифаның бойынан табылуы тиіс шарттарға қатысты ғалымдарымыз бірқатар көзқарас білдірген. Мәселен, бұл мәселеде бірауыздан келісілген және әртүрлі көзқарас туындатқан косымша шарттар барын Сейд Шариф әл-Журжани бөліп қарастырып, халифаның құрайыш тайпасынан болуын қосымша шарттар қатарына жатқызады. Әл-Әмиди де әл-Журжани секілді пікірді ұстанған. Әл-Мауарди халифаның бойынан жеті шарт табылуы тиіс екендігін айтса, әл-Фәрра˗төрт,әл-Ғазали - он, әл-Бағдади - төрт, Ибн Халдун˗төрт шарт болу керектігін, бірақ құрайыш тайпасынан болуына қатысты бірауызды көзқарас жоқтығын білдірген. Шарттардың саны әртүрлі болғанымен, негізінде барлығы бірдей, өйткені бірқатар шарттар екіншісін қамтитындай болып келеді. Сейд Шариф әл-Журжанидің шарттары:
1. Барлық мұсылмандар бірауыздан талап еткен шарттар. Олар: мұсылман, азат, әділ, ер, акыл-есі толық және балиғат жасында болу. Халифа мұсылман болуы кажет. Өйткені халифаның ең басты міндеті- дінді қорғау және діни үкімдердің жүзеге асуын қамтамасыз ету. Халифа бұл мәселеде Алланың алдында жауапты. Ал мұсылман емес адамның бұндай жауапкершілігі жоқ
2. Болғаны жақсы, бірақ әрдайым бола бермейтін шарттар. Бұлар усул (негіз) мен фуруғ (тармақ) мәселесінде ижтихад (үкім шығару) жасай алатын деңгейде ғалым болу, діннің барлық мәселелерін білу, парасат иесі болып, саяси, әскери істерді жақсы түсіну және батыр болу.
3. Әртүрлі көзқарас туындатқан шарт. Бұл халифаның құрайыш тайпасынан болуы.
4. Дәлелсіз және негізсіз дәлелдерге сүйенген, жалған шарттар. Бұлар халифаның Хашими руынан болуы, діннің барлық мәселелерін білу, мұғжиза көрсету, күнә және қателік істеуден аулақ мағсум болуы[6].

Ал әл-Мауардидің шарттарына келер болсақ:
1. Әділ болу;
2. Халифа өзінің міндетіне кіретін барлық істерде үкімдерінде, қабылдайтын шешімдерінде ижтихад жасай алатындай дәрежеде ілім иесі болу;
3. Құлақ, көз, тіл секілді ағзаларының сау болуы;
4. Қозғалуына, отырып-тұруына кедергі болатын мүгедектіктен сау болу;
5. Халықты басқаруға қажетті даналық пен парасаттылыққа ие болу;
6. Дұшпанмен соғысуға, халықты қорғауға шамасы жететін күш пен батырлыққа ие болу
7. Тегі тұрғысынан құрайыш тайпасынан болу. Өйткені бұған қатысты хадис бар. Ілгеріде келген мұсылман ғалымдары бұл мәселеде бір пікірде болған. Кейбір фиқһ ғалымдары тарапынан бұл шартқа қатысты әртүрлі сын айтылғанымен, кейін адамдардың барлығы дерлік қабылдаған. Әбу Бәкір ансарлардың халифа ретінде Сағыд ибн Убадаға серт беруіне байланысты, Бану Сағиданың үйінде жиналған күні ансарларға пайғамбардың Имамдар құрайыштан,- деген хадисін айтқан. Сонда ансарлар келіспеушілікті тоқтатып, сендерден бір басшы,бізден бір басшы болсын›› деген ойларынан бас тартты. Олар Әбу Бәкірдің Біз˗әмірші, сендер ˗уәзірсіңдер›› деген сөзіне разылық танытады.
Халифа тағайындау мәселесі
Пайғамбар дүние салғаннан кейін, мұсылмандар арасында жас мемлекетке басшылық ететін, мұсылмандардың басын біріктіріп, туралықтан айнымайтын халифа тағайындау барысында әртүрлі ұсыныстар айтылды. Алғашқыда бұл мәселе Бану Сағиданың үйінде аздаған пікірталастан соң шешімін тапқанымен, уакыт өте кейбір топтардың шығуына негіз болмауы. Нақты діни мәтіннің, яғни пайғамбардың өзінен кейін нақты бір адамды халифа етіп тағайындаған сөзінің болмауы - аталған мәселеде пікірталас тудырып, кейбір топтардың шығуына себеп болды.
Алайда Бану Сағиданың үйінде өз араларынан халифа сайлап жатқан ансарларға келіп, Халифа Құрайыш руынан болу керектігін қолдаған мухажирлердің пікірінен, олардың халифалық пайғамбар сөзімен жалпылама белгіленгендігінде назардан тыс қалдырмауын нұсқады. Халифаның қандай да бір діни мәтінде нақтыланбағанын қабылдаған ансарлардың көзқарасын, кейін харижилік топтар ұстанса, мухажирлердің ұстанымына сай, бірақ пайғамбардан кейін халифалық оның туыстарынан болу керектігін деген ұстанғандар көзқарастағылар да болды. Олардын ішінде, пайғамбар өзінен кейін Али ибн Әби Талибтің Халифалығын (оның есімін атап) нақты бекіткен деген топтар мен Алидің халифалыққа лайықты сипаттарымен ғана келгендігін айтқан шииттік бағыттар шықты. Олардың түсінігінде, пайғамбар өзінен кейін халифалықты жақын туысы Али ибн Әби Талибке өсиет еткен.
Пайғамбардан кейінгі халифа тағайындау мәселесіне қатысты туындаған көзқарастардан мынандай қорытынды шығады:
Бірінші: Пайғамбар тарапынан халифа нақты белгіленбеген.
Бұл - анасарлардың ұстанымы екендігін байқаймыз. Олар исламның жайылуына қосқан өз үлестері мен пайғамбарға және мұсылмандарға көрсеткен жәрдемдерін ескеріп, халифаны өз араларынан тағайындауды ұйғарды. Кейін осы көзқарас харижилердің ұстанымынан да аңғарыла бастады. Олар Әй адам баласы! Шүбәсіз сендерді бір ер, бір әйелден жараттық.Сондай-ақ бір-біріңді тануларың үшін сендерді ұлттар,рулар қылдық. Алланың алдындағы ең ардақтыларың тақуаларың.Шәксіз Алла толық білуші,әр нәрседен хабар алушы-деген аятты негізге алып, мұсылмандарға басшылық ететін адамның руына, тегіне қаралмайтындығын айтқан[4, 590 б.].
Екінші: Пайғамбар тарапынан халифа белгіленген. Бұл ұстанымға қатысты екі көзқарас қалыптасқан:
а) Жалпы белгіленген. Яғни, халифаның құрайыш руынан болатындығы және Әбу Бәкірдің халифалығын ишарат еткен мәтіндермен белгіленген. Бұл˗сол кездегі көпшіліктің пікірі болатын. Оны Бану Сағида ауласында сөйлеген Әбу Бәкір мен Омардың сөздерінен байқай аламыз. Бәлкім олар пайғамбардың: Имамдар (басшылар) Құрайыш руынан деген хадисіне жүгінген болса керек. Басшының Құрайыш руынан болу себебін, сол кезеңдегі арабтарда тайпалық түсінік пен рушылдық үстемдік құрып тұрған кездегі, құрайыш тайпасының барлық ру-тайпалардан үстем болуымен және құрайыш өкіліне ешбір ру-тайпаның қарсылық білдірмеуімен түсіндіруге болады. Яғни араб коғамында құрайыш тайпасының беделі өте жоғары болатын, сондыктан оларды барлық ру-тайпалары толық мойындайтын. Бұл себеп жойылатын болса, яғни уакыт ете кұрайыш руының беделі аталғандай дәрежеде болмаса немесе олардың орнын басқа ру басатын болса, хадис үкімі белгілі бір себеппен шектелген деп айтуға болады.
ә) Туыскандары белгіленген. Пайғамбар дүние салған уақытта оның жақындары: немере ағасы Аббас ибн Абдулмуталиб пен екінші немере ағасы Әбу Талибтің балалары Али мен Ақил болатын. Олардың ішінде Алидің исламды алғаш қабылдауы мен пайғамбармен бірге барлық соғыстарға қатысуы және Алла елшісінің қызына үйленуі секілді артықшыларын алға тартып, оны пайғамбардан кейін халифалыққа лайық деп санады. Әбу Һашим ибн Мұхаммед ибн Али ибн Абдуллаһ ибн Аббас дүниеден өткен сон, Аббас әулеті өздерінің халифалыққа лайық екендігін жариялай бастады. Олар пайғамбардың мұрасына Алиге карағанда Аббас лайығырақ деп білді. Өйткені Аббас - көкесі, ал Али - көкесі Әбу Талибтің баласы. Олар Умәуи әулетінің билігі тұсында өздері билік басына келу үшін астыртын үгіт жұмыстарын жүргізіп, нәтижеде күшпен билікке келген-ді. Алайда астыртын үгіт-насихат биліктің аббасилер әулетіне емес, жалпы әһлу бәйтке, яғни пайғамбар туыстарына өтуіне
қатысты жүргізілген болатын.
Алайда пайғамбардан кейін белгілі бір адамның халифалыққа тағайындалмағандығын білдіретін деректер де келген. Мысалы: Хузайфадан жеткен хадисте: Сахабалар: Уа, Алланың елшісі! Бізге өзіңнен кейін халифа қалдырамайсың ба?,- деп сұраған кезде, ол: Егер мен сендерге халифа тағайындап кетер болсам, менің халифама қарсы шығып, өздеріңе (Алланың) азабы келуіне себеп боласындар, ˗деген[7].
Алидің Жамал оқиғасында Адамдарға Алланың елшісі басшы тағайындау мәселесінде бір нәрсе қалдырмағандығын. Сондықтан өз қалауларымен Әбу Бәкірді халифа етіп тағайындауды дүйім жұртқа айтқан.
Әбу Бәкір өз уақытында міндетін атқарып, әділ басшылық еткен. Сосын Әбу Бәкір өзінен кейін Омарды халифа етуді қалаған. Омар да өз міндетін атқарып, әділ басшылық жасаған. Осыған қарап пайғамбардың өзінен кейінгі халифаны белгілеп кетпегендігін түсінеміз.
Сол секілді Али ибн Әби Талибке: Бізге өзіңнен кейін халифа тағайындап кетпейсің бе? деп айтылған кезде, ол:‹‹Алла елшісі артында халифа қалдырмаған. Мен халифа тағайындасам да, Алла адамдарға жақсылық қаласа, менен кейін, пайғамбардан соң оларды араларындағы ең абзалына бағындырғаны секілді, оларға да араларындағы ең кайырлысын басшы етеді,- деген[8].
Әл-Бұхари Тарих атты еңбегінде, пайғамбардың Әбу Бәкір, Омар және Османды өзінен кейін халифа болатындықтарын айтқанын келтірсе, Омар, Осман, Али (Алла олардан разы болсын!) пайғамбардың өзінен кейін халифа қалдырмағандығын айтқан.
Сол секілді әл-Хаким жеткізген хадисте: Алла елшісі мешіт салып жатқан кезде, мешіт құрылысына тасын қойып, Әбу Бәкірге: тасынды менің кірпішімнің жанына қой,- деп, сосын Омарға: Сен тасыңды Әбу Бәкірдің кірпішінің жанына кой, сосын Османңа: Сен тасыңды Омардың кірпішінің жанына кой, - деп, кейін: Бұлар менен кейінгі халифалар[8, 397],- деген.
Бұл деректерді имам әс-Суюти: Аталған хадис пен Омар, Али сөздерінің бір-біріне қарама-қайшылығы жоқ. Олардың: ‹‹Пайғамбардың өзінен кейін халифа тағайындамады деген сөздерін, пайғамбардың көз жұмар сәтінде халифалық мәселесін сөз етпеуі деп түсініп, ал аталған хадистерді, пайғамбардың кейін келетін халифаларға ишарат еткен сөздері секілді қабылдауға болады. Мысалы: Сендер менің сүннетіме және менен кейін тура жолға бастаушы халифалардың сүнеттіне бекем болындар! және: Менен кейін келетін Әбу Бәкір мен Омарға еріңдер... деген хадистер секілді,˗деп түсіндіреді[3, 18-19 б].

1.2 ОМАРДЫҢ ТҰЛҒАСЫ ЖӘНЕ ХАЛИФА ТАҒАЙЫНДАЛУЫ

Омар (Аллаһ оған разы болсын) піл жылынан он үш жылдан кейін туылған. Омар әл-Фаруқ ак реңді, қызыл шырайлы, самайы және мұрны мен көзі әдемі, табаны мен алақаны жуан, денесі шымыр, маңдай шашы төгілген, сұңғақ бойлы, алып денелі кісі еді. Еңселілігі сондай, адамдардың арасында ат үстіндегі кісідей болып көрінетін. Осалдыққа да, әлсіздікке де бой алдырмайтын, күштіде катаң кісі болатын. Шашы мен сақалын қынамен бояйтын, мұртының ұштары ұзын, жүрісі жылдам, даусы жуан, соққысы қатты кісі еді.
Әзірет Омар (Алла оған разы болсын) қызылға жақын бидай еңді, ақ тәнді болатын. Һ18М.639 жылы болған үлкен аштықтан кейін күреңденеді. Дауысы жуан, көздері қоңырлау болатын. Жас күнінде шашы, сақал-мұрты ұзын әрі қалың еді. Қызылдау шаштары екі жағына төгіліп тұратын. Алайда орта жасқа келгенде біржолата төгіледі. Шашы мен сақалын кынамен бояйтын. Кең иықты әрі кең маңдайлы болатын. Кеудесі кең, қол-аяғы күшті, бойы, балуан денелі, айбынды болатын. Дәстүрлі түрде өткізіліп тұратын жәрмеңкелерде күресетін. Жылдам жүретін. Жүрген кезде адымын кен алатын. Атқа ерді ұстамай-ақ қарғып мінетіндей епті, көздеген жеріне дөп тигізетіндей мерген болатын. Солақай болғанына қарамастан екі қолын да еркін қолдана алатын[9].
Әс-Сыддық жағдайы ауырлап, өмірмен қош айтысарын аңдаған кезде алдына адамдарды жинап: Шындығында, мен өздерің көріп тұрған жағдайда жатырмын. Мен осы науқасымнан демім таусылар деп ойлаймын. Аллаһ сендердің маған берген анттарыңды босатты және арамыздағы байланысты ағытты. Енді Аллаһ істеріңді өздеріңе қайтарды, сондықтан істеріңе өздерің қалаған біреуді басшы етіп тағайындаңдар. Шындығында, сендер басшыларыңды менің көзімнің тірісінде тағайындасаңдар, менен кейін қайшылыққа түспеулеріңе дұрысырақ болады[10], - деді.
Әбу Бәкір келесі халифаны таңдау мәселесі шешімін табуы үшін муһажирлер мен ансарлар қатарындағы үлкен сахабалармен кеңесті. Сахабалар (Аллаһ оларға разы болсын) кеңесе келе, әрқайсысы халифалық лауазымды өзінен кері ысыруға және оны өзі бойында ізгілік пен қабілет бар деп санаған бауырына табыстауға тырысып бақты. Ақырында олар ас-Сыддықтың өзіне жүгінді. Мүміндердің әміршісіне бұл мәселеде өзі шешім шығаруын дұрыс көрді. Әбу Бәкір кеңескендерден біршама уақыт бере тұруларын өтініп, Аллаһ үшін және Оның діні мен құлдары үшін ойланып, бір тоқтамға келгендей болып,артынша Абдур-Рахман ибн Ауфты шақырып,Одан Омар ибн әл-Хаттаб туралы пікірінің қандай екенін сұрады. Абдур-Рахман: Сен менен не мәселе жайында сұрасаңда да, оны менен өзің жақсырақ білесің››,˗деп жауап берді. Әбу Бәкір Солай болса да пікірін айтуды қалады. Абдур-Рахман Оған ол ойлағаннан да артық екенін айтып,Омар туралы өз пікірін жеткізді.
Содан кейін әс-Сыддық Осман ибн Аффанды шакырып, одан да дәл Абдур-Рахман ибн Ауфтантан сұрағандай мүлтіксіз сұрағын қайталады. Алған жауабы дәл сол жауап болды. Жүрегі орнығу үшін бір сұрақты қайталап қойған. Және көңілінен шыққан жауап естіген Әбу Бәкір жауап берушілерге Аллаһ рақымын тілеп,дұғасына жасап шығарып салған деседі.
Сонан соң әс-Сыддық Усәйд ибн Худайрды шақырып, одан да Омар жайлы пікірін сұрады. Усәйд те Омарға әділ бағасын беріп: Уа, Аллаһ! Мен оны сенен кейінгі ең жақсы адам деп білемін. Ол риза болатын орында риза болады. ашуланатын орында ашуланады. Оның жасырын ұстайтындары жариялайтындарынан жақсы. Бұл істі одан мықты атқаратын ешкім жоқ,˗деді.
Сондай-ақ әс-Сыддық Сағид ибн Зәйдпен әрі бірқатар ансарлармен және муһажирлермен кеңесті. Олардың бәрі де Омарға бір кісінің ойына жақын баға берді. Тек Талха ибн Ғұбайдуллаһ қана Омардың қатаңдығынан қауіптеніп,Омардың қатаңдығын ескертіп, оны халифа етіп қалдырғанын қияметте Раббысы сұраса не айтатындығын ескерткен. әс- Сыддық болса сендер мені Аллаһпен қорқытасыңдар ма? Сендердің істеріңе қатысты әділетсіздік жасаған адамның үміті ақталмағанын айта келе! Мен Раббыма: Уа, Аллаһ! Мен оларға құлдарыңның ең жақсысын халифа етіп қалдырдым! - деп айтамын,[11, 109 б] - деді.
Әс-Сыддық Омардың қатаңдығын ескерткен адамдарға оның қатандығының мәнісін түсіндіріп: Өйткені ол менің жұмсақтығымды көріп жүр. Егер де бұл істі оның өзіне тапсырсам, ол бойындағы қатаңдықтың көбін тастайды, - деді.
Содан кейін әс-Сыддық Мәдинадағы адамдарға және әскерлердің қолбасшылары арқылы басқа қалалардың адамдарына оқылатын жазбаша өсиет қалдырды. Бұл өсиеттің мазмұнында: Аса Мейірімді, ерекше Рақымды Аллаһтың атымен. Бұл˗Әбу Бәкір ибн Әбу Қухафаның осы дүниедегі сонғы сәтінде, одан шығып бара жатып, кәпір сенуге кірісетін, күнәкардың көзі анық жететін, өтірікші рас санауға көшетін ақырет өміріне кірердегі алгашқы кезеңінде өсиет еткені. Мен сендерге өзімнен кейін Омар ибн әл-Хаттабты халифа етіп тағайындадым. Оны тыңдаңдар әрі Оған бағыныңдар. Шындығында, мен Аллаһқа, Оның елшісі мен дініне, өзіме және сендерге жақсылықты ғана қаладым. Егер ол әділдік етсе, менің ол жайында ойлаған пікірім мен түйген-білгенім осы. Алайда ол (әділдік жолын) өзгертсе, әрбір кісіге өзінің тапқаны бұйырады. Ал мен жақсылықты қаладым және ғайыпты білмеймін. Тек қана иман келтірген және ізгі амалдар істеген және әрдайым Аллаһты еске тұтқан әрі (бұрын) зұлымдық көргендерінен кейін,үстем болғандар. Залымдар болса,жақында қандай нәтижеге қарай кетіп жатқандарын біліп алады -деп жазылды.
Омарды халифалыққа тағайындау Әбу Бәкірдің мұсылмандар үмбетіне айтқан сонғы насихаты болды. Әс-Сыддық алдағы шайқатылған дүниені және адамдар арасында ежелден келе жатқан әлсіздікті білді. Егер адамдар дүниеге берілсе, оларды оның құмарлықтары билеп, бақытсыздыққа ұшыратарын әрі тоз-тоз етерін түсінді. Аллаһ елшісі де үмбетін осыдан сақтандырған еді. Пайгамбар бір хадисінде: Аллаһпен ант етейін, мен сендер үшін кедейліктен қорықпаймын, бірақ сендерге өздеріңнен бұрынғыларға берілгендей дүние беріліп, оған (қатысты) олар жарысқа түскендей өзара жарысқа түсіп, (дүние) оларды құртқандай сендерді де құрта ма деп қауіптенемін[12, 599 б],- деген.
Әбу Бәкір мұсылмандар шалдығуы мүмкін дертті көріп, осының алдын алатын дауаны беріп кеткен. Омардай бұл мызғымас тауды көрген дүние үміті шағылып, мұсылмандардан кері бұрылып кетер еді. Пайғамбарымыздың өзі Омар Фаруқ бір көшемен кетіп бара жатса, шайтан Онымен жолыға қалса басқа көшеге қарай қашатынын айтқан болатын.
Шын мәнінде де, мұсылмандар үмбетінің басынан өткен үлкен бүліктердің барлығы Омар өлтірілгеннен кейін басталған. Бұл сұмдық жағдайлар Әбу Бәкірдің көрегендігінің әрі оның Омарды халифалыққа тағайындауға өсиет қалдырып, дұрыс шешім қабылдағанының ең жақсы айғағы. Абдуллаһ ибн Масғудтын (Аллаһ оған разы болсын): Адамдардың ең парасаттысы үшеу: әкесіне: Әкетайым! Оны жалдап ал! Расында, жалдаған адамдарыңның ен жақсысы˗күштісі әрі сенімдісі[4, 434 б].-деп ұсыныс айтқан Мұсаның жұбайы; әйеліне: Оған құрметпен қара. Мүмкін, оның бізге пайдасы тиер немесе оны бала етіп алармыз[4, 261 б], - деген Йусуфтың қожайыны және Омарды өзінен кейін халифа етіп қалдырған Әбу Бәкір,-дегені риуаят етілген. Шындығында да, Омар мұсылмандар үмбетін теңіз толқындарындай бүліктерден тосқан мықты бөгет болды. Сонымен, Әбу Бәкір алдына кірген Омарға өзінің шешімін хабарлады. Бірақ Омар халифалықтан бас тартқан еді, әс-Сыддық оны қылышпен болса да қабылдататынын айтып қоркытты да, Омардың бұл шешіммен келісуден басқа амалы қалмады.
Әс-Сыддық ешқандай түсінбеушілік тумас үшін адамдарға мән-жайды түсіндіруді қалады, оларға қалдырып бара жатқан халифаға разы немесе разы еместіктерін, туыстарынан ешкімді халифалыққа ұсынбағанын жеткізіп ағынан жарылды. Ақиқатында, Әбу Бәкір халифа етіп Омарды қалдыра отырып,халықтың бірауыздан Ол кісіге бойұсынатындарын және тыңдайтындарына көзі жетіп кетті.
Әс-Сыддық Раббысына көңіліндегі ойларын ақтарып: Уа, Аллаһ! Мен оны пайғамбарынның бұйрығынсыз басшы етіп тағайындадым, бірақ мұнымен олардың пайдасын ғана көздедім әрі олар үшін бүлік тууынан қорықтым. Олар үшін дұрыс шешім табуға тырысып, оларға ең жақсысын әрі олардың туралығына бәрінен қатты ұмтылатынын басшы еттім. Шындығында, маған Өзіңнің шешімің келді, енді олардың арасында менің орнымды толтыр,бұлар Сенің құлдарың[13],˗ деп жалбарынды.
Әс-Сыддық өсиетінің маңыздылығын бекіте түсу үшін әрі оның ешқандай теріс нәтижелерсіз орындалуын қалап, жаздырған өсиетіне өзінің мөрін басты. Содан кейін Осман ибн Аффанға бұл өсиетті адамдарға оқуын және олардан, өзінің көзі жұмылмай тұрғанда, Омардың халифалығына ант алуын тапсырды. Өз кезегінде Осман адамдардың алдына шығып, өсиетті оқи отыра халықтан өсйеттегі адамға бағынуларын сұрап алған болатын, барлығы бұл шешіммен келісті және оны шын көңілдерімен қабылдады. Адамдарға әс- Сыддықтың өсиеті окылып, олар мұнымен келіскен соң, Омарға келіп, оған ант беруге кірісті. Жаңа халифаға ант беру рәсімі Әбу Бәкірдің көзі тірісінде аяқталды.
Соңында Әбу Бәкір әс-Сыддық осы мақсатқа бойындағы барлық күш-жігерін сарқып жұмсағанынан кейін, мойнындағы барлық міндеттен босауы үшін әрі Раббысының алдына дүние ісіне қатыстының бәрінен қол үзген күйінде аттануы үшін Омар әл-Фаруқпен оңаша қалып, оған бірнеше өсиет айтты. Әбу Бәкір оған айткан өсиетінде: Аллаһтан қорық, ей, Омар! Және біліп қой Аллаһ үшін күндіз орындайтын амалдар бар. Ол оны түнде қабылдамайды әрі түнде орындайтын амалдар да бар,Ол оны күндіз қабылдамайды. Және де Аллаһ парыз амал орындалмайынша, нәпіл амалды қабылдамайды. Шындығында, Қиямет күні таразылары ауыр болғандардың таразылары осы дүние мекенінде ақиқатқа ілесулері арқылы әрі осы үшін қиналғандары себепті ауыр болады. Ертеңгі күні ақиқат қойылатын таразы ауыр болуға лайықты. Ал Қиямет күні таразылары жеңіл тартқандардың таразылары осы дүние мекенінде жалғанға ілесулері арқылы әрі мұның оларға оңайға соққаны үшін жеңіл тартады. Ертеңгі күні жалған қойылатын таразы женіл болуға лайықты. Ақиқатында, Аллаһ тағала жаннаттықтар туралы айтып, олардың ең жақсы амалдарын баяндаған және оның жаманын кешірген. Мен жаннаттықтарды есіме алсам: Оларға қосылмай қалудан қорқамын!-деймін. Және де Аллаһ тағала тозақтықтар туралы айтып, олардың ен жаман амалдарын хабарлаған және оның жақсысын олардан қабылдамаған Мен тозақтықтарды есіме алсам: Олармен бірге болмауды үміт етемін! - деймін. Бұл пенденің үміт пен қорқыныштың арасында болуы үшін және оның Аллаһқа қатысты жалаң арманға берілмеуі әрі Аллаһтың мейірімінен үмітін үзбеуі үшін. Енді менің осы өсиеттерімді есіңе сақтап алсаң, сен үшін ғайып істердің арасында өлімнен ауыр ештеңе болмасын, өйткені сен оны шарасыз қалдыра алмайсың[14, 264-265 б],-деді.
Әбу Бәкірдің көзі жұмыла сала, Омар ибн әл-Хаттаб мұсылмандардың халифасы ретіндегі қызметін бастап кетті, Аллаһ ол екеуіне разы болсын. Әбу Бәкір әс-Сыддықтың Омар ибн әл-Хаттабты халифалыққа ұсынуы көпшіліктің келісімін алмайынша заңды күшіне енбеген. Бұдан бұрын Әбу Бәкір адамдардан өздері үшін келесі халифаны іздестіруді талап еткен, бірақ адамдар бұл істі әс-Сыддықтың өзіне тапсырып қана қоймай Оның шығарған бұйрығымен келіскен.
Әбу Бәкір Омарды халифалыққа ұсынуын сахабалардың бетке ұстарларымен кеңесіп, әрбірінің пікірін жеке-жеке сұраған соң ғана бекіткен және олардың мұнымен келісетіндігін білген соң, Омарды өзінен кейінгі халифалықа ұсынған. Демек, Әбу Бәкір Омарды халифалыққа ұсынуын бетке ұстарлары арқылы үмбеттің пікірлерімен танысқаннан кейін жариялаған. Оның үстіне бұл ұсыныс үмбет мүшелері оны қабылдағаннан кейін ғана заңды күшіне енген. Өйткені басшыны таңдау үмбеттің құқығы, ал халифа оны үмбеттің өкілдігі арқылы жүзеге асырады. Бұл мәселеде негізгі тараптың келісімін алу ләзым.
Әбу Бәкірдің мұсылмандарға: Мен сендерге халифа етіп қалдыратын кісіге ризасыңдар ма?-дегені бұл істің үмбетке тиесілі екенін аңдатады. Осылай Омар ибн эл-Хаттаб сахабалардың би-төрешілерінің қалауымен әрі ортақ келісімімен халифалық билікті қолына алған. Олар келесі халифаны тандауды Әбу Бәкірдің өзіне беріп, бұл өкілдікті соған тапсырған және Әбу Бәкір олармен кеңесе отырып, өзінен кейінгі халифаны тағайындаған. Содан кейін адамдарды бұл тағайындаумен таныстырып, адамдардың барлығы мұнымен келіскен және осы шешімді орындаған. Мұсылмандар үмбетінің би-төрешілері осы үмбеттің өкілдері. Демек, Омардың (Аллаһ оған разы болсын) халифалыққа тағайындалуы кеңестің ең дұрыс әрі ең әділ тәсілімен жүргізілген.
Әбу Бәкір әс-Сыддық өзінен кейінгі халифаны таңдауда ұстанған қадамдар кеңестің шегінен титтей де шықпаған. Тек оның жүргізілу барысы Әбу Бәкірдің өзі халифа сайланған кездегіден өзгеше болған.
Осылай Омардың халифалыққа тағайындалуы кеңес арқылы және сахабалардың ортақ келісімімен жүргізілген. Тарихта осыдан кейін Омардың халифалығы төңірегінде қандай да бір дау туындағаны немесе оның ұзақ жылдар бойы жүргізген халифалығы кезінде біреудің онымен билікке таласқаны туралы ешкандай хабар жоқ. Керісінше, барлығы оның мұсылмандар үмбеті бір қолдай болған.
Омардын халифалығына барлық сахабаның келісуі. Омардың халифалығына сахабалардың (Аллаһ оларға разы болсын) барлығы келіскенін және кейінгі ұрпақтар да оны заңды халифа деп санағанын сенімге лайықты көптеген ғалым нақыл еткен. Мысалы:
1) Әбу Бәкір Ахмад ибн Хусейн әл-Байһақи иснад арқылы жеткізген хабарда Абдуллаһ ибн Аббастың (Аллаһ әкесі екеуіне разы болсын): Омарға қастандық жасалған кезде мен оның алдына кіріп: Жаннатпен сүйін, уа, мүміндердің әміршісі! Сен адамдар кәпірлік жасаған уақытта Исламды қабылдадың, адамдар Аллаһ елшісін көмексіз қалдырған уақытта сен онымен бірге күрес жүргіздің, Аллаһ елшісі өмірден саған разы болған күйінде өтті, сенің халифалығыңа ешкім қарсылық білдірмеді әрі сен шәһид өліммен қаза таптың, - дедім. Ол менен: Мұны маған тағы бір рет айтшы, - деп өтінді. Мен оған осы сөздерімді қайталап айтып бердім. Сонда Омар: Одан өзге ешбір құдай жоқ Аллаһпен ант етейін! Егер де жер бетіндегі барлық алтын мен күміс менікі болса, оны осы үшін өтемге берер едім! - деп айтты[15, 188 б],- дегені риуаят етілген.
2)Әс-Сыддық Омардың артықшылығы мен адалдығын және өзіне жүктелетін міндетке күштілігін білген. Омар әс-Сыддыққа халифа болып отырған кезінде Аллаһтың разылығы үшін барынша көмектескен. Әрі Омар халифалықтың өзінен басқаға тапсырылуын қалап, бауырларына пейілін білдірген. Әс-Сыддық Омардың бойындағы өзі білетін қасиеттерді сахабалардың да білетінін және олардың арасында Омарға қатысты ешкандай шиеленіс жоқтығын анықтаған соң, оларға осыны ұсынған және мұсылмандар бұл ұсынысты қабылдап, онымен келіскен. Егер де мұсылмандарда Омарға қатысты қандай да бір екілену немесе күмән болғанда, олар бұл ұсынысты қабылдамас еді. Аллаһ тағала мұсылмандарды Омардың маңына топтастырып, оның басшылығы мен халифалығы дәл әс-Сыддықтікіндей бекітілген. Мұсылмандар бұл тұрғыда Омардың артықшылығы мен кемелдігін есепке алып, барлығы бойсұнған әрі разы күйлерінде оның соңынан ергенін Әбу Нұғайм әл-Асбаһани жеткізеді.
3) Әбу Осман әс-Сабуни әс-Сыддықтың халифалық билікті сахабалардың таңдауымен қолына алғанын және сахабалардың барлығы оның халифа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.