Кәсіпорынның меншік капиталын оңтайландыруын бағалуы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ESIL УНИВЕРСИТЕТІ МЕКЕМЕСІ
Қаржы кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
_______Лукпанова Ж.О.
_________ 2023 ж.
ББ мамандығы 6В04107 - Қаржы
Кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландыру және бағалау
тақырыбына
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған
________ Садық Қ.А.
Ғылыми жетекшісі
э.ғ.м., аға оқытушы
________ Алашбаева Н.М.
Нормалық бақылаушы
PhD
________ Алибекова А.Б.
Астана қ., 2023 ж.
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
___________Лукпанова Ж.О.
__ _________2023 г.
Бизнес және басқару факультеті
Қаржы кафедрасы
Қаржы 6В04107 білім беру бағадарламасы
Студент Садық Қ.А.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ ТАПСЫРМАСЫ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы Кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландыру және бағалау
Университеттінің ___ __________ 20__ жылғы бұйрығымен бекітілген.
Аяқталған жұмыстың аяқталу күні ___ __________ 20__ ж
Жұмысқа арналған бастапқы деректер; Оқулықтар, статистикалық құжаттар, интернет сайттар
Дипломдық жұмыста әзірленетін тиіс тақырыптар тізімі немесе дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны:
а) Кәсіпорынның капитал құрлымын оңтайландыру және бағалаудың теориялық аспектілері
ә) Кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды талдау (Инигма-KZ ЖШС мысалында)
б) Кәсіпорын капиталы құрлымын оңтайландыру стратегиясы
Графикалық материалдар тізімі (қажетті сызбаларды нақты көрсетумен)
Тапсырма берілген күн 20 ж.
Кафедра меңгерушісі Лукпанова Ж.О.
Жұмыстың жетекшісі Алашбаева Н.М.
Тапсырманы орындауға қабыл алдым
Студент Садық Қ.А.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 Кәсіпорынның капитал құрлымын оңтайландыру және бағалаудың теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландырудың түсінігі мен түрлері.6
1.2 Капитал құрылымын оңтайландыру механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .11
2 Кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды талдау ( Инигма-KZ ЖШС мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.1 Инигма-KZ ЖШС-нің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2 Инигма-KZ ЖШС капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.3 Кәсіпорынның меншік капиталын оңтайландыруын бағалуы ... ... ... ... ... ... 27
3 Кәсіпорын капиталы құрлымын оңтайландыру стратегиясы ... ... ... ... ... 31
3.1 Кәсіпорын капиталын бағалаудың дамыту жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.2 Инигма-KZ ЖШС капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауға ұсыныстар жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
Пайдаланылған әдебиттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі уақытта капитал құрылымын оңтайландыру кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қалыптастырудағы ең күрделі міндеттердің бірі болып табылады. Капиталдың оңтайлы құрылымы - бұл меншікті және қарызға алынған қаржылық ресурстарды пайдаланудың арақатынасы, онда ұйымның қаржылық кірістілігі мен қаржылық тұрақтылық коэффициенттері арасындағы ең тиімді пропорционалдылыққа қол жеткізуге болады, яғни капиталдың нарықтық құны максималды болады.
Қазіргі экономикалық ғылым капитал құрылымы ұғымын компанияның меншікті капиталы мен қарыз капиталының қатынасы ретінде түсіндіреді.
Меншікті капитал-компанияның қызметін қаржыландырудың негізгі көзі. Бұл кәсіпорынның меншігіндегі және активтердің белгілі бір үлесін қалыптастыру үшін пайдаланатын өндіріс құралдарының жиынтығы.
Көптеген заманауи кәсіпорындар өндірісті кеңейтуге, жабдықты модернизациялауға және автоматтандыруға, басқа кәсіпорындармен бірігуге және бірігуге, қарыздар мен міндеттемелерді өтеуге, жаңа жобалар құруға және т. б. бағытталуы мүмкін қосымша қаражаттың жетіспеушілігін сезінеді. тұтастай алғанда кәсіпорынның тиімділігі. Кәсіпорын капиталының ұтымды құрылымы оған басқа кәсіпорындармен сәтті бәсекелесуге және жаңа нарықтарға шығуға мүмкіндік береді.
Айта кету керек, меншікті қаржы ресурстарының жетіспеушілігі жағдайында капиталды оңтайландыру мәселесі көптеген кәсіпорындардың алдында тұрған әдеттегі мәселе болып табылады. Сондықтан кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландыруды қарастыру тақырыбы өзекті болып табылады.
Әр компанияда, әдетте, оның өзіндік ерекшеліктері бар, алайда, кез-келген қызметті қаржыландыру үшін қажетті өз қаражатын көбейту қажет болған жағдайда, дивидендтерді төлеу мөлшерін азайту туралы ойлану өте орынды болады. Алайда, бұл оңай емес, осы сценарийді іске асыруға кіріспес бұрын, кәсіпорынның қаржы менеджері бұл шешімнің компания акцияларының нарықтық құнына, демек, оның иелерінің жалпы әл-ауқатына әсер ету дәрежесін бағалауы керек. Егер зерттеу нәтижесінде осы сценарийді іске асыру ешқандай елеулі қауіп төндірмейтінін көрсетсе, онда қалдық қағидат бойынша дивидендтер төлеуді жүзеге асыру орынды болады. Бұл жағдайда бөлінбеген пайда негізгі көзі бола алады, оны пайдалану капиталды сырттан тартудан және оның кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына теріс әсерін болдырмайды.
Компаниядағы акционерлік капиталдың өсу қарқыны. Бұл қажеттілік екі факторға байланысты. Біріншіден, акциялардың қосымша эмиссиясы, көп жағдайда, бөлінбеген пайданы пайдаланудан гөрі, компанияның меншікті капиталын ұлғайтудың әлдеқайда қымбат әдісі болып табылады. Екіншіден, инвесторлар, әдетте, бұл оқиғаны теріс бағалайды, өйткені оның нарықтағы акцияларының бағамы төмендейді және мұндай эмиссия есебінен меншікті капиталды ұлғайту қарыз капиталын тартудан гөрі әлдеқайда қымбат әдіске айналады.
Экономикалық әдебиеттерде капитал құрылымын оңтайландыру бойынша әртүрлі теориялық тәсілдер мен ұсыныстар берілген. Капиталды бағалау және оны оңтайландыру мәселелерін көптеген отандық ізденнушелер, ғалымдар: Сапарбаев Ә. Ж., Жомарт Р., Аманбек Ә. Н., Масалимова С. Ж. және шетелдік ғалымдар: Мазурина Т. Ю., Скамай Л. Г., Гроссу В. С., Канке А. А., Кошевая И.П., Бурмистрова Л.М., Конищева М.А., Курган О.И., Черкасова Ю. И., Поляк Г.Б. және т. б. олар капиталдың мәні категория ретінде көп аспектілілікке тән деген пікірді ұстанады, өйткені капитал да өндіріс факторларының бірі; және экономикалық қызметте пайдаланылатын және табыс әкелетін жиынтық ресурстар; және құрылтайшылардың, меншік иелерінің әл-ауқатының көзі.
Капитал және оның өзгеруі жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың тиімділік деңгейінің маңызды тәуекелдері болып табылады; бұл шаруашылық қызметті бастау үшін қажетті қаражаттың бастапқы сомасы.
Зерттеудің мақсаты - кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды Инигма-KZ ЖШС мысалында талдау.
Зерттеу нысаны Инигма-KZ ЖШС капитал құрылымын оңтайландыру және бағалау болып табылады.
Зерттеу пәні. Кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалаудағы кәсіпорынның қаржылық жағдайы.
Зерттеудің мақсаты мен гипотезасы нақты міндеттерді қалыптастыруға мүмкіндік берді:
- Кәсіпорынның капитал құрлымын оңтайландыру және бағалаудың теориялық аспектілерін жасау;
- Кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды Инигма-KZ ЖШС мысалында талдау;
- Кәсіпорын капиталы құрлымын оңтайландыру ды жақсарту жолдарын ұсыныстар жасау.
Зерттеу әдістері: жұмысты орындау барысында факторлық талдау, көлденең, тік, топтау әдісі, қаржылық коэффициенттерді есептеу, ұйым қызметінің көрсеткіштерін болжау қолданылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Кәсіпорынның капитал құрлымын оңтайландыру және бағалаудың теориялық аспектілері
1.1 Кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландырудың түсінігі мен түрлері
Капитал құрылымын оңтайландыру (capital structure optimization) - меншікті капитал мен қарыз капиталының арақатынасын есептеу, онда кәсіпорынның нарықтық құны максималды болады, қаржылық тұрақтылық деңгейі мен меншікті капиталдың кірістілік деңгейі арасындағы оңтайлы пропорциялар қамтамасыз етіледі.
Компанияның қызметі белгілі бір өмірлік циклге бағынады. Кәсіпорынның меншікті капиталының құрылымын бағалау және оны оңтайландыру туралы шешім қабылдау үшін компанияның қазіргі уақытта қандай даму кезеңін бастан өткеріп жатқанын түсіну қажет.
Инвестициялар мен олардың көздері туралы шешім қабылдау қажет болған кезде бизнесті дамыту мен әртараптандырудың ең серпінді кезеңі. Қаржылық модельдеу әдістері инвестицияларды жүзеге асырудың қай көзі тиімдірек деген сұраққа жауап алуға көмектеседі.
Шаруашылық субъектісінің қаржылық тұрақтылығына талдау жасау мақаласында шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық тұрақсыздығы мәселелері зерттелді, оларды шешу жолдары қарастырады. Капиталды қаржылық тұрақтандырудың дағдарысқа қарсы тетіктері болашақта ұйымның қаржылық жағдайын болжауға мүмкіндік беретіні көрсетілген. Дағдарысты басқару жүйесі шеңберіндегі қаржылық процестердің мақсатты көрсеткіштері мен нәтижелілік критерийлері жүйесін қолдана отырып, оның капитал құрылымын оңтайландыру негізінде ұйымның төлем қабілеттілігін қалпына келтірудегі менеджменттің рөлі анықталды. Баланс бөлімдерінің өзара байланысы мен өзара әрекеттесу схемасы құрылды, оның негізінде нақты кәсіпорынның капитал құрылымын өзгерту бағыттары анықталды [1].
Бір жағынан, бұл экономикалық айналымға қатысушылардың тиімсіз Кәсіпкерлік қызметінің өнімі, ал екінші жағынан, бұл институт шаруашылық жүргізуші субъектілердің тиімді жұмыс істеуі үшін қуатты ынталандыру қызметін атқарады. Ол борышкер ұйымдар мен олардың кредиторлары мүдделерінің тепе-теңдігін қамтамасыз етуге, тұтастай алғанда нарықтың тұрақтылығын сақтауға, сондай-ақ заңды тұлғалар мен мемлекет арасындағы нақты құқықтық қатынастарды реттеуге арналған [2].
Шаруашылық жүргізуші субъектінің төлем қабілеттілігін сақтау мәселесін шешудің кешенді тәсілі ең заманауи ғылыми білім мен пәнаралық тәсілдерді, озық экономикалық, ғылыми-техникалық және өндірістік тәжірибені, билік органдарының, бизнес-қоғамдастықтың және қаржы институттарының күш-жігерін біріктіруді талап етеді [3].
Активтер әртүрлі сипаттамалары бойынша көптеген жіктеулерге бөлінеді. Негізінен кәсіпорын активтері үш негізгі түрге бөлінеді (1-сурет):
Сурет 1 - Кәсіпорын активтерінің түрлері
Ескерту - автормен дерек көзбен құрастырылған [5]
Жомарт Р. мақаласында айтылғандай, дағдарыс өмірлік (іскерлік) цикл кезеңі ретінде экономикалық субъектінің дамуындағы қайшылықтардың шиеленісуінің төтенше дәрежесін және оның әлеуметтік-экономикалық жүйе ретінде өзгеру процестеріндегі бетбұрыс кезеңін білдіреді. Дағдарыс жағдайында жұмыс істеу дағдарысты басқару тетігі негізінде басқарушылық қайта құрулармен тығыз байланысты, ол дағдарыстық құбылыстарды және олардың себептерін экономиканың барлық деңгейлерінде диагностикалау, алдын алу, бейтараптандыру және еңсеру жөніндегі мамандандырылған іс-шаралар жиынтығын қамтиды [4].
Капитал құрылымын оңтайландыру қажеттілігі көптеген факторлармен анықталады, соның ішінде:
- кәсіпорынды дамыту стратегиясы мен мақсаттары;
- кәсіпорындағы процестердің уақыт бойынша реттілігі (өндірістік процесті ұйымдастыру, өнімді дайындау технологиясы, жабдықты орналастыру);
- қаржы құрылымын оңтайландыру;
- өндірістік циклдің ұзақтығы;
- өндірістік бағдарлама;
- кәсіпорын көлемімен.
Өмірлік циклдің әртүрлі кезеңдеріндегі ұйымдарда дағдарысқа қарсы технологияларды қолдану қажеттілігі қатаң бәсекелестіктің болуына, елдің қаржы жүйесінің тұрақсыздығына және нарық жағдайының тез өзгеруіне байланысты.
Объективті экономикалық құбылыстардың мінез-құлқын іс жүзінде модельдеу теорияға қарағанда әлдеқайда қиын екені белгілі. Негізінде, кез-келген деңгейдегі әрбір басқару шешімі белгісіз жағдайларда қабылданады. Кейде оның салдарын болжау өте қиын. Көбінесе менеджмент төлем қабілеттілігінің деңгейін және шаруашылық жүргізуші субъектінің одан әрі даму траекториясын құрайтын экономикалық операцияларға ретроспективті талдау жүргізуге мәжбүр [5].
Дағдарысқа қарсы шаралар ұйымның жұмыс істеуінің үш маңызды процесіне әсер етеді: капиталды қалыптастыру, пайдалану және молайту. Бірінші, екінші және үшінші басқарудың максималды синергетикалық әсері белгілі бір уақытта белгілі бір кәсіпорынның капиталының ең жақсы (оңтайлылық тұрғысынан) құрылымында көрінеді. Мұндай түрлендіру құралдары кәсіпорынның сыртқы және ішкі ортасының "сигналдарына" жауап беру жүйесі ретінде дағдарысты басқарудың ажырамас бөлігі болып табылады.
Көп жағдайда компанияның активтері мен міндеттемелерінің оңтайлы (ең қолайлы) құрылымындағы жағымсыз құбылыстарды сауатты диагностикалау оның дамуының алғашқы кезеңдерінде қаржылық дағдарысты еңсеру мақсатында менеджменттің стратегиясы мен тактикасын уақтылы әзірлеуге мүмкіндік береді.
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, осы баптың мақсаты - бизнес-процестерді дағдарысқа қарсы тиімді реттеу шеңберінде қарыз және меншікті теңгерім пассивтерінің арақатынасын реттеуге, айналымнан тыс және айналым активтерін өзгертуге бағытталған коммерциялық ұйымның жиынтық капиталының оңтайлы құрылымын модельдеудің авторлық әдістемесін талқылауға ұсыну [6].
Ұйымның қаржылық тұрақтылығын қалыптастырудың әртүрлі әдістері бар. Біздің ойымызша, ең маңыздыларының бірі активтердің өтімділігін және оларды қалыптастыру көздерінің құрылымын оңтайландыру болып табылады.
Жиынтық капитал элементтерінің (негізгі және айналым, меншікті капитал және қарыз) оңтайлы қатынасын таңдау мәселесі капитал құрылымы теориясында орталық болып табылады. Бұл мәселе академиялық әдебиеттерде бірнеше рет көтерілді (қолданыстағы модельдер мен әдістерге ең толық шолулар Харрис пен Ривив және Майерстің еңбектерінде келтірілген).
Капиталдың қаржылық құрылымы теориясының дамуының бастапқы кезеңі Уильямс қаржылық активтерді және Дюранның жұмысын бағалау. Кәсіпорынды қаржыландыру теориясының негізін Модильяни мен Миллер, олар қарыз бен меншікті капиталды таңдау капиталды тарту құны мен фирманың құнына әсер етпейтінін көрсетті. Модильяни-Миллер теориясының негізінде Бреннан, Шварц, Леланд және басқа зерттеушілердіңиссаға келу теориялары пайда болды. Олар нақты экономикалық жағдайлар, қаржы нарығының конъюнктурасының деңгейі, салық ауыртпалығының ауырлығы және пайдаға салынатын салық жүктемесінің дәрежесі, сондай-ақ банкроттық шығындарының мөлшері сияқты фирманың экономикалық даму факторларын ескеру қажеттілігін негіздеді [7].
Сонымен бірге, капиталдың қаржылық құрылымы, әдетте, ең алдымен менеджерлер күткен инвесторлардың әсерінен дамитынын ұмытпауымыз керек.
Кесте 1 - Компанияның капитал құрылымын оңтайландырудың төрт негізгі жолы
Рс
Сипаттамалары
1
рентабельділікті барынша арттыру критерийі бойынша оңтайландыру
2
капитал құнын төмендету критерийі бойынша оңтайландыру
3
тәуекелдерді азайту және қаржылық тұрақтылықты арттыру критерийі бойынша оңтайландыру
4
капиталдың мақсатты құрылымын белгілеу критерийі бойынша оңтайландыру.
Ескерту - автормен дерек көзбен құрастырылған [8]
Капиталдың қаржылық құрылымы теориясының эволюциялық процесін талдай отырып, зерттеушілер қалыптасқан теориялық тәсілдердің әртүрлі классификацияларын ұсынады.
Сонымен, Теплова капиталдың оңтайлы құрылымын іздеуді және оны ұстануды көздейтін статикалық құрылымдар теорияларын және уақыттың белгілі бір нүктесінде капиталдың мақсатты құрылымынан ауытқуға мүмкіндік беретін және оптимумды уақыт қатары ретінде анықтайтын динамикалық құрылымдар теорияларын бөліп көрсетеді. Бланк И.А. мұндай түсіндірудің қателігін көрсетеді, өйткені капиталдың мақсатты құрылымының динамизмі әдістемелік құрал ретінде таңдалған теориялық тәсілмен емес, капитал құрылымының кез-келген теориясы қарастыратын нақты факторлардың динамизмімен анықталады [9].
1.2 Капитал құрылымын оңтайландыру механизмі
Капиталдың оңтайлы құрылымы әлеуетті қаржылық қиындықтар мен агенттік қарыз капиталын пайдалану мен қызмет көрсету шығындары мен сенімділік, тұрақтылық, бірақ меншікті қаржы ресурстарының төмен өтімділігі арасындағы саналы айрмашылықты білдіреді. Тәжірибе көрсеткендей, бизнесті жүргізудің қазіргі жағдайында меншікті капиталға сенетін компанияның табыстылығының негізгі ережелері орындалмайды: өзін-өзі қаржыландыру, қоршаған орта сигналдарын азайту және кірісті басқару жүйесіндегі кері байланыс [10].
Осы модельдерді зерттеуді ескере отырып, теория да, эмпирикалық талдау да белгілі бір кәсіпорын үшін оның қаржылық тұрақтылығын арттыруға мүмкіндік беретін оңтайлы капитал құрылымын дәл анықтауға мүмкіндік бермейді деген қорытынды жасауға болады. Осыған байланысты Асилова А.С. төлем қабілетсіздігін жеңу және активтердің өтімділік деңгейі мен оларды қаржыландыру көздерінің құрылымы арасындағы қатынасты оңтайландыру мәселелерін шешу кәсіпорынның жиынтық капиталының осындай басқарылатын параметрлері арасындағы тәуелділікті анықтайтын өзгертілген экономикалық-математикалық модельдерді әзірлеуді көздейді [11].
Кәсіпорындардың қаржылық жағдайын бағалау және кәсіпорындар балансының қанағаттанарлықсыз құрылымын белгілеу жөніндегі әдістемелік ережелерге сәйкес, Шаруашылық жүргізуші субъектінің активтері мен міндеттемелерінің құрылымын талдау келесі көрсеткіштер негізінде келтірілген:
ағымдағы өтімділік коэффициенті:
(1)
мұнда екеуі де ағымдағы активтер (айналым капиталы);
КО-қысқа мерзімді міндеттемелер;
айналым активтерін меншікті айналым капиталымен қамтамасыз ету коэффициенті:
(2)
СК - меншікті капитал қайда;
ВА - ұзақ мерзімді активтер.
Баланс құрылымын қанағаттанарлықсыз, ал кәсіпорынды төлем қабілетсіз деп танудың негізі екі жағдайдың бірі болып табылады:
- есепті кезеңнің соңындағы ағымдағы өтімділік коэффициенті 2,0-ден кем;
- есепті кезеңнің соңында айналым активтерін меншікті айналым капиталымен қамтамасыз ету коэффициенті 0,1-ден кем.
Бұл шектеулерді теңсіздіктер жүйесі ретінде ұсынуға болады:
(3)
Әлбетте, бір коэффициенттің жақсаруы екіншісінің нашарлауына әкеледі, өйткені айналым қаражаты бірінің алымында және басқа коэффициенттің бөлгішінде болады. Сондықтан аналитикалық есептеулер шеңберінде аталған коэффициенттерді бірге бағалау қажет.
Егер баланстың құрылымы қанағаттанарлықсыз болса, онда баланс бөлімдерінің қажетті мәндерін анықтауға және оның құрылымын қанағаттанарлық деп тануға мүмкіндік беретін негізгі RВА мен КОБ айналым капиталының кірістілігінің қажетті мәндерін есептеу керек.
Бұл мәселені шешу үшін келесі жүйені пайдалану ұсынылады:
(4)
қайда ВАн-қажетті ұзақ мерзімді активтер (Негізгі капитал);
НПн - қажетті бөлінбеген пайда;
RВАн - ұзақ мерзімді активтердің (негізгі капиталдың) қажетті рентабельділігі;
ОбАн - қажетті айналым активтері (айналым капиталы);
RОбАн - ағымдағы активтердің (айналым капиталының) қажетті рентабельділігі;
СКн - қажетті меншікті капитал;
СК1- нақты меншікті капитал;
ДОн - қажетті ұзақ мерзімді міндеттемелер;
КОн - қажетті қысқа мерзімді міндеттемелер.
Мысалы, жиынтық капиталдың оңтайлы құрылымын модельдеу бойынша авторлық тәсілді сынақтан өткізу нақты кәсіпорын - Инигма-KZ ЖШС мысалында жүргізілді. оңтайландыруға дейінгі және кейінгі бухгалтерлік баланстың есептік деректері 2-кестеде келтірілген.
2-кестеден көріп отырғаныңыздай, меншікті капитал 44,870 миллион теңгені құрайды, яғни ол 3,478 миллион теңгеге өседі. Сонымен бірге қысқа мерзімді міндеттемелерді 21,074 миллион теңгеге дейін төмендеткен жөн және 8,618 миллион теңге мөлшерінде ұзақ мерзімді несиелер мен қарыздарды пайдалану. бұл жағдайда кәсіпорынның пайдасы 1,775-тен 3,478 миллион теңгеге дейін артады.
Осылайша, Инигма-KZ ЖШС жиынтық капиталын оңтайландыру келесі экономикалық операциялармен байланысты болады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- 6,625 миллион теңгеге артық, ескірген, пайдаланылмаған және толық тозған негізгі құралдарды сату және 8,618 миллион теңгеге қосымша ұзақ мерзімді несиелер есебінен ұзақ мерзімді активтерді толықтыру.
- меншікті қаражат көздерін 41,392-ден 44,870 миллион теңгеге дейін ұлғайту арқылы (3,478 миллион теңгеге) кәсіпорын пайдасының қосымша өсуі арқылы, ол ағымдағы активтерді (кассадағы және банктегі есеп айырысу шоттарындағы ақша қаражаттарын) толықтыруды қамтамасыз ету мақсатында акциялардың қосымша эмиссиясын жүзеге асыруға бағытталады;
Кесте 2 - Инигма-KZ ЖШС - дегі оңтайландыруға дейінгі және кейінгі баланс баптары, млн теңге
Көрсеткіштер
оңтайландыруға дейін
оңтайландырудан кейін
Ауытқу (+,-)
Активтер
Айналымнан тыс активтер А1
38,662
40,665
1,993
Айналымдағы активтер А2
44,505
42,148
-2,357
Баланс Б
83,167
82,803
-0,364
Пассивтер
Капитал және резервтер Р3
Ұзақ мерзімді міндеттемелер Р4
8,241
16,859
8,618
Қысқа мерзімді міндеттемелер Р3
33,534
21,074
-12,460
Баланс Б
83,167
82,803
-0,364
Ескерту - автормен дерек көзбен құрастырылған [12]
- айналым қаражатын (5,835 миллион теңге) сауатты дебиторлық саясат, қорлар мен аяқталмаған жартылай фабрикаттарды оңтайландыру, артық материалдарды, контейнерлерді, қаптамаларды және т. б. жою арқылы жұмылдыру;
- ұзақ мерзімді активтерді сатудан түскен түсімдер (6,625 миллион теңге), ағымдағы активтерді сатудан түскен түсімдер (3,502 миллион теңге) және дебиторлық берешек деңгейінің төмендеуі (2,333 миллион теңге) есебінен қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеу.
Қорыта айтқанда, жоғарыда келтірілген мәліметтер капитал құрылымын оңтайландыру механизмі қазіргі кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын басқарудың жалпы жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылатындығын көрсетеді. Коммерциялық ұйымды дағдарысқа қарсы басқару тұрғысынан капитал элементтерінің жіктелуі, олардың болашақ төлем қабілеттілігінің қалыптасуын ескере отырып, өтімділік дәрежесі мен маңыздылығы бойынша градациясы ерекше маңызға ие. Бұл тәсіл қаржылық жағдайды бақылауды жоғалту қаупін азайтуға, стихиялық деструктивті сценарий бойынша ішкі экономикалық жүйенің өзгеруіне және дамуына жол бермеуге мүмкіндік береді.
2 Кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды талдау (Инигма-KZ ЖШС мысалында)
2.1 Инигма-KZ ЖШС-нің жалпы сипаттамасы
Инигма-KZ ЖШС Қазақстан Республикасы, Павлодар облысы, Екібастұз қаласы, көшесі Ауэзова, 28 мекенжайы бойынша орналасқан. Серіктестік 1998 жылы құрылған.
Кәсіпорын қызметінің мақсаты тұтынушыларды және басқа да мүдделі тараптарды қажетті уақытта жоғары сапалы құрылыс қызметтерін ұсыну, табыс алу және оны құрылтайшылардың мүддесі үшін, өндірісті дамыту және әлеуметтік міндеттерді шешу үшін пайдалану арқылы қанағаттандыру болып табылады.
Инигма-KZ ЖШС шарттық негізде құрылыс - монтаждау және жөндеу жұмыстарын орындайды, бөгде ұйымдар мен азаматтарға қызметтер көрсетеді, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған қызметтер жұмысының басқа да түрлерін орындайды.
Инигма-KZ ЖШС заңды тұлға мәртебесіне ие, банкте Центр-Кредит ағымдағы шоты бар.
Қаржы-шаруашылық қызметті Бас директор жоспарлайды және бақылайды. Бас директор кәсіпорынның стратегиясын анықтайды, кәсіпорынға ағымдағы басшылықты, қызметкерлерді қабылдау мен жұмыстан шығаруды жүзеге асырады. Қазіргі уақытта бас директор: Тюлюбаев Ермек Алпысбекович.
Инигма-KZ ЖШС негізгі міндеттері: Екібастұз қаласы мен Павлодар облысындағы объектілерді салу, реконструкциялау және күрделі жөндеу болып табылады.
Қызметтің тақырыбы да болуы мүмкін:
1) ұйымдар мен халық үшін жүктерді тасымалдау;
2) машиналар мен жабдықтарды жөндеу және пайдалану бойынша қызметтер көрсету;
3) қосалқы-көмекші қызмет;
4) Халық тұтынатын тауарларды дайындау және сату;
5) Құрылыс материалдарын: металл конструкцияларын және ағаш бұйымдарын өндіру;
6) өндірістік үй-жайлар мен қоймаларды жалға беру.
Инигма-KZ ЖШС -не меншік құқығында қажетті мүлік берілген. Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қажетті мүлкі бар. Жылжымайтын мүлікті пайдалану тәртібін заңды тұлға қолданыстағы заңнамаға сәйкес айқындайды.
Инигма-KZ ЖШС капиталының құрылымы - бұл активтерді қаржыландыру мақсатында операциялық қызмет процесінде қолданылатын кәсіпорынның меншікті және қарыз қаржылық ресурстарының барлық түрлерінің арақатынасы. Сонымен қатар, кәсіпорынның қарыз және меншікті ресурстарының арақатынасы оның қаржылық тұрақтылығының негізгі өлшемдерінің бірі болып табылады.
Инигма-KZ ЖШС -да капиталдың оңтайлы құрылымы - бұл қаржылық кірістілік коэффициенті мен қаржылық тұрақтылық коэффициенті арасындағы ең тиімді пропорция қамтамасыз етілетін кәсіпорынның меншікті капиталы мен қарыз қаражатын пайдаланудың арақатынасы, яғни кәсіпорынның нарықтық құны барынша артады (3-кесте).
Кесте 3 - Капитал құрылымын басқару және оңтайландыру жүйесі
Капитал құрылымын басқару жүйесі
Капитал құрылымын оңтайландыру жүйесі
Арақатынаста капиталды қалыптастыру
Оңтайлы берілген қатынастарда капиталды қалыптастыру
1. Меншікті және қарыз
2. Қысқа мерзімді міндеттемелер және тұрақты капитал
3. Мерзімді және мерзімі өткен міндеттемелер
4. Төлемеу және оларды өтеу көздері
Сәйкестендіру белгілері
1. Қаржылық жағдайдың және қаржылық тұрақтылық түрінің индикаторлары ретінде меншікті және қарыз капиталының пропорцияларын қалыптастыру
1. Қаржылық тұрақтылықтың өсу индикаторы ретінде меншікті капитал мен қарыз капиталының оңтайлы берілген арақатынасын қалыптастыру
2. Меншікті капитал мен қарыз капиталының арақатынасын қалыптастыру және оны осы қатынастарда қаржылық левередж әсерінің индикаторы ретінде пайдалану
2. Меншікті капитал мен қарыз капиталының оңтайлы берілген арақатынасын қалыптастыру және оны осы пропорцияларда қаржылық левередждің әсерін арттыру индикаторлары ретінде пайдалану
3. Қаржылық тәуекелдердің индикаторлары ретінде активтер құрылымымен өзара байланыста меншікті және қарыз капиталының пропорцияларын қалыптастыру
3. Қаржылық тәуекелдерді барынша азайту әлеуетін қалыптастыру индикаторы ретінде активтер құрылымымен оңтайлы берілген өзара байланыста капитал көздерін қалыптастыру
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Капитал құрылымын оңтайландыру-бұл экономикалық жағдайдың, салық заңнамасының, бәсекелестік күштерінің өзгеруіне бейімделудің үздіксіз процесі.
Бүгінгі таңда капитал құрылымын оңтайландыру мәселесін біржақты шешу мүмкін емес сияқты. Кез-келген компанияға қолдануға болатын жалпы теория жоқ. Бірнеше факторларды ескеру қажет және бұл факторлар сапалық және сандық сипатта болуы мүмкін, алайда кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландырудың негізгі критерийлерін тұжырымдау зиян тигізбейді.
Инигма-KZ ЖШС-нің 2020-2022 жж. аралығындағы баланс құрылымын қарастырамыз, аталмыш кәсіпорынның балансы екі бөлімнен тұрады: актив және міндеттеме. Келесі 4-кестеде көріп отырғандай, кәсіпорын активтері - қаржы-шаруашылық қызметке тартылған және пайда әкелетін компанияның мүлкі болып саналады, ал міндеттемелер - бұл мүлік қалыптасқан қаражат көздері.
Кесте 4 - Инигма-KZ ЖШС-нің 2020-2022 жж. аралығындағы баланс құрылымы, мың.теңге
№
Көрсеткіштер
2020
жыл
2021
жыл
2022
жыл
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Активтер
2
Айналым активтер
108 823
77 275
91 718
3
Ұзақ мерзімді активтер
10 340
19 262
9 555
4
Баланс
119 163
96 537
101273
5
Пассивтер
6
Салықтар бойынша міндеттемелер
4 291
554
4 736
7
Қысқа мерзімді кредиторлық берешек
-
-
-
8
Қысқа мерзімді міндеттемелер жиынтығы
4 291
554
4 736
9
Басқа да ұзақ мерзімді міндеттемелер
80 505
57 819
29 198
10
Ұзақ мерзімді міндеттемелер жиынтығы
80 505
57 819
29 198
11
Міндеттемелердің жиынтығы
84 796
58 373
33 934
12
Жарғылық капитал
2 000
2 000
2 000
13
Бөлінбеген пайда
32 367
36 164
65 339
14
Капитал жиыны
34 367
38164
67 339
15
Баланс
119 163
96 537
101273
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Инигма-KZ ЖШС-ң активтері, оның ішінде ұзақ мерзімді активтер мен балансты қоса алғанда, 2020 жылы 238320 мың теңгені құраса, 2021 ж. 193074 мың мт. , ал 2024 ж. 202546 мың т көрсеткіш берді. Инигма-KZ ЖШС-ң пассивтеріне келетін болсақ, жалпы пассивтері 41 251 мың т., оның ішінде кәсіпорын салықтар бойынша міндеттемелер, қысқа мерзімді кредиторлық берешек, қысқа мерзімді міндеттемелер жиынтығы, басқа да ұзақ мерзімді міндеттемелер, ұзақ мерзімді міндеттемелер жиынтығы, міндеттемелердің жиынтығы т.б. Келесі 5-кестеде Инигма-KZ ЖШС 2020-2022 жылдардағы пайдасының құрамы мен құрылымын талдайыз.
Пайда - бұл кәсіпорынның барлық қызметінің негізгі нәтижесі. Күнтізбелік жыл ішінде компания әртүрлі кіріс түрлерін алады, сонымен қатар көптеген шығындарды көтереді. Нәтижесінде алынған барлық кірістердің барлық шығындар сомасынан асып кетуі кәсіпорынның пайдасын құрайды. Бұл экономикалық категория қысқа және орта мерзімді перспективада қызметті стратегиялық жоспарлауда қолданылады.
Кесте 5 - Инигма-KZ ЖШС 2020-2022 жылдардағы пайдасының құрамы мен құрылымы, мың.теңге
№
Көрсеткіштер
2020
жыл
2021
жыл
2022
жыл
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Өнімді сатудан түскен кіріс
153 785
90 183
177 539
2
Сатылған өнімдер мен қызметтердің өзіндік құны
90 981
41 153
112 019
3
Жалпы пайда
62 804
49 030
65 520
4
Басқа кірістер
2 336
1 261
3 392
5
Іске асыруға арналған шығыстар
1 900
3 112
3 560
6
Әкімшілік шығыстар
22 451
25 443
26 431
7
Сыйақы бойынша шығыстар
0
0
28
8
Өзге де шығыстар
17 157
17 415
5 914
9
Салық салынғанға дейінгі пайда
19 852
4 321
32 979
10
Таза пайда
15 390
3 807
29 175
11
Барлық кірістер
152 321
91 444
180 931
12
Барлық шығыстар
132 469
87 123
147 952
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Кестеден көріп отырғандай, кәсіпорынның өнімді сатудан түскен кірістерін алатын болсақ, 2020 жылы 153785 мың теңгенң құраса, 2016 жылы 90183 т., ал 2022 ж. 177 539 мың теңгені құрап отыр. Ал, сатылған өнімдер мен қызметтердің өзіндік құны 2020 жылы 90 981 мың т., құраса, 2021 жылы 41 153мың т. болып 2 есеге түсіп отыр, мұның себебін пандемияның кері әсері деп бағалануда, ол келесі 2022 жылы 177 539 мың т. құрап жақсы көрсеткіш беріп отыр.
Сол сияқты Инигма-KZ ЖШС-ң барлық кірістері мен барлық шығыстарының да көрсеткіштері 2021 жылы төмен, ал 2022 жылы жоғары көтерілгені анықталды. Келесі кезекте Инигма-KZ ЖШС-ң пайда мен сатудың кірістілік динамикасының талдауын жасаймыз (6-кесте).
Кесте 6 - Инигма-KZ ЖШС ЖШС-нің 2020-2022 жылдардағы пайда мен сатудың рентабельділік динамикасы, мың теңге
№
Көрсеткіштер
2020
2021
2022
Ауытқу (+,-)
Өсу қарқыны,%
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2021-2020
2022-2021
20212020
20222021
1
Өнімді сатудан түскен кіріс
153 785
90 183
177 539
-63 602
87356
58,64
196,87
2
Сатылған өнімдер мен қызметтердің өзіндік құны
90 981
41 153
112 019
-49828
70 866
45,23
272,20
3
Жалпы пайда
62 804
49 030
65 520
-13774
16 490
78,07
133,63
4
Басқа кірістер
2 336
1 261
3 392
-1075
2131
53,98
268,99
5
Салық салынғанға дейінгі пайда
19 852
4 321
32 979
-15531
28658
21,77
763,23
6
Табыс салығы
4462
514
3804
-3948
3290
-868,09
740,08
7
Таза пайда
15 390
3 807
29 175
-11583
25 368
24,74
766,35
8
Сату рентабельділігі
10
4,22
16,43
-5,78
12,21
-
-
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Инигма-KZ ЖШС-нің қаржы - экономикалық көрсеткіштерін талдау 2019-2021 жж. талданып отырған кезеңде есепті жылы тауарларды сатудан түскен түсімнің 87 356 мың теңгеге ұлғаю үрдісі бар екенін көрсетті, яғни 2021 жылмен салыстырғанда 96,87% өскен. 2021 жылы түсім 63 602 мың теңгеге төмендеді, немесе 41,36% - ға төмендеген, бұл өнім өндіру мен өткізу көлемінің төмендеуіне байланысты.
Кәсіпорынның жұмысын сипаттайтын маңызды көрсеткіштердің бірі - өнімнің өзіндік құны. Кәсіпорынның қаржылық нәтижелері оның деңгейіне байланысты.
2021 жылдың талданатын кезеңінде өнімнің өзіндік құны 2020 жылмен салыстырғанда 49 828 мың теңгеге төмендеді, немесе 54,77%. Төмендеу негізінен жыл басында өндірушілерден құрылыс материалдарын сатып алу құнын төмендету есебінен болды. Ал есепті кезеңде өзіндік құн 2,711 есеге немесе 70 866 мың теңгеге өсті. Бірақ кірістің өсу қарқыны өзіндік құнның өсу қарқынынан жоғары және 2022 жылдың аяғында өнімді сатудан түскен кіріс өндірілген тауарлардың өзіндік құнынан асып түседі, осылайша талданатын кәсіпорын пайда табады.
6-кестенің деректерінен 2021 жылы басқа кірістер 2020 жылмен салыстырғанда 13 774 мың теңгеге төмендегенін көруге болады, немесе 21,93% - ға, ал 2022 жылы 2021 жылмен салыстырғанда 16 490 мыңға немесе 33,63% - ға өсім байқалады. Бұл кәсіпорын құрылыс нарығында қаржы саласында өз саясатын сәтті жүргізіп жатқандығына байланысты.
Зерттеудегі талдауда көрсетілгендей, табыс салығы да 2021 жылы 2020 жылмен салыстырғанда 8,68 есе немесе 3948 мың теңгеге төмендеді. 2022 жылы табыс салығы 3804 мың теңгені құрады. Динамикада өсім 2021 жылмен салыстырғанда 7,40 еседен астам немесе 3290 мың теңгені құрады. Компанияның 2020 жылдың аяғындағы таза пайдасы 15 390 мың теңгені құрады, ал 2021 жылы ол 11 583 мың теңгеге төмендейді немесе 75,26% - ға, бұл сондай-ақ өнімді өткізу көлемінің төмендеуімен байланысты. Инигма-KZ ЖШС-нің 2020-2022 жылдардағы пайда мен сатудың рентабельділік динамикасы 2-суретте берілген.
Сурет 2 - Пайда мен рентабельділік динамикасы
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтері бойынша автормен құрастырылған [13]
2021 жылдың аяғында сатудың рентабельділігі 2020 жылмен салыстырғанда 5,78% - ға төмендеп, 4,22% - құрады, ал 2022 жылы 2021 жылмен салыстырғанда 12,21% - ға ұлғайды, бұл 16,43% құрады, бұл 2022 жылдың соңында компанияның негізгі қызметтен түскен табысы алдыңғы кезеңмен салыстырғанда айтарлықтай өскеніне байланысты.
Ұйым туралы неғұрлым толық түсінік алу үшін Инигма-KZ ЖШС мүлкін 2020-2022 жылдарға арналған бухгалтерлік есептілік деректері негізінде бағалаймыз.
Баланс активі кәсіпорынның иелігіндегі мүлікке жалпы баға беруге мүмкіндік береді. Сондай-ақ мүлік құрамында айналым (ұтқыр) және айналымнан тыс (иммобилизацияланған) қаражат бөлінген.
2.2 Инигма-KZ ЖШС капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды талдау
Инигма-KZ ЖШС-де капитал құрылымын оңтайландыру кәсіпорынды қаржылық басқару процесінде шешілетін маңызды және күрделі міндеттердің бірі болып табылады. Капиталдың оңтайлы құрылымы меншікті капиталды пайдалану мен қарыз қаражаттарының арақатынасы болып табылады, онда қаржылық кірістілік коэффициенті мен кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық коэффициенті арасындағы ең тиімді пропорционалдылық қамтамасыз етіледі, яғни оның нарықтық құны максималды болады. Инигма-KZ ЖШС капиталын талдау. Бұл талдаудың негізгі мақсаты-жоспарланған кезеңдегі капитал көлемі мен құрамы динамикасының тенденцияларын және олардың қаржылық тұрақтылық пен капиталды пайдалану тиімділігіне әсерін анықтау. Кәсіпорынның мүлкін толық талдау үшін айналым қаражаттарының құрамы мен құрылымын зерттеу қажет (7-кесте).
Кесте 7 - 2020-2022 жылдарға арналған Инигма-KZ ЖШС активтерінің динамикасы мен құрамы
№
1
Көрсеткіштер
2020
жыл
2021
жыл
2022
жыл
Ауытқу (+,-)
Өсу қарқыны, %
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2021-2020
2022-2021
20212020
20222021
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Активтер
2
Айналым активтер
108 823
19 262
91 718
-89561
72456
17,70
476,16
Ақша қаражаттары және олардың баламалары
11 971
2762
8 970
-9209
6208
-433,42
324,76
Қысқа мерзімді дебиторлық берешек
83 075
12 823
66 731
-70 252
53 908
-647,86
520,4
ҚҚС
5300
839
4056
-4461
3217
-631,7
483,43
Қорлар
8 477
2838
11 961
-5639
9123
-298,7
421,46
3
Ұзақ мерзімді активтер
10 340
77 275
9 555
66935
-67720
747,34
-808,74
Негізгі құралдар
10 185
74 467
7960
64 282
-66507
731,14
-935,52
Материалдық емес активтер
155
155
200
-
45
-
129,03
Басқа да ұзақ мерзімді активтер
-
2653
1395
2653
-1258
100
52,58
4
Баланс
119 163
96 537
101273
-22626
4736
81,01
104,91
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Инигма-KZ ЖШС компаниялар тобы қызметінің қаржылық қорытындылары 2022 жылдың бірінші жартыжылдығындағы табыстың тұрақты жоғары деңгейін көрсетеді.
Мүлік - бұл құны баланста көрсетілген негізгі құралдар, айналым қаражаттары және басқа құндылықтар.
Бұдан әрі талдау 2021 жылы ұзақ мерзімді активтердің 7,473 есеге немесе 66 935 мың теңгеге артқанын көрсетті, негізінен бұл негізгі құралдар құнының 10 185 мың теңгеден өсуі есебінен орын алды. 2020 жылы 74 467 мың теңгеге дейін. 2021 жылы, яғни динамикадағы негізгі құралдар 7,31 есе немесе 64 282 мың теңгеге өсті.
Негізгі қаражат талданатын кезеңнің соңында ұзақ мерзімді активтер құрамында 98,5% алады. Есепті кезеңде ұзақ мерзімді активтердің 77 275 мың теңгеден айтарлықтай төмендеуін көрсетті, 9555 мың теңгеге дейін., яғни 8,09 есе немесе 67 729 мың теңгеге. Бұл негізінен негізгі құралдардың құнын 9,35 есе немесе 66 507 мың теңгеге төмендету есебінен болды, бұл құрылыс техникасын сатумен байланысты.
Ағымдағы активтердің динамикасын талдау айналым қаражатының 108 823 мың теңгеден төмендегенін көрсетті, яғни 19 262 мың теңгеге дейін. 2021 жылы айналым активтерінің барлық баптары есебінен, яғни қысқа мерзімді дебиторлық берешекті 6,48 есе немесе 70 252 мың теңгеге төмендету есебінен болды. Ақша қаражатының 4,33 есе немесе 9209 мың теңгеге, ҚҚС 6,32 есе немесе 4461 мың теңгеге, қорлар 2,99 есе немесе 5639 мың теңгеге төмендеуі байқалады. Ақша қаражаттарының төмендеуі дебиторлық берешектің төмендеуіне байланысты болды.
2022 жылы керісінше айналым қаражатының барлық баптары бойынша 4,76 есе немесе 72 456 мың теңгеге өскені байқалады. Олардың өсуі негізінен дебиторлық берешектің 5,2 есе немесе 53 908 мың теңгеге ұлғаюына байланысты болды.
Сондай-ақ ақша қаражатының 3,25 есе немесе 6208 мың теңгеге өсуі. ол негізінен дебиторлық берешектің өсуіне байланысты болды, бұл компанияның бюджеттік ұйымдарға келісімшарттар бойынша белгілі бір мерзімге құрылыс қызметтерін көрсетуіне байланысты болды. Баланстың ағымдағы активтер құрылымындағы ақша үлесі төмен және 2021 жылы ол 14,34% құрады, бірақ 2022 жылдың аяғында ол 9,78% - ға дейін төмендеді.
Әрі қарай, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтердің құрылымын зерттеу қажет (3-сурет). Айналым қаражаттарының құрылымын талдау көрсеткендей, 2020 жылы 76,34% үлесі дебиторлық берешек болып табылады, ол 2021 жылы 9,77% - ға төмендейді және 2022 жылы 6,19% - ға өседі. Ақша қаражаты 2020 жылы 11% -. құрайды, содан кейін айналым қаражатының төмендеуіне қарамастан, ол 3,34% - ға өседі, содан кейін есепті кезеңде төмендейді.
Сурет 3 - Инигма-KZ ЖШС айналым құралдарының құрамы мен құрылымы
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Ұзақ мерзімді активтердің құрылымы негізінен 2020 жылы 10 185 мың теңгені құрайтын негізгі құралдармен ұсынылған., содан кейін олар 7,47 есе немесе 66935 мың теңгеге артады, бұл құрылыс техникасы мен жабдықтарын сатып алуға байланысты. Есепті кезеңде олар 8, 09 есе және 66 507 мың теңгеге айтарлықтай төмендейді. Материалдық емес активтер 2020 және 2021 жылдары бір деңгейде қалып, 155 мың теңгені құрайды. Есепті кезеңде олар 50 мың теңгеге өседі, бағдарламалық жасақтаманы орнатумен байланысты. Ағымдағы активтер құрамында болмаған басқа да ұзақ мерзімді активтер 2021 жылы 2 653 мың теңгені құрады. Есепті кезеңде олар 1258 мың теңгеге төмендеді немесе 52,58% құрады (4-сурет).
Сурет 4 - Ұзақ мерзімді активтер құрамы мен құрылымы
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
2020 жылғы мүлік құрылымында ең үлкен үлес ағымдағы активтерге тиесілі, олардың кәсіпорын мүлкінің құрылымындағы үлесі 91,32% құрайды, бұл ретте ұзақ мерзімді активтер 8,67% құрайды. 2021 жылғы активтердің құрылымы негізінен 80,05% үлеске иелік ететін ұзақ мерзімді активтермен ұсынылған, ағымдағы активтер 19,95% құрайды. Ал 2022 жылдың соңына қарай ағымдағы активтер үлесінің 70,62% - ға айтарлықтай өсуі байқалады, бұл ретте олар үлестік үлестің 90,57% алады (5-сурет).
Сурет 5 - Инигма-KZ ЖШС-нің 2020-2022 жж. мүлік құрылымы
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Қазіргі жағдайда Инигма-KZ ЖШС шаруашылық қызметінің жұмыс істеуінің негізгі проблемаларының бірі негізгі және айналымдағы өндірістік құралдарды қолданудың өнімділігін арттыру болып табылады.
Негізгі құралдарды қолдану өнімділігінің өсуіне еңбек өнімділігінің өсу қарқыны оның қормен қамтамасыз етілуінің өсу қарқынына қарағанда жылдам болған жағдайда қол жеткізген жөн.
7-кестені талдауға сәйкес, қоржындылығы жылдар бойынша тұрақсыздықты көрсетті және 2021 жылы 176,52% өсті, бұл негізгі қорлардың орташа жылдық шамасының 38 967 мыңнан 42 326 мың теңгеге дейін өсуінен туындады., яғни 33 59 мың теңгеге.
Компания жыл сайын құрылыс жабдықтарын лизингтік келісім бойынша сатып алады, өйткені негізгі құралдар шамамен 50% ескірген. Қоржындылығы 1 қызметкердің еңбегі 824,26 мың теңгеге жарақтандырылғанын көрсетеді.
Компанияда 2021 жылы еңбек өнімділігінің төмендеуі байқалады, ол 2004,07 мың теңгені құрады., бұл 1011,32 мың. 2020 жылғы деңгейден аз, 2022 жылы ол 3550,78 мың теңгені құрады, бұл 1546,71 мың теңгеге. 2021 жылғы деңгейден жоғары (8-кесте).
Кесте 8 - Инигма-KZ ЖШС қызметінің экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Жылдар
Өзгерістер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2020
2021
2022
2021-2020
2022-2021
Өнім көлемі, мың тг.
153 785
90 183
177 539
- 63 601
87 356
Негізгі қорлардың орташа жылдық құны, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ESIL УНИВЕРСИТЕТІ МЕКЕМЕСІ
Қаржы кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
_______Лукпанова Ж.О.
_________ 2023 ж.
ББ мамандығы 6В04107 - Қаржы
Кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландыру және бағалау
тақырыбына
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған
________ Садық Қ.А.
Ғылыми жетекшісі
э.ғ.м., аға оқытушы
________ Алашбаева Н.М.
Нормалық бақылаушы
PhD
________ Алибекова А.Б.
Астана қ., 2023 ж.
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
___________Лукпанова Ж.О.
__ _________2023 г.
Бизнес және басқару факультеті
Қаржы кафедрасы
Қаржы 6В04107 білім беру бағадарламасы
Студент Садық Қ.А.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ ТАПСЫРМАСЫ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы Кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландыру және бағалау
Университеттінің ___ __________ 20__ жылғы бұйрығымен бекітілген.
Аяқталған жұмыстың аяқталу күні ___ __________ 20__ ж
Жұмысқа арналған бастапқы деректер; Оқулықтар, статистикалық құжаттар, интернет сайттар
Дипломдық жұмыста әзірленетін тиіс тақырыптар тізімі немесе дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны:
а) Кәсіпорынның капитал құрлымын оңтайландыру және бағалаудың теориялық аспектілері
ә) Кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды талдау (Инигма-KZ ЖШС мысалында)
б) Кәсіпорын капиталы құрлымын оңтайландыру стратегиясы
Графикалық материалдар тізімі (қажетті сызбаларды нақты көрсетумен)
Тапсырма берілген күн 20 ж.
Кафедра меңгерушісі Лукпанова Ж.О.
Жұмыстың жетекшісі Алашбаева Н.М.
Тапсырманы орындауға қабыл алдым
Студент Садық Қ.А.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 Кәсіпорынның капитал құрлымын оңтайландыру және бағалаудың теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландырудың түсінігі мен түрлері.6
1.2 Капитал құрылымын оңтайландыру механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .11
2 Кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды талдау ( Инигма-KZ ЖШС мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.1 Инигма-KZ ЖШС-нің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2 Инигма-KZ ЖШС капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.3 Кәсіпорынның меншік капиталын оңтайландыруын бағалуы ... ... ... ... ... ... 27
3 Кәсіпорын капиталы құрлымын оңтайландыру стратегиясы ... ... ... ... ... 31
3.1 Кәсіпорын капиталын бағалаудың дамыту жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.2 Инигма-KZ ЖШС капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауға ұсыныстар жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
Пайдаланылған әдебиттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі уақытта капитал құрылымын оңтайландыру кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қалыптастырудағы ең күрделі міндеттердің бірі болып табылады. Капиталдың оңтайлы құрылымы - бұл меншікті және қарызға алынған қаржылық ресурстарды пайдаланудың арақатынасы, онда ұйымның қаржылық кірістілігі мен қаржылық тұрақтылық коэффициенттері арасындағы ең тиімді пропорционалдылыққа қол жеткізуге болады, яғни капиталдың нарықтық құны максималды болады.
Қазіргі экономикалық ғылым капитал құрылымы ұғымын компанияның меншікті капиталы мен қарыз капиталының қатынасы ретінде түсіндіреді.
Меншікті капитал-компанияның қызметін қаржыландырудың негізгі көзі. Бұл кәсіпорынның меншігіндегі және активтердің белгілі бір үлесін қалыптастыру үшін пайдаланатын өндіріс құралдарының жиынтығы.
Көптеген заманауи кәсіпорындар өндірісті кеңейтуге, жабдықты модернизациялауға және автоматтандыруға, басқа кәсіпорындармен бірігуге және бірігуге, қарыздар мен міндеттемелерді өтеуге, жаңа жобалар құруға және т. б. бағытталуы мүмкін қосымша қаражаттың жетіспеушілігін сезінеді. тұтастай алғанда кәсіпорынның тиімділігі. Кәсіпорын капиталының ұтымды құрылымы оған басқа кәсіпорындармен сәтті бәсекелесуге және жаңа нарықтарға шығуға мүмкіндік береді.
Айта кету керек, меншікті қаржы ресурстарының жетіспеушілігі жағдайында капиталды оңтайландыру мәселесі көптеген кәсіпорындардың алдында тұрған әдеттегі мәселе болып табылады. Сондықтан кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландыруды қарастыру тақырыбы өзекті болып табылады.
Әр компанияда, әдетте, оның өзіндік ерекшеліктері бар, алайда, кез-келген қызметті қаржыландыру үшін қажетті өз қаражатын көбейту қажет болған жағдайда, дивидендтерді төлеу мөлшерін азайту туралы ойлану өте орынды болады. Алайда, бұл оңай емес, осы сценарийді іске асыруға кіріспес бұрын, кәсіпорынның қаржы менеджері бұл шешімнің компания акцияларының нарықтық құнына, демек, оның иелерінің жалпы әл-ауқатына әсер ету дәрежесін бағалауы керек. Егер зерттеу нәтижесінде осы сценарийді іске асыру ешқандай елеулі қауіп төндірмейтінін көрсетсе, онда қалдық қағидат бойынша дивидендтер төлеуді жүзеге асыру орынды болады. Бұл жағдайда бөлінбеген пайда негізгі көзі бола алады, оны пайдалану капиталды сырттан тартудан және оның кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына теріс әсерін болдырмайды.
Компаниядағы акционерлік капиталдың өсу қарқыны. Бұл қажеттілік екі факторға байланысты. Біріншіден, акциялардың қосымша эмиссиясы, көп жағдайда, бөлінбеген пайданы пайдаланудан гөрі, компанияның меншікті капиталын ұлғайтудың әлдеқайда қымбат әдісі болып табылады. Екіншіден, инвесторлар, әдетте, бұл оқиғаны теріс бағалайды, өйткені оның нарықтағы акцияларының бағамы төмендейді және мұндай эмиссия есебінен меншікті капиталды ұлғайту қарыз капиталын тартудан гөрі әлдеқайда қымбат әдіске айналады.
Экономикалық әдебиеттерде капитал құрылымын оңтайландыру бойынша әртүрлі теориялық тәсілдер мен ұсыныстар берілген. Капиталды бағалау және оны оңтайландыру мәселелерін көптеген отандық ізденнушелер, ғалымдар: Сапарбаев Ә. Ж., Жомарт Р., Аманбек Ә. Н., Масалимова С. Ж. және шетелдік ғалымдар: Мазурина Т. Ю., Скамай Л. Г., Гроссу В. С., Канке А. А., Кошевая И.П., Бурмистрова Л.М., Конищева М.А., Курган О.И., Черкасова Ю. И., Поляк Г.Б. және т. б. олар капиталдың мәні категория ретінде көп аспектілілікке тән деген пікірді ұстанады, өйткені капитал да өндіріс факторларының бірі; және экономикалық қызметте пайдаланылатын және табыс әкелетін жиынтық ресурстар; және құрылтайшылардың, меншік иелерінің әл-ауқатының көзі.
Капитал және оның өзгеруі жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың тиімділік деңгейінің маңызды тәуекелдері болып табылады; бұл шаруашылық қызметті бастау үшін қажетті қаражаттың бастапқы сомасы.
Зерттеудің мақсаты - кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды Инигма-KZ ЖШС мысалында талдау.
Зерттеу нысаны Инигма-KZ ЖШС капитал құрылымын оңтайландыру және бағалау болып табылады.
Зерттеу пәні. Кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалаудағы кәсіпорынның қаржылық жағдайы.
Зерттеудің мақсаты мен гипотезасы нақты міндеттерді қалыптастыруға мүмкіндік берді:
- Кәсіпорынның капитал құрлымын оңтайландыру және бағалаудың теориялық аспектілерін жасау;
- Кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды Инигма-KZ ЖШС мысалында талдау;
- Кәсіпорын капиталы құрлымын оңтайландыру ды жақсарту жолдарын ұсыныстар жасау.
Зерттеу әдістері: жұмысты орындау барысында факторлық талдау, көлденең, тік, топтау әдісі, қаржылық коэффициенттерді есептеу, ұйым қызметінің көрсеткіштерін болжау қолданылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Кәсіпорынның капитал құрлымын оңтайландыру және бағалаудың теориялық аспектілері
1.1 Кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландырудың түсінігі мен түрлері
Капитал құрылымын оңтайландыру (capital structure optimization) - меншікті капитал мен қарыз капиталының арақатынасын есептеу, онда кәсіпорынның нарықтық құны максималды болады, қаржылық тұрақтылық деңгейі мен меншікті капиталдың кірістілік деңгейі арасындағы оңтайлы пропорциялар қамтамасыз етіледі.
Компанияның қызметі белгілі бір өмірлік циклге бағынады. Кәсіпорынның меншікті капиталының құрылымын бағалау және оны оңтайландыру туралы шешім қабылдау үшін компанияның қазіргі уақытта қандай даму кезеңін бастан өткеріп жатқанын түсіну қажет.
Инвестициялар мен олардың көздері туралы шешім қабылдау қажет болған кезде бизнесті дамыту мен әртараптандырудың ең серпінді кезеңі. Қаржылық модельдеу әдістері инвестицияларды жүзеге асырудың қай көзі тиімдірек деген сұраққа жауап алуға көмектеседі.
Шаруашылық субъектісінің қаржылық тұрақтылығына талдау жасау мақаласында шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық тұрақсыздығы мәселелері зерттелді, оларды шешу жолдары қарастырады. Капиталды қаржылық тұрақтандырудың дағдарысқа қарсы тетіктері болашақта ұйымның қаржылық жағдайын болжауға мүмкіндік беретіні көрсетілген. Дағдарысты басқару жүйесі шеңберіндегі қаржылық процестердің мақсатты көрсеткіштері мен нәтижелілік критерийлері жүйесін қолдана отырып, оның капитал құрылымын оңтайландыру негізінде ұйымның төлем қабілеттілігін қалпына келтірудегі менеджменттің рөлі анықталды. Баланс бөлімдерінің өзара байланысы мен өзара әрекеттесу схемасы құрылды, оның негізінде нақты кәсіпорынның капитал құрылымын өзгерту бағыттары анықталды [1].
Бір жағынан, бұл экономикалық айналымға қатысушылардың тиімсіз Кәсіпкерлік қызметінің өнімі, ал екінші жағынан, бұл институт шаруашылық жүргізуші субъектілердің тиімді жұмыс істеуі үшін қуатты ынталандыру қызметін атқарады. Ол борышкер ұйымдар мен олардың кредиторлары мүдделерінің тепе-теңдігін қамтамасыз етуге, тұтастай алғанда нарықтың тұрақтылығын сақтауға, сондай-ақ заңды тұлғалар мен мемлекет арасындағы нақты құқықтық қатынастарды реттеуге арналған [2].
Шаруашылық жүргізуші субъектінің төлем қабілеттілігін сақтау мәселесін шешудің кешенді тәсілі ең заманауи ғылыми білім мен пәнаралық тәсілдерді, озық экономикалық, ғылыми-техникалық және өндірістік тәжірибені, билік органдарының, бизнес-қоғамдастықтың және қаржы институттарының күш-жігерін біріктіруді талап етеді [3].
Активтер әртүрлі сипаттамалары бойынша көптеген жіктеулерге бөлінеді. Негізінен кәсіпорын активтері үш негізгі түрге бөлінеді (1-сурет):
Сурет 1 - Кәсіпорын активтерінің түрлері
Ескерту - автормен дерек көзбен құрастырылған [5]
Жомарт Р. мақаласында айтылғандай, дағдарыс өмірлік (іскерлік) цикл кезеңі ретінде экономикалық субъектінің дамуындағы қайшылықтардың шиеленісуінің төтенше дәрежесін және оның әлеуметтік-экономикалық жүйе ретінде өзгеру процестеріндегі бетбұрыс кезеңін білдіреді. Дағдарыс жағдайында жұмыс істеу дағдарысты басқару тетігі негізінде басқарушылық қайта құрулармен тығыз байланысты, ол дағдарыстық құбылыстарды және олардың себептерін экономиканың барлық деңгейлерінде диагностикалау, алдын алу, бейтараптандыру және еңсеру жөніндегі мамандандырылған іс-шаралар жиынтығын қамтиды [4].
Капитал құрылымын оңтайландыру қажеттілігі көптеген факторлармен анықталады, соның ішінде:
- кәсіпорынды дамыту стратегиясы мен мақсаттары;
- кәсіпорындағы процестердің уақыт бойынша реттілігі (өндірістік процесті ұйымдастыру, өнімді дайындау технологиясы, жабдықты орналастыру);
- қаржы құрылымын оңтайландыру;
- өндірістік циклдің ұзақтығы;
- өндірістік бағдарлама;
- кәсіпорын көлемімен.
Өмірлік циклдің әртүрлі кезеңдеріндегі ұйымдарда дағдарысқа қарсы технологияларды қолдану қажеттілігі қатаң бәсекелестіктің болуына, елдің қаржы жүйесінің тұрақсыздығына және нарық жағдайының тез өзгеруіне байланысты.
Объективті экономикалық құбылыстардың мінез-құлқын іс жүзінде модельдеу теорияға қарағанда әлдеқайда қиын екені белгілі. Негізінде, кез-келген деңгейдегі әрбір басқару шешімі белгісіз жағдайларда қабылданады. Кейде оның салдарын болжау өте қиын. Көбінесе менеджмент төлем қабілеттілігінің деңгейін және шаруашылық жүргізуші субъектінің одан әрі даму траекториясын құрайтын экономикалық операцияларға ретроспективті талдау жүргізуге мәжбүр [5].
Дағдарысқа қарсы шаралар ұйымның жұмыс істеуінің үш маңызды процесіне әсер етеді: капиталды қалыптастыру, пайдалану және молайту. Бірінші, екінші және үшінші басқарудың максималды синергетикалық әсері белгілі бір уақытта белгілі бір кәсіпорынның капиталының ең жақсы (оңтайлылық тұрғысынан) құрылымында көрінеді. Мұндай түрлендіру құралдары кәсіпорынның сыртқы және ішкі ортасының "сигналдарына" жауап беру жүйесі ретінде дағдарысты басқарудың ажырамас бөлігі болып табылады.
Көп жағдайда компанияның активтері мен міндеттемелерінің оңтайлы (ең қолайлы) құрылымындағы жағымсыз құбылыстарды сауатты диагностикалау оның дамуының алғашқы кезеңдерінде қаржылық дағдарысты еңсеру мақсатында менеджменттің стратегиясы мен тактикасын уақтылы әзірлеуге мүмкіндік береді.
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, осы баптың мақсаты - бизнес-процестерді дағдарысқа қарсы тиімді реттеу шеңберінде қарыз және меншікті теңгерім пассивтерінің арақатынасын реттеуге, айналымнан тыс және айналым активтерін өзгертуге бағытталған коммерциялық ұйымның жиынтық капиталының оңтайлы құрылымын модельдеудің авторлық әдістемесін талқылауға ұсыну [6].
Ұйымның қаржылық тұрақтылығын қалыптастырудың әртүрлі әдістері бар. Біздің ойымызша, ең маңыздыларының бірі активтердің өтімділігін және оларды қалыптастыру көздерінің құрылымын оңтайландыру болып табылады.
Жиынтық капитал элементтерінің (негізгі және айналым, меншікті капитал және қарыз) оңтайлы қатынасын таңдау мәселесі капитал құрылымы теориясында орталық болып табылады. Бұл мәселе академиялық әдебиеттерде бірнеше рет көтерілді (қолданыстағы модельдер мен әдістерге ең толық шолулар Харрис пен Ривив және Майерстің еңбектерінде келтірілген).
Капиталдың қаржылық құрылымы теориясының дамуының бастапқы кезеңі Уильямс қаржылық активтерді және Дюранның жұмысын бағалау. Кәсіпорынды қаржыландыру теориясының негізін Модильяни мен Миллер, олар қарыз бен меншікті капиталды таңдау капиталды тарту құны мен фирманың құнына әсер етпейтінін көрсетті. Модильяни-Миллер теориясының негізінде Бреннан, Шварц, Леланд және басқа зерттеушілердіңиссаға келу теориялары пайда болды. Олар нақты экономикалық жағдайлар, қаржы нарығының конъюнктурасының деңгейі, салық ауыртпалығының ауырлығы және пайдаға салынатын салық жүктемесінің дәрежесі, сондай-ақ банкроттық шығындарының мөлшері сияқты фирманың экономикалық даму факторларын ескеру қажеттілігін негіздеді [7].
Сонымен бірге, капиталдың қаржылық құрылымы, әдетте, ең алдымен менеджерлер күткен инвесторлардың әсерінен дамитынын ұмытпауымыз керек.
Кесте 1 - Компанияның капитал құрылымын оңтайландырудың төрт негізгі жолы
Рс
Сипаттамалары
1
рентабельділікті барынша арттыру критерийі бойынша оңтайландыру
2
капитал құнын төмендету критерийі бойынша оңтайландыру
3
тәуекелдерді азайту және қаржылық тұрақтылықты арттыру критерийі бойынша оңтайландыру
4
капиталдың мақсатты құрылымын белгілеу критерийі бойынша оңтайландыру.
Ескерту - автормен дерек көзбен құрастырылған [8]
Капиталдың қаржылық құрылымы теориясының эволюциялық процесін талдай отырып, зерттеушілер қалыптасқан теориялық тәсілдердің әртүрлі классификацияларын ұсынады.
Сонымен, Теплова капиталдың оңтайлы құрылымын іздеуді және оны ұстануды көздейтін статикалық құрылымдар теорияларын және уақыттың белгілі бір нүктесінде капиталдың мақсатты құрылымынан ауытқуға мүмкіндік беретін және оптимумды уақыт қатары ретінде анықтайтын динамикалық құрылымдар теорияларын бөліп көрсетеді. Бланк И.А. мұндай түсіндірудің қателігін көрсетеді, өйткені капиталдың мақсатты құрылымының динамизмі әдістемелік құрал ретінде таңдалған теориялық тәсілмен емес, капитал құрылымының кез-келген теориясы қарастыратын нақты факторлардың динамизмімен анықталады [9].
1.2 Капитал құрылымын оңтайландыру механизмі
Капиталдың оңтайлы құрылымы әлеуетті қаржылық қиындықтар мен агенттік қарыз капиталын пайдалану мен қызмет көрсету шығындары мен сенімділік, тұрақтылық, бірақ меншікті қаржы ресурстарының төмен өтімділігі арасындағы саналы айрмашылықты білдіреді. Тәжірибе көрсеткендей, бизнесті жүргізудің қазіргі жағдайында меншікті капиталға сенетін компанияның табыстылығының негізгі ережелері орындалмайды: өзін-өзі қаржыландыру, қоршаған орта сигналдарын азайту және кірісті басқару жүйесіндегі кері байланыс [10].
Осы модельдерді зерттеуді ескере отырып, теория да, эмпирикалық талдау да белгілі бір кәсіпорын үшін оның қаржылық тұрақтылығын арттыруға мүмкіндік беретін оңтайлы капитал құрылымын дәл анықтауға мүмкіндік бермейді деген қорытынды жасауға болады. Осыған байланысты Асилова А.С. төлем қабілетсіздігін жеңу және активтердің өтімділік деңгейі мен оларды қаржыландыру көздерінің құрылымы арасындағы қатынасты оңтайландыру мәселелерін шешу кәсіпорынның жиынтық капиталының осындай басқарылатын параметрлері арасындағы тәуелділікті анықтайтын өзгертілген экономикалық-математикалық модельдерді әзірлеуді көздейді [11].
Кәсіпорындардың қаржылық жағдайын бағалау және кәсіпорындар балансының қанағаттанарлықсыз құрылымын белгілеу жөніндегі әдістемелік ережелерге сәйкес, Шаруашылық жүргізуші субъектінің активтері мен міндеттемелерінің құрылымын талдау келесі көрсеткіштер негізінде келтірілген:
ағымдағы өтімділік коэффициенті:
(1)
мұнда екеуі де ағымдағы активтер (айналым капиталы);
КО-қысқа мерзімді міндеттемелер;
айналым активтерін меншікті айналым капиталымен қамтамасыз ету коэффициенті:
(2)
СК - меншікті капитал қайда;
ВА - ұзақ мерзімді активтер.
Баланс құрылымын қанағаттанарлықсыз, ал кәсіпорынды төлем қабілетсіз деп танудың негізі екі жағдайдың бірі болып табылады:
- есепті кезеңнің соңындағы ағымдағы өтімділік коэффициенті 2,0-ден кем;
- есепті кезеңнің соңында айналым активтерін меншікті айналым капиталымен қамтамасыз ету коэффициенті 0,1-ден кем.
Бұл шектеулерді теңсіздіктер жүйесі ретінде ұсынуға болады:
(3)
Әлбетте, бір коэффициенттің жақсаруы екіншісінің нашарлауына әкеледі, өйткені айналым қаражаты бірінің алымында және басқа коэффициенттің бөлгішінде болады. Сондықтан аналитикалық есептеулер шеңберінде аталған коэффициенттерді бірге бағалау қажет.
Егер баланстың құрылымы қанағаттанарлықсыз болса, онда баланс бөлімдерінің қажетті мәндерін анықтауға және оның құрылымын қанағаттанарлық деп тануға мүмкіндік беретін негізгі RВА мен КОБ айналым капиталының кірістілігінің қажетті мәндерін есептеу керек.
Бұл мәселені шешу үшін келесі жүйені пайдалану ұсынылады:
(4)
қайда ВАн-қажетті ұзақ мерзімді активтер (Негізгі капитал);
НПн - қажетті бөлінбеген пайда;
RВАн - ұзақ мерзімді активтердің (негізгі капиталдың) қажетті рентабельділігі;
ОбАн - қажетті айналым активтері (айналым капиталы);
RОбАн - ағымдағы активтердің (айналым капиталының) қажетті рентабельділігі;
СКн - қажетті меншікті капитал;
СК1- нақты меншікті капитал;
ДОн - қажетті ұзақ мерзімді міндеттемелер;
КОн - қажетті қысқа мерзімді міндеттемелер.
Мысалы, жиынтық капиталдың оңтайлы құрылымын модельдеу бойынша авторлық тәсілді сынақтан өткізу нақты кәсіпорын - Инигма-KZ ЖШС мысалында жүргізілді. оңтайландыруға дейінгі және кейінгі бухгалтерлік баланстың есептік деректері 2-кестеде келтірілген.
2-кестеден көріп отырғаныңыздай, меншікті капитал 44,870 миллион теңгені құрайды, яғни ол 3,478 миллион теңгеге өседі. Сонымен бірге қысқа мерзімді міндеттемелерді 21,074 миллион теңгеге дейін төмендеткен жөн және 8,618 миллион теңге мөлшерінде ұзақ мерзімді несиелер мен қарыздарды пайдалану. бұл жағдайда кәсіпорынның пайдасы 1,775-тен 3,478 миллион теңгеге дейін артады.
Осылайша, Инигма-KZ ЖШС жиынтық капиталын оңтайландыру келесі экономикалық операциялармен байланысты болады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- 6,625 миллион теңгеге артық, ескірген, пайдаланылмаған және толық тозған негізгі құралдарды сату және 8,618 миллион теңгеге қосымша ұзақ мерзімді несиелер есебінен ұзақ мерзімді активтерді толықтыру.
- меншікті қаражат көздерін 41,392-ден 44,870 миллион теңгеге дейін ұлғайту арқылы (3,478 миллион теңгеге) кәсіпорын пайдасының қосымша өсуі арқылы, ол ағымдағы активтерді (кассадағы және банктегі есеп айырысу шоттарындағы ақша қаражаттарын) толықтыруды қамтамасыз ету мақсатында акциялардың қосымша эмиссиясын жүзеге асыруға бағытталады;
Кесте 2 - Инигма-KZ ЖШС - дегі оңтайландыруға дейінгі және кейінгі баланс баптары, млн теңге
Көрсеткіштер
оңтайландыруға дейін
оңтайландырудан кейін
Ауытқу (+,-)
Активтер
Айналымнан тыс активтер А1
38,662
40,665
1,993
Айналымдағы активтер А2
44,505
42,148
-2,357
Баланс Б
83,167
82,803
-0,364
Пассивтер
Капитал және резервтер Р3
Ұзақ мерзімді міндеттемелер Р4
8,241
16,859
8,618
Қысқа мерзімді міндеттемелер Р3
33,534
21,074
-12,460
Баланс Б
83,167
82,803
-0,364
Ескерту - автормен дерек көзбен құрастырылған [12]
- айналым қаражатын (5,835 миллион теңге) сауатты дебиторлық саясат, қорлар мен аяқталмаған жартылай фабрикаттарды оңтайландыру, артық материалдарды, контейнерлерді, қаптамаларды және т. б. жою арқылы жұмылдыру;
- ұзақ мерзімді активтерді сатудан түскен түсімдер (6,625 миллион теңге), ағымдағы активтерді сатудан түскен түсімдер (3,502 миллион теңге) және дебиторлық берешек деңгейінің төмендеуі (2,333 миллион теңге) есебінен қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеу.
Қорыта айтқанда, жоғарыда келтірілген мәліметтер капитал құрылымын оңтайландыру механизмі қазіргі кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын басқарудың жалпы жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылатындығын көрсетеді. Коммерциялық ұйымды дағдарысқа қарсы басқару тұрғысынан капитал элементтерінің жіктелуі, олардың болашақ төлем қабілеттілігінің қалыптасуын ескере отырып, өтімділік дәрежесі мен маңыздылығы бойынша градациясы ерекше маңызға ие. Бұл тәсіл қаржылық жағдайды бақылауды жоғалту қаупін азайтуға, стихиялық деструктивті сценарий бойынша ішкі экономикалық жүйенің өзгеруіне және дамуына жол бермеуге мүмкіндік береді.
2 Кәсіпорындағы капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды талдау (Инигма-KZ ЖШС мысалында)
2.1 Инигма-KZ ЖШС-нің жалпы сипаттамасы
Инигма-KZ ЖШС Қазақстан Республикасы, Павлодар облысы, Екібастұз қаласы, көшесі Ауэзова, 28 мекенжайы бойынша орналасқан. Серіктестік 1998 жылы құрылған.
Кәсіпорын қызметінің мақсаты тұтынушыларды және басқа да мүдделі тараптарды қажетті уақытта жоғары сапалы құрылыс қызметтерін ұсыну, табыс алу және оны құрылтайшылардың мүддесі үшін, өндірісті дамыту және әлеуметтік міндеттерді шешу үшін пайдалану арқылы қанағаттандыру болып табылады.
Инигма-KZ ЖШС шарттық негізде құрылыс - монтаждау және жөндеу жұмыстарын орындайды, бөгде ұйымдар мен азаматтарға қызметтер көрсетеді, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған қызметтер жұмысының басқа да түрлерін орындайды.
Инигма-KZ ЖШС заңды тұлға мәртебесіне ие, банкте Центр-Кредит ағымдағы шоты бар.
Қаржы-шаруашылық қызметті Бас директор жоспарлайды және бақылайды. Бас директор кәсіпорынның стратегиясын анықтайды, кәсіпорынға ағымдағы басшылықты, қызметкерлерді қабылдау мен жұмыстан шығаруды жүзеге асырады. Қазіргі уақытта бас директор: Тюлюбаев Ермек Алпысбекович.
Инигма-KZ ЖШС негізгі міндеттері: Екібастұз қаласы мен Павлодар облысындағы объектілерді салу, реконструкциялау және күрделі жөндеу болып табылады.
Қызметтің тақырыбы да болуы мүмкін:
1) ұйымдар мен халық үшін жүктерді тасымалдау;
2) машиналар мен жабдықтарды жөндеу және пайдалану бойынша қызметтер көрсету;
3) қосалқы-көмекші қызмет;
4) Халық тұтынатын тауарларды дайындау және сату;
5) Құрылыс материалдарын: металл конструкцияларын және ағаш бұйымдарын өндіру;
6) өндірістік үй-жайлар мен қоймаларды жалға беру.
Инигма-KZ ЖШС -не меншік құқығында қажетті мүлік берілген. Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қажетті мүлкі бар. Жылжымайтын мүлікті пайдалану тәртібін заңды тұлға қолданыстағы заңнамаға сәйкес айқындайды.
Инигма-KZ ЖШС капиталының құрылымы - бұл активтерді қаржыландыру мақсатында операциялық қызмет процесінде қолданылатын кәсіпорынның меншікті және қарыз қаржылық ресурстарының барлық түрлерінің арақатынасы. Сонымен қатар, кәсіпорынның қарыз және меншікті ресурстарының арақатынасы оның қаржылық тұрақтылығының негізгі өлшемдерінің бірі болып табылады.
Инигма-KZ ЖШС -да капиталдың оңтайлы құрылымы - бұл қаржылық кірістілік коэффициенті мен қаржылық тұрақтылық коэффициенті арасындағы ең тиімді пропорция қамтамасыз етілетін кәсіпорынның меншікті капиталы мен қарыз қаражатын пайдаланудың арақатынасы, яғни кәсіпорынның нарықтық құны барынша артады (3-кесте).
Кесте 3 - Капитал құрылымын басқару және оңтайландыру жүйесі
Капитал құрылымын басқару жүйесі
Капитал құрылымын оңтайландыру жүйесі
Арақатынаста капиталды қалыптастыру
Оңтайлы берілген қатынастарда капиталды қалыптастыру
1. Меншікті және қарыз
2. Қысқа мерзімді міндеттемелер және тұрақты капитал
3. Мерзімді және мерзімі өткен міндеттемелер
4. Төлемеу және оларды өтеу көздері
Сәйкестендіру белгілері
1. Қаржылық жағдайдың және қаржылық тұрақтылық түрінің индикаторлары ретінде меншікті және қарыз капиталының пропорцияларын қалыптастыру
1. Қаржылық тұрақтылықтың өсу индикаторы ретінде меншікті капитал мен қарыз капиталының оңтайлы берілген арақатынасын қалыптастыру
2. Меншікті капитал мен қарыз капиталының арақатынасын қалыптастыру және оны осы қатынастарда қаржылық левередж әсерінің индикаторы ретінде пайдалану
2. Меншікті капитал мен қарыз капиталының оңтайлы берілген арақатынасын қалыптастыру және оны осы пропорцияларда қаржылық левередждің әсерін арттыру индикаторлары ретінде пайдалану
3. Қаржылық тәуекелдердің индикаторлары ретінде активтер құрылымымен өзара байланыста меншікті және қарыз капиталының пропорцияларын қалыптастыру
3. Қаржылық тәуекелдерді барынша азайту әлеуетін қалыптастыру индикаторы ретінде активтер құрылымымен оңтайлы берілген өзара байланыста капитал көздерін қалыптастыру
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Капитал құрылымын оңтайландыру-бұл экономикалық жағдайдың, салық заңнамасының, бәсекелестік күштерінің өзгеруіне бейімделудің үздіксіз процесі.
Бүгінгі таңда капитал құрылымын оңтайландыру мәселесін біржақты шешу мүмкін емес сияқты. Кез-келген компанияға қолдануға болатын жалпы теория жоқ. Бірнеше факторларды ескеру қажет және бұл факторлар сапалық және сандық сипатта болуы мүмкін, алайда кәсіпорынның капитал құрылымын оңтайландырудың негізгі критерийлерін тұжырымдау зиян тигізбейді.
Инигма-KZ ЖШС-нің 2020-2022 жж. аралығындағы баланс құрылымын қарастырамыз, аталмыш кәсіпорынның балансы екі бөлімнен тұрады: актив және міндеттеме. Келесі 4-кестеде көріп отырғандай, кәсіпорын активтері - қаржы-шаруашылық қызметке тартылған және пайда әкелетін компанияның мүлкі болып саналады, ал міндеттемелер - бұл мүлік қалыптасқан қаражат көздері.
Кесте 4 - Инигма-KZ ЖШС-нің 2020-2022 жж. аралығындағы баланс құрылымы, мың.теңге
№
Көрсеткіштер
2020
жыл
2021
жыл
2022
жыл
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Активтер
2
Айналым активтер
108 823
77 275
91 718
3
Ұзақ мерзімді активтер
10 340
19 262
9 555
4
Баланс
119 163
96 537
101273
5
Пассивтер
6
Салықтар бойынша міндеттемелер
4 291
554
4 736
7
Қысқа мерзімді кредиторлық берешек
-
-
-
8
Қысқа мерзімді міндеттемелер жиынтығы
4 291
554
4 736
9
Басқа да ұзақ мерзімді міндеттемелер
80 505
57 819
29 198
10
Ұзақ мерзімді міндеттемелер жиынтығы
80 505
57 819
29 198
11
Міндеттемелердің жиынтығы
84 796
58 373
33 934
12
Жарғылық капитал
2 000
2 000
2 000
13
Бөлінбеген пайда
32 367
36 164
65 339
14
Капитал жиыны
34 367
38164
67 339
15
Баланс
119 163
96 537
101273
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Инигма-KZ ЖШС-ң активтері, оның ішінде ұзақ мерзімді активтер мен балансты қоса алғанда, 2020 жылы 238320 мың теңгені құраса, 2021 ж. 193074 мың мт. , ал 2024 ж. 202546 мың т көрсеткіш берді. Инигма-KZ ЖШС-ң пассивтеріне келетін болсақ, жалпы пассивтері 41 251 мың т., оның ішінде кәсіпорын салықтар бойынша міндеттемелер, қысқа мерзімді кредиторлық берешек, қысқа мерзімді міндеттемелер жиынтығы, басқа да ұзақ мерзімді міндеттемелер, ұзақ мерзімді міндеттемелер жиынтығы, міндеттемелердің жиынтығы т.б. Келесі 5-кестеде Инигма-KZ ЖШС 2020-2022 жылдардағы пайдасының құрамы мен құрылымын талдайыз.
Пайда - бұл кәсіпорынның барлық қызметінің негізгі нәтижесі. Күнтізбелік жыл ішінде компания әртүрлі кіріс түрлерін алады, сонымен қатар көптеген шығындарды көтереді. Нәтижесінде алынған барлық кірістердің барлық шығындар сомасынан асып кетуі кәсіпорынның пайдасын құрайды. Бұл экономикалық категория қысқа және орта мерзімді перспективада қызметті стратегиялық жоспарлауда қолданылады.
Кесте 5 - Инигма-KZ ЖШС 2020-2022 жылдардағы пайдасының құрамы мен құрылымы, мың.теңге
№
Көрсеткіштер
2020
жыл
2021
жыл
2022
жыл
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Өнімді сатудан түскен кіріс
153 785
90 183
177 539
2
Сатылған өнімдер мен қызметтердің өзіндік құны
90 981
41 153
112 019
3
Жалпы пайда
62 804
49 030
65 520
4
Басқа кірістер
2 336
1 261
3 392
5
Іске асыруға арналған шығыстар
1 900
3 112
3 560
6
Әкімшілік шығыстар
22 451
25 443
26 431
7
Сыйақы бойынша шығыстар
0
0
28
8
Өзге де шығыстар
17 157
17 415
5 914
9
Салық салынғанға дейінгі пайда
19 852
4 321
32 979
10
Таза пайда
15 390
3 807
29 175
11
Барлық кірістер
152 321
91 444
180 931
12
Барлық шығыстар
132 469
87 123
147 952
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Кестеден көріп отырғандай, кәсіпорынның өнімді сатудан түскен кірістерін алатын болсақ, 2020 жылы 153785 мың теңгенң құраса, 2016 жылы 90183 т., ал 2022 ж. 177 539 мың теңгені құрап отыр. Ал, сатылған өнімдер мен қызметтердің өзіндік құны 2020 жылы 90 981 мың т., құраса, 2021 жылы 41 153мың т. болып 2 есеге түсіп отыр, мұның себебін пандемияның кері әсері деп бағалануда, ол келесі 2022 жылы 177 539 мың т. құрап жақсы көрсеткіш беріп отыр.
Сол сияқты Инигма-KZ ЖШС-ң барлық кірістері мен барлық шығыстарының да көрсеткіштері 2021 жылы төмен, ал 2022 жылы жоғары көтерілгені анықталды. Келесі кезекте Инигма-KZ ЖШС-ң пайда мен сатудың кірістілік динамикасының талдауын жасаймыз (6-кесте).
Кесте 6 - Инигма-KZ ЖШС ЖШС-нің 2020-2022 жылдардағы пайда мен сатудың рентабельділік динамикасы, мың теңге
№
Көрсеткіштер
2020
2021
2022
Ауытқу (+,-)
Өсу қарқыны,%
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2021-2020
2022-2021
20212020
20222021
1
Өнімді сатудан түскен кіріс
153 785
90 183
177 539
-63 602
87356
58,64
196,87
2
Сатылған өнімдер мен қызметтердің өзіндік құны
90 981
41 153
112 019
-49828
70 866
45,23
272,20
3
Жалпы пайда
62 804
49 030
65 520
-13774
16 490
78,07
133,63
4
Басқа кірістер
2 336
1 261
3 392
-1075
2131
53,98
268,99
5
Салық салынғанға дейінгі пайда
19 852
4 321
32 979
-15531
28658
21,77
763,23
6
Табыс салығы
4462
514
3804
-3948
3290
-868,09
740,08
7
Таза пайда
15 390
3 807
29 175
-11583
25 368
24,74
766,35
8
Сату рентабельділігі
10
4,22
16,43
-5,78
12,21
-
-
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Инигма-KZ ЖШС-нің қаржы - экономикалық көрсеткіштерін талдау 2019-2021 жж. талданып отырған кезеңде есепті жылы тауарларды сатудан түскен түсімнің 87 356 мың теңгеге ұлғаю үрдісі бар екенін көрсетті, яғни 2021 жылмен салыстырғанда 96,87% өскен. 2021 жылы түсім 63 602 мың теңгеге төмендеді, немесе 41,36% - ға төмендеген, бұл өнім өндіру мен өткізу көлемінің төмендеуіне байланысты.
Кәсіпорынның жұмысын сипаттайтын маңызды көрсеткіштердің бірі - өнімнің өзіндік құны. Кәсіпорынның қаржылық нәтижелері оның деңгейіне байланысты.
2021 жылдың талданатын кезеңінде өнімнің өзіндік құны 2020 жылмен салыстырғанда 49 828 мың теңгеге төмендеді, немесе 54,77%. Төмендеу негізінен жыл басында өндірушілерден құрылыс материалдарын сатып алу құнын төмендету есебінен болды. Ал есепті кезеңде өзіндік құн 2,711 есеге немесе 70 866 мың теңгеге өсті. Бірақ кірістің өсу қарқыны өзіндік құнның өсу қарқынынан жоғары және 2022 жылдың аяғында өнімді сатудан түскен кіріс өндірілген тауарлардың өзіндік құнынан асып түседі, осылайша талданатын кәсіпорын пайда табады.
6-кестенің деректерінен 2021 жылы басқа кірістер 2020 жылмен салыстырғанда 13 774 мың теңгеге төмендегенін көруге болады, немесе 21,93% - ға, ал 2022 жылы 2021 жылмен салыстырғанда 16 490 мыңға немесе 33,63% - ға өсім байқалады. Бұл кәсіпорын құрылыс нарығында қаржы саласында өз саясатын сәтті жүргізіп жатқандығына байланысты.
Зерттеудегі талдауда көрсетілгендей, табыс салығы да 2021 жылы 2020 жылмен салыстырғанда 8,68 есе немесе 3948 мың теңгеге төмендеді. 2022 жылы табыс салығы 3804 мың теңгені құрады. Динамикада өсім 2021 жылмен салыстырғанда 7,40 еседен астам немесе 3290 мың теңгені құрады. Компанияның 2020 жылдың аяғындағы таза пайдасы 15 390 мың теңгені құрады, ал 2021 жылы ол 11 583 мың теңгеге төмендейді немесе 75,26% - ға, бұл сондай-ақ өнімді өткізу көлемінің төмендеуімен байланысты. Инигма-KZ ЖШС-нің 2020-2022 жылдардағы пайда мен сатудың рентабельділік динамикасы 2-суретте берілген.
Сурет 2 - Пайда мен рентабельділік динамикасы
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтері бойынша автормен құрастырылған [13]
2021 жылдың аяғында сатудың рентабельділігі 2020 жылмен салыстырғанда 5,78% - ға төмендеп, 4,22% - құрады, ал 2022 жылы 2021 жылмен салыстырғанда 12,21% - ға ұлғайды, бұл 16,43% құрады, бұл 2022 жылдың соңында компанияның негізгі қызметтен түскен табысы алдыңғы кезеңмен салыстырғанда айтарлықтай өскеніне байланысты.
Ұйым туралы неғұрлым толық түсінік алу үшін Инигма-KZ ЖШС мүлкін 2020-2022 жылдарға арналған бухгалтерлік есептілік деректері негізінде бағалаймыз.
Баланс активі кәсіпорынның иелігіндегі мүлікке жалпы баға беруге мүмкіндік береді. Сондай-ақ мүлік құрамында айналым (ұтқыр) және айналымнан тыс (иммобилизацияланған) қаражат бөлінген.
2.2 Инигма-KZ ЖШС капитал құрылымын оңтайландыру және бағалауды талдау
Инигма-KZ ЖШС-де капитал құрылымын оңтайландыру кәсіпорынды қаржылық басқару процесінде шешілетін маңызды және күрделі міндеттердің бірі болып табылады. Капиталдың оңтайлы құрылымы меншікті капиталды пайдалану мен қарыз қаражаттарының арақатынасы болып табылады, онда қаржылық кірістілік коэффициенті мен кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық коэффициенті арасындағы ең тиімді пропорционалдылық қамтамасыз етіледі, яғни оның нарықтық құны максималды болады. Инигма-KZ ЖШС капиталын талдау. Бұл талдаудың негізгі мақсаты-жоспарланған кезеңдегі капитал көлемі мен құрамы динамикасының тенденцияларын және олардың қаржылық тұрақтылық пен капиталды пайдалану тиімділігіне әсерін анықтау. Кәсіпорынның мүлкін толық талдау үшін айналым қаражаттарының құрамы мен құрылымын зерттеу қажет (7-кесте).
Кесте 7 - 2020-2022 жылдарға арналған Инигма-KZ ЖШС активтерінің динамикасы мен құрамы
№
1
Көрсеткіштер
2020
жыл
2021
жыл
2022
жыл
Ауытқу (+,-)
Өсу қарқыны, %
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2021-2020
2022-2021
20212020
20222021
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Активтер
2
Айналым активтер
108 823
19 262
91 718
-89561
72456
17,70
476,16
Ақша қаражаттары және олардың баламалары
11 971
2762
8 970
-9209
6208
-433,42
324,76
Қысқа мерзімді дебиторлық берешек
83 075
12 823
66 731
-70 252
53 908
-647,86
520,4
ҚҚС
5300
839
4056
-4461
3217
-631,7
483,43
Қорлар
8 477
2838
11 961
-5639
9123
-298,7
421,46
3
Ұзақ мерзімді активтер
10 340
77 275
9 555
66935
-67720
747,34
-808,74
Негізгі құралдар
10 185
74 467
7960
64 282
-66507
731,14
-935,52
Материалдық емес активтер
155
155
200
-
45
-
129,03
Басқа да ұзақ мерзімді активтер
-
2653
1395
2653
-1258
100
52,58
4
Баланс
119 163
96 537
101273
-22626
4736
81,01
104,91
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Инигма-KZ ЖШС компаниялар тобы қызметінің қаржылық қорытындылары 2022 жылдың бірінші жартыжылдығындағы табыстың тұрақты жоғары деңгейін көрсетеді.
Мүлік - бұл құны баланста көрсетілген негізгі құралдар, айналым қаражаттары және басқа құндылықтар.
Бұдан әрі талдау 2021 жылы ұзақ мерзімді активтердің 7,473 есеге немесе 66 935 мың теңгеге артқанын көрсетті, негізінен бұл негізгі құралдар құнының 10 185 мың теңгеден өсуі есебінен орын алды. 2020 жылы 74 467 мың теңгеге дейін. 2021 жылы, яғни динамикадағы негізгі құралдар 7,31 есе немесе 64 282 мың теңгеге өсті.
Негізгі қаражат талданатын кезеңнің соңында ұзақ мерзімді активтер құрамында 98,5% алады. Есепті кезеңде ұзақ мерзімді активтердің 77 275 мың теңгеден айтарлықтай төмендеуін көрсетті, 9555 мың теңгеге дейін., яғни 8,09 есе немесе 67 729 мың теңгеге. Бұл негізінен негізгі құралдардың құнын 9,35 есе немесе 66 507 мың теңгеге төмендету есебінен болды, бұл құрылыс техникасын сатумен байланысты.
Ағымдағы активтердің динамикасын талдау айналым қаражатының 108 823 мың теңгеден төмендегенін көрсетті, яғни 19 262 мың теңгеге дейін. 2021 жылы айналым активтерінің барлық баптары есебінен, яғни қысқа мерзімді дебиторлық берешекті 6,48 есе немесе 70 252 мың теңгеге төмендету есебінен болды. Ақша қаражатының 4,33 есе немесе 9209 мың теңгеге, ҚҚС 6,32 есе немесе 4461 мың теңгеге, қорлар 2,99 есе немесе 5639 мың теңгеге төмендеуі байқалады. Ақша қаражаттарының төмендеуі дебиторлық берешектің төмендеуіне байланысты болды.
2022 жылы керісінше айналым қаражатының барлық баптары бойынша 4,76 есе немесе 72 456 мың теңгеге өскені байқалады. Олардың өсуі негізінен дебиторлық берешектің 5,2 есе немесе 53 908 мың теңгеге ұлғаюына байланысты болды.
Сондай-ақ ақша қаражатының 3,25 есе немесе 6208 мың теңгеге өсуі. ол негізінен дебиторлық берешектің өсуіне байланысты болды, бұл компанияның бюджеттік ұйымдарға келісімшарттар бойынша белгілі бір мерзімге құрылыс қызметтерін көрсетуіне байланысты болды. Баланстың ағымдағы активтер құрылымындағы ақша үлесі төмен және 2021 жылы ол 14,34% құрады, бірақ 2022 жылдың аяғында ол 9,78% - ға дейін төмендеді.
Әрі қарай, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтердің құрылымын зерттеу қажет (3-сурет). Айналым қаражаттарының құрылымын талдау көрсеткендей, 2020 жылы 76,34% үлесі дебиторлық берешек болып табылады, ол 2021 жылы 9,77% - ға төмендейді және 2022 жылы 6,19% - ға өседі. Ақша қаражаты 2020 жылы 11% -. құрайды, содан кейін айналым қаражатының төмендеуіне қарамастан, ол 3,34% - ға өседі, содан кейін есепті кезеңде төмендейді.
Сурет 3 - Инигма-KZ ЖШС айналым құралдарының құрамы мен құрылымы
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Ұзақ мерзімді активтердің құрылымы негізінен 2020 жылы 10 185 мың теңгені құрайтын негізгі құралдармен ұсынылған., содан кейін олар 7,47 есе немесе 66935 мың теңгеге артады, бұл құрылыс техникасы мен жабдықтарын сатып алуға байланысты. Есепті кезеңде олар 8, 09 есе және 66 507 мың теңгеге айтарлықтай төмендейді. Материалдық емес активтер 2020 және 2021 жылдары бір деңгейде қалып, 155 мың теңгені құрайды. Есепті кезеңде олар 50 мың теңгеге өседі, бағдарламалық жасақтаманы орнатумен байланысты. Ағымдағы активтер құрамында болмаған басқа да ұзақ мерзімді активтер 2021 жылы 2 653 мың теңгені құрады. Есепті кезеңде олар 1258 мың теңгеге төмендеді немесе 52,58% құрады (4-сурет).
Сурет 4 - Ұзақ мерзімді активтер құрамы мен құрылымы
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
2020 жылғы мүлік құрылымында ең үлкен үлес ағымдағы активтерге тиесілі, олардың кәсіпорын мүлкінің құрылымындағы үлесі 91,32% құрайды, бұл ретте ұзақ мерзімді активтер 8,67% құрайды. 2021 жылғы активтердің құрылымы негізінен 80,05% үлеске иелік ететін ұзақ мерзімді активтермен ұсынылған, ағымдағы активтер 19,95% құрайды. Ал 2022 жылдың соңына қарай ағымдағы активтер үлесінің 70,62% - ға айтарлықтай өсуі байқалады, бұл ретте олар үлестік үлестің 90,57% алады (5-сурет).
Сурет 5 - Инигма-KZ ЖШС-нің 2020-2022 жж. мүлік құрылымы
Ескерту - Инигма-KZ ЖШС мәліметтерімен автормен құрастырылған [13]
Қазіргі жағдайда Инигма-KZ ЖШС шаруашылық қызметінің жұмыс істеуінің негізгі проблемаларының бірі негізгі және айналымдағы өндірістік құралдарды қолданудың өнімділігін арттыру болып табылады.
Негізгі құралдарды қолдану өнімділігінің өсуіне еңбек өнімділігінің өсу қарқыны оның қормен қамтамасыз етілуінің өсу қарқынына қарағанда жылдам болған жағдайда қол жеткізген жөн.
7-кестені талдауға сәйкес, қоржындылығы жылдар бойынша тұрақсыздықты көрсетті және 2021 жылы 176,52% өсті, бұл негізгі қорлардың орташа жылдық шамасының 38 967 мыңнан 42 326 мың теңгеге дейін өсуінен туындады., яғни 33 59 мың теңгеге.
Компания жыл сайын құрылыс жабдықтарын лизингтік келісім бойынша сатып алады, өйткені негізгі құралдар шамамен 50% ескірген. Қоржындылығы 1 қызметкердің еңбегі 824,26 мың теңгеге жарақтандырылғанын көрсетеді.
Компанияда 2021 жылы еңбек өнімділігінің төмендеуі байқалады, ол 2004,07 мың теңгені құрады., бұл 1011,32 мың. 2020 жылғы деңгейден аз, 2022 жылы ол 3550,78 мың теңгені құрады, бұл 1546,71 мың теңгеге. 2021 жылғы деңгейден жоғары (8-кесте).
Кесте 8 - Инигма-KZ ЖШС қызметінің экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Жылдар
Өзгерістер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2020
2021
2022
2021-2020
2022-2021
Өнім көлемі, мың тг.
153 785
90 183
177 539
- 63 601
87 356
Негізгі қорлардың орташа жылдық құны, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz