Саяси ғылымда дипломатияны зерттеу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім:Саясаттың түрлері:ішкі және сыртқы саясат
2.1. Ішкі және сыртқы саясаттың өзара байланысы.
2.2. Дипломатия түсінігі
2.3. Саяси ғылымда дипломатияны зерттеу
3.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Саясат (гр. politika -- мемлекетті басқару өнері) - алғашында мемлекеттік және қоғамдық істер немесе мемлекеттік басқару шеберлігі деген мағынаны білдірген. Кейін келе оның мағынасы кеңейді және мынаны білдіреді:
Өз мүдделерін іске асыруға, қорғауға бағытталған және саяси билікті басып алуға, қолында ұстауға, оны пайдалануға тырысушылықпен байланысты мемлекеттер, топтар, ұлттар, үлкен әлеуметтік топтардың арасындағы қатынастар саласындағы азаматтар мен жеке адамдар билігінің мекеме, бірлестіктердің қызметі;
Мемлекеттің істеріне қатынасу, оның қызметінің түрін, мақсат, мазмұнын, анықтау;
Адамзат қоғамының даму тарихында бұл ұғым көбінесе шебер жасырылған басшылар мен оның сыбайластарының ниеттерін, мақсаттарын және амал-әрекеттерінің түрлерін білдіреді;
Әдеттегі тілде - адамдардың өзара қатынастарында белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған іс- әрекеттің сипаты;
Мемлекеттік және қоғамдық өмірдің күнделікті мәселелер немесе оқиғалар жиынтығы.
Саясат - өркениетті адамзатпен бірге жасасып келе жатқан қо - ғам - дық құбылыс. Ол түрлі топтардың мүдделерінің өзара бә - се - - келесу, текетіресу, бірін-бірі сынау алаңы іспеттес. Саяси идеялар, көзқарастар мен бағдарламалар негізінде саясат әлеуме - ттік қауымдастықтың игілігіне айналады. Ал әртүрлі топтар - дың мүдделері, мақсаттары мен құндылықтары саналуан бол - ғандықтан, саясат та түрлі бағыттар мен жолдардан тұрады. Сая - са - т - - та адамдар мен олардың көзқарастары, ұстанымы, мүдделері шешуші рөл атқарғандықтан ол субъективті құбылыс. Саясаттың бо - луы қоғамда орын алып отырған объективті факторларға байла - нысты.

Ішкі саясат мемлекеттің немесе елдің ішкі өмірінің барлық салаларын қамтиды, атап айтқанда: кәсіпкерлік, білім беру, энергетика, денсаулық сақтау, құқық қорғау, қаржы және салықтар, табиғи ресурстар, әлеуметтік қамсыздандыру, жеке құқықтар мен бостандықтар және т.б.
Ішкі саясаттың мақсаттары мен міндеттері азаматтардың жеке және қоғамдық мүдделеріне және мемлекеттің немесе елдің мүмкіндіктеріне байланысты өзгереді. Мысалы, ең бай және демократиялық мемлекеттер немесе елдер ішкі бағдарламаларға қомақты қаржы жұмсайды. Көптеген кедей мемлекеттер немесе елдер ресурстарды білім беру және денсаулық сақтау сияқты маңызды салаларға бөлуді қиындатады.
Ішкі саясат - мемлекет ішіндегі таптардың, әлеуметтік топтар мен қабаттардың, ұлттардың қарым-қатынасын білдіретін саясат, мемлекеттін іс-әрекетінің және билеуші партиялардың негізгі бағыттарын қамтиды.
Ішкі саясаттың ерекше бағыттары - мемлекеттің, елдің саяси жүйесін, федералдық қатынастарды, қауіпсіздік пен саяси тұрақтылықты жетілдіру және реформалау. Ішкі саясат билікті алу және сақтау процестерін қадағалауды да көздейді, ал билікті алу процесіне қатысты мемлекет оның (билікті) қалыптастырудың демократиялық тәртібінің ұйымдастырушысы және кепілі ретінде әрекет етеді.

Көптеген ішкі саяси пікірталастар үкіметтің экономикалық және әлеуметтік мәселелерге қатысу деңгейіне қатысты. Дәстүр бойынша консерваторлар үкімет бизнесті реттеуде және экономиканы басқаруда маңызды рөл атқармауы керек деп есептейді. Көптеген консерваторлар үкіметтің әрекеті кедейлік пен экономикалық теңсіздік мәселелерін шеше алмайды деп санайды. Алайда либералдардың көпшілігі экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, адамдардың қайғы-қасіретін азайтуға және теңсіздікті азайтуға бағытталған мемлекеттік бағдарламаларды қолдайды. Көптеген либералдар үкімет қауіпсіз және әділ еңбек жағдайларын қамтамасыз ету және ластануды шектеу үшін бизнесті реттеуі керек деп санайды.

Әсіресе әртүрлі мәдениет өкілдері арасында ішкі саясаттың діндер мен жеке нанымдарға қатысты кейбір мәселелері даулы болып табылады. Мысалы, мұндай мәселелерге түсік тастау құқығы, гейлердің құқықтары, діннің қоғамдық өмірдегі рөлі, білім беру мен жұмысқа орналасудағы мәдени әртүрлілік жатады.
Басқару нысаны көбінесе ішкі саясаттың қалай құрылып, жүзеге асырылатынын анықтайды. Авторитарлық мемлекеттерде билеуші топтар өздерінің ішкі саяси мақсаттарын азаматтардың қатысуынсыз немесе келісімінсіз жүзеге асыра алады, бірақ демократиялық қоғамда халықтың еркі әлдеқайда көп әсер етеді. Демократиялық мемлекетте ішкі саясатты қалыптастыруға сайланған басшылар, заң шығарушы билік және мамандандырылған мемлекеттік органдар жауапты.

Сайлаушылар саясатты анықтауға қандай адамдар мен саяси партиялардың құқығы бар екенін анықтайды. Бұқаралық ақпарат құралдары тұрмыстық мәселелер туралы ақпарат таратып, халықтың сенімі мен пікіріне әсер етеді. Лоббистер, белсенді топтар және басқа ұйымдар да әртүрлі әдістер арқылы саясатқа әсер ету үшін жұмыс істейді. Мұндай әдістерге ақшалай қайырымдылық, қолдау кепілі, жарнамалық науқандар немесе демонстрациялар мен наразылықтар кіруі мүмкін.

Ішкі саясаттың тиімділігі мемлекеттік бюрократияға - заңдар мен бағдарламаларды жүзеге асыратын билік органдарына байланысты. Кейбір жағдайларда бюрократия баяу, тиімсіз немесе алға қойылған міндеттерге сәйкес емес әрекет етеді. Ішкі саясат соттарда да қиындықтарға тап болуы мүмкін. Көптеген штаттарда немесе елдерде судьялар ел конституциясын бұзады деп тапқан кез келген заңнамалық немесе атқарушылық әрекеттерді тоқтатуға құқылы.
Сыртқы саясат - халықаралық аренадағы мемлекеттер мен халықтар арасындағы өзара қарым-қатынасты реттеуші саясат. Сыртқы саяси мақсаттар ұлттық мүддеге негізделеді. Оларды жүзеге асыру арқылы мемлекет сыртқы саяси қызметті атқарады. Мемлекеттің сыртқы саясаты сыртқы және ішкі факторлар ықпалымен қалыптасады. Сыртқы саясатты жүзеге асыру түрлері: мемлекеттер арасындағы дипломатиялық қатынастарды орнату; мемлекеттің халықаралық ұйымдарда өз өкілеттілігін ашу немесе оларға мүше болу; мемлекеттің басқа мемлекет өкілдерімен әртүрлі деңгейлерде тұрақты немесе аракідік байланыстар орнатуы. Сыртқы саясатты жүзеге асырудағы ең басты құрал - екі жақты немесе көпжақты келісімдер мен келіссөздер.
Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты белсенділігімен, тепе-теңдік сақтауға ұмтылысымен, прагматизмдігімен, сындарлы сұхбат жүргізуге талпынысымен және көпжақты ынтымақтастыққа бағытталғандығымен ерекшеленеді. Халықаралық аренада мемлекетіміз өзінің тарихи, геосаясаттық және экономикалық факторларына байланысты көп ғасырлар бойы сыртқы саясатын халықаралық ынтымақтастық, көршілес мемлекеттермен татуластық және олардың аймақтық біртұтастығын құрметтеу принципіне негіздеп жүргізіп келеді. Қазақстанның өзге мемлекеттермен тең құқылы және екі жаққа да тиімді қарым-қатынас құруға дайындығы оның бүгінгі күні дипломатиялық байланыс орнатқан шет мемлекеттердің санының көптігімен дәлелденіп отыр. 1991 жылы тәуелсіздік алған сәттен бастап, біздің республика әлемнің 130 мемлекетімен дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Көптеген себептерге байланысты Орталық Азия мен Қазақстан аймағы әлем саясатында қазіргі кезде ерекше назарға ие. Қазақстан екпінді даму қарқынының арқасында ipi трансұлттық корпорациялардың, өзге мемлекеттердің үлкен қызығушылығына ие. Бұл түсінікті де, Қазақстан Орталық Азиядағы географиялық сипаты бойынша ең ipi мемлекет болып табылады, оған қоса экономикалық даму қарқыны бойынша біздің мемлекет аймақтағы көшбасшы. Осы ретте еліміздің болашақта даму мүмкіндіктерінің мол екендігін ескере кету керек. Бүгінгі күні қазақстандық сыртқы саясат басымдылығы ең алдымен Ресей, Қытай, АҚШ, ЕО, Орталық Азия аймағындағы көршілес мемлекеттермен, ислам әлемімен тең құқылы қарым-қатынас құруга бағытталып отыр. Бұл тұрғыда 2006 -- 2007 жылдары аталмыш мемлекеттермен және аймақтармен екі жақты байланыс едәуір алға басты. Ел мүддeciнe қатысты бірталай маңызды құжатқа қол қойылған мемлекет басшылығының Вашингтон, Мәскеу, Брюссель, Лондон, Бейжің, Каир, Тегеран, Ташкент, Бішкек және тағы да басқа мемлекеттердің астаналарына ресми сапарларының қорытындылары да осыны айғақтай түсуде. Осылайша мeмлeкeтiмiздiң әлемнің жетекшi державалары мен көршілес ТМД мемлекеттepi арасындағы стратегиялық серіктестігі жаңа деңгейге көтерілді деуге болады.
Өздеріңізге мәлім, 2020 жылы Мем - лекет басшысы Қазақстан Респуб - ли - к - асы сыртқы саясатының 2020-2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіткен болатын. Соған сәйкес, халықаралық стратегиямыздың қағидаттары және бағыт-бағдары өзгермейтіні нақтыланды.
Еліміз сыртқы саясатты сындарлы әрі белсенді жүзеге асырып, қауіп - сіз - дік, ынтымақтастық және даму салаларында жаһандық және өңірлік күн тәртібін қалыптастыру мен іске асыруға ерекше үлес қосып келеді. Ұлттық мүддені қорғай отырып, сыртқы саяси және экономикалық басымдықтарды ілгерілетуге басты назар аударылатыны белгілі.
Еліміздің стратегиялық саяси мақ - саты ретінде тәуелсіздікті, мемле - кет - тің егемендігін және аумақтық тұтас - ты - ғын нығайту, сыртқы саяси бағыттың дербестігін сақтау көзделмек. Сондай-ақ Орталық Азияда Қазақстанның көш - басшылық орнын нығайтуға және ұзақ мерзімді мүдделеріне ерекше екпін бе - ріледі. Сыртқы саясат мәсе - ле - сінде Қа - зақ - - стан көпвекторлы бағыт ұстана - ты - ны жер-жаһанға мәлім. Осы тұрғыдан алғанда тоғызыншы территория ай - мақтық және жаһандық үдерістерге белсене қатысатын беделді мемлекетке айналды. Тәуелсіздіктің 30 жылында кәсіби дипломатиялық қызмет құрылып, ауқымды сыртқы саяси міндеттер ше - шімін тапты. Осы уақыт аралығында қол жет - кізген табыстарымыз ұшан-теңіз.
Егемендік алған сәтте елімізде тә - жіри - белі, кәсіби дипломаттар санаулы бола - тын. Бұл күрделі сыртқы саяси мін - деттерді шешуге кедергі келтіретіні айт - па - са да түсінікті. Осы орайда, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылық етуі - мен елімізде дипломатия мектебі қа - лыптасты. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев сол кездері Ел - ба - - сының сенімді серігі ретінде бұл жұмысқа үлкен үлес қосты. Мәселен, 1992 жылы Сыртқы істер министрлігін толыққанды институт есебінде құру жұ - мыстары аяқталды. Сөйтіп, Сыртқы істер министрлігі, дипломатиялық құры - лым - дар мәртебесі мен өкілеттілігін ресми түрде орнатқан елдердің елші - лік - тері туралы Ереже бекітілді. Сондай-ақ олардың ұйымдастырушылық және кадрлық мәселелері шешілді. Осы - лай - ша, Қазақстанды бей - - біт - сүй - гіш ел ретінде әлемге танытқан жұ - - мыс - - тың іргетасы қаланды.
Сол кезеңнен басталған шаруа бүгінде жалғасын тауып отыр. Мұны Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Сыртқы істер министрлігінің кеңейтілген алқа отырысында сөйлеген сөзінен анық байқадық. Президент әлемдегі алпауыт елдермен және өңірдегі ықпалды мемлекеттермен тең дәрежелі әрі тиімді ынтымақтастық орнатудың маңызына тоқталды. Бұл түсінікті де. Қазіргі таңда шартараптағы геосаяси ахуал өзгеріп, саяси текетірестер күшейе түсті. Бұрын әлем бірполярлы саналып келсе, бүгінде өңірлік және жаһандық өктемдікке ұмтылатындар жетерлік. Мұның бәрі әлемдік саясат тақтасындағы ахуалды күрделендіре түсетіні басы ашық мәселе. Осындайда Қазақстан үшін прагматизмге негізделген көпжақты сая - сат ауадай қажет. Қазақстан ешкіммен жау - ласпайды, халықаралық дауларға ки - лік - пейді. Біздің таңдаған жолымыз - айқын. Прагматизмге негізделген салмақты әрі салиқалы саясаттан еш айнымаймыз. Біз екіжақты және көп - жақты міндеттемелерден бас тартпай - мыз. Даулы мәселелер туындаса, ұлт - тық мүддемізге сай ұтымды шешім та - буға ұмтыламыз. Біз тәуелсіздік пен егемендікке, еліміздің шекарасы мен аумақтық тұтастығына нұқсан келтіретін бір де бір келісімге жол бермеуіміз керек. Өйткені осы қасиетті құндылықтар біз үшін бәрінен қымбат. Біз, ең алдымен, Қазақстанның мүдделерін табан - ды - лықпен қорғауымыз қажет, деді Мемлекет басшысы.
Қазақстан жаһандық тұрақтылық пен қауіпсіздікке алаңдайтынын азаттық алған кезден-ақ байқатқан. Мәселен, тәуел - сіздігімізді жариялағаннан кейін елі - міз еншісіне қуатты ядролық ар - сенал мұраға қалды. Бұл мәселе халық - ара - лық қоғамдастықты бейжай қал - дырған жоқ. Екіжақты келісімді сылтау - ратып шетелдік шенеуніктер бірінен соң бірі елімізге жиі ат басын бұрды. Әйтсе де, бәрін мазалаған бір ғана мәселе: Қазақстанның ядролық қаруы. Қазақстанның ядролық арсеналы Батыс елдерін ғана қызықтырып қойған жоқ. Араб әлемі де оқтұмсықтарды сатып алуға ниетін білдірді. Мәселен, 1992 жылы сол кездегі Ливия басшысы Муаммар Каддафи Қазақстанның атом бом - басын сақтап қалуы үшін мил - лиард - та - ған доллар қаржылай көмек беруге әзір екенін жеткізген. Тә - уел - сіз - дігін енді алған мемлекет үшін бұл арбайтын ұсыныс. Өйткені Кеңес өкі - ме - ті құлағаннан кейін ел экономикасы тұралап қалғаны белгілі. Бірақ Қазақстан мұндай жомарт ұсынысты қабылдаған жоқ. Міне, осылайша Қа - зақ - стан әлемдегі төртінші ядролық арсеналдан өз еркімен бас тартты. Бұл шешім жер-жаһанды жаппай қы - рып-жою қаруларынан азат етуге ба - ғыт - талған соны қадам болғанын уа - қыт көрсетті. Бүгінде еліміз ядролық қарудан бас тарту ісінде өзгелерге үл - гі. Биыл Семей полигонының жа - был - - - ғанына 30 жыл толды. Бұл ше - шу - ші қадам Қа - зақстанның әлемдік қо - ғам - - дастықтағы беделінің артуына зор үлес қосты.
Қазақстан - Еуразия құрлығындағы көп - жақты құрылымдардың негізін қа - лау - шы елдердің бірі. ТМД, Еуразия эко - номикалық одағы, Ұжымдық қа - уіп - сіздік туралы шарт ұйымы, Шан - хай ынтымақтастық ұйымы, Ислам ын - тымақтастығы ұйымы және басқа да құрылымдардың жұмысын жан - дан - дыруға белсене атсалысып келеді. Таяуда ғана Түркітілдес мемлекет - тер - дің ынтымақтастық кеңесі қайта құ - ры - лып, толыққанды ұйымға айналды. Осылайша, түркі тілдес мемлекеттер ын - тымағының жаңа кезеңі басталды. Мұның бәрі шартараптың түкпір-түкпіріндегі алпауыт елдермен және өңірдегі ықпалды мемлекеттермен тең дәрежелі әрі тиімді ынтымақтастық орнату жолында жасалған жұмыстардың бір парасы ғана.
Мемлекет басшысы Сыртқы істер министрлігіне Қазақстанның Орталық Азиядағы көшбасшылық орнын ны - ғай - тып, экономикалық дипломатия - ны қайта жандандыруды тапсырды. Бұл ба - ғыттағы жұмыстың тиімді жүр - гі - зі - ле - ті - ніне сенім мол. Бұған себеп же - тер - лік. Біріншіден, Қазақстан экономикасы Орталық Азиядағы басқа елдердің экономи - ка - сына қарағанда қуатты. Мә - селен, номиналды ішкі жалпы өнім көлемі бо - йын - - ша өңірдегі басқа мемлекеттерден әлде - қайда алда тұр.
Ел ішіндегі ахуал тұрақты. Елімізде инвес - торларға өте қолайлы жағдай жа - сал - ған. Қазіргі таңда Орталық Азия - дағы шетел инвестициясының 75 па - йызы Қазақстанға тиесілі. Соның ар - қа - сында еліміз өңірдегі экономикалық көшбасшыға айналды. Рас, пандемия кезінде ішкі жалпы өнімнің өсімі бәсеңдеді. Бірақ бұл бүкіл әлем елдеріне тән құбылыс. Осы орайда, мұнай баға - сының қайта өсуі жаһандық індет ке - зінде етек-жеңімізді жинап алуға мүм - кіндік береді.
Екіншіден, еліміз Еуразияның қақ төрінде, басты көлік дәліздері тоғысқан геостратегиялық ор - та - - лықта тұр. Шығыс пен Батысты бай - ла - ныстыратын Батыс Қытай - Батыс Еуропа бағыты ұлы даланың үстінен өтеді. Қа - зақстан арқы - лы Қытай және Азияның бас - қа да елдерін Еуропамен, сондай-ақ Таяу Шы - ғыс - пен байланыстыратын 5 темір жол және 6 халықаралық автокөлік жолы өтеді. Бұл Қазақстан арқылы Қытайдан Еуропаға және кері қарай жүктерді 15 күнде жеткізуге мүмкіндік береді.
Осыншалықты әлеуеттің тиімділігін уақыт көрсетіп отыр. Биыл көліктің барлық түрімен жүк тасымалдау көлемі 1,07 млрд тоннаға жеткен. 2021 жылдың алғашқы 4 айында транзиттің жалпы көлемі 7,3 млн тоннаны құрады. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 4,1 пайызға артық. Осылайша, Қазақстан транзиттік дәліз арқылы миллиондаған доллар пайда табады.
Үшіншіден, Қазақстанда шетелдік ин - весторларға қолайлы жағдай жасал - ған. Осы орайда, Сыртқы істер министр - лі - гіне инвестиция тарту жөнін - дегі мемлекеттік саясатты іске асыру міндеті жүк - - тел - генін еске сала кеткен жөн. Пре - зи - - дент Қазақстанды Шығыс пен Ба - тыс - ты, Солтүстік пен Оңтүстікті жал - ғайтын күре жолдардың бойындағы транзиттік-логистикалық хабқа айналдыруды тапсырды.
Қазіргі таңда әлем елдері оқшау, ешкіммен араласпай өмір сүре алмайтыны белгілі. Халықаралық аренада ұлт - тық мүддемізді қатаң сақтап әрі қор - ғай отырып, инвестициялық сая - сат жүргізудің маңызы зор. Қазақстан әлемде өзін бейбітсүйгіш, ашық, сенімді мемлекет ретінде үлкен беделге ие және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.