Негізгі құралды кәсіпорын ішінде ауыстыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ӨСКЕМЕН ЭКОНОМИКА- ҚАРЖЫ КОЛЛЕДЖІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік тәжірибе бойынша
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЕСЕП
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған 20-ЭБ-31к тобының студенті _______________Берлібекова Ә.Д.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Колледждегі тәжірибе жетекшісі _____________________Умутбаева Ж.Д.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мекемедегі тәжірибе жетекшісі ______________________ Молдаханова Ж.А.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
М.П.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өскемен
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2023 жыл
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Мекеме қызметінің түрлері мен мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Мекеменің заңды мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1 Мекемедегі есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2 Бухгалтерлік қызметкерлердің міндеттемелері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 10
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3 Кассадағы ақша қаражатының есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .11
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.4 Есеп беретін тұлға есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.5 Ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражатың есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 16
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.6 Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... .17
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.7 Тауарлы материалды қорлар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.8 Еңбекақы және еңбекақыдан ұсталынатын аударымдар мен ұсталымдар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3 МЕКЕМЕДЕГІ АУДИТОРЛЫҚ ЖҰМЫС ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..31
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.1 Мекемедегі аудиторлық жұмыс туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.2 Аудиторлық жұмыстың негізгі функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.3 Кәсіпорынның ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІКТІ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 41
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.1 Қаржылық есеп берудің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.2 Мекемеде қаржылық есептілікті жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.3 Қаржылық жағдайды талдау негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..47
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.4 Іскерлік белсенділікті бағалау көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .52
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.5 Шаруашылық субъектінің қаржылық жағдайын талдау әдістері және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОСЫМШАЛАР
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік тәжірибе - бұл түрлі меншік ныманындағы және үйымдық құқықтық нысандарындағы ұйымдарда (кәсіпорындарда) өтетін, тәжірибелік сабақ болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік тәжірибенің мақсаты - теориялық білімдерді бекіту, ұйымдарда бухгалтерлік есеп пен қаржылық талдау және дәрістік жұмыс бойынша тәжірибелік дағды алу болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мен тәжірибені Шығыс Қазақстан облысы бойынша мемлекеттік кірістер басқармасында өттім.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл орган мемлекеттік бюджетке түсетін қаржы ресурстарының есебін жұргіжеді және бақылайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі функциялары:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кеден ісі саласындағы қаржыны реттеу;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
мемлекеттік бюджетке салық, кедендік және басқа да төлемдердің түсуін бақылау;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
әлеуметтік төлемдерді есептеу, ұстап қалу және төлеу;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
алкоголь және темекі өнімдерінің, мұнай өнімдерінің және биоотынның айналымын реттеу;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
банкроттық және оңалту саласындағы бақылау,
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
салық және кеден саясатын жүзеге асыру;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
әкемшілік құқық бұзушылықтарды анықтау және қарау және т.б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік тәжірибені өту кезіндегі негізгі міндеттер:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
шаруашылық субъектінің жұмыс тәртібін сақтауға;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жұмыс орындарында тапсырылған жұмысты дербес істеуге, оның нәтижесіне жауап беруге;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жұмыс жоспарына сәйкес тәжірибенің бағдарламасын орындауға;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тәжірибе бағдарламасын іске асырарда, нұсқаулық материалдармен, құжаттармен және олардың толтырылуымен танысуға міндетті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмысымның мақсаты теория жүзінде алған білімімді тәжірибе жүзінде көрсете білу және біліктілігімді тереңдету. Болашақ маман ретінде даярлық сатысын өту. Қойылған мақсатыма жету үшін мына мәселелер қарастырылды:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кәсіпорын қызметінің мақсаттары мен түрлері;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырумен танысу;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша қаражатының есебі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тауарлы материалдық қорлар мен негізгі қорлар есебі, материалды есеп активтер есебі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қаржылық есептілік;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
аудиторлық жұмыс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Мекеме қызметінің түрлері мен мақсаты
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдарының негізгі міндеттері. Салық қызметі органдарының негізгі міндеттері салық заңнамасының орындалуын қамтамасыз ету, оның тиімділігі мен нарықтық экономиканың дамуына әсерін зерделеу, басқа мемлекеттермен салық салу мәселелері бойынша келісімдердің жобаларын дайындауға қатысу болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдар қызметінің құқықтық негіздері. Салық қызметі органдары қызметінің құқықтық негізі Қазақстан Республикасының Конституциясы, осы Заң, "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өз қызметінде бұл органдар Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі қабылдайтын басқа да заңнамалық актілерді, Қазақстан Республикасы Президентінің актілерін, жергілікті өкілді органдардың, оларға берілген құқықтар шегінде тиісті аумақтардағы еркін экономикалық аймақтардың әкімшілік кеңестерінің салық мәселелері жөніндегі шешімдері мен қаулыларын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бас салық инспекциясының нормативтік актілерін басшылыққа алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметінің мәртебесі мен құрылымы. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық қызметі салық заңнамасының сақталуын, төлемдердің толықтығы мен уақтылығын бақылаудың бірыңғай мемлекеттік Орталықтандырылған органы болып табылады. Салық қызметі Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бас салық инспекциясынан және облыстар, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық инспекцияларынан тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметін лауазымы бойынша Қазақстан Республикасы Қаржы Министрінің бірінші орынбасары болып табылатын Бас салық инспекциясының басшысы - бастығы басқарады, салық қызметінің басшысын Қазақстан Республикасының Президенті, ал оның орынбасарларын Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті тағайындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бас салық инспекциясының құрылымдық бөлімшелерінің басшылары мен қызметкерлерін салық қызметінің басшысы тағайындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Облыстар, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық инспекцияларының бастықтарын тиісті жергілікті атқарушы органның басшысымен келісім бойынша салық қызметінің басшысы тағайындайды. Облыстар, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық инспекциялары тек жоғары тұрған салық қызметі органына бағынады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Барлық деңгейдегі салық қызметі органдары заңды тұлғалар болып табылады, банк мекемелерінде шоттары және белгіленген үлгідегі мөрі болады. Салық қызметі органдары республикалық бюджет есебінен ұсталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдарының билік органдарымен қарым-қатынасы. Салық қызметі органдары республикалық және жергілікті билік органдарымен, құқық қорғау, қаржы және басқа да бақылаушы органдармен өзара іс-қимыл жасайды, бірлескен бақылау шараларын қабылдайды, өзара ақпарат алмасуды қамтамасыз етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мемлекеттік билік органдары салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Заңдарының орындалуын бақылау, салықтық құқық бұзушылықтарға қарсы күресте міндеттерді орындауда жәрдем көрсетуге міндетті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдарының заңдарды орындаудағы қызметін қадағалауды Қазақстан Республикасының Бас прокуроры және оған бағынысты прокурорлар жүзеге асырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдарының негізгі міндеттері:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Салық төлеушілердің құқықтары мен мемлекет мүдделерін қатаң сақтау және қорғау, есептеудің дұрыстығына, салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық және уақтылы төленуіне бақылауды жүзеге асыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Салық төлеушілер мен салық салу объектілерін уақтылы есепке алуды қамтамасыз ету, есептелген және төленген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін жүргізу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Қазақстан Республикасының статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитетінің келісімі бойынша Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық қызметінің басшысы бекіткен көлемде және тәртіппен салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуі, салық органдарының жұмысы туралы есептілікті жасау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Төлеушінің бірінші талабы бойынша банктер мен өзге де қаржы-кредит мекемелері арқылы төлеушілерге артық не дұрыс салынбаған салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдердің сомаларын уақтылы қайтару.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Салық заңнамасын бұзу туралы өтініштерге, хабарламаларға және басқа ақпаратқа тексеру жүргізу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. Тәркіленген және иесіз мүлікті, мұрагерлік құқығы бойынша мемлекетке өткен мүлікті, сондай-ақ қоймаларды есепке алу, бағалау және өткізу жөніндегі жұмысты жүргізу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7. Заңда белгіленген коммерциялық құпияны және салымдардың құпиясын сақтау, салық төлеушілердің табыстары туралы мәліметтерді тек қызметтік мақсатта пайдалану.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8. Салықтарды және бюджетке төленетін басқа да төлемдерді есептеуге және төлеуге байланысты салық есептеулерінің, декларациялардың және өзге де құжаттардың нысандарын әзірлеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
9. Салық заңнамасын бұзу фактілерін жинауды, талдауды және бағалауды жүргізу және салықтық құқық бұзушылықтарға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою туралы тиісті ұсыныстар енгізу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
10. Салықтық құқық бұзушылықтарға қарсы күрестің ұзақ мерзімді және ағымдағы бағдарламаларын құқық қорғау органдарымен бірлесіп әзірлеу және іске асыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
11. Салық заңнамасын қолдану бойынша нұсқаулық, әдістемелік нұсқаулар мен құралдар шығару және оларды салық төлеушілердің назарына уақтылы жеткізуді қамтамасыз ету.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдарының құқықтары:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Кез келген меншік нысанына негізделген министрліктер мен ведомстволарда, кеден қызметтерінде, кәсіпорындарда, мекемелер мен ұйымдарда (ерекше жұмыс режимі бар кәсіпорындар мен мекемелерді қоса алғанда) шетелдік заңды тұлғаларда, қазақстандық және шетелдік заңды тұлғалардың қатысуымен бірлескен кәсіпорындарда, Республика азаматтарында жүргізілсін Қазақстан және Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы басқа мемлекеттер, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар барлық ақшалай құжаттарды, бухгалтерлік кітаптарды, есептерді, жоспарларды, сметаларды, ақшалай қаражаттың, бағалы қағаздардың және басқа да құндылықтардың болуын, есептеулерді, декларацияларды және есептеуге және төлеуге байланысты өзге де құжаттарды тексереді салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер, кәсіпорындардың лауазымды тұлғалары мен басқа да қызметкерлерінен және азаматтардан тексерулер кезінде туындайтын мәселелер бойынша анықтамалар, ауызша және жазбаша түсініктемелер алу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Салықтық тергеу жүргізу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде тиісті ережелерді сақтай отырып, кірістер алу үшін пайдаланылатын не орналасқан жеріне қарамастан салық салу объектілерін ұстауға байланысты кәсіпорындар мен азаматтардың өндірістік, қойма, сауда және өзге де үй-жайларын зерттеп-қарау. Жеке, кооперативтік кәсіпорындардың басшылары мен азаматтар салық қызметі органдарының лауазымды адамдарын көрсетілген үй-жайларды тексеруге жіберуден бас тартқан жағдайларда, салық органдары осындай субъектілердің салық салынатын табысын олардың табыс алғанын куәландыратын құжаттар негізінде және ұқсас қызметпен айналысатын салық төлеушілерге салық салуды ескере отырып айқындауға құқылы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Кәсіпорындардың басшыларына және басқа да лауазымды тұлғаларына, сондай-ақ азаматтарға салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы заңнаманың анықталған бұзушылықтарын жою туралы орындау үшін міндетті нұсқаулар (тапсырмалар) беру, олардың орындалуын бақылау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Салық туралы заңнаманың анықталған бұзушылықтарын жою туралы талаптар орындалмаған, тексеруге және тексеруге жіберілмеген, салық органдары мен олардың лауазымды тұлғаларына бухгалтерлік есептер мен баланстарды, есеп айырысуларды, декларацияларды және басқаларды ұсынбаған (немесе ұсынудан бас тартқан) жағдайларда кәсіпорындар мен азаматтардың банк мекемелеріндегі және өзге де қаржы-кредит мекемелеріндегі олардың есеп айырысу және басқа да шоттары бойынша операцияларын тоқтата тұру анықталған бұзушылықтар жойылғанға дейін табыс алуға, салық салу объектілерін ұстауға, салықтарды және бюджетке төленетін басқа да төлемдерді есептеуге және төлеуге байланысты құжаттар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалғандықтар, жалғандықтар және басқа да теріс пайдаланулар анықталған кезде салық заңнамасын бұзу фактісі туралы куәландыратын құжаттар төлеушіге алып қойылған тізімдемесі бар актіні тапсыра отырып алынады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. Салық заңнамасын бұзған (бұзған) кәсіпорындар мен азаматтарға "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы"Қазақстан Республикасының Заңында көзделген санкциялар мен әкімшілік айыппұлдар қолданылсын.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7. Белгіленген мерзімде енгізілмеген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдерді, қаржылық санкциялар мен әкімшілік айыппұлдарды кәсіпорындар мен олардың лауазымды адамдарынан бірінші кезекте және даусыз, ал азаматтардан - сот тәртібімен өндіріп алу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8. Заңнамада тыйым салынған өнімдер мен тауарларды дайындау және сату және белгіленген мерзімде салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдерді, қаржылық санкциялар мен әкімшілік айыппұлдарды төлемеу кезінде кәсіпорындар мен азаматтардың жылжымалы және жылжымайтын мүлкін сипаттап, кейіннен сотқа беру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
9. Кәсіпорындардың лауазымды адамдары мен азаматтардың салық заңнамасын бұзу фактілері бойынша осы баптың 5, 6, 8-тармақтарында көрсетілген негіздер бойынша хаттамалар жасасын және орындау үшін міндетті қаулылар шығарсын.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
10. Меншік нысанына қарамастан сауда ұйымдарында, басқа кәсіпорындарда және азаматтардан тауарларды (өнімдерді) жұмыстар мен қызметтерді бақылау сатып алуды жүзеге асыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
11. Тексерілетін кәсіпорындар мен азаматтардың шоттарындағы кәсіпкерлік қызмет, операциялар және ақша қаражатының жай-күйі туралы мәліметтерді, анықтамаларды, сондай-ақ құжаттарды басқа кәсіпорындардан, банктерден және өзге де қаржы-кредит мекемелерінен, биржалардан және азаматтардан тек қана қызметтік мақсатта алуға.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
12. Салық қызметі органдарының қаражаты есебінен ақы төлей отырып, кәсіпорындардың білікті мамандарын, басқа бақылаушы органдардың қызметкерлерін тексерулер мен сараптамалар жүргізуге тарту.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
13. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында белгіленген тәртіппен кәсіпорындар мен азаматтарға салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдерді төлеу бойынша кейінге қалдыруды және бөліп-бөліп төлеуді ұсыну.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
14. Соттарда, төрелік соттарда қаралатын істер бойынша және нотариаттық және басқа да іс-әрекеттер жасағаны үшін, сондай-ақ бюджетке салық төлемдерін қабылдау жөніндегі банктер мен басқа да қаржы-кредит мекемелері, статистикалық, ақпараттық, мұрағаттық, анықтамалық және салық төлеушілер туралы деректерді беру жөніндегі өзге де кәсіпорындар көрсететін қызметтер (жұмыстар) үшін мемлекеттік баж төлемеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Мекеменің занды мәртебесі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мекеме мемлекеттік тіркеуден өткен мерзімінен бастап заңды тұлға құқығына ие болады. Мекеменің мөрі дербес балансы банктерде шоттары өз атауы бар бланкілері болады. Мекеме өз қызметінің мақсаттарына жету үшін өз атынан мәмілелер жасауға мүліктік және мүліктік емес құқықтарды иеленуге мойынына міндеттемелер алуға сотта талапкер және жауапкер болуға құқылы. Мекеме өз міндеттемелері бойынша өзінің барлық мүлкімен жауап береді. Мекеме қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және оның қызметіне байланысты шығындар тәуекелін жарғылық капиталға өздері енгізген салымдар құнының шегінде көтереді. Қазақстан Республикасының өзге жеке және заңды тұлғалары, басқа мемлекет және азаматтығы жоқ адамдар жарғыда және құрылтай шартында, қолданылып жүрген заңдарда белгіленген тәртіппен мекеме қатысушысы бола алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1 Мекемедегі есеп саясаты
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Елімізде көптеген типтегі ұйымдардың әр қайсысы әр түрлі экономикалық факторларға тап болады. Әр түрлі типтегі ұйымдар саны аса көп. Осыларға байланысты әбір ұйым өзінің алға қойған мақсат-мүддесіне жету үшін өз қызметтеріне тән: өнім өндірудің технологиялық ерекшеліктері, басқарудың ұйымдық құрылымы, қызмет көлемінің түрі мен деңгейі, операциялар жүргізу, клиенттермен жұмыс істеу тәртібі, ақпараттарды өңдеу және т.б. ерекшеліктерін зерделеуі керек. Мұның барлығы да шаруашылық жүргізу ерекшеліктеріне байланысты ұйымдарда есеп саясатын қалыптастырудың мазмұны мен маңызын ашып көрсетудің негізін қалайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұымдар өздерінің есеп саясатын қалыптастыру барысында тәжірибедегі есеп әдістері мен қорытынды есеп жасаудағы ережелдердің ішіндегі ең тиімділерін таңдап алуына құқылы. Таңдалып қабылданған ережелер мен әдістерді өз мәнінде қолдану арқылы есеп мәліметтерін жинақтаудың тәртібін, мұны пайдланушыларға түсіндіріп, шаруашылық процесінің ерекшеліктері жөніндегі ақпараттарды зерделеу және ұйымдар қызметіндегі өзгерістер мен жағдайларды дер кезінде білу мүмкіндіктері туындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп саясаты - ұйымдар шаруашылық қызметі өрісінің іс-тәжірибесінде қолданылытын, таңдалып алынған және сабақтастықпен жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесіне тән ішкі ережелер жиынтығы. Есеп саясатының мазмұны ұйымдардың шаруашылық жүргізу қызметі талабы мен қаржы нәтижесін сипаттауға арналған есеп әдістерін жақсы және тиімді қолданудың жолдарын көрсетеді. Есеп саясаты қаржылық қорытынды есеп жасауда ұйымдардың қолданатын есеп принциптері, әдістер мен ережелер, сондай-ақ ұйымдардың шаруашылық қызметі мазмұнын тәжірибеде ашып көрсету үшін қабылданған ережелер жиынтығынан құралады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сондықтан әрбір ұйымда бухгалтерлік есеп пен қорытынды есеп жүйесінің қандай жолдармен жетілдірілетінін біліп түсіну үшін бұған әсер етуші факторларды зерделей білу қажет.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп саясатын жасау мен қалыптастыну барысында есеп әдісіндегі кездесетін жорамал-принциптерді зерделеп білген жөн. Халықаралық қаржылық есеп стандарттарына сай, мұндей жорамал-принциптерге: мліктік жекелену, үздіксіздік, сенімділік, шындық, бейтараптық, байқаушылық және шаруашылық фактілерінің толықтылық принциптері жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2 Бухгалтерлік қызметкерлердің міндеттемелері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп бас бухгалтерімен басқарылатын бухгалтериямен жүзеге асырылады. Егер кәсіпорында бухгалтерлік қызмет болмаса, басшы есеп пен есеп беру жүргізуді арнайы мамандандырылған ұйымдарға келісімшарт негіздерінде тапсыруға құқылы. Кәсіпорынның бухгалтериясындағы жұмыс ереже бойынша бухгалтерлік жұмыстың мөлшері мен көлеміне байланысты мынадай негізгі топтарға бөлінеді: есеп айырысу, материалдық, өндірістік калькулациялық, қаржылық.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бас бухгалтер қызметіне кәсіпоры басшысы тағайындайды немесе қызметінен босатады және оған бағынады. Бас бухгалтер есеп саясатын құруға жауапты, бухгалтерлік есепшоттарда шаруашылық әрекеттерді бейнелеуді және бақылауды, оралымды ақпараттарды ұсынуды, бекітілген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді құруды, кәсіпорынның ішкі шаруашылық резервтерін анықтау және мобилизациялау мақматында қаржы-шаруашылық қызметінің экономикалық талдауын жүргізуді басқа қызметтермен бірге қамтамасыз етеді. Бас бухгалтер кәсіпорынның басшысымен бірге тауарлы-материалдық құндылықтар мен ақша қаражаттарын қабылдау мен беру, сонымен қатар есеп айырысу, несиелік және қапжылық міндеттемелер мен шаруашылық келісімшарттар үшін негіздеме болып табылатын құжаттарға қол қояды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аталған құжаттар бас бухгалтердің қолынсыз жарамсыз болып табылады және орындауға қабылданбайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қолтаңба қою құқығы кәсіпорын басшысының жазбаша үкімімен осыған өкілетті тұлғаларға берілуі мүмкін. Бас бухгалтерге келісімшарт және қаржылық тәртіпті бұзатын және заңдылыққа қайшы келетін әрекеттер бойынша құжаттарды орындауға және ресімдеуге болмайды. Осындай құжаттар туралы бас бухгалтер кәсіпорын басшысына жазбаша хабарлайды, ол жазбаша үкіммен осы құжаттарды есепке алады. Осы сәттен бастап орындалған әрекеттердің заңсыздығына кәсіпорын басшысы жауапкершілік атқарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бас бухгалтер мен материалды жауапты тұлғаларды (кассир, қойма меңгерушісі, т.б.) қызметке тағайындау, босату және ауыстыру келісіледі. Алағашқы есеп құжаттарына қол қоюға құқығы бар тұлғалартың тізімі кәсіпорын басшысы бас бухгалтермен келісе отрып бекітеді. Шаруашылық әрекеттерді құжатты ресімдеу және құжаттар мен мәліметтерді бухгалтерлік қызметке тапсыру бойынша бас бухгалтердің талаптары кәсіпорынның барлық қызметкерлері үшін міндетті болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бас бухгалтерге тікелей ақша қаражаты және материалдық құндылықтармен байланысты жауапкершілік жүктелуі мүмкін. Оған чектер мен басқа құжаттар бойынша кәсіпорын үшін ақша қаражаттары мен тауарлы-материалдық құндылықтарды алуға рұқсат етілмейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Штатында кассирі жоқ шағын ғана кәсіпорында оның міндеті бас бухгалтермен немесе кәсіпорын басшысының жазбаша үкімі арқылы басқа қызметкерлермен орындалуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бас бухгалтерді орнынан босатқан кезде қайтадан тағайындалған бас бухгалтерге істерді тапсыру жүргізіледі. Сонымен бір уақытта кәсіпорын басшысымен бекітілген актінің құрылуымен бухгалтерлік есептің жағдайы мен дұрыс ақпараттарды тексеру жүргізіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3 Кассадағы ақша қаражатының есебі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадағы операциялар есебі 1010 -- Кассадағы ақша қаражаттары активті жинақтаушы шоттарында жүргізіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадан акша беру кассалық шығыс ордерлерімен немесе басшы мен бас бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен рәсімделеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалақы, уақытша еңбекке кабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар төлем тізімдемесі (ведомосы) бойынша таратылады, оның қас бетінде (титул) ақша беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтер кол қояды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және шығыс касса құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар керсетіледі: кіріс және шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмірі, кассаға түскен және жұмсалған ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, стипендиялар, іссапарға төленген және баска да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі. Егер ақша қаражаттарының нысаналы мақсаты туралы деректерді машинограмма түрінде алатын болса, кіріс жөне шығыс касса ордерлері толтырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадағы қолма-қол ақшамен есеп айырысу кезінде мынадай құжаттар толтырылады:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріс кассалық ордер (ҚОСЫМША А)
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шығыс кассалық ордер (ҚОСЫМША Ә)
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріс және шығыс кассалық ордерлерді тіркеу журналы (ҚОСЫМША Б)
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассалық кітап (ҚОСЫМША В)
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Журнал-ордер №1 (ҚОСЫМША Г)
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Төлем тізімдеме №1 (ведомость) (ҚОСЫМША Ғ)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кесте 1 - Касса бойынша шаруашылық операциялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операциялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дебет
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кредит
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сатып алушылардың дебиторлық борыш сомасы кәсіпорынның кассасына кіріске алынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1210
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банктен несие түрінде алынған сомалар кәсіпорынның кассасына кіріске алынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадан бюджетке көлік салығы аударылды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3170
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадан қысқа мерзімді банктегі несие қайтарылды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жарғылық қорды толтыру үшін үлес қосушылардан қолма-қол келіп түскен ақшалар кассаға кіріске алынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадан ЖШС Ақсұңқар фирмасына тауар үшін ақша қаражаттары аударылды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3310
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЕАШ кәсіпорынның касасына алынған сомалар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.4 Есеп беретін тұлға есебі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Субъект қызметкерлеріне кассадан шаруашылық шығындарына және іссапар бойынша шығындарға берілетін ақшалай аванс есеп берілетін сома деп аталады. Ақша беру тәртіп кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен реттеледі. Іссапар бойынша есеп айырысуда қызметкерлердің іссапарларына байланысты шығындарды өтеуін мынадай мөлшерлері белгіленген Салық кодексінің 93 бабы 1 тармағы басшылыққа алынады:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
пәтер тұрақты жалға алуды төлеу - тиісті құжаттармен расталған, орын сақтағаны үшін төлем де кіретін, іс жүзінде шыққан шығындар бойынша;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚР шегіндегі іссапарда болған әрбір күн үшін тәуліктің төлеу мөлшері тәулігіне екі айлық есептік көрсеткіштен аспауы керек;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапар орнына беру мен қайтаруға іс жүзінде шыққан шығындар, бұған орын сақтағаны үшін төлеу де кіреді - тиісті құжаттармен расталған нақты сомада төленеді;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚР-нан тыс жерлерге іссапарда болған әрбір күн үшін төленетін тәуліктілікті төлеу - ҚР үкіметі белгілеген мөлшерлер шеңберінде.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қызметкерді іссапарға жіберу үшін субъект басшысы іссапардың орны мен мерзімі ескерілетін бұйрық шығарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп беру үшін берілген аванс сомасын заңдарда белгіленген мөлшерлерге сәйкес жолақы, тәуліктік, пәтерлік құндарды алдын-ала есептеу бойынша анықтайды. Алынған ақшаны тек қана берілген мақсатқа жұмсауға рұқсат етіледі. Есеп беретін адамдар белгіленген мерзімде ақтаушы құжаттарды тіркеп, іс жүсінде жұмсалған сома жайлы есеп тапсыруға міндетті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапарға шыққан шығындар жайлы есеп іссапардан келген соң 3 күн ішінде ұсынылады (ҚОСЫМША Д). Аванстың ұсталмаған сомасын есеп беруші адамдар кассаға қайтарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бухгалтерия субъект басшысы бекіткен аванстық есептерді тексереді және шығындарды анықтайды. Бухгалтерия субъект басшысы бекіткен аванстық есептерді тексереді және шығындарды анықтайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды есепке алу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнеркәсіптік-шаруашылық қызмет барысында кәсіпорын өз кызметкерлерін кызмет бабымен іссапарға жiбередi, дүкендерден кеңсе жабдықтарын сатып алады, пошта аркылы жiберiлген акшаларды және басқа шығындарды төлейді. Бұл шығындардың үнемi банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп айырысу жолымен жүзеге асуы мүмкін емес. Сондықтан да жоғарыда аталған және басқа да шығындарды төлеу үшiн кызметкерлерге колма - кол ақша беріледі және олар сол алған акшасына есеп беруi тиiс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аванс тек басшының жарлығымен және нақты қажеттілік жеткен кезде есеп беруге тиісті адамдарға және қызмет бабымен жіберілетін тұлғаларға беріледі. Есеп беруі тиісті адамдарға берілген сомалар оны қуаттайтын құжаттандың негізінде жұмсалады және белгіленген мерзімде бухгалтерияға тапсырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, сонан соң оларды субъектінің басшысы бекітеді. Дұрыс ресімделмеген аванстық есептер және оларға қоса тіркелген құжаттар қайта ресімдеу үшін есеп беруші адамдарға қайтарылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп беруге тиісті адамдар өздеріне берілген аванстарды толық қайтармаса, онда ол олардың сомасы жалақысынан біртіндеп немесе түгелдей ұсталады. Аванс құжаттары бойынша артық жұмсалған сома еңбеккерлерге кассадан беріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапар бойынша жұмсалған шығыстардың есебі. Іссапар шығыстары деп кәсіпорын басшысының жарлығы бойынша белгілі бір мерзімге қызмет бабының тапсырмасын орындау үшін қызметкерлердің басқа кәсіпорынға бару үшін алған қаражатын айтады. Ол алдын-ала жасалған еңбек шартымен, Қазақстан Республикасының "Еңбек туралы" заңымен қаралған шаралар бойынша беріледі. Іссапар шығыстары өтелетін шығыстар қатарына жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасының аясында іссапарда жүргендерге екі ең төменгі есептік көрсеткіштер деңгейінде тәулік ақысы төленеді, демалыс жәнен мейрам, сондай-ақ жолда болған күндері де қоса есептеледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нақты іссапар орнына барған және сол жерден шыққан күндері бойынша іссапар куәлігіне белгі соғады. Егер де еңбеккер бірнеше мекен-жайларға жіберілсе, сол барған жерлері бойынша түгел белгі соғуы тиіс. Іссапарға шыққан және келген күндері куәлікте көрсетілген күнмен сәйкес келуі тиіс. Әдетте, іссапар мерзімі жолда жүрген уақытын есепке алмағанда қырық күннен аспауы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапарға жіберілген қызметкерлердің үй-жайы жалдауына кеткен шығындарды негізінен ұсынылған құжаттардың негізінде, бірақ Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі бекіткен мөлшерден артық емес көлемде өтеледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапар бойынша өткізілген аванстық құжаттар бойынша белгіленген норматив деңгейіне және тиісті құжаттармен дәлелденген жағдайда: іссапарда көрсетілген жеріне дейін және кері жүрген жолына кеткен нақты шығындарымен қоса броньға кеткен шығыстары да қоса алынды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Егер қызметкерлер Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапарға жіберілсе, басшының бұйрығымен қоса оның мерзімі, мақсаты, орны анықталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапар шығыстары еңбеккерлерге қай елге барса, сол елдің валютасына алдын-ала қаралған смета бойынша төленеді, ал егер де ондай валюта болмаса, онда еркін - конверттелетін валюта беріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кесте 2 - Есеп беретін сомалар бойынша бухгалтерлік жазба
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операциялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дебет
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кредит
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапарға кассадан ақша қаражаты бөлінді
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1250
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жауапты тұлғалар арқылы негізгі құрадарды сатып алу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2410
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1251
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жауапты тұлғалардың есебінен материалдық емес активтерді салып алу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2730
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1251
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі және кәсіпорын жұмысшыларының іссапар шығындарына есептен шығару
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8410
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1250
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мекеме кассасынан алынған несие
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1252
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өкілділік шығыстарының есебі. Шаруашылық жүргізуші субъектілер өз қызметтерінің барысында өкілділік шығыстарын есеп беруге тиісті адамдар арқылы қолма-қол ақшалардың ақшалардың көмегімен жузеге асыруы мүмкін. Ол негізінен ресми адамдарға сыйлы қызмет көрсету үшін, іскерлік контракт жасау үшін, акционерлер жиналысына келген директорлар үшін және т.б. шаралар үшін алынуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өкілділік шығыстарының сомасы, заңда бекітілген нормасымен сәйкес келуі тиіс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ресми кездесу кезінде шақырылатын жақтардан қабылдаушы жақтардың қатысушылары көп болмауы керек, яғни келген делегацияның саны аудармашылармен қоса есептегенде 5 адам болса, онда қабылдаушы жақтың да адамдары 5-тен аспағаны жөн.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өкілділік сипаттағы шаралардың алдын-ала қарастырылған шараға сай болғанын қуаттайтын құжаттарды субъектінің өзі әзірлеуі және есептік саясатта көрсетілуі керек. Өкілділік шығыстарды әзірлеу үшін негізгі құжаттар ретінде, мыналар саналуы мүмкін:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
басқа заңды тұлғалардың өкілеттілігін, басқарма қатысушыларын, директорлар кеңесін, бақылау комиссиясын қабылдак бойынша жүргізілетін шаралардың негізділігімен байланысты бұйрығы;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
келушілердің келетін күндерінің және кәсіпкерлік жұмысты жүргізудің бағдарламасы, күтілетін қатысушылардың саны, талқыға түсетін мәселелердің тізімі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
шығыстың әрбір баптарының негізділігімен байланысты жасалған шығыс сметасы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Осы аталған құжаттар толық талқыланып, оның негізінде бұйрық жасалып, сол бұйрыққа кәсіпорын басшысы қол қайғаннан соң, ол бухгалтерияға беріледі, содан кейін жауапты тұлғаға, яғни есеп беруге тиісті адамға бекітілген смета мөлшерінде ақша бөлінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шара аяқталған соң, есеп беруге тиісті тұлғаға, бұйрықта қаралған шаралардың орындалу деңгейін дәлелдейтін: аванстық құжаттарын, оның шығысын растайтын алғашқы құжаттармен (кассалық ордерлермен, фискалдық кассалық чектерімен, сатып алу актілерімен, шоттармен, билеттерімен, жалға келісім шарттарымен т.б.) және кәсіпорын басшысы бекіткен сметаның орындалуы туралы актісін бірге бухгалтерияға тапсырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Авнстық құжаты мен сметаның орындалуы туралы актісін бекіткен соң, есеп беруге тиісті тұлғадан қабылданған құжаттың негізінде шығындар сомасы 7110, 7210 шоттардың дебеті мен 1280 шотының кредиті бойынша есептен шығарылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аванстық құжатта көрсетілген барлық шығыстардың сомасы 7210 шотының дебеті және 1250 шотының кредиті бойынша көрініс табады. Өкілділік шығыстары бойынша шаруашылық операцияларын қарастырған кезде оның нормадан тыс шығыстары жылдық жиынтық табыстан шегерілмейді, яғни оларға табыс ретінде салық салынады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық зиян шегудің орнын толтыру бойынша есебі. 1250 шотында жоғарыда келтірілген баптармен қатар, еңбеккерлердің кем шыққан және жоғалған мүліктерінің орнын толтыру бойынша есебі көрініс табады. Кем шығудың нәтижесінде кәсіпорын шеккен зияны немесе құндылықтардың бұзылуы нарық бағасы бойынша есептелінеді, егер де заңмен басқа да тәртібі қаралмаса.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кінәлі тұлғадан өндіріп алуға жататын сомасына 1280 дебеттеліп, 1280 шоты кредиттеледі, яғни кем шыққан ақшаның немесе мүліктің нақты құнына; ал нақты құнымен нарықтық бағасының айырмасына 1250 дебеттеліп, 6280 шоты кредиттеледі. Ал мүліктің нарықтық құнынан ұсталатын ҚҚС сомасына 1250 шоты дебеттеліп, 3130 шоты кредиттеледі. Келтірілген материалдық зияндар еңбеккерлердің жалақысынан ұсталуы мүмкін, ол кезде 3350 шоты дебеттеледі де, 1250 шоты кредиттеледі; ал егерде олар өз кінәсін мойындап, нақты қолма-қол ақшамен төлейтін болса, онда 1010 шоты дебеттеледі де, 1250 шоты кредиттеледі. Талдамалы (аналитикалық) есеп әрбір еңбеккер бойынша жүреді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.5 Ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражатың есебі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп айырысу шоты - кәсіпорынның (фирманың, компанияның, т. б.) ақшалай қаражатты сақтау, есеп айырысу, несие және кассалық операцияларының барлық түрлерін жүзеге асыру үшін банкіде ашқан шоты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оны банк мекемесінде ашу үшін мынадай құжаттар табыс етіледі:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
шот ашу туралы басшы мен бас бухгалтер қол қойған өтініш;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кәсіпорынды құру және оны тіркеу туралы шешім;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
бекітілген жарғының көшірмесі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
несиеге өкім жүргізушілердің (басшы мен бас бухгалтердің) қойған қолдарының үлгілері;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кәсіпорын мөрінің қойылған таңбасы бар карточка.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп айырысу шотында сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден өткізілген өнім (орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет) үшін кәсіпорын кассасынан түскен ақшалай қаражат, қысқа мерзімді несие, түрлі дебиторлық берешек, негізгі қызметпен байланысты басқа да түсімдер есептеледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банктегі есеп айырысу шоттары және өзге шоттар бойынша операцияларды ресімдеу үшін келесі құжаттар қолданылады:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Чек - шот иесінің банкке қолақша түрінде көрсетілген соманы еңбек ақыға, іссапарға жедел шаруашылық және өзге шығыстарға беруге бұйрығы.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Толем тапсырмасы - онда көрсетілген сомаларды алушаның шотына аударуға банкке берілген бұйрық: төлеу туралы бастмашылық төлеушіден шыққан жағдайларда қолданылады.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп айырысу чегі - чек берушінің шотынан алушы шотына онда көрсетілген соманы аударуға банкке берілген жазбаша түрдегі тапсырма.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Төлем талап-тапсырмасы - банкке тауар, жұмыс, қызмет алушы немесе төлеуші шотынан төлем сомасын өндіруге берген бұйрық.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағымдағы есепшоттағы операциялар №2 журнал-ордер (ҚОСЫМША Е) және №2 төлем тізімдемесінде (ҚОСЫМША Ё) толтырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кесете 3 - Есеп ацырысу шоты бойынша бухгалтерлік жазба
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операциялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дебет
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кредит
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сатып алушылардан түскен төлемдер: алуға арналған төлемдер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1210
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ақша қаражаттарының түсуі:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Еншілес, тәуелді ұйымдардан және бірлескен түрде бақылайтын заңды ұймдардан
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1220
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бағала қағаздар бойынша шектелген пайыздар мен девиденттер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1270
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп айырысу шотынан:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сатып алынған бағалы қағаздар үшін
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1130
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Жинақтау шотына
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1050
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Алдағы кезең шығыстары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1620
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассаға қолма-қол ақшамен берілген
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.6 Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Көптеген ұйымдарда кәсіпорынның барлық активтерінің жартысынан көбін негізгі құралдар құрайды, кәсіпорынның төлем қабілетін және оның тартымдылығын бағалаған кезде негізгі құралдардың құрылымы мен көлемі туралы ақпараттың аса маңызы бар. 2400 Негізгі құралдар кіші бөлімі негізгі құралдарды есепке алуға арналған және мынадай шоттардың топтарын камтиды:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2410 - Негізгі құралдар,
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2420 - Негізгі құралдардың амортизациясы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдар дегеніміз - материалдық активтер, оларды ұйым өндірісте пайдалану немесе тауарларды болмаса көрсетілетін қызметтерді беру үшін, басқа тұлғаларға жалға беру немесе әкімшілік мақсаттар үшін ұстап тұрады және бір кезеңнен көп пайдалану болжанады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдар бірнеше түрге бөлінеді. Негізгі құралдардың түрі дегеніміз - сипаты және ұйымның қызметінде пайдаланылуы жағынан ұқсас активтердің бірлестігі. Оларға мыналар жатады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. жер;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. үй және ғимараттар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. машиналық құралдар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. кемелер;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. ұшақтар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. автокөліктік құралдар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7. жылжымайтын мүлікпен біріктірілген жиһаз бен жылжымалы мүлік;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8. кеңсе жабдығы жекелеген түрлердің мысалдары болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдар ұзақ уақыт бойы көптеген өндіріс циклнда пайдаланылады. Осы уақыт ішінде олардың құны өндірілетін өнімнің құнына біртіндеп ауысады. Ұйымдарда негізгі құралдардың бірыңғай типтік жіктеулі қолданылады. Осыған сәйкес негізгі құралдар келесі белгілері бойынша топтастырылады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- салалары бойынша;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- мақсатына қарай;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- түрі бойынша;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- кімге қарайтындығына қарай;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- пайдалану сипатына қарай;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- салық салу мақсатына қарай.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономикалық мақсатына қарай негізгі құралдар өнеркәсіптік-өндірістік негізгі құралдар, басқа салалардың өндірістік негізгі құралдары және өндірістік емес негізгі құралдар болып бөлінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік негізгі құралдар - өнім өндіру немесе оған қызмет көрсету процесіне тікелей қатысатын негізгі құралдар. Олардың құрамына өндірістік ғимараттар мен құрылыстар, күш машиналары мен жабдықтар, өлшеуіш приборлар, көлік құралдары, аспаптар, өндірістің және шаруашылык инвентарь және басқа да еңбек құралдары жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік емес негізгі құралдар - өнім өндіру процесіне қатыспайтын, яғни тұтынуға арналған негізгі құралдар, тұрғын үйлер, мәдени, білім беру салаларының негізгі құралдары. Негізгі құралдың жағдайын тексеру үшін түгендеу жүргізіледі, түгендеу тізімдемесі негізінде.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдар кәсіпорынға келіп түскенде міндетті түрде негізгі құралдарды қабылдау актісі жүргізіледі. Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану үдерісінде біртіндеп тозады. Тозудың екі түрі болады: табиғи және сапалық.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдардың сапалық тозуы техникалық прогреске, өндіріс әдістерін жетілдіруге және жаңартуға байланысты болып келеді. Техника мен технологияны жетілдіру жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың ұқсас өнімдерінің арзандауына ықпал етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиғи тозу мерзімі кез келгенге дейін негізгі құрал-жабдықтар объектілері жаңасына, әрі неғұрлым пайдалы түріне ауыстырылады. Моральдық тозуды болдырмау мақсатында негізгі құралдар-жабдықтар объектілерін қайта құрып, жаңарту жұмыстарын жүргізеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Амортизация - тозудың күндык көрінісін білдіреді. Амортизация активтің қызмет еткен мерзім бойына амортизацияланған құнды тарату процесі. Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы аударымдар әрбір есептік кезеннің шығысы ретінде танылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құнсызданудан пайда болған амортизация мен шығындарды шоғырландыруға 2420 Негізгі құралдардың амортизациясы шоттар тобы арналған халықаралық каржылық есептіліктің стандарттары (ХҚЕС) - кәсіпорынның қаржылық жай-күйі және қызметінің нәтижелері туралы әділ және шын ақпарат ұсынуды камтамасыз ететін барынша тәртіпке келтірілген бухгалтерлік стандарттар жүйесін білдіреді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатуға әкімшілік мақсатқа және басқа субьектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны жоқ ақшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар субьектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субьект болашақта экономикалық олжа табады деп күтіледі.Мматериалды емес активтерді есепке алу үшін принятие к учету НМА құжаты толтырылады. Материалдық емес активтер талдамалық есебі 2730 шоты бойынша жүргізіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кейбір материалдық емес активтер фирманың басқа да активтеріне жеке теңестірілуі мүмкін, мысалға, патент, сауда маркісі сияқтылары, ал басқалары осындай материалдық емес актердің құны басқа да фирманың активтерімен тығыз байланыста болуы мүмкін: бұндай материалдық емес активтердің қатарына гудвилл жатады, ол клиенттердің сеніміне немесе қызметкерлердің машықтық деңгейіне негізделеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтерге:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- лицензиондық келісімдер;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- патенттер;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- авторлық құқықтар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- тауар белгілері;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- қызмет ету белгілері;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- фирма атаулары;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- тәжірибелі - конструкторлық жұмыстар және т.б. жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа Ноу- хау, мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау, интегралды микросхемалар технологиясы, ұйымдастыру шығындары, белгілі бір формуланы пайдалану технологиясы немесе өнімнің сыртқы бейнесі, өнеркәсіптік үлгілері, сервитуттары және т.б. жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ноу-хау - кұжаттама өндірістік озық тәжірибесін кұжатталған түрінде көрсетілген нысан және т.б. түрінде көрінетін білімдерін айқындау үшін халықаралық қатынастарда қолданылатын термин. Ноу-хау өзінің бағасы мен басты көрсеткіштерімен құнды. Өзінің табиғаты және төлем нысаны жағынан ол лицензия бағасына ұқсас. Ноу-хау сатып алушылардан қосымша алынған табыстың есебінен калыптасады және ол оның иесіне төленетін сыйақының орнықты тағайындалған сомасы түрінде көрсетіледі. Субъект белгілі бір ақыға сатып алатын лицензиялар мен патенттерден ноу-хаудың өзгешелігі, ол әдетте, субектінің жарғылық калиталына құрылтайшылар қосқан материалдық үлесі ретінде салынуы мүмкін. Ноу-хаудың субъект балансына алынатын құны құрылтайшылар немесе қатысушылардың келісім - шарттарының көмегімен анықталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған материалдық емес активтер қатарына белгілі бір уақыт кезеңі ішінде табыс әкелетін, ақыға сатып алынған өндірістік ақпарат немесе субъектінің онымен болашақ кезеңдегі тұтынушылары туралы; шикізатпен, материалдармен және қызметтер жабдықтау туралы, бәсекелестері және тағылар туралы мәліметтер жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұйымның қаржылық - шаруашылық қызметі процесінде материалдық емес активтер пайдалы қызмет ету мерзімі бойы өзінің бастапқы құнын амортизация есептеу арқылы ұйымдық шығындарға ауыстырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Амортизация нормасын ұйым бастапқы құн және пайдалы қызмет ету мерзімі негізінде анықтайды. Пайдалы қызмет ету мерзімі ретінде материалдық емес активтердің ұйымға табыс алып келетін мерзімі есептеледі. Бұл мерзім материалдық емес активтердің әрбір түрі бойынша оның қызмет ету мерзімі - табыс алып келуі тиіс уақыты негізінде бекітіледі. Материалдық емес активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі, Қазақстан Республикасының заңымен басқа жағдайлар қарастырылған болмаса, материалдық емес активтердің пайдалануға дайын болу сәтінен бастап ұйымның әрекет ету мерзімінен аспауы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кесте 4 - негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі бойынша корреспонденциялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операция мазмұны
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дебет
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кредит
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құрылыс аяқталғаннан кейін негізгі құрал есепке алынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2412
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2930
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдар басқа заңды немесе жеке тұлғадан алынды келісім құны
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚҚС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2412-2417
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1420
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3310
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3310
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралды кәсіпорын ішінде ауыстыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2411-2417
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2411-2417
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралға амортизация есептелінді
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8110
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2420
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шығарылған негізгі құрал бойынша амортизация есептен шығарылды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2420
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2410
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтер өтеусіз келіп түсті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2730
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6220
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жабдықтаушылардан материалдық емес активтер келіп түсті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2730
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3310
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Метериалдық емес активтерді баланстық құны бойынша есептен шығару
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7410
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2730
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
9
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтерді жинақталған амортизация сомасы бойынша есептен шығару
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2740
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2730
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдалы қызмет ету мерзімін ұйым обьектіні бухгалтерлік есепке қабылдау кезінде анықтайды. Обьектілер мынадай негіздер бойынша есепке алынады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- куәліктің, патенттің, лицензияның және басқа да ресми құжаттардың әрекет ету мерзімі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- обьектінің ұйымға табыс алып келуі мүмкін болжамды пайдалану мерзімі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтердің амортизациясы ай сайын активтердің бастапқы құны мен пайдалы қызмет ету мерзімі негізінде есептелген нормалар бойынша анықталады. Алайда ол материалдық емес активтердің салықтық кезең соңына салық кодексінің 110 бабымен бекітілген кұндық балансының шегінен аспауы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтердің кейбір түрлері үшін пайдалы қызмет ету мерзімі нақты обьектіні пайдалану нәтижесінде күтілетін тауар айналымының көлемі негізінде анықталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтердің әрбір түрінің пайдалы қызмет ету мерзімін анықтаудың дұрыстығы мен негізділігіне амортизацияның есептеліп отырған нормасының дұрыстығы, сәйкесінше материалдық емес активтердің амортизацияланатын сомасының дұрыстығы байланысты болып табылады. Материалдық емес активтердің амортизацияланатын сомасы ұйымның шығындарына жатқызылады және шаруашылық қызметтің қаржылық нәтижесіне елеулі әсер етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.7 Тауарлы материалды қорлар есебі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып алған бірақ әзір ұйымға келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған өндіріс, басқаларға көрсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалдары сол ұйымның тауарлы-материалдық қоры түріндегі ағымдағы активі болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық үдерісіне ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнның көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады. Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдарды есептеудің негізгі міндеттері:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1) дайындалған, келіп түскен және өндіріске ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ӨСКЕМЕН ЭКОНОМИКА- ҚАРЖЫ КОЛЛЕДЖІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік тәжірибе бойынша
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЕСЕП
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған 20-ЭБ-31к тобының студенті _______________Берлібекова Ә.Д.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Колледждегі тәжірибе жетекшісі _____________________Умутбаева Ж.Д.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мекемедегі тәжірибе жетекшісі ______________________ Молдаханова Ж.А.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
М.П.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өскемен
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2023 жыл
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Мекеме қызметінің түрлері мен мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Мекеменің заңды мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1 Мекемедегі есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2 Бухгалтерлік қызметкерлердің міндеттемелері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 10
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3 Кассадағы ақша қаражатының есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .11
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.4 Есеп беретін тұлға есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.5 Ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражатың есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 16
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.6 Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... .17
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.7 Тауарлы материалды қорлар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.8 Еңбекақы және еңбекақыдан ұсталынатын аударымдар мен ұсталымдар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3 МЕКЕМЕДЕГІ АУДИТОРЛЫҚ ЖҰМЫС ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..31
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.1 Мекемедегі аудиторлық жұмыс туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.2 Аудиторлық жұмыстың негізгі функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.3 Кәсіпорынның ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІКТІ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 41
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.1 Қаржылық есеп берудің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.2 Мекемеде қаржылық есептілікті жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.3 Қаржылық жағдайды талдау негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..47
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.4 Іскерлік белсенділікті бағалау көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .52
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.5 Шаруашылық субъектінің қаржылық жағдайын талдау әдістері және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОСЫМШАЛАР
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік тәжірибе - бұл түрлі меншік ныманындағы және үйымдық құқықтық нысандарындағы ұйымдарда (кәсіпорындарда) өтетін, тәжірибелік сабақ болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік тәжірибенің мақсаты - теориялық білімдерді бекіту, ұйымдарда бухгалтерлік есеп пен қаржылық талдау және дәрістік жұмыс бойынша тәжірибелік дағды алу болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мен тәжірибені Шығыс Қазақстан облысы бойынша мемлекеттік кірістер басқармасында өттім.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл орган мемлекеттік бюджетке түсетін қаржы ресурстарының есебін жұргіжеді және бақылайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі функциялары:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кеден ісі саласындағы қаржыны реттеу;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
мемлекеттік бюджетке салық, кедендік және басқа да төлемдердің түсуін бақылау;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
әлеуметтік төлемдерді есептеу, ұстап қалу және төлеу;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
алкоголь және темекі өнімдерінің, мұнай өнімдерінің және биоотынның айналымын реттеу;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
банкроттық және оңалту саласындағы бақылау,
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
салық және кеден саясатын жүзеге асыру;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
әкемшілік құқық бұзушылықтарды анықтау және қарау және т.б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік тәжірибені өту кезіндегі негізгі міндеттер:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
шаруашылық субъектінің жұмыс тәртібін сақтауға;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жұмыс орындарында тапсырылған жұмысты дербес істеуге, оның нәтижесіне жауап беруге;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жұмыс жоспарына сәйкес тәжірибенің бағдарламасын орындауға;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тәжірибе бағдарламасын іске асырарда, нұсқаулық материалдармен, құжаттармен және олардың толтырылуымен танысуға міндетті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмысымның мақсаты теория жүзінде алған білімімді тәжірибе жүзінде көрсете білу және біліктілігімді тереңдету. Болашақ маман ретінде даярлық сатысын өту. Қойылған мақсатыма жету үшін мына мәселелер қарастырылды:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кәсіпорын қызметінің мақсаттары мен түрлері;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырумен танысу;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша қаражатының есебі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тауарлы материалдық қорлар мен негізгі қорлар есебі, материалды есеп активтер есебі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қаржылық есептілік;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
аудиторлық жұмыс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Мекеме қызметінің түрлері мен мақсаты
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдарының негізгі міндеттері. Салық қызметі органдарының негізгі міндеттері салық заңнамасының орындалуын қамтамасыз ету, оның тиімділігі мен нарықтық экономиканың дамуына әсерін зерделеу, басқа мемлекеттермен салық салу мәселелері бойынша келісімдердің жобаларын дайындауға қатысу болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдар қызметінің құқықтық негіздері. Салық қызметі органдары қызметінің құқықтық негізі Қазақстан Республикасының Конституциясы, осы Заң, "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өз қызметінде бұл органдар Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі қабылдайтын басқа да заңнамалық актілерді, Қазақстан Республикасы Президентінің актілерін, жергілікті өкілді органдардың, оларға берілген құқықтар шегінде тиісті аумақтардағы еркін экономикалық аймақтардың әкімшілік кеңестерінің салық мәселелері жөніндегі шешімдері мен қаулыларын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бас салық инспекциясының нормативтік актілерін басшылыққа алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметінің мәртебесі мен құрылымы. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық қызметі салық заңнамасының сақталуын, төлемдердің толықтығы мен уақтылығын бақылаудың бірыңғай мемлекеттік Орталықтандырылған органы болып табылады. Салық қызметі Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бас салық инспекциясынан және облыстар, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық инспекцияларынан тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметін лауазымы бойынша Қазақстан Республикасы Қаржы Министрінің бірінші орынбасары болып табылатын Бас салық инспекциясының басшысы - бастығы басқарады, салық қызметінің басшысын Қазақстан Республикасының Президенті, ал оның орынбасарларын Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті тағайындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бас салық инспекциясының құрылымдық бөлімшелерінің басшылары мен қызметкерлерін салық қызметінің басшысы тағайындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Облыстар, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық инспекцияларының бастықтарын тиісті жергілікті атқарушы органның басшысымен келісім бойынша салық қызметінің басшысы тағайындайды. Облыстар, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық инспекциялары тек жоғары тұрған салық қызметі органына бағынады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Барлық деңгейдегі салық қызметі органдары заңды тұлғалар болып табылады, банк мекемелерінде шоттары және белгіленген үлгідегі мөрі болады. Салық қызметі органдары республикалық бюджет есебінен ұсталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдарының билік органдарымен қарым-қатынасы. Салық қызметі органдары республикалық және жергілікті билік органдарымен, құқық қорғау, қаржы және басқа да бақылаушы органдармен өзара іс-қимыл жасайды, бірлескен бақылау шараларын қабылдайды, өзара ақпарат алмасуды қамтамасыз етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мемлекеттік билік органдары салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Заңдарының орындалуын бақылау, салықтық құқық бұзушылықтарға қарсы күресте міндеттерді орындауда жәрдем көрсетуге міндетті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдарының заңдарды орындаудағы қызметін қадағалауды Қазақстан Республикасының Бас прокуроры және оған бағынысты прокурорлар жүзеге асырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдарының негізгі міндеттері:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Салық төлеушілердің құқықтары мен мемлекет мүдделерін қатаң сақтау және қорғау, есептеудің дұрыстығына, салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық және уақтылы төленуіне бақылауды жүзеге асыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Салық төлеушілер мен салық салу объектілерін уақтылы есепке алуды қамтамасыз ету, есептелген және төленген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін жүргізу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Қазақстан Республикасының статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитетінің келісімі бойынша Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық қызметінің басшысы бекіткен көлемде және тәртіппен салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуі, салық органдарының жұмысы туралы есептілікті жасау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Төлеушінің бірінші талабы бойынша банктер мен өзге де қаржы-кредит мекемелері арқылы төлеушілерге артық не дұрыс салынбаған салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдердің сомаларын уақтылы қайтару.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Салық заңнамасын бұзу туралы өтініштерге, хабарламаларға және басқа ақпаратқа тексеру жүргізу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. Тәркіленген және иесіз мүлікті, мұрагерлік құқығы бойынша мемлекетке өткен мүлікті, сондай-ақ қоймаларды есепке алу, бағалау және өткізу жөніндегі жұмысты жүргізу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7. Заңда белгіленген коммерциялық құпияны және салымдардың құпиясын сақтау, салық төлеушілердің табыстары туралы мәліметтерді тек қызметтік мақсатта пайдалану.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8. Салықтарды және бюджетке төленетін басқа да төлемдерді есептеуге және төлеуге байланысты салық есептеулерінің, декларациялардың және өзге де құжаттардың нысандарын әзірлеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
9. Салық заңнамасын бұзу фактілерін жинауды, талдауды және бағалауды жүргізу және салықтық құқық бұзушылықтарға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою туралы тиісті ұсыныстар енгізу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
10. Салықтық құқық бұзушылықтарға қарсы күрестің ұзақ мерзімді және ағымдағы бағдарламаларын құқық қорғау органдарымен бірлесіп әзірлеу және іске асыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
11. Салық заңнамасын қолдану бойынша нұсқаулық, әдістемелік нұсқаулар мен құралдар шығару және оларды салық төлеушілердің назарына уақтылы жеткізуді қамтамасыз ету.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық қызметі органдарының құқықтары:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Кез келген меншік нысанына негізделген министрліктер мен ведомстволарда, кеден қызметтерінде, кәсіпорындарда, мекемелер мен ұйымдарда (ерекше жұмыс режимі бар кәсіпорындар мен мекемелерді қоса алғанда) шетелдік заңды тұлғаларда, қазақстандық және шетелдік заңды тұлғалардың қатысуымен бірлескен кәсіпорындарда, Республика азаматтарында жүргізілсін Қазақстан және Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы басқа мемлекеттер, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар барлық ақшалай құжаттарды, бухгалтерлік кітаптарды, есептерді, жоспарларды, сметаларды, ақшалай қаражаттың, бағалы қағаздардың және басқа да құндылықтардың болуын, есептеулерді, декларацияларды және есептеуге және төлеуге байланысты өзге де құжаттарды тексереді салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер, кәсіпорындардың лауазымды тұлғалары мен басқа да қызметкерлерінен және азаматтардан тексерулер кезінде туындайтын мәселелер бойынша анықтамалар, ауызша және жазбаша түсініктемелер алу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Салықтық тергеу жүргізу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде тиісті ережелерді сақтай отырып, кірістер алу үшін пайдаланылатын не орналасқан жеріне қарамастан салық салу объектілерін ұстауға байланысты кәсіпорындар мен азаматтардың өндірістік, қойма, сауда және өзге де үй-жайларын зерттеп-қарау. Жеке, кооперативтік кәсіпорындардың басшылары мен азаматтар салық қызметі органдарының лауазымды адамдарын көрсетілген үй-жайларды тексеруге жіберуден бас тартқан жағдайларда, салық органдары осындай субъектілердің салық салынатын табысын олардың табыс алғанын куәландыратын құжаттар негізінде және ұқсас қызметпен айналысатын салық төлеушілерге салық салуды ескере отырып айқындауға құқылы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Кәсіпорындардың басшыларына және басқа да лауазымды тұлғаларына, сондай-ақ азаматтарға салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы заңнаманың анықталған бұзушылықтарын жою туралы орындау үшін міндетті нұсқаулар (тапсырмалар) беру, олардың орындалуын бақылау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Салық туралы заңнаманың анықталған бұзушылықтарын жою туралы талаптар орындалмаған, тексеруге және тексеруге жіберілмеген, салық органдары мен олардың лауазымды тұлғаларына бухгалтерлік есептер мен баланстарды, есеп айырысуларды, декларацияларды және басқаларды ұсынбаған (немесе ұсынудан бас тартқан) жағдайларда кәсіпорындар мен азаматтардың банк мекемелеріндегі және өзге де қаржы-кредит мекемелеріндегі олардың есеп айырысу және басқа да шоттары бойынша операцияларын тоқтата тұру анықталған бұзушылықтар жойылғанға дейін табыс алуға, салық салу объектілерін ұстауға, салықтарды және бюджетке төленетін басқа да төлемдерді есептеуге және төлеуге байланысты құжаттар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалғандықтар, жалғандықтар және басқа да теріс пайдаланулар анықталған кезде салық заңнамасын бұзу фактісі туралы куәландыратын құжаттар төлеушіге алып қойылған тізімдемесі бар актіні тапсыра отырып алынады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. Салық заңнамасын бұзған (бұзған) кәсіпорындар мен азаматтарға "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы"Қазақстан Республикасының Заңында көзделген санкциялар мен әкімшілік айыппұлдар қолданылсын.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7. Белгіленген мерзімде енгізілмеген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдерді, қаржылық санкциялар мен әкімшілік айыппұлдарды кәсіпорындар мен олардың лауазымды адамдарынан бірінші кезекте және даусыз, ал азаматтардан - сот тәртібімен өндіріп алу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8. Заңнамада тыйым салынған өнімдер мен тауарларды дайындау және сату және белгіленген мерзімде салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдерді, қаржылық санкциялар мен әкімшілік айыппұлдарды төлемеу кезінде кәсіпорындар мен азаматтардың жылжымалы және жылжымайтын мүлкін сипаттап, кейіннен сотқа беру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
9. Кәсіпорындардың лауазымды адамдары мен азаматтардың салық заңнамасын бұзу фактілері бойынша осы баптың 5, 6, 8-тармақтарында көрсетілген негіздер бойынша хаттамалар жасасын және орындау үшін міндетті қаулылар шығарсын.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
10. Меншік нысанына қарамастан сауда ұйымдарында, басқа кәсіпорындарда және азаматтардан тауарларды (өнімдерді) жұмыстар мен қызметтерді бақылау сатып алуды жүзеге асыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
11. Тексерілетін кәсіпорындар мен азаматтардың шоттарындағы кәсіпкерлік қызмет, операциялар және ақша қаражатының жай-күйі туралы мәліметтерді, анықтамаларды, сондай-ақ құжаттарды басқа кәсіпорындардан, банктерден және өзге де қаржы-кредит мекемелерінен, биржалардан және азаматтардан тек қана қызметтік мақсатта алуға.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
12. Салық қызметі органдарының қаражаты есебінен ақы төлей отырып, кәсіпорындардың білікті мамандарын, басқа бақылаушы органдардың қызметкерлерін тексерулер мен сараптамалар жүргізуге тарту.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
13. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында белгіленген тәртіппен кәсіпорындар мен азаматтарға салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдерді төлеу бойынша кейінге қалдыруды және бөліп-бөліп төлеуді ұсыну.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
14. Соттарда, төрелік соттарда қаралатын істер бойынша және нотариаттық және басқа да іс-әрекеттер жасағаны үшін, сондай-ақ бюджетке салық төлемдерін қабылдау жөніндегі банктер мен басқа да қаржы-кредит мекемелері, статистикалық, ақпараттық, мұрағаттық, анықтамалық және салық төлеушілер туралы деректерді беру жөніндегі өзге де кәсіпорындар көрсететін қызметтер (жұмыстар) үшін мемлекеттік баж төлемеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Мекеменің занды мәртебесі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мекеме мемлекеттік тіркеуден өткен мерзімінен бастап заңды тұлға құқығына ие болады. Мекеменің мөрі дербес балансы банктерде шоттары өз атауы бар бланкілері болады. Мекеме өз қызметінің мақсаттарына жету үшін өз атынан мәмілелер жасауға мүліктік және мүліктік емес құқықтарды иеленуге мойынына міндеттемелер алуға сотта талапкер және жауапкер болуға құқылы. Мекеме өз міндеттемелері бойынша өзінің барлық мүлкімен жауап береді. Мекеме қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және оның қызметіне байланысты шығындар тәуекелін жарғылық капиталға өздері енгізген салымдар құнының шегінде көтереді. Қазақстан Республикасының өзге жеке және заңды тұлғалары, басқа мемлекет және азаматтығы жоқ адамдар жарғыда және құрылтай шартында, қолданылып жүрген заңдарда белгіленген тәртіппен мекеме қатысушысы бола алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1 Мекемедегі есеп саясаты
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Елімізде көптеген типтегі ұйымдардың әр қайсысы әр түрлі экономикалық факторларға тап болады. Әр түрлі типтегі ұйымдар саны аса көп. Осыларға байланысты әбір ұйым өзінің алға қойған мақсат-мүддесіне жету үшін өз қызметтеріне тән: өнім өндірудің технологиялық ерекшеліктері, басқарудың ұйымдық құрылымы, қызмет көлемінің түрі мен деңгейі, операциялар жүргізу, клиенттермен жұмыс істеу тәртібі, ақпараттарды өңдеу және т.б. ерекшеліктерін зерделеуі керек. Мұның барлығы да шаруашылық жүргізу ерекшеліктеріне байланысты ұйымдарда есеп саясатын қалыптастырудың мазмұны мен маңызын ашып көрсетудің негізін қалайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұымдар өздерінің есеп саясатын қалыптастыру барысында тәжірибедегі есеп әдістері мен қорытынды есеп жасаудағы ережелдердің ішіндегі ең тиімділерін таңдап алуына құқылы. Таңдалып қабылданған ережелер мен әдістерді өз мәнінде қолдану арқылы есеп мәліметтерін жинақтаудың тәртібін, мұны пайдланушыларға түсіндіріп, шаруашылық процесінің ерекшеліктері жөніндегі ақпараттарды зерделеу және ұйымдар қызметіндегі өзгерістер мен жағдайларды дер кезінде білу мүмкіндіктері туындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп саясаты - ұйымдар шаруашылық қызметі өрісінің іс-тәжірибесінде қолданылытын, таңдалып алынған және сабақтастықпен жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесіне тән ішкі ережелер жиынтығы. Есеп саясатының мазмұны ұйымдардың шаруашылық жүргізу қызметі талабы мен қаржы нәтижесін сипаттауға арналған есеп әдістерін жақсы және тиімді қолданудың жолдарын көрсетеді. Есеп саясаты қаржылық қорытынды есеп жасауда ұйымдардың қолданатын есеп принциптері, әдістер мен ережелер, сондай-ақ ұйымдардың шаруашылық қызметі мазмұнын тәжірибеде ашып көрсету үшін қабылданған ережелер жиынтығынан құралады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сондықтан әрбір ұйымда бухгалтерлік есеп пен қорытынды есеп жүйесінің қандай жолдармен жетілдірілетінін біліп түсіну үшін бұған әсер етуші факторларды зерделей білу қажет.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп саясатын жасау мен қалыптастыну барысында есеп әдісіндегі кездесетін жорамал-принциптерді зерделеп білген жөн. Халықаралық қаржылық есеп стандарттарына сай, мұндей жорамал-принциптерге: мліктік жекелену, үздіксіздік, сенімділік, шындық, бейтараптық, байқаушылық және шаруашылық фактілерінің толықтылық принциптері жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2 Бухгалтерлік қызметкерлердің міндеттемелері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп бас бухгалтерімен басқарылатын бухгалтериямен жүзеге асырылады. Егер кәсіпорында бухгалтерлік қызмет болмаса, басшы есеп пен есеп беру жүргізуді арнайы мамандандырылған ұйымдарға келісімшарт негіздерінде тапсыруға құқылы. Кәсіпорынның бухгалтериясындағы жұмыс ереже бойынша бухгалтерлік жұмыстың мөлшері мен көлеміне байланысты мынадай негізгі топтарға бөлінеді: есеп айырысу, материалдық, өндірістік калькулациялық, қаржылық.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бас бухгалтер қызметіне кәсіпоры басшысы тағайындайды немесе қызметінен босатады және оған бағынады. Бас бухгалтер есеп саясатын құруға жауапты, бухгалтерлік есепшоттарда шаруашылық әрекеттерді бейнелеуді және бақылауды, оралымды ақпараттарды ұсынуды, бекітілген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді құруды, кәсіпорынның ішкі шаруашылық резервтерін анықтау және мобилизациялау мақматында қаржы-шаруашылық қызметінің экономикалық талдауын жүргізуді басқа қызметтермен бірге қамтамасыз етеді. Бас бухгалтер кәсіпорынның басшысымен бірге тауарлы-материалдық құндылықтар мен ақша қаражаттарын қабылдау мен беру, сонымен қатар есеп айырысу, несиелік және қапжылық міндеттемелер мен шаруашылық келісімшарттар үшін негіздеме болып табылатын құжаттарға қол қояды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аталған құжаттар бас бухгалтердің қолынсыз жарамсыз болып табылады және орындауға қабылданбайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қолтаңба қою құқығы кәсіпорын басшысының жазбаша үкімімен осыған өкілетті тұлғаларға берілуі мүмкін. Бас бухгалтерге келісімшарт және қаржылық тәртіпті бұзатын және заңдылыққа қайшы келетін әрекеттер бойынша құжаттарды орындауға және ресімдеуге болмайды. Осындай құжаттар туралы бас бухгалтер кәсіпорын басшысына жазбаша хабарлайды, ол жазбаша үкіммен осы құжаттарды есепке алады. Осы сәттен бастап орындалған әрекеттердің заңсыздығына кәсіпорын басшысы жауапкершілік атқарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бас бухгалтер мен материалды жауапты тұлғаларды (кассир, қойма меңгерушісі, т.б.) қызметке тағайындау, босату және ауыстыру келісіледі. Алағашқы есеп құжаттарына қол қоюға құқығы бар тұлғалартың тізімі кәсіпорын басшысы бас бухгалтермен келісе отрып бекітеді. Шаруашылық әрекеттерді құжатты ресімдеу және құжаттар мен мәліметтерді бухгалтерлік қызметке тапсыру бойынша бас бухгалтердің талаптары кәсіпорынның барлық қызметкерлері үшін міндетті болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бас бухгалтерге тікелей ақша қаражаты және материалдық құндылықтармен байланысты жауапкершілік жүктелуі мүмкін. Оған чектер мен басқа құжаттар бойынша кәсіпорын үшін ақша қаражаттары мен тауарлы-материалдық құндылықтарды алуға рұқсат етілмейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Штатында кассирі жоқ шағын ғана кәсіпорында оның міндеті бас бухгалтермен немесе кәсіпорын басшысының жазбаша үкімі арқылы басқа қызметкерлермен орындалуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бас бухгалтерді орнынан босатқан кезде қайтадан тағайындалған бас бухгалтерге істерді тапсыру жүргізіледі. Сонымен бір уақытта кәсіпорын басшысымен бекітілген актінің құрылуымен бухгалтерлік есептің жағдайы мен дұрыс ақпараттарды тексеру жүргізіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3 Кассадағы ақша қаражатының есебі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадағы операциялар есебі 1010 -- Кассадағы ақша қаражаттары активті жинақтаушы шоттарында жүргізіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадан акша беру кассалық шығыс ордерлерімен немесе басшы мен бас бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен рәсімделеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалақы, уақытша еңбекке кабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар төлем тізімдемесі (ведомосы) бойынша таратылады, оның қас бетінде (титул) ақша беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтер кол қояды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және шығыс касса құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар керсетіледі: кіріс және шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмірі, кассаға түскен және жұмсалған ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, стипендиялар, іссапарға төленген және баска да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі. Егер ақша қаражаттарының нысаналы мақсаты туралы деректерді машинограмма түрінде алатын болса, кіріс жөне шығыс касса ордерлері толтырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадағы қолма-қол ақшамен есеп айырысу кезінде мынадай құжаттар толтырылады:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріс кассалық ордер (ҚОСЫМША А)
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шығыс кассалық ордер (ҚОСЫМША Ә)
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріс және шығыс кассалық ордерлерді тіркеу журналы (ҚОСЫМША Б)
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассалық кітап (ҚОСЫМША В)
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Журнал-ордер №1 (ҚОСЫМША Г)
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Төлем тізімдеме №1 (ведомость) (ҚОСЫМША Ғ)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кесте 1 - Касса бойынша шаруашылық операциялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операциялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дебет
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кредит
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сатып алушылардың дебиторлық борыш сомасы кәсіпорынның кассасына кіріске алынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1210
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банктен несие түрінде алынған сомалар кәсіпорынның кассасына кіріске алынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадан бюджетке көлік салығы аударылды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3170
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадан қысқа мерзімді банктегі несие қайтарылды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жарғылық қорды толтыру үшін үлес қосушылардан қолма-қол келіп түскен ақшалар кассаға кіріске алынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассадан ЖШС Ақсұңқар фирмасына тауар үшін ақша қаражаттары аударылды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3310
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЕАШ кәсіпорынның касасына алынған сомалар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.4 Есеп беретін тұлға есебі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Субъект қызметкерлеріне кассадан шаруашылық шығындарына және іссапар бойынша шығындарға берілетін ақшалай аванс есеп берілетін сома деп аталады. Ақша беру тәртіп кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен реттеледі. Іссапар бойынша есеп айырысуда қызметкерлердің іссапарларына байланысты шығындарды өтеуін мынадай мөлшерлері белгіленген Салық кодексінің 93 бабы 1 тармағы басшылыққа алынады:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
пәтер тұрақты жалға алуды төлеу - тиісті құжаттармен расталған, орын сақтағаны үшін төлем де кіретін, іс жүзінде шыққан шығындар бойынша;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚР шегіндегі іссапарда болған әрбір күн үшін тәуліктің төлеу мөлшері тәулігіне екі айлық есептік көрсеткіштен аспауы керек;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапар орнына беру мен қайтаруға іс жүзінде шыққан шығындар, бұған орын сақтағаны үшін төлеу де кіреді - тиісті құжаттармен расталған нақты сомада төленеді;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚР-нан тыс жерлерге іссапарда болған әрбір күн үшін төленетін тәуліктілікті төлеу - ҚР үкіметі белгілеген мөлшерлер шеңберінде.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қызметкерді іссапарға жіберу үшін субъект басшысы іссапардың орны мен мерзімі ескерілетін бұйрық шығарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп беру үшін берілген аванс сомасын заңдарда белгіленген мөлшерлерге сәйкес жолақы, тәуліктік, пәтерлік құндарды алдын-ала есептеу бойынша анықтайды. Алынған ақшаны тек қана берілген мақсатқа жұмсауға рұқсат етіледі. Есеп беретін адамдар белгіленген мерзімде ақтаушы құжаттарды тіркеп, іс жүсінде жұмсалған сома жайлы есеп тапсыруға міндетті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапарға шыққан шығындар жайлы есеп іссапардан келген соң 3 күн ішінде ұсынылады (ҚОСЫМША Д). Аванстың ұсталмаған сомасын есеп беруші адамдар кассаға қайтарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бухгалтерия субъект басшысы бекіткен аванстық есептерді тексереді және шығындарды анықтайды. Бухгалтерия субъект басшысы бекіткен аванстық есептерді тексереді және шығындарды анықтайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды есепке алу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнеркәсіптік-шаруашылық қызмет барысында кәсіпорын өз кызметкерлерін кызмет бабымен іссапарға жiбередi, дүкендерден кеңсе жабдықтарын сатып алады, пошта аркылы жiберiлген акшаларды және басқа шығындарды төлейді. Бұл шығындардың үнемi банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп айырысу жолымен жүзеге асуы мүмкін емес. Сондықтан да жоғарыда аталған және басқа да шығындарды төлеу үшiн кызметкерлерге колма - кол ақша беріледі және олар сол алған акшасына есеп беруi тиiс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аванс тек басшының жарлығымен және нақты қажеттілік жеткен кезде есеп беруге тиісті адамдарға және қызмет бабымен жіберілетін тұлғаларға беріледі. Есеп беруі тиісті адамдарға берілген сомалар оны қуаттайтын құжаттандың негізінде жұмсалады және белгіленген мерзімде бухгалтерияға тапсырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, сонан соң оларды субъектінің басшысы бекітеді. Дұрыс ресімделмеген аванстық есептер және оларға қоса тіркелген құжаттар қайта ресімдеу үшін есеп беруші адамдарға қайтарылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп беруге тиісті адамдар өздеріне берілген аванстарды толық қайтармаса, онда ол олардың сомасы жалақысынан біртіндеп немесе түгелдей ұсталады. Аванс құжаттары бойынша артық жұмсалған сома еңбеккерлерге кассадан беріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапар бойынша жұмсалған шығыстардың есебі. Іссапар шығыстары деп кәсіпорын басшысының жарлығы бойынша белгілі бір мерзімге қызмет бабының тапсырмасын орындау үшін қызметкерлердің басқа кәсіпорынға бару үшін алған қаражатын айтады. Ол алдын-ала жасалған еңбек шартымен, Қазақстан Республикасының "Еңбек туралы" заңымен қаралған шаралар бойынша беріледі. Іссапар шығыстары өтелетін шығыстар қатарына жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасының аясында іссапарда жүргендерге екі ең төменгі есептік көрсеткіштер деңгейінде тәулік ақысы төленеді, демалыс жәнен мейрам, сондай-ақ жолда болған күндері де қоса есептеледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нақты іссапар орнына барған және сол жерден шыққан күндері бойынша іссапар куәлігіне белгі соғады. Егер де еңбеккер бірнеше мекен-жайларға жіберілсе, сол барған жерлері бойынша түгел белгі соғуы тиіс. Іссапарға шыққан және келген күндері куәлікте көрсетілген күнмен сәйкес келуі тиіс. Әдетте, іссапар мерзімі жолда жүрген уақытын есепке алмағанда қырық күннен аспауы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапарға жіберілген қызметкерлердің үй-жайы жалдауына кеткен шығындарды негізінен ұсынылған құжаттардың негізінде, бірақ Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі бекіткен мөлшерден артық емес көлемде өтеледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапар бойынша өткізілген аванстық құжаттар бойынша белгіленген норматив деңгейіне және тиісті құжаттармен дәлелденген жағдайда: іссапарда көрсетілген жеріне дейін және кері жүрген жолына кеткен нақты шығындарымен қоса броньға кеткен шығыстары да қоса алынды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Егер қызметкерлер Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапарға жіберілсе, басшының бұйрығымен қоса оның мерзімі, мақсаты, орны анықталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапар шығыстары еңбеккерлерге қай елге барса, сол елдің валютасына алдын-ала қаралған смета бойынша төленеді, ал егер де ондай валюта болмаса, онда еркін - конверттелетін валюта беріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кесте 2 - Есеп беретін сомалар бойынша бухгалтерлік жазба
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операциялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дебет
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кредит
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іссапарға кассадан ақша қаражаты бөлінді
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1250
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жауапты тұлғалар арқылы негізгі құрадарды сатып алу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2410
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1251
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жауапты тұлғалардың есебінен материалдық емес активтерді салып алу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2730
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1251
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі және кәсіпорын жұмысшыларының іссапар шығындарына есептен шығару
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8410
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1250
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мекеме кассасынан алынған несие
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1252
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өкілділік шығыстарының есебі. Шаруашылық жүргізуші субъектілер өз қызметтерінің барысында өкілділік шығыстарын есеп беруге тиісті адамдар арқылы қолма-қол ақшалардың ақшалардың көмегімен жузеге асыруы мүмкін. Ол негізінен ресми адамдарға сыйлы қызмет көрсету үшін, іскерлік контракт жасау үшін, акционерлер жиналысына келген директорлар үшін және т.б. шаралар үшін алынуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өкілділік шығыстарының сомасы, заңда бекітілген нормасымен сәйкес келуі тиіс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ресми кездесу кезінде шақырылатын жақтардан қабылдаушы жақтардың қатысушылары көп болмауы керек, яғни келген делегацияның саны аудармашылармен қоса есептегенде 5 адам болса, онда қабылдаушы жақтың да адамдары 5-тен аспағаны жөн.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өкілділік сипаттағы шаралардың алдын-ала қарастырылған шараға сай болғанын қуаттайтын құжаттарды субъектінің өзі әзірлеуі және есептік саясатта көрсетілуі керек. Өкілділік шығыстарды әзірлеу үшін негізгі құжаттар ретінде, мыналар саналуы мүмкін:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
басқа заңды тұлғалардың өкілеттілігін, басқарма қатысушыларын, директорлар кеңесін, бақылау комиссиясын қабылдак бойынша жүргізілетін шаралардың негізділігімен байланысты бұйрығы;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
келушілердің келетін күндерінің және кәсіпкерлік жұмысты жүргізудің бағдарламасы, күтілетін қатысушылардың саны, талқыға түсетін мәселелердің тізімі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
шығыстың әрбір баптарының негізділігімен байланысты жасалған шығыс сметасы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Осы аталған құжаттар толық талқыланып, оның негізінде бұйрық жасалып, сол бұйрыққа кәсіпорын басшысы қол қайғаннан соң, ол бухгалтерияға беріледі, содан кейін жауапты тұлғаға, яғни есеп беруге тиісті адамға бекітілген смета мөлшерінде ақша бөлінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шара аяқталған соң, есеп беруге тиісті тұлғаға, бұйрықта қаралған шаралардың орындалу деңгейін дәлелдейтін: аванстық құжаттарын, оның шығысын растайтын алғашқы құжаттармен (кассалық ордерлермен, фискалдық кассалық чектерімен, сатып алу актілерімен, шоттармен, билеттерімен, жалға келісім шарттарымен т.б.) және кәсіпорын басшысы бекіткен сметаның орындалуы туралы актісін бірге бухгалтерияға тапсырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Авнстық құжаты мен сметаның орындалуы туралы актісін бекіткен соң, есеп беруге тиісті тұлғадан қабылданған құжаттың негізінде шығындар сомасы 7110, 7210 шоттардың дебеті мен 1280 шотының кредиті бойынша есептен шығарылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аванстық құжатта көрсетілген барлық шығыстардың сомасы 7210 шотының дебеті және 1250 шотының кредиті бойынша көрініс табады. Өкілділік шығыстары бойынша шаруашылық операцияларын қарастырған кезде оның нормадан тыс шығыстары жылдық жиынтық табыстан шегерілмейді, яғни оларға табыс ретінде салық салынады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық зиян шегудің орнын толтыру бойынша есебі. 1250 шотында жоғарыда келтірілген баптармен қатар, еңбеккерлердің кем шыққан және жоғалған мүліктерінің орнын толтыру бойынша есебі көрініс табады. Кем шығудың нәтижесінде кәсіпорын шеккен зияны немесе құндылықтардың бұзылуы нарық бағасы бойынша есептелінеді, егер де заңмен басқа да тәртібі қаралмаса.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кінәлі тұлғадан өндіріп алуға жататын сомасына 1280 дебеттеліп, 1280 шоты кредиттеледі, яғни кем шыққан ақшаның немесе мүліктің нақты құнына; ал нақты құнымен нарықтық бағасының айырмасына 1250 дебеттеліп, 6280 шоты кредиттеледі. Ал мүліктің нарықтық құнынан ұсталатын ҚҚС сомасына 1250 шоты дебеттеліп, 3130 шоты кредиттеледі. Келтірілген материалдық зияндар еңбеккерлердің жалақысынан ұсталуы мүмкін, ол кезде 3350 шоты дебеттеледі де, 1250 шоты кредиттеледі; ал егерде олар өз кінәсін мойындап, нақты қолма-қол ақшамен төлейтін болса, онда 1010 шоты дебеттеледі де, 1250 шоты кредиттеледі. Талдамалы (аналитикалық) есеп әрбір еңбеккер бойынша жүреді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.5 Ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражатың есебі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп айырысу шоты - кәсіпорынның (фирманың, компанияның, т. б.) ақшалай қаражатты сақтау, есеп айырысу, несие және кассалық операцияларының барлық түрлерін жүзеге асыру үшін банкіде ашқан шоты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оны банк мекемесінде ашу үшін мынадай құжаттар табыс етіледі:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
шот ашу туралы басшы мен бас бухгалтер қол қойған өтініш;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кәсіпорынды құру және оны тіркеу туралы шешім;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
бекітілген жарғының көшірмесі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
несиеге өкім жүргізушілердің (басшы мен бас бухгалтердің) қойған қолдарының үлгілері;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кәсіпорын мөрінің қойылған таңбасы бар карточка.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп айырысу шотында сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден өткізілген өнім (орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет) үшін кәсіпорын кассасынан түскен ақшалай қаражат, қысқа мерзімді несие, түрлі дебиторлық берешек, негізгі қызметпен байланысты басқа да түсімдер есептеледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банктегі есеп айырысу шоттары және өзге шоттар бойынша операцияларды ресімдеу үшін келесі құжаттар қолданылады:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Чек - шот иесінің банкке қолақша түрінде көрсетілген соманы еңбек ақыға, іссапарға жедел шаруашылық және өзге шығыстарға беруге бұйрығы.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Толем тапсырмасы - онда көрсетілген сомаларды алушаның шотына аударуға банкке берілген бұйрық: төлеу туралы бастмашылық төлеушіден шыққан жағдайларда қолданылады.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп айырысу чегі - чек берушінің шотынан алушы шотына онда көрсетілген соманы аударуға банкке берілген жазбаша түрдегі тапсырма.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Төлем талап-тапсырмасы - банкке тауар, жұмыс, қызмет алушы немесе төлеуші шотынан төлем сомасын өндіруге берген бұйрық.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ағымдағы есепшоттағы операциялар №2 журнал-ордер (ҚОСЫМША Е) және №2 төлем тізімдемесінде (ҚОСЫМША Ё) толтырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кесете 3 - Есеп ацырысу шоты бойынша бухгалтерлік жазба
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операциялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дебет
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кредит
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сатып алушылардан түскен төлемдер: алуға арналған төлемдер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1210
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ақша қаражаттарының түсуі:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Еншілес, тәуелді ұйымдардан және бірлескен түрде бақылайтын заңды ұймдардан
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1220
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бағала қағаздар бойынша шектелген пайыздар мен девиденттер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1270
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Есеп айырысу шотынан:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сатып алынған бағалы қағаздар үшін
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1130
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Жинақтау шотына
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1050
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Алдағы кезең шығыстары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1620
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кассаға қолма-қол ақшамен берілген
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1010
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1030
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.6 Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Көптеген ұйымдарда кәсіпорынның барлық активтерінің жартысынан көбін негізгі құралдар құрайды, кәсіпорынның төлем қабілетін және оның тартымдылығын бағалаған кезде негізгі құралдардың құрылымы мен көлемі туралы ақпараттың аса маңызы бар. 2400 Негізгі құралдар кіші бөлімі негізгі құралдарды есепке алуға арналған және мынадай шоттардың топтарын камтиды:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2410 - Негізгі құралдар,
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2420 - Негізгі құралдардың амортизациясы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдар дегеніміз - материалдық активтер, оларды ұйым өндірісте пайдалану немесе тауарларды болмаса көрсетілетін қызметтерді беру үшін, басқа тұлғаларға жалға беру немесе әкімшілік мақсаттар үшін ұстап тұрады және бір кезеңнен көп пайдалану болжанады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдар бірнеше түрге бөлінеді. Негізгі құралдардың түрі дегеніміз - сипаты және ұйымның қызметінде пайдаланылуы жағынан ұқсас активтердің бірлестігі. Оларға мыналар жатады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. жер;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. үй және ғимараттар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. машиналық құралдар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. кемелер;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. ұшақтар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. автокөліктік құралдар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7. жылжымайтын мүлікпен біріктірілген жиһаз бен жылжымалы мүлік;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8. кеңсе жабдығы жекелеген түрлердің мысалдары болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдар ұзақ уақыт бойы көптеген өндіріс циклнда пайдаланылады. Осы уақыт ішінде олардың құны өндірілетін өнімнің құнына біртіндеп ауысады. Ұйымдарда негізгі құралдардың бірыңғай типтік жіктеулі қолданылады. Осыған сәйкес негізгі құралдар келесі белгілері бойынша топтастырылады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- салалары бойынша;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- мақсатына қарай;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- түрі бойынша;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- кімге қарайтындығына қарай;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- пайдалану сипатына қарай;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- салық салу мақсатына қарай.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономикалық мақсатына қарай негізгі құралдар өнеркәсіптік-өндірістік негізгі құралдар, басқа салалардың өндірістік негізгі құралдары және өндірістік емес негізгі құралдар болып бөлінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік негізгі құралдар - өнім өндіру немесе оған қызмет көрсету процесіне тікелей қатысатын негізгі құралдар. Олардың құрамына өндірістік ғимараттар мен құрылыстар, күш машиналары мен жабдықтар, өлшеуіш приборлар, көлік құралдары, аспаптар, өндірістің және шаруашылык инвентарь және басқа да еңбек құралдары жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік емес негізгі құралдар - өнім өндіру процесіне қатыспайтын, яғни тұтынуға арналған негізгі құралдар, тұрғын үйлер, мәдени, білім беру салаларының негізгі құралдары. Негізгі құралдың жағдайын тексеру үшін түгендеу жүргізіледі, түгендеу тізімдемесі негізінде.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдар кәсіпорынға келіп түскенде міндетті түрде негізгі құралдарды қабылдау актісі жүргізіледі. Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану үдерісінде біртіндеп тозады. Тозудың екі түрі болады: табиғи және сапалық.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдардың сапалық тозуы техникалық прогреске, өндіріс әдістерін жетілдіруге және жаңартуға байланысты болып келеді. Техника мен технологияны жетілдіру жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың ұқсас өнімдерінің арзандауына ықпал етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиғи тозу мерзімі кез келгенге дейін негізгі құрал-жабдықтар объектілері жаңасына, әрі неғұрлым пайдалы түріне ауыстырылады. Моральдық тозуды болдырмау мақсатында негізгі құралдар-жабдықтар объектілерін қайта құрып, жаңарту жұмыстарын жүргізеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Амортизация - тозудың күндык көрінісін білдіреді. Амортизация активтің қызмет еткен мерзім бойына амортизацияланған құнды тарату процесі. Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы аударымдар әрбір есептік кезеннің шығысы ретінде танылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құнсызданудан пайда болған амортизация мен шығындарды шоғырландыруға 2420 Негізгі құралдардың амортизациясы шоттар тобы арналған халықаралық каржылық есептіліктің стандарттары (ХҚЕС) - кәсіпорынның қаржылық жай-күйі және қызметінің нәтижелері туралы әділ және шын ақпарат ұсынуды камтамасыз ететін барынша тәртіпке келтірілген бухгалтерлік стандарттар жүйесін білдіреді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатуға әкімшілік мақсатқа және басқа субьектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны жоқ ақшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар субьектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субьект болашақта экономикалық олжа табады деп күтіледі.Мматериалды емес активтерді есепке алу үшін принятие к учету НМА құжаты толтырылады. Материалдық емес активтер талдамалық есебі 2730 шоты бойынша жүргізіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кейбір материалдық емес активтер фирманың басқа да активтеріне жеке теңестірілуі мүмкін, мысалға, патент, сауда маркісі сияқтылары, ал басқалары осындай материалдық емес актердің құны басқа да фирманың активтерімен тығыз байланыста болуы мүмкін: бұндай материалдық емес активтердің қатарына гудвилл жатады, ол клиенттердің сеніміне немесе қызметкерлердің машықтық деңгейіне негізделеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтерге:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- лицензиондық келісімдер;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- патенттер;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- авторлық құқықтар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- тауар белгілері;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- қызмет ету белгілері;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- фирма атаулары;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- тәжірибелі - конструкторлық жұмыстар және т.б. жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа Ноу- хау, мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау, интегралды микросхемалар технологиясы, ұйымдастыру шығындары, белгілі бір формуланы пайдалану технологиясы немесе өнімнің сыртқы бейнесі, өнеркәсіптік үлгілері, сервитуттары және т.б. жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ноу-хау - кұжаттама өндірістік озық тәжірибесін кұжатталған түрінде көрсетілген нысан және т.б. түрінде көрінетін білімдерін айқындау үшін халықаралық қатынастарда қолданылатын термин. Ноу-хау өзінің бағасы мен басты көрсеткіштерімен құнды. Өзінің табиғаты және төлем нысаны жағынан ол лицензия бағасына ұқсас. Ноу-хау сатып алушылардан қосымша алынған табыстың есебінен калыптасады және ол оның иесіне төленетін сыйақының орнықты тағайындалған сомасы түрінде көрсетіледі. Субъект белгілі бір ақыға сатып алатын лицензиялар мен патенттерден ноу-хаудың өзгешелігі, ол әдетте, субектінің жарғылық калиталына құрылтайшылар қосқан материалдық үлесі ретінде салынуы мүмкін. Ноу-хаудың субъект балансына алынатын құны құрылтайшылар немесе қатысушылардың келісім - шарттарының көмегімен анықталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған материалдық емес активтер қатарына белгілі бір уақыт кезеңі ішінде табыс әкелетін, ақыға сатып алынған өндірістік ақпарат немесе субъектінің онымен болашақ кезеңдегі тұтынушылары туралы; шикізатпен, материалдармен және қызметтер жабдықтау туралы, бәсекелестері және тағылар туралы мәліметтер жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұйымның қаржылық - шаруашылық қызметі процесінде материалдық емес активтер пайдалы қызмет ету мерзімі бойы өзінің бастапқы құнын амортизация есептеу арқылы ұйымдық шығындарға ауыстырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Амортизация нормасын ұйым бастапқы құн және пайдалы қызмет ету мерзімі негізінде анықтайды. Пайдалы қызмет ету мерзімі ретінде материалдық емес активтердің ұйымға табыс алып келетін мерзімі есептеледі. Бұл мерзім материалдық емес активтердің әрбір түрі бойынша оның қызмет ету мерзімі - табыс алып келуі тиіс уақыты негізінде бекітіледі. Материалдық емес активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі, Қазақстан Республикасының заңымен басқа жағдайлар қарастырылған болмаса, материалдық емес активтердің пайдалануға дайын болу сәтінен бастап ұйымның әрекет ету мерзімінен аспауы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кесте 4 - негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі бойынша корреспонденциялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операция мазмұны
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дебет
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кредит
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құрылыс аяқталғаннан кейін негізгі құрал есепке алынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2412
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2930
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралдар басқа заңды немесе жеке тұлғадан алынды келісім құны
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚҚС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2412-2417
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1420
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3310
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3310
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралды кәсіпорын ішінде ауыстыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2411-2417
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2411-2417
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі құралға амортизация есептелінді
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8110
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2420
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шығарылған негізгі құрал бойынша амортизация есептен шығарылды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2420
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2410
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтер өтеусіз келіп түсті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2730
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6220
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жабдықтаушылардан материалдық емес активтер келіп түсті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2730
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3310
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Метериалдық емес активтерді баланстық құны бойынша есептен шығару
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7410
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2730
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
9
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтерді жинақталған амортизация сомасы бойынша есептен шығару
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2740
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2730
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдалы қызмет ету мерзімін ұйым обьектіні бухгалтерлік есепке қабылдау кезінде анықтайды. Обьектілер мынадай негіздер бойынша есепке алынады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- куәліктің, патенттің, лицензияның және басқа да ресми құжаттардың әрекет ету мерзімі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- обьектінің ұйымға табыс алып келуі мүмкін болжамды пайдалану мерзімі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтердің амортизациясы ай сайын активтердің бастапқы құны мен пайдалы қызмет ету мерзімі негізінде есептелген нормалар бойынша анықталады. Алайда ол материалдық емес активтердің салықтық кезең соңына салық кодексінің 110 бабымен бекітілген кұндық балансының шегінен аспауы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтердің кейбір түрлері үшін пайдалы қызмет ету мерзімі нақты обьектіні пайдалану нәтижесінде күтілетін тауар айналымының көлемі негізінде анықталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдық емес активтердің әрбір түрінің пайдалы қызмет ету мерзімін анықтаудың дұрыстығы мен негізділігіне амортизацияның есептеліп отырған нормасының дұрыстығы, сәйкесінше материалдық емес активтердің амортизацияланатын сомасының дұрыстығы байланысты болып табылады. Материалдық емес активтердің амортизацияланатын сомасы ұйымның шығындарына жатқызылады және шаруашылық қызметтің қаржылық нәтижесіне елеулі әсер етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.7 Тауарлы материалды қорлар есебі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып алған бірақ әзір ұйымға келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған өндіріс, басқаларға көрсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалдары сол ұйымның тауарлы-материалдық қоры түріндегі ағымдағы активі болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық үдерісіне ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнның көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады. Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалдарды есептеудің негізгі міндеттері:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1) дайындалған, келіп түскен және өндіріске ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz