ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ДІНТАНЫМДЫҚ ЛЕКСИКАНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ МӘДЕНИЕТТАНЫМДЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:

КIРIСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы.

Әр халықтың өзіндік даму тарихы, әдебиеті, мәдени тіршілігі, салт-дәстүрі, діні, ділі, барлығы сол халықтың сөйлеу тілінде көрінеді. Өйткені, тіл - сол халықтың рухани мәдениетінің, өмір сүрген тарихының, және бүкіл жан дүниесінің айнасы болып есептеледі. Сондықтан да В. фон Гумбольдт әр халықтың тілі өмір сүріп тұрғанда оның рухы бар екендігін, ал, рухы өмір сүріп тұрғанда тілі де өлмейтіндігін айтады.

Тіл, мәдениет, өркениет арасындағы тура және толық сәйкестілік бар деген сөз емес. Мәдениет пен өркениет, тілдік факторлардың дамуы, қызметі, мәні қоғамдық деңгейден алып қарағанда біркелкі емес. Ал тіл - өзіне тиісті заңдылықтарға сүйене отырып, пайда болып дамитын формалар жүйесі. Осыған орай тілдің ұлттық, мәдени ерекшелігі сөз мағынасының өн бойында көрініс тапқан. Ол мағынаның денотаттық, коннотаттық, эмпирикалық компоненттерін бойлай орналасады. Олардың құрылымдық көріністері сөздің стилистикалық, грамматикалық, тіркес тудырушы және басқа ерекшеліктерінде де байқалады.

Бірақ ешқандай ұлт өзінің тарихы мен рухани негіздерін білмей өзін-өзі танымайды. Сондықтан да бүгінгі таңда тіл мәселесі тек филологтарды ғана емес, адаммен байланысты барлық мамандық иелерін алаңдатуда. Осыдан келіп тіл мамандарының тілтануға әртүрлі деңгейде талдау, зерттеу, жүйелеу жұмыс бағыттары пайда болуда. Зерттеу жұмыстары тілді бір бөлек, мәдениетті бір бөлек қарастырмай, керісінше, оларды бірлікте, екеуінің арасындағы байланысты анықтауға бағытталуы тиіс. Нәтижесінде күрделі де көп қырлы болып табылатын тіл түрлі саланың зерттеу нысанасы болып табылады.

Еліміз тәуелсіздік алуына байланысты халқымыздың мәдениетін, тарихын, ұлт болып, мемлекет болып қалыптасу барысындағы даму жолын зерттеу - бүгінгі күннің басты мәселесі болып тұр. Және соның ішіндегі ең маңыздыларының бірі - ұлтымыздың тілінің тарихи қалыптасу ерекшелігін айқындау. Ал, қазақ әдеби тілін дамытуға өздерінің зор үлестерін қосқан ақын-жыраулардың шығармашылығын зерттеу - осы бағыттағы әлі де шешімі табылмаған мәселердің түйінін шешуге зор септігін тигізер еді.

Шәді ақын мен Молда Мұса шығармалары тілінің көркемдік қолданыстарын тіл білімінің жаңа бағыттарымен ұштастыра зерттеу жұмыстың маңызын арттырары сөзсіз.

Ұлттық тілдің ең биік сатысы - әдеби тіл екені даусыз, ұлттық әдеби тіл үлгілерін олардың шығармашылығы арқылы жетілдіру - көркем сөз авторларының еншісінде. Шығармалары тек қазақ әдебиеттану ғылымы позициясынан ғана зерттеліп, лингвистикалық тұрғыдан ғылыми талдауға алынбаған ақындар тілінің лексикалық құрамын, көркем тіл құралдарының этнолингвистикалық табиғатын анықтауға үлес болып қосылмақ.

XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында өмір сүрген, әдебиет тарихынан орын аларлық, заманының көрнекті, айтулы акындары болған Мұса Байзақұлы мен Шәді Жәңгіровтың поэзиялық мұрасына этнолингвистикалық ғылыми талдау жүргізудің мәні зор.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Жазушының «көркемдік әлемі» дегеніміз - ол сонымен бірге ұлттық әлем. Сонымен байланысты көркем мәтіннің сөздік (речь) және тілдік жүйесі ұлттық тіл мен ұлттық мәдени дәстүрлерінің заңдылықтарына сәйкес құрылады. Осындай сабақтастықта зерттеуге бағытталған мәтінді талдау шығарманың шын мәніндегі көркемдік мәнін анықтауға көмектеседі. Сондықтан ақындардың дүниетанымы арқылы көркемделген шындықтың тілдік бейнесін зерттеу - этнолингвистикадағы өзекті мәселенің бірі.

Осымен байланысты, Шәді ақын мен Молда Мұса шығармаларындағы дінтанымдық лексиканың тілдік қолданыстағы ерекшелігін және этномәдени-танымдық табиғатын айқындау зерттеу жұмысының өзектілігін көрсетеді.

Зерттеу жұмысымыздың мақсаты - ақынның көркемдік әлемін бейнелеуші - көркем мәтінді этнолингвистика т. б. теориясы тұрғысынан анықтау. Ол үшін мына жайларға назар аударылып, төмендегі міндеттер шешілуге тиіс.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Ақын Шәді ақын, Молда Мұса шығармаларындағы дінтанымдық лексикаға лингвомәдениеттанулық түсінік беру арқылы олардың этнолингвистикалық табиғатын анықтау. Зерттеу барысында қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді жүзеге асыру жоспарлануда:

- Шәді мен Молда Мұса ақындар шығармаларындағы дінтанымдық лексиканы зерттеудің теориялық негіздерін, зерттеудің концептуалды-терминологиялық жүйесін анықтау;

- көркем мәтіндегі Алланың сипаттары мен діни ғибадаттарға байланысты атаулардың танымдық қызметін айқындау;

- көркем мәтіндегі діни рәсімдерге байланысты атаулар мен тылсым күштерге байланысты лексиканың этномәдени сипатын ашу;

- көркем шығармадағы дүниетанымдық бағыттағы лексикаға қатысты паремиологиялық бірліктер мен фразеологиялық тіркестердің лингвомәдени аспектісін айқындау;

- Шәді ақын шығармаларындағы дінге қатысты атауларды интербелсенді әдістер арқылы оқытудың тиімді жолдары көрсету;

- жаңартылған білім беру мазмұнына сәйкес Молда Мұса шығармаларындағы дінтанымдық лексиканың тілдік қолданыстағы ерекшелігін сыныптан тыс оқытудың тиімді жолдарын ұсыну.

Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негізі болып лексикология, этнолингвистика мен лингвомәдениеттану салаларындағы ғылыми-теориялық зерттеулер басшылыққа алынды. Жұмыстың ғылыми-теориялық негізі ретінде жалпы тіл біліміндегі, этнолингвистика және лингвомәдениеттаным мәселелеріне арналған еңбектер басшылыққа алынды: В. фон Гумбольдт, Е. М. Мелетенский, В. Я. Пропп, В. Н. Телия, В. А. Маслова т. б. және тілші-ғалымдар Ә. Қайдар, Е. Жанпейісов, Ж. Манкеева, Н. Уәли, Р. Шойбеков, С. Жанпейісова, Г. Смағұлова, А. Жылқыбаева, Қ. Ғабитханұлы т. б.

Диссертация жұмысының нысаны: Шәді ақын мен Молда Мұса шығармаларындағы дінтанымдық лексика.

Диссертация жұмысының дереккөздері: Бұл диссертациялық жұмыста:

Шәді ақын мен Молда Мұса шығармалары және теориялық-әдіснамалық еңбектер;
Оразбекова З. «Молда Мұсаның әдеби еңбегі» атты зерттеу еңбегі;
Сағындықұлы Б. «Ғаламның ғажайып сырлары» атты еңбегі,
Тұрманжанов Ө. «Әдебиет майданы» журналында жарияланған мақаласы, (1935, №8) . т. б. қолданылды.

Диссертация жұмысының әдістері. Диссертациялық жұмыста алға қойылған мақсат-міндеттерге байланысты баяндау, сипаттау, жүйелеу, салыстыру, жинақтап қорыту сияқты дәстүрлі әдіс-тәсілдерден басқа этнолингвистикалық зерттеу, талдау үлгілері мен тілдік бірліктерді зерттеу амалдары мен принциптері басшылыққа алынды.

Зерттеудің теориялық мәні мен практикалық құндылығы.

Зерттеуде кең көлемде қамтылған көркем мәтіндегі тарихи-мәденитанымдық кеңістік ұлттың рухани ділі мен этномәдениетін танытады. Көркем мәтіннің тілдік ерекшелігі мен автордың «тілдік тұлғасының» танымын бір сабақтастықта зерттеу қазақ тіл біліміндегі тіл білімінің жаңа салаларының дамуына септігін тигізеді.

Зерттеу барысында алынған нәтижелер мен тұжырымдар жоғары оқу орындарының лексикология, көркем мәтін лингвистикасы, стилистикасы, лингвомәдениеттану, этнолингвистика бойынша оқылатын дәрістер мен арнайы курстарды, белгілі бір жазушының шығармасын талдауға арналған семинар сабақтарында кеңінен пайдалануға болады. Ал, практикалық тұрғыдан алғанда, зерттеу барысында Шәді ақын мен Молда Мұса шығармаларындағы дінтанымдық лексиканың тілдік қолданыс деректері, зерттеу нәтижелері, этнос тілі, дүниетанымы мен мәдениетін зерттеу үшін лекцияда қолдануға болады. Сонымен қатар, діни лексикаға байланысты зерттеу жүргізетін студенттер ғылыми жұмыстарында теориялық диссертация сұрақтары мен практикалық зерттеулерді басшылыққа ала алады.

Диссертациялық жұмыстың жарияланымы мен мақұлдануы:

1. Молда Мұсаның шығармасы «Ер Шора» дастанын оқыту» атты мақала республикалық «Ізденіс жолы» ғылыми, ақпараттық-танымдық журналында (Қызылорда, №23/10 наурыз, 2023 ж. )

2. Шәді Жәңгірұлы шығармаларындағы дінтанымдық лексиканың көрінісі. » атты мақала «Қажым оқулары» аясында «Әлем мәдениеті контексіндегі білім жүйесінде жалпыадамгершілік құндылықтарды қалыптастыру мәселелері» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарында (Батыс Қазақстан инновациялық - технологиялық университеті, 21 қазан/ 2022 жыл) жарияланды.

Қорғауға ұсынылатын тұжырым:

Диссертациялық жұмыста кең көлемде қамтылған көркем мәтіндегі тарихи-мәденитанымдық кеңістік, Шәді ақын мен Молда Мұса шығармаларындағы дінтанымдық лексика ұлттың рухани ділі мен этномәдениетін танытады.
Шәді ақын мен Молда Мұса шығармаларындағы дінтанымдық лексиканы зерттеудің теориялық негіздерін зерттеудің концептуалды-терминологиялық жүйесі анықталды;
Көркем мәтіндегі Алланың сипаттары мен діни ғибадаттарға байланысты атаулардың танымдық қызметін айқындалды;
Көркем мәтіндегі діни рәсімдерге байланысты атаулар мен тылсым күштерге байланысты лексиканың этномәдени сипаты ашылды;
Көркем шығармадағы дүниетанымдық бағыттағы лексикаға қатысты паремиологиялық бірліктер мен фразеологиялық тіркестердің лингвомәдени аспектісі айқындалды;
Шәді ақын шығармаларындағы дінге қатысты атауларды интербелсенді әдістер арқылы оқытудың тиімді жолдары зерделенді;
Жаңартылған білім беру мазмұнына сәйкес Молда Мұса шығармаларындағы дінтанымдық лексиканың тілдік қолданыстағы ерекшелігін сыныптан тыс оқытудың тиімді жолдары ұсынылды.
Зерттеу жұмысында ақындар шығармаларындағы дінтанымдық лексикаға қатысты тілдік бірліктер жинақталып, жүйеленді.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеудің мақсаты мен міндетіне байланысты жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ДІНТАНЫМДЫҚ ЛЕКСИКАНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ МӘДЕНИЕТТАНЫМДЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Қазіргі уақытта өркениетті елдер тіл мен мәдениетте, тілдік және ұлттық сабақтастықта қалыптасқан деректер арқылы этнос ретінде түбегейлі танылуда, лингвомәдениеттану ғылымының өзектілігі ерекше. Осы орайда, тілдік мұра арқылы ұлтты, ел мәдениетін барынша танымал етудің негізгі құралдарының бірі - ұлттық мәдениеттің кілтін аша отырып, ұлттық дүниенің тілдік үлгісін жасау. Оның мағынасы коммуникативті ғана емес, мұрагерлік, танымдық, жариялылық қызметімен де байланысты. Дегенмен, лингвистикалық деректерді тек лингвомәдени аспектіде зерттеу маңызды.

Ал, лингвомәдениеттану құрамдас бөлігі тіл білімі саласына мән бермесе, жоғарыда айтылған қажеттілік, яғни ұлттың толық және шынайы болмысы, әсіресе, өзгелер тарапынан жеткілікті түрде жүзеге аспайды. Нақтырақ айтқанда, тіл мен мәдениеттің сабақтастығын көрсететін тілде бейнеленетін белгілі бір халыққа тән шындықтар, яғни алмастырылмайтын сөздік қор мен олқылықтар олардың ұлттық-мәдени компоненттерінің өзіндік ерекшелігінің тілдік көріністерін анықтау арқылы анықталады. мазмұны.

Қазақтың ғасырлар бойғы тарихын, наным-сенімін, тұрмыс-тіршілігін, шаруашылығын, салт-дәстүрін, мінез-құлқын, адамгершілігін, сұлулығын танытатын энциклопедия ретіндегі тіліміздің өзегі - ұлттық дүниетанымның сақтаушысы, қазынасы қызметі. Осыны негізге ала отырып, қазақ тілінің қатпарларынан мәдениетіміз бен тарихымызды іздестіру, ұлтымыздың адамзат мәдениеті арасындағы орнын айқындау, оның рухани тамырын білу үшін ұлттық тілге терең бойлау - ғылыми тұрғыдан дұрыс жол. Қазіргі тіл білімінің когнитивтік бағыты мен лингвомәдени негіздеріне. Осы тұрғыда, а да мны ң ру ха ни бо лмы сы ны ң қа лы пта су ы нда тіл ме н діннің а тқа ра ты н қы зме ті зо р.

Қазіргі таңда «Тіл және мәдениет» мәселесіне қатысты көптеген зерттеу еңбектері тілде ұлттық мінезді, ұлттық танымды, ұлттық рухты бейнелеуге негізделген.

Ислам - Алла тағаланың дүние жаратылғалы адамзатқа жолдаған барлық сәлемдемесінің жиынтығы деген сөз. Жаратушы Жаббар иенің пенделеріне сүйіспеншілігі, мейірімі, рахымы, қамқорлығы шексіз. Қаншама халықты игілікке кенелткен ғажап дінді жіберуі осының айғағы. Ислам дінін бір жүз жиырма төрт мың пайғамбар, олардың сан жетпейтін шын тақуа үмметтері ұстанады, келешекте ізгі, адал адамдардың ұстана беретіні және хақ.

Дін - Құдайға табынатын, бас иетін идеологиялық құрылымның бір түрі.

А л егемендік алғаннан кейін барымызды бағалап, жоғымызды түгендеуге кірістік.

Дін - Құдайға құлшылық етіп, бас идіруші идеологиялық қондырманың бір түрі [2] .

Дінтанымдық лексикаға ғалымдардың зерттеулерінде әртүрлі дәрежеде қарастырылды. Осыған қатысты А. Байтұрсынұлы: «Әр ақын, әр жазушы сөз басын өзінше құрап, өзінше салады. Ол өз білгенінше ойлайды. Сондықтан олардың әрқайсысының өзіндік ерекшелігі, сөздікте өзіндік белгісі бар», - дейді. Яғни, ғалымның айтуынша, төл белгі болмаса, суретші де жоқ деп түсінеміз.

Мифологиялық дүниетанымда адамды қоршаған әлем, табиғат, заттар, жұлдыздар, планеталар, жануарлар мен құстар және т. б. - бәрі тірі, жанды, магиялық жағынан өте терең мәнге ие еді. Осындай магиялық тірі әлемдегі жоғары тірі жандар (құдайлар, ата-бабалар рухтары және т. б. ) мен қаскөй зұлым күштер (перілер, жындар, шайтандар, албасты және т. б. ), табиғат рухтары (жер-су, киесі) осы әлемде өмір сүріп отырған адам тәрізді нақты тіршілік етті. Сонымен қатар бұл сакральды әлемдегі сөздерге нақты магиялық күш тән болды, себебі, олар аталатын нысаналардың «магиялық орнын басушылары» деп есептеледі. Сөзің магиялық күшіне деген сенім магиялық фольклордың жалбарыну, алғыс, қарғыс, бата, тілек, бақсы сарыны т, б, жанрларының қолданылуына негіз болды.

1. 1 Көркем мәтіндегі діни лексиканың тілдік-танымдық сипаты

Жаһандану дәуірі атанған ХХІ ғасырда әрбір ұлттың жеке тұлғасы өзінің ұлттық рухани мұрасын, этникалық мәдениетін сақтап, жаңғырту қабілетіне байланысты болмақ. Халқымыздың тілі, әдебиеті, мәдениеті бүгінгі қазақты өзге халықтардан ерекшелеп қана қоймай, әлемдік кеңістіктегі орнымызды көтеруге әлеуеті бар екені анық.

Шәді ақын мен Молда Мұса шығармаларындағы дінтанымдық лексиканы этнолингвистикалық тұрғыдан жүйелі түрде зерделеу зерттеу жұмысының маңызын арттыра түседі. Қазақ тіліндегі бай рухани мәдениеттің тілдік көріністері - дінтанымдық лексиканы зерттеу «Мәдени мұра» атты жалпы мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде де өзекті болып табылады.

Бүгінгі таңда қазақ тіл біліміне қатысты «Тіл және ұлттық мұра», «Тіл және мәдениет мәселелері» тақырыптарына байланысты көптеген ғылыми-зерттеу еңбектер тілдегі ұлттық сипат, ұлттық таным, ұлттық құндылықтарды тану мен насихаттауға негізделген.

Рухани таным дерегі ретінде тілдегі діни ұғымдар мен түсініктердің айқын үлгілері -дінтанымдық атаулар халықтың дүниені түйсінуінен хабар береді, ұлттың рухани таным-талғамын, ырым-наным, салт-дәстүрін, ұлттық рухты жан-жақты бейнелейді. Сондықтан да қазақ тіліндегі рухани мәдени лексикаға қатысты атаулардың мәнін қарастыру бүгінгі күн талабынан туған, тіл мен таным, тіл мен рухани мәдениет тығыз байланыстарынан туған өзекті мәелелердің бірі деп санауға болады. Бұл зерттеу жұмысының өзектілігі, сол сияқты этнолингвистика, лингвомәдениеттану, когнитивтік лингвистика және т. б. ғылым мен ғылым бағыттары теориялық мәселелерінің ары қарай зерттелуімен де айқындалады.

Құран. Ислам дінінің ереже, уағыздары жазылған діни кітап [2, 544] .

Сауабын ол пендеге берер тәңірі.

Дәләлі осы сөздің құранда бар,

«Әнғамның» сүресінде айтылады (Ш. Ж. ) .

Бір аятын көтеріп,

Біріне қойып салмағын.

Құранды түгел тауысты,

Ажыратпай жерден бармағын (Ш. Ж. ) .

Пір, деп айтқан Халқымыз

Қасиетті Құранмен

Діннің ғана егесін (Ш. Ж. ) .

Қорғаушысы Құранның

Алланың Шеріатанған,

Әлемге Дінді таратқан

Шадияр Әли Әзірет (Ш. Ж. ) .

Аят - діни Құран сүрелерінің белгілі бір шумағы [2, 80] .

Жария қылған дүниеге,

Аят пен Хадис пәрменін.

Ішіне кіріп Қағбаның.

Бір аятын көтеріп,

Біріне қойып салмағын.

Құранды түгел тауысты,

Осы айтылғандар хақында

Қалдырмай берген хабарды.

Аят, Хадис, ләбізден,

Мағынасын оның алған-ды.

Хадис - діни Ислам дініндегілердің ұғымы бойынша Мұхаммед пайғамбардың айтқан қасиетті сөздері, өсиеттері [2, 884] .

Жария қылған дүниеге,

Аят пен Хадис пәрменін (Ш. Ж. ) .

«Шырағы бол деп үмбеттің,

Сол жерде айтқан, аңлағын!

Хадистен хабар берер-ді,

Аяны мен Алланың (Ш. Ж. ) .

Болғанмен қанша күші тіреуленген,
Адамның әрекеті құралмайды.
Хадисі Аплатондай болса дағы,
Бөрібір бір қалыпта тұра алмайды (Ш. Ж. ) .

Ғибадат. Ислам дінінде бізді және бүкіл жаратылысты жоқтан бар еткен әрі әрқашан бар етіп ұстап тұрған, әртүрлі нығметтер мен жақсылықтар жіберіп, жетілдірген Алла тағаланың әмірі мен тыйымдарын бұлжытпай орындау.

Жетпіс жыл тынбай қылған ғибадатың ,

Зәрредей пайда болмай қалды кетіп.

Осындай қылып шайтан лағын,

Ойлайды азғырмақты қайғы-қамын (Ш. Ж. ) .

Шәді ақын мен молда Мұса шығармаларындағы діни лексиканың этнолингвистикалық аспектілері

Халықтың жалпы рухани өмірін, көп ғасырлық білім беру жүйесін, алғашқы дәстүрін, ұлттық ерекшеліктерін, төл сөздік қорын ұлттық болмыспен тікелей байланыстыруда ерекше орын алатын тіл білімінің бір саласы - этнолингвистика.

Қазақ тілінің этнолингвистикасы туралы академик Ә. Қайдар: «Бұл ғылым саласының қазақ тіл білімінде бұрын-соңды арнайы сөз болған емес. Сондықтан бұл біз үшін әрі жаңа, әрі күрделі мәселе болып саналады. «Ана тілі байлығының ғасырлар бойы толассыз толығып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан бай қазынасын барынша танып-білуді мақсат еткен ғылым саласының бірі - этнолингвистика».

Этнолингвистикалық зерттеу - тіл байлығының этнос болмысының мәдени, рухани дүниесін бейнелейтін мағлұматы бар сөздерін талдап зерделеп түсіндіру деген сөз, осы күні көпшілікке түсінікті бола бермейтін сөздердің арғы қабатында олардың пайда болуы, этнос тұрмыс-тіршілігіне қатысты деректер жинақталған. Мысалы, қазақ тіл білімі ғылымында семантикалық талдауларға, жалпы семантикалық зерттеулерге біршама терең бойлау М. Оразов еңбектерінен басталады. Өткен ғасырдың соңы мен ХХІ ғасырдың басы қазақ тілі ғылымында семантикалық ізденістердің кең көлемде жүргізіліп келе жатқандығының дәлелі Е. Қажыбеков, Ж. Манкеева, Б. Қалиев, А. Салқынбай, Б. Қасым т. б. және прагматикалық бағыттағы З. Ерназарова, этнолингвистикалық зерттеулердің күретамыры болып келе жатқан «Қайдаров мектебі» өкілдерінің зерттеулерін атау орынды, өйткені бұл жұмыстардың нысаны сөздің ұғым атауы ретіндегі мәні (сөздік құрам, сөздік, лексика, лексикон, сөзжасам) және сөйлеу бірлігі көлемінде қарастыратын лексикалық семантика саласының негізін құрап отыр.

Адамдардың қоршаған ортадан ғылыми негізі бар ақпараттар мен мағлұматтар алу, оны өз бойына сіңіру, өңдеу, жүйелеу және тілдік қолданыстағы ерекшелігіне өзіндік талдау жасауы таным қызметімен байланысты. Ақын-жыраулар өзін айнала қоршаған ортаны тани отырып, ол жөнінде өзінің көзқарасын тіл арқылы жан-жақты білдіреді. Заттар мен құбылыстардың ерекшелігін өзінше бақылау, әсер алу, сезіну, жадында қалдыру, сөзбен суреттеу, әр түрлі ассоциациялар жасау, т. б. психикалық әрекеттердің нәтижелері жыраулар шығармашылығында көрініс табады.

ХІХ ғасырдағы тілдегі адам факторының рөлін айқындауда, тілдің табиғатын адам табиғатымен өзара сабақтастықта қарау керектігін В. фон Гумбольдт мейлінше анықтап берді. Ғалым тілді негізінен лингвофилософиялық тұрғыда қарастырады. Ғалымның пікірінше, адамның өзін-өзі тануы адамды адам қалпына келтіріп тұрған күш-қуат көздерін анықтау деген сөз. Ал, тіл - адамды «адам етуші» сондай баспалдақтардың бірі. Адамзаттың рухани шығармашылық мүмкіндіктерін барынша терең көрсететін де, адамды адам ретінде танытатын да - тіл. Тіл -халықтың рухани қуат күші дегенді айта келе «Границы языка моей нации означают границы моего мировозрения» деген көзқарасынан ұлт пен тілдің біртұтастығын, сонымен қатар ұлт тілшінің ықпал ету қуаты адамзаттың дүниеге қатынасынан әлемді тануына дейінгі аралықта кең көлемде қарамстырылатынын, адам тілімен адам екендігін көрсетеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.