Бейнелеу өнерінің саласы кескіндеме өнері туралы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Бейнелеу өнерінің саласы кескіндеме өнері туралы
1.1 Кескіндеме өнерінің шығу және даму тарихы, түрлері ... ... ... .6
1.2 Кескіндеме өнерінен жазылған табиғат көріністері ... ... ... ... ..13
1.3 Майлы бояумен жұмыстар орындау, құрал.саймандар,
материалдар және жазу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.4 Кескіндмедегі түстер, колориттер және жұмыстың
орындалу барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2 Мектептегі бейнелеу өнері оқыту әдістемесі
2.1 Бейнелеу өнерін мектепте оқятудың маңызы мен міндеті ... ..30
2.2 Тақырыптық сурет салу сабақтарын жүргізу әдістемесі ... ... .32
2.3 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын
ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру ... ... ... ... ... ... ... .34
2.4 Бейнелеу өнері сабағында затқа қарап сурет
салудың маңызы мен орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Бейнелеу өнерінің саласы кескіндеме өнері туралы
1.1 Кескіндеме өнерінің шығу және даму тарихы, түрлері ... ... ... .6
1.2 Кескіндеме өнерінен жазылған табиғат көріністері ... ... ... ... ..13
1.3 Майлы бояумен жұмыстар орындау, құрал.саймандар,
материалдар және жазу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.4 Кескіндмедегі түстер, колориттер және жұмыстың
орындалу барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2 Мектептегі бейнелеу өнері оқыту әдістемесі
2.1 Бейнелеу өнерін мектепте оқятудың маңызы мен міндеті ... ..30
2.2 Тақырыптық сурет салу сабақтарын жүргізу әдістемесі ... ... .32
2.3 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын
ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру ... ... ... ... ... ... ... .34
2.4 Бейнелеу өнері сабағында затқа қарап сурет
салудың маңызы мен орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
Кіріспе
Қазіргі таңда дүние жүзінде жүріп жатқан заманына өзгерістерінен келер ғасырдың өмір сипаттарын аңғармау тіптіде мүмкін емес. Өйткені жер бетіндгі сан – алуан халықтардың өз ара ой олғаныстары мен қол созған үміттері осыны байқатады. Адамзат қоғамы ізінен қай кездегісінен әлде қайда есейгендігін ерекше аңғартып отыр. Осынау таңғажайып тамаша өзгерістердің қозғаушы күшіне айналып отырған Отанымыздың келбеті бүкіл жер шарындағы күллі халықтардың алдына мерейі өсіп адамзат қауымының жаңаша ойлау жүйесінің қалыптастыруда елеулі үлес қосуда. Осының бірден – бір айғағындай бүкіл елімізді сан алуан халықтарды да өзінің өткен тарихы мен ұлттық мәдениеттерін шындық таразысынан өткізіп қана қоймай шын мәніндегі ұлтаралық теңдік әр республиканың егеменді дербестіктерін жаңа қалыптастыруға бет бұрып отыр.
Қазіргі кезде егеменді алған еліміз өздерінің өмір тіршіліктеріне үстемділік пен танылған құбылыстарды жойып жаңаша ойлаудың құдіреті мен ондаған жылдар бойы бұзылған ата-дәстүрлерімен халықтық педогикасын қалпына келтіруге бет бұрды.
Менің жұмысымның негізгі мақсаты, өсіп келе жатқан жас ұрпақтың бойына өнер шығармалары арқылы өз туған жеріне деген сүйіспеншілігін, өнерге деген қызығушылығын арттыру, патриоттық сезімін ояту, оқушылардың ой-өрісін дамыту, эстетикалық тәрбие беру болып табылады.
Әлем көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа қырынан дамытып, қайтадан жасандырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін «Жаратылыс адамы» теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн. Бұл арада тек табиғатты рухани игерудің өзіндік ерекшелік үлгілерін ескере отыру керек - ақ.
Дипломдық жұмыстың нысаны Үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің әдістемесін оқыту үрдісі.
Дипломдық жұмыстың пәнi: Үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің әдістемесін оқыту
Дипломдық жұмыстың мiндеттерi:
Үйірме жұмыстарында кескіндеме салу арқылы оқытудың мазмұны мен әдістемесін анықтап, теориялық тұрғыдан негіздеу;
Дипломдық жұмыстың идеясы: мектеп оқушыларына бейнелеу өнерiн оқытуды үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің көркемдiк бiлiмiн ұлттық өнер негiзiнде жетiлдiру нәтижесінде жалпы адамзаттық өнер дәстүрлерін меңгерген, қазіргі заман талабына сай жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал етеді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кiрiспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен, қосымша және суреттерден тұрады.
Қазіргі таңда дүние жүзінде жүріп жатқан заманына өзгерістерінен келер ғасырдың өмір сипаттарын аңғармау тіптіде мүмкін емес. Өйткені жер бетіндгі сан – алуан халықтардың өз ара ой олғаныстары мен қол созған үміттері осыны байқатады. Адамзат қоғамы ізінен қай кездегісінен әлде қайда есейгендігін ерекше аңғартып отыр. Осынау таңғажайып тамаша өзгерістердің қозғаушы күшіне айналып отырған Отанымыздың келбеті бүкіл жер шарындағы күллі халықтардың алдына мерейі өсіп адамзат қауымының жаңаша ойлау жүйесінің қалыптастыруда елеулі үлес қосуда. Осының бірден – бір айғағындай бүкіл елімізді сан алуан халықтарды да өзінің өткен тарихы мен ұлттық мәдениеттерін шындық таразысынан өткізіп қана қоймай шын мәніндегі ұлтаралық теңдік әр республиканың егеменді дербестіктерін жаңа қалыптастыруға бет бұрып отыр.
Қазіргі кезде егеменді алған еліміз өздерінің өмір тіршіліктеріне үстемділік пен танылған құбылыстарды жойып жаңаша ойлаудың құдіреті мен ондаған жылдар бойы бұзылған ата-дәстүрлерімен халықтық педогикасын қалпына келтіруге бет бұрды.
Менің жұмысымның негізгі мақсаты, өсіп келе жатқан жас ұрпақтың бойына өнер шығармалары арқылы өз туған жеріне деген сүйіспеншілігін, өнерге деген қызығушылығын арттыру, патриоттық сезімін ояту, оқушылардың ой-өрісін дамыту, эстетикалық тәрбие беру болып табылады.
Әлем көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа қырынан дамытып, қайтадан жасандырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін «Жаратылыс адамы» теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн. Бұл арада тек табиғатты рухани игерудің өзіндік ерекшелік үлгілерін ескере отыру керек - ақ.
Дипломдық жұмыстың нысаны Үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің әдістемесін оқыту үрдісі.
Дипломдық жұмыстың пәнi: Үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің әдістемесін оқыту
Дипломдық жұмыстың мiндеттерi:
Үйірме жұмыстарында кескіндеме салу арқылы оқытудың мазмұны мен әдістемесін анықтап, теориялық тұрғыдан негіздеу;
Дипломдық жұмыстың идеясы: мектеп оқушыларына бейнелеу өнерiн оқытуды үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің көркемдiк бiлiмiн ұлттық өнер негiзiнде жетiлдiру нәтижесінде жалпы адамзаттық өнер дәстүрлерін меңгерген, қазіргі заман талабына сай жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал етеді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кiрiспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен, қосымша және суреттерден тұрады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Әлмұхамбетов Б., Бакенов Ж. Сурет салу және бояумен жұмыс істеу әдістері. – А., 1987
2. Ералин К., Тастемиров К. Оқушылардың өнертану түсініктерін дамыту. Бейнелеу өнері мұғалімдеріне арналған көмекші құрал. Шымкент обл. ИУУ 1987ж.
3. Изобразительное искусство Казахстана. – Алматы: изд. АК Каз. ССР им. М.О. Ауезова, 1963, с. 15-20.
4. Ералин К. Кеңестік туралы түсінік. ІІ Қазақстан мектебі 1984ж.
5. Ералин К. Көркемдік білім мен эстетикалық тәрбие 1991ж.
6. В. С. Кузин, Э. И. Кубышкина. Учебники 1–4 классов;
7. Н. М. Сокольникова. Учебники 5–8 классов.
8. Сарықұлов Г. Қазақстан өнері. – Алматы: Өнер, 1981, 5-12 б.
9. Назарбаев. Қазақстан – 2030. Алматы: 1998.
10. Неменская Л. А. Искусство и ты. Ты изображаешь, украшаешь и строишь: Учебник по изобразительному искусству для 1 класса. – М.: Просвещение, 2004.
11. Коротеева Е. И. Искусство и ты. Учебник по изобразительному искусству для 2 класса. – М.: Просвещение, 2004.
12. Твоя мастерская: Рабочая тетрадь по изобразительному искусству для 2 класса / Под ред. Б. М. Неменского.
13. Искусство вокруг нас: Учебник по изобразительному искусству для 3 класса / Под. ред. Б. М. Неменского. – М.: Просвещение, 2004.
14. Неменская Л. А. Каждый народ – художник: Учебник по ИЗО для 4 класса. – М.: Просвещение, 2004.
15. Горяева Н. А., Островская О. В. Декоративно-прикладное искусство в жизни человека: Учебник по ИЗО для 5 класса.– М.: Просвещение, 2004.
16. Пластов. А. Страна живописи. – Художник, 1973, 1, 63, 64- беттер.
1. Әлмұхамбетов Б., Бакенов Ж. Сурет салу және бояумен жұмыс істеу әдістері. – А., 1987
2. Ералин К., Тастемиров К. Оқушылардың өнертану түсініктерін дамыту. Бейнелеу өнері мұғалімдеріне арналған көмекші құрал. Шымкент обл. ИУУ 1987ж.
3. Изобразительное искусство Казахстана. – Алматы: изд. АК Каз. ССР им. М.О. Ауезова, 1963, с. 15-20.
4. Ералин К. Кеңестік туралы түсінік. ІІ Қазақстан мектебі 1984ж.
5. Ералин К. Көркемдік білім мен эстетикалық тәрбие 1991ж.
6. В. С. Кузин, Э. И. Кубышкина. Учебники 1–4 классов;
7. Н. М. Сокольникова. Учебники 5–8 классов.
8. Сарықұлов Г. Қазақстан өнері. – Алматы: Өнер, 1981, 5-12 б.
9. Назарбаев. Қазақстан – 2030. Алматы: 1998.
10. Неменская Л. А. Искусство и ты. Ты изображаешь, украшаешь и строишь: Учебник по изобразительному искусству для 1 класса. – М.: Просвещение, 2004.
11. Коротеева Е. И. Искусство и ты. Учебник по изобразительному искусству для 2 класса. – М.: Просвещение, 2004.
12. Твоя мастерская: Рабочая тетрадь по изобразительному искусству для 2 класса / Под ред. Б. М. Неменского.
13. Искусство вокруг нас: Учебник по изобразительному искусству для 3 класса / Под. ред. Б. М. Неменского. – М.: Просвещение, 2004.
14. Неменская Л. А. Каждый народ – художник: Учебник по ИЗО для 4 класса. – М.: Просвещение, 2004.
15. Горяева Н. А., Островская О. В. Декоративно-прикладное искусство в жизни человека: Учебник по ИЗО для 5 класса.– М.: Просвещение, 2004.
16. Пластов. А. Страна живописи. – Художник, 1973, 1, 63, 64- беттер.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Бейнелеу өнерінің саласы кескіндеме өнері туралы
1.1 Кескіндеме өнерінің шығу және даму тарихы, түрлері ... ... ... .6
1.2 Кескіндеме өнерінен жазылған табиғат
көріністері ... ... ... ... ..13
1.3 Майлы бояумен жұмыстар орындау, құрал-саймандар,
материалдар және жазу
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.4 Кескіндмедегі түстер, колориттер және жұмыстың
орындалу
барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...22
2 Мектептегі бейнелеу өнері оқыту әдістемесі
2.1 Бейнелеу өнерін мектепте оқятудың маңызы мен міндеті ... ..30
2.2 Тақырыптық сурет салу сабақтарын жүргізу әдістемесі ... ... .32
2.3 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын
ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру
... ... ... ... ... ... ... .34
2.4 Бейнелеу өнері сабағында затқа қарап сурет
салудың маңызы мен
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 41
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
Кіріспе
Қазіргі таңда дүние жүзінде жүріп жатқан заманына өзгерістерінен келер
ғасырдың өмір сипаттарын аңғармау тіптіде мүмкін емес. Өйткені жер бетіндгі
сан – алуан халықтардың өз ара ой олғаныстары мен қол созған үміттері осыны
байқатады. Адамзат қоғамы ізінен қай кездегісінен әлде қайда есейгендігін
ерекше аңғартып отыр. Осынау таңғажайып тамаша өзгерістердің қозғаушы
күшіне айналып отырған Отанымыздың келбеті бүкіл жер шарындағы күллі
халықтардың алдына мерейі өсіп адамзат қауымының жаңаша ойлау жүйесінің
қалыптастыруда елеулі үлес қосуда. Осының бірден – бір айғағындай бүкіл
елімізді сан алуан халықтарды да өзінің өткен тарихы мен ұлттық
мәдениеттерін шындық таразысынан өткізіп қана қоймай шын мәніндегі
ұлтаралық теңдік әр республиканың егеменді дербестіктерін жаңа
қалыптастыруға бет бұрып отыр.
Қазіргі кезде егеменді алған еліміз өздерінің өмір тіршіліктеріне
үстемділік пен танылған құбылыстарды жойып жаңаша ойлаудың құдіреті мен
ондаған жылдар бойы бұзылған ата-дәстүрлерімен халықтық педогикасын қалпына
келтіруге бет бұрды.
Менің жұмысымның негізгі мақсаты, өсіп келе жатқан жас ұрпақтың бойына
өнер шығармалары арқылы өз туған жеріне деген сүйіспеншілігін, өнерге деген
қызығушылығын арттыру, патриоттық сезімін ояту, оқушылардың ой-өрісін
дамыту, эстетикалық тәрбие беру болып табылады.
Әлем көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда
өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз
байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа
қырынан дамытып, қайтадан жасандырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін
Жаратылыс адамы теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму
белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет
өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн. Бұл арада
тек табиғатты рухани игерудің өзіндік ерекшелік үлгілерін ескере отыру
керек - ақ.
Дипломдық жұмыстың нысаны Үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің
әдістемесін оқыту үрдісі.
Дипломдық жұмыстың пәнi: Үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің
әдістемесін оқыту
Дипломдық жұмыстың мiндеттерi:
– Үйірме жұмыстарында кескіндеме салу арқылы оқытудың мазмұны
мен әдістемесін анықтап, теориялық тұрғыдан негіздеу;
Дипломдық жұмыстың идеясы: мектеп оқушыларына бейнелеу өнерiн оқытуды
үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің көркемдiк бiлiмiн ұлттық өнер
негiзiнде жетiлдiру нәтижесінде жалпы адамзаттық өнер дәстүрлерін
меңгерген, қазіргі заман талабына сай жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал
етеді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кiрiспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен, қосымша және суреттерден тұрады.
1 Кескіндеме өнерінің шығу және даму тарихы
1. Кескіндеме өнерінің шығу және даму тарихы, түрлері
Кескіндеме - өнер әлемдегі орасан зор, өзіне еліктірліп әкететін,
сиқырлы аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы
ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келген. Сан ғасырлар бойына
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп
отырды, бір стилдің орнын екінші стилъ басар, бәрі бір кескіндеме жасап,
дами берді.
Басқа өнерлердің арасында кескіндемеші суретшінің қырағы көзі
шалғанның бәрін мейлінше толық бере алса керек. Сан жүздеген жылдар бойы ел
табиғаттан үйреніп, дүниені қызғылықты ететіндердің бәрін – бейнелеудің
таңдай қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты. Оның бейнелеу құралдары
шексіз бай бола бастады. Сызықтардың өте батыл жүргізілуі, бояулардың бай
үндестігі, жарық пен көлеңкенің батыл, күтпеген контрастары, бейнелеп
отырған нәрсені орналастырудағы ойлы мөлшерлестік және айқын логика,
қиялдың қызықты құбылмалығы – осының бәрі кескіндемеде өз міндеттерін шешу
үшін берілген. Рыцарь сауыттарының жылтылын, жібек маталардың асқан
әдемілігін нәзіктігін және ағаштардың дөрекі қабығын көзге түсетіндей етіп
беру тіс қаққан кескіндемешіге қиындық келтіре қоймайды. Кең жайылған
емендердің қуатын, көктемдегі қайындардың жан жадыратып жасыл жапырықтарын,
қаһарлыда асқақ аспанда, мөлдір-сұр тұманды және айлы түндердің тылсым,
жұмбақ әлемін, бауырқанған көк теңізді сендерге қызықты, сан қырлы
кескіндеме өнері көрсетіп бере алады.
Ал ең ғажабы бұл емес. Бар ықыласымен берілген суретші шапшаң, батыл
да нәзік қимылмен кенеп бетіне қылқаламмен бояу жағады – міне енді одан
сендерге тірі адам көз тастайды. Суретші оның жүзіндегі көзге малына
қоймайтын ой нышандары мен құмтарлықтарын таңғажайып қырағылықпен кенеп
бетіне түсірген және бір мезгілде сендерге оның жан дүниесін ашып берген...
Кескіндеменің ұлы мәні мынада: ол сансыз жүректерді бір мәнде
ойда, бір күшті сезімде бірге соғуға мәжбүр етеді. Ол шапшаң, бірден әсер
етеді, оның тілі халықаралық тіл. Оған аудармашылар қажет емес. Оның
алдында уақыттың өзі шегінеді.
Кескіндеме – бұл майлы бояулармен жасалған және багет рамаға
салынған, біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Кескіндеме ұғымы
кең әрі мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы түрлі сулы бояулармен
– темперамен, гуашьпен, акварельмен салынған кескіндеме болады. Тіпті аздап
боялған суретке пастелъ ауысатын кескіндеме бар, жартылай гравюра –
кескіндеме (монотипия ) бар.
Мұның бәрі станоктік, яғни станокта (мольберт) жасалатын кескіндеме.
Монументтік кескіндеме де болады. Оның үлгілерін біз ғимараттардың
қабырғаларынан көреміз. Мұнда кескіндеме арнайы техникада әк сүтіне
араластырылған бояулармен жаңа сылақ бетінде жиі жасалады (фреска). Мүлдем
бояусыз – ақ істелетін өзінше ерекшелігі бар монументтік кескіндеме де бар.
Бейне түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен жасалады (мозайка).
Сондай-ақ жарықтанатын кескіндеме – шыныдан жасалған картинадан
өтіп түрлі-түсті жарық түсіретін кескіндеме де болады (витраж).
Кескіндеме шеберлері әр заманда әр түрлі әдіс қолданған. Ол көбіне-
көп қандай тәсіл, қандай бояудың пайдалануына тікелей байланысты. Мәселен,
қайта өрлеу дәуірінің шеберлері салған суретте қай бояудың қалай жағылғаны,
қылқаламның кенеп бетіне қалай тигені байқалмайды. Ол үшін олар негізгі
бояу кепкеннен кейін үстін жұқалап, үстеме түссіз бояу жағатын болған.
Мұндай әдісті лессировка дейді.
Кейін суретшілер қылқаламның ізін жасырмауды әдетке айналдырды. Біреу
кенепке бояуды қылқаламның ұшын тиер-тигізбес қып жұқалап жағады.
Екіншілері бояуды баттитып–баттитып батыл жағады да, өзіне керек реңді
бірте-бірте сатылап емес, бірден табады. Мұндай әдіс бейнелеп отырған
нәрсенің түрі мен көлемін дәл жеткізуге көп септік жасайды.
М. Врубелъдің Раушан гүл натюморты акварелі мүлдем басқаша. Жалғыз
тал әсем гүл мөлдір стаканға малынып тұр, оның айналасында ештеңенің суреті
салынбаған – суретші тек осы раушан гүлін ғана қызықтайды, қалғанның бәрі
оған маңызды емес. Бейне бір нәзік фарфордан құйылғандай болып көрінетін
осынау бір жалғыз ілікті раушан гүлі суретшінің сұлулық жайындағы арманын
кейіптейді. Осылайша натюрморттарда автордың өмірді қабылдауын білдіретін
өлі табиғаттың мүлдем алуан түрлі образдардан берілуі мүмкін.
Пейзаж (‘Pausade’ деген француз сөзінен шыққан) – ландшафта табиғатты
бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс
елдерінде (VІІ-Хғ) Европадағыдан ертерек қалыптасқан. Европалық кескіндеме
ол ХVІІ ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, содан кейін Голландияда
ерекше жоғары дамыды. Орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі ХІХ ғасырдың соңына
тұспа-тұс келеді. (Левитан, К. Коравин, Н. Рерих және басқада көптеген
суретшілер).
Пейзаж – қайсы бір жерлерде жай айнытпай бейнелей салу емес. Онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр. Адам
өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді.
Бұлт торлаған аспан, теңіз толқындары, ормандар мен таулар жүздеген,
мыңдаған жылдар бұрын қандай болса, сондай күйінде қалады. Бірақ, осы бір
өзгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше көріп, түрліше
бейнелейді. ХVІІ ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз
үнемі дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді. Олар табиғат сұлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз – сауда мен жұмыс орны,
тіршілік әрекетін іздестіретін кеңістік.
Теңіз көріністерін салуды сүйетін суретшілерді латынның marinus -
теңіз деген сөзінен шығарып маринистер деп атайды. Орыс маринистерінің ең
көрнектісі И.К. Айвазовский болды. Бұл өмір бақи бірде бұлқан-талқан тулап,
бірде моп-момақан тыныш жататын теңіз жазирасын бейнелеп өтті.
Бір табиғи мотивтің өзі суретшінің қылқаламынан мүлде басқа толысуға,
басқаша түске ие бола отырып шебердің талғамын, көзқарастарынан, көңіл
күйін береді.
Оның үстіне, мәңгілік табиғат тіршілігіне уақыт өтуімен бірге жаңа
әуендер енеді, табиғат адамның әсерімен өзгеріп отырады. Темір жолдар,
автомобилъ жолдары, жоғары вольтты электр желілерінің сорайған
діңгектерімен сымдары, аспанда ұшқан реактивтік самолеттың будақтаған ізі –
осының бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мұны қазіргі заманғы суретші аңғармай
тұра алмайды. Пейзаж және натюрморт әлбетте, тақырыптық картинаның құрамдас
бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді
қосалқы рол атқарады.
Портрет. Бұл жанр басқалардан бұрын пайда болды. 3 мың жылдан астам
уақыт бұрын жасалған скулъптуралық Египет портреттері 2 мың бұрынғы
мозайкалар Рим және темпиралық фасан портреттері белгілі. Адамдар әрдайым
өз бейнесін көргісі келеді, ал ежелгі египеттіктер қайтыс болған адамның
жаны портретке көшеді деп есептеді.
Үлкен шебердің шабытты қолымен жазылған әрбір портрет шынында да
рухтанғандай болады, портретке түсірілген бет- әлпетте ой-қайғы, күйініш,
қуаныш, күрделі және кейде қиын бүкіл өмір жолының көрінісі жатады.
Портреттің бірінші және қажетті сапасы – оның түп нұсқауымен
ұқсастығы. Бірақ бұл математиктер айтатындай, қажетті, бірақ жеткіліксіз
шарт. Адамның сыртқы белгілерінің арғы жағынан біз бейнелеушінің ой-
арманын, қуаныш-күйінішін, ішкі жан дүниесін тап басып, сезінуге тиіспіз.
Тек осылардың бәрі ғана бейнені портрет етеді. Осылай ғана бейнеленген
адамдар тіпті бізге мүлдем бейтаныс болғанның өзінде бізді көз салуға ойға
шомуға және тебіренуге мәжбүр етеді.
Кез келген суретші, біреудің бейнесін жасағанда тек оның бет әлпетін
ғана емес, ішкі жан дүниесін де жеткізуге ұмтылады. Совет суретшісі Н.М.
Нестеров, И. Павлов портретінде жасының егделігіне қарамастан күш пен
жігерге толы, өмірге құштар ғалымның қайсар шабытын бейнелеуге тырысқан.
Мүсін мен сурет өнерінде адам дидарын бейнелеу ешқашан назардан қалып
көрген жоқ. Алайда портрет жанрының ерекше етек жайған тұстары болған. Ескі
Рим мен Қайта өрлеу дәуірі – голланд Рембрандт Харменс Ван Рейн мен Франс
Галъс, фламанд Антонис Ван Дейк пен испан Диего де Силъва Веласкес сынды
ұлы шеберлер өмір сүрген. (ХVІІ ғасыр)
Портреттер өзінің сипаты жағынын алуан түрлі болады. Бір портреттер
адамды дәріптеу, оны барынша әсемдікпен сәндікке көрсету үшін жазылады. Бұл
ХVІІІ ғасырда орыс өнерінде мейлінше кең тараған парадтық портреттер. Ф.
Рокотов, Д. Левицкий, В. Боровиковский атақты ақсүйектердің нәзікте әсем,
тамаша портреттерін жасады. Екінші портреттер адамды әдеттегі, күнделікті
кейіпте көрсетеді. Бұл интимдік, психологиялық портеттер деп аталады.
Портреттік жанрдың ерекше түрі топтық портрет болып табылады. (Рембрандтың
Синдиктер, Түнгі күзет, И. Репиннің Құдіретті топ композиторлары
полотно картиналары).
ХІХ ғасырдың орыс суретшілері тегі арқылы емес, ел алдындағы еңбегі,
таланты арқылы даңқы шыққан адамдардың портреттерін туғызды. Оларда
адамдардың сырт ажары емес, күрделі ішкі жан дүниесіне, рухани әлпетіне
көбірек назар аударылған. И. Репин, В. Серовтар не тамаша портрерттерін
қалдырды. Оларда өз замандастарының өшпес бейнесі жасалған.
Портрерт бейне бір портрет – картина сияқты болып, өз композициясына
портрерттеліп отырған адамнан басқа, пейзажды, алуан түрлі аксесуарларды
және тіпті, мысалы, К.Брюловтың Салт алты қызды немесе А.Герасимовтың
Ленин мінбеде сияқты әйгілі және басқада сан түрлі картинадағыдай алыс
пыландағы басқа адамдардың бейнесін енгізуі мүмкін. Мұндай жұмыстар портрет
пен тақырыптық картина арасындағы өтпелі жағдайға ие болады.
Бірақ станоктық тақырыптық картина яғни (архитектурамен
байланысты емес картина) тек Ренесанс дәуірінде ғана пайда болып, кең өріс
алды. Тақырыптық картина даму үстіндегі әрекетті көрсетеді: оған көз тастай
отырып, бейнелеген сәтке дейін не болғанын және одан кейін не болатынын
көрермен ойша сараптай алады немесе И. Крамской айтқандай – бір холысты
түсіндіру үшін екіншісінің қажеті жоқ.
Тақырыптық картина болмысты мейлінше толық және терең бейнелеп
көрсетеді, оның мүмкіндіктері шексіз әр алуан: ол тым үлкен және өте
кішентай болуы, сан қилы техникалық құралдарымен жасалуы, аса әлемдік
оқиғалар туралы тұлғалы баяндауы немесе тұрмыстық көріністі бейнелеуі
мүмкін.
Натюрморт та, пейзаж да портреттер де тақырыптық композицияның
құрамдас бөлігі болуы мүмкін.
Мазмұнының бағыты жағынан тақырыптық картиналарды өткен заман
оқиғаларын баяндайтын тарихи картиналар, шайқастар мен әскери жорықтарды
бейнелейтін баталдық (соғыс сюжетті) картиналар және суретшілер өтіп бара
жатқан өмірдің күнделікті көріністерін кейіптейтін тұрмыстық картиналар деп
қабылдаған.
Орыс өнерінде тақырыптық картина ХІХ ғасырдың екінші жартысында
мейлінше гүлденді. Бұл гүлдену орыс қоғамындағы революциялық өрлеудің
тікелей нәтижесі болды. Көркем сурет академиясын бітірушілердің И. Крамской
бастаған 14 алдыңғы қатарлы суретшілері. Академиядағы керітартпа тәртіпке
қарсы бүлік шығарып, диплом жұмысынан, сонымен бірге көптеген
жеңілдіктерден бас тартты. Олар Көшпелі көркем сурет көрмелерінің
серіктестігін ұйымдастырды және отандық өнер тарихына көшпелілер деген
атпен енді. Олардың өнері қоғамдық әуенділікке толы және айқын көрінген
публистикалық бағытқа ие болды. Олар салтанатты портреттердің және інжіл
мен мифологиялық көріністерді бейнелеудің орнына өздерімен замандас
халықтың өмірін бейнелеуге ден қойды.
И. Крамской, В. Перов, Н. Ге, Н. Ярошенко, И. Репин, В. Суриков
сияқты суретшілердің картиналары Третъяков галереясының негізгі өзегін
құрайды.
Контраст түстердің қарама-қарсылығы көркемдік әсерліліктің басты
құралдарының бірі болып есептеледі. Тақырыптық картинада контраст қандай да
бір тәсілдерді салыстырудан және түстік дақтардың орналасуына ғана емес,
сонымен бірге технологиялық және жеке-дара мінездемелерді салыстырудан да
көрінеді. И. Репиннің Запорождықтары немесе В. Суриковтың Бояр әйел
Морозова сияқты атақты картиналарын еске түсіріп көріңдерші. Фигуралар,
адамдардың тұру жағдайы, қимыл қозғалыстары бет- әлпеттері, осы бет-
әлпеттердегі есшаралар, қала берді, кімдер қаншалықты әр алуан десеңдерші!
Сендер кейіпкерлердің сипаттамасынан ұқсас екі деталъ таба алмайсыңдар бәрі
әр түрлі, бәрі контрастқа құрылған!
Италъяндық қайта өрлеу дәуірінің ұлы шебері Леонардо да Винчи осыған
үйреткен болатын: “Тарихи сюжеттерді салыстырғанда бірін екіншісімен
күшейтіп отыру үшін көршілес тура қарама-қарсылықтарды, олар неғұрлым жақын
болған сайын соғұрлым көбірек араластырып отырған, яғни сиықсызды көршілес
әсемдікпен, үлкенді кішімен, кәріні жаспен, күштіні әлсізбен араластырып
отырған жөн, және де мұны қаншалықты мүмкін болғанша сан құбылтып отырған
жөн”.
В. Суриковтың жоғарыда аталған картинасында мұндай контрасттар толық
дәрежеде пайдаланылған. Тобырға көз салып көріңдер - мынау басын иіп
ұнжырғасын түскен жас бояр қыз, бірақ оның ту сыртынан тағдырға мойын
сұнбаған монах қыздың қатал жүзі көз тігеді, үрейлі әйел жүздерімен қатар,
аңғал күлкі езуіне үйірілген бала көрінеді.
Бұл контрастқа королистік контраста өзектес жатыр. Тобыр тым ала-құла
көрінеді, онымен ақ қар және бояр әйел Морозованың қара киімі контрастқа
түседі. Ал мұның өзі дарманы сезінуді күшейте түседі. Осы картинада
контрастық салыстыру шексіз, бірақ, осыншалықты санқилы бола тұрып, бұл
картина – біртұтас терең көркем образ. Қазіргі совет суретшілері бұрынғы
шеберлердің дәстүрін жалғастырып келеді, тақырыптық кескіндеме олардың
творчествасында жетекші орын алады.
Ал бүгінгі таңда егемендік алып отырғанымызда суретшілеріміз еркін
тақырыпта ұлттық дәстүрде шығармашылық жұмыстарын өркениетті елдерімен
теңестіріп келеді.
1.2 Бейнелеу өнеріндегі табиғат көріністері
Пейзаж негізінен табиғат көрінісіне арналаған бейнелеу өнерінің жеке
бір жанры. Пейзажда құбылыс пен табиғат көрінісін, жарық пен әуені,
кеңістікті бейнелеу – адамның табиғатқа қатынасы мен дүниетанымының, ой мен
сезімінің сәтті көрініс беруіне тығыз байланысты. Пейзаж жанры П.П.
Рубенстің (Фландрия) өміршендікке толы, Ремрандтың (Голландия) терең
драматизм сезіммен астасқан, Д.Веласкестің (Испания) қанық боялуы,
Н.Пуссенің (Франция) қаһармандық әуен мен ойлыққа құрылған картиналарымен
толықты. Кескіндемеші Дж. Констебл (Англия) және К.Коро (Франция) әсем
табиғатпен қарапайым адамдардың күнделікті өмірі шынайлықпен бейнеленген
поэтикалық туындылар салды. Алдын ала салынып алған нобайлар мен эскиздерді
пайдаланып, табиғат көрінісін көлемді әрі көрікті етіп кескіндеген алғашқы
суретшілірдің бірі (Шөп арбасы 1821, дән алқабы, 1828; ұллтық
галареяда). Суретші еңбектері табиғаттың құбылмалы сәттерін дәл тұта
білуімен ерекшелінеді.
Француз кескіндемешісі Коро Камиль өзінің шығармаларында табиғатта
қарапайым әсерлі бейнеледі. Короның ауа мөлдірігін сәуленің жарқындығын
бейнелейтін полотноларының компоизициясы ширақ, форма жағынан айқын болуы
классикалық дәстүрдің әсері; бұл әсірсе оның тарихи пейзаждарында (Гомер
мен бақташылар 1845, Сен-Лоно музейі) байқалады. Кескіндемелерінде
табиғат көріністері мөлдір мұнарағак бөлінді. (Дауыл екпіні, 1865-70,
Москва). Коро табиғаттың бір сәтті құбылмалы қалпын сол сезінген күйінде
кескіндеумен импрессионистік пейзаждың негізін салушылардың біріне айналды.
Дүние жүзінде пейзаждың өркендеуіне XIX-XX ғасырдағы орыс
кескіндемешілерді И.К. Айвазовский (марина), И.И. Шишкин, Ф.А. Васильев,
А.И. Куинджи, И.И. Левитан, В.А. Серов, А.М. Васнецов т.б. шығармалары
пейзаж жанрының озық үлгілерінің біріне саналады.
Айвазовскийдің Дауыл, Хаос, Неополитан қызы атты суреттерінде
шексіз теңіз айдынын сидырып, оның дауылды күшімен тұңғиық тереңдігін,
толқын мен ойнаған ай сәулесін, күннің кешкі өрт шапағын, теңіз сұрапылымен
алысқан жандар ерлігінде (Тоғызыншы толқын, 1950, Ленинград орыс музейі)
бейнелей білді: Қара теңіз шығармасында теңіз кеңістігін, су мен сәуле
қозғалысын табиғи көрінісінде кенеп түсірген.
Орыс реалистік пейзажының негізін салушы Шишкин Иван Иванович орыс
пейзажы жайлы эстетикалық ой пікірді ұлғайтты, әрі орыс кескіндемесіне
орман көрінісін бейнелеуді қалыптастырды. Оның орыс табиғатының сұлулығын
кеңдігін көрсететін Қара бидай (1878), Көз жеткіссіз орман (1884),
Қарағайлы ормандағы таң (1889), Граф әйел Мордвинова орманы (1891), Ну
орман (1898) атты кең тынысты картиналарының авторы орыстың табиғат
суретшісі Ф.А. Васильев салған Нөсер алдында деген картинада табиғаттың
жан толықтар әсем көрінісімен үрейлі қалпы асқан шеберлікпен дәл
бейнеленді. Ялтада жүріп Дымқыл шабындық (1872), Иесіз диірмен (1872-
73) және соңғы шығармасы Қырым тауларында (1873) картиналарын салды.
Исаак Ильич Левитан 1880 жылдардың басында күңгірт колоритпен
бейнеленетін заттарды тым тәшпішпен көрсетуден арылып, бірте-бірте кең
тыныстылыққа, табиғаттың аса нәзік күйлерін ашып көрсетуге, эмоциялық
бейнені тұтас тұлғалауға (Күзгі күн Сокольники 1879) ойысты, ал осы тұста
салынған этюдтер сериясында (Өткел. Саввин свободасы этюд, 1884) пішінде
кескінге, көз ұшынан нюанс беретін колоритке ұмтылады. Еділ бойының сұлу
табиғаты (Еділ бойындағы кеш, 1888) Левитанның басты тақырыбының біріне
айналды.
Қазақ кескіндеме өнеріндегі алғашқы пейзаждық шығармалар XIX ғасырдағы
қазақтың ұлы ғалымы Шоқан Уалихановтың салған суреттерінен кездеседі.
Аякөз, Мерке, Ум, Қарқара бойы, Күнгей, Теріскей, Алатау мен Хан Тәңірінің
Мұзарт шындарын бейнелеген суреттерінде (Шатқалдағы керуен, Тасма
қаласының көрінісінде т.б.) документтік дәлдікпен образдылық ұштасып
келеді. Атамекені Сырымбет қыстауының, одан торанғылға дейінгі ауылдардың
топографиялық пейзажы – ел қонысын бейнелейтін тарихи, мәдени мән зор
еңбектер Ханшаның ескі үйінің сипаты, Жылқы отары, Корпустан елге
демалысқа барғанда жазылмыш суреттер, Бақсы, Үш әйел атты суреттердің
авторы Шоқан тас жазуларының ондағы көне заманның қағазға айнытпай кейінгі
ұрпақтың сол жазулар шешуіне жағдай жасайды.
Қазақстанда пейзаж жанры Совет өкіметі орнағаннан кейін кең етек алды.
Қазақ суретшілері Ә. Қастеев, Қ. Телжанов, Ә. Ысмайылов, Қ. Ходжықов, М.
Кенбаев, Н. Нұрмұхамедов, А. Ғалымбаева, О. Таңсықбаев, М. Темірғалиев, Т.
Тоғысбаев т.б. туған дер табиғатын әсерлі бейнелейді.
Әбубәкір Ысмайыловтың Қарағанды шахтасы (1930-32) графикалық Сарысу
даласы (1939-40) сұлу бояумен салынған топтамалары мен Торғайға таң атты
триптих, (1939-40), Бурабай (1971), Екібастұз (1974) атты
картиналарында социалистік дәуіріміздің кең тынысы, туған жер табиғаттың
сұлу көрінісі, тарихи және тарихи революция тақырып маңайы бейнеленген.
Қ.Т. Телжанов Домбыра әуендері, Атамекен екеуіде 1958, Көкпар
1960, Тыныштық 1964, Қыз қуу 1966 атты шағын поэтикалық көріністер мен
монументті еңбектердің, кең тынысы, әрі қанық бояулы триптихтардың Жол
басы, 1966-70, Бозаралдық, 1972 портреттердің авторы.
О. Таңсықбаев Туған өлке (1951, Ташкент), Қарақұм ГЭС-гі таң (1957
Москва), Шарбақ құрылысында атты пейзаждық Советтік Өзбекстанның әсем
табиғаты мен өлке тынысын шынайлықпен бейнеледі. Қазіргі күнде Өзбекстан
мұражайында 500-ге жуық жұмысы сақтаулы.
Таңғы көріністерін жазған суретшілер атап айтқанда, олар: Орал
Тансықбаев Қарақұм ГЭС-дегі таң (1957, Мәскеудегі шығыс халықтары өнері
музейі): орыс кескіндемешісі И.И. Шишкин Қарағайлы ормандағы таң (1889,
Третьяков галереяда): француз пейзажист Клод Лореннің орындаған Азан,
т.б. көптеген шығармалары.
Кешкі көріністі салғандардың бірі И.И. Левитан. Ол Еділде болғаннан
кейін Еділ бойындағы кеш (1888) тақырыбында сурет салған. Композициялық
айқындық пен дәлдікке, түрлі түстерді тылсымдылықпен өзара үйлесімде
бейнелеу дәрежесінде көтерілді (Кеш Алтын Қара су, 1889). 1890
жылдарындағы творчествасы сол кездегі орын өнеріндегі жалпы стилистік
іздеулерімен тығыс байланысты (Жазғы кеш, 1900).
Ге Николай Николаевич 60-жылдары шығармаларында жаңа Граковкада
драмалық, философиялық, этикалық проблемаларды бейнеледі (Құпиялы кеш).
Француз сұңғатшы Клод Лоррен библиялық, мифология және постреалды
сюжеттері бар мотивтерге арналған суреттер салған, циклді пейзаждар
орындалған (Кеш, Түн).
1.3 Майлы бояумен жұмыстар орындау, құралдар-саймандар мен материалдар
және жазу технолоиясы.
Суретшілер пайдаланатын барлық бояулар – пигмент қоспаса яғни дұрысын
айтқанда бояғыш зат және қандайда бір байланыстырғыш заттар әдетте зығыр,
кейде жаңғақ немесе көкнар майы болып табылады. Басқа майлар
пайдаланылмайды, немесе бұланып ұшып кетеді, яғни, ұзақ уақыт кеппей қояды.
Майлы бояулар кескіндемеде тек XVI ғасырда ғана пайдалана бастады.
Олардың көптеген қалын етіп те, сондай-ақ астынғы түс айқын байқалып
тұратындай, жеңіл, мөлдір етіп лессировкалап те жағуға болады. Кепкен кезде
бұл бояулар өзінің түстік өң реңін өзгертпейді.
Аяқталып біткен және кептірілген майлы бояумен салынған картинаға
бояулардың ашықтығын арттыру үшін арнайы лак жағады, мұндай лак кепкен
кезде шыны сияқты мөлдір пленка түзеді. Осы мақсат үшін мастика, даммара
және акрил, пісте лактары шығарылады.
Майлы бояумен жұмыс істеу үшін көбіне №2, №12 түрлі нөмірлердегі
жалпақ, қылшықты қыл қаламдар алынады. Маймен жұмыс істеген кезде бір
қылқаламды ғана амалдай тұруға болмайды, өйткені жұмыстың бұл техникасында
қылқалымды, мысалы акварельдегідей жұмсайды. Сондықтан суретшілер бір
мезгілде бірнеше қылқаламдарды – қызыл, жасыл және басқа өрнектер үшін жеке-
жеке пайдаланады. Ұсақ деталдарды салу үшін қолда жіңішке әрі жұмсақ
қылқаламның болғаны дұрыс, бәрінеде жұмсақ қылышықты (күзен қылышты)
қылқаламдарды пайдаланған жақсы болады.
Қылшықты қылқаламдар серпінді және тығыс топтастырылған болуы олардың
жекеленген қылшықтары сорайып шығып тұрмауы тиіс.
Нағыз шебер өзінің барлық аспаптарын, әсіресе қылқаламдарды үлгілі
тазалықта ұстайды, әйтпесе олар өте тез жарамсыз болып қалуы мүмкін.
Жұмысты бітіргеннен кейін суретші қылқаламды қағазбен, одан кейін жұмсақ
шүберекпен мұқият сүртеді, мұнан соң оларды керосинге салып қояды.
Керосиннен алынған қылқаламдарды жұмыс алдында тағы да қағазбен және
шүберекпен құрғатып сүртеді.
Суретші өз жұмысын пайдаланатын политра жоғары сапалы понерден немесе
тақтадан жасалады, соңғысы жақсы.
Саусаққа арналған тесіктің маңайы қалың, ал жеңіл болу үшін жоғарғы
және сол жақтағы шетіне қарай өте жұқа болады. Политра бояулардан майды
сорып алмау үшін, оған алдын ала оливті жақсылап сіңіріп, кептіреді. Жұмыс
аяқтылысы мен әр ретте палитраны мастихинмен тап-таза етіп тазартып, газет
қағазымен және шүберекпен сүртеді. Палитраны жууға болмайды.
Майлы бояулармен жұмыс істеу үшін сондай-ақ мастихин мен масленка
керек. Мастихин кенептен де, палитрадан да қажетсіз бояуларды алып
тастайтын ерекше формалы серпімді пышақ. Кейде оны суретшілер қылқалам
орнына пайдаланып, ерекше үлкен жағымдылар жасайды. Масленка – бұралатын
қақпағы және палитраға бекітуге арналған ерекше қысқышы бар шағын металл
құты.
Студияда немесе бейнелеу үйірмелерінде жұмыс молъберттерде
жүргізіледі. Жорық жағдайында, табиғат аясында (немесе суретшілер айтпақшы,
фанерде) жұмыс істеу үшін этюдник деп аталатын ерекше жәшік пайдаланылады.
Бұл шын мәнін жұмыс істеуге қажетті барлық қажетті заттар: палитра,
бояулар, қылқаламдар, мастихин, қарындаш немесе көмір, еріткіш шүберектер,
кенеп немесе картон сиып кететін кішкене жорық шеберханасы.
Майлы бояумен сурет салуға көптеген материал негіз бола алады.
Суретшілер картонға немесе тығыз чертеж қағазға этюдтерді жиі салады. Майлы
кескіндемеге арналған материалдың ішінде меніңше көп танылып, таралған
кенеп (холст), ол зығырдан, кендірден жасалады (ең жақсысы – зығырдан
жасалған кенеп). Ол ағаш рамаға (кергішке) керіледі. Оны үлкен қалпағы бар
обой шегелерімен қағу ұсынылады. Кенепті керген кезде оның жіптері
кергіштің жақтарын қиғаш болмай, параллелъ жүруін, оның өзінде кесе
көлденең жіптер (арқау) тік, ал ұзынына бойлай созылған жіптер (негіз)
көлбеу орналасуын қадағалау керек. Кенепті алдымен қысқа жақтардан, сосын
ұзын жақтардан, ортадан бұрыш жақтарға жылжи отырып, керіп, бекіткен жөн.
Майлы кескіндеме арналған кергіш өте мықты болуға және жақсы
кептірілген ағаштан жасалуға тиіс. Үлкен кергіштер айқастырылған табан
ағаштармен безендіріледі.
Кергіштің ағаштары таза сүргіленген бояуға, ал олардың сыртқы түрі,
оған кенеп тиіп турмауы үшін, ішке қарай біршама қиғаш тұруға тиіс.
Майлы бояумен кескіндеме салуға кенепті, картонды, немесе қағазды бір
жолы дайындау үшін оларды грунттау керек. Грунттелген материалдар бояу
қабатын мықты ұстайды әрі одан майды сорып алмайды деуге болады, мұның
өзі оны берік әрі ұзақ мерзімді етеді.
Майлы бояумен жұмыс істеудің негізгі ерекшелігі жартылай дымқыл,
жартылай кепкен бояу бетімен жұмысты онан әрі жалғастыра беруге болмайды,
не кенеп бетіне жазылған жаңа түскен күйінде дымқыл тұрған кезде салуға
болады, яки картинаны бірнеше күнге қалдырып, оның кептіріп алып, қайтадан
бояу қабатының үстімен салуды жалғастыруға болады.
Әрбір шебер өз жұмыс технологиясын өз тәсілдерін талдайды. Екі
көрнекті совет суретшілері жанршы Б.Иогансон мен пейзажшы – Я.Ромастың
картиналар салу техникасымен танысайық.
Б.Иогансон картина жасау үстіндегі өз жұмыс техникасын былай
сипаттайды. Кенепке суретті көмірмен, оның үстіне нобай емес, контурлық
сурет емес, жарық пен көлеңкені түсіре отырып, жасайды. Сурет біткен кезде,
кескіндеме үшін қажетті контурларды бәрі тушпен жүргізіліп шығады. Ал көмір
жұмсақ шүберекпен сүртіліп тасталады. Содан соң кенеп кескіндемелік маймен
майланады да контурлық сурет бойымен тушпен жалпақ қылқалам арқылы боямай-
ақ бояусыз бояулармен бастапқы да жалпылама тез салып шығады.
Оның мақсаты – картинадағы басты жарық пен көлеңкелерді және түстік
қатынастарды белгілеу.
Кейде бастапқы боямалау бір бояумен мысалы, охрамен жасалады. Осылайша
бүкіл форма сомдалып шыққан кезде қатты
Көлеңкеленген жерлер екінші мәрте: енді көп бояулармен, бірақ тағы да
ақ бояуларсыз, лессировкаланып, яғни жіңішке мөлдір қабаттармен сызбаланып
шығады. Бірінші бояу қабаты кепкеннен кейін, екінші бояулар кезде, кенеп
тағыда маймен сүртіледі. Б.Иогансон: Маймен қандай жағдай болғанда да
палитра бетінде емес, кенеп бетінде болуға тиіс - дейді.
Бояумалау бейне бір картина онан әрі сызбалауды талап етпейтіндей
аяқталған сияқты түрге ие болуға тиіс. Кейін оны сендер, бәлкім, талай рет
сызбалайтын болсандар, бірақ жұмыстың басынан-ақ аяқталған түр беруге,
жетілдіруге ұмтылу керек.
Боямалау жасаған кезде боямаларды сұйылту үшін майдың, лакпен
скипидардың қоспасы алынады. Олардың ара қатынасы тәжірибеге арай
белгіленеді, алғашқы да бірдей етіп салуға болады.
Боямалауға бояулардың, әсіресе көлеңкелердің бояулардың күрделі
қоспаларды жасамаңдар – түс салыстырмалы түрде алғанда шамалас болуы
мүмкін: жұмыс басында болған жол беруге болады. Жалпақ бояуларды
есептемегенде, үш бояудан көп араласытырылмаған жөн. Жұмыстағы оң – реңді
дұрыс алынбаған немесе оны ағарту қажет жерлерді өшіргішпен, бірде бояуды
толық кетіре, бірде олардың қабатын аздап қана әлсірете отырып, өшіреді.
Сурет салуды картинадағы ең күңгірт жерлерден – меншікті және түспе
көлеңкелерден бастау керек.
Нақ осы көлеңкелерде картинаның колористік құрылысы – кескіндеменің
бірлігі мен гармониясы мейлінше толық көрінеді. Көлеңкелер әрқашан дерлік
бір ортақ түстік рефлекспен – аспаннан қабырғалардан және т.б. түскен
көлеңкелермен, жартылай өнді жартылай өңдермен ашық өңді ашық өңдеремен
салыстырып отырған абзал. Боямалары кеткен кезде оны тағы да маймен сүртеді
де картинаны біржола жазуға кіріседі. Жұмыстың осынау бір ақырғы сатысының
міндеті – шамалас, алынған жерлерді түстердің ауысуы нюанстарының беретін
ұсақ жағымдылардың көк түсті мозаикасына айналдыру болуға тиіс.
Кескіндемедегі жарық былай беріледі: ақ бояулармен жекелеген жерлерге
күшті өң береді және оны көлеңкеге біртіндеп әкеле отырып, олармен қою,
бояуын қалың етіп форманы салады, мұнда мүмкіндігінше боямаларды (ақ
бояуларсыз кескіндеме) тиіспей қалдыруға тырысады. Полотно кепкен кезде,
оны сарымсақпен, ал одан кейін пиязбен сүртеді және тағы бір рет жарықты,
бұл жолы ақ бояулармен жеңіл лессировкалап салады. Жекелеген, ең жарық
нүктелерде таза ақ бояуларға дейін жетуге болады.
Пейзажист Я. Ромас композициялық шешімі жағынан күрделі картиналар
үшін міндетті түрде картон жасайды. Онда бүкіл жарық пен көлеңкелік суретті
егжей-текжейлі салады. Ол, мысалы, Ениседегі қарауыл өгіз атты картинасын
жасау үстіндегі өзінің одан арғы жұмысы туралы міне былай деп жазады: Мен
ашық жылы түскен – бұлттар мен олардың көлеңкелерімен бастаймын; содан соң
көк аспанды саламын. Аспанды бір-ақ рет салу керек! Бұл, әрине, оны бір-екі
сағатта салу керек деген сөз емес, жоқ, оны бірнеше күн қатарынан салуға да
болады, бірақ мейлі жүз рет салсаң да, өзін табиғатта байқаған қайталанбас
күйде ұстай алу және кенептен бере білу үшін, бір-ақ рет салу керек.
Пейзаждағы аспан, мен үшін бүкіл картинаға арналған негізгі оң болып
табылады, сондықтан кескіндемелік процесті содан бастайсың...
Мен сұйытылған өте ашық көк бояумен кенеп бетіне жартастың (өгіздің)
суретін саламын да оның жоғарғы жағынан тастардың, таулардың, негізгі түсін
белгілеймін. Жирен түс – жердің түсі, ал содан жартастың өз массасы түсінің
құбылуы мен тастың түсі: жақынырақ – алысырақ, жылырақ- суықырақ, - мұның
бәрі кейін болады, ең алдымен бүкіл жартасты негізгі, жалпы түсін анықтап
білу керек.
Пейзаждың алыс түкпірінде көк мұнар жамылып көрініп тұрған тауларды
мен аспаннан кейін сол мезетте-ақ салдым. Содан кейін мен судың негізгі
түсін және пейзаждың барлық басқа бөліктерінің бүкіл негізгі түстерін
жүргізіп шықтым: аспан - көгілдір, бұлттар – жылы түсті, алыстағылар-
көкшіл, су – жирен, жартас – сұр – охра, алдыңғы қатардағы ағаштар – қара
жасыл; бәрі негізгі өңдермен жүргізіп шықтым. Ал содан кейін боямалау
қабаты жақсылап кепкен кезде, мен бояулардың өң реңдік үйлесімін тудыру
үшін, оны ертуші лагымен жұқалап жаба отырып, түстің, өңдердің, жартылай
өңдердің, рефлекстердің құбылуын көбіне жұқалап жасай бастаймын, бірақ
кейбір жерлерде корпусты (қалыңдатып) да, жартылай корпусты (жартылай
қалыңдатып) да бояу жағуға, әсіресе жарықтарды, ұмтыла отырып, жұмыстың осы
кезеңінде, тұтас алғанда да сондай-ақ оның деталдарына пейзаждың
материалдық жағынан мейлінше бай болуына қол жеткізген.
Картина үстінде жұмыс істей отырып, мен заттың өзін зерттеуден...
кетемін, оның өзінде осы тақырыпқа өзім салған жекелеген этюдтарға жиі
қарап отырамын. Бұл жағдайда этюдта мен үшін пейзаждың кейбір бөліктерінде
түстің түске қатынасына анықтауыма көмектесетін қажетті анықтама материал
болып табылады. Картина үстінде жұмыс жасаған кезде этюдтарды тарту
қажет... Этюдтар, әсіресе олар картинаның өзі де әйгілеп тұрған табиғаттың
сол бір күйін беретін жағдайларда өте пайдалы.
1.4. Кескіндемедегі түстер, колоридтер және жұмыстың орындалу барысы
Кескіндемеге түс бәрін айқындайды, мұнда ол жетекші орынға ие болады
және барлық күш – қуатымен өркен жаяды. Түс кескіндеменің жаны. Шынында да
реалистік кескіндеменің көркемдік құралдардың негізін суретпен және
жарықпен көлеңкемен бірлікте түс құрайды. Бірақ кескіндемедегі түс деп нені
түсінеміз? Бәлкім, бізге тәжірибеден белгілі заттардың болмағандығы болар?
Байқасақ, олай емес, басқаша неғұрлым күрделі нәрсе екен. Кескіндеме –
біздің қайсы бір заттар түралы білімдеріміз жөніндегі протоколдық есеп
емес, осы білімдерге сәйкес суретті боямалау емес, түстік жағдайы оны нақты
жағдайларда біз қабылдағанымыздай етіп, көркем бере білу. Біз қиярдың -
жасыл, қызанақтың - қызыл, ал қардың - ақ екенін тәжірибеден білеміз. Біз
картинада оларды осындай бояулармен бояй аламыз ба? Бұл сұраққа ия деп
те, жоқ деп те жауап беруге болар еді. Жасыл қиярды кескіндемелік
шығармаларда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Бейнелеу өнерінің саласы кескіндеме өнері туралы
1.1 Кескіндеме өнерінің шығу және даму тарихы, түрлері ... ... ... .6
1.2 Кескіндеме өнерінен жазылған табиғат
көріністері ... ... ... ... ..13
1.3 Майлы бояумен жұмыстар орындау, құрал-саймандар,
материалдар және жазу
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.4 Кескіндмедегі түстер, колориттер және жұмыстың
орындалу
барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...22
2 Мектептегі бейнелеу өнері оқыту әдістемесі
2.1 Бейнелеу өнерін мектепте оқятудың маңызы мен міндеті ... ..30
2.2 Тақырыптық сурет салу сабақтарын жүргізу әдістемесі ... ... .32
2.3 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын
ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру
... ... ... ... ... ... ... .34
2.4 Бейнелеу өнері сабағында затқа қарап сурет
салудың маңызы мен
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 41
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
Кіріспе
Қазіргі таңда дүние жүзінде жүріп жатқан заманына өзгерістерінен келер
ғасырдың өмір сипаттарын аңғармау тіптіде мүмкін емес. Өйткені жер бетіндгі
сан – алуан халықтардың өз ара ой олғаныстары мен қол созған үміттері осыны
байқатады. Адамзат қоғамы ізінен қай кездегісінен әлде қайда есейгендігін
ерекше аңғартып отыр. Осынау таңғажайып тамаша өзгерістердің қозғаушы
күшіне айналып отырған Отанымыздың келбеті бүкіл жер шарындағы күллі
халықтардың алдына мерейі өсіп адамзат қауымының жаңаша ойлау жүйесінің
қалыптастыруда елеулі үлес қосуда. Осының бірден – бір айғағындай бүкіл
елімізді сан алуан халықтарды да өзінің өткен тарихы мен ұлттық
мәдениеттерін шындық таразысынан өткізіп қана қоймай шын мәніндегі
ұлтаралық теңдік әр республиканың егеменді дербестіктерін жаңа
қалыптастыруға бет бұрып отыр.
Қазіргі кезде егеменді алған еліміз өздерінің өмір тіршіліктеріне
үстемділік пен танылған құбылыстарды жойып жаңаша ойлаудың құдіреті мен
ондаған жылдар бойы бұзылған ата-дәстүрлерімен халықтық педогикасын қалпына
келтіруге бет бұрды.
Менің жұмысымның негізгі мақсаты, өсіп келе жатқан жас ұрпақтың бойына
өнер шығармалары арқылы өз туған жеріне деген сүйіспеншілігін, өнерге деген
қызығушылығын арттыру, патриоттық сезімін ояту, оқушылардың ой-өрісін
дамыту, эстетикалық тәрбие беру болып табылады.
Әлем көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда
өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз
байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа
қырынан дамытып, қайтадан жасандырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін
Жаратылыс адамы теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму
белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет
өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн. Бұл арада
тек табиғатты рухани игерудің өзіндік ерекшелік үлгілерін ескере отыру
керек - ақ.
Дипломдық жұмыстың нысаны Үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің
әдістемесін оқыту үрдісі.
Дипломдық жұмыстың пәнi: Үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің
әдістемесін оқыту
Дипломдық жұмыстың мiндеттерi:
– Үйірме жұмыстарында кескіндеме салу арқылы оқытудың мазмұны
мен әдістемесін анықтап, теориялық тұрғыдан негіздеу;
Дипломдық жұмыстың идеясы: мектеп оқушыларына бейнелеу өнерiн оқытуды
үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің көркемдiк бiлiмiн ұлттық өнер
негiзiнде жетiлдiру нәтижесінде жалпы адамзаттық өнер дәстүрлерін
меңгерген, қазіргі заман талабына сай жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал
етеді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кiрiспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен, қосымша және суреттерден тұрады.
1 Кескіндеме өнерінің шығу және даму тарихы
1. Кескіндеме өнерінің шығу және даму тарихы, түрлері
Кескіндеме - өнер әлемдегі орасан зор, өзіне еліктірліп әкететін,
сиқырлы аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы
ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келген. Сан ғасырлар бойына
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп
отырды, бір стилдің орнын екінші стилъ басар, бәрі бір кескіндеме жасап,
дами берді.
Басқа өнерлердің арасында кескіндемеші суретшінің қырағы көзі
шалғанның бәрін мейлінше толық бере алса керек. Сан жүздеген жылдар бойы ел
табиғаттан үйреніп, дүниені қызғылықты ететіндердің бәрін – бейнелеудің
таңдай қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты. Оның бейнелеу құралдары
шексіз бай бола бастады. Сызықтардың өте батыл жүргізілуі, бояулардың бай
үндестігі, жарық пен көлеңкенің батыл, күтпеген контрастары, бейнелеп
отырған нәрсені орналастырудағы ойлы мөлшерлестік және айқын логика,
қиялдың қызықты құбылмалығы – осының бәрі кескіндемеде өз міндеттерін шешу
үшін берілген. Рыцарь сауыттарының жылтылын, жібек маталардың асқан
әдемілігін нәзіктігін және ағаштардың дөрекі қабығын көзге түсетіндей етіп
беру тіс қаққан кескіндемешіге қиындық келтіре қоймайды. Кең жайылған
емендердің қуатын, көктемдегі қайындардың жан жадыратып жасыл жапырықтарын,
қаһарлыда асқақ аспанда, мөлдір-сұр тұманды және айлы түндердің тылсым,
жұмбақ әлемін, бауырқанған көк теңізді сендерге қызықты, сан қырлы
кескіндеме өнері көрсетіп бере алады.
Ал ең ғажабы бұл емес. Бар ықыласымен берілген суретші шапшаң, батыл
да нәзік қимылмен кенеп бетіне қылқаламмен бояу жағады – міне енді одан
сендерге тірі адам көз тастайды. Суретші оның жүзіндегі көзге малына
қоймайтын ой нышандары мен құмтарлықтарын таңғажайып қырағылықпен кенеп
бетіне түсірген және бір мезгілде сендерге оның жан дүниесін ашып берген...
Кескіндеменің ұлы мәні мынада: ол сансыз жүректерді бір мәнде
ойда, бір күшті сезімде бірге соғуға мәжбүр етеді. Ол шапшаң, бірден әсер
етеді, оның тілі халықаралық тіл. Оған аудармашылар қажет емес. Оның
алдында уақыттың өзі шегінеді.
Кескіндеме – бұл майлы бояулармен жасалған және багет рамаға
салынған, біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Кескіндеме ұғымы
кең әрі мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы түрлі сулы бояулармен
– темперамен, гуашьпен, акварельмен салынған кескіндеме болады. Тіпті аздап
боялған суретке пастелъ ауысатын кескіндеме бар, жартылай гравюра –
кескіндеме (монотипия ) бар.
Мұның бәрі станоктік, яғни станокта (мольберт) жасалатын кескіндеме.
Монументтік кескіндеме де болады. Оның үлгілерін біз ғимараттардың
қабырғаларынан көреміз. Мұнда кескіндеме арнайы техникада әк сүтіне
араластырылған бояулармен жаңа сылақ бетінде жиі жасалады (фреска). Мүлдем
бояусыз – ақ істелетін өзінше ерекшелігі бар монументтік кескіндеме де бар.
Бейне түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен жасалады (мозайка).
Сондай-ақ жарықтанатын кескіндеме – шыныдан жасалған картинадан
өтіп түрлі-түсті жарық түсіретін кескіндеме де болады (витраж).
Кескіндеме шеберлері әр заманда әр түрлі әдіс қолданған. Ол көбіне-
көп қандай тәсіл, қандай бояудың пайдалануына тікелей байланысты. Мәселен,
қайта өрлеу дәуірінің шеберлері салған суретте қай бояудың қалай жағылғаны,
қылқаламның кенеп бетіне қалай тигені байқалмайды. Ол үшін олар негізгі
бояу кепкеннен кейін үстін жұқалап, үстеме түссіз бояу жағатын болған.
Мұндай әдісті лессировка дейді.
Кейін суретшілер қылқаламның ізін жасырмауды әдетке айналдырды. Біреу
кенепке бояуды қылқаламның ұшын тиер-тигізбес қып жұқалап жағады.
Екіншілері бояуды баттитып–баттитып батыл жағады да, өзіне керек реңді
бірте-бірте сатылап емес, бірден табады. Мұндай әдіс бейнелеп отырған
нәрсенің түрі мен көлемін дәл жеткізуге көп септік жасайды.
М. Врубелъдің Раушан гүл натюморты акварелі мүлдем басқаша. Жалғыз
тал әсем гүл мөлдір стаканға малынып тұр, оның айналасында ештеңенің суреті
салынбаған – суретші тек осы раушан гүлін ғана қызықтайды, қалғанның бәрі
оған маңызды емес. Бейне бір нәзік фарфордан құйылғандай болып көрінетін
осынау бір жалғыз ілікті раушан гүлі суретшінің сұлулық жайындағы арманын
кейіптейді. Осылайша натюрморттарда автордың өмірді қабылдауын білдіретін
өлі табиғаттың мүлдем алуан түрлі образдардан берілуі мүмкін.
Пейзаж (‘Pausade’ деген француз сөзінен шыққан) – ландшафта табиғатты
бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс
елдерінде (VІІ-Хғ) Европадағыдан ертерек қалыптасқан. Европалық кескіндеме
ол ХVІІ ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, содан кейін Голландияда
ерекше жоғары дамыды. Орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі ХІХ ғасырдың соңына
тұспа-тұс келеді. (Левитан, К. Коравин, Н. Рерих және басқада көптеген
суретшілер).
Пейзаж – қайсы бір жерлерде жай айнытпай бейнелей салу емес. Онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр. Адам
өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді.
Бұлт торлаған аспан, теңіз толқындары, ормандар мен таулар жүздеген,
мыңдаған жылдар бұрын қандай болса, сондай күйінде қалады. Бірақ, осы бір
өзгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше көріп, түрліше
бейнелейді. ХVІІ ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз
үнемі дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді. Олар табиғат сұлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз – сауда мен жұмыс орны,
тіршілік әрекетін іздестіретін кеңістік.
Теңіз көріністерін салуды сүйетін суретшілерді латынның marinus -
теңіз деген сөзінен шығарып маринистер деп атайды. Орыс маринистерінің ең
көрнектісі И.К. Айвазовский болды. Бұл өмір бақи бірде бұлқан-талқан тулап,
бірде моп-момақан тыныш жататын теңіз жазирасын бейнелеп өтті.
Бір табиғи мотивтің өзі суретшінің қылқаламынан мүлде басқа толысуға,
басқаша түске ие бола отырып шебердің талғамын, көзқарастарынан, көңіл
күйін береді.
Оның үстіне, мәңгілік табиғат тіршілігіне уақыт өтуімен бірге жаңа
әуендер енеді, табиғат адамның әсерімен өзгеріп отырады. Темір жолдар,
автомобилъ жолдары, жоғары вольтты электр желілерінің сорайған
діңгектерімен сымдары, аспанда ұшқан реактивтік самолеттың будақтаған ізі –
осының бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мұны қазіргі заманғы суретші аңғармай
тұра алмайды. Пейзаж және натюрморт әлбетте, тақырыптық картинаның құрамдас
бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді
қосалқы рол атқарады.
Портрет. Бұл жанр басқалардан бұрын пайда болды. 3 мың жылдан астам
уақыт бұрын жасалған скулъптуралық Египет портреттері 2 мың бұрынғы
мозайкалар Рим және темпиралық фасан портреттері белгілі. Адамдар әрдайым
өз бейнесін көргісі келеді, ал ежелгі египеттіктер қайтыс болған адамның
жаны портретке көшеді деп есептеді.
Үлкен шебердің шабытты қолымен жазылған әрбір портрет шынында да
рухтанғандай болады, портретке түсірілген бет- әлпетте ой-қайғы, күйініш,
қуаныш, күрделі және кейде қиын бүкіл өмір жолының көрінісі жатады.
Портреттің бірінші және қажетті сапасы – оның түп нұсқауымен
ұқсастығы. Бірақ бұл математиктер айтатындай, қажетті, бірақ жеткіліксіз
шарт. Адамның сыртқы белгілерінің арғы жағынан біз бейнелеушінің ой-
арманын, қуаныш-күйінішін, ішкі жан дүниесін тап басып, сезінуге тиіспіз.
Тек осылардың бәрі ғана бейнені портрет етеді. Осылай ғана бейнеленген
адамдар тіпті бізге мүлдем бейтаныс болғанның өзінде бізді көз салуға ойға
шомуға және тебіренуге мәжбүр етеді.
Кез келген суретші, біреудің бейнесін жасағанда тек оның бет әлпетін
ғана емес, ішкі жан дүниесін де жеткізуге ұмтылады. Совет суретшісі Н.М.
Нестеров, И. Павлов портретінде жасының егделігіне қарамастан күш пен
жігерге толы, өмірге құштар ғалымның қайсар шабытын бейнелеуге тырысқан.
Мүсін мен сурет өнерінде адам дидарын бейнелеу ешқашан назардан қалып
көрген жоқ. Алайда портрет жанрының ерекше етек жайған тұстары болған. Ескі
Рим мен Қайта өрлеу дәуірі – голланд Рембрандт Харменс Ван Рейн мен Франс
Галъс, фламанд Антонис Ван Дейк пен испан Диего де Силъва Веласкес сынды
ұлы шеберлер өмір сүрген. (ХVІІ ғасыр)
Портреттер өзінің сипаты жағынын алуан түрлі болады. Бір портреттер
адамды дәріптеу, оны барынша әсемдікпен сәндікке көрсету үшін жазылады. Бұл
ХVІІІ ғасырда орыс өнерінде мейлінше кең тараған парадтық портреттер. Ф.
Рокотов, Д. Левицкий, В. Боровиковский атақты ақсүйектердің нәзікте әсем,
тамаша портреттерін жасады. Екінші портреттер адамды әдеттегі, күнделікті
кейіпте көрсетеді. Бұл интимдік, психологиялық портеттер деп аталады.
Портреттік жанрдың ерекше түрі топтық портрет болып табылады. (Рембрандтың
Синдиктер, Түнгі күзет, И. Репиннің Құдіретті топ композиторлары
полотно картиналары).
ХІХ ғасырдың орыс суретшілері тегі арқылы емес, ел алдындағы еңбегі,
таланты арқылы даңқы шыққан адамдардың портреттерін туғызды. Оларда
адамдардың сырт ажары емес, күрделі ішкі жан дүниесіне, рухани әлпетіне
көбірек назар аударылған. И. Репин, В. Серовтар не тамаша портрерттерін
қалдырды. Оларда өз замандастарының өшпес бейнесі жасалған.
Портрерт бейне бір портрет – картина сияқты болып, өз композициясына
портрерттеліп отырған адамнан басқа, пейзажды, алуан түрлі аксесуарларды
және тіпті, мысалы, К.Брюловтың Салт алты қызды немесе А.Герасимовтың
Ленин мінбеде сияқты әйгілі және басқада сан түрлі картинадағыдай алыс
пыландағы басқа адамдардың бейнесін енгізуі мүмкін. Мұндай жұмыстар портрет
пен тақырыптық картина арасындағы өтпелі жағдайға ие болады.
Бірақ станоктық тақырыптық картина яғни (архитектурамен
байланысты емес картина) тек Ренесанс дәуірінде ғана пайда болып, кең өріс
алды. Тақырыптық картина даму үстіндегі әрекетті көрсетеді: оған көз тастай
отырып, бейнелеген сәтке дейін не болғанын және одан кейін не болатынын
көрермен ойша сараптай алады немесе И. Крамской айтқандай – бір холысты
түсіндіру үшін екіншісінің қажеті жоқ.
Тақырыптық картина болмысты мейлінше толық және терең бейнелеп
көрсетеді, оның мүмкіндіктері шексіз әр алуан: ол тым үлкен және өте
кішентай болуы, сан қилы техникалық құралдарымен жасалуы, аса әлемдік
оқиғалар туралы тұлғалы баяндауы немесе тұрмыстық көріністі бейнелеуі
мүмкін.
Натюрморт та, пейзаж да портреттер де тақырыптық композицияның
құрамдас бөлігі болуы мүмкін.
Мазмұнының бағыты жағынан тақырыптық картиналарды өткен заман
оқиғаларын баяндайтын тарихи картиналар, шайқастар мен әскери жорықтарды
бейнелейтін баталдық (соғыс сюжетті) картиналар және суретшілер өтіп бара
жатқан өмірдің күнделікті көріністерін кейіптейтін тұрмыстық картиналар деп
қабылдаған.
Орыс өнерінде тақырыптық картина ХІХ ғасырдың екінші жартысында
мейлінше гүлденді. Бұл гүлдену орыс қоғамындағы революциялық өрлеудің
тікелей нәтижесі болды. Көркем сурет академиясын бітірушілердің И. Крамской
бастаған 14 алдыңғы қатарлы суретшілері. Академиядағы керітартпа тәртіпке
қарсы бүлік шығарып, диплом жұмысынан, сонымен бірге көптеген
жеңілдіктерден бас тартты. Олар Көшпелі көркем сурет көрмелерінің
серіктестігін ұйымдастырды және отандық өнер тарихына көшпелілер деген
атпен енді. Олардың өнері қоғамдық әуенділікке толы және айқын көрінген
публистикалық бағытқа ие болды. Олар салтанатты портреттердің және інжіл
мен мифологиялық көріністерді бейнелеудің орнына өздерімен замандас
халықтың өмірін бейнелеуге ден қойды.
И. Крамской, В. Перов, Н. Ге, Н. Ярошенко, И. Репин, В. Суриков
сияқты суретшілердің картиналары Третъяков галереясының негізгі өзегін
құрайды.
Контраст түстердің қарама-қарсылығы көркемдік әсерліліктің басты
құралдарының бірі болып есептеледі. Тақырыптық картинада контраст қандай да
бір тәсілдерді салыстырудан және түстік дақтардың орналасуына ғана емес,
сонымен бірге технологиялық және жеке-дара мінездемелерді салыстырудан да
көрінеді. И. Репиннің Запорождықтары немесе В. Суриковтың Бояр әйел
Морозова сияқты атақты картиналарын еске түсіріп көріңдерші. Фигуралар,
адамдардың тұру жағдайы, қимыл қозғалыстары бет- әлпеттері, осы бет-
әлпеттердегі есшаралар, қала берді, кімдер қаншалықты әр алуан десеңдерші!
Сендер кейіпкерлердің сипаттамасынан ұқсас екі деталъ таба алмайсыңдар бәрі
әр түрлі, бәрі контрастқа құрылған!
Италъяндық қайта өрлеу дәуірінің ұлы шебері Леонардо да Винчи осыған
үйреткен болатын: “Тарихи сюжеттерді салыстырғанда бірін екіншісімен
күшейтіп отыру үшін көршілес тура қарама-қарсылықтарды, олар неғұрлым жақын
болған сайын соғұрлым көбірек араластырып отырған, яғни сиықсызды көршілес
әсемдікпен, үлкенді кішімен, кәріні жаспен, күштіні әлсізбен араластырып
отырған жөн, және де мұны қаншалықты мүмкін болғанша сан құбылтып отырған
жөн”.
В. Суриковтың жоғарыда аталған картинасында мұндай контрасттар толық
дәрежеде пайдаланылған. Тобырға көз салып көріңдер - мынау басын иіп
ұнжырғасын түскен жас бояр қыз, бірақ оның ту сыртынан тағдырға мойын
сұнбаған монах қыздың қатал жүзі көз тігеді, үрейлі әйел жүздерімен қатар,
аңғал күлкі езуіне үйірілген бала көрінеді.
Бұл контрастқа королистік контраста өзектес жатыр. Тобыр тым ала-құла
көрінеді, онымен ақ қар және бояр әйел Морозованың қара киімі контрастқа
түседі. Ал мұның өзі дарманы сезінуді күшейте түседі. Осы картинада
контрастық салыстыру шексіз, бірақ, осыншалықты санқилы бола тұрып, бұл
картина – біртұтас терең көркем образ. Қазіргі совет суретшілері бұрынғы
шеберлердің дәстүрін жалғастырып келеді, тақырыптық кескіндеме олардың
творчествасында жетекші орын алады.
Ал бүгінгі таңда егемендік алып отырғанымызда суретшілеріміз еркін
тақырыпта ұлттық дәстүрде шығармашылық жұмыстарын өркениетті елдерімен
теңестіріп келеді.
1.2 Бейнелеу өнеріндегі табиғат көріністері
Пейзаж негізінен табиғат көрінісіне арналаған бейнелеу өнерінің жеке
бір жанры. Пейзажда құбылыс пен табиғат көрінісін, жарық пен әуені,
кеңістікті бейнелеу – адамның табиғатқа қатынасы мен дүниетанымының, ой мен
сезімінің сәтті көрініс беруіне тығыз байланысты. Пейзаж жанры П.П.
Рубенстің (Фландрия) өміршендікке толы, Ремрандтың (Голландия) терең
драматизм сезіммен астасқан, Д.Веласкестің (Испания) қанық боялуы,
Н.Пуссенің (Франция) қаһармандық әуен мен ойлыққа құрылған картиналарымен
толықты. Кескіндемеші Дж. Констебл (Англия) және К.Коро (Франция) әсем
табиғатпен қарапайым адамдардың күнделікті өмірі шынайлықпен бейнеленген
поэтикалық туындылар салды. Алдын ала салынып алған нобайлар мен эскиздерді
пайдаланып, табиғат көрінісін көлемді әрі көрікті етіп кескіндеген алғашқы
суретшілірдің бірі (Шөп арбасы 1821, дән алқабы, 1828; ұллтық
галареяда). Суретші еңбектері табиғаттың құбылмалы сәттерін дәл тұта
білуімен ерекшелінеді.
Француз кескіндемешісі Коро Камиль өзінің шығармаларында табиғатта
қарапайым әсерлі бейнеледі. Короның ауа мөлдірігін сәуленің жарқындығын
бейнелейтін полотноларының компоизициясы ширақ, форма жағынан айқын болуы
классикалық дәстүрдің әсері; бұл әсірсе оның тарихи пейзаждарында (Гомер
мен бақташылар 1845, Сен-Лоно музейі) байқалады. Кескіндемелерінде
табиғат көріністері мөлдір мұнарағак бөлінді. (Дауыл екпіні, 1865-70,
Москва). Коро табиғаттың бір сәтті құбылмалы қалпын сол сезінген күйінде
кескіндеумен импрессионистік пейзаждың негізін салушылардың біріне айналды.
Дүние жүзінде пейзаждың өркендеуіне XIX-XX ғасырдағы орыс
кескіндемешілерді И.К. Айвазовский (марина), И.И. Шишкин, Ф.А. Васильев,
А.И. Куинджи, И.И. Левитан, В.А. Серов, А.М. Васнецов т.б. шығармалары
пейзаж жанрының озық үлгілерінің біріне саналады.
Айвазовскийдің Дауыл, Хаос, Неополитан қызы атты суреттерінде
шексіз теңіз айдынын сидырып, оның дауылды күшімен тұңғиық тереңдігін,
толқын мен ойнаған ай сәулесін, күннің кешкі өрт шапағын, теңіз сұрапылымен
алысқан жандар ерлігінде (Тоғызыншы толқын, 1950, Ленинград орыс музейі)
бейнелей білді: Қара теңіз шығармасында теңіз кеңістігін, су мен сәуле
қозғалысын табиғи көрінісінде кенеп түсірген.
Орыс реалистік пейзажының негізін салушы Шишкин Иван Иванович орыс
пейзажы жайлы эстетикалық ой пікірді ұлғайтты, әрі орыс кескіндемесіне
орман көрінісін бейнелеуді қалыптастырды. Оның орыс табиғатының сұлулығын
кеңдігін көрсететін Қара бидай (1878), Көз жеткіссіз орман (1884),
Қарағайлы ормандағы таң (1889), Граф әйел Мордвинова орманы (1891), Ну
орман (1898) атты кең тынысты картиналарының авторы орыстың табиғат
суретшісі Ф.А. Васильев салған Нөсер алдында деген картинада табиғаттың
жан толықтар әсем көрінісімен үрейлі қалпы асқан шеберлікпен дәл
бейнеленді. Ялтада жүріп Дымқыл шабындық (1872), Иесіз диірмен (1872-
73) және соңғы шығармасы Қырым тауларында (1873) картиналарын салды.
Исаак Ильич Левитан 1880 жылдардың басында күңгірт колоритпен
бейнеленетін заттарды тым тәшпішпен көрсетуден арылып, бірте-бірте кең
тыныстылыққа, табиғаттың аса нәзік күйлерін ашып көрсетуге, эмоциялық
бейнені тұтас тұлғалауға (Күзгі күн Сокольники 1879) ойысты, ал осы тұста
салынған этюдтер сериясында (Өткел. Саввин свободасы этюд, 1884) пішінде
кескінге, көз ұшынан нюанс беретін колоритке ұмтылады. Еділ бойының сұлу
табиғаты (Еділ бойындағы кеш, 1888) Левитанның басты тақырыбының біріне
айналды.
Қазақ кескіндеме өнеріндегі алғашқы пейзаждық шығармалар XIX ғасырдағы
қазақтың ұлы ғалымы Шоқан Уалихановтың салған суреттерінен кездеседі.
Аякөз, Мерке, Ум, Қарқара бойы, Күнгей, Теріскей, Алатау мен Хан Тәңірінің
Мұзарт шындарын бейнелеген суреттерінде (Шатқалдағы керуен, Тасма
қаласының көрінісінде т.б.) документтік дәлдікпен образдылық ұштасып
келеді. Атамекені Сырымбет қыстауының, одан торанғылға дейінгі ауылдардың
топографиялық пейзажы – ел қонысын бейнелейтін тарихи, мәдени мән зор
еңбектер Ханшаның ескі үйінің сипаты, Жылқы отары, Корпустан елге
демалысқа барғанда жазылмыш суреттер, Бақсы, Үш әйел атты суреттердің
авторы Шоқан тас жазуларының ондағы көне заманның қағазға айнытпай кейінгі
ұрпақтың сол жазулар шешуіне жағдай жасайды.
Қазақстанда пейзаж жанры Совет өкіметі орнағаннан кейін кең етек алды.
Қазақ суретшілері Ә. Қастеев, Қ. Телжанов, Ә. Ысмайылов, Қ. Ходжықов, М.
Кенбаев, Н. Нұрмұхамедов, А. Ғалымбаева, О. Таңсықбаев, М. Темірғалиев, Т.
Тоғысбаев т.б. туған дер табиғатын әсерлі бейнелейді.
Әбубәкір Ысмайыловтың Қарағанды шахтасы (1930-32) графикалық Сарысу
даласы (1939-40) сұлу бояумен салынған топтамалары мен Торғайға таң атты
триптих, (1939-40), Бурабай (1971), Екібастұз (1974) атты
картиналарында социалистік дәуіріміздің кең тынысы, туған жер табиғаттың
сұлу көрінісі, тарихи және тарихи революция тақырып маңайы бейнеленген.
Қ.Т. Телжанов Домбыра әуендері, Атамекен екеуіде 1958, Көкпар
1960, Тыныштық 1964, Қыз қуу 1966 атты шағын поэтикалық көріністер мен
монументті еңбектердің, кең тынысы, әрі қанық бояулы триптихтардың Жол
басы, 1966-70, Бозаралдық, 1972 портреттердің авторы.
О. Таңсықбаев Туған өлке (1951, Ташкент), Қарақұм ГЭС-гі таң (1957
Москва), Шарбақ құрылысында атты пейзаждық Советтік Өзбекстанның әсем
табиғаты мен өлке тынысын шынайлықпен бейнеледі. Қазіргі күнде Өзбекстан
мұражайында 500-ге жуық жұмысы сақтаулы.
Таңғы көріністерін жазған суретшілер атап айтқанда, олар: Орал
Тансықбаев Қарақұм ГЭС-дегі таң (1957, Мәскеудегі шығыс халықтары өнері
музейі): орыс кескіндемешісі И.И. Шишкин Қарағайлы ормандағы таң (1889,
Третьяков галереяда): француз пейзажист Клод Лореннің орындаған Азан,
т.б. көптеген шығармалары.
Кешкі көріністі салғандардың бірі И.И. Левитан. Ол Еділде болғаннан
кейін Еділ бойындағы кеш (1888) тақырыбында сурет салған. Композициялық
айқындық пен дәлдікке, түрлі түстерді тылсымдылықпен өзара үйлесімде
бейнелеу дәрежесінде көтерілді (Кеш Алтын Қара су, 1889). 1890
жылдарындағы творчествасы сол кездегі орын өнеріндегі жалпы стилистік
іздеулерімен тығыс байланысты (Жазғы кеш, 1900).
Ге Николай Николаевич 60-жылдары шығармаларында жаңа Граковкада
драмалық, философиялық, этикалық проблемаларды бейнеледі (Құпиялы кеш).
Француз сұңғатшы Клод Лоррен библиялық, мифология және постреалды
сюжеттері бар мотивтерге арналған суреттер салған, циклді пейзаждар
орындалған (Кеш, Түн).
1.3 Майлы бояумен жұмыстар орындау, құралдар-саймандар мен материалдар
және жазу технолоиясы.
Суретшілер пайдаланатын барлық бояулар – пигмент қоспаса яғни дұрысын
айтқанда бояғыш зат және қандайда бір байланыстырғыш заттар әдетте зығыр,
кейде жаңғақ немесе көкнар майы болып табылады. Басқа майлар
пайдаланылмайды, немесе бұланып ұшып кетеді, яғни, ұзақ уақыт кеппей қояды.
Майлы бояулар кескіндемеде тек XVI ғасырда ғана пайдалана бастады.
Олардың көптеген қалын етіп те, сондай-ақ астынғы түс айқын байқалып
тұратындай, жеңіл, мөлдір етіп лессировкалап те жағуға болады. Кепкен кезде
бұл бояулар өзінің түстік өң реңін өзгертпейді.
Аяқталып біткен және кептірілген майлы бояумен салынған картинаға
бояулардың ашықтығын арттыру үшін арнайы лак жағады, мұндай лак кепкен
кезде шыны сияқты мөлдір пленка түзеді. Осы мақсат үшін мастика, даммара
және акрил, пісте лактары шығарылады.
Майлы бояумен жұмыс істеу үшін көбіне №2, №12 түрлі нөмірлердегі
жалпақ, қылшықты қыл қаламдар алынады. Маймен жұмыс істеген кезде бір
қылқаламды ғана амалдай тұруға болмайды, өйткені жұмыстың бұл техникасында
қылқалымды, мысалы акварельдегідей жұмсайды. Сондықтан суретшілер бір
мезгілде бірнеше қылқаламдарды – қызыл, жасыл және басқа өрнектер үшін жеке-
жеке пайдаланады. Ұсақ деталдарды салу үшін қолда жіңішке әрі жұмсақ
қылқаламның болғаны дұрыс, бәрінеде жұмсақ қылышықты (күзен қылышты)
қылқаламдарды пайдаланған жақсы болады.
Қылшықты қылқаламдар серпінді және тығыс топтастырылған болуы олардың
жекеленген қылшықтары сорайып шығып тұрмауы тиіс.
Нағыз шебер өзінің барлық аспаптарын, әсіресе қылқаламдарды үлгілі
тазалықта ұстайды, әйтпесе олар өте тез жарамсыз болып қалуы мүмкін.
Жұмысты бітіргеннен кейін суретші қылқаламды қағазбен, одан кейін жұмсақ
шүберекпен мұқият сүртеді, мұнан соң оларды керосинге салып қояды.
Керосиннен алынған қылқаламдарды жұмыс алдында тағы да қағазбен және
шүберекпен құрғатып сүртеді.
Суретші өз жұмысын пайдаланатын политра жоғары сапалы понерден немесе
тақтадан жасалады, соңғысы жақсы.
Саусаққа арналған тесіктің маңайы қалың, ал жеңіл болу үшін жоғарғы
және сол жақтағы шетіне қарай өте жұқа болады. Политра бояулардан майды
сорып алмау үшін, оған алдын ала оливті жақсылап сіңіріп, кептіреді. Жұмыс
аяқтылысы мен әр ретте палитраны мастихинмен тап-таза етіп тазартып, газет
қағазымен және шүберекпен сүртеді. Палитраны жууға болмайды.
Майлы бояулармен жұмыс істеу үшін сондай-ақ мастихин мен масленка
керек. Мастихин кенептен де, палитрадан да қажетсіз бояуларды алып
тастайтын ерекше формалы серпімді пышақ. Кейде оны суретшілер қылқалам
орнына пайдаланып, ерекше үлкен жағымдылар жасайды. Масленка – бұралатын
қақпағы және палитраға бекітуге арналған ерекше қысқышы бар шағын металл
құты.
Студияда немесе бейнелеу үйірмелерінде жұмыс молъберттерде
жүргізіледі. Жорық жағдайында, табиғат аясында (немесе суретшілер айтпақшы,
фанерде) жұмыс істеу үшін этюдник деп аталатын ерекше жәшік пайдаланылады.
Бұл шын мәнін жұмыс істеуге қажетті барлық қажетті заттар: палитра,
бояулар, қылқаламдар, мастихин, қарындаш немесе көмір, еріткіш шүберектер,
кенеп немесе картон сиып кететін кішкене жорық шеберханасы.
Майлы бояумен сурет салуға көптеген материал негіз бола алады.
Суретшілер картонға немесе тығыз чертеж қағазға этюдтерді жиі салады. Майлы
кескіндемеге арналған материалдың ішінде меніңше көп танылып, таралған
кенеп (холст), ол зығырдан, кендірден жасалады (ең жақсысы – зығырдан
жасалған кенеп). Ол ағаш рамаға (кергішке) керіледі. Оны үлкен қалпағы бар
обой шегелерімен қағу ұсынылады. Кенепті керген кезде оның жіптері
кергіштің жақтарын қиғаш болмай, параллелъ жүруін, оның өзінде кесе
көлденең жіптер (арқау) тік, ал ұзынына бойлай созылған жіптер (негіз)
көлбеу орналасуын қадағалау керек. Кенепті алдымен қысқа жақтардан, сосын
ұзын жақтардан, ортадан бұрыш жақтарға жылжи отырып, керіп, бекіткен жөн.
Майлы кескіндеме арналған кергіш өте мықты болуға және жақсы
кептірілген ағаштан жасалуға тиіс. Үлкен кергіштер айқастырылған табан
ағаштармен безендіріледі.
Кергіштің ағаштары таза сүргіленген бояуға, ал олардың сыртқы түрі,
оған кенеп тиіп турмауы үшін, ішке қарай біршама қиғаш тұруға тиіс.
Майлы бояумен кескіндеме салуға кенепті, картонды, немесе қағазды бір
жолы дайындау үшін оларды грунттау керек. Грунттелген материалдар бояу
қабатын мықты ұстайды әрі одан майды сорып алмайды деуге болады, мұның
өзі оны берік әрі ұзақ мерзімді етеді.
Майлы бояумен жұмыс істеудің негізгі ерекшелігі жартылай дымқыл,
жартылай кепкен бояу бетімен жұмысты онан әрі жалғастыра беруге болмайды,
не кенеп бетіне жазылған жаңа түскен күйінде дымқыл тұрған кезде салуға
болады, яки картинаны бірнеше күнге қалдырып, оның кептіріп алып, қайтадан
бояу қабатының үстімен салуды жалғастыруға болады.
Әрбір шебер өз жұмыс технологиясын өз тәсілдерін талдайды. Екі
көрнекті совет суретшілері жанршы Б.Иогансон мен пейзажшы – Я.Ромастың
картиналар салу техникасымен танысайық.
Б.Иогансон картина жасау үстіндегі өз жұмыс техникасын былай
сипаттайды. Кенепке суретті көмірмен, оның үстіне нобай емес, контурлық
сурет емес, жарық пен көлеңкені түсіре отырып, жасайды. Сурет біткен кезде,
кескіндеме үшін қажетті контурларды бәрі тушпен жүргізіліп шығады. Ал көмір
жұмсақ шүберекпен сүртіліп тасталады. Содан соң кенеп кескіндемелік маймен
майланады да контурлық сурет бойымен тушпен жалпақ қылқалам арқылы боямай-
ақ бояусыз бояулармен бастапқы да жалпылама тез салып шығады.
Оның мақсаты – картинадағы басты жарық пен көлеңкелерді және түстік
қатынастарды белгілеу.
Кейде бастапқы боямалау бір бояумен мысалы, охрамен жасалады. Осылайша
бүкіл форма сомдалып шыққан кезде қатты
Көлеңкеленген жерлер екінші мәрте: енді көп бояулармен, бірақ тағы да
ақ бояуларсыз, лессировкаланып, яғни жіңішке мөлдір қабаттармен сызбаланып
шығады. Бірінші бояу қабаты кепкеннен кейін, екінші бояулар кезде, кенеп
тағыда маймен сүртіледі. Б.Иогансон: Маймен қандай жағдай болғанда да
палитра бетінде емес, кенеп бетінде болуға тиіс - дейді.
Бояумалау бейне бір картина онан әрі сызбалауды талап етпейтіндей
аяқталған сияқты түрге ие болуға тиіс. Кейін оны сендер, бәлкім, талай рет
сызбалайтын болсандар, бірақ жұмыстың басынан-ақ аяқталған түр беруге,
жетілдіруге ұмтылу керек.
Боямалау жасаған кезде боямаларды сұйылту үшін майдың, лакпен
скипидардың қоспасы алынады. Олардың ара қатынасы тәжірибеге арай
белгіленеді, алғашқы да бірдей етіп салуға болады.
Боямалауға бояулардың, әсіресе көлеңкелердің бояулардың күрделі
қоспаларды жасамаңдар – түс салыстырмалы түрде алғанда шамалас болуы
мүмкін: жұмыс басында болған жол беруге болады. Жалпақ бояуларды
есептемегенде, үш бояудан көп араласытырылмаған жөн. Жұмыстағы оң – реңді
дұрыс алынбаған немесе оны ағарту қажет жерлерді өшіргішпен, бірде бояуды
толық кетіре, бірде олардың қабатын аздап қана әлсірете отырып, өшіреді.
Сурет салуды картинадағы ең күңгірт жерлерден – меншікті және түспе
көлеңкелерден бастау керек.
Нақ осы көлеңкелерде картинаның колористік құрылысы – кескіндеменің
бірлігі мен гармониясы мейлінше толық көрінеді. Көлеңкелер әрқашан дерлік
бір ортақ түстік рефлекспен – аспаннан қабырғалардан және т.б. түскен
көлеңкелермен, жартылай өнді жартылай өңдермен ашық өңді ашық өңдеремен
салыстырып отырған абзал. Боямалары кеткен кезде оны тағы да маймен сүртеді
де картинаны біржола жазуға кіріседі. Жұмыстың осынау бір ақырғы сатысының
міндеті – шамалас, алынған жерлерді түстердің ауысуы нюанстарының беретін
ұсақ жағымдылардың көк түсті мозаикасына айналдыру болуға тиіс.
Кескіндемедегі жарық былай беріледі: ақ бояулармен жекелеген жерлерге
күшті өң береді және оны көлеңкеге біртіндеп әкеле отырып, олармен қою,
бояуын қалың етіп форманы салады, мұнда мүмкіндігінше боямаларды (ақ
бояуларсыз кескіндеме) тиіспей қалдыруға тырысады. Полотно кепкен кезде,
оны сарымсақпен, ал одан кейін пиязбен сүртеді және тағы бір рет жарықты,
бұл жолы ақ бояулармен жеңіл лессировкалап салады. Жекелеген, ең жарық
нүктелерде таза ақ бояуларға дейін жетуге болады.
Пейзажист Я. Ромас композициялық шешімі жағынан күрделі картиналар
үшін міндетті түрде картон жасайды. Онда бүкіл жарық пен көлеңкелік суретті
егжей-текжейлі салады. Ол, мысалы, Ениседегі қарауыл өгіз атты картинасын
жасау үстіндегі өзінің одан арғы жұмысы туралы міне былай деп жазады: Мен
ашық жылы түскен – бұлттар мен олардың көлеңкелерімен бастаймын; содан соң
көк аспанды саламын. Аспанды бір-ақ рет салу керек! Бұл, әрине, оны бір-екі
сағатта салу керек деген сөз емес, жоқ, оны бірнеше күн қатарынан салуға да
болады, бірақ мейлі жүз рет салсаң да, өзін табиғатта байқаған қайталанбас
күйде ұстай алу және кенептен бере білу үшін, бір-ақ рет салу керек.
Пейзаждағы аспан, мен үшін бүкіл картинаға арналған негізгі оң болып
табылады, сондықтан кескіндемелік процесті содан бастайсың...
Мен сұйытылған өте ашық көк бояумен кенеп бетіне жартастың (өгіздің)
суретін саламын да оның жоғарғы жағынан тастардың, таулардың, негізгі түсін
белгілеймін. Жирен түс – жердің түсі, ал содан жартастың өз массасы түсінің
құбылуы мен тастың түсі: жақынырақ – алысырақ, жылырақ- суықырақ, - мұның
бәрі кейін болады, ең алдымен бүкіл жартасты негізгі, жалпы түсін анықтап
білу керек.
Пейзаждың алыс түкпірінде көк мұнар жамылып көрініп тұрған тауларды
мен аспаннан кейін сол мезетте-ақ салдым. Содан кейін мен судың негізгі
түсін және пейзаждың барлық басқа бөліктерінің бүкіл негізгі түстерін
жүргізіп шықтым: аспан - көгілдір, бұлттар – жылы түсті, алыстағылар-
көкшіл, су – жирен, жартас – сұр – охра, алдыңғы қатардағы ағаштар – қара
жасыл; бәрі негізгі өңдермен жүргізіп шықтым. Ал содан кейін боямалау
қабаты жақсылап кепкен кезде, мен бояулардың өң реңдік үйлесімін тудыру
үшін, оны ертуші лагымен жұқалап жаба отырып, түстің, өңдердің, жартылай
өңдердің, рефлекстердің құбылуын көбіне жұқалап жасай бастаймын, бірақ
кейбір жерлерде корпусты (қалыңдатып) да, жартылай корпусты (жартылай
қалыңдатып) да бояу жағуға, әсіресе жарықтарды, ұмтыла отырып, жұмыстың осы
кезеңінде, тұтас алғанда да сондай-ақ оның деталдарына пейзаждың
материалдық жағынан мейлінше бай болуына қол жеткізген.
Картина үстінде жұмыс істей отырып, мен заттың өзін зерттеуден...
кетемін, оның өзінде осы тақырыпқа өзім салған жекелеген этюдтарға жиі
қарап отырамын. Бұл жағдайда этюдта мен үшін пейзаждың кейбір бөліктерінде
түстің түске қатынасына анықтауыма көмектесетін қажетті анықтама материал
болып табылады. Картина үстінде жұмыс жасаған кезде этюдтарды тарту
қажет... Этюдтар, әсіресе олар картинаның өзі де әйгілеп тұрған табиғаттың
сол бір күйін беретін жағдайларда өте пайдалы.
1.4. Кескіндемедегі түстер, колоридтер және жұмыстың орындалу барысы
Кескіндемеге түс бәрін айқындайды, мұнда ол жетекші орынға ие болады
және барлық күш – қуатымен өркен жаяды. Түс кескіндеменің жаны. Шынында да
реалистік кескіндеменің көркемдік құралдардың негізін суретпен және
жарықпен көлеңкемен бірлікте түс құрайды. Бірақ кескіндемедегі түс деп нені
түсінеміз? Бәлкім, бізге тәжірибеден белгілі заттардың болмағандығы болар?
Байқасақ, олай емес, басқаша неғұрлым күрделі нәрсе екен. Кескіндеме –
біздің қайсы бір заттар түралы білімдеріміз жөніндегі протоколдық есеп
емес, осы білімдерге сәйкес суретті боямалау емес, түстік жағдайы оны нақты
жағдайларда біз қабылдағанымыздай етіп, көркем бере білу. Біз қиярдың -
жасыл, қызанақтың - қызыл, ал қардың - ақ екенін тәжірибеден білеміз. Біз
картинада оларды осындай бояулармен бояй аламыз ба? Бұл сұраққа ия деп
те, жоқ деп те жауап беруге болар еді. Жасыл қиярды кескіндемелік
шығармаларда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz