Шағын өзендер және олардың проблемалары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Университеті

Реферат

Тақырыбы: Шағын өзендердің проблемалары, өзен ағынын реттеу, өзендердің ауысуы, ластану, сандық сарқылу.

Орындаған: Каримбай Ә

Тобы: АП-20-6к1

Қабылдаған: Султанбекова П

Шымкент 2023

Жоспар:

КіріспеШағын өзендер және олардың проблемаларыӨзен ағынын реттеу жұмыстарыӨзендердің ластануы және олардың алдын алу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе

Қазақстан өзендерін ұзындығы бойынша топтасақ, онда 85 022 өзеннің ішінде 84 694-і шағын (ұзындығы 100 км-ге дейін), 305-і орташа(500 км-ге дейін) және 23-і ірі (500-1000 км-ден астам өзендер) қатарына жатады. Республиканың шығысындағы Алтай, оңтүстік-шығысындағы Жетісу және Іле Алатаулары ылғалы мол таулы өңірлердегі өзен торының жиілігі ( барлық өзендер ұзындығы қосындысының осы алаптың ауданына қатынасы) басқа өңірлерге қарағанда жоғары (0, 4-1, 8 км/км2) . Шағын өзендердің көбі Ұлытау, Шыңғыстау, Қарқаралы тауынан, сонымен қатар Тарбағатай, Қаратау, Мұғалжар жоталарына басталады. Арал және Каспий маңы өңірлерінде өзен торының жиілігі тым сирек (0, 03 км/км2-ге дейін) келеді. Өзендердің басым көпшілігі Каспий, Арал теңіздерінің, Балқаш, Алакөл және Теңіз сияқты көлдердің тұйық алаптарына жатады.

Өзекті экологиялық проблемалардың бірі - өзендер проблемасы. Су ресурстарын үнемдеу қажеттілігі жыл сайын артып келеді. Тұщы су қоры бойынша Ресей көш бастап тұр, бірақ 70% -дан астам өзендердің суы ластанған, тіпті техникалық пайдалануға жарамсыз. Мұның бір себебі - су тазартатын құрылыстың жоқтығы. Қолданылатын жабдық негізінен ескірген, сондықтан біздің елде суды тазарту процесі әлсіз. Сапасыз су тұрғындарға ұшырайтын ондаған ауруларды тудырады, олардың ішінде ең қауіпті гепатит пен жұқпалы аурулар.

Су адамдар үшін тіршілік көзі болумен қатар, планетадағы барлық экожүйелердің тіршілігін сақтау үшін өте қажет. Табиғаттағы су айналымы ылғалдың біркелкі бөлінуін қамтамасыз етеді. Ауыл шаруашылығында кішігірім өзендердің суы ирригациялық жүйелер үшін қолданылады, бірақ бұл су ресурстарының пестицидтермен ластануына әкеледі, бұл кейіннен оны адамдар үшін де, жануарлар үшін де ішуге жарамсыз етеді.

1. 1. Шағын өзендер және олардың проблемалары

Ұзындығы 10-нан 200 километрге дейінгі шағын өзендер болып саналады. Гидрографиялық тізбектің бастапқы буындары бола отырып, олар әдетте бір географиялық белдеуде орналасады.

Шағын өзендердің ресурстары ауыл шаруашылығында кеңінен қолданылады: егістіктерді суаруға, елді мекендерді және мал шаруашылығы кешендерін сумен қамтамасыз етуге. Өзен ағынының бақылаусыз тартылуы су ресурстарының тапшылығына, өзен арнасының өзгеруіне әкеледі. Кіші өзендердің суының басқа су жүйелеріне ауысуы көптеген шағын өзендердің тайыздануына әкелді. Айналадағы жер асты суларының деңгейі керісінше көтеріліп, өзеннің жайылмасы батпақтануы мүмкін. Су тасқыны кезеңінде немесе көктемгі су тасқыны кезінде егістік жерлер мен елді мекендерді су басу қаупі күшейеді.

Қазіргі уақытта мамандар шағын өзендердің бірнеше экологиялық проблемаларын, олардың себептері мен салдарын анықтауда. Оларға:

Өндірістік және коммуналдық сарқынды суларды ағызу;
Полигондар мен полигондардың ластаушы заттары;
Тұрмыстық және басқа қажеттіліктер үшін суды бақылаусыз қабылдау;
Дамушы қала құрылысы;
Гидротехникалық құрылыстар.

Қазіргі таңда эколог ғалымдар дабыл қағуда - жыл сайын жүздеген шағын өзендер жойылып, көпшілігі жойылу алдында тұр. Қазіргі уақытта мамандар шағын өзендердің бірнеше экологиялық проблемаларын, олардың себептері мен салдарын анықтауда және оларды болдырмау жолдарын қарастыруда.

1. 2. Өзен ағынын реттеу жұмыстары

Өзен ағынын пайдалану бойынша әртүрлі су шаруашылығы шараларын шешу бір немесе бірнеше су пайдаланушылардың жыл бойы суға деген мезгілдік қажеттілігін ескере отырып, олардың сумен қанағаттануына дейін азайтылады. Бұл сұранысты суды тұтыну немесе суды пайдалану графигі түрінде көрсетуге болады, содан кейін ол өзен гидрографымен салыстырылады. Ағын режимі және оның негізгі сипаттамалары (норма, минимум, маусымдық таралу және т. б. ) гидрология курстарында оқытылатын есептеу әдістерін пайдалана отырып, нақты бақылаулар негізінде анықталады.

Өзеннің ағысы жылдан-жылға да, жыл бойына да үздіксіз өзгерістерге ұшырайды: суы мол жылдар суы аз немесе орташа сулы жылдармен алмасады, ал суы мол маусымдар суы аз кезеңмен алмасады. Көп жағдайда мұндай біркелкі емес ағын суды жыл бойына пайдалану барысын қанағаттандырмайды, бұл суды пайдаланудың синхронды кестелері мен құрғақ жылдардағы (немесе маусымдардағы) ағызудың гидрографтарын салыстыру арқылы анықталады. Суды тұтынумен салыстыру үшін гидрографтардан басқа орташа тәуліктік тұтыну қисықтары да сызылады.

Ағын гидрографтарының (немесе шығын-пайда қисықтарының) суды пайдалану кестелеріне сәйкес келмеуі халық шаруашылығының көптеген салаларында байқалады. Өндірістік және тұрғын аудандарды сумен қамтамасыз ету жыл бойына жеткілікті түрде біркелкі жүзеге асырылады, сондықтан гидрографиялық ағыннан айтарлықтай ерекшеленеді. Энергетикалық жүйе су электр станциясынан ең көп қуатты, әдетте, қыста, яғни су аз болған кезде қажет етеді.

Тереңдетуді қолданбай су көлігі кезең ішінде шығындардың жасанды өсуіне байланысты өзеннің құлыпсыз учаскелерінде тереңдіктің сақталуын талап етеді. Егер бір мезгілде кейбір жылдары немесе маусымдарда суға деген сұраныс өзеннің ағынынан асып кетсе, онда ағынды реттеу қажет болады.

Ағынның уақыт бойынша қайта бөліну дәрежесі бойынша реттеудің түрлері мыналарға бөлінеді: күнделікті, апталық, маусымдық, жылдық, ұзақ мерзімді. Реттеудің ең маңызды түрлері маусымдық және көп жылдық .

1. 3. Өзендердің ластануы және олардың алдын алу

Өзендердің ластануы- бұл судың сапасына әсер ететін бөгде заттарды немесе организмдерді өз арнасына енгізу. Осының салдарынан ілеспе экожүйелерге кері әсерін тигізеді. Өзендердің ластануының негізгі себептерінің бірі - тазартылмаған қалалық немесе өндірістік су. Ластаушылардың тағы бір маңызды көзі - өзенге төгілген немесе шайылған қатты қалдықтар.

Екінші жағынан, ауылшаруашылық және мал шаруашылығы қызметтері қалдықтарды шығарады, олар жер асты суларымен немесе жер үсті ағындарымен өзендерге жеткізіледі. Бұл заттардың ішінде тыңайтқыштар мен пестицидтер бар. Сол сияқты тау-кен қызметі мен мұнай пайдалану өзендердің ластану көзі болып табылады, ауыр металдар мен көмірсутектердің төгілуіне әкеледі.

Көбінесе ластайтын заттардың қатарына тамақ қалдықтары мен нәжіс сияқты органикалық заттар, химиялық заттар, пластмассалар және ауыр металдар сияқты бейорганикалық заттар жатады. Сол сияқты ластану өзенге экзотикалық түрлерді немесе патогендік микроорганизмдерді енгізу арқылы пайда болуы мүмкін.

Өзендердің ластануының негізгі салдарының бірі - судың сапасының төмендеуі, оны ішуге болмайды. Сол сияқты, бұл улы заттармен немесе эвтрофикация процестерімен қауіп төндіретін биоалуантүрлілікке әсер етеді. Өзеннің ластануы туризм және ауылшаруашылығы сияқты экономикалық қызметтерге де әсер етеді. Екінші жағдайда, суаруға арналған судың сапасыздығы салдарынан.

Әлемдік өзендердің көпшілігінде белгілі бір дәрежеде ластану бар, әсіресе ірі қалалық орталықтарды кесіп өтетін өзендер. Улы заттармен де, қатты қалдықтармен де ластану деңгейі кез-келген шектен асып кететін төтенше жағдайлар бар. Мысалы, Ява аралындағы (Индонезия) Ситарум өзені әлемдегі ең ластанған болып саналады және қазіргі кездегі пластикалық қалдықтар бізге арнаны көруге мүмкіндік бермейді.

Өзендердің ластануын болдырмау үшін ағынды суларды дұрыс тазалап, қатты тұрмыстық қалдықтармен тиісті басқаруды жүргізу қажет. Сонымен қатар, тұрақты ауылшаруашылығы алға жылжып, өзендерді қорғау үшін қатаң заңдар шығарылуы керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.