ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДІ АУДАРУ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Фразеологиялық бірліктерді аудару ерекшеліктері

Орындаған:Ильясбек Ақбаян
Тексерген:Бескемер Ақерке

Тараз - 2022

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
3

1 ФРАЗЕОЛОГИЯ ҰҒЫМЫНЫҢ МАҒЫНАСЫ
1.1 Қазақ фразеологизмдерінің ерекшеліктері
1.2 Фразеологизмдердің ағылшын лексикасындағы ерекшеліктері
1.3 Фразеологиялық оралым

5
5
7
2 ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДІ АУДАРУ
2.1 Фразеологиялық бірліктерді аудару жолдары
2.2 Фразеологиялық бірліктерді аударуда сақталатын тәртіп
2.3 Фразеологиялық бірліктерді аударуда балама табу жолдары

16
16
18
20
ҚОРЫТЫНДЫ
22
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
24
КІРІСПЕ

Фразеологиялық тіркестер - мағыналары өз компоненттерінің мағыналарынан құралған, бірақ сөздердің бірі әрқашан ауыспалы мағынада қолданылатын тұрақты сөздер тіркесі.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Фразеологиялық бірлік немесе фразеологиялық оралым - тілдің лексикалық бөлінбейтін бірлігі, мағына жағынан тұтас, бейнелілігімен, экспрессивтілігімен, стильдік және эмоционалдық бояуымен ерекшеленетін, толық немесе ішінара қайта ойластырылған сөздердің тұрақты мағыналық байланысқан тіркесімі.
Фразеологизмдер бағалау қызметін атқарады, яғни сөйлеушінің белгілі бір затқа, құбылысқа қатынасын білдіреді, сөйлеуге жандылық пен мәнерлілік береді, тыңдаушыға әсер етудің қуатты құралы болып табылады. Фразеологизмдердің әртүрлі критерийлерге негізделген классификацияларының көп саны бар. Олардың ең танымалын В.В. Виноградов жасаған. Ол фразеологиялық бірліктердің құрылымына тоқталып, элементтердің әр түрлі дәрежедегі тәуелділігі мен мағыналық бірігуін көрсетеді.
Фразеологиялық бірліктерді аудару айтарлықтай қиындықтар туғызады. Оның себебі - олардың көпшілігінің айшықты, бейнелі, ықшам, көп мағыналы болуы. Аудару кезінде фразеологиялық бірліктердің мағынасын беріп қана қоймай, оның стильдік қызметін жоғалтпай, бейнелілігін де таныту қажет. Сондай-ақ контексттің ерекшеліктерін ескеру қажет.
Қарастырылып отырған тақырыптың өзектілігі фразеологиялық бірліктердің көркем әдебиетте де, саяси әдебиетте де, ауызекі сөйлеу тілінде де жиі қолданылатындығында. Аудармашы бұл тілдік бірліктерді оңай тану және барабар аударма жасау үшін білуі керек.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты - фразеологизмдерді аударудағы ерекшеліктерді анықтау,орыс тіліндегі фразеологиялық бірліктерді және олардың кейіннен ағылшын тіліне аударылу заңдылықтарын зерттеу.
Осы мақсатқа жету үшін автор бірқатар нақты міндеттерді белгіледі:
- Қазақ фразеологизмдерінің ерекшеліктерін талдау;
- Фразеологизмдердің ағылшын лексикасындағы ерекшеліктерін қарастыру;
- Фразеологиялық оралымға түсінік беру;
- Фразеологиялық бірліктерді аудару жолдарын зертету;
- Фразеологиялық бірліктерді аударуда сақталатын тәртіпті зерттеу;
- Фразеологиялық бірліктерді аударуда балама табу жолдарын талдау.
Практикалық маңыздылығы зерттеу нәтижелерін стилистика курсында, арнайы курстар мен оқу-әдістемелік құралдарды құруда, ғылыми жұмыстарды жазуда қолдану мүмкіндігінде.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ФРАЗЕОЛОГИЯ ҰҒЫМЫНЫҢ МАҒЫНАСЫ

1.1 Қазақ фразеологизмдерінің ерекшеліктері

Адам тілі пайда болғаннан бері адамзат өкілдері ғасырлар бойы өзара қарым-қатынас жасау және жинақталған тәжірибені пайдалану үшін тілдерін байытып келеді. Кез келген тілді оқыту барысында тілдік бірліктердің табиғатын білу тілдік білімнің ерекше қызметі болып табылады. Тіл тек заттардың немесе ұғымдардың атауы ғана емес, халықтың белгілі бір кезеңдегі өмір салтының, ойлауының жемісі, сондықтан тіл қоғамдық-тарихи құбылыстардан бөлек өмір сүре алмайды. Алға ұмтылған адам үшін білімі толығып, бабалар мұрасын зерделеу, меңгеру, игілігіне жарату қажеттілігі артады. Сондықтан когнитивтік процесс тіл білімінің өзекті мәселесі болып табылады.
Танымдық процесс көне мәдени тілдің дүниетанымы мен дәстүрін білдіретін фразеологиялық бірліктерде этникалық мәдениетті сақтайтын және бүгінгі күнге жеткізетін қызмет ретінде пайда болады. Фразеологизмдер Адам, Қоғам, Табиғат және Тіршілік туралы тілдік концептілердің көнеден келе жатқан дәстүрлі білім жүйесін сақтайды. Фразеологизмдер лингвистикалық қойманың ерекше бөлігі болып табылады. Қазақ тілінің ғасырлар бойы жинақталған сөздік қорына үңілсек, тіл білімінің толыққанды саласына айналған фразеологиялық бірліктерді аңғару қиын емес. Фразеологизмдерді лингвистикалық білімнің ерекше саласы ретінде көптеген ғалымдар зерттейді. Атап айтқанда, Ө.Кеңесбаевтың фразеологиялық бірліктерді зерттеуге байланысты қазақ тілінің сөздігі туралы, А.Қайдардың ұйғыр әдеби тілінің фразеологиялық бірліктерінің синонимдік вариативтілігі мен стильдік қолданысы туралы, т.б еңбектерін атап өтуге болады.
Тіл мен танымдық процестердің өзара байланысын зерттеу тілді қолданудың когнитивтік жүйесіне негізделген. Когнитивизмнің зерттеу объектісі адам танымы болса, онда оны тек бақылау және бақылау әдістері арқылы ғана емес, сонымен қатар білімнің негізін құрайтын психикалық бейнелеу, стратегиялық адамдық белгілер мен белгілерді пайдалана отырып зерттеуге болады.
Адамның ойлауы мен тәжірибесі арқылы анықталатын адамның танымдық әлемін ескерсек, тіл кез келген нәрсені өңдейтіндіктен тілмен қатар іс-әрекетті білуге мүмкіндік беретін негізгі белгілер болып табылатын фразеологиялық бірліктер мен сөз тіркестерін оңай түсінуге болады.
Қазақ тілі өте бай тілдер санатына кіреді. Тілдің байлығы тек сөздік құрылымдардың санымен ғана өлшенбейді. Сөздік байлық ұғымы сөздің жан-жақты ұғымдарының категорияларын кеңірек қамтиды. Тілі бай халық құбылыстар мен заттарды бір-бірінен ажыратып, салыстырмалы атаулармен атайды. Адамзат табиғат сырын тану барысында қоршаған ортаны белгілеумен қатар танымдық әрекеттерді де жүзеге асырады. Адам тәжірибесі мен саналы когнитивтік процесінің категориялық сипаты тілмен байланысты болғандықтан, адам мәлімдемелер арқылы алынған ақпаратты тілдік формаларда көрсетеді. Тілмен тығыз байланыста дамитын диалектикалық форманың танымдық процестері адамның өмірлік тәжірибесі мен дүние туралы танымдық білімін біріктіреді. Қазақ тілі түркі тілдерінің ішіндегі ерекше тіл және сөздік қоры өте бай. Фразеологизмдер немесе фразеологиялық тіркестер қазақ тілінің тұрақты тіркестерінде, күрделі және жеке сөздерінде жиі кездесетін лексикалық бірліктердің бір саласына жатады.
Фразеологизмдер - мағынасы терең, танымдық және басқа да белгілері бар, сонымен қатар құрылымы жағынан бір-бірінен бөлінбейтін, еш жерде қолданылмайтын тілдік құбылыстар. Кейде фразеологиялық бірліктер жеке сөздердің эмпирикалық-экспрессивтік салыстырмалары ретінде де қолданыла береді. Кейбір фразеологизмдер сөз позициясынан қазақ тіліне жат болуы мүмкін, өйткені олар аңыз-әңгімелерді суреттейді, сонымен қатар ұлттық санаға таным мен ұғымды енгізе алмайды. Бірақ соған қарамастан қазақ билері, жыраулары мен шешендері бір немесе бірнеше сөзге тұтас ұғымды, сөйлемдерді және біршама күрделі дәлелді тұжырымдар мен дәлелдерді сыйғызып, сол арқылы қатал көшпелі өмірдің қордаланған мәселелерін шеше білген. Қазақтар арасында фразеологиялық бірліктердің тарихы салт-сана, салт-дәстүр, мәдениет ерекшеліктерін білдіретін ұлттық мәдени құбылыстардың айнасы болып табылады. Санада бейнеленген шындық фрагменттері адамның ойлауы арқылы сүзгіден өтіп, мәдени және әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыратын ұғымдарға айналды. Осылайша, адамзат шындықпен бірге иллюзиялар, импульстар мен ұмтылыстардан туындаған идеалды әлемде өмір сүреді.
Қазақ тіл білімінде фразеологиялық бірліктердің танымдық сипатына ұлттық көзқарас, этностың дүние тіліндегі болмысы, ұлттық қабылдау, халықтық дәстүр, сана, этникалық таным жатады. Тіл білімі теориясының ұлттық ерекшелігі (әлемнің тілдік суреті) этникалық құндылықтар арқылы әлемнің тілдік бейнесін айғақтайтын анықтамалар мен ережелер жиынтығы болып табылады [2].
Кез келген халықтың әлеуметтік жағдайының, менталитетінің деңгейін, уақытын айқындайтын белгілердің бірі - фразеологиялық бірліктер. Қазақ тілінің фразеологизмдері халықтың қоғамдық өміріндегі әр кезеңдегі тарихи оқиғалармен, өзгерістермен тығыз байланысты. Демек, қазақ тілінде кездесетін фразеологизмдер сыртқы түрінен басталып, жасалу кезеңіне дейін халықтың әдет-ғұрпының, салт-дәстүрінің, наным-сенімінің, дүниетанымының өзіндік ою-өрнектерін білдіреді.
Қазақ тілінің қалыптасуының тарихи қабаттарының сырына тереңірек үңілсеңіз, Ұлы даланы мекендеген халықтың өткен өмірі мен тағдырынан сыр шертетін көптеген деректер мен шешімдерді білуге болады. Қазақ тілінің байырғы және қазіргі лексикалық байлығын бойына сіңірген фразеологиялық бірліктерді зерттеу - тіл тарихын, халық тарихын зерттеудің ең маңызды факторы.
Қазақ халқының тарихында көршілес елдермен қарым-қатынасы, көптеген мемлекеттермен экономикалық, мәдени байланыстары туралы деректер аз емес. Осыған байланысты қазақ тілінде сәйкес фразеологиялық тіркестер бар. Олардың кейбіреулері жазба әдебиеттің арқасында, басқалары елдер арасындағы экономикалық, сауда-саттық байланыстары арқылы қалыптасты. Осы елдердің салт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптарының әсерінен салыстыру түрінде жаңа фразеологизмдер пайда болды. Мысалға, Атымтайдай жомарт бол, Наушаруандай әділ бол.
Әртүрлі субъективті, жағдаяттық контекстер аясындағы фразеологизмдер мазмұны мен мағынасын жақсартады. Фразеологиялық бірліктерді бұлай қолдану санаулылардың құзырында. Фразеологиялық оралымдар көркем әдебиетте өз орнын тапты. Фольклор мен көркем әдебиеттегі фразеологиялық бетбұрыстардың арқасында жаңа шығармашылық бағыттар мен серпін дамыды. Ауызша халық шығармашылығында, атап айтқанда, өлең-жырларда фразеологизмдер кең тараған. Осындай сан алуан фразеологизмдер жазушыға кең мүмкіндіктер ашады. Мысал ретінде С.Сейфуллин, М.Әуезов, Б.Майлин, Ғ.Мүсірепов сынды қазақтың атақты жазушыларын бөліп көрсетуге болады.
Мәдени байланыстардың дамуының қазіргі кезеңінде ғылыми-техникалық прогрестің саладағы және аударма мәселесінің кең ауқымды алып жатқанын айтты. Ұлттар арасындағы қарым-қатынастың нәтижесінде фразеологиялық бірліктердің аудармасы тұтас емес, әр сөзге жеке-жеке немесе бір тілден екінші тілге аударылуын қадағалау арқылы жүзеге асады. Жаңа қоғамдық қатынастардың әсерінен қалыптасқан жиынтық тіркестер фразеология мен тіл білімінің зерттеу нысаны болып табылады. Фразеологиялық бірліктің теориялық және практикалық аспектілерін зерттеу стилистика үшін де маңызды. Көп жағдайда стилистика мен фразеологизмдер фразеологизмдердің бастапқы мағынасында емес, көркемдік мағынасы мен қолданылуына бағытталады. Сондықтан бұл екі мағынаны ажырата білу керек. Сөздің тура және негізгі мағынасы фразеологиялық бірліктің бүкіл болмысын аша алмайды. Сондықтан фразеологиялық бірліктерді танып, әрбір жиынтық тіркестің тарихи және қазіргі мағынасын зерттей білу маңызды. Фразеологиялық бірліктерді зерттегенде оның құрамына кіретін сөздердің арақатынасын, мәтіннің контекстіне, стиліне қарай фразеологиялық айналымдардың қолданылуын зерттеу қажет.
Сонымен, бүгінгі таңда фразеологиялық бірліктердің теориялық және практикалық мәселелерін зерттеу филологтар мен тіл мамандарының маңызды зерттеу объектілерінің бірі болып табылады. Фразеологизмдер көркем әдебиеттегі қажетті құрал, оның көмегімен оқырманның эстетикалық қабылдауы тәрбиеленеді. Тілдің көркемдік, ақындық сияқты маңызды қасиеттері фразеологиялық айналымдар арқылы ашылады. Қазақ фразеологиялық бірліктерін зерттегенде олардың мағынасын жеткізу, түсіндіру үшін аудару қажет болды. Белгілі болғандай, қазақ фразеологизмдерінің барлығының орыс тілінде бір лексикалық мағынасы бар баламалары бар. Фразеологиялық бірліктер арқылы шешендік өнер ұлттың рухани байлығын айқындайды. Әрбір этностың ғасырлар бойы қалыптасқан мақал-мәтелдерден, нақыл сөздерден, фразеологиялық бірліктерден тұратын ұлттық танымы бар. Фразеологиялық оралымдар - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.