Функционалдық сауаттылықтың түрлері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Физика-математика факультеті
Физика кафедрасы

Оқушылардың функцияналдық сауаттылықтарын физика сабақтарында қалыптастыру жолдары

Курстық жұмыс

БББ:6В01505 Физика-информатика

.

Орындаған: ФИ-31 тобы студенті Дүйсенбаев Е.М
Тексерген: Аға оқытушы Имангалиева Б.С.

Орал, 2022 ж

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Фунцияналдық сауаттылық туралы тусінік
1.1 Функционалдық сауаттылық ұғымының қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

1.2 Функционалдық сауаттылықтың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2 Физика сабақтарында жаратылыстану-ғылыми сауаттылығы
2.1 Кинематиканың негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 11
2.2 Функционалдық сауаттылықты физика пәнінде қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34

КІРІСПЕ

Сабақ беру - үйреншікті жай ғана шеберлік емес,
ол үнемі жаңадан жаңаны табатын өнер
Жүсіпбек Аймауытов.

Тәуелсіз елдің негізі-білімді ұрпақ, бірақ жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған мәселе - өнімді білім беру, білім беру сапасын жақсарту және бай рухани әлемі бар адамды тәрбиелеу, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру. Бүгінгі ақпараттандыру дәуірінде оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту білім берудің ең жоғары мақсаттарының бірі болып табылады.
Елбасы Н.Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтардағы Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша бес жылдық ұлттық жоспарды қабылдау жөнінде нақты міндет қойды.
Осы нұсқаулықтың негізінде маусым айында Үкіметтің 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 қаулысымен бекітілген Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттық іс - қимыл жоспары қабылданды.Жоспардың мақсаты - Қазақстанда мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту үшін қажетті жағдайлар жасау болып белгіленген.
Курстық жұмыстың өзектілігі:Оқушылардың функционалдық дағдылары мектеп қабырғасында қалыптасады. Қарқынды дамып келе жатқан әлемде функционалды сауаттылық оқушылардың әлеуметтік-мәдени, саяси және экономикалық қызметке, сондай - ақ өмір бойы білім алуына ықпал ететін базалық фактор болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын арттыру, оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, сабақтан тыс алған білімдерін кез келген жағдайда тиімді пайдалану қабілетін қамтамасыз ету болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеттері: Мұғалім баланы оқыта отырып, оның еркіндігін, белсенділігін, шығармашылық ойлауын қалыптастырады және тәуелсіз шешім қабылдауға үйретеді.
Курстық жұмыстың практикалық құндылығы:Мұғалім оқушыны тек қана мектептің бағдарламасымен шектеліп қалдырмай, теориялық білімдерін практикалық жұмыстармен, өмірмен байланыстыра білуге үйрету керек. Осындай әдіс - тәсілдерді түрлендіріп, жүйелі түрде пайдаланып мұғалімнің шәкірттері өз бетімен жұмыс істеуге тез үйренеді.

1 Фунцияналдық сауаттылық туралы тусінік
1.1 Функционалдық сауаттылық ұғымының қолданылуы

"Функционалдық сауаттылық" ұғымы алғаш рет өткен ғасырдың 60-жылдарында ЮНЕСКО құжаттарында пайда болды және кейінірек зерттеушілердің қолданданысына енді. Функционалдық сауаттылық, кеңінен алғанда, білім берудің (бірінші кезекте жалпы білім беруді) көп жоспарлы адамзат қызметімен байланысын біріктіретін тұлғаның әлеуметтік бағдарлану тәсілі ретінде түсіндіріледі.Функционалдық сауаттылықтың қазіргі тез құбылатын әлемде адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсене қатысуына, сондай-ақ өмір бойы білім алуға ынталандыратын негізгі факторлардың бірі болып табылады.
Функционалдық сауаттылығы дегеніміз - адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсене араласуы, яғни бүгінгі жаһандану дәуіріндегі заман ағымына, жасына қарамай ілесіп отыруы, адамның мамандығына, жасына қарамай үнемі білімін жетілдіріп отыруы. Ондағы басты мақсат жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру, оның әлемде әлеуметтік бейімделуі болып табылады. Қоғамның дамуына байланысты сауаттылық ұғымының мәні тарихи тұрғыдан өзгергенін, тұлғаға қойылатын талаптарда оқу, жазу, санай білу қабілеттерінен гөрі белгілі бір қоғамда өмір сүруге қажетті білім мен біліктердің жиынтығын игеру, яғни функционалдық сауаттылыққа жету, қалыптастыру, меңгерту. Қазіргі әлемдегі, еліміздегі өріс алып отырған түрлі бағыттағы дамулардың әсерінен қоғамның адамға қоятын талаптарының өзгеруі нәтижесінде функционалдық сауаттылық ұғымы кең тарала бастады.
Функционалдық сауаттылыққа бейімделу, оның қалыптаса бастауы бастауыш мектептен бастау алады. Қазірде олар оқитын пән оқулықтарының мазмұны көбіне алғашқы сауаттылықтан басталып, әрмен қарай дамып, жүйелене түседі. Алайда, оны алдымен пән ұстазы ескеріп: Игерілетін білім, білік, дағдылардың қайсылары функционалдық сауаттылыққа жол ашады? Олардың басқалардан ерекшелігі неде? деген сүрақтарға өздері жауапты қарап, шәкірттердің санасына сіңірудің әдіс-тәсілдерін жан-жақты қолдануды басшылыққа алуы орынды. Ол үшін функционалдық сауаттылыққа жататын білімдер мен біліктердің, әсіресе, жиі қолданылатын іс-әрекет түрлерінің өзара тәуелділігін, бірімен бірінің үндестігін оқулықтардағы мазмұнының мәтінімен байланыстыру қажет.

Функционалдық сауаттылық дегеніміз - өмірңбойы білім алуына ықпал ететін, авторлық база жасау. Өмір бойы іздену, яғни бүгінгі жаһандану дәуіріндегі заман ағымына қарай ілесіп отыру.Оқушылардың функционалдық сауаттылығы екіншіден, мектептен басталады.
Мектеп-бұл оқу ортасы, оның жүрегі-мұғалім. Оқушыға білім беруге көмектесу үшін мұғалім функционалды сауаттылыққа ие болуы керек. Бала тәрбиесі бүкіл ел бойынша ерекше орын алады. Мұғалімдердің негізгі міндеті-балалардың ойлау қабілеттерін дамыту, біздің байлығымыз бен бақытымыз болып табылатын Мәңгілік Тәуелсіздігімізді сақтай алатын оқушыларды тәрбиелеу.Мұғалім сабақты түрлендіріп, өмірмен байланыстырып өтуінде, пәндік білімдеріне, ептіліктеріне және сауаттылығына сүйене отырып, оқу пәндері арқылы, оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру негізінде жүзеге асады.
Оқушылардың мектепте алған білімдерін, іскерлігі мен дағдыларын адами іс-әрекеттердің әртүрлі салаларында, сондай-ақ тұлғааралық қарым-қатынас пен әлеуметтік қатынастарда өмірлік міндеттерді шешу үшін пайдалана алу қабілеттерін қалыптастыратын және дамытатын білім мазмұнының іс-әрекеттік компонентін кіріктіру оның практикалық және қолданбалық мазмұнын күшейтуге септігін тигізеді.
Функционалды сауатты адам қоғамның құндылықтарына сәйкес, қоғамдық ақуалдың қалыптасқан мүдделеріне қарай әрекет етеді. Бүгінгі күнге қажетті мамандықты таңдап дұрыс шешім қабылдап, заманауи ақпараттық технологиялардың тілін біліп кез келген әлеуметтік ортаға бейімделеді. Осы тұрғыда функционалды сауатты адамның негізгі белгілерін тұжырымдауға болады: қоғамдық ортада өмір сүре білетін, тіл табыса білетін, белгілі бір сапалық қасиеттері бар, жалпы негізгі және пәндік құзыреттіліктерді меңгерген адам болып саналады.Негізгі құзыреттіліктер кез келген адамның таңдаған мамандығына қабілеттіліктері мен біліктігіне, бәсекеге қабілетті орта жағдайында өзінің жеке өмірі мен кәсіби жұмысында нәтижеге жетуін түсінуіне мүмкіндік береді.
А.Хуторскойдің пікіріне сүйенсек, құзыреттілік - тұлғаның өзара байланысты сапаларының жиынтығы (білімдер, біліктер, дағдылар, әрекет қабілеттері). А.Хуторской сонымен қатар білімділік компетенцияларын да көрсетеді. Білімділік құзыреттілік - бұл оқушының шынайы өмірдегі нысандарға қатысты жеке тұлғалық жөне әлеуметтік-маңызды да өнімді қызметтерін жүзеге асыру үшін қажетті мәндік бағдарлардың, білімдердің, біліктердің, дағдылар мен іс-әрекет тәжірибешілерінің жиынтығы деп қорытындылайды.

Құзыреттілік - танымдық, кәсіптік, шығармашылық қызмет атқарудың және өзгелермен эмоциялық-құндылық қатынастар жасаудың әлеуметтік тәжірибелерін меңгеріп, азаматтық қоғам жағдайында өмір сүруге қабілеттілік болып табылады деген айқындама қорытылып шығарылды.
Сонымен қатар, негізгі құзыреттілік - бұл мемлекеттің орта мектепті бітіруші тұлғаның сапасына МЖБС-да және оқу бағдарламаларында көрсетілген білім беру нәтижелері түрінде қоятын талаптары.
Мектеп бітірушінің негізгі құзыреттіліктері оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту нәтижесі ретінде белгіленіп, мынадай түрлерге бөлінген :
-басқарушылық (проблеманы шешу қабілеті);
-ақпараттық (өзіндік танымдық қызметке қабілеті немесе өмір бойы білім ала білуі);
-коммуникативтік (қазақ, орыс және ағылшын (шет) тілдерінде ауызша, жазбаша және нәтижелі қарым-қатынас жасауға қабілеті);
-әлеуметтік (әлеуметтік өзара іс-қимыл жасауға қабілеті);
-тұлғалық (өзіндік іске асыру, өзін-өзі жетілдіру, өмірлік және кәсіби өзін-өзі анықтау, төзімді болу қабілеті);
-азаматтық (қазақстандық сана-сезім мен мәдени ұқсастық негізінде өзінің отаны үшін жауапкершілікті сезіну қабілеті);
-технологиялық (тиімді пайдалану деңгейінде технологияларды, оның ішінде ғылыми, сандық технологияларды пайдалану қабілеті).
Бұл құзыреттіліктер оқушылардың функционалдық сауаттылығының құраушысы болып, оқушының әртүрлі өмірлік салаларда тиімді өмір сүруіне мүмкіндік беретін дағдылары мен қабілеттерін қамтамасыз етеді.
Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың халықаралық бағдарламасына (Programmer for International Student Assessment - РІSА) сәйкес Функционалдық сауаттылық ұғымы білім беру саласында келесідегідей жаңа басымдықтарды айқындайды: мектепте алған білімдерін өмірлік жағдаяттарда қолдана білу, әртүрлі ақпарат көздерімен жұмыс істей білу және алынған ақпараттарды сыни тұрғыдан бағалай білу, өзінің болжамдарын ұсыну және зерттеулер жүргізу, өзінің ойын негіздей білу және т.б. қабілеттерін қалыптастыру болады.
Функционалдық сауаттылықты түсінудің басқа да жолдары бар: адамның жақсылық пен тілектестік рухында тәрбиеленуі үшін қарым-қатынас мәдениетін, жеке кәсіби дайындығын, кәсіби технологиялық дайындығын қамтамасыз етеді.

Жеке тұлғаның басты функционалдық сапасы белсенділік, шығармашылық пен ойлауға қабілеттілік және стандартты емес шешімдер қабылдай алуы, өзін-өзі дамытуға, өздігінен оқуға, өз білгенін іске асыру болып табылады.
Осы тұрғыда оқушылардың функционалдық сауаттылығы өмірден алатын білім, білік және дағдыларды адам жұмысының әртүрлі саласындағы алуан түрлі тапсырмаларды шешудің, еңбек өнімділігі мен әлеуметтік-экономикалық дамудың тұтас алғандағы әлеуметтік қатынастардың оқушының меңгеретін білім мазмұнымен байланысы арқылы қалыптасады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңының 8 - бабында Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен іс - тәжірибе жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау деп атап көрсетілген.[2.5б] Осыған байланысты еліміздің 15 жастағы оқушыларының білім жетістіктерінің деңгейін анықтауға Қазақстан PISA - 2000 халықаралық зерттеуін тұңғыш рет 15 жастағы оқушылардың білім сапасын анықтау үшін дәйекті ақпарат алу мақсатында атсалысты.
PISA халықаралық зерттеуі оқушылардың қабілеттерін емес, ол оқу барысында меңгерген білімдері мен дағдыларын өмірлік жағдайларда қолдана білу ептіліктерін бағалауға бағытталған.
PISA зерттеуінің негізгі бағыттары:
- Математикалық сауаттылығы;
- Жаратылыстану сауаттылығы;
- Оқу сауаттылығы.
PISА мақсаты : әлемдік деңгейде салыстырылатын әр мемлекеттің оқыту нәтижелері жөніндегі сенімді мәліметтерді алу, саралау.

Шығармашылық қабілетін толық іске асыруы
Шығармашылық қабілетін толық іске асыруы

Оқушылардың жан-жақты дамуы
Оқушылардың жан-жақты дамуы
Баланы өзіне жақын тарту

Баланы өзіне жақын тарту

Функционалдық сауаттылық
Функционалдық сауаттылық

Өз пікірі мен ойын ашық жеткізуі

Өз пікірі мен ойын ашық жеткізуі

Келешегін анықтауға дайын болуы

Келешегін анықтауға дайын болуы

1 - сурет. Тірек сызба. Функционалдық сауаттылық.

Қазіргі қоғамымызда болып жатқан түбірлі өзгерістерге байланысты әрбір мұғалім оқытудың қилы әдістері мен технологияларын білуі қажет.
Әдіс дегеніміз - мұғалімнің белгілі бір мақсатқа жетудегі іс - әрекеті, ал технология - көптеген әдістердің жиынтығы.

2 - сурет. Тірек сызба. Технология артықшылықтары.

Елбасы Н.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында - Ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жұмыс күтіп тұр деген болатын. Қазіргі кезде физика пәнін оқытуда оқушылардың функционалдық ойлау қабілеті мен шығармашылық тұрғыдағы жұмысын дамытуда өз бетімен жұмыс жасаулары және логикалық тапсырмаларды орындаудың маңызы зор. Бұл тапсырмаларды қалай ұйымдастыру керек, тарау бойынша тақырыпқа сай етіп деңгейлеп, саралап таңдай білу ол мұғалімнің шеберлігіне байланысты.
Міндеті:
1. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту;
2. Өз бетінше оқуға, жұмыс жасауға дағдыландыру;
3. Өз ісіне сенімділігін арттыру, жылдам, тез ойлануға үйрету.

1.2 Функционалдық сауаттылықтың түрлері

1. Оқу сауаттылығы
2. Математикалық сауаттылық
3. Жаратылыстану сауаттылығы
4. Қаржылық сауаттылық
5. Жаһандық құзыреттілік
6. Креативті ойлау

Оқу сауаттылығы - бұл оқу мәтіндерін оқу және түсіну қабілеті, мәтіннен ақпарат алу, түсіндіру, оны оқу, оқу-практикалық міндеттерді шешуде және күнделікті өмірде пайдалану қабілеті. Оқу сауаттылығы-функционалдық сауаттылықтың негізгі дағдысы.
Математикалық сауаттылық - математиканы әртүрлі контексте тұжырымдау, қолдану және түсіндіру мүмкіндігі. Оған математикалық ойлау, құбылыстарды сипаттау, түсіндіру және болжау үшін математикалық ұғымдарды, процедураларды, фактілер мен құралдарды қолдану кіреді.
Қаржылық сауаттылық - бұл қаржылық ұғымдар мен қаржылық тәуекелдерді білу және түсіну. Жеке тұлға мен қоғамның қаржылық әл-ауқатын жақсартуға ықпал ететін әртүрлі қаржылық жағдайларда тиімді шешімдер қабылдау үшін қажетті дағдыларды, мотивацияны және сенімділікті, сондай-ақ экономикалық өмірге қатысу мүмкіндігін қамтиды.
Шығармашылық ойлау - бұл инновациялық және тиімді шешімдер алуға жәненемесе жаңа білім алуға жәненемесе қиялдың керемет көрінісіне бағытталған идеяларды әзірлеу, бағалау және жетілдіру процесіне нәтижелі қатысу мүмкіндігі.
Ғаламдық құзіреттіліктер - әлемдік және мәдениетаралық мәселелерді сыни тұрғыдан, әр түрлі тұрғыдан қарау, адамдар арасындағы айырмашылықтар өздері туралы және басқалар туралы қабылдауға, пайымдауға және идеяларға қалай әсер ететінін түсіну және адамның қадір-қасиетін өзара құрметтеу негізінде әртүрлі мәдени тектегі басқа адамдармен ашық, барабар және тиімді қарым-қатынас жасау мүмкіндігі.
Жаратылыстану сауаттылығы - бұл адамның жаратылыстану ғылымдарына қатысты мәселелер бойынша белсенді азаматтық ұстанымға ие болу қабілеті және оның жаратылыстану идеяларына қызығушылық танытуға дайындығы.
Жаратылыстану ғылымдары мен технологияларға қатысы бар проблемаларды дәлелді талқылауға қатысуға ұмтылады, бұл одан мынадай құзыреттерді талап етеді: құбылыстарды ғылыми түсіндіру; жаратылыстану ғылымдарының ерекшеліктерін түсіну; деректерді ғылыми түсіндіру және қорытынды алу үшін дәлелдемелерді пайдалану.
Функционалдық сауаттылықты дамыту нәтижесі білім алушылардың, жастарға алған білімдерін өмірлік жағдайларда тиімді және әлеуметтік бейімделу үрдісінде сәтті пайдалануға мүмкіндік беретін негізгі құзыреттіліктер жүйесін меңгеруі болып табылады. Берілетін білімнің мазмұнын оқушыға жүйелеп, өңдеп, дайын күйінде жеткізу міндеті мұғалімдерге жүктеледі. Сондықтан мұғалімдер қалай оқытамыз деген сұрақ төңірегінде әдістемелік ізденістер жасайды. Осы бағытта ұйымдастырылған білім беру жүйесінің соңғы нәтижесі - жеке пәндер бойынша алынатын білім беру дағдысы болып табылады.
Физика сабағында оқушының функционалдық сауаттылығын арттырудың бір жолы - оқу бағдарламаларында графиктер мен сызбаларды оқи алуы, оларға талдау жасай алуы, өзара салыстыру арқылы қорытынды жасауы. Тақырып бойынша графиктер мен сызбалар физиканың барлық бөлімдерінде кездеседі. Графиктер мен сызбаларды талдау барысында оқушы бірнеше функционалдық сауаттылықты қамтиды.
Графиктердегі шамалар арасындағы тәуелділіктерді білу, оларды график салуда координата өсі бойына белгілей алу, өлшем бірліктерін жазу, талдау жасау барысында оқушы өзінің білу, салыстыру, қорытынды жасау, математикалық сауаттылығын, ақпаратты өңдеу, керектісін таңдай алу және оны қолдану сияқты бірқатар сауаттылықты іске асырады.

Физика сабақтарында оқушылардың жаратылыстану-ғылыми сауаттылығын қалыптастыруға арналған тапсырмалар:

Тапсырма: "Қамыр"
Нан қамырын жасау үшін аспаз ұн, су, тұз және ашытқыны араластырады. Араластырғаннан кейін ашыту процесін бастау үшін қамыр бірнеше сағат бойы контейнерге орналастырылады. Ашыту процесінде қамырда химиялық өзгеріс болады: ашытқы (бір клеткалы саңырауқұлақтар) ұндағы крахмал мен қантты көмірқышқыл газы мен алкогольге айналдыруға көмектеседі.

1 сұрақ
Ашыту-қамырды көтерудің себебі. Неліктен қамыр көтеріледі?

А. қамыр көтеріледі, өйткені алкоголь өндіріліп, газға айналады.
Б. қамыр көтеріледі, өйткені онда бір клеткалы саңырауқұлақтар көбейеді.
С. қамыр көтеріледі, өйткені ол көмірқышқыл газын шығарады.
Д. қамыр көтеріледі, өйткені ашыту суды буға айналдырады.

Жауабы: C

2 сұрақ
Қамырды илегеннен бірнеше сағат өткен соң, аспаз оны өлшеп, салмағы азайғанын көреді. Қамырдың салмағы төменде көрсетілген төрт эксперименттің әрқайсысының басында бірдей болды. Ашытқының салмақ жоғалтуының себебі болып табылатындығын тексеру үшін аспаз қандай екі тәжірибені салыстыруы керек?

А. Аспаз 1 және 2 эксперименттерді салыстыруы керек.
В. Аспаз 1 және 3 эксперименттерді салыстыруы керек.
С. Аспаз 2 және 4 эксперименттерді салыстыруы керек.
Д. Аспаз 3 және 4 эксперименттерді салыстыруы керек.

Жауап: Д

3-сұрақ
Көтерілген (ашытылған) қамырды пісіру үшін пешке салған кезде, қамырдағы газдар мен булардың жиналуы ұлғаяды. Неліктен қыздырылған кезде газдар мен будың жинақталуы артады?

А. олардың молекулалары үлкейеді.
B. олардың молекулалары тезірек қозғалады.
С. олардың молекулаларының саны артады.
Д. олардың молекулалары жиі соқтығысады.

Жауабы: B

2 Физика сабақтарында жаратылыстану-ғылыми сауаттылықты қалыптастыру
2.1 Кинематиканың негізгі ұғымдары

7-сыныпта физика курсын оқу "Механика" бөлімінен басталады. Біздің айналамыздағы материалдық әлемдегі кез-келген физикалық құбылыс немесе процесс уақыт пен кеңістікте болатын өзгерістердің тұрақты қатарын білдіреді. Механикалық қозғалыс, яғни берілген дененің (немесе оның бөліктерінің) басқа денелерге қатысты күйінің өзгеруі физикалық процестің қарапайым түрі болып табылады. Механиканың негізгі ұғымдары-траектория, жол, қозғалыс, жылдамдық, жұмыс, күш. Механикалық қозғалыс салыстырмалы. Бір дененің әртүрлі денелерге қатысты қозғалысы әртүрлі. Дененің қозғалысын сипаттау үшін қозғалыс қай денеге қатысты қарастырылатындығын көрсету керек.Бұл денені тірек денесі деп атайды. Тірек денесімен байланысты координаттар жүйесі және уақытты есептеу сағаттары кез-келген уақытта қозғалатын дененің орнын анықтауға мүмкіндік беретін тірек жүйесін құрайды. Бірліктердің Халықаралық жүйесінде (SI) ұзындық бірлігі үшін метр, ал уақыт бірлігі үшін - секунд қабылданады. Әр дененің белгілі бір өлшемдері бар. Дененің әртүрлі бөліктері кеңістіктің әртүрлі жерлерінде орналасқан. Алайда, механиканың көптеген міндеттерінде дененің жеке бөліктерінің орналасуын көрсетудің қажеті жоқ. Егер дененің мөлшері басқа денелерге дейінгі қашықтықпен салыстырғанда аз болса, онда бұл денені материалдық нүкте деп санауға болады. Оқушылардың білімін тексеру және осы ұғымдарды түсіну үшін төмендегі тапсырмаларды қолдануға болады.
Алғашқы үш тапсырма оқушылардың пәндік білімдерін тексеруге бағытталған. Траектория, жол және қозғалыс сияқты кинематиканың негізгі ұғымдары көбінесе оқушыларға қиындық тудырады. Әлем туралы күнделікті идеялармен араласқан жеке физикалық терминдер өте ұқсас. Кәдімгі түсінікте жол мен қозғалыс бірдей, тек бір тұжырымдама процесті сипаттайды, ал екіншісі - нәтиже. Олар әдетте шатастырылады. Осы тапсырмаларды қолдана отырып, оқушының физикалық ұғымдардың мәнін қаншалықты түсінетінін тексеруге болады.

1. Дененің немесе материалдық нүктенің тірек денесіне қатысты қозғалыс кезінде сызық түрінде қалдырған ізі
А) траектория
В) жол
С) орын ауыстыру
D) дененің координаттары
E) кесінді

2. Дененің бастапқы және соңғы позицияларын байланыстыратын бағыт сегменті
А) траектория
В) жол
С) орын ауыстыру
D) дененің координаттары
Е) із

3. Траектория ұзындығы
А) кесінді
В) жол
С) орын ауыстыру
D) дененің координаттары
Е) із

Физикалық шамаларды зерттеудегі маңызды сәт-оларды түсіну. Бір қарағанда, қозғалыс пен жол мағынасы жағынан жақын ұғымдар. Алайда физикада қозғалыс пен жол арасындағы негізгі айырмашылық бар. Екі ұғым да дененің кеңістіктегі позициясының өзгеруімен байланысты және көбінесе (әдетте түзу сызықты қозғалыс кезінде) бір-біріне тең болады.Қозғалысты өткен жолдан ажырата білу қабілетін келесі тапсырмалармен тексеруге болады.

4. Спортшы көлдің айналасында бірдей жылдамдықпен жүгіреді. Бірінші күні ол көлді бір рет, ал екінші күні екі рет айналып өтеді. Сонымен қатар, оның жүгіру кезінде қозғалыс ... , өткен жол...
A) ...өзгермейді, ... көбейеді
B) ...саны өсуде ... көбейеді
C) ...азаяды, ... көбейеді
D) ... өзгермейді, ... өзгертілмейді
E) ... өзгермейді, ... азаяды

5. Саяхатшы солтүстік бағытта 3 км жүріп өтті, содан кейін шығысқа бұрылып, 4 км жүріп өтіп, солтүстік бағытта 5 км жолын жалғастырды.
А) 7 км, 9 км
В) 9 км, 9 км
С) 12 км, 9 км
D) 9 км, 12 км
E) 12 км, 12 км

Көбінесе физикада олар материалдық нүкте ұғымын қолдануға жүгінеді. Оқушылар дененің қандай жағдайда болуы немесе материалдық нүкте болмауы мүмкін екенін ажырата білуі керек. Терминдер мен ұғымдарды білуді тексеру үшін алты және жеті сандар бойынша тест тапсырмасын қолдануға болады.

6.Қарастырылып отырған қозғалыс жағдайында мөлшері ескерілмейтін дене
А) материалдық нүкте
В) есептің денесі
С) қозғалатын дене
D) кішкентай дене
E) анықтамалық нүкте

7. Массасы бар, бірақ мөлшері, пішіні, айналуы және ішкі құрылымы зерттелетін тапсырма жағдайында ескерілмейтін дене-механикадағы қарапайым физикалық модель- ___________________________.
материалдық нүкте

Физика курсының негізгі физикалық шамаларының бірі-жылдамдық. Берілген шаманы қолдана отырып, есептерді шешу үшін есептеу формуласын білу ғана емес, сонымен бірге шаманың физикалық мағынасын түсіну керек. Оқушылардың пәндік білімдерін 8 және 9 нөмірлі тапсырмаларды қолдану арқылы тексеруге болады. Бұл тапсырмаларды орындау үшін жылдамдық пен орташа жылдамдықтың анықтамасын білу жеткілікті.

8. Орын ауыстырудың уақыт аралығына қатынасын сипаттайтын физикалық шама
А) жеделдету
В) жылдамдық
С) күш
D) жол
E) жұмыс

9. Формуламен анықталатын физикалық шама

А) көлемі
В) жол
С) температура
D) жылдамдық
E) ауданы

2. 2 Функционалдық сауаттылықты физика пенінде қалыптастыру

Физика-бұл тәсілдерді жүзеге асыра алатын пәндердің бірі, ал функционалдық сауаттылық тәрбие мен оқытудың басты мақсатына қол жеткізуге көмектеседі.
Функционалдық сауаттылықтың мақсаты-ғылымның негіздерін (қалыптасқан оқыту түріндегідей) ғана емес, сонымен қатар білім мен ғылыми фактілерді алу процесінің өзін игеру, оқушының танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту. Функционалды оқытуды ұйымдастырудың негізі оқушының іздеу, оқу және танымдық іс-әрекеті, яғни ғылыми фактілерді, құбылыстарды, заңдарды, зерттеу әдістері мен білімді практикада қолдану тәсілдерін "ашу" принципі болып табылады.
Оқыту түрі ретінде функционалды сауаттылық дамытушылық оқыту рухына, оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен танымдық тәуелсіздігін дамыту міндетіне, олардың білімін сендіруге айналдыруға сәйкес келеді, бұл оны физика сабақтарында кеңінен қолдануға әкелді. Физика математика, биология, химиямен қатар қазіргі жаратылыстану ғылымында жетекші рөл атқарады. Мұның себебі физикалық заңдар, теориялар мен зерттеу әдістері барлық жаратылыстану ғылымдары үшін өте маңызды. Физика қазіргі заманғы техниканың ғылыми негізі болып табылады. Электротехника, автоматика, радиометрия және басқа да көптеген инженерлік салалар физиканың тиісті бөлімдерінен дамыды.
Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру процесі жекелеген сабақтар жиынтығы немесе жекелеген тапсырмалар жиынтығы бола алмайды, бұл процесс міндетті құрамдас бөлік ретінде оқу бағдарламасына қисынды және жүйелі түрде қарастырылуы тиіс.

Тапсырма мысалдары:
1) Өмірлік тәжірибедегі студенттер жердің күннен жылу алатындығын біледі, сондықтан күнге неғұрлым жақын болса, соғұрлым жылы болуы керек. Бірақ іс жүзінде сіз неғұрлым жоғары көтерілсеңіз, ол соғұрлым суық болады, ал жерге неғұрлым жақын болса, соғұрлым жылы болады. Неге бұлай болады?
2)Неліктен аққулар мен үйректер жағада ауыр және ебедейсіз, суда соншалықты жеңіл және сымбатты?
3)Неліктен судағы таңғажайып әдемі медуза жағалауда пішінсіз желатинді массаға айналады?
4)Елеусіз, құрлықта баяу, теңіз тасбақасы суда өзгереді. Ол мобильді, жылдам, сымбатты болады. Неліктен?
Оқушылардың санасында дүниелік түсінік пен ғылыми білімнің арасында қайшылық, мәселе туындайды.

Физика сабағында проблемалық өмірлік жағдаяттар құру оқушылардың физиканы оқуға деген қызығушылығын, білім деңгейін және туындайтын есептерді шығару қабілетін арттырады деп ойлаймын.Оқушыларды бақылай отырып, функционалдық сауаттылықты дамытудың пайдасы бар екеніне көз жеткізуге болады.
Олар келесідей:
- оқушылар теориялық және практикалық есептерді шешу барысында жаңа ақпаратты алады;
- өмірлік тапсырманы шешу барысында оқушы қиындықтарды жеңеді, оның белсенділігі мен дербестігі жоғары деңгейге жетеді;
- ақпаратты игеру жылдамдығы оқушылардың өзіне байланысты;
- оқушылардың белсенділігінің артуы оқудың оң мотивтерінің дамуына ықпал етеді және нәтижелерді ресми тексеру қажеттілігін азайтады;
- оқу нәтижелері салыстырмалы түрде жоғары және тұрақты.
Студенттер алған білімдерін жаңа жағдайларда оңай қолдана алады және сонымен бірге олардың дағдылары мен шығармашылық қабілеттерін дамытады.
Мектеп оқушыларын оқыту мен тәрбиелеу процесінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану оқу-тәрбие процесінің жалпы деңгейін арттырады, оқушылардың танымдық белсенділігін арттырады.
Жастардың әлеуметтік қалыптасуы өзін-өзі бекітуге, табысқа жетуге деген табиғи ұмтылыс бәсекелестіктің күшеюіне, еңбек нарығында жеке адамға жоғары талаптарға тап болатын ортада өтеді. Адамның өмір сүруі және өзін-өзі бекітуге, өзін-өзі анықтауға, өзін-өзі жүзеге асыруға және өзін-өзі жүзеге асыруға байланысты барлық нәрсе таңдауға байланысты.Осыған байланысты функционалдық сауаттылық басқа ешкім сияқты оқушылардың өзін-өзі анықтауға дайындығын қалыптастыруға ықпал ете алады.
Физика - эксперименттік ғылым. Ол бақылаулар мен эксперименттерге негізделеді, ал физиканы оқуда студенттердің ғылыми-зерттеу іс-әрекетін ұйымдастыру физика ғылымына қызығушылығын арттыруға, оны қызықты, және пайдалы етуге, физиканың қорқынышты емес екенін түсінуге мүмкіндік беретін қажетті фактор, физика өте қызық.
Оқушыларды оқыту маңызды:
* Мақсат қойыңыз;
* Зерттеу жоспарын құру;
* Қажетті жабдықтар мен материалдарды таңдау;
* Қажетті қондырғыларды жинаңыз;
* Зерттеу жүргізіп, қорытынды жасаңыз

Айналаңызға қарасаңыз, көптеген сұрақтар бар.
Мысалға:
* Ара неге ызылдайды?
* Шарды ауаға не көтереді?
* Солтүстік жарықтың пайда болу себебі неде?

Оқушылардың зерттеушілік әрекеті жан-жақты және мен оны физиканы оқытудың кез келген кезеңінде ұйымдастырамын:
* Физикалық теорияны оқу кезінде;
* Проблемаларды шешу кезінде;
* Демонстрациялық эксперимент жүргізу кезінде;
* Зертханалық жұмыстарды орындау кезінде.

Мысалдар:
1. Зерттеу әдісі физикалық теорияны оқуда өте тиімді. Сонымен, Токтың магнит өрісі тақырыбын оқып болғаннан кейін мен мына мәселені алға қойдым: токтың магнит өрісінің әрекеттерін қалай күшейтуге болады, бірақ магнит өрісін немесе магнитті пайдаланып электр тогын алуға болады ма?
Электр кедергісін зерттегенде оның өткізгіш түріне, өткізгіштің ұзындығына және өткізгіштің көлденең қимасының ауданына тәуелділігін зерттейміз.
Механикалық тербелістерді зерттегенде жіп маятнигінің еркін тербеліс периодының жіп ұзындығына тәуелділігін зерттейміз.
Гук заңын зерттегенде серпімділік күшінің серіппенің ұзаруына тәуелділігін зерттейміз.
Динамиканы зерттегенде дененің үдеуінің оған түсірілген күшке тәуелділігін тәжірибе жүзінде зерттейміз, үдеу денелердің қасиеттеріне тәуелді ме, жоқ па соны зерттейміз.
Сұйықтықтың булану жылдамдығы сұйықтың бос бетінің түріне, температурасына және ауданына қалай тәуелді?
Ұсынылған құрылғылардың ішінен оқушылар дұрысын таңдайды, ұсыныстар жасайды, тәжірибелер жасайды, қорытынды жасайды.

2. Есептер шығарылмай, физика курсын меңгеру мүмкін емес. Міндеттер білімді бекітуге, зерттелетін заңдылықтарды қолдануға машықтандыруға ғана емес, сонымен қатар ақыл-ой әрекетінің зерттеушілік стилін қалыптастыруға ықпал етуі керек, - деп есептеді Э.А.Эйнштейн.

Сабақтарда, әсіресе орта мектепте, күрделі, құрама есептерді шешуде мен Л.Е.Генденштейн әзірлеген түйінді жағдаяттарды зерттеу әдісін жиі қолданамын.
* Біз мәселенің сұрағын жауып, мәселенің шартында сипатталған жағдайға тоқталамыз. Біз назарымызды мәселенің сұрағына тікелей жауап іздеудегі пайдасыз іздеуден жағдайды нәтижелі зерттеуге аударамыз.
* Бұл жағдай үшін қандай заңдар мен заңдылықтар жарамды? Мұны қалай дәлелдеуге болады?
* Бұл заңдар мен заңдылықтарды теңдеулер немесе теңдеулер жүйесі түрінде жазамыз.
* Есептің сұрағын ашамыз және алынған теңдеулер жүйесін қажетті мәндерге қатысты шешеміз.
Сандық мәндерді қарапайым ауыстыру ғана қалады.
Бір сабақта бір-екі тапсырманы осыншама егжей-тегжейлі талдап, мектеп курсында мыңдаған тапсырма бар дейсіз! Бақытымызға орай, мектептегі физика курсында әртүрлі тапсырмалар өте көп емес! Мыңдаған тапсырмалардың сюжеті бірнеше ондаған жағдайдың айналасында топтастырылған. Бұл жағдайлар кілт деп аталады.
Механикадағы мысалдар:
* дененің еркін түсуі
* дененің көлбеу жазықтықта қозғалысы
* планетаның айналмалы орбитада қозғалысы,
* математикалық маятниктің тербелісі...
Сіз негізгі жағдайлардың аз санын зерттей аласыз! Теория мен тапсырмалар арасындағы жасанды сызық жойылуда: ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.