Бесік тәрбиесінің бала тәрбиесіне тигізер әсері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Бесік жырының тәрбиелік маңызы -бесікке бөлеу мен қазіргі заманауи тәрбие негізіндегі айырмашылықтар айқындалып, Бесік жырының тәрбиелік маңызын анықталды. Қазақ халқының бесікке байланысты мақал-мәтелдер мен ырым-тыйымдар негізіндегі көзқарастарын жас ұрпаққа насихатталады. Оқушылардың тіл дамытуға үйрету әр-түрлі әдіс тәсілдерді қолдану болып саналады.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Негізгі бөлім
Бесік ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.1 Бесік жыры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Бесік жырының айтылуы мен міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2 Бесік тәрбиесінің бала тәрбиесіне тигізер әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... .11
2.1Бесік жырына байланысты көрші апамен сұхбат ... ... ... ... ... ... ... . .13
2.2Бесік жырын естімеген ұрпақ өсіріп жатырмыз ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
Қосымша

Мақсаты:
Зерттеудің алдына қояр негізгі міндеті- қазіргі өмірде жас нәрестелердің Бесік жырын естіп, тәрбиеленуі керектігін аналар есіне түсіріп, зерттеу жүргізу, ата-аналарға таныстыру.Осы орайда жұмыстың алдына мынандай нақты міндеттер қойылды:
-Бесікке бөлеу мен қазіргі заманауи тәрбие негізіндегі айырмашылықтарды айқындау;
-Бесік жырының тәрбиелік маңызын анықтау;
- Қазақ халқының бесікке байланысты мақал-мәтелдер мен ырым-тыйымдар негізіндегі көзқарастарын жас ұрпаққа насихаттау;
Зерттеу болжамдары:
1.Егер аналар әжелер сөзіне сенсек,бесіктің баланың өсуіне еш кедергісі жоқ,ол дәрігерлердің пайымдауынша болған кері әрекет.
2.Егер бесік туралы деректерге үңілсек, үлкендердің айтуынша, тәрбие басы бесіктен басталатыны анық.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы:
Халық мұрасының Бесік жырының бала тәрбиесіне тигізер әсері мен пайдасы ғылыми түрде сараланды.
- Бесік жыры өлеңдері мен жырлары бала тәрбиесінің басты құралы екені дәлелденді;
- Бесік жырын естіп өскен баланың ән айтуға құмарлығы дәлелденді;
- Бала тәрбиесіне жырдың берер пайдасы бар екені дәлелденді.
Күтілетін нәтиже:
Бесік жыры жайлы ақпараттар мен тәрбиелік маңызы ғылыми тұрғыдан зерттеліп, мәліметтер тізілді.
2. Бесік жыры халық арасында айтылатыны анықталып, сипаттама берілді.
3. Әр дәуірдің ағымына қарай Бесік жыры өзгеріп отыратындығы анықталды.

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі:
Ұлттық руханияттың белгісі - мәдени мұраға иек арту жаhандануға жақындау мен ұлттардың өзіндік болмысын сақтауы болып табылады.Осынау өркениетке ұмтылып отырған уақытта ұлттық тәрбиеміз бастау алған бесік жырының бүгінде ұрпақ сабақтастығында маңызын жоймайтын мәңгілік тақырып.Ұлттық болмысымызды насихаттайтын ауыз әдебиетіміздің негізін жинап зерттеу,оны халыққа таныту мол ізденіс пен үлкен жауапкершілікті қажет етеді. Көшпенді қазақ халқының бала тәрбиесінен еш қалыс қалмағаны бесік жырынан жұртшылыққа белгілі. Қазақ ауыз әдебиетінде өзіндік әуенімен танылған Бесік жырының тәрбиелік мәні жас аналарға әлі санасына зерделенбеген. Ауыз әдебиетіміздің Бесік жыры атты туындысы бүгінде көпшілік қазақ отбасына танымал болғанымен, арнайы ғылыми зерттеу еңбектері жоқ деуге болады. Мәңгілік бала тәрбиесіндегі Бесік жыры өз зерттеулерін күтіп тұрған мәселе. Сондықтан осы мәселе жұмыстың өзектілігін айқындайды.
Жұмыстың мақсаты мен міндеті:
Ғылыми жұмыстың негізгі мақсаты - бесік жырының тәрбиелік мәнін зерттеу. Бесік жырының халық мұрасына және жас аналар санасына жеткізуде алар әсерінің сырларын ашу. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін жұмыстың алдына мынандай мәндеттер қойылды:
- Бесік жырының бала тәрбиесіне тигізер әсерін әдеби-ғылыми тұрғыдан талдаау;
-Бесік жырының түрлерін анықтап, жіті саралау;
-Бесік жырын айтушы әжелерден қажетті деректер алу;
-Халық мұрасы бесікке байланысты ырымдар мен тыйымдардың өзіндік тәрбиелік мәнін ашу;
- Мақал- мәтелдердің тәрбиелік мәнін айқындау;
Зерттеу нысаны:
Зерттеу нысанына бесік жырының тәрбиелік мәні негіз болып отыр.

Зерттеудің жаңашылдығы:
Ұлтымызға таныс бесік жырының тәрбиелік мәні ғылыми тұрғыдан зерттеліп, қажетті мәліметтер жиналып тізілді.
Бесік жырының бала тәрбиесіне әсері бар екені зерттеліп, сипаттама берілді.
Халық ауыз әдебиетінің аса құнды қазынасы бесік жырының бала өміріне әсері.

Жұмыстың зерттеу әдістері:
Зерттеудің негізгі әдіс-тәсілдері-баяндау,салыстыру,қа жетті мәліметтерді саралау,ұғымдарды жинақтау, пікірлерді қорыту, ғылыми тұрғыда талдау.Сондай-ақ, әжеден сұхбат-интервью алынды.Бесікке байланысты: бесік жырлары, мақал-мәтелдер, ырым - тыйымдар,нақыл сөздер,жұмбақтар жинақталған кітапша құрастырылды.

Зерттеу дереккөздері.
Зерттеу жұмысының материалдары ретінде қазақ әдебиетінің энциклопедиясы, ондағы бесік жыры туралы мәліметтер, Қазақ мәдениеті энциклопедиясы, сондай-ақ әжелердің айтқан өнегелік насихаттары негіз болды.

Зерттеудің құрылымы.
Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, және әдебиеттер тізімінен тұрады.

Негізгі бөлім
1.Бесік.
Ел болу үшін, бесігіңді түзе - деген нақыл айтып кеткен Мұхтар Әуезов атамыздың бұл бір сөзіне ой жүгіртсең, елдің санасы сонау бесік тәрбиесімен байланысы зор екенін айтады. Қазақ даналығының алтын қазынасы тіл мен тәрбиеде жатқаны анық. Ғасырлар бойы көшпелі қазақ жұртының өмірден алған тәжірибесі, бүгінгі күнде Қазақстан Республикамыздың тағдырына үлкен үлесін қосуда.
Ал енді, бесік атауының шығуына байланысты тілші-ғалым Ә.Нұрмағамбетов былай дейді:
Нәресте жататын төсекті ана тілімізде бесік деп атайтынын білесіңдер. Қазақ сөзінде без, безек, безілдеу, безу, безеу, безгілдек, безбен т.б. толып жатқан төл сөздер бар.Осы аталған сөздердің барлығының түбірі - без.Бұл сөздердің барлығы қозғалу, ырғалу, шайқалу, тербелу деген ұғымға сыйып тұрғандықтан бесік әу бастан безек немесе безік болып, бертін з дыбысы қатаң с дыбысына ауысып, бесік болып қалыптасса керек. Бұл біздің бірінші жорамалымыз. Екінші ойымыз:бесіктің жасалу жолына қарай, оны құрайтын негізгі бес ағашқа байланысты бес уық сөзінің туындауы мүмкін деген тұжырым жасауға болады. Олай дейтініміз, қазақ халқы негізінде екі түрін тұтынған. Оның ертерек пайда болған түрі аспалы бесік деп аталады. Аспалы бесіктің жасалу жолдары өте қарапайым. Оны әзірлеу үшін бес тал, жуандығы біркелкі, жұмыр талдар болса болғаны. Ондай бесікті көшіп - қону кезінде уықтап жасай салу әбден мүмкін жай. Кейін келе бес уық - бесық - бесік болып қалыптасып кеткен тәрізді. Жалпы бесік атауының әлі де болса терең зерттеуді қажет ететіні даусыз. Қазақ халқы көшпелі өмір сүргенімен де әр мүлікті қастерлеп, оларға өзіндік ырым- тыйымдар жасайтын болған.Біреулерден ауысып келген немесе жаңадан жасатқан бесікке ең алғаш бөленген бала қайтыс болса, оны ешуақытта пайдаланбағандығының өзінен бесікке деген наным-сенімдер ерекше. Бесік әкелудің өзі керемет бір сән- салтанат десе де болады. Келіннің төркіні іздеушісі, сұраушысы бар екен дегізіп бір топ болып келетін болған және де жай келмей баланың бесік жабдығымен түгелімен, түбек-шүмегіне дейін жасап әкелген. Бесік жабдықтарын барынша әдемілеп жасаған.Түбегі мен шүмегінен басқа, қолтық жастық, тізе жастық дегені болады және олар ешқашан сүреңсіз сұр түсті маталардан тігілмеген. Кішкентай көрпешелері де мүмкіндігінше ашық түсті маталардан тігілген. Бесіктің басына үкі тағады. Өйткені бала әсемдікке, әдемілікке бесікте жатқан кезінен бастап үйренуі керек. Бала бесікте көп жатады. Бесік - баланың жылы ұясы. Баланың нағашы жұрты бесікпен бірге, немерелі болып жатқан құда-құдағиға да сый-сияпатын ала келеді. Әрине, мұның бәрін әркім қалдерінше жасалады. Сәбилі болып жатқан қызының нәрестесіне бесік әкелу - қыз төркінінің, әсіресе, анасының парызы. Бесіктің пайдасы жөнінде біршама әңгіме айтқан көрші апам да мені ойға қалдырды.Расында да қолда барда жақсының қадірін біле бермейтініміз рас. Әйтпесе, баланың қалыпты өсуі үшін бесіктен артық не бар? Жастардың соңғы кезде памперске үйреніп алғаны рас. Олар алдымен памперсті баланың құрғақ жүруіне септігін тигізеді деп ойлайды.Содан соң оған кірді жиі жуудан құтқаратын бірден бір дүние деп қарап, жиі пайдалануға ұмтылады. Памперстің осындай тиімді жақтары бар екені рас, бірақ оны балаға үнемі кигізіп қоюға болмайды. Себебі көпшіліктің айтуы бойынша, памперсті үнемі киіп жүретін бала оған сеніп алып, дәретін астына жібере салуға үйреніп кетеді. Ал бұл әдеттің бала тазалығына нұқсан келтіретіні өз алдына, сәбиді ауру қылатыны тағы бар. Дәрігерлердің айтуынша, памперс жас баланы Ночной энурез деген науқасқа шалдықтырады екен.Яғни баланың памперске үйреніп кететіні сондай, кейін ол өсе келе дәретін өздігінен игере алмай қалатын көрінеді.Осыдан кейін, баланың жүйке жүйесі нашарлап, неврологиялық ауруға шалдығады. Қазіргі таңда памперсті үнемі киген балалардың дені осындай сырқатпен ауырады екен.Түнде төсекке, күндіз іш киіміне еріксіз жібюеріп қоятын баланың өзінен-өзі қорқақтап, жасқаншақ боп өсетіні рас. Ал мұндай жағдайдың баланың мінез-құлқының қалыптасуына теріс әсерін тигізетіні айтпаса да түсінікті.Оның үстіне памперс балалардың жыныс мүшелерінің жетілуіне кері әсерін тигізеді деген де әңгіме бар.Осылай деп жүргендер шетелдіктердің демографиялық дағдарысқа ұшырауының бір себебі осында жатыр дегенді айтады.Ойланған адамға бұл әңгіменің жаны бар секілді.Сондықтан жастар жоғарыда айтылғандарды қаперіне алып, уақытша жан тыныштандырғаннан гөрі балаларының болашағын ойлағаны дұрыс.

Бесік жыры - тұрмыс-салт жырларының көне түрінің бірі. Әлемде Бесік жырын айтпайтын халық жоқ. Халық педагогикасының мәйегіне айалған.Бесік жырында халықтың төл тартхының, дәстүрлі мәдениетінің, ежелгі наным-сенімінің, дүниетанымының көрінісі бар.Бесік жырын барша халық ұлттық тәрбиенің кәусәр бұлағы деп таниды.Әлем халықтарының Бесік жырлары әр елде әр түрлі аталғанымен, атқаратын міндеті, мазмұн байлығы,поэтикалық құрылымы мен саз-әуені жағынын үндесіп жатады.Бесік жырының басты қызметі - бесік тербелісіне ыңғайлас сазды әуен, ырғақты сазбен баланы тыныштандыра отырып, оның жан дүниесі менсанасына ұлттық тәрбиенің алғашқы нәрін сіңіру.
1.2 Бесік жырының айтылуы мен міндеті. Бесік жырына халықтық сипат,дәстүрлі идеализация,оптимизм тән.Өлең өлшемі жағынан көбінесе жыр,кейде қара өлең тектес болып келеді.Бесік жырының мелодиясы әдетте шағын көлемде, ырғағы бесіктің тербелісіне сай бір қалыпты,сабырлы екпінде болады.
Балаға деген ана махаббаты бесік жырлары арқылы берілген.Ана бөбегінбесікке бөлерде ең алдымен бесік жырын айтады.Онда ана өзінің баласына деген сүйіспеншілігін:
Мойындағы тұмарым,
Тарқамайтын құмарым,
Тағдыр берген алсын деп,
Ақ бесікке салсын деп.
Мойнымдағы маржаным,
Қорадағы мал-жаным,
Бесігіңе жата ғой,-
Тәтті ұйқыға бата ғой,- деп білдіре келеді де:
Балам жатсын бесікте
Пәлесі қалсын есікте,- деп пәле-жаланы өлеңмен аластамақ болады. Баланы бесікке бөлеп,әндетіп тербете отырып,бөбегіне деген ыстық сезімін одан әрі жалғастырып:
Көзімнің ағы-қарасы-
Жүрегімнің панасы.
Уайым,қайғы ойлатпас
Көңілімнің санасы.
Айналайын,шырағым,
Көлге біткен құрағым,
Маңдайдағы құндызым,
Аспандағы жұлдызым.-деп өз баласына әлемдегі алуан түрлі теңеулерге теңейді.
Бесік жыры мына мақсатта айтылады: біріншіден, бесік жырын анасы әндете отырып,өзінің нәрестесін әсем ән ырғағымен тәтті ұйқыға бөлеу болса, екіншіден ананың баласына берер тілек-батасы,сәбидің болашағынан күтер үміт-сәулесі сөз болады.
Айыр қалпақ киісіп,
Ақырып жауға тиісіп,
Батыр болар ма екенсің?!
Бармақтарың майысып,
Түрлі ою ойысып,
Ұста болар ма екенсің?!- дейді.
Осы бір ауыз өлең жолынан халықтың бала тәрбиелеудегі ой-арманы айқын көрінген.Ол ана тілі арқылы беріліп отыр. Еңбек ет, кәсіп ет, ел-жұртыңды жаудан қорға деген ойын халық бесікте жатқан нәрестеге ақыл-кеңес,тілек етіп білдірген.Баланы жастайынан ел намысын қорғаушы азамат болуға баулу,оны ана аманаты ретінде келер ұрпақтың құлағына сіңіру ежелгі ел дәстүрінің озық түрі болған.
Баланы бесіктен шешіп аларда анасы өлең-жырмен әндете отырып:
Анасы шешіп алсын,
Ұйқысы бесікте қалсын.
Балам бесіктен шықсын,
Пәлесі есіктен шықсын,- деп үнемі өлең-жырмен әлдилеп,жауыздық атаулыдан сәбиін аман сақтау ой-арманын білдіреді.
Ауыз әдебиетінің жанры. Қазақтың музыкалық - поетикалық фольклорындағы тұрмыс-салт әндерінің арасында кең тараған.
Абай жолы эпопеясында: Қорқытпа менің баламды Гүлей соққан ақ боран. Балам әже қойнында, келе алмайсың сен бұған, -деп басталатын бесік жырын енгізіп, Әуезов халық даналығынан туған фольклорлық мұраны пайдаланудың тамаша үлгісін көрсетті.

2. Бесік жырының бала тәрбиесіне әсері. Өз заманында Бауыржан Момышұлы айтып кеткендей, бесік жырын айтатын аналардың азайып бара жатқанына қорқамын дегені бізді ойлантуы тиіс. Қазіргі жас аналар оның не екенін де білмес. Алайда, осы дәстүрді халық арасында кеңінен насихаттап жүрген Сырдария аудандық әйелдер қоғамдық бірлестігінің жетекшісі Ұлмекен Жаналиева біршама жұмыс жасап жүр. Жазғы демалыс айларында үш аудан бойынша бесік жырын айтатындар үшін байқау ұйымдастырды. Осындай маңызды шараларды ел ішінде ғана емес, қала аумағында өткізсе, құба-құп болар еді.Себебі, қаладағы көп жас аналар мұндай игі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.