Қылмыс жасаудың нысаны - әрекет
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ
ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік
университеті
Экономика және құқық факультеті
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Қылмыстық құқық пәні бойынша
Тақырыбы: "Қылмыстық құқықтағы кінә түсінігі , оның маңызы"
Орындаған: Мурзалин.А.А
_6B04201_Құқықтану мамандығы 201-топ
Қабылдаған: Нурлин.А.Қ
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ КІНӘНІҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ
1.1 Кінәнің түсінігі
1.2 Кінәнің нысандары
1.3 Кінә түрлері
1.4 Кінәнің күрделі нысаны және кінәсіз зиян келтіруі , ажыратуы.
2 КІНӘНІҢ ҚАСАҚАНА ЖӘНЕ АБАЙСЫЗДА ЖАСАЛҒАН НЫСАНЫ
2.1 Қасақаналықтың түсінігі және түрлері
2.2 Жанама қасақаналықты қылмыстық менмендіктен ажырату
2.3 Абайсызда түсінігі және оның түрлері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет тізімдері
Қосымшалар
Кіріспе
Біз Қазақстан республикасында тұрып жатқан оның заңдарына бағынышты және ата заңды құрмет ететін мемлекетте , азаматтық қоғам құруға атсалысып тәуелсіз елде өмір сүріп жүрген азамат ретінде, әділ қоғам құруға, және басты қағидалары адам және оның өмірін жоғарға қойып , алдағы болашақта қоғамымыздың тыныштығын мен тәртібін сақтап , мақсат етілген ойларымызға жетуге атсалысуымыз керек ! Әрине бұның бәрі жоғарда айтылғандай бекерден бекер бола қоймас , сонда да біздің мемлекетімізде , барлық дамыған демократиялық мемлекеттердегідей көптеген заңдар қарастырылған, ең алдымен қоғам тыныштығын сақтау алдында , тәртіпсіздікке жол болдырмауға негізделген қылмыстық құқық жүйесі мен қылмыстық кодексі бар , біздің берілген тақырыбымыз "Қылмыстық құқықтағы кінә түсінігі, оның маңызы" қылмыстық кодексте көрсетілген жәнеде көптеген еңбектер жазылған. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі қысқасынан еліміздің бейбітшілігі мен қауіпсіздігін қорғау және қылмыстардың алдын алу болып табылатын заңдар жинағы. Кінә түсінігі біздің Қазақстан республикасының кодексінде бірнеше баптар мен қарастырылған , кінә түсінігі, нысаны , зиян келтіру жақтары ажыратуы , қасақана түсінігі дегеніміз не оны менмендікпен ажырату және абайсызда түсінігі. Осылайша бізде кінә түсінігі туралы бірнеше тараптар бойынша бөле аламыз , Кінә түсінігі дегеніміз кодекс бойынша 19 бапты келтіре аламыз ол дегеніміз адамның яғни тұлғаның іс-әрекеттері үшін немесе әрекетсіздігі үшін қоғамдық қауып тудырғаны немесе зардап тигізген үшін жауаптылыққа тартылады делінген. Әрине біріншіден біз тұлғаға кінә тағар алдында көптеген сараптамадан өтуіміз тиіс , дәл осы сараптамалар жолдары кодексте қарастырылған , тұлғаның іс-әрекеттері де мотивтері де жан жақты қарастырылады , оның мүмкін іс әрекеті абайсызда жасалған болуы да мүмкін, осы жағдайларды жан жақты қарастыру үшін кінә түсінігінде іс-әрекеттің нысанына бөледі , жоспар бойынша қарастырылғандай кінәнің абайсызда және қасақана нысаны болады осы жақтары да кінә түсінігін қамтиды. Біз қарастарын кінә түсінігі қазіргі таңда еліміздің қылмыстық кодексімен сәйкес келеді жәнеде ешқандай бөлек заңдық нормалармен көрсетілмеген осыған орай біздің басты заңдық түсіндірме күші болып табылатын құрал ол қылмыстық кодексте көрсетілген. Кінә ұғымы ежелден келеді, тарихқа ұғынатын болсақ , ежелгі Рим , Грек , мемлекеттерінде кінә ұғымы солардың қылмыстық құқықтық заңдарында кездеседі , мысалға алатын болсақ ежелгі елдерде адвокаттар атымен болмаған , сондықтан да екі жақ өдерін сот алдында өз-өдерін қорғауға және кінәсіз екенін сот алдында дәлелдеулері керек болатын , тек сөйлейтін сөздерін заңгерлер жазып беретін, осындай ерекшеліктер ежелгі кезде орын алған. Тағы бір ерекшелік ежелгі кезде қазіргідей тергеу органдары болмаған сондықтан , айыпталушы түлға сот алдында, әрине өзі ақтап шығып , үкіммен босталып оны ешкім кінәлі деп айыптауға құқығы болмады. Уақыт өте келе қылмыстық құқық жүйесі өзгеріп , кінәсіздік презумпциясы түсінігі қалыптасады , бүл заңдар жинағы ең алғаш рет Францияда 19 ғасырда заңдар жинағында жазылған. Қысқаша қылмыстық құқық жүйесінде кінә ежелден пайда болғындына куә боламыз. Қылмыстық құқықтағы кінә түсінігінің эволюция мәселесін қарастыра отыра құлиеленушілік және феодалдық қоғамда құқықтың даму дәрежесі сол кездегі адамзаттың ақыл-санасының даму деңгейінен жоғары болмағанын айтқан жөн. Сол замандағы адамдар өте ырымшыл болғандықтан, санасы жағынан, болған құбылысты шын мәнінде көре алмайтын. Мысалға: жерді домалақ емес, жазық деп түсінген, себебі жерді олар өзі тұрған жазықтық шегінде көрген, сол сияқты жерді күн айналады деген және тб. Сол сияқты адам қылықтарына да сол тұрғыдан қараған. Сол себептен адамды кінәлі деп тану үшін келтірілген зардап фактісінің болғаны жеткілікті еді. Міне сондықтан құлиеленушілік және феодалдық құрылым кезіндегі қылмыстық құқықта обьективті жүктеу принципінің болғанын түсіндіруге болады. Адамзаттың әрі қарай дамуының процессінде индивидтің әрекетінің сыртқы көрінісінде жағымсыз нәтиже себебі болатын оның ішкі еркін қарастыра бастайды. Сәйкесінше кінә туралы түсінік те өзгереді. Жағымсыз нәтижені тек субьектінің мінез-құлқының сыртқы фактісімен ғана емес, оның еркімен де байланыстырады Қылмыстық құқықта субьективті жүктеу принципінің пайда болуы еріктілік(психологиялық) кінәні қабылдаумен байланысты.Тұлға жасалған қылмыс үшін кінәлі деп, егер ол тек саналы түрде зардап келтірсе, танылады. Кінә мәні енді зиянды нәтижені тілеу фактісі, яғни қылмыстық нәтижеге субьективті қатынас арқылы анықталды Қылмыстық құқықта субьективті жүктеуді енгізудегі көшбасшы болып (қылмыстық-құқықтық доктрина тарихшыларының көз-қарасы бойынша) Рим классикалық мектебі саналды. Бұл мектепте ең бірінші ішкі кінә түсінігі яғни - қасақаналық (4оіие) дамыды. Кінә ұғымы тұлғамен тікелей қылмыстық нәтиженің болуын тілеу жағдайын білдірді. Бірақ тұлғаның психикалық қатынасының басқа мәселелері кінә құрамына кірмеді. Кінә туралы мұндай түсінік, яғни жаманшылық тілеу еркі сол кездердегі заңнамалар мен доктриналарда ұзақ уақыт шамасында сақталды.
Кінә түсінігі. Кінә дегеніміз бүл қылмыстың сүбъективті жағы. Біз білетін қылмыстың обьективті және сүбъективті белгілердің түрлерін ажыратамыз. Обьективті жағы бұл қылмыстың орны , жасалған уақыты , тәсілдері , жағдайы , қаруы , себептік байланысы жәнеде тағы да басқа көптеген жақтары ал сүбъективті жағы ол қылмыскердің өзінің ішкі сипаты яғни психикалық іс-әрекетті немесе ниеті деуге де болады. Сондықтан біз сүбъективті жағының көптеген заңды мазмұндарының бірін кінә деп танимыз. Кінә , қылмыстың сүбъективті жағы және негізгі белгісі. Тұлғаның өзі жасаған қауыпты іс әрекеті, көптеген нысандардың салдарына (қасақаналық, абайсыздан) байланысты психикалық қатынасы. Кінә қылмыстық құқықа сәикес және оның анықтамасымен , кінә ұғымы әрекет пен әрекетсіздіктің бір тұтас ажырамас бөлігі , соттың шешімімен , мемлекет атымен әшкереленетін , қоғамға жаслаған қауыпты әрекетіне , зардаптарына деген психикалық қатынасы кінә деп танылады. Кінә қылмыстық құқықа сәкес және оның анықтамасымен,кінә ұғымы әрекет пен әрекетсіздіктің бір тұтас ажырамас бөлігі , соттың шешімімен ,мемлекет атымен әшкереленетін , қоғамға жаслаған қауыпты әрекетіне, зардаптарына деген психикалық қатынасы. Кінә ұғымы психикалық жағынан да қарауға болады өйткені қылмыскердің сүбъективті жағын ниетін,ойын мазмұнын адам психикасынан табуға болады. Адам психикасында , психикалық процестер үшке бөлінеді олар интелектуалдық, еркін қарай және сезімдік болып бөлінеді. Осы мәліметтер бойынша бізде қылмыста сүбъективті белгілерінде мазмұнын , мағынасын анықтау үшін бізге психикалық элементтерді ескеруіміз керек болады. Жоғары да айта кеткендей кінә қылмыстың сүбъективті жағында мазмұны бойынша негізгі белгісі болып табылады , егер тіпті кінә сүбъективті жағын толық қамтымаса да ол негізгі белгісі болып табылады. Қылмыс болмаған кезде кінә болмайды , болуыда мүмкін емес. Бұл дегеніміз қылмысты ажырататын басты белгісі деуге болады өйткені қылмыс немесе қылмысты іс еместігін ажыратуға болады , солай біз қылмыс түрлерін ажыратамыз. Кінә ұғымын аша келе бізде психикалық элементтер маңызды рөл атқарады. Мысалы сезімдік мазмұнын, абайсызда және қасақаналық қылмыстың мазмұны ретінде есепке алынбайды тек екі ғана түрі қолданылады олар интелектуалдық және еркіне қарай. Қылмыстық іс әрекетінің қоздырушы жағы сезімдік процестері болып табылады өйткені адам өз өзін қолға ала алмайтын кездерде(аффект жағдайында, күйзеліске түскен кезде) қылмыстың сүбъективті жағы ретінде осы сезімдік процесін қаруымызға болады , өйткені ол адамның психикасында болып жатқандығынан қарай аламыз. Қылмыстың сүбъективті басты белгісі - кінә. Адам өзінің кiнәсi анықталған қоғамға қауіпті іс-әрекеттері (әрекеттері немесе әрекетсіздігі) және оның қоғамға қауіпті зардаптарының туындауы үшiн ғана қылмыстық жауаптылыққа жатады. ҚР ҚК-нің 19 бабы Қылмыс жағдайын қарастыруымыз керек деп ойлаймын өткені қылмыс құрамын білсек,оның мазмұны және сүбъективті, обьективті жағдайын ажырата аламыз. Қылмыс бұл құқық бұзушылықтың бір түрі дейміз. Қылмыстың басты ерекшеліктері қылмыс жасаған да сол қылмысқа сәйкес жауапкершіліктің болуын айтамыз. Қазақстан республикасының кодексінде 9 бабында қылмыс турал ұғым көрсетілген. Қылмыс ол іс қимыл, әрекетпен әрекетсіздікпен жасалады. Қылмыс жасаудың нысаны - әрекет. Қоғамға қауыпты әрекет ол қылмыс деп аталады , зиян келтіру , қауып төндіру. Қылмыстың жауапкершіліктің элементтері , қылмыс үшін жауап беру , жаза тағайындау, кінә тағу , соттау. Қылмыстың сүбъективті жағы ол іс қимылы , психикалық көз қарасы, және қасақаналық содан соң абайсыз деп екіге бөлінеді. Кінә ұғымында да осы екі түсінік қалыптасқан абайсызда және қасақана. Осыған дейін біз сүбъективті жағын қарастырдық ал обьективті жағында кінә қалай қалыптасқан деген сұрақ туындау мүмкін , сондықтан қылмыстық кодексте ол туралы қарастырылған,"Обьективті айыптауға ,яғни кінәсіз зиян келтіргені үшін қылмыстық жауаптылыққа жол берілмейді " қылмыстағы обьективті ақиқаттардың бірі ол кінә болады. Кінә дегеніміз бұл " қылмысты жасаушы мен жасалған қылмыстың обьектісінің арасындағы себепті байланыс" деген А.Я Вышинский деген пікір айтып кетті. Қазақстан республикасының кодексінде кінә туралы әсіресе 19 бап пен 22 бап тағыда басқа баптарда кінә туралы нақты анықталмаған. Сонымен бізде кінә туралы сүбъективті жағынан психикалық тұрғыдан қарастыра аламыз оны басты элементтері , ниетін , мақсаты , эмоциялары болып табылады (интелектуалдық , еркіне қарай , сезімдік) Түсінігіне байланысты кінә тұлғаның қылмысынан анықталады, қасақаналық немесе абайсыздан , бұл қылмыстар белгілі бір ниетпен жасалады. Ең бастысы біздер кінәнің мазмұны мен нысандарын шатастырмауымыз керек. Көптеген ғылыми жұмыстар бойынша кінә туралы нақты жауап берілмеген сонда да соңғы ғасырлар бойы кінә түсінігі уақыт өте келе өзгеріске ұшыраған , ежелгі дәуір ден бері кінә түсінігі бірнеше өзгерістен өтті бірақ та , кінә барлық уақытта қылмыстық жауапкершіліктің бір бөлшегі саналған , сүбъективті ретінен де толтырылған. Ал қазіргі кезде біз кінәні психикалық мазмұны ретін қарастыра аламыз өйткені адам мыйында болып толқулар қоғам үшін белгісіз себептерге алып келуі мүмкін сондықтан да біз әрдайым адамның жасаған іс әрекетіне толық есеп беруіміз қажет сондықтан да кінә ұғымы тек қылмыстық құқықтағы үғым ғана емес ол көб мағынада зерттелінген , психикалық, философиялық және тағыда да басқа спектрлік талдаудан өткен ұғым. Қылмыстың субъективтік жағы кінә, ниет және мақсаттан тұрады. Жекелеген ғалымдар оның құрамына эмоцияларды да жатқызады алайда олар оны кінәнің мазмұнына кіргізеді.Жалпы қалыптасқан пікір бойынша қылмыстың субъективтік жағын қылмыстың кінәнің нақты нысанымен, ниет және мақсатымен сипатталатын тұлғаның жасаған қылмысқа деген психикалық қатынасы ретінде бағаланады.
Әр психологиялық актке қандайда бір дәрежеде үш компонент кіреді -интеллектуалдық, еріктілік және эмоционалдық. Тұрғылықты өмірде бұл компоненттер бір-бірімен тығыз байланыста болып, бір психикалық қатынастың әртүрлі жақтары болып табылады; оларды жеке-жеке тек теориялық анализ кезінде қарастыруға болады. Интеллектуалдық кезең. Ойлау - заттар мен құбылыстарды олардың белгілерімен бейнелейтін және оларда, олардың арасында болатын әртүрлі байланыстарды ашатын адамның ой-санасындағы психикалық процесс. Адамның ойы оның ақыл-өрісіне сәйкес емес және ол сезіммен, қабылдаумен және есте сақтаумен бірге оның қаруы болып табылады. Ой-сана ойлаумен бірге адамның психикалық қатынасының интелектуалдық құрамын құрайды Еріктілік кезең. Ерік ой-сананың практикалық жағын білдіріп, адамның практикалық қызметін қалыптастырудан тұрады. Мінез-құлықты ерікті реттеу - ол ақыл-ой мен физикалық күштерді мақсатқа жету немесе белсенділіктен бас тартуға бағыттау. Еріктілік күші арқылы адам өзінің мінез-құлқын қадағалап, өз іс-әрекеттеріне басшылық ете алады, белгілі қоғамдық нормаларға қайшы әрекеттерге барудан бас тартады, мақсатына жету үшін жолындағы кедергілерден өтеді немесе жояды. Сонымен ерік адам санасының практикалық жағын білдіргендіктен, еріктілік қатынас тек нақты әрекет немесе әрекетсіздікте болады Эмоционалдық кезең. Адамның әр әрекетінің, сонымен қатар қылмыстық әрекеттің қажетті элементін білдіреді. Эмоционалдық кезең заңшығарушымен кінә нысандарының анықтамасына кіргізілмеген. Бірақ эмоция кінәнің психикалық қатынасының мазмұнына кіреді.Эмоция 1) кенеттен пайда болатын жағдайлардан туындайтын эмоция ретінде; 2) жүйке-психикалық тонустың өзгеруінен болатын эмоционалдық күй ретінде; 3) белгілі бір обьектіге бағытталған эмоционалдық (жағымды немесе жағымсыз) қатынастардың таңдаулы түрі ретінде көрініс табады. Осыған байланысты эмоция қылмыс жасау кезінде әртүрлі роль атқарады. Біріншіден,эмоция қылмыс жасау кезінде ниет ретінде (махаббат сезімі, жек көрушілік,қорқыныш, үрей, қатыгездік және т.б.) орын табуы мүмкін. Екіншіден, ол кінәнің интелектуалдық және еріктілік процесстеріне әсер етіп, қылмыс жасауға түрткі болуы мүмкін. Үшіншіден, эмоция қылмысқа аффект1 әсерінен апаруы мүмкін. Қылмыстар өздерінің психологиялық механизмдері бойынша әртүрлі, және әртүрлі нұсқаларда интеллектуалдық, еріктілік және эмоционалдық бөлімдер әртүрлі роль атқарады Шынайы өмірлік ситуацияларда адамда әдетте мінез-құлық әрекетінің бірнеше нұсқасы болады. Субьект осы нұсқаларды бағалайды, яғни мінез- құлықтың әлеуметтік нормаларын ескереді, өзінің қылығымен пайда болуы мүмкін әртүрлі нәтижелерді бағалайды. Осы бағалаудың негізінде іс-әрекеттің жасалуына кедергі болатын кері ниет (контрниет) пайда болуы мүмкін. Мысалы, жауаптылықтан қорқу, зардаптың болуын тілемеу және т.б. - яғни бұл жерде ниеттер арасында психикалық күрес жүреді.
Осы күрестің нәтижесінде субьект белгілі әрекетті жасауға шешім қабылдайды. Шешімді қабылдау кезеңі қылмыстық қасақаналық немесе қылмыстық абайсыздықтың туу кезеңі болып табылады.Келесі қадам әрекетті жоспарлау, яғни кезеңдерді анықтау, мақсатқа жету құралдарын таңдау, ойлағанын жүзеге асыру және шешімді орындау болып келеді.Бұл келтірілген схематика қылмыстық әрекеттің көптеген жағдайларын көрсете алмайды; қылмыс жасаудың психологиялық механизмі жай ғана мөлшерлі немесе өте күрделі болып келе береді. Кей жағдайларда еріктілік актінің ашық этаптары кездеспеуі мүмкін, мысалы: ниеттердің күресі немесе әрекеттерді жоспарлау, адам өзін-өзі сақтап қалу үшін немесе басқада көптеген себептерден кенеттен қылмысқа баруы мүмкін және т.б. Бірақ қылмыс көп жағдайда адам мінез-құлқының саналы еріктілік актісін білдіреді, соған қарамастан бұл ережеден тыс ерекшелік жоқ деп айтуға болмайды. Себебі кей кезде тұлға өз мінез-құлқын ұмытшақтық немесе шашыраңқылықтық, жаңғалақтық нәтижесінен түсіне және бағалай алмайды. Қылмыс импульс арқылы жасалуы мүмкін. Егер қылмыс терең физиологиялық мастық нәтижесінен, қатты физиологиялық аффект немесе күнделікті автоматизм нәтижесінен жасалынса, ол саналы еріктілік бақылаудан айрылуы мүмкін. Бірақ. саналы еріктілік бақылаудан айрылған барлық жағдайларда адамда сәйкесінше саналы еріктілік акт мүмкіндігі болады, субьектіде өз мінез-құлқын реттейтін қабілеті негізінде ерік бостандығы болады, міне сондықтан адам осы жасаған ісіне жауапты болады. Кінәлі жауапкершілік принципінің эволюциясын анализдеу бізге индивидтің жауапкершілігі туралы түсініктің өзгеруі қылмысқа деген қөз-қарастың өзгеруімен байланысты екенін көрсетеді. Құлиеленушілік құрылым мен феодализм кезеңдерінде қылмыс туралы түсінік келтірілген зардап, зиян, зұлымдық түсініктерімен тығыз байланысты болғанын түсіндіреді. Кінә деп келтірілген зардаптың өзі түсінілген. Соған байланысты бұл кезеңде қылмыс субьектісі болып аңдар, құстар, жансыз заттар санала беретін, әрине, егер келтірілген зардап, зиян олармен немесе олардың әрекеттерімен байланысты болғанда. Сөйтіп, осы қадамда кінәнің материалдық мазмұны ашылған болатын. Қудалаудың негізі болып зардапты келтірушінің кінә дәрежесін анықтайтын материалдық зиян болып табылды. Кейінірек жаза таңдауда еріктіліктің орнына тарихта Талион қағидасы деп аталып келген ереже келеді. Бұл принцип бойынша кінә мен жауапкершілік мөлшері келтірілген зардап мөлшері мен сипатына сәйкес өлшене басталады (қанға қан, жанға жан). Субьектіні кінәлі деп тану үшін зардап келтіру фактісінін болғаны жеткілікті. Істелгеннің психикалық қатынасы қылмыс жасаған адамды жазалауда маңызы болмады. Кейін бұл қағида обьективті жүктеу қағидасы деп аталып кетті.
Кінә нысандары. Кінә дегеніміз бұл кінә мазмұнының ішкі құрылысы басқаша айтқанда оларды байланысы және элементтердін қатынасы. Кінә нысаны , заң шығарушы арқылы анықталады. Осы ретте нысанды анықтауда біз психикалық элементті пайдаланамыз!
1. Интелектуалдық(ойлау , түсіну , болжау)
2. Обьективті қылмыс жағынан (Әрекет , Нәтиже)
3. Еріктілік
Осыларды топтастырау отырып бізд нысанды , мазмұнынан ажырата аламыз өйткені мазмұн элементтері көп қолданыла бермейді. Енді кінәнің нысандары және түрлері туралы. Олардың анықтамасы ҚК-тің 22; 23 баптарында берілген. Тікелей немесе жанама ниетпен жасалған әрекет қасақана жасалған қылмыс деп танылады. Егер адам өз іс-әрекетінің қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуының мүмкін екенін немесе болмай қоймайтынын алдын алса білсе және осы зардаптардың болуын тілесе қылмыс тікелей ниетпен жасалған қылмыс деп танылады. Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуы мүмкін екенін алдын ала білсе, осы зардаптардың болуын тілемесе де, бұған санылы түрде жол берсе не бұған немқұрайды қараса, қылмыс жанама ниетпен жасалған деп танылады. Кінә нысаны мен түрінен басқа кіна дәрежесіне тұлғаның полхихасында болып жатқан интеллектуалды және ерікті процестер ереттпедігінің мазмұны ықпал етеді. Сананың көлемі мен айқындығын болжау, қасақана мақсатқа табандылықпен қарау қасақана қылмыс дәрежесіне айтарлықтай ықпал етеді. Жағдайды бағалауда немқұрайдылық-немесе менмендік саларынан қоғамға қауіптіліктің алдын алуға деген сенімділік, зиянды зардаптардың болу себептерінін алдын алуға сипаттылығы кінәнің абайсыздық нысанының дәрежесіне тез ықпал етеді. Кінәнің мязмұны, нысандары осы категорияларды дұрыс түсіне және қолдана білу, олардың қатынастары мен тәжірибелік маңызын білу кінәні зерттеудегі, нақы және дұрыс әдіс болады. Осы категорияларды зерттеу арқылы қылмыстық құқықтағы кінә институтын тереңірек білуге болады.Кінә мазмұны. Бұл категорияның нақты, бірақ тәжірибеде оның мазмұның нақты анықтау ауырлау. Өйткені көптеген обьективтік жағы ұқсас қылмыстар, көптеген кіна нысандары бірдей қылмыстар бар да ал мазмұны жағынан бірдей немесе жақын қылмыстарды кездестіру мүмкін емес. Сондықтан кінәнің мазмұның анықтау қылмыс субьектісінің кінәсін дұрыс анықтау және саралау үшін керек, кінә белгілі қылмыстағы субьетсінің психикалық жағдайы болғандықтан, кінә мазмұнына да субьектінің психикалық жағдайын құрайтын психикалық элементтер жиынтығы (ерік, ой-сана, эмоция, ниет, мақсат) кісс-ті, .Бірақ аталған психикалық элементтер қылмыстың
мазмұны тек белгілі бір қылмыстың обьективті белгілерінде орын алғанда және осы белгілерге адам қандайда қатынасты болғанда құрайды. Соған байланысты, кіна мазмұны дегеніміз - қылмыстың обьективті белгілерін білдіретін психикалық Элементтер жиынтығы, Нақты қылмыс бойынша кінәнің мазмұны нақты қылмыстағы қасақаналық , абайсыздықтың мазмұнынан тұрады. Кінә мазмұны - бұл қылмыс құрамының обьективті белгілері, және де кінәлінің жазасын ауырлататын және жеңілдететін қылмыстың обьективті жағдайлары. Кіна мазмұны тек қылмыстың нақты обьективті белгілеріне ғана тәуелді емес, сонымен бірге заңдағы қылмыс құрамының құрылымына да тәуелді. Нақты құрамдар бойынша кінә мазмұны кінә нысанына сілтеу арқылы: қылмыстың субьективті жағының белгілері арқылы; субьектінің психикалық қатынасын білдіретін ауырлататын және жеңілдететін обьективті белгілері арқылы анықталады. Кінә нысаны.Нысан - бұл мазмұнның ішкі құрылысы, олардың байланысы, оның элементтерінің қатынасы. Кінә нысаны мемлекеттің заңшығарушыларымен анықталады және құқықтық ұғым болып ғабылады. Кінә нысандарын анықтай отырып заңшығарушы "екі" психикалық элементті пайдаланады, олар: интеллекетуалды: (алдын ала болжау, білу, сезіну, ойлау, ұғыну) және қылмыстың обьективті жағының екі элементімен (әрекет және нәтижемен) байланысы бар еріктілік (қылмысты тілеу, қылмысқа, қылмыстық! зардапқа жол беру немесе жол бермеу) кезеңдер ендеше біз осыдан кінә нысаның анықтауда кінә мазмұнына кіретін элеиенттердің бәрі қатыса бермейтінін байқаймыз. Бұл материалдық қылмыс құрамдары үшін қалып болып келсе, формальды, яғни наәтиже обьективті жақтың элементі болмайтын, қылмыс құрамдары үшін еріктілік кезеңі тек іс-әрекетке қатысты айтылғандықтан өзгеше болады. Нәтиже кінә нысанына әсер етпейді. ҚР қылмыстық кодексінің жалпы бөлімінің баптарына сәйкес кінәнің нақты екі нысаны бар: қасақаналық және абайсыздық. Қасақана немесе абайсызда әрекет жасаған адам ғана қылмысқа кінәлі деп танылады. Қасақана жасалған қылмыс болып тікелей немесе жанама ниетпен жасалған әрекет танылады. Етер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуының мүмкін екенін және болмай қоймайтынын алдын ала білсе және осы зардаптардың болуын тілесе, қылмыс тікелей ниетпен жасалған деп танылады. Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуы мүмкін екенін алдын ала білсе, осы зардаптардың болуын тілемесе де, бұған саналы түрде жол берсе, қылмыс жанама ниетпен жасалған деп танылады Абайсызда жасалған қылмыс болып менмендікпен немесе немқұрайдылықпен жасалған әрекет танылады. Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіп туғызуы мүмкін екенін алдын ала білсе, бірақ бұл зардаптарды жеткілікті негіздерсіз жеңілтектікпен болғызбау мүмкіндігіне сенсе, қылмыс менмендікпен жасалған қылмыс деп танылады. Егер адам қажетті ұқыптылық пен сақтық болғанда ол зардаптарды болжап білуге тиіс және болжап біле алатын бола тұра өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамдық қауіпті зардаптарының болуы мүмкін екенін болжап білмесе, қылмыс немқұрайдылықпен жасалған деп танылады қасақаналықтың жалпы сипаттамасы. Қасақаналық қылмыстық заңнамамен абайсыздыққа қарағанда кінәнің ауырлау түрі ретінде қарастырылады. Бірдей жағдайлар мен шарттарда жасалған абайсыздық пен қасақаналық қылмыстарды қарасақ қасақаналықтың жазасы әлдеқайда ауыр. Оны біз қылмыстық кодекстің нормаларының санкцияларынан көре аламыз: (денсаулыққа қасақана зиян келтірулер) және (денсаулыққа абайсызда зиян келтіру); Айыптымен тек қасақана қылмыс жасалған жағдайда кінәлі адам келтірілген зардап фактісіне сай емес, қасақаналықтың мазмұны мен бағыт ниетіне сай жауапқа тартылады. Бірақ жауапқа тарту кезінде зардап фактісі есепке алынады. Шынымен кінә нысандарының (қасақаналық пен абайсызыдықтың) заңды анықтамасы ниет, мақсат және эмоцияны тікелей көрсетпейді, бірақ бұл кінәнің мазмұнына олар кірмейтіндігін білдірмейді. Заң шығарушының осы құрамдас бөліктерді кінә нысандарының анықтамасына енгізбейтін себебі, ол психологиялық қызметтің бұл құрамдас бөліктері кез-келген адамның мінез-қылығына тән деп есептейді. Сондықтан, кіна нысандарын анықтай отырып, заң шығарушы Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде кінәнің бар екенін тану үшін қажетті және жеткілікті, сонымен қатар оларсыз қылмыстық жауапкершілікке тартуға болмайтын, психикалық қызметтің міндетті элементтерін ғана, сондай-ақ олардың өзара және сыртқы дүниемен арақатынасын көрсетеді. Сонымен, Қазақстан Республикасының қылмыстық құқық жүйесінде кінә нысандарының қызметтік ролі, қылмыстық жауапкершіліктің субьективтік негіздерін анықтаудан тұрады. Ниет пен мақсатты анықтамай, қылмысқа итермелеуші себептермен жағдайларды, кінә дәрежесін анықтау мүмкін емес, нәтижесінде қоғамға қауіпті әрекет жасаған тұлғаның жауапкершілігі мен жазасын да жекелеу мүмкін емес.Жоғарыда аталып кеткенде қызметтің интеллектуалды және еріктілік элементтерінен тұрады,кінәнің әрбір нысаны психикалық интеллектуалды элемент - бұл тұлғаның өзі жасайтын іс-әрекетінің сипатын ұғыну. Ерік адамның қызметін, әрбір нақты жағдайларда белгілі бір іс-әрекеттерді жасау немесе олардын бас тарту шешімін таңдауды қабылдау жолы арқылы реттеуден тұрады.Қылмыстық тұрғыдағы кінәнің мазмұны үлкен және көп жоспарлы.Кінә - қылмыстық жауапкершіліктің субьективті негізі болып табылады. Кінә, оның нысандары, ниет және мақсат обьективті белгілері бойынша ұқсас көптеген қылмыстарды айыруға мүмкіндік береді. Кінәнің нысанын және түрін дұрыс анықтау, қылмыстық жауапкершілік пен жазаны жекелендіру үшін үлкен маңызға ие Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуының мүмкін екенін немесе болмай қоймайтынын алдын ала білсе және осы зардаптардың болуын тілесе (тікелей қасақаналық) немесе тілемесе, бірақ бұған саналы түрде жол берсе немесе бұған немқұрайлы қараса (жанама қасақаналық) қылмыс қасақаналық деп танылады. Айыптымен тек қасақана қылмыс жасалған жағдайда кінәлі адам келтірілген зардап фактісіне сай емес, қасақаналықтың мазмұны мен бағыт ниетіне сай жауапқа тартылады. Бірақ жауапқа тарту кезінде зардап фактісі есепке алынады. Абайсызда жасалатын қылмыстарда формальды қылмыс құрамы болуы мүмкін емес, тек қасақана қылмыс жасау кезінде мына қылмыстық әрекет Формалары болуы мүмкін: қылмысқа дайындалу, оқталу, қылмысқа қатысу, қылмыс жасауға қастандық Қасақаналықты абайсыздықпен салыстырсақ оның қоғамға қауіптілігі жоғары дедік. Енді оның жоғарлығы немен анықталады, соған жауап іздейік.Біріншіден, саналы түрде қоғамға зиян келтіруге бағытталған қасақаналық әрекетте абайсыз әрекетке қарағанда сол зиянды фактілі келтіру мүмкіндік дәрежесі жоғары. Қасақаналық қылмыстың субьектісі қоғамға зиян келтіретін өзіне көрінеу әрекет тәсілдерінің бірін таңдап алады. Мысалы: абайсызда атылған оқ пен қасақана атылған оқты салыстырсақ, адам өміріне қасақана атылған оқтың қауіптілік мүмкіндігі жоғары. Екіншіден, қоғамға едәуір қауіпті болып қасақана қылмыс жасаған адамда саналады, себебі қасақаналықтың қоғам мүддесіне кері әсері көп.Заң қасақаналықтың келесідей белгілеріне сілтейді: а) адамның өз іс- әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынуы; б) адамның қоғамға қауіпті зардаптардың болуы мүмкін екенін алдын ала білуі; в) зардаптың болуын тілеуі (тікелей қасақаналық бойынша) немесе зардаптардың болуына саналы түрде жол беруі (жанама қасақаналық бойынша). Алғашқы екі белгі қасақаналықтың интеллектуалдық элементін білдірсе, соңғы белгі оның еріктілік элементін білдіреді Іс-әрекеттің қоғамға қауіпті екенін түсіну қасақаналықтың абайсыздықтан айыратын басты белгілерінің бірі болып табылады. Қоғамға қауіптілік - ол қылмыстың барлық обьективті белгілерімен құралатын іс-әрекеттің қасиеті, және ол қоғамға, қоғамдық қатынастарға заңшығарушының нормаларына қайшы әрекеттер арқылы зиян келтіреді. Сондықтан қоғамға қауіптілікті ұғыну іс-әрекеттің фактілік белгілерінің әлеуметтік қасиеттеріне келіп тіреледі Қасақаналықтың келесі белгілерінің бірі интеллектуалдық кезең, яғни тұлғаның өз іс-әрекеттерінің қоғамға қауіпті нәтижесін алдын ала болжауыбілуі). Алдын ала білу қоғамға қауіптілікті түсіну сияқты а) нәтиженің Фактілік мәнін алдын ала көруді және б) оның қоғамға қауіптілік мәнін алдын алу түсінуді кіргізеді.
Кінә нысаны ретіндегі абайсыздық ерекшеліктері абайсыздық үшін қылмыстық жауапкершіліктің ерекшеліктерін анықтайды. Бұл ерекшеліктер: абайсызда жасалған қылмыс нәтиже бойынша, және де қылмыс тәсілдері мен амалдары бойынша, зардаптың клтірілген қызмет саласы бойынша сараланады Нәтиженің пайда болмауы әдетте зардапты келтіру қаупін абайсыз тудыру үшін жауапкершілікті тудырмайды: Кеңес одағы кезінде абайсыздық кінә нысанының түрлерін заңнамада біріктіріп, бір ғана нысан ретінде өндірген. Тек Литва мен Эстония Социалистік Республикаларының қылмыстық кодекстерінде абайсыздық анықтамасы оның екі түрін (менмендік және немқұрайдылық) білдіретін екі бөлімге бөлініп көрсетілген Сонымен, заң абайсыздық ретінде субьектінің өз іс-әрекетінің нәтижесіне деген қатынасын білдіреді. Сәйкесінше абайсыздық қылмыстар мен кінәнің абайсыздық нысаны көрініс табатын қылмыстар құрамы көп жағдайларда материалдық құрамды болып келеді. Бұл жағдайға қарсылық негізсіз жауапкершілікке тартуға және кінә принципінін бұзылуына әкеп соғады. Менмендік те, немқұрайдылық та бір психологиялық, әлеуметтік тамырға ие, тұлғаның бірдей жағымсыз қасиеттерінен туады: қоғамдық мүдделер туралы жеткіліксіз ұқыптылық пен қамқорлық, назарлық пен зейінділік. Абайсыздықтың түрлеріне жалпы белгі болып адамның өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіптілігін ұғынуынын болмауы табылады. Менмендіктің қасақаналықпен ұқсастық белгісі болып қоғамға қауіптілік тууы мүмкін екенін білуі табылады. Менмендік немқұрайдылыққа қарағанда жанама қасақаналыққа әлдеқайда ұқсас, олар тек мына жағдайлар бойынша ерекшеленеді: жанама қасақаналықта зардаптың болуына саналы түрде жол берсе, менмендікте зардапты жеңілтектікпен болғызбау мүмкіндігіне сенеді Менмендік пен немқұрайдылықтың қоғамға қауіптілі дәрежесі бойынша айырмашылығы бар ма деген сұраққа біз практикада екеуінің қауіптілігі жақын, қылмыстың құрамына, жағдайларына (обьективті жағына) байланысты бірде менмендіктің қауіптілігі, бірде немқұрайдылықтың қауіптілігі жоғарылау болуы мүмкін. Сондықтан абайсыздықтың бұл түрлерін қауіптілік дәрекегі болын еренкжеліктерін көрсетудің манызы жоқ.
Кінә түрлері. Біз қарастырайын деп жатқан кінә түрлері Қазақстан республикасының заннамасына сай белгіленгі түрлері боп саналатын абайсыздан және қасақаналық дегелінген сондықтан алдыда біздер бұл екі түрлі қылмыс жағдайларын толғырақ ашып қарастырамыз ал қазіргі сәтте біз кінә жағын ашатын боламыз. Шынында да, кінә түрлері заңнама анықтамасында (абайсыздан және қасақана) ниет, мақсат және эмоциялар туралы тікелей нұсқаулар жоқ, бірақ бұл олардың кінәнің құрамына кірмейтінін білдірмейді. Заң шығарушы бұл компоненттерді кінә формаларын анықтауға қоспай, психологиялық қызметтің бұл элементтері әрқашан адамның кез-келген мінез-құлқына тән екендігіне негізделеді. Сондықтан, кінә нысандарын айқындай отырып, ҚР ҚК 20 және 21-баптарында тек психикалық қызметтің міндетті элементтерін, олардың кінәсін мойындау үшін қажетті және жеткілікті және онсыз қылмыстық жауаптылық мүмкін болмайтын өздері мен сыртқы әлем арасындағы өзара іс-қимылын көрсетеді. Осылайша, Қазақстан Республикасының қылмыстық құқық жүйесіндегі кінә нысандарының функционалдық рөлі қылмыстық жауаптылықтың субъективті негіздерін айқындау болып табылады. Себептер мен мақсаттарды нақтыламай, қылмыстарды тудырған себептер мен жағдайларды, кінә дәрежесін анықтау мүмкін емес, сондықтан әлеуметтік қауіпті әрекетті жасаған адамға жауапкершілік пен жазаны даралау мүмкін емес. Жоғарыда айтылғандай, кінәнің әр түрі ақыл-ой әрекетінің интеллектуалды және ерікті элементтерінен тұрады. Интеллектуалды элемент - бұл адам жасаған әрекеттердің сипаты туралы сана. Ерік-адамның іс-әрекетін әр нақты жағдайда белгілі бір әрекеттерді орындау немесе олардан бас тарту туралы шешім қабылдау арқылы реттеу.
Кінәнің түрлері
Интелектуалдық элемент
Еріктілік элемент
1
2
3
Тікелей қасақаналық
Істелетін іс әрекеттің қоғамға қаіпті мәнін білу оның қоғамға зиянды зардаптарының болуын мүмкін екенін немесе болмай қоймайтынын алдын ала білу
Осы зардаптардың болуын тілеу
Жанама қасақаналық
Істелетін іс-әрекеттің қоғамға қауыпті мәнін түсіну оның қоғамға зиянды зардабының нақты мүмкін екендігін алдын алу
Зиянды заттарды саналы түрде тілеуі болуын қалау
Менмендік
Істелетін іс әрекеттің қоғамға қауыпты екенін түсіну оның зиянды зардабының болуы мүмкін екенін алдын ала білу
Менмендік ондай зардаптар болмас деп санау
Немқүрайлық
Істелетін іс әрекеттің қоғамға қауыпты екенін түсіну оның зиянды зардабының болуы мүмкін екенін алдын ала білу
Бірақ оларды болжауға тиісті және болжай алатын болу
Немқүрайлықтың белгілері
Обьективтік істелетін іс әрекеттің қоғамға зиянды зардаптарын болжауға міндеттілік
Кінәнің күрделі нысаны және кінәсіз зиян келтіруі , ажыратуы.
Теорияда және тәжерибеде бұрыннан бері кінәнің екі нысанымен жасалатын қылмыстарға қатысты өзіндік бір позиция қалыптасты. Бір заң шығарушы оны тек 1997 жылы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 22-бабында бектті: Егер қасақана қылмыс жасаудың салдарынан заң бойынша неғұрлым қатаң жазаға әкеп соқтыратын және адамның ниетімен қамтылмаған ауыр зардаптар келтірілсе, мұндай зардаптар үшін қылмыстық жауаптылық, егер адам олардың пайда болатынын алдын ала білсе, бірақ осы менмендікпен сенген жағдайда немесе егер адам бұл зардаптың пайда болуы мүмкін екенін алдын-ала білсе, бірақ болжауға тиіс және болжай алатын болған жағдайда ғана пайда болады. Тұтас алғанда мұндай қылмыс қасақана жасалған деп танылады. Кінәнің екі нысанымен жасалатын қылмыс құрамының өзіндік ерекшелігі мынада: заң шығарушы бір құрамға екі өзіндік дербес қылмыстарды тоғыстырғандай, олардың біреуі қасақана, ал екіншісі абайсыз болып табылады.Кінәнің екі нысанымен жасалатын қылмыстар келесідей үлгілердің біреуі бойынша құрастырылған. Бірінші үлгі заңда көрсетілген және әртүрлі заңды мазмұнға ие екі зардап келтіретін қылмыстарды құрайды. Бұл жерде қылмыстардың сараланған түрлері туралы сөз болып отыр. Мұнда негізгі құрам материалдық Болып табылады, ал сараланған белгі рөлінде негізгі құрамының міндетті белгісі болып табылатын зардапқа қарағанда, анағұрлым ауыр зардаптанылады. Бұған мысал ретінде, абайсыз адам өліміне әкеп соққан, бөтен адамның мүмүкін қасақана жою немесе бүлдіру ( ҚР ҚК-ң 187 6-ң 3 т.) табылады.Бұл құрамдардың түрлері үшін жалпы, тән белгілер болып мыналар танылады- Бұл материалды құрамға ие қылмыстар; Кінәлінің қасақаналығымен ( тікелей немесе жанама ) әрекет және оған жақын зардаптар ( бұл құрам үшін міндетті) камтылалып - Алыстағы зардаптар анағұрлым ауыр болып табылады және саралаушы белгі рөлін атқарады;- Кінәлі тұлғаның міндетті зардаптарға деген психикалық қатынасы кінәнің қасақаналық нысанында, ал алыстағы зардаптарға деген психикалық қатынасы кінәнің абайсыздық нысанында көрініс табады; - Саралаушы зардаптар басқатікелей обьектіге (негізгі құрамдағы обьектіге емес) зиян келтіреді.Сонымен қатар ҚК-ң 233 бабының тармағындағы (терроризм) негізгі тікелей обьекті қоғамдық қауіпсіздік болса, онда осы баптың 3 тарма-ғы обьект. адамның өмірі менденсаулығы болады. Кінәнің екі нысаны мен жасалатын қылмыстардың екінші үлгісі зардабына сондай-ақ сараланған зардабына қарамастан. қылмысты болып саналатын, іс-әрекетке немесе әрекетсіздікке әртүрлі психикалық қатынастармен сипаталады. Мұнда сараланған зардап нақты, құрамын құрушы норманың қылмыстық-құқықтық қорғауына қойылған обьектіге емес, қосымша обьектіге зиян келтіруден тұрады. Бұл үлгіге негізгі құрамы формальды Болып келетін, ал сараланған құрам белгілі бір ауыр зардаптарды қамтитын, қылмыстардың сараланған түрлері жатады.Бұл құрамдар үшін жалпы белгілері болып мыналар табылады.- негізгі. құрам заңды түрде формальды ретінде құрастырылған. Жауапкершілік. қоғамға қауіпті әрекеттің жасалғаны үшін тағайындалады; - қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекетсіздік) қасақана жасалады - қылмыстың саралаушы түрі, ауыр зардаптардың болғаны үшін "с- әрекеттің қоғамға қауіптілігін күшейтетін, материалды құрам ретінде құрастырылады. Мысалы ҚК-ң 120 6-ң 1 тар-ғы жауапкершілікті күш қолданып немесе оны қолданбақшы болып қорқытып жыныстық қатынас жасау үшін 2 тараптарда жәбірленушінің соз ауруын жұқтырып алуына әкеп соққан дәл сол әрекеттер үшін, 3 тараптарда абайсызда жәбірленушінің өлуіне әкеп соқтырған дәл сол әрекеттер үшін бекітеді. Мұндағы 2 және 3 тар-да кінәнің абайсыз нысанына ие материалды құрамдар орын алған. Формальді құрамға иеқылмыстардың зардаптары заңда екі әдіспен сипатталады. Кейбір баптарда олар тікелей көрсетіледі , адам өлімі-адамды кепілге алу). Басқаларында заң шығарушы ауыр зиян, басқа да ауыр зардаптар секілді бағалаушы түсініктемелерді пайдаланады. Көптеген нормаларды алыстағы зардаптар ретінде тек қана абайсызда өмірінен айыру көрсетіледі. Сонымен, мұндай қылмыстардың субьективті ерекшеліктері обьективті жақтың ерекше құрылысынан туындайды: бір қылмыста кінәнің екі әртүрлі нысандарының болуы, субьектінің кінәлі қатынасының екі өзіндік пәніболуымен түсіндіріледі. Олар негізгі құрамның субьективті белгісі болып табылатын қасақаналық және сараланған белгі рөлін ойнайтын, зардаптарға психикалық қатынасымен сипатталатын абайсыздық. Еріктің өзі, басқа мұқтаждықтарға сай, адам басында көрініс алады, ұғынылады. Мұндай ракурста ҚР ҚК-де қасақаналықты жаңаша түсіндіруге қатысты анағұрлым дұрыс көрініс орын алады: субьект өзінің мінез-қылығының қоғамға қауіптігін ұғынады, өз кезегінде бұл тілек оның бойын билеп, жасайтын қылықтарын бағыттайды және оның іс-әрекет жасауға тілегі пайда болады. Осындай мүлдем мағынасынан айырылған тавтология, нақты саралау жағдайларында түсінбестік тудыруы мағынасынан айырылған тавтология, нақты саралау жағдайларында түсінбестік тудыруы мүмкін. ҚР ҚК-ң 288 бабында заңсыз аңшылық үшін, жеке алып қарастырғанда қорықтың территориясында жасалған заңсыз аңшылық үшін жауапкершілік бекітеді. Кінәнің әлеуметтік аспектісі тұлға қылмыс жасай отырып, Конституция негізінде Қазақстан Республикасында бар және қылмыстық заңмен қорғалатын маңызды әлеуметтік саяси құндылықтарға қол сұғатындығын білдіреді. Қылмысты қасақана жасай отырып, тұлға бұл құндылықтарға қол сұғып отырғандығын және оның нәтижесінде болатын зардаптарын (салдарын) біледі, және олардың болуын тілейді немесе саналы түрде оған жол береді. Тұлғаның мемлекет үшін қауіпті әрекетке деген мұндай психикалық катынасы , қоғам және мемлекет тарапынан моральдық саяси кінәлауға ие. Мұның өзінде бір қылмыста шоғырланған кінә нысанының әрбіреуі, өзінің сапалық өзгешелігін толықтай сақтап қалады міне сондықтан осындай қылмыстар, заңда, кінәнің екі нысаны мен жасалатын қылмыстар ретінде сипатталады.Кінә нысаны реттіндегі терминдерді заңды түрде бекіту және оны теориялық негіздеу қажеттілігі, қоғамға қауіпті әрекеттің (әрекетсіздіктің) алыстағы зардабы үшін жоғары жауапкершілік тағайындайтын нормалардың қылмыстық заңда болуына байланысты туындады. Кінәлі тұлға мұндай зардаптардың болуын алдын ала білу мүмкіндігі болса да, білген жоқ немесе толықтай білген жоқ және мұнда олардың алдын алуға үміттенді. Басқаша сөзбен айтқанда материалды құрамға ие қасақана қылмыс жасай отырып, тұлға өзінің еркіне байланысты емсе қосымша, анағұрлым ауыр, ол тілемеген зардаптарға әкеп соқтыратын, қозғалысқа белгілі. бір күшті келтіреді. Жай құрамды сараланған құрамға айналдыратын мұндай зартаптар, тек қана оларға қатысты абайсыз кінәні анықтау кезінде тұлғаға айып тағылады. Әйтпесе алыстағы зардаптар үшін жазалаушылық обьективті айыпты
арту негізінде туындаушы еді. Ал бұл біздің қылмыстық құқыққа жат нәрсе. Қылмыстардың екінші үлгісі зардабына сондай-ақ сараланған зардабына қарамастан, қылмысты болып саналатын, іс-әрекетке немесе әрекетсіздікке әртүрлі психикалық қатынастармен сипаталады. Мұнда сараланған зардап нақты, қылмыстың негізі құрамын құрушы норманың қылмыстық-құқықтық қорғауына қойылған обьектіге емес, қосымша обьектіге зиян келтіруден тұрады. Бұл үлгіге негізгі құрамы формальды болып келетін, ал сараланған құрам белгілі бір ауыр зардаптарды қамтитын, қылмыстардың сараланған түрлері жатады. Мысалы, жасөспірімдер, спирттік ішімдіктерін ішкеннен кейін, кәмелетке толмаған Ш-ы аяқтарымен тепкілеп, нәтижесінде Ш қайтыс болады. Сараптаманың қорытындысы бойынша, келтірілген соққылар, ауыр дәрежелі соққылардың белгілі бір түрлерін құраған және соның ішіндегі жүрек бұлшық еттері аясына келтірілген бір соққы ғана адамның өлуіне әкеп соққан. Тергеу жүргізу барысында, ол соққыны С. Жасағаны анықталды. Денсаулыққа ауыр зиян келтіру қарым-қатынастарында тікелей қасақаналық, ал өлімге қатысты-абайсыздық қарастырылады, сонымен мұнда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік
университеті
Экономика және құқық факультеті
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Қылмыстық құқық пәні бойынша
Тақырыбы: "Қылмыстық құқықтағы кінә түсінігі , оның маңызы"
Орындаған: Мурзалин.А.А
_6B04201_Құқықтану мамандығы 201-топ
Қабылдаған: Нурлин.А.Қ
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ КІНӘНІҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ
1.1 Кінәнің түсінігі
1.2 Кінәнің нысандары
1.3 Кінә түрлері
1.4 Кінәнің күрделі нысаны және кінәсіз зиян келтіруі , ажыратуы.
2 КІНӘНІҢ ҚАСАҚАНА ЖӘНЕ АБАЙСЫЗДА ЖАСАЛҒАН НЫСАНЫ
2.1 Қасақаналықтың түсінігі және түрлері
2.2 Жанама қасақаналықты қылмыстық менмендіктен ажырату
2.3 Абайсызда түсінігі және оның түрлері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет тізімдері
Қосымшалар
Кіріспе
Біз Қазақстан республикасында тұрып жатқан оның заңдарына бағынышты және ата заңды құрмет ететін мемлекетте , азаматтық қоғам құруға атсалысып тәуелсіз елде өмір сүріп жүрген азамат ретінде, әділ қоғам құруға, және басты қағидалары адам және оның өмірін жоғарға қойып , алдағы болашақта қоғамымыздың тыныштығын мен тәртібін сақтап , мақсат етілген ойларымызға жетуге атсалысуымыз керек ! Әрине бұның бәрі жоғарда айтылғандай бекерден бекер бола қоймас , сонда да біздің мемлекетімізде , барлық дамыған демократиялық мемлекеттердегідей көптеген заңдар қарастырылған, ең алдымен қоғам тыныштығын сақтау алдында , тәртіпсіздікке жол болдырмауға негізделген қылмыстық құқық жүйесі мен қылмыстық кодексі бар , біздің берілген тақырыбымыз "Қылмыстық құқықтағы кінә түсінігі, оның маңызы" қылмыстық кодексте көрсетілген жәнеде көптеген еңбектер жазылған. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі қысқасынан еліміздің бейбітшілігі мен қауіпсіздігін қорғау және қылмыстардың алдын алу болып табылатын заңдар жинағы. Кінә түсінігі біздің Қазақстан республикасының кодексінде бірнеше баптар мен қарастырылған , кінә түсінігі, нысаны , зиян келтіру жақтары ажыратуы , қасақана түсінігі дегеніміз не оны менмендікпен ажырату және абайсызда түсінігі. Осылайша бізде кінә түсінігі туралы бірнеше тараптар бойынша бөле аламыз , Кінә түсінігі дегеніміз кодекс бойынша 19 бапты келтіре аламыз ол дегеніміз адамның яғни тұлғаның іс-әрекеттері үшін немесе әрекетсіздігі үшін қоғамдық қауып тудырғаны немесе зардап тигізген үшін жауаптылыққа тартылады делінген. Әрине біріншіден біз тұлғаға кінә тағар алдында көптеген сараптамадан өтуіміз тиіс , дәл осы сараптамалар жолдары кодексте қарастырылған , тұлғаның іс-әрекеттері де мотивтері де жан жақты қарастырылады , оның мүмкін іс әрекеті абайсызда жасалған болуы да мүмкін, осы жағдайларды жан жақты қарастыру үшін кінә түсінігінде іс-әрекеттің нысанына бөледі , жоспар бойынша қарастырылғандай кінәнің абайсызда және қасақана нысаны болады осы жақтары да кінә түсінігін қамтиды. Біз қарастарын кінә түсінігі қазіргі таңда еліміздің қылмыстық кодексімен сәйкес келеді жәнеде ешқандай бөлек заңдық нормалармен көрсетілмеген осыған орай біздің басты заңдық түсіндірме күші болып табылатын құрал ол қылмыстық кодексте көрсетілген. Кінә ұғымы ежелден келеді, тарихқа ұғынатын болсақ , ежелгі Рим , Грек , мемлекеттерінде кінә ұғымы солардың қылмыстық құқықтық заңдарында кездеседі , мысалға алатын болсақ ежелгі елдерде адвокаттар атымен болмаған , сондықтан да екі жақ өдерін сот алдында өз-өдерін қорғауға және кінәсіз екенін сот алдында дәлелдеулері керек болатын , тек сөйлейтін сөздерін заңгерлер жазып беретін, осындай ерекшеліктер ежелгі кезде орын алған. Тағы бір ерекшелік ежелгі кезде қазіргідей тергеу органдары болмаған сондықтан , айыпталушы түлға сот алдында, әрине өзі ақтап шығып , үкіммен босталып оны ешкім кінәлі деп айыптауға құқығы болмады. Уақыт өте келе қылмыстық құқық жүйесі өзгеріп , кінәсіздік презумпциясы түсінігі қалыптасады , бүл заңдар жинағы ең алғаш рет Францияда 19 ғасырда заңдар жинағында жазылған. Қысқаша қылмыстық құқық жүйесінде кінә ежелден пайда болғындына куә боламыз. Қылмыстық құқықтағы кінә түсінігінің эволюция мәселесін қарастыра отыра құлиеленушілік және феодалдық қоғамда құқықтың даму дәрежесі сол кездегі адамзаттың ақыл-санасының даму деңгейінен жоғары болмағанын айтқан жөн. Сол замандағы адамдар өте ырымшыл болғандықтан, санасы жағынан, болған құбылысты шын мәнінде көре алмайтын. Мысалға: жерді домалақ емес, жазық деп түсінген, себебі жерді олар өзі тұрған жазықтық шегінде көрген, сол сияқты жерді күн айналады деген және тб. Сол сияқты адам қылықтарына да сол тұрғыдан қараған. Сол себептен адамды кінәлі деп тану үшін келтірілген зардап фактісінің болғаны жеткілікті еді. Міне сондықтан құлиеленушілік және феодалдық құрылым кезіндегі қылмыстық құқықта обьективті жүктеу принципінің болғанын түсіндіруге болады. Адамзаттың әрі қарай дамуының процессінде индивидтің әрекетінің сыртқы көрінісінде жағымсыз нәтиже себебі болатын оның ішкі еркін қарастыра бастайды. Сәйкесінше кінә туралы түсінік те өзгереді. Жағымсыз нәтижені тек субьектінің мінез-құлқының сыртқы фактісімен ғана емес, оның еркімен де байланыстырады Қылмыстық құқықта субьективті жүктеу принципінің пайда болуы еріктілік(психологиялық) кінәні қабылдаумен байланысты.Тұлға жасалған қылмыс үшін кінәлі деп, егер ол тек саналы түрде зардап келтірсе, танылады. Кінә мәні енді зиянды нәтижені тілеу фактісі, яғни қылмыстық нәтижеге субьективті қатынас арқылы анықталды Қылмыстық құқықта субьективті жүктеуді енгізудегі көшбасшы болып (қылмыстық-құқықтық доктрина тарихшыларының көз-қарасы бойынша) Рим классикалық мектебі саналды. Бұл мектепте ең бірінші ішкі кінә түсінігі яғни - қасақаналық (4оіие) дамыды. Кінә ұғымы тұлғамен тікелей қылмыстық нәтиженің болуын тілеу жағдайын білдірді. Бірақ тұлғаның психикалық қатынасының басқа мәселелері кінә құрамына кірмеді. Кінә туралы мұндай түсінік, яғни жаманшылық тілеу еркі сол кездердегі заңнамалар мен доктриналарда ұзақ уақыт шамасында сақталды.
Кінә түсінігі. Кінә дегеніміз бүл қылмыстың сүбъективті жағы. Біз білетін қылмыстың обьективті және сүбъективті белгілердің түрлерін ажыратамыз. Обьективті жағы бұл қылмыстың орны , жасалған уақыты , тәсілдері , жағдайы , қаруы , себептік байланысы жәнеде тағы да басқа көптеген жақтары ал сүбъективті жағы ол қылмыскердің өзінің ішкі сипаты яғни психикалық іс-әрекетті немесе ниеті деуге де болады. Сондықтан біз сүбъективті жағының көптеген заңды мазмұндарының бірін кінә деп танимыз. Кінә , қылмыстың сүбъективті жағы және негізгі белгісі. Тұлғаның өзі жасаған қауыпты іс әрекеті, көптеген нысандардың салдарына (қасақаналық, абайсыздан) байланысты психикалық қатынасы. Кінә қылмыстық құқықа сәикес және оның анықтамасымен , кінә ұғымы әрекет пен әрекетсіздіктің бір тұтас ажырамас бөлігі , соттың шешімімен , мемлекет атымен әшкереленетін , қоғамға жаслаған қауыпты әрекетіне , зардаптарына деген психикалық қатынасы кінә деп танылады. Кінә қылмыстық құқықа сәкес және оның анықтамасымен,кінә ұғымы әрекет пен әрекетсіздіктің бір тұтас ажырамас бөлігі , соттың шешімімен ,мемлекет атымен әшкереленетін , қоғамға жаслаған қауыпты әрекетіне, зардаптарына деген психикалық қатынасы. Кінә ұғымы психикалық жағынан да қарауға болады өйткені қылмыскердің сүбъективті жағын ниетін,ойын мазмұнын адам психикасынан табуға болады. Адам психикасында , психикалық процестер үшке бөлінеді олар интелектуалдық, еркін қарай және сезімдік болып бөлінеді. Осы мәліметтер бойынша бізде қылмыста сүбъективті белгілерінде мазмұнын , мағынасын анықтау үшін бізге психикалық элементтерді ескеруіміз керек болады. Жоғары да айта кеткендей кінә қылмыстың сүбъективті жағында мазмұны бойынша негізгі белгісі болып табылады , егер тіпті кінә сүбъективті жағын толық қамтымаса да ол негізгі белгісі болып табылады. Қылмыс болмаған кезде кінә болмайды , болуыда мүмкін емес. Бұл дегеніміз қылмысты ажырататын басты белгісі деуге болады өйткені қылмыс немесе қылмысты іс еместігін ажыратуға болады , солай біз қылмыс түрлерін ажыратамыз. Кінә ұғымын аша келе бізде психикалық элементтер маңызды рөл атқарады. Мысалы сезімдік мазмұнын, абайсызда және қасақаналық қылмыстың мазмұны ретінде есепке алынбайды тек екі ғана түрі қолданылады олар интелектуалдық және еркіне қарай. Қылмыстық іс әрекетінің қоздырушы жағы сезімдік процестері болып табылады өйткені адам өз өзін қолға ала алмайтын кездерде(аффект жағдайында, күйзеліске түскен кезде) қылмыстың сүбъективті жағы ретінде осы сезімдік процесін қаруымызға болады , өйткені ол адамның психикасында болып жатқандығынан қарай аламыз. Қылмыстың сүбъективті басты белгісі - кінә. Адам өзінің кiнәсi анықталған қоғамға қауіпті іс-әрекеттері (әрекеттері немесе әрекетсіздігі) және оның қоғамға қауіпті зардаптарының туындауы үшiн ғана қылмыстық жауаптылыққа жатады. ҚР ҚК-нің 19 бабы Қылмыс жағдайын қарастыруымыз керек деп ойлаймын өткені қылмыс құрамын білсек,оның мазмұны және сүбъективті, обьективті жағдайын ажырата аламыз. Қылмыс бұл құқық бұзушылықтың бір түрі дейміз. Қылмыстың басты ерекшеліктері қылмыс жасаған да сол қылмысқа сәйкес жауапкершіліктің болуын айтамыз. Қазақстан республикасының кодексінде 9 бабында қылмыс турал ұғым көрсетілген. Қылмыс ол іс қимыл, әрекетпен әрекетсіздікпен жасалады. Қылмыс жасаудың нысаны - әрекет. Қоғамға қауыпты әрекет ол қылмыс деп аталады , зиян келтіру , қауып төндіру. Қылмыстың жауапкершіліктің элементтері , қылмыс үшін жауап беру , жаза тағайындау, кінә тағу , соттау. Қылмыстың сүбъективті жағы ол іс қимылы , психикалық көз қарасы, және қасақаналық содан соң абайсыз деп екіге бөлінеді. Кінә ұғымында да осы екі түсінік қалыптасқан абайсызда және қасақана. Осыған дейін біз сүбъективті жағын қарастырдық ал обьективті жағында кінә қалай қалыптасқан деген сұрақ туындау мүмкін , сондықтан қылмыстық кодексте ол туралы қарастырылған,"Обьективті айыптауға ,яғни кінәсіз зиян келтіргені үшін қылмыстық жауаптылыққа жол берілмейді " қылмыстағы обьективті ақиқаттардың бірі ол кінә болады. Кінә дегеніміз бұл " қылмысты жасаушы мен жасалған қылмыстың обьектісінің арасындағы себепті байланыс" деген А.Я Вышинский деген пікір айтып кетті. Қазақстан республикасының кодексінде кінә туралы әсіресе 19 бап пен 22 бап тағыда басқа баптарда кінә туралы нақты анықталмаған. Сонымен бізде кінә туралы сүбъективті жағынан психикалық тұрғыдан қарастыра аламыз оны басты элементтері , ниетін , мақсаты , эмоциялары болып табылады (интелектуалдық , еркіне қарай , сезімдік) Түсінігіне байланысты кінә тұлғаның қылмысынан анықталады, қасақаналық немесе абайсыздан , бұл қылмыстар белгілі бір ниетпен жасалады. Ең бастысы біздер кінәнің мазмұны мен нысандарын шатастырмауымыз керек. Көптеген ғылыми жұмыстар бойынша кінә туралы нақты жауап берілмеген сонда да соңғы ғасырлар бойы кінә түсінігі уақыт өте келе өзгеріске ұшыраған , ежелгі дәуір ден бері кінә түсінігі бірнеше өзгерістен өтті бірақ та , кінә барлық уақытта қылмыстық жауапкершіліктің бір бөлшегі саналған , сүбъективті ретінен де толтырылған. Ал қазіргі кезде біз кінәні психикалық мазмұны ретін қарастыра аламыз өйткені адам мыйында болып толқулар қоғам үшін белгісіз себептерге алып келуі мүмкін сондықтан да біз әрдайым адамның жасаған іс әрекетіне толық есеп беруіміз қажет сондықтан да кінә ұғымы тек қылмыстық құқықтағы үғым ғана емес ол көб мағынада зерттелінген , психикалық, философиялық және тағыда да басқа спектрлік талдаудан өткен ұғым. Қылмыстың субъективтік жағы кінә, ниет және мақсаттан тұрады. Жекелеген ғалымдар оның құрамына эмоцияларды да жатқызады алайда олар оны кінәнің мазмұнына кіргізеді.Жалпы қалыптасқан пікір бойынша қылмыстың субъективтік жағын қылмыстың кінәнің нақты нысанымен, ниет және мақсатымен сипатталатын тұлғаның жасаған қылмысқа деген психикалық қатынасы ретінде бағаланады.
Әр психологиялық актке қандайда бір дәрежеде үш компонент кіреді -интеллектуалдық, еріктілік және эмоционалдық. Тұрғылықты өмірде бұл компоненттер бір-бірімен тығыз байланыста болып, бір психикалық қатынастың әртүрлі жақтары болып табылады; оларды жеке-жеке тек теориялық анализ кезінде қарастыруға болады. Интеллектуалдық кезең. Ойлау - заттар мен құбылыстарды олардың белгілерімен бейнелейтін және оларда, олардың арасында болатын әртүрлі байланыстарды ашатын адамның ой-санасындағы психикалық процесс. Адамның ойы оның ақыл-өрісіне сәйкес емес және ол сезіммен, қабылдаумен және есте сақтаумен бірге оның қаруы болып табылады. Ой-сана ойлаумен бірге адамның психикалық қатынасының интелектуалдық құрамын құрайды Еріктілік кезең. Ерік ой-сананың практикалық жағын білдіріп, адамның практикалық қызметін қалыптастырудан тұрады. Мінез-құлықты ерікті реттеу - ол ақыл-ой мен физикалық күштерді мақсатқа жету немесе белсенділіктен бас тартуға бағыттау. Еріктілік күші арқылы адам өзінің мінез-құлқын қадағалап, өз іс-әрекеттеріне басшылық ете алады, белгілі қоғамдық нормаларға қайшы әрекеттерге барудан бас тартады, мақсатына жету үшін жолындағы кедергілерден өтеді немесе жояды. Сонымен ерік адам санасының практикалық жағын білдіргендіктен, еріктілік қатынас тек нақты әрекет немесе әрекетсіздікте болады Эмоционалдық кезең. Адамның әр әрекетінің, сонымен қатар қылмыстық әрекеттің қажетті элементін білдіреді. Эмоционалдық кезең заңшығарушымен кінә нысандарының анықтамасына кіргізілмеген. Бірақ эмоция кінәнің психикалық қатынасының мазмұнына кіреді.Эмоция 1) кенеттен пайда болатын жағдайлардан туындайтын эмоция ретінде; 2) жүйке-психикалық тонустың өзгеруінен болатын эмоционалдық күй ретінде; 3) белгілі бір обьектіге бағытталған эмоционалдық (жағымды немесе жағымсыз) қатынастардың таңдаулы түрі ретінде көрініс табады. Осыған байланысты эмоция қылмыс жасау кезінде әртүрлі роль атқарады. Біріншіден,эмоция қылмыс жасау кезінде ниет ретінде (махаббат сезімі, жек көрушілік,қорқыныш, үрей, қатыгездік және т.б.) орын табуы мүмкін. Екіншіден, ол кінәнің интелектуалдық және еріктілік процесстеріне әсер етіп, қылмыс жасауға түрткі болуы мүмкін. Үшіншіден, эмоция қылмысқа аффект1 әсерінен апаруы мүмкін. Қылмыстар өздерінің психологиялық механизмдері бойынша әртүрлі, және әртүрлі нұсқаларда интеллектуалдық, еріктілік және эмоционалдық бөлімдер әртүрлі роль атқарады Шынайы өмірлік ситуацияларда адамда әдетте мінез-құлық әрекетінің бірнеше нұсқасы болады. Субьект осы нұсқаларды бағалайды, яғни мінез- құлықтың әлеуметтік нормаларын ескереді, өзінің қылығымен пайда болуы мүмкін әртүрлі нәтижелерді бағалайды. Осы бағалаудың негізінде іс-әрекеттің жасалуына кедергі болатын кері ниет (контрниет) пайда болуы мүмкін. Мысалы, жауаптылықтан қорқу, зардаптың болуын тілемеу және т.б. - яғни бұл жерде ниеттер арасында психикалық күрес жүреді.
Осы күрестің нәтижесінде субьект белгілі әрекетті жасауға шешім қабылдайды. Шешімді қабылдау кезеңі қылмыстық қасақаналық немесе қылмыстық абайсыздықтың туу кезеңі болып табылады.Келесі қадам әрекетті жоспарлау, яғни кезеңдерді анықтау, мақсатқа жету құралдарын таңдау, ойлағанын жүзеге асыру және шешімді орындау болып келеді.Бұл келтірілген схематика қылмыстық әрекеттің көптеген жағдайларын көрсете алмайды; қылмыс жасаудың психологиялық механизмі жай ғана мөлшерлі немесе өте күрделі болып келе береді. Кей жағдайларда еріктілік актінің ашық этаптары кездеспеуі мүмкін, мысалы: ниеттердің күресі немесе әрекеттерді жоспарлау, адам өзін-өзі сақтап қалу үшін немесе басқада көптеген себептерден кенеттен қылмысқа баруы мүмкін және т.б. Бірақ қылмыс көп жағдайда адам мінез-құлқының саналы еріктілік актісін білдіреді, соған қарамастан бұл ережеден тыс ерекшелік жоқ деп айтуға болмайды. Себебі кей кезде тұлға өз мінез-құлқын ұмытшақтық немесе шашыраңқылықтық, жаңғалақтық нәтижесінен түсіне және бағалай алмайды. Қылмыс импульс арқылы жасалуы мүмкін. Егер қылмыс терең физиологиялық мастық нәтижесінен, қатты физиологиялық аффект немесе күнделікті автоматизм нәтижесінен жасалынса, ол саналы еріктілік бақылаудан айрылуы мүмкін. Бірақ. саналы еріктілік бақылаудан айрылған барлық жағдайларда адамда сәйкесінше саналы еріктілік акт мүмкіндігі болады, субьектіде өз мінез-құлқын реттейтін қабілеті негізінде ерік бостандығы болады, міне сондықтан адам осы жасаған ісіне жауапты болады. Кінәлі жауапкершілік принципінің эволюциясын анализдеу бізге индивидтің жауапкершілігі туралы түсініктің өзгеруі қылмысқа деген қөз-қарастың өзгеруімен байланысты екенін көрсетеді. Құлиеленушілік құрылым мен феодализм кезеңдерінде қылмыс туралы түсінік келтірілген зардап, зиян, зұлымдық түсініктерімен тығыз байланысты болғанын түсіндіреді. Кінә деп келтірілген зардаптың өзі түсінілген. Соған байланысты бұл кезеңде қылмыс субьектісі болып аңдар, құстар, жансыз заттар санала беретін, әрине, егер келтірілген зардап, зиян олармен немесе олардың әрекеттерімен байланысты болғанда. Сөйтіп, осы қадамда кінәнің материалдық мазмұны ашылған болатын. Қудалаудың негізі болып зардапты келтірушінің кінә дәрежесін анықтайтын материалдық зиян болып табылды. Кейінірек жаза таңдауда еріктіліктің орнына тарихта Талион қағидасы деп аталып келген ереже келеді. Бұл принцип бойынша кінә мен жауапкершілік мөлшері келтірілген зардап мөлшері мен сипатына сәйкес өлшене басталады (қанға қан, жанға жан). Субьектіні кінәлі деп тану үшін зардап келтіру фактісінін болғаны жеткілікті. Істелгеннің психикалық қатынасы қылмыс жасаған адамды жазалауда маңызы болмады. Кейін бұл қағида обьективті жүктеу қағидасы деп аталып кетті.
Кінә нысандары. Кінә дегеніміз бұл кінә мазмұнының ішкі құрылысы басқаша айтқанда оларды байланысы және элементтердін қатынасы. Кінә нысаны , заң шығарушы арқылы анықталады. Осы ретте нысанды анықтауда біз психикалық элементті пайдаланамыз!
1. Интелектуалдық(ойлау , түсіну , болжау)
2. Обьективті қылмыс жағынан (Әрекет , Нәтиже)
3. Еріктілік
Осыларды топтастырау отырып бізд нысанды , мазмұнынан ажырата аламыз өйткені мазмұн элементтері көп қолданыла бермейді. Енді кінәнің нысандары және түрлері туралы. Олардың анықтамасы ҚК-тің 22; 23 баптарында берілген. Тікелей немесе жанама ниетпен жасалған әрекет қасақана жасалған қылмыс деп танылады. Егер адам өз іс-әрекетінің қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуының мүмкін екенін немесе болмай қоймайтынын алдын алса білсе және осы зардаптардың болуын тілесе қылмыс тікелей ниетпен жасалған қылмыс деп танылады. Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуы мүмкін екенін алдын ала білсе, осы зардаптардың болуын тілемесе де, бұған санылы түрде жол берсе не бұған немқұрайды қараса, қылмыс жанама ниетпен жасалған деп танылады. Кінә нысаны мен түрінен басқа кіна дәрежесіне тұлғаның полхихасында болып жатқан интеллектуалды және ерікті процестер ереттпедігінің мазмұны ықпал етеді. Сананың көлемі мен айқындығын болжау, қасақана мақсатқа табандылықпен қарау қасақана қылмыс дәрежесіне айтарлықтай ықпал етеді. Жағдайды бағалауда немқұрайдылық-немесе менмендік саларынан қоғамға қауіптіліктің алдын алуға деген сенімділік, зиянды зардаптардың болу себептерінін алдын алуға сипаттылығы кінәнің абайсыздық нысанының дәрежесіне тез ықпал етеді. Кінәнің мязмұны, нысандары осы категорияларды дұрыс түсіне және қолдана білу, олардың қатынастары мен тәжірибелік маңызын білу кінәні зерттеудегі, нақы және дұрыс әдіс болады. Осы категорияларды зерттеу арқылы қылмыстық құқықтағы кінә институтын тереңірек білуге болады.Кінә мазмұны. Бұл категорияның нақты, бірақ тәжірибеде оның мазмұның нақты анықтау ауырлау. Өйткені көптеген обьективтік жағы ұқсас қылмыстар, көптеген кіна нысандары бірдей қылмыстар бар да ал мазмұны жағынан бірдей немесе жақын қылмыстарды кездестіру мүмкін емес. Сондықтан кінәнің мазмұның анықтау қылмыс субьектісінің кінәсін дұрыс анықтау және саралау үшін керек, кінә белгілі қылмыстағы субьетсінің психикалық жағдайы болғандықтан, кінә мазмұнына да субьектінің психикалық жағдайын құрайтын психикалық элементтер жиынтығы (ерік, ой-сана, эмоция, ниет, мақсат) кісс-ті, .Бірақ аталған психикалық элементтер қылмыстың
мазмұны тек белгілі бір қылмыстың обьективті белгілерінде орын алғанда және осы белгілерге адам қандайда қатынасты болғанда құрайды. Соған байланысты, кіна мазмұны дегеніміз - қылмыстың обьективті белгілерін білдіретін психикалық Элементтер жиынтығы, Нақты қылмыс бойынша кінәнің мазмұны нақты қылмыстағы қасақаналық , абайсыздықтың мазмұнынан тұрады. Кінә мазмұны - бұл қылмыс құрамының обьективті белгілері, және де кінәлінің жазасын ауырлататын және жеңілдететін қылмыстың обьективті жағдайлары. Кіна мазмұны тек қылмыстың нақты обьективті белгілеріне ғана тәуелді емес, сонымен бірге заңдағы қылмыс құрамының құрылымына да тәуелді. Нақты құрамдар бойынша кінә мазмұны кінә нысанына сілтеу арқылы: қылмыстың субьективті жағының белгілері арқылы; субьектінің психикалық қатынасын білдіретін ауырлататын және жеңілдететін обьективті белгілері арқылы анықталады. Кінә нысаны.Нысан - бұл мазмұнның ішкі құрылысы, олардың байланысы, оның элементтерінің қатынасы. Кінә нысаны мемлекеттің заңшығарушыларымен анықталады және құқықтық ұғым болып ғабылады. Кінә нысандарын анықтай отырып заңшығарушы "екі" психикалық элементті пайдаланады, олар: интеллекетуалды: (алдын ала болжау, білу, сезіну, ойлау, ұғыну) және қылмыстың обьективті жағының екі элементімен (әрекет және нәтижемен) байланысы бар еріктілік (қылмысты тілеу, қылмысқа, қылмыстық! зардапқа жол беру немесе жол бермеу) кезеңдер ендеше біз осыдан кінә нысаның анықтауда кінә мазмұнына кіретін элеиенттердің бәрі қатыса бермейтінін байқаймыз. Бұл материалдық қылмыс құрамдары үшін қалып болып келсе, формальды, яғни наәтиже обьективті жақтың элементі болмайтын, қылмыс құрамдары үшін еріктілік кезеңі тек іс-әрекетке қатысты айтылғандықтан өзгеше болады. Нәтиже кінә нысанына әсер етпейді. ҚР қылмыстық кодексінің жалпы бөлімінің баптарына сәйкес кінәнің нақты екі нысаны бар: қасақаналық және абайсыздық. Қасақана немесе абайсызда әрекет жасаған адам ғана қылмысқа кінәлі деп танылады. Қасақана жасалған қылмыс болып тікелей немесе жанама ниетпен жасалған әрекет танылады. Етер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуының мүмкін екенін және болмай қоймайтынын алдын ала білсе және осы зардаптардың болуын тілесе, қылмыс тікелей ниетпен жасалған деп танылады. Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуы мүмкін екенін алдын ала білсе, осы зардаптардың болуын тілемесе де, бұған саналы түрде жол берсе, қылмыс жанама ниетпен жасалған деп танылады Абайсызда жасалған қылмыс болып менмендікпен немесе немқұрайдылықпен жасалған әрекет танылады. Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіп туғызуы мүмкін екенін алдын ала білсе, бірақ бұл зардаптарды жеткілікті негіздерсіз жеңілтектікпен болғызбау мүмкіндігіне сенсе, қылмыс менмендікпен жасалған қылмыс деп танылады. Егер адам қажетті ұқыптылық пен сақтық болғанда ол зардаптарды болжап білуге тиіс және болжап біле алатын бола тұра өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамдық қауіпті зардаптарының болуы мүмкін екенін болжап білмесе, қылмыс немқұрайдылықпен жасалған деп танылады қасақаналықтың жалпы сипаттамасы. Қасақаналық қылмыстық заңнамамен абайсыздыққа қарағанда кінәнің ауырлау түрі ретінде қарастырылады. Бірдей жағдайлар мен шарттарда жасалған абайсыздық пен қасақаналық қылмыстарды қарасақ қасақаналықтың жазасы әлдеқайда ауыр. Оны біз қылмыстық кодекстің нормаларының санкцияларынан көре аламыз: (денсаулыққа қасақана зиян келтірулер) және (денсаулыққа абайсызда зиян келтіру); Айыптымен тек қасақана қылмыс жасалған жағдайда кінәлі адам келтірілген зардап фактісіне сай емес, қасақаналықтың мазмұны мен бағыт ниетіне сай жауапқа тартылады. Бірақ жауапқа тарту кезінде зардап фактісі есепке алынады. Шынымен кінә нысандарының (қасақаналық пен абайсызыдықтың) заңды анықтамасы ниет, мақсат және эмоцияны тікелей көрсетпейді, бірақ бұл кінәнің мазмұнына олар кірмейтіндігін білдірмейді. Заң шығарушының осы құрамдас бөліктерді кінә нысандарының анықтамасына енгізбейтін себебі, ол психологиялық қызметтің бұл құрамдас бөліктері кез-келген адамның мінез-қылығына тән деп есептейді. Сондықтан, кіна нысандарын анықтай отырып, заң шығарушы Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде кінәнің бар екенін тану үшін қажетті және жеткілікті, сонымен қатар оларсыз қылмыстық жауапкершілікке тартуға болмайтын, психикалық қызметтің міндетті элементтерін ғана, сондай-ақ олардың өзара және сыртқы дүниемен арақатынасын көрсетеді. Сонымен, Қазақстан Республикасының қылмыстық құқық жүйесінде кінә нысандарының қызметтік ролі, қылмыстық жауапкершіліктің субьективтік негіздерін анықтаудан тұрады. Ниет пен мақсатты анықтамай, қылмысқа итермелеуші себептермен жағдайларды, кінә дәрежесін анықтау мүмкін емес, нәтижесінде қоғамға қауіпті әрекет жасаған тұлғаның жауапкершілігі мен жазасын да жекелеу мүмкін емес.Жоғарыда аталып кеткенде қызметтің интеллектуалды және еріктілік элементтерінен тұрады,кінәнің әрбір нысаны психикалық интеллектуалды элемент - бұл тұлғаның өзі жасайтын іс-әрекетінің сипатын ұғыну. Ерік адамның қызметін, әрбір нақты жағдайларда белгілі бір іс-әрекеттерді жасау немесе олардын бас тарту шешімін таңдауды қабылдау жолы арқылы реттеуден тұрады.Қылмыстық тұрғыдағы кінәнің мазмұны үлкен және көп жоспарлы.Кінә - қылмыстық жауапкершіліктің субьективті негізі болып табылады. Кінә, оның нысандары, ниет және мақсат обьективті белгілері бойынша ұқсас көптеген қылмыстарды айыруға мүмкіндік береді. Кінәнің нысанын және түрін дұрыс анықтау, қылмыстық жауапкершілік пен жазаны жекелендіру үшін үлкен маңызға ие Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуының мүмкін екенін немесе болмай қоймайтынын алдын ала білсе және осы зардаптардың болуын тілесе (тікелей қасақаналық) немесе тілемесе, бірақ бұған саналы түрде жол берсе немесе бұған немқұрайлы қараса (жанама қасақаналық) қылмыс қасақаналық деп танылады. Айыптымен тек қасақана қылмыс жасалған жағдайда кінәлі адам келтірілген зардап фактісіне сай емес, қасақаналықтың мазмұны мен бағыт ниетіне сай жауапқа тартылады. Бірақ жауапқа тарту кезінде зардап фактісі есепке алынады. Абайсызда жасалатын қылмыстарда формальды қылмыс құрамы болуы мүмкін емес, тек қасақана қылмыс жасау кезінде мына қылмыстық әрекет Формалары болуы мүмкін: қылмысқа дайындалу, оқталу, қылмысқа қатысу, қылмыс жасауға қастандық Қасақаналықты абайсыздықпен салыстырсақ оның қоғамға қауіптілігі жоғары дедік. Енді оның жоғарлығы немен анықталады, соған жауап іздейік.Біріншіден, саналы түрде қоғамға зиян келтіруге бағытталған қасақаналық әрекетте абайсыз әрекетке қарағанда сол зиянды фактілі келтіру мүмкіндік дәрежесі жоғары. Қасақаналық қылмыстың субьектісі қоғамға зиян келтіретін өзіне көрінеу әрекет тәсілдерінің бірін таңдап алады. Мысалы: абайсызда атылған оқ пен қасақана атылған оқты салыстырсақ, адам өміріне қасақана атылған оқтың қауіптілік мүмкіндігі жоғары. Екіншіден, қоғамға едәуір қауіпті болып қасақана қылмыс жасаған адамда саналады, себебі қасақаналықтың қоғам мүддесіне кері әсері көп.Заң қасақаналықтың келесідей белгілеріне сілтейді: а) адамның өз іс- әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынуы; б) адамның қоғамға қауіпті зардаптардың болуы мүмкін екенін алдын ала білуі; в) зардаптың болуын тілеуі (тікелей қасақаналық бойынша) немесе зардаптардың болуына саналы түрде жол беруі (жанама қасақаналық бойынша). Алғашқы екі белгі қасақаналықтың интеллектуалдық элементін білдірсе, соңғы белгі оның еріктілік элементін білдіреді Іс-әрекеттің қоғамға қауіпті екенін түсіну қасақаналықтың абайсыздықтан айыратын басты белгілерінің бірі болып табылады. Қоғамға қауіптілік - ол қылмыстың барлық обьективті белгілерімен құралатын іс-әрекеттің қасиеті, және ол қоғамға, қоғамдық қатынастарға заңшығарушының нормаларына қайшы әрекеттер арқылы зиян келтіреді. Сондықтан қоғамға қауіптілікті ұғыну іс-әрекеттің фактілік белгілерінің әлеуметтік қасиеттеріне келіп тіреледі Қасақаналықтың келесі белгілерінің бірі интеллектуалдық кезең, яғни тұлғаның өз іс-әрекеттерінің қоғамға қауіпті нәтижесін алдын ала болжауыбілуі). Алдын ала білу қоғамға қауіптілікті түсіну сияқты а) нәтиженің Фактілік мәнін алдын ала көруді және б) оның қоғамға қауіптілік мәнін алдын алу түсінуді кіргізеді.
Кінә нысаны ретіндегі абайсыздық ерекшеліктері абайсыздық үшін қылмыстық жауапкершіліктің ерекшеліктерін анықтайды. Бұл ерекшеліктер: абайсызда жасалған қылмыс нәтиже бойынша, және де қылмыс тәсілдері мен амалдары бойынша, зардаптың клтірілген қызмет саласы бойынша сараланады Нәтиженің пайда болмауы әдетте зардапты келтіру қаупін абайсыз тудыру үшін жауапкершілікті тудырмайды: Кеңес одағы кезінде абайсыздық кінә нысанының түрлерін заңнамада біріктіріп, бір ғана нысан ретінде өндірген. Тек Литва мен Эстония Социалистік Республикаларының қылмыстық кодекстерінде абайсыздық анықтамасы оның екі түрін (менмендік және немқұрайдылық) білдіретін екі бөлімге бөлініп көрсетілген Сонымен, заң абайсыздық ретінде субьектінің өз іс-әрекетінің нәтижесіне деген қатынасын білдіреді. Сәйкесінше абайсыздық қылмыстар мен кінәнің абайсыздық нысаны көрініс табатын қылмыстар құрамы көп жағдайларда материалдық құрамды болып келеді. Бұл жағдайға қарсылық негізсіз жауапкершілікке тартуға және кінә принципінін бұзылуына әкеп соғады. Менмендік те, немқұрайдылық та бір психологиялық, әлеуметтік тамырға ие, тұлғаның бірдей жағымсыз қасиеттерінен туады: қоғамдық мүдделер туралы жеткіліксіз ұқыптылық пен қамқорлық, назарлық пен зейінділік. Абайсыздықтың түрлеріне жалпы белгі болып адамның өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіптілігін ұғынуынын болмауы табылады. Менмендіктің қасақаналықпен ұқсастық белгісі болып қоғамға қауіптілік тууы мүмкін екенін білуі табылады. Менмендік немқұрайдылыққа қарағанда жанама қасақаналыққа әлдеқайда ұқсас, олар тек мына жағдайлар бойынша ерекшеленеді: жанама қасақаналықта зардаптың болуына саналы түрде жол берсе, менмендікте зардапты жеңілтектікпен болғызбау мүмкіндігіне сенеді Менмендік пен немқұрайдылықтың қоғамға қауіптілі дәрежесі бойынша айырмашылығы бар ма деген сұраққа біз практикада екеуінің қауіптілігі жақын, қылмыстың құрамына, жағдайларына (обьективті жағына) байланысты бірде менмендіктің қауіптілігі, бірде немқұрайдылықтың қауіптілігі жоғарылау болуы мүмкін. Сондықтан абайсыздықтың бұл түрлерін қауіптілік дәрекегі болын еренкжеліктерін көрсетудің манызы жоқ.
Кінә түрлері. Біз қарастырайын деп жатқан кінә түрлері Қазақстан республикасының заннамасына сай белгіленгі түрлері боп саналатын абайсыздан және қасақаналық дегелінген сондықтан алдыда біздер бұл екі түрлі қылмыс жағдайларын толғырақ ашып қарастырамыз ал қазіргі сәтте біз кінә жағын ашатын боламыз. Шынында да, кінә түрлері заңнама анықтамасында (абайсыздан және қасақана) ниет, мақсат және эмоциялар туралы тікелей нұсқаулар жоқ, бірақ бұл олардың кінәнің құрамына кірмейтінін білдірмейді. Заң шығарушы бұл компоненттерді кінә формаларын анықтауға қоспай, психологиялық қызметтің бұл элементтері әрқашан адамның кез-келген мінез-құлқына тән екендігіне негізделеді. Сондықтан, кінә нысандарын айқындай отырып, ҚР ҚК 20 және 21-баптарында тек психикалық қызметтің міндетті элементтерін, олардың кінәсін мойындау үшін қажетті және жеткілікті және онсыз қылмыстық жауаптылық мүмкін болмайтын өздері мен сыртқы әлем арасындағы өзара іс-қимылын көрсетеді. Осылайша, Қазақстан Республикасының қылмыстық құқық жүйесіндегі кінә нысандарының функционалдық рөлі қылмыстық жауаптылықтың субъективті негіздерін айқындау болып табылады. Себептер мен мақсаттарды нақтыламай, қылмыстарды тудырған себептер мен жағдайларды, кінә дәрежесін анықтау мүмкін емес, сондықтан әлеуметтік қауіпті әрекетті жасаған адамға жауапкершілік пен жазаны даралау мүмкін емес. Жоғарыда айтылғандай, кінәнің әр түрі ақыл-ой әрекетінің интеллектуалды және ерікті элементтерінен тұрады. Интеллектуалды элемент - бұл адам жасаған әрекеттердің сипаты туралы сана. Ерік-адамның іс-әрекетін әр нақты жағдайда белгілі бір әрекеттерді орындау немесе олардан бас тарту туралы шешім қабылдау арқылы реттеу.
Кінәнің түрлері
Интелектуалдық элемент
Еріктілік элемент
1
2
3
Тікелей қасақаналық
Істелетін іс әрекеттің қоғамға қаіпті мәнін білу оның қоғамға зиянды зардаптарының болуын мүмкін екенін немесе болмай қоймайтынын алдын ала білу
Осы зардаптардың болуын тілеу
Жанама қасақаналық
Істелетін іс-әрекеттің қоғамға қауыпті мәнін түсіну оның қоғамға зиянды зардабының нақты мүмкін екендігін алдын алу
Зиянды заттарды саналы түрде тілеуі болуын қалау
Менмендік
Істелетін іс әрекеттің қоғамға қауыпты екенін түсіну оның зиянды зардабының болуы мүмкін екенін алдын ала білу
Менмендік ондай зардаптар болмас деп санау
Немқүрайлық
Істелетін іс әрекеттің қоғамға қауыпты екенін түсіну оның зиянды зардабының болуы мүмкін екенін алдын ала білу
Бірақ оларды болжауға тиісті және болжай алатын болу
Немқүрайлықтың белгілері
Обьективтік істелетін іс әрекеттің қоғамға зиянды зардаптарын болжауға міндеттілік
Кінәнің күрделі нысаны және кінәсіз зиян келтіруі , ажыратуы.
Теорияда және тәжерибеде бұрыннан бері кінәнің екі нысанымен жасалатын қылмыстарға қатысты өзіндік бір позиция қалыптасты. Бір заң шығарушы оны тек 1997 жылы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 22-бабында бектті: Егер қасақана қылмыс жасаудың салдарынан заң бойынша неғұрлым қатаң жазаға әкеп соқтыратын және адамның ниетімен қамтылмаған ауыр зардаптар келтірілсе, мұндай зардаптар үшін қылмыстық жауаптылық, егер адам олардың пайда болатынын алдын ала білсе, бірақ осы менмендікпен сенген жағдайда немесе егер адам бұл зардаптың пайда болуы мүмкін екенін алдын-ала білсе, бірақ болжауға тиіс және болжай алатын болған жағдайда ғана пайда болады. Тұтас алғанда мұндай қылмыс қасақана жасалған деп танылады. Кінәнің екі нысанымен жасалатын қылмыс құрамының өзіндік ерекшелігі мынада: заң шығарушы бір құрамға екі өзіндік дербес қылмыстарды тоғыстырғандай, олардың біреуі қасақана, ал екіншісі абайсыз болып табылады.Кінәнің екі нысанымен жасалатын қылмыстар келесідей үлгілердің біреуі бойынша құрастырылған. Бірінші үлгі заңда көрсетілген және әртүрлі заңды мазмұнға ие екі зардап келтіретін қылмыстарды құрайды. Бұл жерде қылмыстардың сараланған түрлері туралы сөз болып отыр. Мұнда негізгі құрам материалдық Болып табылады, ал сараланған белгі рөлінде негізгі құрамының міндетті белгісі болып табылатын зардапқа қарағанда, анағұрлым ауыр зардаптанылады. Бұған мысал ретінде, абайсыз адам өліміне әкеп соққан, бөтен адамның мүмүкін қасақана жою немесе бүлдіру ( ҚР ҚК-ң 187 6-ң 3 т.) табылады.Бұл құрамдардың түрлері үшін жалпы, тән белгілер болып мыналар танылады- Бұл материалды құрамға ие қылмыстар; Кінәлінің қасақаналығымен ( тікелей немесе жанама ) әрекет және оған жақын зардаптар ( бұл құрам үшін міндетті) камтылалып - Алыстағы зардаптар анағұрлым ауыр болып табылады және саралаушы белгі рөлін атқарады;- Кінәлі тұлғаның міндетті зардаптарға деген психикалық қатынасы кінәнің қасақаналық нысанында, ал алыстағы зардаптарға деген психикалық қатынасы кінәнің абайсыздық нысанында көрініс табады; - Саралаушы зардаптар басқатікелей обьектіге (негізгі құрамдағы обьектіге емес) зиян келтіреді.Сонымен қатар ҚК-ң 233 бабының тармағындағы (терроризм) негізгі тікелей обьекті қоғамдық қауіпсіздік болса, онда осы баптың 3 тарма-ғы обьект. адамның өмірі менденсаулығы болады. Кінәнің екі нысаны мен жасалатын қылмыстардың екінші үлгісі зардабына сондай-ақ сараланған зардабына қарамастан. қылмысты болып саналатын, іс-әрекетке немесе әрекетсіздікке әртүрлі психикалық қатынастармен сипаталады. Мұнда сараланған зардап нақты, құрамын құрушы норманың қылмыстық-құқықтық қорғауына қойылған обьектіге емес, қосымша обьектіге зиян келтіруден тұрады. Бұл үлгіге негізгі құрамы формальды Болып келетін, ал сараланған құрам белгілі бір ауыр зардаптарды қамтитын, қылмыстардың сараланған түрлері жатады.Бұл құрамдар үшін жалпы белгілері болып мыналар табылады.- негізгі. құрам заңды түрде формальды ретінде құрастырылған. Жауапкершілік. қоғамға қауіпті әрекеттің жасалғаны үшін тағайындалады; - қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекетсіздік) қасақана жасалады - қылмыстың саралаушы түрі, ауыр зардаптардың болғаны үшін "с- әрекеттің қоғамға қауіптілігін күшейтетін, материалды құрам ретінде құрастырылады. Мысалы ҚК-ң 120 6-ң 1 тар-ғы жауапкершілікті күш қолданып немесе оны қолданбақшы болып қорқытып жыныстық қатынас жасау үшін 2 тараптарда жәбірленушінің соз ауруын жұқтырып алуына әкеп соққан дәл сол әрекеттер үшін, 3 тараптарда абайсызда жәбірленушінің өлуіне әкеп соқтырған дәл сол әрекеттер үшін бекітеді. Мұндағы 2 және 3 тар-да кінәнің абайсыз нысанына ие материалды құрамдар орын алған. Формальді құрамға иеқылмыстардың зардаптары заңда екі әдіспен сипатталады. Кейбір баптарда олар тікелей көрсетіледі , адам өлімі-адамды кепілге алу). Басқаларында заң шығарушы ауыр зиян, басқа да ауыр зардаптар секілді бағалаушы түсініктемелерді пайдаланады. Көптеген нормаларды алыстағы зардаптар ретінде тек қана абайсызда өмірінен айыру көрсетіледі. Сонымен, мұндай қылмыстардың субьективті ерекшеліктері обьективті жақтың ерекше құрылысынан туындайды: бір қылмыста кінәнің екі әртүрлі нысандарының болуы, субьектінің кінәлі қатынасының екі өзіндік пәніболуымен түсіндіріледі. Олар негізгі құрамның субьективті белгісі болып табылатын қасақаналық және сараланған белгі рөлін ойнайтын, зардаптарға психикалық қатынасымен сипатталатын абайсыздық. Еріктің өзі, басқа мұқтаждықтарға сай, адам басында көрініс алады, ұғынылады. Мұндай ракурста ҚР ҚК-де қасақаналықты жаңаша түсіндіруге қатысты анағұрлым дұрыс көрініс орын алады: субьект өзінің мінез-қылығының қоғамға қауіптігін ұғынады, өз кезегінде бұл тілек оның бойын билеп, жасайтын қылықтарын бағыттайды және оның іс-әрекет жасауға тілегі пайда болады. Осындай мүлдем мағынасынан айырылған тавтология, нақты саралау жағдайларында түсінбестік тудыруы мағынасынан айырылған тавтология, нақты саралау жағдайларында түсінбестік тудыруы мүмкін. ҚР ҚК-ң 288 бабында заңсыз аңшылық үшін, жеке алып қарастырғанда қорықтың территориясында жасалған заңсыз аңшылық үшін жауапкершілік бекітеді. Кінәнің әлеуметтік аспектісі тұлға қылмыс жасай отырып, Конституция негізінде Қазақстан Республикасында бар және қылмыстық заңмен қорғалатын маңызды әлеуметтік саяси құндылықтарға қол сұғатындығын білдіреді. Қылмысты қасақана жасай отырып, тұлға бұл құндылықтарға қол сұғып отырғандығын және оның нәтижесінде болатын зардаптарын (салдарын) біледі, және олардың болуын тілейді немесе саналы түрде оған жол береді. Тұлғаның мемлекет үшін қауіпті әрекетке деген мұндай психикалық катынасы , қоғам және мемлекет тарапынан моральдық саяси кінәлауға ие. Мұның өзінде бір қылмыста шоғырланған кінә нысанының әрбіреуі, өзінің сапалық өзгешелігін толықтай сақтап қалады міне сондықтан осындай қылмыстар, заңда, кінәнің екі нысаны мен жасалатын қылмыстар ретінде сипатталады.Кінә нысаны реттіндегі терминдерді заңды түрде бекіту және оны теориялық негіздеу қажеттілігі, қоғамға қауіпті әрекеттің (әрекетсіздіктің) алыстағы зардабы үшін жоғары жауапкершілік тағайындайтын нормалардың қылмыстық заңда болуына байланысты туындады. Кінәлі тұлға мұндай зардаптардың болуын алдын ала білу мүмкіндігі болса да, білген жоқ немесе толықтай білген жоқ және мұнда олардың алдын алуға үміттенді. Басқаша сөзбен айтқанда материалды құрамға ие қасақана қылмыс жасай отырып, тұлға өзінің еркіне байланысты емсе қосымша, анағұрлым ауыр, ол тілемеген зардаптарға әкеп соқтыратын, қозғалысқа белгілі. бір күшті келтіреді. Жай құрамды сараланған құрамға айналдыратын мұндай зартаптар, тек қана оларға қатысты абайсыз кінәні анықтау кезінде тұлғаға айып тағылады. Әйтпесе алыстағы зардаптар үшін жазалаушылық обьективті айыпты
арту негізінде туындаушы еді. Ал бұл біздің қылмыстық құқыққа жат нәрсе. Қылмыстардың екінші үлгісі зардабына сондай-ақ сараланған зардабына қарамастан, қылмысты болып саналатын, іс-әрекетке немесе әрекетсіздікке әртүрлі психикалық қатынастармен сипаталады. Мұнда сараланған зардап нақты, қылмыстың негізі құрамын құрушы норманың қылмыстық-құқықтық қорғауына қойылған обьектіге емес, қосымша обьектіге зиян келтіруден тұрады. Бұл үлгіге негізгі құрамы формальды болып келетін, ал сараланған құрам белгілі бір ауыр зардаптарды қамтитын, қылмыстардың сараланған түрлері жатады. Мысалы, жасөспірімдер, спирттік ішімдіктерін ішкеннен кейін, кәмелетке толмаған Ш-ы аяқтарымен тепкілеп, нәтижесінде Ш қайтыс болады. Сараптаманың қорытындысы бойынша, келтірілген соққылар, ауыр дәрежелі соққылардың белгілі бір түрлерін құраған және соның ішіндегі жүрек бұлшық еттері аясына келтірілген бір соққы ғана адамның өлуіне әкеп соққан. Тергеу жүргізу барысында, ол соққыны С. Жасағаны анықталды. Денсаулыққа ауыр зиян келтіру қарым-қатынастарында тікелей қасақаналық, ал өлімге қатысты-абайсыздық қарастырылады, сонымен мұнда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz