Сәбит Дөнентаев және балалар әдебиеті

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Курстық жұмыс
Ф 11.01-2022
1-баспа 25.06.2022

М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
ҰСТАЗ ИНСТИТУТЫ
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖӘНЕ БАСТАУЫШ БІЛІМ БЕРУ кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Бастауыш мектептегі балалар әдебиеті пәні бойынша
Тақырыбы: С.Дөнентаевтың балалар әдебиетіне қосқан үлесі

Білімгер Орынбаева С.Қ Тобы ПМНО 21-1___________________
аты-жөніқолы
Жетекші ф.ғ.к., доцент Турарова А.Н.
қызметіаты-жөні
Қорғауға жіберілді ____________________20____ж.___ ____________________
қолы

Жұмыс қорғалды __________________20__ж.бағасы_ ___________________
жазбаша
Комиссия мүшелері:__________________________ __________________________
аты-жөніқолы
___________________________________ _________________
аты-жөніқолы
___________________________________ _________________
аты-жөніқолы

Тараз 2022
Курстық жұмыс
Ф 11.01-2022
1-баспа 25.06.2022

М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ КЕ АҚ
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖӘНЕ БАСТАУЫШ БІЛІМ БЕРУ кафедрасы
ПМНО 21-1 тобының білімгеріне Орынбаева Салтанат Қуатбайқызы курстық жоба (жұмыс)
аты-жөні
Бастауыш мектептегі балалар әдебиеті пәні бойынша
ТАПСЫРМА
Тақырыбы: С.Дөнентаевтың балалар әдебиетіне қосқан үлесі
Тапсырманың арнайы нұсқауы - курстық жұмысты университеттің талаптарына сай рәсімдеу
Есепке-түсініктеме жазбаларының негізгі тараулары (жұмыстары)

Орындау кестесі

Көлемі, %
Орындау уақыты
Кіріспе

10%
22.09
1

15%
6.10
1.1
15%
20.10
1.2
10%
27.10
2
10%
28.10
2.1
15%
3.11
2.2
10%
10.11
Қорытынды
10%
17.11
Пaйдaлaнылғaн әдебиеттер
10%
17.11
Жобаның (жұмысты) жинақтау мерзімі
100%
04.12.2021
Қорғау

Кафедра мәжілісінде бекітілген
Жетекшісі: ф.ғ.к., доцент ___________ Турарова А.Н.
қызметі қолы аты-жөні
Тапсырманы орындауға қабылдадым _______________20___ж. ____________________
білімгердің қолы

Курстық жұмыс
Ф 11.01-2022
1-баспа 25.06.2022

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Сәбит Дөнентаев сатиралық өлең шебері ... ... ... ... ...6
Сәбит Дөнентаев - қазақ ақыны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Ақынның мысал өлеңдерінің табиғаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2. Ақын поэзиясындағы ағартушылық арна ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1.Сәбит Дөнентаев және балалар әдебиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2.Ақындық шеберлік айшықтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі. Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаев "Қазіргідей жаңа тарихи жағдайда бәріміз ана тіліміздің дамуы мен дәріптелуіне назар аударып, оның мәртебесін арттыруымыз керек. Сонымен қатар, ағылшын тілін үйренуге де басымдық беру қажет. Жастарымыз неғұрлым көп тілді меңгерсе, соғұрлым мүмкіндігі кеңейеді. Бірақ олардың ана тілін білуіне баса мән берген жөн. Өскелең ұрпақ, Абай айтқандай, ғылымды толық игерсе, өз тілін құрметтесе әрі шын мәнінде полиглот болса, ұлтымызға тек игілік әкелері сөзсіз",- деген болатын. Қазақ халқының зиялылары қазақ әдебиетінің барлық жанрларының дамуына айтарлықтай зор үлестерін қосқаны белгілі. Әдебиеттің дамуының осы кезінде уақыттың қажеттілігіне байланысты әртүрлі көзқарастар, орталықта әртүрлі ойлар болды. Көптеген ақындар ұлт, ел, менталитет пен тіл, жер мен елдің тағдыры мәселелерін жырлап, ғылым арқылы оқуды биіктерге көтеруге болады деп, өздеріне ағартушылық мақсат қойды. Заман өзгергендіктен, бұл ойлардың көпшілігі Қос революцияның қысымынан шықты. Мұндай ақын бірі Сәбит Дөнентаев еді.
Әлбетте, Сәбит туралы аз жазылған жоқ. Ол әдебиет тарихынан шыққан жоқ. Бірақ оның жеке көзқарастары, өмірлік принциптері, шығармашылық бағыты төңкеріліп, көпшілігі назардан тыс қалды. Ақынның шығармашылығы кеңестік идеологияның қамқорлығында екені белгілі. Осы уақытқа дейін ақынның шығармашылығы тек бір зерттеудің, негізінен мақалалар мен оқулықтарда, әдебиет тарихында болғанын еске түсіру жеткілікті. Себебі , Сәбит Дөнентаевтың шығармашылығы даулы мәселе болды. Ғасырдың басындағы (ХХ ғасыр) зерттеуде Сәбит поэтикасына, сондай-ақ М.Әуезов, С. Мұқанов және т. б. сияқты жазушылардың назарына ерекше назар аударылды.
Курстық жұмыстың мақсаты. Сәбит Дөнентаевтың балалар әдебиетіне қосқан үлесін зерттеу.
Ал енді бүгін біз Сәбит Дөнентаевтың шығармашылығына басқаша қараймыз және оның поэтикалық табиғатына терең үңілеміз. Әсіресе, ақынның 100 жылдық, 110 жылдық мерейтойы кезінде бұған ерекше назар аударылды. Нәтижесінде ақын Сәбит Дөнентаевтың тың беттері ашылғанын білеміз. Біз балетанға-ұстазымыз Т. Кәкішұлының ХХ ғасырдың басындағы қазақ әдебиетінің тарихына арналған Сәбит Дөнентаевтың шығармашылығы туралы, жаңа он томдық қазақ әдебиетінің 5-томында жазған тарауы екенін білеміз. Онда тың ойлар жеткілікті. Шығармашылығы әртүрлі пікірлерге негізделген ақын туралы жазу бізге оңай емес екені белгілі. Біз бұл адамның шығармашылығы туралы өз пікірімізді білдіреміз және бітіру жұмысын жазуға ниеттіміз.
Курстық жұмыстың нысаны . Сәбит Дөнентаевтың балалар әдебиетіне балалар арнаған шығармашылығын талдау
Курстық жұмыстың міндеттері.
1. Қазақ балалар әдебиетіне үлесі
2.Ақынның балаларға арнап жазған кітаптары
3.Сәбит Дөнентаевтың балалар әдебиетіне балалар арнаған шығармашылығы
4.Сәбит Дөнентаев және балалар әдебиеті
5.Ақын шығармашылығының ерекшеліктері
Зерттеу болжамы. Ақынның әдебиетке қосқан зор үлесі
Зерттеу әдістері. Жазушының қазақ әдебиетіне тарту еткен шығармалары
Зерттеу құрылымы. Кіріспенің соңында кіріспеден, екі тараудан және қорытындыдан тұратын курстық жұмыстың құрылымының қысқаша сипаттамасы берілген.

1. Сәбит Дөнентаев сатиралық өлең шебері

1.1. Сәбит Дөнентаев - қазақ ақыны
Қазақ әдебиетіндегі көрнекті қайраткерлерінің бірі - Сәбит Дөнентаев. Ол Семей облысының Павлодар уезінің Ақсу болысында 1894 жылы кедей шаруаның отбасында өмірге келген. Әкесі ақылды адам болған . Әкесі Сәбитті оқыған азаматтардың қатарын толықтыруға, хат жазуға, білімін жетілдіруге көп күш жұмсайды. Сәбит жас кезінен бастап алғыр болып өсті. Оның оқуға деген құштарлығы өте зор еді. Ол алғаш рет Қасым деп аталатын қажы медресесінде татар тілінде оқиды. Діни оқулардан басқа, медреседе география, тарих және бухгалтерлік есеп пәндері де оқытылады. Сәбит өздігінен оқиды, орыс тілінің хаттарын біледі, газет-журналдарды оқи бастайды.
Сәбит Дөнентаев медресені тәмамдағаннан кейін, бұрынғы Павлодар облысы, Ұрық болысында 1913-1916 жылдары ауыл мектебінде мұғалім болып қызмет атқарды. Содан бері балалар түсінуге оңай, қызықты және күлкілі мысалдар жазды, олардың білімдерін толықтыруға ықпал етті. Оның алғашқы өлеңдер жинағы 1915 жылы Уфада "Ұсақ-түйек" деген атпен жарық көрді. Осы сәттен бастап Сәбит әйгілі ақынға айналады, оның есімі барған сайын танымал бола бастайды. 1917 жылы мамырда Сәбит Семейге келген болатын. Онда мұғалімдерді даярлаудың үш айлық курсында оқиды, екінші жағынан, "Сарыарқа" редакциясында экспедитор болып жұмыс атқарған еді .
С. Дөнентаев 1919 жылы өз жұртына - Ақсу болысына оралады .Содан кейін ол халықтық ағартушылықпен айналысты, әкесіне көмектеседі, үйленді және отбасын құрған еді.
Сәбит Семей қаласына 1924 жылы келіп , губерниялық қазақ газеті - "Қазақ тілі" газетінің басқармасында жұмыс істеді. Өзінің және әйелінің денсаулығы нашарлағаннан кейін, 1930 жылы Сәбит газет қызметінен кетіп, өз жұртына оралды. Онда ол қайтадан мұғалім болып қызмет атқарды. Семей қаласына 1931 жылы оралып, " Қазақ тілі "," Жаңа ауыл" газеттеріне қызметке тұрады.
Сәбит халықты, жастарды 1913-1917 жылдардағы революцияға дейін жазылған шығармаларының бірінде оқуға және үлгі алуға шақырады және насихаттайды. Мысалы, ол "Замандастар" деген өлеңінде:
Жабысайық өнерге,
Ынтықпай, қарап өленге,
Өзіміз керек демесек,
Керек қып бізді келер ме?
Сақтанбасақ бір қақтар,
Келешек мырза келерде,
Жумулы болып көзіміз,
Ізденбесек өзіміз.
Білімінен білгендер
Келіп бізге берер ме.
Ұмтылайық оқуға,
Айналмай көр-жер қоқымға...
-дейді.
Сәбит Дөнентаев өзінің алғашқы өлеңдер жинағын "Ұсақ-түйек" деп атағанын айтып кеттім. Бұл жинақ С. Дөнентаевтың барлық өлеңдеріне сәйкес келеді деп айтуға болады . С.Дөнентаевтың балалар әдебиетіне арналған шығармалары негізінен қысқа, шағын және мағыналы, түсінуге оңай. Ақын, өлеңдер қысқа жазылғанына қарамастан, лайықты кейіпкерлерге, типтік бейнелерге ие. Сәбит Дөнентаев жазған мысал өлеңдерінің басты тақырыптары -өсек, өтірік, жағымпаздық туралы болды. Оның "Қожа",", "Ужеген қасқырға", "Екі теке", "Бозторғай " өлеңдерінің мысалдары аңғал, дөрекі, өсек, өтірік, жағымпаздық немесе бір-бірін мазалайтын айлакерлік әрекеттерден аулақ болуға тәрбиелейді.
Дөнентаевтың мысалдары есте қалады және терең мағынаға ие, күлкілі. Мұны оның " Бозторғай " мысалының сюжеті мен мазмұнынан көруге болады.

Бозторғай зорлық көріп тұрымтайдан,Таяныш таба алмапты қырдан, ойдан.Болыпты мұңын шақпақ, зарын айтпақ,Қырғиды жолықтырып көрсе қайдан.Ағып жүр оқтай зырлап, көрмей дамыл,Шыбындан жанын сұрап бір құдайдан.Тілегі, көздің жасы қабыл болып,Ақыры-ақ тапты іздеп бір тоғайдан,Томарда, келсе, қырғи бұғып отыр,Жемсауы ыңқ-ыңқ етіп шығып отыр.Түрі бар бір нәрсені аңдығандай,Орнында қозғалмастан нығып отыр.Келді де, сәлем берді төресіне,Аз-ақ тұр шықпай жаны денесінде.Шақты кеп тұрымтайдың мінездерін:Ей, тақсыр, бейбағыңды көресің бе?Қырғи сәл торғай сөзі бітер-бітпес,Сабыр қыл! - деді, - тоқта еш нәрсе етпес,Қазірде қол бос емес, жұмыс қатты,Аз күтсең жаның шықпас, күнің өтпес.Деген соң, торғай кетті, амал бар ма?Тұруға сөз қайтарып заман бар ма?Қалжырап, қажып, жүдеп қайтты сорлы,Бірде ұшып, бірде қонып томарларға.Бір жерге демалуға бөгеледі,Тағы ұшып ол орнынан жөнеледі,Түбінде бір томардың бұғып жатқанБір кезде көзі шалды бөденені.Бөдене қылды ишара: Мұнда кел, - деп,Ағаңның мынау жатқан жәйін көр, - деп,Мені аңдып бір жау қырғи отыр еді,Білдің бе, кетті ме екен хабар бер, - деп.Жеп қойды ұстап алып жолдасымды,Сонан соң білдім мен де оңбасымды.Білмеймін, әлі күнім екіталай,Кетіп ем қашып, қорғап өз басымды.
Мұны естіп ішін тартты торғай пақыр:Ешкімге опа бермес мынау кәпір.Мынадай болмас, сірә, істің сәтіАйтайын қаршығаны тапсам ақыр.Деп ойлап, іздеп кетті қаршығаны,Мұң шағып, ішкі шерін аршығалы.Көлдегі көп үйректің арасынанШулаған қаршығалап зар шығады.Тыңдаса, бұл дауысты жақын келіп,Әр жерде бір шүрегей жатыр өліп.Бұлардың бәрін қырған бір қаршыға,Мен мәңгі1 келіп жүрген бұған сеніп.Деді де, бір түкіріп ұшты аспанға,Қайткенде айла табам шыбын жанға?Бұлардың бәрінен де бекзат еді,Барайын, - деп ойлады, - лашын ханға.Көп іздеп неше түрлі бейнет көріп,Оны да бір мезгілде тапты келіп,Түбінде бір теректің бекзадасыЖеп отыр қаздың етін көкірек керіп.Жаным-ау, мынау біздің төреміз бе?!Шынымен ақтық көрмей өлеміз бе?Кемтарға бұлар қайтып кек әпермек?Құдірет көн деген соң, көнеміз де.Дағдарды осыны айтып торғай сорлы,Жеріне барам деген барып болды.Бүркітке - құс патшасы жолығуға,Кезіпті жер-жиһанды оңды-солды.Тапқанын бүркітті іздеп, таппағанын,Шаққанын, ішкі мұңын, шақпағанын.Білмеймін, әлі күнге естігем жоқ,Жатқанын жаны тыныш, жатпағанын.

Бұл мысалда, тұрымтайдан қорлық көрген торғай қырғидан көмек сұрамақшы болады. Алайда қырғи торғайдың сөзін тыңдамастан " қолым бос емес", деген соң торғай амалсыздан кетіп қалады. Содан соң томарларға
бірде ұшып, бірде қонып жүріп бір жерде демалады. Бір кезде бөденені көріп қалады, ол мұнда кел деп ишара қылады. Бөдене бір қырғи менің аңдып отыр, досымды жемтігіне айналдырды. Енді өз басымды қорғап отырмын дейді.Бұл қырғи ешкімге көмек көрсете қоймас деп, қаршығаны іздеп көмек сұрамақшы болады. Іздеп жүріп бір дыбысты естіп қалады. Көлдегі үйректердің қаршығалап шуылдаған дауысы шығады, жақынырақ келіп қараса әр жерде үйректер өліп жатыр. Мұның бәрін қырған бір қаршыға. Содан соң ол лашынға баруға бел буады. Барса лашын қаздардың етін жеп отырады. Көмек сұрайтын барлық жеріне барған торғай, ақыр соңында құс патшасы - бүркітке жолығуға кетеді . Одан соң бүркітті тапқанын немесе таппағанын білмейміз. Мысал солай аяқталады.
" Бозторғай" - таптық көзқарасты суреттейтін мысал . Мысалда 1915 жылғы патша үкіметіндегі арыз жүргізушілерінің бейнесін көрсеткен.Шырылдаған бозторғай мұңын айтып өзінен мықты әр құстарға жүгінгенімен ,ешбірінен көмек көрмейді. Содан соң "Бозторғай заман байқағанға күштінікі" екенін мойындаған болатын. Мысал патша үкіметі кезіндегі ел басқарушыларды сынау мақсатында жазылған.
Сәбит Дөнентаев -- қазақ ақыны. Оның поэзиясы терең мазмұнымен, ойшылдығымен, көркемдік аспектілерімен және өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Ақынның көп өлең-жинақтарында нақтылық, айқындық басым. Ақынның поэзиясының тілі қарапайым, таза, сонымен қатар бейнелі әрі көркем. Сәбит поэзиясында сыртқы жарқыл, керемет леп жоқ. Ол өмір шындығын бояусыз, шынайы сарайда бояйды. Ақын ойға жомарт, сөзге сараң болуға көп көңіл бөледі...
Сәбит Дөнентаев. Мен ұрпақтарға айтқым келеді: өлең, әңгіме, эссе, фельетон, мақала, естелік. - Алматы: Жазушы, 1989. - 304 б.
Өткен ғасырдағы қазақ әдебиетінің көрнекті қайраткері Сәбит Дөнентаев өз заманының шындығын өз алдына сатиралық жанрда дамытқан болатын. Қазан төңкерісіне дейінгі жазбаларында ол жұмысшылардың құлдықтағы өмірін үлкен өкінішпен, аяушылықпен өткен өмірін сипаттайды. Ал Кеңес дәуіріндегі шығармаларында Лениннің кескінін, революцияның жеңісін, кешегі шамдардың бақыт пен қоғам өміріне араласуын дәріптейді. Жаңа өмірдің міндеттеріне арналған мақала, эссе, фельетон оған қарсы шыққандарды аяусыз мазақ етеді. Кітапқа жазушының өмірімен, шығармашылығымен кеңінен танысуға көмектесетін естеліктер тобы енгізілді.
"Әйелдер теңдігін қалай түсінуге болады" , "Әйелдер теңдігін қалай түсінуге болады" ," Хат қалай танылмады ", "баспасөз қызметі" , "алдымен шаруа дұрыс болуы керек" , "Қытайдағы әлеуметтік соғыс", "саясат әлемінде" , т.б. мақалаларында әйелдің теңсіздігі, ауылдың тұрмыс-тіршілігі, халық-аралық саясат туралы айтылады. "Көркемтай" атты мысалында жетім баланың басынан кешірген аянышты өмірі сипатталған. Жастарды оқытудың орнына, олар оқшауланған "екеуі де дұрыс" (1925) сөзінде жалаңаш сөздермен жүгіруге бейім. И. А. Крылова, г. Тукая және т. б. біраз өлеңдерін қазақша аударған.
Жазбалар: Ұсақ-түйек. Уфа, 1915; Өлеңдер. А., 1935; 1950; Жазбалар. А., 1957; Таңдаулы. А., 1958.
Сәбит Дөнентаев өлеңдерінде поэтикалық стиль көрсеткен ақын, оқудағы жетістік, әйелдердегі теңсіздік, байларға қатысты теңсіздік, еңбекқорлық пен жалқаулықтағы айырмашылық туралы дәріптеген. Оның Әйелдер мерекесі"," Мен зынданда", "Көркем қызға"," Жәмила қыз"," " Ерікті Айша"," Әйелдердің он жылдық үйлену тойы" атты өлеңдерінде әйел заты туралы өлеңдері диалог, монолог, қыздың қайғысы түрінде беріледі. Сонымен қатар, "Күз сыры"," Май туған ", " Шілде"," Жарық ағаш"," Бірінші май"," Жазғытұры жар басында", өлеңдерінде адам өмірі туралы айтылады
Ақынның балаларға арналған өлеңдер жинағын екі бағытта қарастырамыз. Олардың бірі-балалар әдебиетіне тікелей қатысты шығармалар, ал екінші топта - баланың көзқарасы бойынша, яғни баламен ақылдаса отырып үлкен әлеуметтік проблеманы тудырады. Осыған байланысты "Балалық шақ", "Балалық шақты сағыну"," Ұры мен баласы " сияқты өлеңдерді атап өтсек болады.
Жалпы ақын публицистикалық мақалалары негізі елдің өміріндегі өзгерістер, адам психологиясы жайлы, әлеуметтік теңсіздік пен өнер тақырыбы, кедейлерді қатарға қосу, уақыт туралы ойлар және т.б. талқылайды.

1.2.Ақынның мысал өлеңдерінің табиғаты
Сәбит Дөнентаевтың басынан кешірген өмірі туралы бір мақаламен жазу оңай шаруа емес. Себебі, журналистік өмірінде ол қоғамда болып жатқан маңызды оқиғаларға араласа жүріп, өзінің қоғамдық және редакторлық қызметінде не істегенін жүйелеу және зерттелуі керек. Жарлы отбасында дүниеге келгені, оқуға және білім алуға ұмтылғаны, поэтикалық өнерді ашқаны, білімге өз бетінше ұмтылғаны, өмір сүру қажеттілігіне байланысты оқытушылық жолды басқарғаны, өз заманындағы кезде кең көлемде баспасөзге өлеңдер, мақалалар жібергені, баспасөздегі қызмет атқарушылармен тығыз байланыс орнатқаны, патша өкіметінің озбыр саясатына салқын қарап, қудалағаны, жұмысшы болып жұмыс істеген кездері, пошташы майданның қара жұмысқа, содан кейін Қаныш Сәтбаевпен бірге халық сотының қызметіне қатысуы - бұл Сәбит Дөнентаев редакторлық қызметке келгенге дейін көрген қиындықтардың сыртқы көріністері ғана.
Ақынның әр туындысына ұлттық сипатқа сай көңіл бөлінді.
Яғни, рухани саланы жетілдіру - ақынның негізгі мақсаттарының бірі болды . Оның шығармалары қазақ әдебиетінің үздік үлгілерін насихаттауда ерекше рөл атқарады. Мұның бір дәлелі Абай шығармашылығына ерекше назар аудару .
Сәбит Дөнентаев Павлодарда Қасым қажы Ертісбаевтың медресесінде 1912 жылы оқыды, сол кезден бастап оның баспасөзбен байланысты өмірі басталды. Семей мұғалімдер курсында оқып жүрген кезінде,"Сарыарқа" газеті мен "Абай " журналына өлең жазады. Мұхтар Әуезов және Қаныш Сәтбаевпен 1919-1922 жылдары жұмыс істеді. Ол бірнеше газеттерінің корреспонденті, бөлім меңгерушісі болып жұмыс істейді. Олар "Қазақ тілі мен әдебиеті","Социалистік Шығыс"," Жаңа ауыл"," Қазақ тілі" газеттері.
Егер сіз табиғат лирикасында жазылған поэтикалық шумаққа байыпты қарайтын болсаңыз, онда сіз пейзаж ғана сипатталмағанын бірден байқайсыз. Жазды бейнелеумен бірге адамдарды өмір жазына шақырады. Сонымен қатар, " Күздің сыры"," Май туады ""Шілде"," Жарық ағаш"," Жазғытұры жар басында"," Бірінші май", өлеңдерінде адам өмірі туралы айтылады [12, 112-бет].
Сәбит Дөнентаев балалар әдебиеті үшін зор үлесін қосқан десек болады. Оның көптеген өлеңдерінде баланың жаны бейнеленген, балаға деген сүйіспеншілік айқын сезіледі. Оның жетім баланың тағдыры туралы "Көркемтай" атты жалғыз көркем әңгімесі бар.
Сәбит Дөнентаевтың "Көркемтай" әңгімесі май айын, табиғатты суреттеуімен басталады. Айналадағы адамның бәрі өз басымен әуре болып жүргенде , Көркемтай молада жатады. Ол жетім баланың қал-жағдайын сұраған ешкім жоқ. Себебеі ол - жалғыз, жетім еді, оны ойлап ешкімнің басы ауырмайтын. Молада оның қасында жүрген күзетшілері бар еді. Олар моланың ішінде жүрген қарғалар еді. Әбден ырқына көнген соң, олар оның қасынан кетпей қояды. Көркемтайдың мұндай жағдайға түсінуінің басты себебі - жетімдік еді . Көркемтайдың жалғыз бауыры Нағима еді. Сор маңдайына оның үйінде тұра алмайды, Ысқақ күн көрсетпейді, баласыда жаман болады. Сол себепті Көркемтай ол үйден кетіп қалады. Нағимадан кеткеннен соң оның қайғысы екі еселенді. Басы ауған жаққа күн не түн демей кетіп қала беретін болды. Ауыл адамдары көше кезіп жүрген жерінен өз үйіне алып келетін, кейде Ысқаққа үйіне апарып тастайтын еді. Көркемтайдың ойынан кетпейтіні анасының моласы, көк моланың іші еді. Осыншама қиыншылықты басынан өткізген оның қыстан құр сүлдесі ғана шықты. Қайғысымен қоса суықтан ауруға шалдығып, құр сүйегі қалған еді. Дүниеден баз кешкен болатын.
Көркемтайдың мола басына келгеніне тәулікке шамалас уақыт болды. Соңынан уайымдап келген тірі жан жоқ. Әл-дәрмені жоқ , тек қана жата берді. Көркемтайдың соңғы күні екендігін, қасында жүрген құзғындар айғақтайды. Ал Көркемтай болса өзінің соңғы дем алған сәтін күтіп жатты. Көзіне Нағиманың және басқа дауыстар естіліп жатты. Кеш болды. Көркемтайдың жағдайы одан сайын ауырлап кетті. Соңғы демі жақындаған да , көзін бір ашты да, жарыққа қарады. Қасында жүрген құзғындар, күннің батуы, алдында тұрған ай - мұның бәрі оған қаһарлы түрмен қарағандай болып тұрды. Жаратылыстан көңілі қалып, Көркемтай басын бұрып, көзін жұмады. Осылай жетім бала Көркемтайдың басынан кешірген қиыншылықтары туралы айтылады.
Сәбит ағамыз суреттеу жанрында айқын көрінетін талант иесі екені анық. Қазақ әдебиет жанрларының дамуына елеулі үлесін қосқан. "Рамазан айында" және "Бір көлдегі үш балық", "Калила мен Дамнадан" таржима жасаған "Биттер мен бүргелер" өлеңдері татар классигі Ғабдолла Тоқайдан аударған сатиралық өлеңдерінің мысалдары еркін аударманың шебер үлгісіне жатады. Басқа шығармалар да үлгілі жанрға айтарлықтай үлес қосты, олар: "Ібілістің шайтанға айтқаны", "Ауырған арыстан", "Көк төбетке", "Сұңқар мен қарғалар"," Бозторғай"," У жеген Қасқыр". Сәбит өз өлеңдерінде жануарларды мысалға келтіреді және өз іс-әрекеттерімен қоғамның ашкөздігі, жағымпаздығы, жалқаулығы, парақорлығы сияқты жағымсыз қасиеттерін қатты сынайды, халықты жалқаулықтан арылуға, ынтымаққа шақырады. "Бозторғай" мысалы осылардың ішіндегі таптық ұстанымды суреттейтін мысал болып табылады. Бұл мысалда, 1915 жылы корольдік үкіметтің жергілікті әкімшіліктерінен бастап, өтініш берушілер өздерін жүргізуші ретінде көрсетті. Көмек сұраған бозторғай ешкімнен көмек көрмейді. Содан соң, бозторғай "бұл уақыттың байқағанға ең күшті екенін"(Сәбит Дөнентаев, "Менің Халім") ашық мойындаған болатын. Бұл мысалдың артында терең зерттейтін адам үшін ақынның өз өмірі де жасырылған сияқты. Ол кедейлік, ауру, әділетсіздік туралы көлемді туындылар бере алмады . Ол өзінің өлеңдер жинағын "Ұсақ-түйек" деп атағандықтан, ақынның шығармалары да осы есімнің шеңберіне сәйкес келді. Осы ретте біз көрнекті әдебиеттанушы Кұлбек Ергөбековтің сөзімен келтіргенді жөн көрдік : "Иә, Сәбит Дөнентаев өз энергиясын әртүрлі жанрға жұмсады. Ол қай жанрда жазған болса да, өз халқына адал қызмет етуге деген жақсы мақсаты болды. Ол өзінің кішкентай өмірін өз халқының тағдырын айтуға арнады. Сондықтан Сәбит Дөнентаев келер ұрпағымыздың жадында қазақ өлеңінің бозторғайы болып қала берді". [13, 115-бет].
"Ұсақ-түйек" - Сәбит Дөнентаевтың тірі кезінде жарық көрген жалғыз туындысы. Осыдан соң, ол бірнеше рет өлең жинап, кітап бастырғысы келгенімен, Сәбит ағамыз ойлағандай болмады. Бұл туралы өз естеліктерінде жазушы Балташ Ысқақов айтады:
"Оның идеясы өзінің жазған өлеңдерді жинау және басып шығару болды. Осы мақсатта сәуір айында 1932 жылы Алматыға барып, өлеңдер жинағын табыс етті. Бірақ Қазақстан жазушыларын ұйымдастырудың немқұрайлылығына байланысты Сәбиттің өлеңдері жарыққа шықпайды және жоғалады. Қайтыс болардан сәл бұрын 1933 жылы Алматы қаласына келіп, Сәбит өзінің барлық өлеңдерін Қазақстанның мемлекеттік басылымына екінші рет тапсырған болатын. Бірақ тағы да аяқсыз қалады " [14, б. 74].
Сәбит Дөнентаев қайтыс болғанына қарамастан, оның жұмысы бағаланып, жалғасын тапты. Рахымжан Жаманқұлов ағамыздың 1935 жылғы "Сәбит Дөнентаевтың өлеңдері" атты алғы сөзімен, профессор Есмағамбет Ысмайылов ағамыздың 1950 жылғы алғы сөзімен "Өлеңдер" атты шағын жинақ жарық көрді; жинақ орыс тілінде 1958 жылы жарық көрді. Содан соң, 1989 жылы 30 жылдан кейін, екі жинақ қатар шығарылады. Біреуі Құлбек Ермобековтың алғы сөзімен "Бозторғай " деген атаумен, екіншісі Сәбит Дөнентаевтың қызы Сәулет Дөнентаева құрастырған "Ұрпағыма айтарым" деген атпен басылды. Бұл жинаққа ақынның өлеңдерімен бірге оның әр жылдары әр басылымдарда жарияланған мақалалары бірге берілді.
Егер өз еліне адал қызмет көрсетке азаматқа мәңгілік тұрғын үйін тазартып және Сәбит атауындағы көшелерге болашақ ұрпақ табынатын ескерткіш тақта орнатса, нұр үстіне нұр болар еді. "Өлі риза болмай, тірі байымайды" деген халықтың даналық сөзін ескере отырып, елдің ұлы бола отырып, өшпейтін мұра қалдырған Сәбит Дөнентаевтың азаматтығын еске сақтайық
1918 жылы Сәбит ағамыз Семей қаласына келді. Семей қаласында "Сарыарқа" газеттері шықты. Сәбит бұл газетте шамамен бес ай экспедитор (газет тасымалдаушысы) болып жұмыс атқарды. Оның ұлт мәселесі туралы туындылары ("Адаспаспыз"," Сарыарқа анамамызға") да осы уақытта жазылды. Сәбит тағы да Семейге барып, 1919 жылы Мұхтар Әуезовпен орыс тілін жеке (жеке) оқыды. Осы жылы Сәбит Павлодар қаласына, отанына оралады. Кейін оның ұлтшылдардан көңілі қала бастайды. Осылайша, Сәбит сол кездегі жастық шағы туралы айтты, ол бастапқыда ұлтшылдардың ырқына ерген еді, содан кейін одан қашып кетті. Бұл көбінесе сол кезде жазылған "Қаулы" өлеңімен расталған сияқты.
Кеңес өкіметі орнағаннан кейін 1923 жылға дейін Павлодар уезінің халықтық соты болып жұмыс істеді. Осы уақытта өлең жазуды тоқтатқан сияқты.
" Қазақ тілі " газеті мен Семей облыстық атқару комитетінің шақыруымен 1923 жылы С.Дөнентаев Семей қаласына келген болатын. "Қазақ тілі" атты газетке жұмысқа кіріп, қызмет атқарады. Осы кезден бастап Дөнентаев шығармашылығында жаңа этап басталған болатын. Сәбит өлеңінің идеясының қазіргі кеңестік бағытқа ауысуы - үлкен өзгерістердің бірі болды. Дөнентаевтың тілі өткір, мазақ етуге және мысқылдауға икемді болды. Қарапайым болса да, бір кемшілік туралы айтатын болса, жер-жебіріне жетпей қоймайтын еді.
Алғаш көрген адамға Сәбит ағамыздың сөйлей білетінін, шешен, дулмар екенін лезде аңғаруға болады. Оның әр айтылған сөзінде, ойында оның пікірін растайтын, дәлелдейтіндей сөз болды. Кейбір сөздері билерге ұқсас болды. Ол жай ғана мақал-мәтелдерді, өткір, мағыналы, ел спикерлерінің мақал-мәтелдерін сөйлесу барысында қолдануды жөн көретін. Ол сөйлеген сайын үнемі жаңа пікір, жаңа ойлар шығаратын сияқты көрінетін еді [17, 25-бет]. 1916 жылы Сәбиттің жұмыс атқарып жүрген сәтінде "Қазақ тілі" газетте (1926 жылы маусым-шілде айларында) қазақ жұмысшыларының патша үкіметіне наразы көтерілісі туралы арнайы қабырға газеттері шықты. Бұл қабырға газетте 1916 жылы Дөнентаевтың 6-8 өлеңі басылған, олар бұрын еш жерде басылған жоқ еді. Әрине, бұл сюжет емес, тек өлеңдердің бірі болды, бірақ оны Сәбиттің шығармашылығына енгізіп, баспаға беру өте қолайлы болды.
Революциядан кейін Сәбит Дөнентаевтың, нақты айтатын болсақ 1923 жылдардан соңғы өлеңдерінің: Кеңестік құрылыс, жетімдер өмірі, жалдамалылар, жұмысшы әйелдер, жұмысшылар, Комсомол, Ленин және Сталин, Қазан, мамыр мерекелері, "1905 жылдағы революция", "Париж Коммунасы" және т.б. оның Лениннің қайтыс болған күніне, Лениннің қайтыс болғанының алғашқы жылдығына, бес жылдығына, Лениннің балалық шаққа арналған өлеңдері бар.
1923-1933 жылдардағы ақын және тілші Сәбит Дөнентаев "Қазақ тілі" газетіне жұмыс істеді. Жаңа өмір сарынын дәріптейтін өлеңдерден басқа, жастардың өмірлері туралы, әйелдер теңсіздігі, денсаулықты сақтау туралы көп публицистикалық мақалалар жазған, еңбек хаттарын қорытындылады, тілшілерге газетке хабарлама жазуды үйретті.
Татар әдебиетінің Сәбиттің шығармашылығына ықпалы болған сияқты. Себебі, С.Дөнентаев татар ақыны Ғабдолла Тоқайдың өлеңдерін ұнатқан және жатқа білген. Сәбит Ғабдолланың "Рамазан айындағы шайтандардың азғыруы" туындысын қазақша аударған болатын және оны "Ұсақ - Түйек" сондай-ақ келесі жинаққа енгізді.
Татар ақындарының арасынан Тақташты көп оқыды, Дармандты, Шайхзад Бабичтің өлеңін қуана оқитын. Ол екі тәулік бойы " Терең тамырлар" романын татарша оқиды. Татар тілінде жазылған және латын әріптерімен жазылған осы кітапты оқу өте қиын болады. Соған қарамастан, бастағанын аяқсыз қалдырмай, Сәбит бұл кітапты бітіреді. Ол кітаптың ішінде жүргендей сезімде болдым дейді.
Дөнентаев редакцияның жанында болған кезде жастарға көптеген үлгі-өнеге сыйлады. Сәбит Дөнентаевқа ақыл сұрау мақсатында өлең жазғысы келетін жастар келіп тұратын. Сәбитке ауыл тұрғындарынан көптеген хаттар келіп түскен еді. Осы уақыт ішінде Сәбит газет беттерінде жастардың шолу өлеңдерін үнемі жазып отырды, дәлірек айтсақ, ауызша кеңесші болды.
Қоғам өміріндегі кей әділетсіздіктер туралы көркем, сезімтал түрде бейнеленген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.