Түркі тілінен енген кірме сөздер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Министерство образования и науки Республики Казахстан
Павлодарский педагогический университет
Высшая школа гуманитарных наук
Образовательная программа Иностранный язык: два иностранных языка

КУРСОВАЯ РАБОТА

по дисциплине Теория и история основного иностранного языка (лексикология, теоретическая фонетика, теоретическая грамматика, фразеология)
Тема Қазіргі заманауи ағылшын тіліндегі түрік тілдес кірме сөздері

по образовательной программе
6В01730-Иностранный язык: два иностранных языка

Оценка ______________

Преподаватель
преподаватель-исследователь
кандидат филологических наук,
Демесинова Г.Х.
______________________________
(подпись) (дата)
Группа ______ШТА-45__________
Обучающийся _Жасуланова Л.Н._
______________________________
(подпись) (дата)

Павлодар
2022

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Тілдің лексикалық жүйесіндегі кірме сөздер
1.1 Ағылшын тіліндегі кірме сөздер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Лексиканың этимологиялық жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2 Ағылшын тілінің лексикалық құрамын құруға түркі тілінің мәдениетінің қосылуы
2.1 Түркі тілі мен ағылшын тілінің байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..16
2.2 Түркі тілінен енген кірме сөздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27

Кіріспе
Әрбір тілдегі кірме сөздер сөздік қордың байытылуына әр түрлі әсерін тигізеді. Кейбір тілдерде олар тілдің сөздік қорында мәнді бейнеленуіне ешқандай да әсерін тигізген жоқ. Басқа тілдерден енген сөздер тарихтың әр кезеңінде тілдің сөздік қорына әсер еткені соншалықты, тіпті қызметтік сөздер, мысалы, есімдік, жұрнақ сияқты кірме сөздер бастапқы қызметтік сөздерді ығыстырды. Кірме сөз барлық тілге қатысты процесс және ағылшын тілінің лексикалық құрамы үшін бөлінбейтін болғандықтан, бұл тақырып маңызды және белсенді, оны қарастыру және зерттеу үшін материал жеткілікті. Тірі тіл - тұрақты дамып отыратын құбылыс болғандықтан. Жаңа бірдеңе келеді, ескі жоғалады, сондықтан лексикология облысында жұмыс істеп жатқан ғалымдар үшін шешілмеген көп сұрақатр пайда болады [1].
Мәселе өзінің дамуының ұзақ тарихы процесінде ағылшын тілі сөздікке әр түрлі жолмен енген шетелдік сөздердің көптеген мөлшерін қабылдаған. Бұл сөздердің құрамына қызметтік сөздер де, сөз түзетін морфемалар да кіреді. Ағылшын тіліндегі кірме сөздердің бұндай үлкен мөлшері лингвистерге ағылшын тілі өз болмысын жоғалтып, қандай да бір гибридті тілге айналды деген тұжырым жасауға негіз болды. Ағылшын лингвисті А.Бо, бұл тіл жаңа түісінікті белгілеу үшін басқа тілге жүгінетініне байланысты, ағылшын тілінің сөз түзетін қабілеті ақырындап өше бастады деп жазған.
Жұмыстың мақсаты - ағылшын тілінде басқа тілден енген сөздер көп болғанына қарамастан, бұл тіл өз болмысын жоғалтпағанын дәлелдеу.
Жұмыстың өзектілігі қазіргі кездегі ағылшын тілінде болып жатқан өзгерістерді басқа тілден кірме сөздердің енуі себебі бойынша анықталады және қойылған мақсатқа жету үшін келесі тапсырмалар қойылды:
- ағылшын тіліне қатыысты лексикалық кірме сөздердің түсінігін анықтау;
- түркі сөздерінің қолданылуының лексика-семантикалық облысын зерттеу;
- қазіргі кездегі ағылшын тіліне түркі кірме сөздерінің әсері туралы сұрақты қарастыру.
Зерттеу құралы қазіргі ағылшын тілдегі түркі тілдік кірме сөздер.
Зерттеу әдістері: жұмыстағы қойылған тапсырмаларды шешу үшін бейнелейтін және салыстырмалы әдістер қолданылды, жұмыста жіктеу және жүйелеу қабылдаулары қолданылды.
Зерттеудің жаңалығы ағылшын тіліндегі түркі кірме сөздерінің жиынтығы қазіргі кездегі теориялық әдістемелердің көмегімен алғаш рет тілдік құбылыс ретінде бейнеленеді, бұл алынған нәтижелердің жаңалығын қамтамасыз етеді.
Теориялық мәні өңделетін мәселенің өзектілігімен және ағылшын тіліндегі кірме сөздердің ұсынысты жүйелік бейнесімен анықталады.
Практикалық құндылығы ағылшын тіліндегі түркі тіліндегі кірме сөздердің лексика-семантикалық талдауы бойынша нәтижелерінен тұрады және анықталған заңдылықтар ағылшын тілінің лексикологиясы бойынша курс лекцияларын немесе оқулық жазуда, ғылыми-техникалық аударуда қолданылуы мүмкін [2].
Кірме сөздерді қарастыруды әр түрлі жолмен жүргізуге болады. Тілдің дамуының ір түрлі кезеңдеріндегі тілдің құрылысын, оның фонетикалық, грамматикалық және лексикалық ерекшеліктерін оқытатын ағылшын тілі тарихы оның әрбір даму кезеңінде ағылшын тілінің сөздік қорын зерттейді. Сондықтан тілдің тарихында басқа тілден енген сөздер, әдетте тілдің бар болуының берілген кезеңінде қарастырылады. Басқаша айтқанда, барлық кірме сөздер бір уақытта белгілі бір нақты кезеңде қарастырылады. Біз ағылшын тілінің сөздік қорын толық зерттей отырып, осы тілге енген сөздердің қай тілден, қалай енгені туралы қарастырамыз. Бұл біздің тапсырма болып табылады.
Бұл жұмыстың зерттеу объектісі ағылшын тіліне басқа тілдік лексикадан кірме сөздердің ену процесі болып табылады.
Зерттеу материалдары ретінде ағылшын және түркі тілдеріндегі кірме сөздер туралы әр түрлі мақалалар мен оқулықтар қолданылған, олардың тізімі жұмыстың соңында келтірілген.
Курстық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Тілдің лексикалық жүйесіндегі кірме сөздер
1.1 Ағылшын тіліндегі кірме сөздер

Лексиканың ерекше құрамын кірме сөздер құрайды. Тілдік контактілер нәтижесінде түзілетін номинацияның қажеттілігінің мүмкін жауаптарының бірі бола отырып және басқа тілдердің әсерінен тілдік коллективтің кеңейтілуі, тілдің түзілуі кезінде тілдік күштің белгілі бір экономиясын көрсетеді. Кірме сөздер дегеніміз бір тілдің элементтерін екіншісінде қолдану, осылай тілдік белгінің қарсылықты жаратылысының лингвистикалық диалектикасы шартталады. Осымен, қазіргі кездегі ағылшын тіліндегі кірме сөздердің өнімді еместігі түсіндіріледі.
Бұл әсер кірме сөздердің ену процесіне жеке бірліктерге ғана емес, тілдік-сөздерде арасында белгілі бір қатынастардың арасында бүтін сөздер тобы бірігеді. Ағылшын тіліндегі (мысалы, rural `ауылдық` -- L. Ruralis, rus, ruris `ауыл, өріс`, cardiac `жүректі` -- Gk. Kardiakos Kardia сөзінен `жүрек`, және т.б.) кірме сөздердің көбі тілдегі генетикалық туындысымен беріледі және құрылысты-семантикалық тәуелділікпен сипатталады. Кірме сөздердің шарттарынің бірі сөзтүзетін жұптардың екеуінің де арасында деривациялық қатынастар сақталады. Мысалы, gloss `глосса, жолдағы ескертпе; талқылаулар` -- glossary `глоссарий, сөздік`, dynasty `династия` -- dynastic `династиялық` және т.б. Көпмағыналылықтың топтық сипатының нәтижесінде ағылшын тіліндегі қарапайым және туынды сөздердің ішкі жүйелері толықтырылады. Комплекстілігі ағылшын тілін тасымалдаушымен жақсы білінетін морфологиялық мүшелейтін бірліктердің көп мөлшері пайда болады, және нәтижесінде жаңа сөзтүзуші модельдердің құрылуады. Осылай, ағылшын тілі морфемасының құрамы кеңейтіледі [3].
Ассимиляция процесінің терең болғандығы соншалықты, басқа тілдік түзілулер ағылшын тілін тасымалдаушылар арқылы білінбейді және тек этимологиялық талдаудың көмегімен ғана анықталады. Бұл әсіресе скандинавиялық және бұрынғы латын тілінен енген сөздер үшін дұрыс, мысалы: get `алу`, skill `шеберлік`, sky `аспан`, skirt `юбка`, skin `тері`, they `олар `, street `көше` және т.б. Толық ассимиляцияланған кірме сөздерге қарағанда бөлшектеп ассимиляцияланған кірме сөздер өзінің шетте пайда болғандығын фонетикалық, мысалы, (garage) chаise-longue chic), грамматикалық (мысалы, жекеше түр datum, nucleus, antenna -- көпше түр datd, nuclei, antennae) және семантикалық ерекшеліктерін (мысалы, taiga, tundra, rouble, knout және басқа да көптеген орыс тілінен енген сөздер) сақтайды.
Ағылшын түбірі бар жаңа ұғымдар мен құбылыстар аясы шектеулі. Сондықтан кірген ұғымдары мен нысаны бар қолданыстағы номинацияны алу тиімді болып саналады.
Шет тілдерінен кірген сөздердің келесі тобын атап көрсетуге болады:
а) тікелей кірген: түпнұсқадағы сөздер тілімізде тура мағынасында қолданылады. Мысалы: weekend - (уик-энд) - демалыс күндер, black - (блэк) - қара, money - (мани) - ақша, party - (парти) - сауық кеші, girl - (гирл) - қыз, boy - (бой) - бала, friend - (френд) - дос, sponsor - (спонсор) - демеуші, price - (прайс) - баға, т.б.
ә) гибридтер: бұл шет тіліндегі сөзге қазақ тілінің жұрнағын, қосымша, жалғауын жалғау арқылы пайда болған сөздер. Бұл жағдайда шет тіліндегі сөздің мәні өзгереді. Мысалы: ask - аскать - өтіну, busy - бузить - мазасыздану мағынасында, copy - копилаймын - көшірме жасаймын, т.б.
б) калька (көшірме): фонетикалық дыбысталуы жалпы формасы сақтай отырып қолданылатын, шет ел сөздері. Мысалы: menu - меню, the disk - диск, the virus - вирус, the club - клуб, password - пароль, cooler - кулер, mixer - миксер, toaster - тостер, blender - блэндер, antifreeze - антифриз, bulet - булет, device - девайс, hacker - хакер, obgreyd - обгрейд, click - кликать, blog - блог, smile - смайлик және т.б.
в) экзотизмдер (ерекше сөздер): басқа халықтың ерекше ұлттық дәстүрін сипаттайтын, біздің табиғатымызға жат өз мағынасында сақталатын сөздер. Бұл сөздердің ерекшелігі, қазақ тіліндегі синонимдерінің болмауы. Мысалы: chips - чипсы, hot dog - хот-дог, cheeseburger - чизбургер, football boots - бутсы, fishburger - фишбургер, pudding - пудинг, yogurt - йогурт, barbecue - барбекю, бифштекс - beefsteak, cocktail - коктейль, jacuzzi - джакузи және т.б.
г) колориттер: бұл сөздердің лексикалық баламалары болады, бірақ олардан стилистикалық ерекшелігі бар және қандай да бір қарым-қатынас саласында сөзге ерекше мәнер беретін мәнерлік құралы ретінде бекітіледі. Мысалы: ОК - О׳кей, wow - вау, super - супер.
ғ) композиттер: екі ағылшын тілінен тұратын сөздер. Мысалы, second hand - (секонд-хенд) - қолданылған заттарды сататын дүкен, Video Salon - (видео-салон) - фильм көретін зал, time-out - (тайм-аут) - уақыт бітті, fast food - (фаст фуд) - тез әрі жеңіл тағам, News maker - (ньюс-мейкер) - жаңалық жасаушы, Price List - (прайс-лист) тауарлар мен сорттары, қызметтер бойынша бағалар анықтамалығы, және т.б.
Басқа тілден енген кірме сөздер кітап сөзінің жанрларында, ғылыми және техникалық сипаттағы мәтіндерде кеңінен қолданылады. Соңғы кездері тілдік материалдың негізгі көзі болып, қазіргі бұқаралық ақпарат құралдары табылады. Газет және журналдардың беттерінде күнделікті кездесетін сөздерді үш топқа бөлуге болады:
а) қазақ тілінде синонимдері бар, бірақ көбіне адамдарға түсініксіз сөздер, мысалы: мониторинг - monitoring - бақылау синонимі. Көп жағдайда бұл сөздерді пайдалану қажет емес және мәтінді түсініксіз етеді;
ә) қазақ тілінде синонимдері жоқ сөздер. Олардың сіңіп кеткеніне көп болған, көп адамдар ол сөздердің ағылшын тілінен енгенін білмеуі де мүмкін, мысалы, спортсмен - sportsman, футбол - football, проблема - problem, сплит-система - split system, модельдік бизнес - model business, имидж - image, лифтинг - lifting, пилинг - peeling, пирсинг - piercing, скраб - scrub, стилист - stylist, тоник - toner, кастинг - casting, т.б.;
б) газеттерде ағылшын тілінде ағылшын әріптерімен жазылатын сөздер. Бұл сөздерге мүлдем таныс емес, мысалы, non - stop. Бірқатар газет материалдарын талдай отырып, ағылшын сөздері экономикалық және саяси тақырыбына арналған рубрикаларда, музыка туралы мақалаларда, ғылым мен техника туралы мақалаларда қолданылатынын анықталды.
Қазіргі қоғамдағы интеграциялық үдерістер қоғамдық өмірдің барлық саласына, оның ішінде - тілдік қабаттардың барлығына өз ықпалын тигізуде. Тілімізге сырттан толассыз еніп жатқан сөздер мен тіркесімдер тіл экологиясының ахуалын қиындатады. Мәдениетаралық ықпалдастықта ең сезімтал саналатын тілдің лексикалық құрамындағы терминдерді сырттан дайын күйінде сол қалпында қабылдай беру тіл иммунитетін әлсіретіп, оның қоғамдық, коммуникативтік қызметінің төмендеуіне әсер етуі сөзсіз. Сондықтан кезінде ұлт руханиятының көсемдері А. Байтұрсынұлы көрсеткен тілдің ішкі мүмкіншілігін сарқа пайдалану идеясы мемлекеттік тілдің кең қанат жаюына ықпал етеді. Әрине, бұл барлық термин сөздерді түгел аудару деген ой емес. Бірақ тамыры бір түркі тілдерінде осы мәселе қалай шешілуде, терминжасам үдерісі, шеттілдік сөздерді игеру қандай сипатта дамуда, қазақ тілінің функциясын дамыту үшін өзге түркі тілдерінен не алуға болады немесе қазақ тілі өзге тілдерге қандай тәжірибе ұсына алады - міне, бұл мәселелер зерттеудің өзектілігін айқындай түседі. Әсіресе, қазақ графикасын латын әліпбиіне көшіріп жатқанда мұндай мәселелердің маңыздылығы артып жатыр. Мақаланы жазу барысында түркі тілдеріндегі сөзжасау, терминжасам тәжірибелері зерттеліп, қазақ тілінің ғылым мен технологияларға қатысты қолданылатын түркі негізді атаулары мен тіркесімдер қатары молайту көзделіп отыр. Осы арқылы мемлекеттік тілдің қолданыс аясы кеңейеді.
Шеттілдік сөздердің (сондай-ақ терминдердің) кез келген тілге енуіне, ең алдымен, қазіргі кезде ғылым мен техниканың дамуы себеп болып отыр. Сонымен қатар мұндай кірме терминдердің қатарына қандай да бір шетелдік өмірдегі реалийді белгілейтін сөздерді де жатқызуға болады.
Қазақ тіліндегі шеттілдік сөздер (сондай-ақ терминдер) орыс тілі арқылы қабылданып, орыс тілінің айтылу нормасына бейімделіп алынған. Мысалы: ағылшын - agent, орыс - агент, қазақ - агент; ағылшын - bank, орыс - банк, қазақ - банк; ағылшын - grant, орыс - грант, қазақ - грант; ағылшын - deposit, орыс - депозит, қазақ - депозит; ағылшын - journal, орыс - журнал, қазақ - журнал; ағылшын - impeachment, орыс - импичмент, қазақ - импичмент; ағылшын - сapital, орыс - капитал, қазақ - капитал; ағылшын - lіcense, орыс - лицензия, қазақ - лицензия; ағылшын - memorandum, орыс - меморандум, қазақ - меморандум; ағылшын - olіgarchy, орыс - олигархия, қазақ - олигархия; ағылшын - patent, орыс - патент, қазақ - патент; ағылшын - resident, орыс - резидент, қазақ - резидент; ағылшын - standard, орыс - стандарт, қазақ - стандарт; ағылшын - transit, орыс - транзит, қазақ - транзит; ағылшын - franchise, орыс - франшиза, қазақ - франшиза; ағылшын - hedge, орыс - хедж, қазақ - хедж; ағылшын - cedel, орыс - цедел, қазақ - цедел; ағылшын - cent, орыс - цент, қазақ - цент; ағылшын - charter, орыс - чартер, қазақ - чартер; ағылшын - cipher, орыс - шифр, қазақ - шифр; ағылшын - export, орыс - экспорт, қазақ - экспорт; ағылшын - usance, орыс - юзанс, қазақ - юзанс; ағылшын - yard, орыс - ярд, қазақ - ярд және т.б. Салыстырылып отырған түркі тілдеріне енген шеттілдік терминдердің басым көпшілігі ғылым мен техника саласына қатысты. Мысалы:ағылшын - accessory, түрік - aksesuar, әзербайжан - aksesuar, өзбек - aksesuar, қазақ - аксессуар; ағылшын - bank, түрік - bank, әзербайжан - bank, өзбек - bank, қазақ - банк; ағылшын - index, түрік - indeks, әзербайжан - indeks, өзбек - indeks, қазақ - индекс; ағылшын - code, түрік - kod, әзербайжан - kod, өзбек - kod; ағылшын - credit, түрік - kredi, әзербайжан - kredit, өзбек - kredit, қазақ - кредит; ағылшын - office, түрік - ofis, әзербайжан - ofis, өзбек - ofis, қазақ - офис; ағылшын - sertificate, түрік - sertifika, әзербайжан - sertifikat, өзбек - sertifikat, қазақ - сертификат; ағылшын - trance, түрік - trans, әзербайжан - trans, өзбек - trans, қазақ - транс және т.б.
Шеттілдік терминдердің түркі тілдерінде, соның ішінде, басымдығы бойынша келтірсек, қазақ, өзбек және әзербайжан тілдерінде түпнұсқадағы немесе аралық (делдал) тілдегі формасын сақтап қолданылуын бұл мемлекеттердің бұрынғы Кеңес одағының құрамында болуымен және орыс тілінің әсері күшті болғандығымен (әлі де болып отырғандығымен) түсіндіруге болады. Ал түрік елінің саяси жүйесі басқа болғандықтан, мұндай әсер айтарлықтай байқалмайды.
Қазақ тілінде терминжасам тәсілдерінің бірі ретіндегі шеттілдік терминдердің баламасы ретінде төл тілдің сөздерін қолдану ХХ ғасырдың басында Алаш зиялыларының еңбектерінен бастау алғанымен, Кеңес одағы тұсында саяси жағдайдың ықпалынан әлсіреп қалып, тәуелсіздік алған жылдары біршама қарқын алды. Мысалы; ағылшын - authority, орыс - авторитет, қазақ - бедел; ағылшын - administration, орыс - администрация, қазақ - әкiмшiлiк; ағылшын - blocking, орыс - блокировка, қазақ - бұғат; ағылшын - version, орыс - версия, қазақ - нобай; ағылшын - diversification, орыс - диверсификация, қазақ - әртараптандыру; ағылшын - document, орыс - документ, қазақ - құжат; ағылшын - initiative, орыс - инициатива, қазақ - бастама; ағылшын - collective, орыс - коллектив, қазақ - ұжым; ағылшын - method, орыс - метод, қазақ - әдіс; ағылшын - modernization, орыс - модернизация, қазақ - жаңғырту; ағылшын - motivation, орыс - мотивация, қазақ - уәжділік; ағылшын - neutrality, орыс - нейтральность, қазақ - бейтараптық; ағылшын - optimization, орыс - оптимизация, қазақ - оңтайландыру; ағылшын - organizer, орыс - организатор, қазақ - ұйымдастырушы; ағылшын - plan, орыс - план, қазақ - жоспар; ағылшын - privatization, орыс - приватизация, қазақ - жекешелендiру; ағылшын - region, орыс - регион, қазақ - өңір; ағылшын - recommendation, орыс - рекомендация, қазақ - ұсыным; ағылшын - season, орыс - сезон, қазақ - маусым; ағылшын - situation, орыс - ситуация, қазақ - жағдаят; ағылшын - sponsor, орыс - спонсор, қазақ - демеушi; ағылшын - structure, орыс - структура, қазақ - құрылым; ағылшын - 91 sovereignty, орыс - суверенитет, қазақ - егемендік; ағылшын - unification, орыс - унификация, қазақ - бiрiздендiру; ағылшын - financing, орыс - финансирование, қазақ - қаржыландыру; ағылшын - fund, орыс - фонд, қазақ - қор; ағылшын - form, орыс - форма, қазақ - нысан; ағылшын - expert, орыс - эксперт, қазақ - сарапшы және т.б.
Салыстырылып отырған түрік, әзербайжан және өзбек тілдерінде шеттілдік терминдердің аударылып қолданылуы олардың қазақ тіліндегі мөлшеріне қарағанда басымырақ. Мысалы, ағылшын - act, түрік - hareket, өзбек - harakat; ағылшын - audit, түрік - denetim; ағылшын - audіtor, түрік - denetçi; ағылшын - auctioner, түрік - mezatçı; ағылшын - balance, түрік - denge, әзербайжан - balans, өзбек - muvozanat; ағылшын - businessman, түрік - işadamı, әзербайжан - biznesmen, iş adamı, өзбек - tadbirkor; ағылшын - debit, түрік - borç, әзербайжан - debet, өзбек - debet; ағылшын - deposit, түрік - mevduat, әзербайжан - depozit, әmanәt, өзбек - depozit; ағылшын - dealer, түрік - satici, toptancı, borsa ajanı, әзербайжан - diler, өзбек - sotuvchi; ағылшын - dualism, түрік - ikilik, әзербайжан - dualizm, өзбек - dualizm; ағылшын - іmport, түрік - ithalat.
Қазіргі кезде халықаралық деп аталып жүрген шеттілдік терминдердің түркі тілдеріндегі қолданылуы шартты түрде төмендегідей топтарға бөлінді:
- шеттілдік сөздердің (сондай-ақ терминдердің) түпнұсқадағы немесе аралық (делдал) тілдегі формасын сақтап қолданылуы;
- шеттілдік сөздердің (сондай-ақ терминдердің) түркі тілдерінің төл сөздерімен аударылып қолданылуы;
- шеттілдік сөздердің (сондай-ақ терминдердің) түркі тілдерінің фономорфологиялық ерекшелігіне бейімделіп қолданылуы; - шеттілдік сөздердің (сондай-ақ терминдердің) түркі тілдерінің өзіндік формаларымен түрленуі.
Түрік тіліне шет тілдерінен енген терминдер негізінен төмендегіше жіктеледі:
1) ғылым мен техника саласының терминдері:
а) медицина саласының терминдері: stres (stress) - стресс; epikriz (epicrisis) - эпикриз; liposuction (liposuction) - липосакция;
ә) компьютер терминдері: bit (bit) - бит; cobol (Cobol) - Кобол; çet (chat) - чат; hekır (haker,hacker) - хакер; internet (internet) - интернет;
б) өсімдік және жануарлар әлеміне қатысты терминдер: buldok (bulldog) - бульдог; flâmingo (flamingo) - фламинго; çarliston (charleston) - чарльстон; greypfrut (grape fruit) - грейпфрут;
в) өнер: caz (jazz) - джаз; fokstrot (fox-trott) - фокстрот; folk (folk) - фолк; hit (hit) - хит және т.б.;
2) экономика саласының терминдері: bar (bаr); аkseptans (acceptance); banknot (bank-note) - банкнот; çek (check, cheque) - чек; fob (free on board) - фоб, kliring (clearing) - клиринг; aktüeryal (aktuarial); marketing (marketing); partner (partner) - партнер; brokır (broker) - брокер және т.б.;
3) қоғамдық-саяси лексика: aparthayd (apartheaid) - апартеид; boykot (boycott) - бойкот, dominyon (dominion) - доминион, lider (leader) - лидер, lord, lort (lord) - лорд және т.б.;
4) спорт саласының терминдері: ralli (rally) - ралли; sprint (sprint-) - спринт; hokey (hockey) - хоккей; kriket (cricket) - крикет; kros (cross) - кросс және т.б.;
5) шоу-бизнес (сән, мәдениет, музыка, кино, телевидение) саласының терминдері: blazer (blazer) - блейзер; frak (frock) - фрак; kep (cap) - кепи; tabloid (tabloid) - таблоид; rating (rating) - рейтинг, soundtrack - саундтрек және т.б.

1.2 Лексиканың этимологиялық жіктелуі

Ағылшын тіліне басқа тілдердің әсері нәтижесінде оның сөздік қорында біраз өзгерістер болды, оның ішінде келесілері көбірек білінеді.
1) ағылшын тілінде көптеген басқа тілдік бірліктер пайда болды, оның ішінде әсіресе француз, латын және грек тілінен енген кірме сөздер (грек сөздері латын тілі арқылы енген). Грек және латындық түзілулердің кеңінен таралған түбірлерінің мағынасын білу кірме сөздердің мағынасын түсінуге және оларды дәлелдеуге көмектеседі. Көбірек қолданылатын грек және латын түбірлерінің семантикасымен танысу сонымен қатар оларды дұрыс оқу және кең таралған терминдер мен жалпы халықтық сөзді жазу үшін қажет.
Кейбір грек және латын түбірлері қазіргі кездегі ағылшын сөздерінде кездеседі: audio -- лат. тыңдау: auditorum, audience; bios -- грек. өмір: biology, biography; сentum -- лат. жүз: cent, century, centenary; demos -- халық: democracy, demography; grapho -- грек. жазу: graphic, phonograph; homos -- грек. бірдей: homonym, homophone; lexis -- грек. сөз; lexicon -- грек. сөздік: lexicology, lexicography [4].
Onoma -- грек. атау, есім: synonim, antonim, pseudonym
Phone -- грек. дыбыс: phonetics, phoneme, phonology
Scribe, scriptum лат. жазу, жазылған: describe, subscribe, scritwriter, inscription.
Tele -- грек. алыста, алыс; telescope, telegraph.
Video -- лат. көру; visus лат. 1) зрение; 2) бейне: visible, vision, revise, television, evidence.
Vita -- лат. өмір: vital, vitality, vitamin.
2) ағылшын тілінде басқа тілдік сөзтүзетін элементтер пайда болды. Ереже бойынша, аффикстер жеке енбейді, олар кірме сөздерден бөлектеніп, сонан соң онымен бірге жаңа мағынаны түзе отырып, бастапқы түбірге қосылады. Ағылшын тілінде латын және француз аффикстері көп: anti-, re-, pro-, counter-, -ism-, -age-, -able-, -ous и др.
3) кірме сөздердің әсерінен көптеген түбірлі ағылшын сөздері қолданыстан шықты немесе өзінің мағынасын өзгертті.
Мысалы, өзен, шайқас, әскер, астрономия, арифметика, поэзия түсініктерін беретін бұрынғы ағылшын сөздерінің орнына французша немесе француз тілі арқылы енген латын және грек сөздері "river, battle, army, astronomy, arithmetic, poetry" орналасты, скандинавиялық they, them есімдіктері сондай мәнде бұрынғыы ағылшын сөздерін ығыстырды, скандинавиялық sky және anger сөздерінің әсерінен ағылшын heaven және wrath зат есімдері өздерінің мәндерін тарылтты [5].
4) көптеген әр түрлі стильді адекваттық емес синонимдер пайда болды (негізінен романдық түзілулер).
5) кірме сөздердің салдарының бірі этимологиялық дублеттердің пайда болуы болды. Этимологиялық дублеттер - бұл тілде бір негізден этимологиялық түзілген, бірақ мағыналары, дыбысталуы және жазылуы әр түрлі болып келетін сөздер. Мысалы, catch және chase, goal және jail, channel және canal.
Этимологиялық дублеттердің пайда болуы әр түрлі нақты себептермен түсіндіріледі. Бір сөз әр түрлі уақытта және әр түрлі оқулықтардан енуі мүмкін. Мысалы, латын тіліндегі canalis "арна" ағылшын тіліне channel формасында орталық Франция диалектісі арқылы және canal формасында солтүстік Франция диалектісі арқылы келген және бұл формалар мағыналары бойынша реттелді. Ағылшын тіліне латын quies, quietus "тыныштық", "демалыс" тілінен енген quiet формасына ие болады, француз тілі арқылы келген осы сөз тілде quite формасына ие. Ағылшын тіліне әр уақытта француз тілі арқылы енген латын зат есімінің corpus "дене" нәтижесінде corps "корпус" және corpse "өлік" этимологиялық дублеттері құрылды [6].
Қазіргі кезде қолданылатын этимологиялық дублеттердің көбі - роман тілінің түзілулері. Бірақ сонымен қатар скандинавиялық дублеттер (disk және disc, shirt және skirt) және түбірлі ағылшын (shade және shadow, scale және shell) дублеттер де бар.
Қазіргі кездегі ағылшын тілінде этимологиялық дублеттер синонимдер және өтірік синонимдер (shade және shadow, frail және fragile) болуы мүмкін немесе ұқсас формаға ие болып, өтірік синоним болуы мүмкін (liquor және liqueur, through және thorough, corpse және corps). Бұндай сөздердің дифференцияациясы тілді практикалық үйрену үшін маңызды.
Қазіргі уақытта көптеген этимологиялық дублеттердің тарихи жалпылығы сезілмейді. Бұндай дублеттер формасы және мағынасы бойынша бөлініп кетен, және олардың салыстырмасы тілді тарихи жобада оқығанда ғана жүргізіледі. Практикалық жобада бұндай сөздер қиындық туғызбайды, өйткені олар қазіргі кезде не семантикалық, не құрылысты жақындамайды. Мысалы, host және guest, hotel және hostel, ounce және inch, prune және plum. Кейбір этимологиялық дублеттер тура қарсылықты мағынаға ие болды: мысалы, ward -- асырап алушы адам және guard -- күзететін адам [7].
6) кірме сөздердің енуі нәтижесінде ағылшын тілі интернационалдық сөздермен толтырылды. Интернацияоналдық деп көптеген тілде кездесетін, бірақ әрбір тілде дыбысталуына байланысты біршама фонетикалық айырмаға ие болатын сөздер. Мысалы: адрес, address (ағыл.), adresse (фр.), аdresse (нем); telegraph (нем.); қоғам, socialism (ағыл.), socialisme (фр.), sozialismus (нем.)
Интернационалдық сөздер көбінесе грек және латын түбірлерінен туған этимологиялық дублеттер болып табылады.
7) айтылуы және жазылуы ағылшын нормасына сәйкес келмейтін және біраз грамматикалық ерекшеліктері бар көп сөздер пайда болды.
Этимология сөздердің шығу тегін зерттеп, олардың ең алғашқы мағынасының қандай болғандығын айқындайды. Этимологиялық зерттеулердің жеке сөздердің төркінін ғана емес, сонымен бірге жалпы тілдің тарихын танып білуде маңызы өте күшті.
Лексикологоияның енді бір саласы - салыстырмалы лексикология туыстас сөздердің сөздік құрамын, ондағы сан алуан сөздерді бір-бірімен салыстыра отырып зерттейді. Салыстырмалы лексикология туыстас тілдердің лексикасын салыстырып қана қоймай, олардың тарихи дамуын өөзгеру тұрғысынан қарастырады. Сондықтан оны салыстырмалы - - - тарихи лексикология дейді. Сол тарихи лексикологияның маңызы мынада: тілдің ерте кездегі шағын сөздік қоры талай замандар бойында, талай өзгерістерге ұшыраса, өсіп өрбіп мыңдаған сөздер қосылып бұл күнде оны тарихи тұрғыдан қарастырып бір-біріменсалыстыра зерттегенде ғана мүмкін болмақ. Салыстырмалы тарихи зерттеусіз, ғылыми зертеудің де ғылыми теориялық топшылаудың да болуы мүмкін емес.
Тілдің лексикологиядағы әрбір сөзде белгілі бір мағына бар. Сөздердің мағыналық жақтардың семасиологияда қарастырады. Семасиология сөздердің мағыналарын өзгеру жолдарын, семантикалық заңдарды зерттейтін арнаулы бір сала болып саналады. Семасиология - лексикологияның ең басты және маңызды саласы, өйткені оны зерттейтін мәселесі - мағынаны әрбір сөздің жаны десе болады. Семасиологияның лексикографиялық жұмыста да сөздіктер жасау жұмысы маңызы айрықша. Сөздіктерде сөздің мағналық жақтары талданады. Семасиологиялық топшылаулары мен қорытындылары сөздік жасау ғылыми және практикалық тұрғыдан дұрыс жолға көмектесіп,бағыт-бағдар сілтейді.
Лексикологияның семасиология тарауымен тығыз байланысты бір саласы - ономосиология деп аталады. Семасиология сөздердің мағыналарын, семантикалық заңдарын зерттесе ономосиология зат немесе құбылыс ұғымының белгілі бір аталуының себебі неліктен екендігін қарастырады. Анығырақ айтқанда сөз семасиологиялық тұрғыдан қарастырғында, оның мағналық жағына назар аударылады. Сонымен ономосиология заттармен құбылыстардың аталуы, белгіленуі туралы ілім дегенді білдіреді.
Тіл білімінің лексикология әсіресе грамматика саласымен тығыз байланысты.
Тілдегі сөздерномативті қызмет пен бірге грамматикалық қызметте атқарады. Сөздер жеке дара күйінде емес, өзарабайланысында қолданылады. Сөздің белгілі бір грамматикалық қызметі оның мағынасына да әсер етелді.
Сөздің грамматикалық байланысы туған қосымша мағнасы грамматикалық байланысты мағына немесе синтаксистік шартты мағына деп аталады. Тілдің даму тарихында бір жағынан лексикалық единицалардың грамматикалық процесі жүріп жатса, екінші жағынан сөздердің тіркестерінің бірі.
Жалпы, тіл зерттеушілерінің назарын ежелден өзіне аударып келе жатқан мәселе - ұлттық тілдің құрылымы, құрамдас бөліктері. Ұлттың басты белгісі тіл болса, оның дамып, қалыптасуының өзіндік сипаты болады, яғни әр ұлттың тілі өзіне тән дербес жолымен қалыптасып дамиды. Ұлттық тіл - өте кең ұғым, өзінің тарихи дамуы жағынан өте күрделі, сан қилы өткелдерден өтетіндіктен, құрамы жағынан бірыңғай бола бермейді. Қазақ халқының ұлттық тілі де қалыптасу, даму жағдайына қарай: бүкіл ұлтқа қызмет ететін - әдеби тіл мен ауызекі сөйлеу тілінен және белгілі жеке аймаққа тән жергілікті ерекшеліктерден, диалектілерден тұрады. Қазақ тілі ғылымы тарихында жергілікті, аймақтық, сипаттағы сөздер туралы тұңғыш мақала жазған Жүсіпбек Аймауытұлы қазақ халқының географиялық жағдайына қарай өзге халықтармен көршілес тіршілік етуіне байланысты сөз алмасуын жоққа шығармайды. Сонымен қатар, қазақ жерінің әр аймағында қолданысқа қажет атау тұрғанда, оны бөтен жұрттан іздеудің орнына ... тіл кіріп бара жатса, соны алып тастап, қазақ тілін аршып тазартып отыруымыз керек. Мәселен, жетек тұрғанда аглүбліні алып келсе, қора, көң, там үй, кірпіш үй тұрғанда, земленкені қыстырса... ... - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.