Мәнерлеп оқудағы тіл заңдылықтары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

БӨЖ
Тақырыбы: Мәнерлеп оқу

Факультеті:
Кафедра:

Қабылдаған:
Орындаған:
Тобы:

Мазмұны.
I Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
II Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1. Мәнерлеп оқудағы тіл заңдылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2. Балалардағы мәнерлеп оқытудың тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...5
3. Балалардың дұрыс ауызекі сөйлеу және сөйлеу коммуникация дағдыларын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық іс-әрекеттің заңдылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
4. Мәнерлеп оқу мен әңгімелеп берудің әдіс-тәсілдері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 8
5. Мәнерлеп оқуға үйрету. Өлеңді мәнерлеп оқу әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..9
III Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
IV Қайталауға арналған тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
V Глоссарий ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
VI Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15

Кіріспе бөлім

Бастауыш сынып оқушыларының тамаша сезімінің дамуын тек қана дыбыс үндестігін дұрыс айтуды пайдалана білуімен шектестіріп қоймай, ол өзінің тілін, оның әрі бейнелі түрде мәнерлеп оқуға немесе мәнерлеп сөйлеуге үйретіп, тырысуында.
Сөйлеу тілі - ауызша тілдің ең қарапайым түрі. Ол жағдайлық, эмоциялық сипатқа ие әрі қарапайым болып келеді, өйткені арнайы дайындықты қажет етпейді. Байланыстыра сөйлеуге үйрету эстетикалық тәрбиеге де әсер етеді: әдеби шығармаларды қайта әңгімелеп айту, балалардың дербес шығармалары тілдің бейнелігі мен мәнерлілігін дамытады, балалардың көркем-сөйлеу тәжірибесін байытады. Өз тілінің даму барысында балалардың тілі олардың әрекет және қарым-қатынас сипатымен байланысты. Мектепке жасындағы бала тәрбиенің белгілі бір жағдайында бала тілді пайдаланып қана қоймай, сонымен қатар оның құрылысын түсіне бастайды, мұның өзі кейіннен сауат ашуды меңгеруде ерекше маңызға ие. Соңғы жылдары көптеген мемлекеттерде ерте жастағы балалардың толыққанды дамуын, жан-жақты жетілуін қамтамасыз ету медицина, білім беру және әлеуметтік қорғау салаларының басты назардағы мәселесі болып отыр. Себебі дәл осы ерте жастағы кезеңде баланың физиологиялық, психологиялық тұрғыдан және тұлға ретінде қалыптасуының алғы шарттары қаланады. Мүмкіндігі шектеулі балаларға ерте жастағы көмек көрсетудің маңызын келесі факторлармен түсіндіруге болады: баланың дамуы белсенді динамикалық үдеріс, яғни дамуында кездесетін ауытқулар мен тежелістер арнайы жағдай жасау арқылы баланың орын толтыру мүмкіндігін жүзеге асырады; баланың орталық жүйке жүйесі өте бейімделгіш болғандықтан, олар жаңа ақпарат пен дағдыларды бойларына жылдам сіңіреді; өмірінің алғашқы жылдары бала ағзасының психикалық және моторлық қызметтері қарқынды дамиды. Осы факторлардың барлығы ерте жастағы кезеңнің дамыту мен түзетудегі маңызы зор екендігін дәлелдейді.
Арнайы әдебиеттер мәліметтерін қарастырып талдайтын болсақ, cөйлеу тілінің дамуы тежелген ерте жастағы балалардың саны артып келе жатқандығын көреміз. Әсіресе тұрақты түрде мектепке дейінгі мекемелерде тәрбиеленетін балдырғандар арасында сөйлеу тілінің дағдылары жеткілікті деңгейде қалыптаспағандығы анық байқалады. Осы балалардың сөйлеу тілін бағытты түрде түзету, олардың жалпы дамуының да бірде бір шарты болып табылады және екіншілік кемістіктердің пайда болуының алдын алады. Сөйлеу тілі тежелген ерте жастағы балалардың сөйлеу тілін дамытуға едәуір үлес қосатын бағдарлама дайындау бүгінгі таңда көкейкесті мәселелердің бірі деп санаймыз.
Қазіргі уақытта статистикалық көрсеткіштерге жүгінсек, жылдан жылға сөйлеу тіл кемістігі бар балалар саны және логопедиялық көмекті қажет ететін балалардың пайызы өсуде. Кез келген жаста сөйлеу тілінің бұзылуы танымдық іс-әрекеттің және адамның әлеуметтік бейімделу мүмкіншелігін шектейді. Бұл баланың жалпы жеке тұлға ретінде қалыптасуына әсер етеді.

Негізгі бөлім

1. Мәнерлеп оқудағы тіл заңдылықтары

Қазақ тілі шұрайлы, көркем әрі бай. Мәселе, соны дұрыс пайдалана білуде. Өз тіліміздің сұлулығын сезбей, өзге тілдің сұлылығын сезіну екі талай. Қазақ тілінің, өзге де ұлттық тілдер сияқты, қырланған, тұрақталған, жалпыға ортақ заңдылықтары мен ерекшеліктері бар. Ол заңдылықтардың бір бөлігі сөздерді дұрыс таңдап, орнымен жұмсауға қатысты. Біріншіден, лексикалық заңдылық грамматикалық заңдылық деп те аталады. Яғни, сөздерді бір бірімен дұрыс байланыстырып, сөйлемдерді құрастыра білуге қатысты болып келеді.
Екіншіден, орфоэпиялық заңдылық - дұрыс айту. Бұл заңдылықтардың бәрінен де тіл үшін бір-бірінен айырмашылығы жоқ. Тіл орфоэпиялық қағидалар функциясының кеңеюі сөздерді дұрыс айту ғана емес, оған қосылатын қосымшаларды да, жалпы сөйлемдерді дұрыс құрау, табиғи әуенмен айту, тиісті дауыс екпінін өз орнында қолдана білу сияқты күрделі мәселелерді қамтиды. Қазақша тілдің айтылу орфоэпиясын, яғни, ғасырлар бойы қалыптасқан тәртібін сақтап үйренсек ғана әдеби тілдің үлгісін көрерменге дауысты уағыздап, мәдениетті тілде сөйлеп, ана тіліміздің байлығын арттыра түсу керек.
Дикция, тыныс, орфоэпия - ауызекі сөздің интонациялық заңдылықтары, міне, осының бәрі сөйлеу шеберлігінің маңызды қырлары. Сөздің ашық, аның, таза айтылуы, сөз сөйлегенде баланың тісінен анық әрі таза шығуы ауыз аппараттарының үлкен дайындығын қажет етеді. Әрине, бұл жұмысты мұғалімдер қолға алуы тиіс. Ауыз аппараттарына ерін, тіл, тіс, таңдай, жұтқыншақ және т.б жатады. Әр тілдің өзіне тән дыбысталу заңдылықтары - сол тілді дербес етіп тұратын тілдің ерекшеліктері. Ол ерекшеліктер сақталмаса, баладағы дыбыстардың анық шықпауына, тілдің дамымауына әкелуі мүмкін.
Сөз сазы - сөйдеудің мәндік, эмоциялық нақыш бояуы. Ол көркем сөз орындаушыларының ішкі сезімін, ойын білдіретін көркем образдарды бейнелеуге көмектесетін алуан түрлі дауыс реңі. Сөз сазы арқылы тыңдаушыларға көркем шығарманың мәнін ашып береді. Сөз сазы адамның эмоциясына байланысты түрленіп шығатындықтан, оның естілу сазы да құбылып шығады. Мұғалім балаларға оқыған әңгімелерін әдеби шығармаларын тартымды жеткізу үшін, оны мән-мәнеріне, нақышына келтіріп айтып беруі керек. Егер әңгіме сыбыр, бірсарынды, жалған интонациямен айтылса, не оқылса балалар оны көңіл қойып тыңдамайды.
2. Балалардағы мәнерлеп оқудың тәсілдері
Сөйлемдегі айтылатын ойдың мәніне қарай бір сөзді айрықша даралап айтамыз. Ол ой екпініне ие боладыда, ерекше әуенмен естіледі. Мұндай екпінді логикалық екпін деп атайды. Логикалық екпін мәтінді мәнерлеп, эмоциялмық нақышпен оқуға үлкен әсерін тигізеді. Сондықтан, логикалық екпінді қою үшін мәтінді жіті қарап, мазмұнын жақсы білу қажет. Екпін түскен сөз дауыстың көтеріңкі шығып не бәсеңдеуі, қарқынның баяулауы кідірістер жасалуы арқылы дараланады. Кідіріс екпін түскен сөздің алдынан, соңынан, болмаса алды артынан бірдей қойылуы мүмкін. Бұл тәсілдерді бөліп жармай бір бірімен ұштасып келеді. Енді бастауыш сынып оқушылары үшін мәнерлеп оқудың маңызы зор. Себебі мәнерлеп оқу арқылы олар қандай да бір әңгіменің, не өлеңнің мән мағынасын терең ұғына алады. Бұл жағдайда ең алдымен мұғалім балаларға үлгі ретінде мәнерлеп оқуды көрсету қажет. Яғни, мұғалімнің мәнерлеп оқуы кезінде балалар ойларына елестете бастайды. Енді, балалардағы мәнерлеп оқуды қалыптастырудың бірнеше тәсілдері: Оқу кезінде баланың кездескен үзінділepгe мaшықтaнyы, белгілі бір шартты белгілерді білуі. Логикалық, психологиялық кідірістер жасау.
Мәнерлеп оқуда көбірек қолданылатын, жиі ұшырайтын кідірістер - грамматикалық кідірістер немесе нормативтік дауыс ырғағы деп аталады. Нүкте сөйлем аяғында қойылатын , яғни хабарлы сөйлемді аяқтап тұратын грамматикалық белгі. Сөйлем оқылып келе жатып аяқталуға жақындағанда немесе нүктеге жақындағанда кідіру кілт тоқталмай, сөйлем соңындағы сөз немесе сөз тіркесі баяу созылыңқырап оқылады. Сондықтан нүкте жай қойыла салған шартты белгі ғана емес, мағыналық белгі екенін, оның оқылуын практикалық жолмен меңгерту керек. Мысалы: Мәтінді оқып, нүктеге, леп белгісіне дауыстың қойылуына жаттығу жаса деген сияқты тапсырмалар бере отырып оқыту.Оқу, сөйлеу кезінде көп нүкте қойылған сөйлемге кенет тоқталып үзіліс жасалады. Сол кезде тыңдаушы ой аяқталмағанын, ой жалғасы барын анықтайды. Бұндай сөйлемдер көркем шығармада жиі кедеседі.
Оқушыларды мәнерлеп оқуға даярлау үшін алдымен сөйлеу техникасына жаттықтыру, дыбыстау мүшелерінің қызметін дұрыс түсіндіру керек.
Сөйлеу техникасын жете меңгерген ұстаз өз шәкіртінің де дұрыс сөйлеуіне ерекше назар аударады, тілдік дыбыстарын анық та ашық айтуға үйретеді.

3. Балалардың дұрыс ауызекі сөйлеу және сөйлеу коммуникация дағдыларын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық іс-әрекеттің заңдылықтары

Мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуін дамыту әдістемесі педагогика ғылымының бір бөлігі болып табылады. Ол қазақ тілі әдістемесінің де, мектепке дейінгі дидактиканың да бір саласы болып табылады және қолданбалы ғылымдарға жатады, өйткені ол балаларды дамыту мен тәрбиелеудің практикалық мәселелерін шешеді. Оның зерттеу пәні - мақсатты педагогикалық әсер ету жағдайында балалардың ана тілін және сөйлеу коммуникация дағдыларын меңгеру процесі. Мектеп жасына дейінгі балалардың дұрыс ауызекі сөйлеу және сөйлеу коммуникация дағдыларын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық іс-әрекеттің заңдылықтарын зерттейді.

Ғылым ретінде әдістеменің іргелі және қолданбалы міндеттерін бөліп көрсетуге болады. Жалпы міндеттерге мыналар жатады: а) балалардың ана тілін меңгеру, сөйлеу, сөйлеу қарым-қатынас процестерін зерттеу; ә) ана тілінде сөйлеуге үйрету заңдылықтарын зерттеу; в) оқытудың принциптері мен әдістерін анықтау.
Қолданбалы тапсырмалар дәстүрлі түрде келесі сұрақтармен анықталады: 1) нені оқыту керек (оқу процесінде балалар қандай сөйлеу дағдылары мен тілдік формаларды меңгеруі керек); 2) қалай оқыту керек (сөйлеуді дамыту үшін қандай шарттарды, формаларды, құралдарды, әдістер мен әдістерді қолдану керек); 3) басқаша емес, неге солай (сөйлеуді дамыту әдістемесін негіздеу). Нені оқыту бағдарламаларды, дидактикалық құралдарды жасауды білдіреді; қалай оқыту керек - сөйлеуді дамытудың жолдары мен әдістерін, сабақтар мен жаттығулар жүйесін, мектепке дейінгі мекемелер мен отбасыларға арналған әдістемелік нұсқауларды әзірлеу. Үшінші сұрақ таңдалған әдістемені негіздеуді, сондай-ақ бағдарламалар мен нұсқауларды тәжірибеде тексеруді қамтиды.

Оқыту процесінің заңдылықтарын зерттеу екі бағытта қолданылатын материалды береді: 1) әдістеме өзінің теориялық негіздерін, теориялық базасын жасайды; 2) осы негіздерді ана тілінде сөйлеуге және сөйлеуге үйрету жүйесін практикалық дамыту үшін пайдалану: міндеттері, принциптері, мазмұны, ұйымдастыруы, әдістері, құралдары мен тәсілдері.
Мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу тілін дамыту әдістемесі мектепке дейінгі педагогикадан салыстырмалы түрде жақында, осы ғасырдың 30-жылдарында әлеуметтік қажеттіліктің әсерінен бөлініп шыққан дербес педагогикалық пәнге айналды: мәселенің теориялық негізделген шешімін қамтамасыз ету. мемлекеттік мектепке дейінгі білім беру жағдайында балалардың сөйлеуін дамыту мәселелері.

Сөйлеуді дамыту әдістемесі алғаш рет балалармен практикалық жұмысқа негізделген эмпирикалық пән ретінде дамыды. Сөйлеу психологиясы саласындағы зерттеулер балалармен жұмыс тәжірибесін жалпылау мен түсінуде маңызды рөл атқарды. Әдістеменің даму жолын талдай отырып, әдіснамалық теория мен практиканың тығыз байланысын атап өтуге болады. Әдістеменің ғылым ретінде дамуының қозғаушы күші практиканың қажеттіліктері болды.

Екінші жағынан, әдіснамалық теория педагогикалық тәжірибеге көмектеседі. Әдістемелік теорияны білмейтін тәрбиеші қате шешімдер мен әрекеттерден кепіл болмайды, балалармен жұмыстың мазмұнын, әдістемелік әдістерін дұрыс таңдауға сенімді бола алмайды. Ғылыми зерттеулер тәжірибеге енгізіліп, оны жаңа мазмұнмен, балалардың сөйлеу тілін дамытудың ғылыми әзірленген әдіс-тәсілдерімен байытуда. Практика сонымен бірге теорияға жасалған қорытындылардың дұрыстығын тексеруге көмектеседі. Сонымен, әдіснамалық теория мен практиканың байланысы әдіснаманың дамуының алғы шарты болып табылады. Оқу пәні ретінде сөйлеуді дамыту әдістемесі мектепке дейінгі маманды даярлаудың кәсіби білім беру бағдарламасының негізін құрайтын пәндердің қатарына жатады. Бұл сөйлеудің әлеуметтік мәнімен, оның жоғары психикалық функциялар жүйесіндегі, тұлғаның қалыптасуы мен дамуындағы рөлімен түсіндіріледі. Тіл мен сөйлеу құбылыстарының табиғаты күрделі және көп қырлы. Бұл сөйлеуді дамыту және ана тілін оқыту әдістемесінің ғылыми негізделуінің көп қырлылығын түсіндіреді.

Әдістеменің теориялық негіздерін жасауда аса маңызды рөл сабақтас ғылымдарға тиесілі, олардың зерттеу объектілері тіл, сөйлеу, сөйлеу әрекеті, таным, педагогикалық процесс: таным теориясы, логика, лингвистика, әлеуметтік лингвистика, психофизиология. , психология, әлеуметтік психология, психолингвистика, педагогика. Олардың деректері балалармен жұмыстың орны мен маңызын, принциптері мен міндеттерін, мазмұны мен әдістемесін анықтауға және негіздеуге мүмкіндік береді. Бүлдіршіндер алғаш мектеп табалдырығын аттаған кезде басталатын тіл дамыту - қазақ тілі бағдарламасы салаларының негізгі құрамдық бөлігі. Балалардың сөйлеу дағдысын қалыптастырудың мақсаты - оқушылардың есте сақтау қабілетін дамыту, оларды оқу мен жазуға үйрету, ойлау қабілетін және сөйлеу тілін дамыту болып табылады.
Жеке тұлғаны тәрбиелеу үшін әсіресе, бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастыру өте маңызды. Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу дағдысын оқу әрекеті арқылы қалыптастырамыз.Оқу әрекеті дегеніміз - білім, білік алуға бағытталған әрекетті айтамыз. Ол өз бетінше де, мұғалімнің жетекшілігімен де жүзеге асады. Бастауыш сыныпта, әсіресе, қазақ тілі және ана тілі пәндерінде балалардың сөйлеу дағдыларына көп көңіл бөлінген.
Осыған байланысты, қазақ бастауыш мектептерінде оқыту ісінің негізін қалаған Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынұлы ағартушы ғалымдар әдістемелік еңбектерінде оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруға баса назар аударды. Тіл дамыту мәселесінің психологиялық негіздерін анықтауда белгілі психологтардың (Ж.Аймауытов, Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, А.А.Леонтьев, П.Я.Галперин, А.С.Лурия, Н.И.Жинкин, Д.Б.Эльконин, Н.А.Степанов, А.А.Люблинская т.б.) жоғары психикалық функциялардың дамуындағы сөз бен сөздің орны жайындағы теориялары оқушы тілін дамытудың әдістемесін жасауда басшылыққа алынды. Психология ғылымында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.