Атаулы мөлшерлеме - құнсыздануды ескермейтін пайыздық мөлшерлеме
Ф.7.28-01
Қазақстан Республикасы Ғылым және Жоғары Білім Министрлігі
М.О.ӘУЕЗОВ атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті
ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНАН КЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ ИНСТИТУТЫ
Басқару және бизнес Жоғары мектебі
Қаржы кафедрасы
Келісілді:
Кафедра меңгерушісі
______________________
______________Айтымбетова А.Н.
(қолы, аты-жөні)
_____________2021ж
бекітемін:
Жоғары оқу орнынан
кейінгі білім беру
институтының директоры
__________Қонарбаева З.К.
(қолы, аты-жөні)
_______________2021 ж.
МАГИСТРАНТтың жеке жұмыс жоспары
Аты-жөні, тегі: Сайлау Дана Ерболқызы
Білім беру бағдарламасының тобы:M074 Қаржы, банк және сақтандыру ісі
Білім беру бағдарламасы: 7M04140-Қаржы
Дайындау бағыты: ғылыми педагогикалық
Бұйрықпен қабылданған: №112-ЖООК27 тамыз 2021 ж.
Ғылыми жетекшісі:Мауленкулова Гульбана Ержигитовна.,э.ғ.к., доцент
АҢДАТПА
Бұл магистрлік диссертация микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесін ұйымдастырудағы ең маңызды мәселелерді қарастырады. Бұл дегеніміз жоспарлау, реттеу және бақылау тұрғыдан экономикалық қызметтеріне магистрлік диссертация оқыту үшін қолданылатын тұжырымдама мен әдіснаманы ғана емес, ғылыми - теориялық тұрғыдан анализ жасап, микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесінің негізгі элементтерін анықтау, бөлек тәуекелінің түрлері мен оларды басқару ерекшеліктерін көрсеттім, құрылымдық ұйымдастыру процесін анықтадым.
АННОТАЦИЯ
В данной магистерской диссертации рассматриваются наиболее важные вопросы организации экономической системы микрофинансовых организаций. Эта концепция используется для написания магистерской диссертации по экономическим услугам с точки зрения планирования, регулирования и контроля. Я проанализировала не только методологию, но и с научно-теоретической точки зрения выделила основные элементы экономической системы микрофинансовых организаций, показала виды отдельных рисков и особенности управления ими, определила процесс структурной организации.
ANNOTATION
This master's thesis deals with the most important issues of organizing the economic system of microfinance organizations. This concept is used to write a master's thesis on economic services in terms of planning, regulation and control. I analyzed not only the methodology, but also, from a scientific and theoretical point of view, identified the main elements of the economic system of microfinance organizations, showed the types of individual risks and their management features, and determined the process of structural organization.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.Микроқаржы нарығының негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктерінің теориялық негіздері
1.1Микроқаржы нарығының негізгі сипаттамалары, ресурстық базасы және несиелеу әдістемесі
1.2Микроқаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыру
1.3Микроқаржыландыру тәуекеліне ықпал ететін факторлар және микроқаржыландыру процесіне банктердің қатысу ерекшеліктері
2.Қазақстан Республикасының микроқаржыландыру нарығының даму динамикасын талдау
2.1.Қазақстан Республикасының микроқаржыландыру нарығы бойынша ағымдағы жағдайын бағалау
2.2 Tengo ЖШС микроқаржы ұйымына қызметтік және қаржылық тұрақтылығын талдау
3.Микроқаржы ұйымдарының тұрақтылығын және Tengo микроқаржылық ұйымының тұрақтылығын арттыру шаралары
3.1.Қазақстан Республикасының микроқаржы секторының дамытудағы мемлекеттік шаралар жүйесі
3.2.Микроқаржы нарығының және микроқаржы ұйымдарының сыртқы бәсекеге қабілеттілігін арттыру тетіктері
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
АНЫҚТАМАЛАР
Осы диссертацияда келесі терминдер тиісті анықтамалармен пайдаланылған:
Микрокредиттік ұйымдар -- бұл микрокредит берумен айналысатын ұйымдар болып табылады.
Микроқаржыландыру деп дәстүрлі банктік қаржыландыруға қол жетімділігі жоқ микро- және шағын кәсіпкерлерге, сондай-ақ кедей адамдарға олардың өмір сүру деңгейін жақсарту, еңбекпен (өзін- өзі) қамтамасыз ету және кәсіпкерлікті дамыту үшін қаржылық қызметтер (микрокредит беру, микросақтандыру, микрожинақтау және т.б.) қатарын беру түсініледі.
Микроқаржы нарығы - әлеуетті сектор. Бұл секторға қаржылай шағын несие беретін ұйымдардан бөлек, онлайн-фирма, ломбард және несие серіктестіктері кіреді.
Микроқаржы ұйымы - коммерциялық ұйым болып табылатын, ресми мәртебесі әділет органдарында мемлекеттік тіркелумен және есептік тіркеуден өтуімен айқындалатын, микрокредиттер беру жөнiндегi қызметтi,
Микроқаржы нарығында пайыздық мөлшерлемелер - қарыз алушы микрокредит ретінде берілген қаражатты белгілі бір уақытқа (ай, тоқсан, жыл) қолданғаны үшін төлейтін, алынған микрокредиттің пайызы ретінде көрсетілетін сома.
Мемлекеттік несиелер - мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы несиелік қатынастар, нәтижесінде мемлекет белгілі бір мерзімге белгілі бір ақыға белгілі бір ақша сомасын алады, мемлекеттік бағалы қағаздарды сату, бюджеттен тыс несиелер түрінде жүзеге асырылады. қаражат және банктерден несие алу тәртібімен.
Нарықтық тепе-теңдік - өндірушілер мен тұтынушылардың түйісетін нүктесін табу арқылы нарықтық тепе-теңдік табылады: теңдестірілген баға ұсынылатын өнім саны оларды тұтынғысы келетін адамдар санына тең болатын бағаға сәйкес келеді.
ДИССЕРТАЦИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУДЕ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
МҚҰ - Микроқаржы ұйымы
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
АҚ - Акционерлік коғам
ЭЦҚ - Электронды цифрлық қолтаңба
БКБ - Бірінші кредиттік бюро
ҚР МКК - ҚР Мемлекеттік кірістер комитеті
АЕК - Айлық есептік көрсеткіш
FPD (First payment default) - Бірінші төлемді кешіктіру
ЖІӨ - Жалпы ішкі өнім
ДЭФ - Дүниежүзілік экномикалық форум
NPL (Non-Perfoming loan) - Тиісті емес несие
ХВҚ - Халықаралық валюта қоры
ШОБ субъектілері - шағын және орта бизнес субъектілері
ДСҰ - Дүниежүзілік сауда ұйымы
БЭК - Біріңғай экономикалық кеңістік
ЭЫДҰ - Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы
LCR (Least cost routing) - Өтімділікті жабу коэффициенті
NSFR (Net Stable Funding Ratio) - Таза тұрақты қорландыру коэффициенті
SREF (Supervisoty review and evaluation process) - Банк қабылдаған қаржылық тәуекелдерді тексеруге бағытталған дыл сайынғы процесс
IRIS (Insurance Regulary Information System) - Сақтандырды реттеудің ақпараттық жүйесі
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
1. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі, 2020 жыл.
2. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: Халық бірлігі және жүйелі реформалар - ел өркендеуінің берік негізі, пандемиядан кейінгі кезеңдегі экономикалық даму, 2021 жыл.
3. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі Бірінші бағдар жаңа экономикалық саясат, 2022 жыл.
4. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: Жаңа Қазақстан: жаңару мен жаңғыру жолы, 2022 жыл
КІРІСПЕ
Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу, бақылау және қадағалау туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес енгізілген ерекше реттеу режимі шеңберінде қызметін жүзеге асыратын микроқаржы ұйымдары қызметі соңғы он жылдықта нормативтік құқықтық актілерінің нормалары бойынша жұмыстарын атқарып келеді. Қазақстандағы микроқаржы ұйымдарының бір жағынан экономикалық жүйенің түбегейлі қайта құрылуынан, екінші жағынан жаңа ақпараттық технологиялардың енгізілуінен және қаржы нарықтарының жаhандануынан туындаған қарқынды өзгерістер кезеңін бастан кешуде. Түбегейлі нарықтық реформалар толқынында елдің экономикалық жүйесі түбегейлі өзгерді: екі деңгейлі құрылымға ие болды, микроқаржы ұйымдарының саны едәуір өсті, ал олардың барлығы өз қызметін нарықтық қағидаттарға негіздейді, бұл бәсекелестіктің дамуына жағдай жасайды.
Толыққанды нарықтық қатынастардың қалыптасуының қазіргі жағдайында несие қатынастарының аясы едәуір кеңейіп, несие қатынастарының аясы едәуір кеңейіп, несие салымдарының көлемі артып келеді, осылайша экономиканың дамуындағы несиенің рөлі артады. Жеке экономикалық бірліктердің қаражатты уақтылы алуы ғана емес, сонымен бірге тұтастай алғанда елдің экономикалық даму қарқыны несие механизмінің мекемелерге және халыққа несиелік қызмет көрсетуді ұйымдастыру, несие жүйесінің жұмыс істеуі экономикалық құрылымдарды дамытуда өте маңызды рөл атқарады. Ең алдымен, өнімді өндіру және сату процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етуде несиенің рөлі зор. Кәсіпорындарға, ұйымдарға және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілерге несие беру қажеттілігі өнімді сатудан түскен қаражаттың түсу уақыты әрдайым материалдық құндылықтарды сатып алуға, жалақы төлеуге және қызметтерге ақы төлеуге шығындар жасау қажеттілігінің пайда болу уақытына сәйкес келмейтіндігімен байланысты.
Тақырыптың өзектілігі кез келген мемлекеттің экономикалық және саяси жағдайларының үздіксіз өзгеріп отыруына байланысты қазіргі таңда микроқаржы ұйымдарының жалпы менеджмент жүйесінің негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Сондықтан дұрыс ұйымдастырылған микроқаржы ұйымдарының жүйесі тұрақтылығын қамтамасыз етумен қатар кездейсоқ шығындарын минимумға жеткізу процессін басқара отырып контрагенттер тарапынан өзіне деген сенімділікті арттыруға мүмкіндік беретін актуалды мәселелердің білі болып табылады. Микроқаржы ұйымдарында дұрыс ұйымдастырылған қаржы жүйесі тұрақтылықты, сенімділікті, төлем қабілеттілігін және оның тәуекелге икемділігін қамтамасыз етуі тиіс.
Зертеу нысаны микроқаржы ұйымдарының қызметі әр уақытта да белгілі бір тәуекелмен байланысты. Олар құрамы жағынан, әсер ету деңгейі мен шығу себептеріне байланысты несиелік, пайыздық, валюталық, инвестициялық, ликвидтік болып бөлінеді. Сондықтан зерттеу нысаны ретінде Tengo микроқаржы ұйымының қаржылай тұрақтылығына эконометрикалық талдау мәселері.
Зерттеу пәні Қазақстан Республикасындағы микроқаржы ұйымдарының тұрақтылығын қамтамасыз ету тетіктерін зерттеу және ретінде микроқаржыландыруды және микрокредит беруді зерттеу халықтың аз қамтылған санатына қаржылық қызметтер көрсететін микроқаржылық институттар қызметінің жалпы үлгерімділігін көрсету болып табылады.
Магистрлік диссертацияның мақсаттары мен міндеттері жүргізілген зерттеудің қаржылай құрылымы мен жүйелілігін көрсететін келесі міндеттерді тұжырымдауға және шешуге әкелді:
oo микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесін ұйымдастырудағы ең маңызды мәселелер - бұл жоспарлау, реттеу және бақылау қызметтеріне ғылыми - теориялық тұрғыдан анализ жасап, микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесінің негізгі элементтерін анықтау, бөлек тәуекелінің түрлері мен оларды басқару ерекшеліктерін көрсету, құрылымдық ұйымдастыру процесін анықтау;
oo Микроқаржы ұйымдарының ресурстық базасы және несиелеу әдістемесі бойынша бизнес - жоспар қорғау арқылы несие иеленуді талдау;
oo Кәсібін енді бастап жатқан азаматтар құжаттарын жинап, бірнеше салада несие алуға да мүмкіндіктер көрсетілгенін дәлелдеу;
oo Несиелеу әдістемесінің аясында бизнес-жоспарын қорғаған қазақстандықтар микроқаржы ұйымынан жылдық пайыздық мөлшерлемемен несие рәсімдей алатынын анықтау;
oo Қазақстан Республикасындағы микроқаржыұйымдарының мемлекеттік - жекешелік әріптестік, эконометрикалық жобаларының қазіргі жағдайының ерекшеліктері мен негізгі мәселелерін анықтау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы Ғылыми нәтижелердің жаңашылдық дәрежесі мәселені тұжырымдауда теориялық негіздеу және микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесін ұйымдастыру жобаларының тиімділігі бағаланды. Оларды топтастыруға мүмкіндік беретін іріктеу критерийлерін жетілдіруге бағытталған әдістемелік ережелерді әзірлеуден тұратындығы және микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесінің жобаларды басқару және олардың қаржылай қолдау тетіктерін бағалау бойынша тиімді шешімдер қабылдау үшін қажетті ақпаратты синтездеу, экономика үшін пайдалану шешімдері қарастырылды. Микроқаржы ұйымдарының несие шартының клиенттерге пайыздық мөлшерлемесі, ломбард және сақтандыру кепілдіктері бойынша қолайлы сегменттерді анықтау барысында. қазіргі таңда елімізде, көптеген шет елдердегі секілді, екі деңгейлі қаржылай қызмет жүйесі әрекет ететіндігі, микроқаржы ұйымдарының тұрақтылығын қамтамасыз ету тетіктері анықталып, микроқаржылық ұйымдарының экономикалық - қаржылай жағдайының ерекшеліктері, оларды мемлекеттік еттеу және пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыру қарастырылды. Зерттеу барысында қазіргі таңда көптеген клиенттерге ыңғайлысы микроқаржы ұйымдарының несиелік шарты болып табылғандықтан, микроқаржы ұйымдарының екінші төменгі деңгейін акционерлік банктер, яғни коммерциялық банктер құрайтыны, сонымен қатар бизнес бастамалар үшін депозит пен несие келісімшарттарының қолайлығы қарастырылды. Диссертациялық зерттеу кезінде, әлемдік қаржылық дағдарыс отандық коммерциялық банктердің осал тұстарын анықтап берді, және микроқаржылық ұйымдарының клиенттерге тиімділігі анықталды. Анықталғандай банк жүйесінің несиелік қоржының нашарлауы (банктердің өтімділігінің тапшылығымен қоса алғанда) жалпы банк секторының тұрақты қызмет етуіне және даму перспективасына ықпал ететін шешуші факторларға микроқаржылық ұйымдарының жылдам әрі сенімді қызметі болып табылады. Микроқаржы ұйымдарының несиелік қоржынына, сапасына және оның қаржылық жағдайына әсер ету деңгейіне басты көңіл бөлуді жөн көрдік. Бұл жағдайда микроқаржылық ұйымдар қызметінің және бағдарлама клиенттерінің өмір сүру деңгейін арттырумен байланысты қаржылық көрсеткіштерден туындаған экономикалық әсердің үйлесімін анықтау жүргізілді. Микроқаржыландыру үй шаруашылығы мен жеке дара кәсіпкерліктің жыл сайынғы табысының деңгейін біртіндеп көтере отырып, клиенттердің әлеуметтік жағдайын ескере келе кедейшіліктің тамырын жоюға ықпал етуі мүмкін екендігі бойынша дәлелдеу жүргізілді.
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздері диссертациялық зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі тұтастай алғанда микроқаржылық ұйымдарының әлеуметтік - экономикалық дамуындағы және оның микроқаржы нарығында пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыру, сонымен қатар оның қаржылай тұрақтылығын арттыру шараларын құрайтын жобалардың стратегиялық рөлімен айқындалатын микроқаржы секторын дамытудағы инвестициялық жобаларды бағалау әдістерін жетілдіру болып табылады. Микроқаржылық нәтижелерді бағалау және негіздеу, олардың тиімділігі экономикалық, несиелік жүйесі бойынша талдау әдістеріне негізделген.Нарықтық экономиканың субъектілері бойынша осы диссертациялық зерттеуде пайдаланылған статистикалық көрсеткіштер Департаменттер, жергілікті әкімдіктер деңгейінде, одан кейін республикалық деңгейде қарастырылды: ұлттық компаниялар, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, ҚР Ұлттық экономика министрлігі және микроқаржы және қаржы ұйымдары т.б. Микроқаржы - экономикалық ғылымдағы заманауи инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау үшін инвестициялық саясат, елдің инвестициялық ахуалы және эволюциялық динамизмнің жаңартылған процестері сияқты кеңейтілген тұжырымдамалық тұжырымдамалар пайдаланылды. Бұл өз кезегінде зерттеушілерді несиелік талдаудың жаңа әдістері мен қызметтерін, ұзақ мерзімді жобалардың тиімділігін бағалаудың жеке және жалпы көрсеткіштерін іздеуге және дамытуға белсенді түрде ынталандырады. Бұл ретте микроқаржыұйымдарының қаржылай нарығы бойынша есептелінетін несиелік келісімдерді тұтастай алғанда және инвестициялық қызмет субъектілерінің әрқайсысы тұрғысынан бағалауды жақсарту бірдей қажет.
Диссертациялық зерттеудің теориялық маңыздылығы қабылданған шешімдердің сапасын арттыратын және мемлекеттегі микроқаржылық экономиканың дамуы мемлекет пен жекеменшік микроұйымдардың арасындағы байланысты құрудың маңызды құралына айналдыратын жобалардың тиімділігін бағалау әдістемесін әзірлеуде болып табылады. Дүниежүзілік экономикалық форумның Ғаламдық бәсекеге қабілеттілік туралы есебіне сәйкес Микроқаржы нарығының дамуы факторы бойынша Қазақстан Республикасы 148 елдің ішінен 103-орынды иеленді. Демек, ҚР Бойынша микроқаржы ұйымдарының қызметі өзекті және ыңғайлы, себебі ұйым нарық депозиттерін алға тарта отырып, тұтынушылық несиелеу қызметін де ұсына алады. Әрбір микроқаржылық ұйымның жеке тұлғаларының клиенттік базасы 100 000 - нан асады, олардың қажеттілктері үшін 200 000 - нан астам несиелік шоттар ашылады. 400 - ден астам республика бойынша терминалдар, кассалар орнатылады. Коммерциялық микроұйымның негізгі міндеттерінің бірі, компанияның дұрыс имиджін қалыптастыру және жаңа клиенттерді тарту және бар клиенттік базаны сақтап қалу мақсатында клиенттік аудиторияға кері байланыс беруде екенін негізге алу. Жұмыстың практикалық маңыздылығы барлық нәтижелер микроқаржылық ұйымдардың экономикалық тиімділігін арттыру үшін қолданылуы және бірнеше көрсеткіштер бойынша жобаны басқару.
Диссертацияда әзірленген қағидаларды, әдістерді қолдану бірнеше оңтайлылық критерийлері негізінде сыртқы орта туралы ақпараттың жеткіліксіз ашықтығымен қабылданған шешімдердің объективтілігін және жобаларды басқарудың экономикалық тиімділігін арттырады.
Зерттеу нәтижелерін апробация жасауда нәтижелері мен негізгі ұсыныстары халықаралық ғылыми - практикалық конференциялардың секциялық отырыстарында баяндалды.
Әзірленген мәселелердің арнайы әдебиеттегі дәрежесі экономикалық және ғылыми әдебиеттерде микроқаржылық ұйымдарының несиелік жобаларын тиімдісін таңдау, бағалау және ілгерілету жүйесін қалыптастырудың теориялық және практикалық тәсілдері әлі толық әзірленбеген. Қазақстан Республикасындағы микроқаржы ұйымдарының тұрақтылығын қамтамасыз ету тетіктері бойынша жобаларды таңдау және тиімділігін бағалау әртүрлі факторлардың әсерінен болатын күрделі процесс. Тартылатын ресурстар көздері құрылымының мемлекет пен кәсіпкерлердің, банктермен микроқаржылық ұйымдарының арасындағы жобаларының тиімділігіне әсер ету дәрежесін, сараланған дисконттау мөлшерлемелерін, несиелік әдістерді қолдану мүмкіндігін шектейтін және әсер етуді күшейтетін ерекше емес тәуекелді бағалауға жеткіліксіз назар аударылады. Ұсынысты қысқарту жағдайында микроұйым жобаларының портфелін қалыптастыру кезінде іріктеу критерийлерін анықтау мәселесі шешуші мәселе болып табылады.
Микроқаржыландыру ұйымдарының жұмысын бағалау бойынша жасалынған талдауларда жобаларының тиімділігін бағалау жүйесін қалыптастыру мәселелері мен мәселелері алыс және жақын шетел ғалымдары, отандық ғалымдар тарапынан кеңінен зерттелді және әлі де зерттелуде. Әр уақытта бұл мәселе К.Линдер мен Э.Савас, американдық профессор П.Розенау, В.Г. Варнавский мен Милославский В.Г. сияқты белгілі батыстық экономистердің еңбектерінде қарастырылды.
Магистрлік жұмыстың құрылымы сенімділігі мен тестілеу нәтижелерінің дәрежесі диссертация тақырыбы бойынша жалпы көлемі 0,7 б.п. болатын 2 жұмыс жарық көрді. Диссертацияның құрылымы мен көлемі бойыншы: диссертация кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Жұмыс 87 бетте ұсынылған.
1.1 Микроқаржы нарығының негізгі сипаттамалары, ресурстық базасы және несиелеу әдістемесі
Микрокредиттік ұйымдар -- бұл микрокредит берумен айналысатын ұйымдар болып табылады.
2006 жыл әлемдегі микрокредит беру саласындағы жоғары жетістіктерді тану жылы болды, осы жылы әлемнің Нобель сыйлығы пайда болған сонау заманнан бері алғаш рет оның лауреаты кедейшілікпен күрес, кәсіпкерлікті дамыту және экономикалық өсімді арттыру бойынша халықаралық іске қомақты үлес қосқаны үшін Бангладеш Экономика профессоры және банкир Мұхаммед Юнус және ол құрған Гремин банк болды. Нобель Комитетінің ресми дәлелдемесі бойынша Мұхаммед Юнус ... осындай немесе өзгедей себептермен, ол оны немен төлейтінін білмейтіндіктен, жағдайы немесе жылжымайтын мүлігі жоқ болғандықтан қалыпты банктік кредит ала алмайтын адамдарға микрокредиттер бере отырып айрықша пайдалы қызметпен айналысады.... Бүгінгі күні Мұхаммед Юнустың тәжірибесі барлық әлем бойынша таратылған. [1]
Халықаралық тәжірибемен микроқаржыландыру -- кедейшілік деңгейін төмендету және микро- және шағын кәсіпкерлікті дамыту есебінен экономикалық өсімді ынталандыру үшін тиімді құрал болғандығы дәлелденген.
Микроқаржыландыру деп дәстүрлі банктік қаржыландыруға қол жетімділігі жоқ микро- және шағын кәсіпкерлерге, сондай-ақ кедей адамдарға олардың өмір сүру деңгейін жақсарту, еңбекпен (өзін- өзі) қамтамасыз ету және кәсіпкерлікті дамыту үшін қаржылық қызметтер (микрокредит беру, микросақтандыру, микрожинақтау және т.б.) қатарын беру түсініледі.
Микроқаржы ұйымы - коммерциялық ұйым болып табылатын, ресми мәртебесі әділет органдарында мемлекеттік тіркелумен және есептік тіркеуден өтуімен айқындалатын, микрокредиттер беру жөнiндегi қызметтi, сондай-ақ осы Заңмен рұқсат етілген қосымша қызмет түрлерін жүзеге асыратын заңды тұлға.
Микроқаржы нарығы - әлеуетті сектор. Бұл секторға қаржылай шағын несие беретін ұйымдардан бөлек, онлайн-фирма, ломбард және несие серіктестіктері кіреді. 2021 жылы барлық банктік емес ұйымды лицензиялау толық аяқталды. Басқарушы құрамға біліктілік талаптары қойылды, қаржылық орнықтылық нормативтері бекітілді, қарыздық жүктемені шектеу бойынша шаралар қабылданып, займды беру қауіпсіздігіне байланысты техникалық талаптар қабылданды. Сөйтіп, сала бұған дейінгі сенімсіз көзқарастан арылып, толық нарыққа айналды. [2]
Микроқаржы ұйымдарының нарық тұжырымдамасы өте ескі және тіпті ақшадан бұрын пайда болған. Бұрын бұл алмасулар айырбастау арқылы жүзеге асырылатын және белгілі бір өнімнің құнын, мысалы, олардың салмағы, мөлшері мен функционалдығын анықтау әдістері болған.
Қазіргі уақытта нарық элементтері аз өзгерді, мысалы ұсынылатын өнімдердің болуы және оларды алуға мүдделі сектор. Бұл қоғамның маңызды бөлігі және экономика денсаулығы үшін өте маңызды болғандықтан, нарық зерттелді, өлшенді, талданды, тіпті болжауға тырысты.
Микроқаржыландыру экономикалық дамудың өзінің тиімділігін әлемнің көптеген елдерінде дәлелдеген құралы болып табылады. Әдетте, микроқаржыландыру мынадай міндеттерді шешуге бағытталған:
1. бастауыш кәсіпкерлерді қаржыландыру;
2. қаржыландырудың сыртқы көздеріне үлкен емес бизнес иелері -- кәсіпкерлердің және дәстүрлі банктік кредит беруді пайдалану мүмкіндігі жоқтардың қол жеткізілімін кеңейту;
3. өз бизнесін ашқысы келетін, бірақ ақша қаражатын алудың дәстүрлі көздеріне қол жетімділігі жоқ халықтың әлеуметтік аз қамтылған жіктерін қаржыландыру.
Бұл жерде табыс деңгейі төмен, жұмыссыздар және кәсіпкер-әйелдер туралы әңгіме болып отыр.
Микроқаржыландыруды және микрокредит беруді зерттеу халықтың аз қамтылған санатына қаржылық қызметтер көрсететін микроқаржылық институттар қызметінің жалпы үлгерімділігін көрсетеді. Бұл жағдайда микроқаржылық ұйымдар қызметінің және бағдарлама клиенттерінің өмір сүру деңгейін арттырумен байланысты қаржылық көрсеткіштерден туындаған экономикалық әсердің үйлесімі байқалады. Микроқаржыландыру үй шаруашылығы мен жеке дара кәсіпкерліктің жыл сайынғы табысының деңгейін біртіндеп көтере отырып кедейшіліктің тамырын жоюға ықпал етуі мүмкін. [3]
Микроқаржыландырудың халықтың өмір сүру деңгейіне оң әсер етуінің негізгі көрсеткіштері мыналар болып табылады:
1. Қарыз алушылардың ұтқырлығын арттыру;
2. Олардың экономикалық қауіпсіздігі;
3. Олар жасайтын сатып алулар мен тұтынатын қызметтерінің көлемі мен құнының өсімі; Отбасындағы беделінің өсуі;
4. әртүрлі әлеуметтік-саяси бағдарламаларға және т.б. тарту.
Микроқаржы ұйымдарының ресурстық базасы және несиелеу әдістемесі бойынша бизнес - жоспар қорғау арқылы несие иеленуді мысалға алатын болсақ, микроқаржы ұйымдарының ресурстық базасында (МҚҰ) барлық облыс пен аудан орталығында несие алуға өтінім қабылдауды бастайды. Кәсібін енді бастап жатқан азаматтар құжаттарын жинап, бірнеше салада несие алуға да мүмкіндіктер көрсетілген. Несиелеу әдістемесінің аясында бизнес-жоспарын қорғаған қазақстандықтар микроқаржы ұйымынан жылдық пайыздық мөлшерлемемен несие рәсімдей алады.
Алайда МҚҰ мынадай несие бермейді:
- тұтынушылық мақсатқа;
- бұрын алған несиеніі өтеу, несие берешегін қайта қаржыландыру;
- жылжымайтын тұрғын үй, жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскелерін сатып алу.
Шағын несиені 5 жылға, ал мал шаруашылығы саласында 7 жылға дейінгі дейін рәсімдеуге болады. 2021 жылы ауылдық елді мекендер мен шағын қалалар үшін қарыздың ең жоғары сомасы 7,2 млн теңге (2,5 мың АЕК), қалалар мен моноқалалар үшін 18,9 млн теңгеге дейін (6,5 мың АЕК), Шымкент, Ақтау, Атырау қалаларында 23,3 млн теңгеге дейін (8 мың АЕК-ке дейін) беріледі.
Тұтынушылар арнайы бағдарлама арқылы қатысушының микронесие бойынша міндеттемелерін бұзуы себебінен алынатын комиссия, жарна немесе өзге де төлемдерді қоспағанда, МҚҰ бойынша Бастау Бизнес жобасы ұсынылған, бағдарлама түлектерінің микронесиесіне байланысты қандай да бір комиссия, жарна немесе өзге де төлем алынбайды. [4]
Жол картасы аясында бөлінген қаражат - Бастау Бизнес бойынша жобаның қатысушыларына арналған және үлкен артықшылықтардың бірі болып саналады. Өңірлік палаталар мен аумақтық филиалдардың желісі несие алушылар үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз етеді және ісін жаңа бастаған кәсіпкерлер мен бизнес бастамасы бар тұлғалардың уақытын үнемдейді. Кеңесшілер өтінім беруге, құжаттар пакетін дайындауға және микроқаржы ұйымының ақпараттық жүйесінде қарыз алушының сауалнамасын толтыруға көмектеседі. Әлеуетті қарыз алушылардың жайлылығын және күрделі санитарлық-эпидемиологиялық жағдайды қамтамасыз ету үшін Палата кеңесшілерімен байланыс уақыты азайтылды және негізгі жұмыс арнайы ақпараттық жүйе арқылы жүргізілетін болады. Қаржыландыруға өтініш беру үшін мына құжаттар қажет:
1. Белгіленген нысандағы микронесие беруге өтініш және клиенттің анкетасы.
Өңірлік кәсіпкерлер палатасындағы кеңесшілер барлық қажетті құралмен қамтамасыз етеді және құжаттарды толтыруға көмектеседі. Өтініш беру процесі барынша автоматтандырылған. Бұл кейбір деректі жинауды жеңілдетеді.
2. Жеке кәсіпкерліктізаңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәлік.
Жеке кәсіпкерлікті тіркеу электрондық цифрлық қолтаңбаны (ЭЦҚ) пайдалана отырып, elicence.kz интернет порталында жүргізіледі.
Ол үшін:
- жеке кәсіпкер ретінде қызметтің басталғаны туралы хабарлама жіберу;
- жеке кабинетте тіркеу туралы талон алу керек.
Сондай-ақ, өңірдегі Мемлекеттік кірістер департаментінде тіркеуге болады. Ол үшін тек жеке куәлік керек.
Жеке кәсіпкерлікті тіркеу қызметі - тегін және тіркеу 1 күнде жүргізіледі.
- Өтінім берушінің жеке куәлігі.
- Қарыз алушыға кредиттік бюроның есебі (несие тарихы).
Несиелік өтінімді мақұлдау үшін МҚҰ қызметкері несиелік есепті қарауы керек.Несиелік есеп - заңды немесе жеке тұлғаның аяқталған және қолданыстағы міндеттемелері туралы ақпаратты қамтитын, сондай-ақ олардың міндеттемелерінің орындауын көрсететін құжат.
Несие есебін egov.kz порталынан мына сілтеме арқылы алуға болады.
oo Микроұйымдардың және ҚР ҚМ Мемлекеттік кірістер комитетінің берешек жоқтығы туралы анықтамалары.
Мемлекеттік органдардың анықтамалары қарыз алушының электрондық-цифрлық қолтаңбасын (ЭЦҚ), оның ішінде БКБ (Бірінші кредиттік бюро) пайдалана отырып, өтінім берілген жерде онлайн режимде ресімделеді. Екінші деңгейдегі банктерден анықтамаларды банктердің кез келген бөлімшесінен алу керек.
oo Кепілмен қамтамасыз етуге арналған құжаттар.
Несиені ресімдеу үшін кепіл мүлкіне құқық белгілейтін құжаттармен, мысалы, мүлікті сатып алу-сату шарты, техникалық паспорт, жер акті, бағалау туралы тәуелсіз есеп және т.б. ұсыну қажет.[5]
Сонымен қатар ескерте кетейік, бизнес түріне байланысты МҚҰ талаптарына сәйкес қосымша құжаттар сұралуы мүмкін.
Егер сіз микроқаржы ұйымы жоқ ауылдық жерде тұрсаңыз, Өңірлік кәсіпкерлер палатасына барып, сол жерде өтінім қалдыруға болады. МҚҰ кеңсесіне барудың қажеті жоқ. Айта кетейік, мемлекет басшысының Еңбек мемлекеттік бағдарламасының құралдарын қайта қарау және микроқаржыландыруды дамыту қажеттігі туралы берген тапсырмаларын іске асыру аясында мемлекеттік органдар, ұйымдар және Атамекен Ұлттық кәсіпкерлер палатасы бірлескен жұмыс жүргізді. Бүгінде Еңбек жұмыспен қамту жол картасына сәйкес несиелеу шарттары анықталып, шағын кәсіпкерлікті дамытуға 22,5 млрд теңге бөлінді. Жақын арада бұл қаражат өңірлерге түседі. Сонымен қатар, осы жылдың шілдесінен бастап жергілікті атқарушы органдар мен Ұлттық кәсіпкерлер палатасының қатысуымен Микроқаржы ұйымдары несие алуғы өтінімдерді қабылдап жатыр. Анықтама ретінде: 2021 жылы Жұмыспен қамтудың 2020-2021 жылдарға арналған жол картасы бағдарламасы аясында Бастау Бизнес қатысушыларының жобаларын қаржыландыру үшін 22,5 млрд теңге бөлінді. [6] 2016 жылы микроқаржы ұйымдары Маңғыстау, Тараз, Қостанай, 2018 жылы Павлодар және Қарағанды қалаларында жұмыс істеді. Нұр-Сұлтан және Алматы қалаларын қоспағанда, барлығы 15 МҚҰ ашылды. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінен басқа, елде қызмет ететін барлық қызмет көрсету орталықтары қаржы жүйесінің екіншілік деңгейін білдіреді және екінші деңгейлік банктер немесе қаржылай қызмет көрсету орталықтары болып табылады. Екінші деңгейлі банктердің әрекеттерінің заңдық негізі болып - 1995 жылдың 31 тамызындағы №2443 "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк әрекеттері туралы" Заңы табылады. Осы заңға сәйкес, Қазақстандағы екінші деңгейлік банк жеке меншіктен тәуелсіз коммерциялық әрекетті жүзеге асырушы заңды тұлға болып табылады, оның қызмет етуінің негізгі мақсаты - пайда табу болмақ. Екінші деңгейлік микроұйымдар немесе қаржылай қызмет көрсету орталықтары Қазақстанның аумағында, сол сияқты оның шекарасынан тыс жерлерде өздерінің филиалдары мен өкілдіктерін ашуға құқылы. 2022 - 2023 жылғы экономикалық есептеулер бойынша қазіргі таңда ҚР - да 36 микроұйым бар. Оның басым бөлігін банкротқа ұшыраған банктер құрайды.
1.2 Микроқаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыру
Микроқаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеуде микрокредиттер беру жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруға байланысты қоғамдық қатынастарды реттеу. Микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдарды құрудың және қайта ұйымдастырудың, микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың құқықтық жағдайының, қызметiнiң ерекшелiктерiн белгiлеп, сондай-ақ микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдарды мемлекеттік реттеудің, олардың қызметін бақылаудың және қадағалаудың ерекшелiктерiн айқындайды. [7]
Микроқаржылық қызметі туралы ҚР 2012 жылғы 26 қарашадағы 56 заңы 1-бап бойынша, осы заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық - құқықтық жүйесіне сүйене отыры, осындай жалпы ережелерге тоқталады:
1. ) кредиттiк дерекнама - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйым әрбiр қарыз алушыға қалыптастыратын құжаттар мен мәлiметтер;
2) қарыз алушы - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйыммен микрокредит беру туралы шарт жасасқан жеке немесе заңды тұлға;
3) микрокредит - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйым қарыз алушыға осы Заңда айқындалған мөлшерде және тәртiппен ақылылық, мерзімділік және қайтарымдылық шарттарымен Қазақстан Республикасының ұлттық валютасында беретiн ақша;
4) микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйым - микрокредиттер беру жөніндегі қызметті жүзеге асыратын микроқаржы ұйымы, кредиттік серіктестік, ломбард;
5) микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымның ірі қатысушысы - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымның жарғылық капиталына қатысу үлестерінің немесе дауыс беретін (артықшылықты акцияларды шегере отырып) акцияларының он немесе одан көп пайызын тікелей немесе жанама иеленетін жеке немесе заңды тұлға;
5-1) мінсіз іскерлік бедел - өтелмеген немесе алынбаған сотталғандының болмауы, оның ішінде қаржы ұйымының, банк және (немесе) сақтандыру холдингінің басшы қызметкері лауазымын атқару және қаржы ұйымының ірі қатысушысы (ірі акционері) болу құқығынан өмір бойына айыру түрінде қылмыстық жаза қолдану туралы заңды күшіне енген сот шешімінің болмауы;
5-2) өтініш беруші - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымға микрокредит алуға өтініш берген жеке немесе заңды тұлға;
6) сервистік компания - "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 36-1-бабы 4-тармағының бірінші бөлігінде және (немесе) осы Заңның 9-1-бабы 5-тармағының бірінші бөлігінде аталған тұлғамен жасалған банктік қарыз шарттары және (немесе) микрокредит беру туралы шарттар бойынша құқықтарды (талаптарды) сенімгерлік басқару шарты (бұдан әрі - сенімгерлік басқару шарты) шеңберінде банктік қарыз шарттары және (немесе) микрокредит беру туралы шарттар бойынша құқықтарды (талаптарды) сенімгерлік басқару бойынша, оның ішінде банктік қарыз шартының және (немесе) микрокредит беру туралы шарттың талаптарын өзгерту бойынша, өзімен сенімгерлік басқару шарты жасалған тұлғаның мүдделерін сотта білдіру бойынша, борышкерден ақша және (немесе) өзге де мүлік қабылдау бойынша өкілеттіктерге және осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында және сенімгерлік басқару шартында көзделген өзге де өкілеттіктерге ие болған, бас банктің күмәнді және үмітсіз активтеріне ие болатын банктің еншілес ұйымы, коллекторлық агенттік;
6-1) уәкілетті орган - қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеуді, бақылау мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган.
Микроқаржылық қызмет, микрокредиттер беру тәртібі мен шарттарына: Микроқаржылық қызметке кредиттік серіктестіктердің өз қатысушыларына микрокредиттер беру жөніндегі қызметі, ломбардтардың жеке тұлғаларға жеке пайдалануына арналған жылжымалы мүлкін кепілге қойғыза отырып республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген айлық есептік көрсеткіштің сегіз мың еселенген мөлшерінен аспайтын мөлшерде бір жылға дейінгі мерзімге микрокредиттер беру жөніндегі қызметі, микроқаржы ұйымдарының жеке және (немесе) заңды тұлғаларға республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген айлық есептік көрсеткіштің жиырма мың еселенген мөлшерінен аспайтын мөлшерде қамтамасыз етілетін не қамтамасыз етілмейтін микрокредиттер беру жөніндегі қызметі жатады. [8]
Микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдар көрсетілген қызметтен басқа Қазақстан Республикасының резиденттерінен және бейрезиденттерінен қарыз тарту, өз активтерін бағалы қағаздарға және өзге де қаржы құралдарына инвестициялау, микрокредиттер беру жөніндегі қызметке байланысты мәселелер бойынша консультациялық қызметтер көрсету, өз мүлкін мүліктік жалға (жалдауға) беру, ақпарат жеткізгіштердің кез келген түрінде микроқаржы ұйымдары қызметінің мәселелері бойынша арнаулы әдебиетті өткізу және бірнеше операцияларды жүзеге асыруға құқылы. Төлем агентінің және қосалқы төлем агентінің функцияларын жүзеге асыра алады және Қазақстан Республикасы резидент-сақтандыру ұйымдарының атынан және тапсырмасы бойынша сақтандыру агенті ретінде сақтандыру шарттарын жасасу да бір қызметіне жатады.[9]
Сонымен қатар, микроқаржылық нарықта факторингтік операциялар деп тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) сатып алушыдан төлем жасамау тәуекелін қабылдай отырып, төлемді талап ету құқықтарын сатып алу айта аламыз. Форфейтингтік операциялар (форфетирлеу) дегеніміз - тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) сатып алушының борыштық міндеттемесін сатушыға айналым түспейтін жолмен вексель сатып алу арқылы төлеу. Кепілдіктерді, кепілгерліктерді және ақшалай нысанда орындауды көздейтін өзге де міндеттемелерді беру жалпы қызметтердің біріне жатады. Микроқаржы ұйымы жақсарту талаптарын қолданған жағдайда, қарыз алушы микрокредит беру туралы шартта көзделген тәртіппен микрокредит беру туралы шарт талабының өзгергені туралы хабардар етіледі.
Микрокредит беру туралы шарт бойынша міндеттемелерді орындауды қамтамасыз ету болып табылған кепіл мүлкі оған өндіріп алуды қолдану нәтижесінде микроқаржы ұйымының меншігіне өткен жағдайда, микроқаржы ұйымы көрсетілген мүлік микроқаржы ұйымының меншігіне өткен күннен бастап үш жыл ішінде сауда-саттық (аукцион) өткізу арқылы осындай мүлікті өткізуге міндетті. Жер учаскесін өткізу мерзімі Қазақстан Республикасының Жер кодексінде көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып та айқындалады. [10] Микрокредит беру туралы шарттарға:
1. Микрокредит беру туралы шарт мәміленің жазбаша нысанына қойылатын Қазақстан Республикасы азаматтық заңнамасының талаптары ескеріле отырып жасалуы;
2. Микроқаржы ұйымы жасаған микрокредит беру туралы шарт жөніндегі ақпарат Қазақстан Республикасының кредиттік бюролар және кредиттік тарихты қалыптастыру туралы заңнамасында айқындалған талаптарда мемлекет қатысатын кредиттік бюроға міндетті түрде берілуге жатады;
3. Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында белгіленген талаптар ескеріле отырып, уәкілетті органның нормативтік құқықтық актісімен микрокредит беру туралы шарт жасасу тәртібі, оның ішінде шарттың және микрокредиттің толық құны (микрокредит бойынша артық төлем сомасы, микрокредит нысанасы) туралы ақпаратты қамтитын бірінші бетінің мазмұнына, ресімделуіне, микрокредит беру туралы шарттың міндетті шарттарына қойылатын талаптар, сондай-ақ микрокредитті өтеу кестесінің нысаны бекітіледі.
Микрокредит беру туралы шарт бойынша міндеттемені орындау мерзімін өткізіп алған жағдайда, микроқаржы ұйымы ұсынған жақсартатын жағдайларда микрокредит беру туралы шарттың қолданылу мерзімін ұлғайту арқылы төлемді кейінге қалдыру қарыз алушының өтініші бойынша міндетті түрде жүргізілсе, қолданылмайды. Бұл ретте, микрокредит беру туралы шарттың қолданылу мерзімін ұлғайту жүзеге асырылатын жалпы мерзім күнтізбелік қырық бес күннен аспауға тиіс.
1.3 Микроқаржыландыру тәуекеліне ықпал ететін факторлар және микроқаржыландыру процесіне банктеердің қатысу ерекшеліктері
Микроқаржы нарығында пайыздық мөлшерлемелер - қарыз алушы микрокредит ретінде берілген қаражатты белгілі бір уақытқа (ай, тоқсан, жыл) қолданғаны үшін төлейтін, алынған микрокредиттің пайызы ретінде көрсетілетін сома. Берілген қарыздан түсетін жалпы пайданың көлемі негізгі сомаға, пайыздық мөлшерлемеге, төлеу жиілігіне және берілген мерзімге байланысты. Бұл қарыз беруші қарыз алушыға пайда үлесі ретінде төлететін берілген соманың бөлігі деп анықталып, әдетте жылдық пайыз ретінде көрсетіледі. Пайыздық мөлшерлеме - микроұйым немесе басқа қарыз беруші қарыз алушыға төлеуге міндетейтін мөлшерлеме. Немесе, бұл - микроұйымдардың салымшыларына өздерінің қаражатын шотта сақтағаны үшін төлейтін мөлшерлемесі. Ал, ақша теориялары тұрғысынан, пайыздық мөлшерлеме - бұл ақшаның жинақ қаржысы ретіндегі құны болып табылса, пайыздық табыс дегеніміз - бұл капиталды әртүрлі түрде (көмек қарыз, кредит) қарызға беруден түсетін немесе құнды қағаздарға құйылған инвестициялардан түсетін пайда. Жылдық пайыздық мөлшерлеме - бір жыл шіндегі пайыздық мөлшерлеме болып табылады. [11]
Пайыздық мөлшерлем төмендегі факторларға байланысты өзгеріп отырады:
1.Қарызға берілген негізгі соманың валютасы
2.Салымды өтеуге дейінгі мерзім
3.Қарыз алушының қабылданған дефолт ықтималдығы
4.Нарықтағы сұраныс пен ұсыныс
Және тағы да басқа факторлар болуы мүмкін. Мысалы, тұтынушы өзінің бизнесіне арналған мүлік сатып алу үшін микроұйымнан қарызға капитал алады. Өз кезегінде, микроұйым компанияға мөлшерлеме төлетеді. (қарыз беруші алынған жаңа мүлікке байланысты өзінің құқықтарын да талап етуі мүмкін). Пайыздық мөлшерлемелердің нысандары ақша-кредит саясатының маңызды құралы болып табылады және инвестиция, инфляция және жұмыссыздықсияқты айнымалылармен жұмыс істеу барысында ескеріледі. Мемлекеттердің орталық микроұйымдары әдетте мемлекет экономикасындағы инвестиция мен тұтынуды өсіруді қалаған кезде пайыздық мөлшерлемелерді төмендетеді. Алайда, төмен пайыздық мөлшерлеме макроэкономикалық саясат ретінде қауіпті болып, инвестициялардың үлкен бөлігі жылжымайтын мүлік пен қор нарығына құйылатын экономикалық көпіршіктің пайда болуына әкеп соғуы мүмкін. Сондықтан, пайыздық мөлшерлеме реттеулері экономикалық қызметтің саулығына байланысты инфляцияны нысандалған ауқымда сақтау үшін немесе экономикалық серпінге байланысты пайыздық мөлшерлемені экономикалық өсіммен қатар шектеу үшін жасалған. Соңғы жылдары пайыздық мөлшерлемелер ұлттық үкіметпен немесе орталық микроұйымдар арқылы өзгертіліп және орнатылып отырған. Мысалы, Англия Банкінің базалық пайыздық мөлшерлемесі 1989-2009 жылдар аралығында 0,5 %-дан 15 %-ға дейін өзгеріп отырса, АҚШ-тың федералдық қоры бойынша федералдық резервтік мөлшерлемесі 1954 жылдан бастап 2008 жылға дейін 0,25 %-дан 19 %-ға дейін ауытқып отырған, ал Германияда пайыздық мөлшерлемелер 1920 жылдарда 90 %-ға жуық болып 2000 жылдарда шамамен 2 %-ға дейін түскен. Шектен тыс инфляциялық шиыршықты жеңуге әрекет жасау кезінде Зимбабве резервтік банкі несиелерге қатысты пайыздық мөлшерлемелерді 800 %-ға дейін көтерген. [12]
Негізгі микрокредиттер үшін пайыздық мөлшерлеме 1970 жылдардың аяғында және 1980 жылдардың басында тіркелген мөлшерінен әлдеқайда жоғары болған - 1800 жылдан бастап болған АҚШ-тың алдыңғы пайыздық мөлшерлемелерінің шыңдарынан да, 1700 жылдан бастап болған Британдық шыңдардан да, немесе 1600 жылдан бастап болған Голландық шыңдардан да жоғары; замануи капитал нарықтары пайда болғандықтан, осы кезеңдегідей жоғары ұзақ мерзімді пайыздық мөлшерлемерел енді ешқашан болмайды. Заманауи капитал нарықтарына дейін, жинақ салымдары кем дегенде 25 % және ең жоғары 50 % жылдық пайдаға жете алатын кейбір шоттар болған.
Соңғы жылдары пайыздық мөлшерлемелер ұлттық үкіметпен немесе орталық микроұйымдар арқылы өзгертіліп және орнатылып отырған. Мысалы, Англия Банкінің базалық пайыздық мөлшерлемесі 1989-2009 жылдар аралығында 0,5 %-дан 15 %-ға дейін өзгеріп отырса, АҚШ-тың федералдық қоры бойынша федералдық резервтік мөлшерлемесі 1954 жылдан бастап 2008 жылға дейін 0,25 %-дан 19 %-ға дейін ауытқып отырған, ал Германияда пайыздық мөлшерлемелер 1920 жылдарда 90 %-ға жуық болып 2000 жылдарда шамамен 2 %-ға дейін түскен. Шектен тыс инфляциялық шиыршықты жеңуге әрекет жасау кезінде Зимбабве резервтік банкі несиелерге қатысты пайыздық мөлшерлемелерді 800 %-ға дейін көтерген.
Негізгі микрокредиттер үшін пайыздық мөлшерлеме 1970 жылдардың аяғында және 1980 жылдардың басында тіркелген мөлшерінен әлдеқайда жоғары болған - 1800 жылдан бастап болған АҚШ-тың алдыңғы пайыздық мөлшерлемелерінің шыңдарынан да, 1700 жылдан бастап болған Британдық шыңдардан да, немесе 1600 жылдан бастап болған Голландық шыңдардан да жоғары; замануи капитал нарықтары пайда болғандықтан, осы кезеңдегідей жоғары ұзақ мерзімді пайыздық мөлшерлемерел енді ешқашан болмайды.
Заманауи капитал нарықтарына дейін, жинақ салымдары кем дегенде 25% және ең жоғары 50 % жылдық пайдаға жете алатын кейбір шоттар болған.
Пайыздық мөлшерлеме өзгерістерінің себептері: Саяси қысқа мерзімді пайдаға Пайыздық мөлшерлемелерді төмендету экономикаға қысқа мерзімді үдеу бере алады. Қалыпты жағдайларда, көптеген экономисттер пайыздық мөлшерлемелерді қысқарту экономикалық қызметте кейін инфляцияның әсерінен өтелетін тек қысқа мерзімді пайда әкеледі деп ойлайды. Жылдам үдеу сайлауға әсер етуі мүмкін. Экономисттердің көпшілігі саясаткерлердің ықпалын шектеу үшін тәуелсіз орталық банктерді қолдайды.
Кейінге қалдырылған тұтыну: Ақша қарызға алынған кезде, қарыз беруші ақшаны тұтыну тауарларына жұмсауды кейңнге қалтырады. Бір уақытты артық көру теориясына сәйкес, адамдар тауарларды қазір тұтынудан гөрі кейін тұтынуды артық көргендіктен, еркін нарықта оң пайыздық мөлшерлеме болады.
Инфляциялық болжал: Көптеген мемлекет экономикаларында жалпы айтқанда инфляция байқалады, яғни берілген ақша көлемі болашақта қазірге қарағанда азырақ тауар сатып алады. Қарыз алушы қарыз берушіге мұның орнын толтырып беруі қажет.
Баламалы инвестициялар: Қарыз беруші өзінің ақшасын құятын инвестицияны түрлі инвестициялар арасынан таңдай алады. Егер ол біреуін таңдаса, басқаларынан түсетін пайдадан тартынады. Әртурлі инвестициялар фонд үшін өз арасында тиімді бәсекеге түседі.
Инвестициялық тәуекел: Қарыз алушның банкротқа ұшырау, өлу, немесе несие бойынша дефолт жасау қауіпі үнемі болады. Бұл әдетте қарыз беруші қарыз алушы сәтсіздікке ұшыраған жағдайда мұны өтеуіне кепілдік ретінде тәуекел премиясын алатынын білдіреді.
Өтімділікке артықшылық беру: Адамдар өзінің ресурстары орындалуы уақыт алатын формадан гөрі тез арада ауыстырыла алатын формада қолжетімді болғанын қалайды.
Салық: Пайданың кейбір бөлігінен салық алынатындықтан, қарыз беруші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Ғылым және Жоғары Білім Министрлігі
М.О.ӘУЕЗОВ атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті
ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНАН КЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ ИНСТИТУТЫ
Басқару және бизнес Жоғары мектебі
Қаржы кафедрасы
Келісілді:
Кафедра меңгерушісі
______________________
______________Айтымбетова А.Н.
(қолы, аты-жөні)
_____________2021ж
бекітемін:
Жоғары оқу орнынан
кейінгі білім беру
институтының директоры
__________Қонарбаева З.К.
(қолы, аты-жөні)
_______________2021 ж.
МАГИСТРАНТтың жеке жұмыс жоспары
Аты-жөні, тегі: Сайлау Дана Ерболқызы
Білім беру бағдарламасының тобы:M074 Қаржы, банк және сақтандыру ісі
Білім беру бағдарламасы: 7M04140-Қаржы
Дайындау бағыты: ғылыми педагогикалық
Бұйрықпен қабылданған: №112-ЖООК27 тамыз 2021 ж.
Ғылыми жетекшісі:Мауленкулова Гульбана Ержигитовна.,э.ғ.к., доцент
АҢДАТПА
Бұл магистрлік диссертация микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесін ұйымдастырудағы ең маңызды мәселелерді қарастырады. Бұл дегеніміз жоспарлау, реттеу және бақылау тұрғыдан экономикалық қызметтеріне магистрлік диссертация оқыту үшін қолданылатын тұжырымдама мен әдіснаманы ғана емес, ғылыми - теориялық тұрғыдан анализ жасап, микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесінің негізгі элементтерін анықтау, бөлек тәуекелінің түрлері мен оларды басқару ерекшеліктерін көрсеттім, құрылымдық ұйымдастыру процесін анықтадым.
АННОТАЦИЯ
В данной магистерской диссертации рассматриваются наиболее важные вопросы организации экономической системы микрофинансовых организаций. Эта концепция используется для написания магистерской диссертации по экономическим услугам с точки зрения планирования, регулирования и контроля. Я проанализировала не только методологию, но и с научно-теоретической точки зрения выделила основные элементы экономической системы микрофинансовых организаций, показала виды отдельных рисков и особенности управления ими, определила процесс структурной организации.
ANNOTATION
This master's thesis deals with the most important issues of organizing the economic system of microfinance organizations. This concept is used to write a master's thesis on economic services in terms of planning, regulation and control. I analyzed not only the methodology, but also, from a scientific and theoretical point of view, identified the main elements of the economic system of microfinance organizations, showed the types of individual risks and their management features, and determined the process of structural organization.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.Микроқаржы нарығының негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктерінің теориялық негіздері
1.1Микроқаржы нарығының негізгі сипаттамалары, ресурстық базасы және несиелеу әдістемесі
1.2Микроқаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыру
1.3Микроқаржыландыру тәуекеліне ықпал ететін факторлар және микроқаржыландыру процесіне банктердің қатысу ерекшеліктері
2.Қазақстан Республикасының микроқаржыландыру нарығының даму динамикасын талдау
2.1.Қазақстан Республикасының микроқаржыландыру нарығы бойынша ағымдағы жағдайын бағалау
2.2 Tengo ЖШС микроқаржы ұйымына қызметтік және қаржылық тұрақтылығын талдау
3.Микроқаржы ұйымдарының тұрақтылығын және Tengo микроқаржылық ұйымының тұрақтылығын арттыру шаралары
3.1.Қазақстан Республикасының микроқаржы секторының дамытудағы мемлекеттік шаралар жүйесі
3.2.Микроқаржы нарығының және микроқаржы ұйымдарының сыртқы бәсекеге қабілеттілігін арттыру тетіктері
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
АНЫҚТАМАЛАР
Осы диссертацияда келесі терминдер тиісті анықтамалармен пайдаланылған:
Микрокредиттік ұйымдар -- бұл микрокредит берумен айналысатын ұйымдар болып табылады.
Микроқаржыландыру деп дәстүрлі банктік қаржыландыруға қол жетімділігі жоқ микро- және шағын кәсіпкерлерге, сондай-ақ кедей адамдарға олардың өмір сүру деңгейін жақсарту, еңбекпен (өзін- өзі) қамтамасыз ету және кәсіпкерлікті дамыту үшін қаржылық қызметтер (микрокредит беру, микросақтандыру, микрожинақтау және т.б.) қатарын беру түсініледі.
Микроқаржы нарығы - әлеуетті сектор. Бұл секторға қаржылай шағын несие беретін ұйымдардан бөлек, онлайн-фирма, ломбард және несие серіктестіктері кіреді.
Микроқаржы ұйымы - коммерциялық ұйым болып табылатын, ресми мәртебесі әділет органдарында мемлекеттік тіркелумен және есептік тіркеуден өтуімен айқындалатын, микрокредиттер беру жөнiндегi қызметтi,
Микроқаржы нарығында пайыздық мөлшерлемелер - қарыз алушы микрокредит ретінде берілген қаражатты белгілі бір уақытқа (ай, тоқсан, жыл) қолданғаны үшін төлейтін, алынған микрокредиттің пайызы ретінде көрсетілетін сома.
Мемлекеттік несиелер - мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы несиелік қатынастар, нәтижесінде мемлекет белгілі бір мерзімге белгілі бір ақыға белгілі бір ақша сомасын алады, мемлекеттік бағалы қағаздарды сату, бюджеттен тыс несиелер түрінде жүзеге асырылады. қаражат және банктерден несие алу тәртібімен.
Нарықтық тепе-теңдік - өндірушілер мен тұтынушылардың түйісетін нүктесін табу арқылы нарықтық тепе-теңдік табылады: теңдестірілген баға ұсынылатын өнім саны оларды тұтынғысы келетін адамдар санына тең болатын бағаға сәйкес келеді.
ДИССЕРТАЦИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУДЕ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
МҚҰ - Микроқаржы ұйымы
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
АҚ - Акционерлік коғам
ЭЦҚ - Электронды цифрлық қолтаңба
БКБ - Бірінші кредиттік бюро
ҚР МКК - ҚР Мемлекеттік кірістер комитеті
АЕК - Айлық есептік көрсеткіш
FPD (First payment default) - Бірінші төлемді кешіктіру
ЖІӨ - Жалпы ішкі өнім
ДЭФ - Дүниежүзілік экномикалық форум
NPL (Non-Perfoming loan) - Тиісті емес несие
ХВҚ - Халықаралық валюта қоры
ШОБ субъектілері - шағын және орта бизнес субъектілері
ДСҰ - Дүниежүзілік сауда ұйымы
БЭК - Біріңғай экономикалық кеңістік
ЭЫДҰ - Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы
LCR (Least cost routing) - Өтімділікті жабу коэффициенті
NSFR (Net Stable Funding Ratio) - Таза тұрақты қорландыру коэффициенті
SREF (Supervisoty review and evaluation process) - Банк қабылдаған қаржылық тәуекелдерді тексеруге бағытталған дыл сайынғы процесс
IRIS (Insurance Regulary Information System) - Сақтандырды реттеудің ақпараттық жүйесі
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
1. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі, 2020 жыл.
2. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: Халық бірлігі және жүйелі реформалар - ел өркендеуінің берік негізі, пандемиядан кейінгі кезеңдегі экономикалық даму, 2021 жыл.
3. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі Бірінші бағдар жаңа экономикалық саясат, 2022 жыл.
4. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: Жаңа Қазақстан: жаңару мен жаңғыру жолы, 2022 жыл
КІРІСПЕ
Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу, бақылау және қадағалау туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес енгізілген ерекше реттеу режимі шеңберінде қызметін жүзеге асыратын микроқаржы ұйымдары қызметі соңғы он жылдықта нормативтік құқықтық актілерінің нормалары бойынша жұмыстарын атқарып келеді. Қазақстандағы микроқаржы ұйымдарының бір жағынан экономикалық жүйенің түбегейлі қайта құрылуынан, екінші жағынан жаңа ақпараттық технологиялардың енгізілуінен және қаржы нарықтарының жаhандануынан туындаған қарқынды өзгерістер кезеңін бастан кешуде. Түбегейлі нарықтық реформалар толқынында елдің экономикалық жүйесі түбегейлі өзгерді: екі деңгейлі құрылымға ие болды, микроқаржы ұйымдарының саны едәуір өсті, ал олардың барлығы өз қызметін нарықтық қағидаттарға негіздейді, бұл бәсекелестіктің дамуына жағдай жасайды.
Толыққанды нарықтық қатынастардың қалыптасуының қазіргі жағдайында несие қатынастарының аясы едәуір кеңейіп, несие қатынастарының аясы едәуір кеңейіп, несие салымдарының көлемі артып келеді, осылайша экономиканың дамуындағы несиенің рөлі артады. Жеке экономикалық бірліктердің қаражатты уақтылы алуы ғана емес, сонымен бірге тұтастай алғанда елдің экономикалық даму қарқыны несие механизмінің мекемелерге және халыққа несиелік қызмет көрсетуді ұйымдастыру, несие жүйесінің жұмыс істеуі экономикалық құрылымдарды дамытуда өте маңызды рөл атқарады. Ең алдымен, өнімді өндіру және сату процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етуде несиенің рөлі зор. Кәсіпорындарға, ұйымдарға және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілерге несие беру қажеттілігі өнімді сатудан түскен қаражаттың түсу уақыты әрдайым материалдық құндылықтарды сатып алуға, жалақы төлеуге және қызметтерге ақы төлеуге шығындар жасау қажеттілігінің пайда болу уақытына сәйкес келмейтіндігімен байланысты.
Тақырыптың өзектілігі кез келген мемлекеттің экономикалық және саяси жағдайларының үздіксіз өзгеріп отыруына байланысты қазіргі таңда микроқаржы ұйымдарының жалпы менеджмент жүйесінің негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Сондықтан дұрыс ұйымдастырылған микроқаржы ұйымдарының жүйесі тұрақтылығын қамтамасыз етумен қатар кездейсоқ шығындарын минимумға жеткізу процессін басқара отырып контрагенттер тарапынан өзіне деген сенімділікті арттыруға мүмкіндік беретін актуалды мәселелердің білі болып табылады. Микроқаржы ұйымдарында дұрыс ұйымдастырылған қаржы жүйесі тұрақтылықты, сенімділікті, төлем қабілеттілігін және оның тәуекелге икемділігін қамтамасыз етуі тиіс.
Зертеу нысаны микроқаржы ұйымдарының қызметі әр уақытта да белгілі бір тәуекелмен байланысты. Олар құрамы жағынан, әсер ету деңгейі мен шығу себептеріне байланысты несиелік, пайыздық, валюталық, инвестициялық, ликвидтік болып бөлінеді. Сондықтан зерттеу нысаны ретінде Tengo микроқаржы ұйымының қаржылай тұрақтылығына эконометрикалық талдау мәселері.
Зерттеу пәні Қазақстан Республикасындағы микроқаржы ұйымдарының тұрақтылығын қамтамасыз ету тетіктерін зерттеу және ретінде микроқаржыландыруды және микрокредит беруді зерттеу халықтың аз қамтылған санатына қаржылық қызметтер көрсететін микроқаржылық институттар қызметінің жалпы үлгерімділігін көрсету болып табылады.
Магистрлік диссертацияның мақсаттары мен міндеттері жүргізілген зерттеудің қаржылай құрылымы мен жүйелілігін көрсететін келесі міндеттерді тұжырымдауға және шешуге әкелді:
oo микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесін ұйымдастырудағы ең маңызды мәселелер - бұл жоспарлау, реттеу және бақылау қызметтеріне ғылыми - теориялық тұрғыдан анализ жасап, микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесінің негізгі элементтерін анықтау, бөлек тәуекелінің түрлері мен оларды басқару ерекшеліктерін көрсету, құрылымдық ұйымдастыру процесін анықтау;
oo Микроқаржы ұйымдарының ресурстық базасы және несиелеу әдістемесі бойынша бизнес - жоспар қорғау арқылы несие иеленуді талдау;
oo Кәсібін енді бастап жатқан азаматтар құжаттарын жинап, бірнеше салада несие алуға да мүмкіндіктер көрсетілгенін дәлелдеу;
oo Несиелеу әдістемесінің аясында бизнес-жоспарын қорғаған қазақстандықтар микроқаржы ұйымынан жылдық пайыздық мөлшерлемемен несие рәсімдей алатынын анықтау;
oo Қазақстан Республикасындағы микроқаржыұйымдарының мемлекеттік - жекешелік әріптестік, эконометрикалық жобаларының қазіргі жағдайының ерекшеліктері мен негізгі мәселелерін анықтау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы Ғылыми нәтижелердің жаңашылдық дәрежесі мәселені тұжырымдауда теориялық негіздеу және микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесін ұйымдастыру жобаларының тиімділігі бағаланды. Оларды топтастыруға мүмкіндік беретін іріктеу критерийлерін жетілдіруге бағытталған әдістемелік ережелерді әзірлеуден тұратындығы және микроқаржы ұйымдарының экономикалық жүйесінің жобаларды басқару және олардың қаржылай қолдау тетіктерін бағалау бойынша тиімді шешімдер қабылдау үшін қажетті ақпаратты синтездеу, экономика үшін пайдалану шешімдері қарастырылды. Микроқаржы ұйымдарының несие шартының клиенттерге пайыздық мөлшерлемесі, ломбард және сақтандыру кепілдіктері бойынша қолайлы сегменттерді анықтау барысында. қазіргі таңда елімізде, көптеген шет елдердегі секілді, екі деңгейлі қаржылай қызмет жүйесі әрекет ететіндігі, микроқаржы ұйымдарының тұрақтылығын қамтамасыз ету тетіктері анықталып, микроқаржылық ұйымдарының экономикалық - қаржылай жағдайының ерекшеліктері, оларды мемлекеттік еттеу және пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыру қарастырылды. Зерттеу барысында қазіргі таңда көптеген клиенттерге ыңғайлысы микроқаржы ұйымдарының несиелік шарты болып табылғандықтан, микроқаржы ұйымдарының екінші төменгі деңгейін акционерлік банктер, яғни коммерциялық банктер құрайтыны, сонымен қатар бизнес бастамалар үшін депозит пен несие келісімшарттарының қолайлығы қарастырылды. Диссертациялық зерттеу кезінде, әлемдік қаржылық дағдарыс отандық коммерциялық банктердің осал тұстарын анықтап берді, және микроқаржылық ұйымдарының клиенттерге тиімділігі анықталды. Анықталғандай банк жүйесінің несиелік қоржының нашарлауы (банктердің өтімділігінің тапшылығымен қоса алғанда) жалпы банк секторының тұрақты қызмет етуіне және даму перспективасына ықпал ететін шешуші факторларға микроқаржылық ұйымдарының жылдам әрі сенімді қызметі болып табылады. Микроқаржы ұйымдарының несиелік қоржынына, сапасына және оның қаржылық жағдайына әсер ету деңгейіне басты көңіл бөлуді жөн көрдік. Бұл жағдайда микроқаржылық ұйымдар қызметінің және бағдарлама клиенттерінің өмір сүру деңгейін арттырумен байланысты қаржылық көрсеткіштерден туындаған экономикалық әсердің үйлесімін анықтау жүргізілді. Микроқаржыландыру үй шаруашылығы мен жеке дара кәсіпкерліктің жыл сайынғы табысының деңгейін біртіндеп көтере отырып, клиенттердің әлеуметтік жағдайын ескере келе кедейшіліктің тамырын жоюға ықпал етуі мүмкін екендігі бойынша дәлелдеу жүргізілді.
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздері диссертациялық зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі тұтастай алғанда микроқаржылық ұйымдарының әлеуметтік - экономикалық дамуындағы және оның микроқаржы нарығында пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыру, сонымен қатар оның қаржылай тұрақтылығын арттыру шараларын құрайтын жобалардың стратегиялық рөлімен айқындалатын микроқаржы секторын дамытудағы инвестициялық жобаларды бағалау әдістерін жетілдіру болып табылады. Микроқаржылық нәтижелерді бағалау және негіздеу, олардың тиімділігі экономикалық, несиелік жүйесі бойынша талдау әдістеріне негізделген.Нарықтық экономиканың субъектілері бойынша осы диссертациялық зерттеуде пайдаланылған статистикалық көрсеткіштер Департаменттер, жергілікті әкімдіктер деңгейінде, одан кейін республикалық деңгейде қарастырылды: ұлттық компаниялар, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, ҚР Ұлттық экономика министрлігі және микроқаржы және қаржы ұйымдары т.б. Микроқаржы - экономикалық ғылымдағы заманауи инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау үшін инвестициялық саясат, елдің инвестициялық ахуалы және эволюциялық динамизмнің жаңартылған процестері сияқты кеңейтілген тұжырымдамалық тұжырымдамалар пайдаланылды. Бұл өз кезегінде зерттеушілерді несиелік талдаудың жаңа әдістері мен қызметтерін, ұзақ мерзімді жобалардың тиімділігін бағалаудың жеке және жалпы көрсеткіштерін іздеуге және дамытуға белсенді түрде ынталандырады. Бұл ретте микроқаржыұйымдарының қаржылай нарығы бойынша есептелінетін несиелік келісімдерді тұтастай алғанда және инвестициялық қызмет субъектілерінің әрқайсысы тұрғысынан бағалауды жақсарту бірдей қажет.
Диссертациялық зерттеудің теориялық маңыздылығы қабылданған шешімдердің сапасын арттыратын және мемлекеттегі микроқаржылық экономиканың дамуы мемлекет пен жекеменшік микроұйымдардың арасындағы байланысты құрудың маңызды құралына айналдыратын жобалардың тиімділігін бағалау әдістемесін әзірлеуде болып табылады. Дүниежүзілік экономикалық форумның Ғаламдық бәсекеге қабілеттілік туралы есебіне сәйкес Микроқаржы нарығының дамуы факторы бойынша Қазақстан Республикасы 148 елдің ішінен 103-орынды иеленді. Демек, ҚР Бойынша микроқаржы ұйымдарының қызметі өзекті және ыңғайлы, себебі ұйым нарық депозиттерін алға тарта отырып, тұтынушылық несиелеу қызметін де ұсына алады. Әрбір микроқаржылық ұйымның жеке тұлғаларының клиенттік базасы 100 000 - нан асады, олардың қажеттілктері үшін 200 000 - нан астам несиелік шоттар ашылады. 400 - ден астам республика бойынша терминалдар, кассалар орнатылады. Коммерциялық микроұйымның негізгі міндеттерінің бірі, компанияның дұрыс имиджін қалыптастыру және жаңа клиенттерді тарту және бар клиенттік базаны сақтап қалу мақсатында клиенттік аудиторияға кері байланыс беруде екенін негізге алу. Жұмыстың практикалық маңыздылығы барлық нәтижелер микроқаржылық ұйымдардың экономикалық тиімділігін арттыру үшін қолданылуы және бірнеше көрсеткіштер бойынша жобаны басқару.
Диссертацияда әзірленген қағидаларды, әдістерді қолдану бірнеше оңтайлылық критерийлері негізінде сыртқы орта туралы ақпараттың жеткіліксіз ашықтығымен қабылданған шешімдердің объективтілігін және жобаларды басқарудың экономикалық тиімділігін арттырады.
Зерттеу нәтижелерін апробация жасауда нәтижелері мен негізгі ұсыныстары халықаралық ғылыми - практикалық конференциялардың секциялық отырыстарында баяндалды.
Әзірленген мәселелердің арнайы әдебиеттегі дәрежесі экономикалық және ғылыми әдебиеттерде микроқаржылық ұйымдарының несиелік жобаларын тиімдісін таңдау, бағалау және ілгерілету жүйесін қалыптастырудың теориялық және практикалық тәсілдері әлі толық әзірленбеген. Қазақстан Республикасындағы микроқаржы ұйымдарының тұрақтылығын қамтамасыз ету тетіктері бойынша жобаларды таңдау және тиімділігін бағалау әртүрлі факторлардың әсерінен болатын күрделі процесс. Тартылатын ресурстар көздері құрылымының мемлекет пен кәсіпкерлердің, банктермен микроқаржылық ұйымдарының арасындағы жобаларының тиімділігіне әсер ету дәрежесін, сараланған дисконттау мөлшерлемелерін, несиелік әдістерді қолдану мүмкіндігін шектейтін және әсер етуді күшейтетін ерекше емес тәуекелді бағалауға жеткіліксіз назар аударылады. Ұсынысты қысқарту жағдайында микроұйым жобаларының портфелін қалыптастыру кезінде іріктеу критерийлерін анықтау мәселесі шешуші мәселе болып табылады.
Микроқаржыландыру ұйымдарының жұмысын бағалау бойынша жасалынған талдауларда жобаларының тиімділігін бағалау жүйесін қалыптастыру мәселелері мен мәселелері алыс және жақын шетел ғалымдары, отандық ғалымдар тарапынан кеңінен зерттелді және әлі де зерттелуде. Әр уақытта бұл мәселе К.Линдер мен Э.Савас, американдық профессор П.Розенау, В.Г. Варнавский мен Милославский В.Г. сияқты белгілі батыстық экономистердің еңбектерінде қарастырылды.
Магистрлік жұмыстың құрылымы сенімділігі мен тестілеу нәтижелерінің дәрежесі диссертация тақырыбы бойынша жалпы көлемі 0,7 б.п. болатын 2 жұмыс жарық көрді. Диссертацияның құрылымы мен көлемі бойыншы: диссертация кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Жұмыс 87 бетте ұсынылған.
1.1 Микроқаржы нарығының негізгі сипаттамалары, ресурстық базасы және несиелеу әдістемесі
Микрокредиттік ұйымдар -- бұл микрокредит берумен айналысатын ұйымдар болып табылады.
2006 жыл әлемдегі микрокредит беру саласындағы жоғары жетістіктерді тану жылы болды, осы жылы әлемнің Нобель сыйлығы пайда болған сонау заманнан бері алғаш рет оның лауреаты кедейшілікпен күрес, кәсіпкерлікті дамыту және экономикалық өсімді арттыру бойынша халықаралық іске қомақты үлес қосқаны үшін Бангладеш Экономика профессоры және банкир Мұхаммед Юнус және ол құрған Гремин банк болды. Нобель Комитетінің ресми дәлелдемесі бойынша Мұхаммед Юнус ... осындай немесе өзгедей себептермен, ол оны немен төлейтінін білмейтіндіктен, жағдайы немесе жылжымайтын мүлігі жоқ болғандықтан қалыпты банктік кредит ала алмайтын адамдарға микрокредиттер бере отырып айрықша пайдалы қызметпен айналысады.... Бүгінгі күні Мұхаммед Юнустың тәжірибесі барлық әлем бойынша таратылған. [1]
Халықаралық тәжірибемен микроқаржыландыру -- кедейшілік деңгейін төмендету және микро- және шағын кәсіпкерлікті дамыту есебінен экономикалық өсімді ынталандыру үшін тиімді құрал болғандығы дәлелденген.
Микроқаржыландыру деп дәстүрлі банктік қаржыландыруға қол жетімділігі жоқ микро- және шағын кәсіпкерлерге, сондай-ақ кедей адамдарға олардың өмір сүру деңгейін жақсарту, еңбекпен (өзін- өзі) қамтамасыз ету және кәсіпкерлікті дамыту үшін қаржылық қызметтер (микрокредит беру, микросақтандыру, микрожинақтау және т.б.) қатарын беру түсініледі.
Микроқаржы ұйымы - коммерциялық ұйым болып табылатын, ресми мәртебесі әділет органдарында мемлекеттік тіркелумен және есептік тіркеуден өтуімен айқындалатын, микрокредиттер беру жөнiндегi қызметтi, сондай-ақ осы Заңмен рұқсат етілген қосымша қызмет түрлерін жүзеге асыратын заңды тұлға.
Микроқаржы нарығы - әлеуетті сектор. Бұл секторға қаржылай шағын несие беретін ұйымдардан бөлек, онлайн-фирма, ломбард және несие серіктестіктері кіреді. 2021 жылы барлық банктік емес ұйымды лицензиялау толық аяқталды. Басқарушы құрамға біліктілік талаптары қойылды, қаржылық орнықтылық нормативтері бекітілді, қарыздық жүктемені шектеу бойынша шаралар қабылданып, займды беру қауіпсіздігіне байланысты техникалық талаптар қабылданды. Сөйтіп, сала бұған дейінгі сенімсіз көзқарастан арылып, толық нарыққа айналды. [2]
Микроқаржы ұйымдарының нарық тұжырымдамасы өте ескі және тіпті ақшадан бұрын пайда болған. Бұрын бұл алмасулар айырбастау арқылы жүзеге асырылатын және белгілі бір өнімнің құнын, мысалы, олардың салмағы, мөлшері мен функционалдығын анықтау әдістері болған.
Қазіргі уақытта нарық элементтері аз өзгерді, мысалы ұсынылатын өнімдердің болуы және оларды алуға мүдделі сектор. Бұл қоғамның маңызды бөлігі және экономика денсаулығы үшін өте маңызды болғандықтан, нарық зерттелді, өлшенді, талданды, тіпті болжауға тырысты.
Микроқаржыландыру экономикалық дамудың өзінің тиімділігін әлемнің көптеген елдерінде дәлелдеген құралы болып табылады. Әдетте, микроқаржыландыру мынадай міндеттерді шешуге бағытталған:
1. бастауыш кәсіпкерлерді қаржыландыру;
2. қаржыландырудың сыртқы көздеріне үлкен емес бизнес иелері -- кәсіпкерлердің және дәстүрлі банктік кредит беруді пайдалану мүмкіндігі жоқтардың қол жеткізілімін кеңейту;
3. өз бизнесін ашқысы келетін, бірақ ақша қаражатын алудың дәстүрлі көздеріне қол жетімділігі жоқ халықтың әлеуметтік аз қамтылған жіктерін қаржыландыру.
Бұл жерде табыс деңгейі төмен, жұмыссыздар және кәсіпкер-әйелдер туралы әңгіме болып отыр.
Микроқаржыландыруды және микрокредит беруді зерттеу халықтың аз қамтылған санатына қаржылық қызметтер көрсететін микроқаржылық институттар қызметінің жалпы үлгерімділігін көрсетеді. Бұл жағдайда микроқаржылық ұйымдар қызметінің және бағдарлама клиенттерінің өмір сүру деңгейін арттырумен байланысты қаржылық көрсеткіштерден туындаған экономикалық әсердің үйлесімі байқалады. Микроқаржыландыру үй шаруашылығы мен жеке дара кәсіпкерліктің жыл сайынғы табысының деңгейін біртіндеп көтере отырып кедейшіліктің тамырын жоюға ықпал етуі мүмкін. [3]
Микроқаржыландырудың халықтың өмір сүру деңгейіне оң әсер етуінің негізгі көрсеткіштері мыналар болып табылады:
1. Қарыз алушылардың ұтқырлығын арттыру;
2. Олардың экономикалық қауіпсіздігі;
3. Олар жасайтын сатып алулар мен тұтынатын қызметтерінің көлемі мен құнының өсімі; Отбасындағы беделінің өсуі;
4. әртүрлі әлеуметтік-саяси бағдарламаларға және т.б. тарту.
Микроқаржы ұйымдарының ресурстық базасы және несиелеу әдістемесі бойынша бизнес - жоспар қорғау арқылы несие иеленуді мысалға алатын болсақ, микроқаржы ұйымдарының ресурстық базасында (МҚҰ) барлық облыс пен аудан орталығында несие алуға өтінім қабылдауды бастайды. Кәсібін енді бастап жатқан азаматтар құжаттарын жинап, бірнеше салада несие алуға да мүмкіндіктер көрсетілген. Несиелеу әдістемесінің аясында бизнес-жоспарын қорғаған қазақстандықтар микроқаржы ұйымынан жылдық пайыздық мөлшерлемемен несие рәсімдей алады.
Алайда МҚҰ мынадай несие бермейді:
- тұтынушылық мақсатқа;
- бұрын алған несиеніі өтеу, несие берешегін қайта қаржыландыру;
- жылжымайтын тұрғын үй, жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскелерін сатып алу.
Шағын несиені 5 жылға, ал мал шаруашылығы саласында 7 жылға дейінгі дейін рәсімдеуге болады. 2021 жылы ауылдық елді мекендер мен шағын қалалар үшін қарыздың ең жоғары сомасы 7,2 млн теңге (2,5 мың АЕК), қалалар мен моноқалалар үшін 18,9 млн теңгеге дейін (6,5 мың АЕК), Шымкент, Ақтау, Атырау қалаларында 23,3 млн теңгеге дейін (8 мың АЕК-ке дейін) беріледі.
Тұтынушылар арнайы бағдарлама арқылы қатысушының микронесие бойынша міндеттемелерін бұзуы себебінен алынатын комиссия, жарна немесе өзге де төлемдерді қоспағанда, МҚҰ бойынша Бастау Бизнес жобасы ұсынылған, бағдарлама түлектерінің микронесиесіне байланысты қандай да бір комиссия, жарна немесе өзге де төлем алынбайды. [4]
Жол картасы аясында бөлінген қаражат - Бастау Бизнес бойынша жобаның қатысушыларына арналған және үлкен артықшылықтардың бірі болып саналады. Өңірлік палаталар мен аумақтық филиалдардың желісі несие алушылар үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз етеді және ісін жаңа бастаған кәсіпкерлер мен бизнес бастамасы бар тұлғалардың уақытын үнемдейді. Кеңесшілер өтінім беруге, құжаттар пакетін дайындауға және микроқаржы ұйымының ақпараттық жүйесінде қарыз алушының сауалнамасын толтыруға көмектеседі. Әлеуетті қарыз алушылардың жайлылығын және күрделі санитарлық-эпидемиологиялық жағдайды қамтамасыз ету үшін Палата кеңесшілерімен байланыс уақыты азайтылды және негізгі жұмыс арнайы ақпараттық жүйе арқылы жүргізілетін болады. Қаржыландыруға өтініш беру үшін мына құжаттар қажет:
1. Белгіленген нысандағы микронесие беруге өтініш және клиенттің анкетасы.
Өңірлік кәсіпкерлер палатасындағы кеңесшілер барлық қажетті құралмен қамтамасыз етеді және құжаттарды толтыруға көмектеседі. Өтініш беру процесі барынша автоматтандырылған. Бұл кейбір деректі жинауды жеңілдетеді.
2. Жеке кәсіпкерліктізаңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәлік.
Жеке кәсіпкерлікті тіркеу электрондық цифрлық қолтаңбаны (ЭЦҚ) пайдалана отырып, elicence.kz интернет порталында жүргізіледі.
Ол үшін:
- жеке кәсіпкер ретінде қызметтің басталғаны туралы хабарлама жіберу;
- жеке кабинетте тіркеу туралы талон алу керек.
Сондай-ақ, өңірдегі Мемлекеттік кірістер департаментінде тіркеуге болады. Ол үшін тек жеке куәлік керек.
Жеке кәсіпкерлікті тіркеу қызметі - тегін және тіркеу 1 күнде жүргізіледі.
- Өтінім берушінің жеке куәлігі.
- Қарыз алушыға кредиттік бюроның есебі (несие тарихы).
Несиелік өтінімді мақұлдау үшін МҚҰ қызметкері несиелік есепті қарауы керек.Несиелік есеп - заңды немесе жеке тұлғаның аяқталған және қолданыстағы міндеттемелері туралы ақпаратты қамтитын, сондай-ақ олардың міндеттемелерінің орындауын көрсететін құжат.
Несие есебін egov.kz порталынан мына сілтеме арқылы алуға болады.
oo Микроұйымдардың және ҚР ҚМ Мемлекеттік кірістер комитетінің берешек жоқтығы туралы анықтамалары.
Мемлекеттік органдардың анықтамалары қарыз алушының электрондық-цифрлық қолтаңбасын (ЭЦҚ), оның ішінде БКБ (Бірінші кредиттік бюро) пайдалана отырып, өтінім берілген жерде онлайн режимде ресімделеді. Екінші деңгейдегі банктерден анықтамаларды банктердің кез келген бөлімшесінен алу керек.
oo Кепілмен қамтамасыз етуге арналған құжаттар.
Несиені ресімдеу үшін кепіл мүлкіне құқық белгілейтін құжаттармен, мысалы, мүлікті сатып алу-сату шарты, техникалық паспорт, жер акті, бағалау туралы тәуелсіз есеп және т.б. ұсыну қажет.[5]
Сонымен қатар ескерте кетейік, бизнес түріне байланысты МҚҰ талаптарына сәйкес қосымша құжаттар сұралуы мүмкін.
Егер сіз микроқаржы ұйымы жоқ ауылдық жерде тұрсаңыз, Өңірлік кәсіпкерлер палатасына барып, сол жерде өтінім қалдыруға болады. МҚҰ кеңсесіне барудың қажеті жоқ. Айта кетейік, мемлекет басшысының Еңбек мемлекеттік бағдарламасының құралдарын қайта қарау және микроқаржыландыруды дамыту қажеттігі туралы берген тапсырмаларын іске асыру аясында мемлекеттік органдар, ұйымдар және Атамекен Ұлттық кәсіпкерлер палатасы бірлескен жұмыс жүргізді. Бүгінде Еңбек жұмыспен қамту жол картасына сәйкес несиелеу шарттары анықталып, шағын кәсіпкерлікті дамытуға 22,5 млрд теңге бөлінді. Жақын арада бұл қаражат өңірлерге түседі. Сонымен қатар, осы жылдың шілдесінен бастап жергілікті атқарушы органдар мен Ұлттық кәсіпкерлер палатасының қатысуымен Микроқаржы ұйымдары несие алуғы өтінімдерді қабылдап жатыр. Анықтама ретінде: 2021 жылы Жұмыспен қамтудың 2020-2021 жылдарға арналған жол картасы бағдарламасы аясында Бастау Бизнес қатысушыларының жобаларын қаржыландыру үшін 22,5 млрд теңге бөлінді. [6] 2016 жылы микроқаржы ұйымдары Маңғыстау, Тараз, Қостанай, 2018 жылы Павлодар және Қарағанды қалаларында жұмыс істеді. Нұр-Сұлтан және Алматы қалаларын қоспағанда, барлығы 15 МҚҰ ашылды. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінен басқа, елде қызмет ететін барлық қызмет көрсету орталықтары қаржы жүйесінің екіншілік деңгейін білдіреді және екінші деңгейлік банктер немесе қаржылай қызмет көрсету орталықтары болып табылады. Екінші деңгейлі банктердің әрекеттерінің заңдық негізі болып - 1995 жылдың 31 тамызындағы №2443 "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк әрекеттері туралы" Заңы табылады. Осы заңға сәйкес, Қазақстандағы екінші деңгейлік банк жеке меншіктен тәуелсіз коммерциялық әрекетті жүзеге асырушы заңды тұлға болып табылады, оның қызмет етуінің негізгі мақсаты - пайда табу болмақ. Екінші деңгейлік микроұйымдар немесе қаржылай қызмет көрсету орталықтары Қазақстанның аумағында, сол сияқты оның шекарасынан тыс жерлерде өздерінің филиалдары мен өкілдіктерін ашуға құқылы. 2022 - 2023 жылғы экономикалық есептеулер бойынша қазіргі таңда ҚР - да 36 микроұйым бар. Оның басым бөлігін банкротқа ұшыраған банктер құрайды.
1.2 Микроқаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыру
Микроқаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеуде микрокредиттер беру жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруға байланысты қоғамдық қатынастарды реттеу. Микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдарды құрудың және қайта ұйымдастырудың, микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың құқықтық жағдайының, қызметiнiң ерекшелiктерiн белгiлеп, сондай-ақ микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдарды мемлекеттік реттеудің, олардың қызметін бақылаудың және қадағалаудың ерекшелiктерiн айқындайды. [7]
Микроқаржылық қызметі туралы ҚР 2012 жылғы 26 қарашадағы 56 заңы 1-бап бойынша, осы заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық - құқықтық жүйесіне сүйене отыры, осындай жалпы ережелерге тоқталады:
1. ) кредиттiк дерекнама - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйым әрбiр қарыз алушыға қалыптастыратын құжаттар мен мәлiметтер;
2) қарыз алушы - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйыммен микрокредит беру туралы шарт жасасқан жеке немесе заңды тұлға;
3) микрокредит - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйым қарыз алушыға осы Заңда айқындалған мөлшерде және тәртiппен ақылылық, мерзімділік және қайтарымдылық шарттарымен Қазақстан Республикасының ұлттық валютасында беретiн ақша;
4) микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйым - микрокредиттер беру жөніндегі қызметті жүзеге асыратын микроқаржы ұйымы, кредиттік серіктестік, ломбард;
5) микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымның ірі қатысушысы - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымның жарғылық капиталына қатысу үлестерінің немесе дауыс беретін (артықшылықты акцияларды шегере отырып) акцияларының он немесе одан көп пайызын тікелей немесе жанама иеленетін жеке немесе заңды тұлға;
5-1) мінсіз іскерлік бедел - өтелмеген немесе алынбаған сотталғандының болмауы, оның ішінде қаржы ұйымының, банк және (немесе) сақтандыру холдингінің басшы қызметкері лауазымын атқару және қаржы ұйымының ірі қатысушысы (ірі акционері) болу құқығынан өмір бойына айыру түрінде қылмыстық жаза қолдану туралы заңды күшіне енген сот шешімінің болмауы;
5-2) өтініш беруші - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымға микрокредит алуға өтініш берген жеке немесе заңды тұлға;
6) сервистік компания - "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 36-1-бабы 4-тармағының бірінші бөлігінде және (немесе) осы Заңның 9-1-бабы 5-тармағының бірінші бөлігінде аталған тұлғамен жасалған банктік қарыз шарттары және (немесе) микрокредит беру туралы шарттар бойынша құқықтарды (талаптарды) сенімгерлік басқару шарты (бұдан әрі - сенімгерлік басқару шарты) шеңберінде банктік қарыз шарттары және (немесе) микрокредит беру туралы шарттар бойынша құқықтарды (талаптарды) сенімгерлік басқару бойынша, оның ішінде банктік қарыз шартының және (немесе) микрокредит беру туралы шарттың талаптарын өзгерту бойынша, өзімен сенімгерлік басқару шарты жасалған тұлғаның мүдделерін сотта білдіру бойынша, борышкерден ақша және (немесе) өзге де мүлік қабылдау бойынша өкілеттіктерге және осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында және сенімгерлік басқару шартында көзделген өзге де өкілеттіктерге ие болған, бас банктің күмәнді және үмітсіз активтеріне ие болатын банктің еншілес ұйымы, коллекторлық агенттік;
6-1) уәкілетті орган - қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеуді, бақылау мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган.
Микроқаржылық қызмет, микрокредиттер беру тәртібі мен шарттарына: Микроқаржылық қызметке кредиттік серіктестіктердің өз қатысушыларына микрокредиттер беру жөніндегі қызметі, ломбардтардың жеке тұлғаларға жеке пайдалануына арналған жылжымалы мүлкін кепілге қойғыза отырып республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген айлық есептік көрсеткіштің сегіз мың еселенген мөлшерінен аспайтын мөлшерде бір жылға дейінгі мерзімге микрокредиттер беру жөніндегі қызметі, микроқаржы ұйымдарының жеке және (немесе) заңды тұлғаларға республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген айлық есептік көрсеткіштің жиырма мың еселенген мөлшерінен аспайтын мөлшерде қамтамасыз етілетін не қамтамасыз етілмейтін микрокредиттер беру жөніндегі қызметі жатады. [8]
Микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдар көрсетілген қызметтен басқа Қазақстан Республикасының резиденттерінен және бейрезиденттерінен қарыз тарту, өз активтерін бағалы қағаздарға және өзге де қаржы құралдарына инвестициялау, микрокредиттер беру жөніндегі қызметке байланысты мәселелер бойынша консультациялық қызметтер көрсету, өз мүлкін мүліктік жалға (жалдауға) беру, ақпарат жеткізгіштердің кез келген түрінде микроқаржы ұйымдары қызметінің мәселелері бойынша арнаулы әдебиетті өткізу және бірнеше операцияларды жүзеге асыруға құқылы. Төлем агентінің және қосалқы төлем агентінің функцияларын жүзеге асыра алады және Қазақстан Республикасы резидент-сақтандыру ұйымдарының атынан және тапсырмасы бойынша сақтандыру агенті ретінде сақтандыру шарттарын жасасу да бір қызметіне жатады.[9]
Сонымен қатар, микроқаржылық нарықта факторингтік операциялар деп тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) сатып алушыдан төлем жасамау тәуекелін қабылдай отырып, төлемді талап ету құқықтарын сатып алу айта аламыз. Форфейтингтік операциялар (форфетирлеу) дегеніміз - тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) сатып алушының борыштық міндеттемесін сатушыға айналым түспейтін жолмен вексель сатып алу арқылы төлеу. Кепілдіктерді, кепілгерліктерді және ақшалай нысанда орындауды көздейтін өзге де міндеттемелерді беру жалпы қызметтердің біріне жатады. Микроқаржы ұйымы жақсарту талаптарын қолданған жағдайда, қарыз алушы микрокредит беру туралы шартта көзделген тәртіппен микрокредит беру туралы шарт талабының өзгергені туралы хабардар етіледі.
Микрокредит беру туралы шарт бойынша міндеттемелерді орындауды қамтамасыз ету болып табылған кепіл мүлкі оған өндіріп алуды қолдану нәтижесінде микроқаржы ұйымының меншігіне өткен жағдайда, микроқаржы ұйымы көрсетілген мүлік микроқаржы ұйымының меншігіне өткен күннен бастап үш жыл ішінде сауда-саттық (аукцион) өткізу арқылы осындай мүлікті өткізуге міндетті. Жер учаскесін өткізу мерзімі Қазақстан Республикасының Жер кодексінде көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып та айқындалады. [10] Микрокредит беру туралы шарттарға:
1. Микрокредит беру туралы шарт мәміленің жазбаша нысанына қойылатын Қазақстан Республикасы азаматтық заңнамасының талаптары ескеріле отырып жасалуы;
2. Микроқаржы ұйымы жасаған микрокредит беру туралы шарт жөніндегі ақпарат Қазақстан Республикасының кредиттік бюролар және кредиттік тарихты қалыптастыру туралы заңнамасында айқындалған талаптарда мемлекет қатысатын кредиттік бюроға міндетті түрде берілуге жатады;
3. Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында белгіленген талаптар ескеріле отырып, уәкілетті органның нормативтік құқықтық актісімен микрокредит беру туралы шарт жасасу тәртібі, оның ішінде шарттың және микрокредиттің толық құны (микрокредит бойынша артық төлем сомасы, микрокредит нысанасы) туралы ақпаратты қамтитын бірінші бетінің мазмұнына, ресімделуіне, микрокредит беру туралы шарттың міндетті шарттарына қойылатын талаптар, сондай-ақ микрокредитті өтеу кестесінің нысаны бекітіледі.
Микрокредит беру туралы шарт бойынша міндеттемені орындау мерзімін өткізіп алған жағдайда, микроқаржы ұйымы ұсынған жақсартатын жағдайларда микрокредит беру туралы шарттың қолданылу мерзімін ұлғайту арқылы төлемді кейінге қалдыру қарыз алушының өтініші бойынша міндетті түрде жүргізілсе, қолданылмайды. Бұл ретте, микрокредит беру туралы шарттың қолданылу мерзімін ұлғайту жүзеге асырылатын жалпы мерзім күнтізбелік қырық бес күннен аспауға тиіс.
1.3 Микроқаржыландыру тәуекеліне ықпал ететін факторлар және микроқаржыландыру процесіне банктеердің қатысу ерекшеліктері
Микроқаржы нарығында пайыздық мөлшерлемелер - қарыз алушы микрокредит ретінде берілген қаражатты белгілі бір уақытқа (ай, тоқсан, жыл) қолданғаны үшін төлейтін, алынған микрокредиттің пайызы ретінде көрсетілетін сома. Берілген қарыздан түсетін жалпы пайданың көлемі негізгі сомаға, пайыздық мөлшерлемеге, төлеу жиілігіне және берілген мерзімге байланысты. Бұл қарыз беруші қарыз алушыға пайда үлесі ретінде төлететін берілген соманың бөлігі деп анықталып, әдетте жылдық пайыз ретінде көрсетіледі. Пайыздық мөлшерлеме - микроұйым немесе басқа қарыз беруші қарыз алушыға төлеуге міндетейтін мөлшерлеме. Немесе, бұл - микроұйымдардың салымшыларына өздерінің қаражатын шотта сақтағаны үшін төлейтін мөлшерлемесі. Ал, ақша теориялары тұрғысынан, пайыздық мөлшерлеме - бұл ақшаның жинақ қаржысы ретіндегі құны болып табылса, пайыздық табыс дегеніміз - бұл капиталды әртүрлі түрде (көмек қарыз, кредит) қарызға беруден түсетін немесе құнды қағаздарға құйылған инвестициялардан түсетін пайда. Жылдық пайыздық мөлшерлеме - бір жыл шіндегі пайыздық мөлшерлеме болып табылады. [11]
Пайыздық мөлшерлем төмендегі факторларға байланысты өзгеріп отырады:
1.Қарызға берілген негізгі соманың валютасы
2.Салымды өтеуге дейінгі мерзім
3.Қарыз алушының қабылданған дефолт ықтималдығы
4.Нарықтағы сұраныс пен ұсыныс
Және тағы да басқа факторлар болуы мүмкін. Мысалы, тұтынушы өзінің бизнесіне арналған мүлік сатып алу үшін микроұйымнан қарызға капитал алады. Өз кезегінде, микроұйым компанияға мөлшерлеме төлетеді. (қарыз беруші алынған жаңа мүлікке байланысты өзінің құқықтарын да талап етуі мүмкін). Пайыздық мөлшерлемелердің нысандары ақша-кредит саясатының маңызды құралы болып табылады және инвестиция, инфляция және жұмыссыздықсияқты айнымалылармен жұмыс істеу барысында ескеріледі. Мемлекеттердің орталық микроұйымдары әдетте мемлекет экономикасындағы инвестиция мен тұтынуды өсіруді қалаған кезде пайыздық мөлшерлемелерді төмендетеді. Алайда, төмен пайыздық мөлшерлеме макроэкономикалық саясат ретінде қауіпті болып, инвестициялардың үлкен бөлігі жылжымайтын мүлік пен қор нарығына құйылатын экономикалық көпіршіктің пайда болуына әкеп соғуы мүмкін. Сондықтан, пайыздық мөлшерлеме реттеулері экономикалық қызметтің саулығына байланысты инфляцияны нысандалған ауқымда сақтау үшін немесе экономикалық серпінге байланысты пайыздық мөлшерлемені экономикалық өсіммен қатар шектеу үшін жасалған. Соңғы жылдары пайыздық мөлшерлемелер ұлттық үкіметпен немесе орталық микроұйымдар арқылы өзгертіліп және орнатылып отырған. Мысалы, Англия Банкінің базалық пайыздық мөлшерлемесі 1989-2009 жылдар аралығында 0,5 %-дан 15 %-ға дейін өзгеріп отырса, АҚШ-тың федералдық қоры бойынша федералдық резервтік мөлшерлемесі 1954 жылдан бастап 2008 жылға дейін 0,25 %-дан 19 %-ға дейін ауытқып отырған, ал Германияда пайыздық мөлшерлемелер 1920 жылдарда 90 %-ға жуық болып 2000 жылдарда шамамен 2 %-ға дейін түскен. Шектен тыс инфляциялық шиыршықты жеңуге әрекет жасау кезінде Зимбабве резервтік банкі несиелерге қатысты пайыздық мөлшерлемелерді 800 %-ға дейін көтерген. [12]
Негізгі микрокредиттер үшін пайыздық мөлшерлеме 1970 жылдардың аяғында және 1980 жылдардың басында тіркелген мөлшерінен әлдеқайда жоғары болған - 1800 жылдан бастап болған АҚШ-тың алдыңғы пайыздық мөлшерлемелерінің шыңдарынан да, 1700 жылдан бастап болған Британдық шыңдардан да, немесе 1600 жылдан бастап болған Голландық шыңдардан да жоғары; замануи капитал нарықтары пайда болғандықтан, осы кезеңдегідей жоғары ұзақ мерзімді пайыздық мөлшерлемерел енді ешқашан болмайды. Заманауи капитал нарықтарына дейін, жинақ салымдары кем дегенде 25 % және ең жоғары 50 % жылдық пайдаға жете алатын кейбір шоттар болған.
Соңғы жылдары пайыздық мөлшерлемелер ұлттық үкіметпен немесе орталық микроұйымдар арқылы өзгертіліп және орнатылып отырған. Мысалы, Англия Банкінің базалық пайыздық мөлшерлемесі 1989-2009 жылдар аралығында 0,5 %-дан 15 %-ға дейін өзгеріп отырса, АҚШ-тың федералдық қоры бойынша федералдық резервтік мөлшерлемесі 1954 жылдан бастап 2008 жылға дейін 0,25 %-дан 19 %-ға дейін ауытқып отырған, ал Германияда пайыздық мөлшерлемелер 1920 жылдарда 90 %-ға жуық болып 2000 жылдарда шамамен 2 %-ға дейін түскен. Шектен тыс инфляциялық шиыршықты жеңуге әрекет жасау кезінде Зимбабве резервтік банкі несиелерге қатысты пайыздық мөлшерлемелерді 800 %-ға дейін көтерген.
Негізгі микрокредиттер үшін пайыздық мөлшерлеме 1970 жылдардың аяғында және 1980 жылдардың басында тіркелген мөлшерінен әлдеқайда жоғары болған - 1800 жылдан бастап болған АҚШ-тың алдыңғы пайыздық мөлшерлемелерінің шыңдарынан да, 1700 жылдан бастап болған Британдық шыңдардан да, немесе 1600 жылдан бастап болған Голландық шыңдардан да жоғары; замануи капитал нарықтары пайда болғандықтан, осы кезеңдегідей жоғары ұзақ мерзімді пайыздық мөлшерлемерел енді ешқашан болмайды.
Заманауи капитал нарықтарына дейін, жинақ салымдары кем дегенде 25% және ең жоғары 50 % жылдық пайдаға жете алатын кейбір шоттар болған.
Пайыздық мөлшерлеме өзгерістерінің себептері: Саяси қысқа мерзімді пайдаға Пайыздық мөлшерлемелерді төмендету экономикаға қысқа мерзімді үдеу бере алады. Қалыпты жағдайларда, көптеген экономисттер пайыздық мөлшерлемелерді қысқарту экономикалық қызметте кейін инфляцияның әсерінен өтелетін тек қысқа мерзімді пайда әкеледі деп ойлайды. Жылдам үдеу сайлауға әсер етуі мүмкін. Экономисттердің көпшілігі саясаткерлердің ықпалын шектеу үшін тәуелсіз орталық банктерді қолдайды.
Кейінге қалдырылған тұтыну: Ақша қарызға алынған кезде, қарыз беруші ақшаны тұтыну тауарларына жұмсауды кейңнге қалтырады. Бір уақытты артық көру теориясына сәйкес, адамдар тауарларды қазір тұтынудан гөрі кейін тұтынуды артық көргендіктен, еркін нарықта оң пайыздық мөлшерлеме болады.
Инфляциялық болжал: Көптеген мемлекет экономикаларында жалпы айтқанда инфляция байқалады, яғни берілген ақша көлемі болашақта қазірге қарағанда азырақ тауар сатып алады. Қарыз алушы қарыз берушіге мұның орнын толтырып беруі қажет.
Баламалы инвестициялар: Қарыз беруші өзінің ақшасын құятын инвестицияны түрлі инвестициялар арасынан таңдай алады. Егер ол біреуін таңдаса, басқаларынан түсетін пайдадан тартынады. Әртурлі инвестициялар фонд үшін өз арасында тиімді бәсекеге түседі.
Инвестициялық тәуекел: Қарыз алушның банкротқа ұшырау, өлу, немесе несие бойынша дефолт жасау қауіпі үнемі болады. Бұл әдетте қарыз беруші қарыз алушы сәтсіздікке ұшыраған жағдайда мұны өтеуіне кепілдік ретінде тәуекел премиясын алатынын білдіреді.
Өтімділікке артықшылық беру: Адамдар өзінің ресурстары орындалуы уақыт алатын формадан гөрі тез арада ауыстырыла алатын формада қолжетімді болғанын қалайды.
Салық: Пайданың кейбір бөлігінен салық алынатындықтан, қарыз беруші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz