Азаматтық құқықтық қатынастардың жіктелуі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ
І.ЖАНСҮГІРОВ АТЫНДАҒЫ ЖЕТІСУ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ
ZHANSUGUROV COLLEGE

КУPCТЫҚ ЖҰМЫC

Пәні: Азаматтық құқық
Тaқыpыбы: Қазақстан Республикасында азаматтық құқықтық қатынастардың дамуы
Мaмaндығы: 0201000 Құқықтaнy

Opындaғaн: 306Ққ тoбының cтyдeнті
Кенжебекова Айым
aты-жөні.
Жeтeкші: Наурызбаева Сатыпалды Наурызбайқызы
aты-жөні.

Талдықорған, 2023
Мазмұны

І.Кіріспе 3
ІІ.Негізгі бөлім 6
1.Азаматтық құқықтық қатынастарға жалпы сипаттама 6
1.1 Азаматтық құқықтық қатынастардың жіктелуі 12
1.2.Азаматтық құқықтық қатынастардың пайда болуы. 14
2.1.Азаматтық құқықтық қатынастардың өзгеруі және тоқтатылуы. 18
2.1. Азаматтық құқық бұзушылықтар 21
2.2.Азаматтық құқықтық жауапкершіліктер. 24
III.Қорытынды 27
IV.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 29

І.Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет болғалы бері нарықтық қатынастарды орнату жолын таңдап алды. Бұл жаңа үрдіс біздің өмірімізге түбегейлі өзгерістер алып келді. Мұның көрінісі ең алдымен құқықтық салада айқын көзге түсуде. Сол себепті бұрынғы құқық жүйесінің орнына жаңа құқықтық қатынастарды реттеу мүмкіншіліктері қарастырылған құқықтық жүйе қалыптасып келеді. Елімізде жеке меншікке руксат беріліп, жекешелендіру процесінің бірнеше кезеңдері жүріп өтті. Экономикамыз қайта құрылып, мемлекеттік басқару құрылымы жаңа үлгіде қалыптасуда. Қазақстан қазіргі кезде әлемдік нарықтық қатынастарға белсене араласатын тәуелсіз мемлекет болғандықтан халықаралық қатынастарды реттейтін заңнамалар мен актілерді бекітуде. Мұның бәрі құқықтың сан алуан салаларындағы өзгерістерді туғызуда. Сондықтан менің курстық жұмысымның тақырыбы азаматтық құқық объектілері өзекті мәселелердің бірі. Өйткені бір ғана мысал ретінде азаматтық құқық объектісі болып табылатын бағалы қағаздардың өзін алсақ та жеткілікті. Демек, осы жұмысты жалғастыра отырып менің нарықтық қатынастардағы азаматтық құқық объектілері туралы кеп мағлұмат жинап, білімімді едәуір көбейте түсетінім анық. Және бұл келешекте маған тигізер пайдасы мол болатыны да мен үшін түсінікті. Қазақтардың дәстүрлі құқығында мүліктік құқық маңызды роль атқарғаны бізге тарихтан мәлім. Қазіргі құқықтың дамуы сол құқықтардың жалғасы іспеттес. Қазақ халқының мүліктік құқығын толық ұғынып түсіну тек қана біліп қою үшін ғана емес сонымен қатар нақты практикалық маңызы бар нәрсе. Бұл біздің тәуелсіз еліміздің азаматтық құқығын айқындай түсуге бастау болатыны сөзсіз.
Курстық жұмыстың мақсаты: азаматтық құқық объектілерінің ұғымын, сонымен қатар объектілерді ерекшелейтін белгілерін көрсету және олардың түрлеріне ашып көрсету және осының негізінде оны Қазақстан Респубикасының азаматтық кодексіндегі жаңа тарауды талдап анықтау болып табылады. Бұл жұмыста қазіргі жағдайдағы мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды қорғаудың түсінігін құралдарын және әдістерін анықтау талпынысы жасалған. Қорғаудың ар - намыс, абырой мен іскерлік бедел сияқты жекелеген объектілеріне көңіл бөлінген.
Курстық жұмыстың міндеттері:
1. Азаматтық құқықтағы обьектілердің ұғымы мен түрлерін зерттеу.
2. Мүліктік құкықтар ұғымы мен түрлерін анықтау.
3. Мүліктік емес өзіндік құқықтық қатынастардың ұғымы мен түрлерін анықтау.
Зерттеу әдістері: зерттеу барысында теориялық деректер мен тәжірибиелік фактілерге жүйелі түрде талдау жасау, синтездеу және топтастыру әдістері, сонымен қатар салыстырмалы құқықтану мен жүйелік және тарихи талдаудың әдістері, құқықтық модельдеу әдістері қолданылады. Курстық жұмыстың құрылымы: Енді осы өзекті тақырыптың мағынасы мен маңыздылығын аша түсу үшін мен курстық жұмысымды үш тарауға, кіріспе мен қорытындыға жіктедім. Және мұнда пайдаланылған әдебиеттер тізімі келтірілген.
Курстық жұмыстың зерттеу нысаны: Зерттеу жұмысының теоретикалық негізін нормативтік құқықтық актілердің ішінен Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Азаматтық кодекстері құрады. Жалпы әдебиеттерден Төлеуғалиев Ғ., Жайлин Ғ.А. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқық туралы оқулықтарды және интернет материалдарын пайдаландым.
Азаматтық құқық нормаларының талаптарына сәйкес туындайтын және бұл нормаларға тәуелді болатын жақтар арасындағы қатынастар азаматтық құқық қатынастар деп аталады. Азаматтық заңдармен тауар - ақша қатынастары және қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай - ақ мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Азаматтық заңдар өздері реттейтін қатынастарға қатысушылардың теңдігін, меншікке қол сұқпаушылықты, өз еркіндігін, жеке істерге кімнің болса да озбырлықпен араласуына жол бермеуге болмайтындығын, азаматтық құқықтарды кедергісіз жүзеге асыру, нұқсан келтірген құқықтардың қалпына келтірілуін, оларды соттың қорғауын қамтамасыз ету қажеттігін тануға негізделеді.
Азаматтық - құқықтық қатынастардың субъектілері билік пен өзара бағыну қатынастарында болмайды, өзара міндеттермен және құқықтармен ғана байланысты болады. Азаматтық - құқықтық қатынастар субъектілерінің теңдігі олардың мүліктік дербестігіне сүйенеді. Азаматтық - құқықтық қатынастар ұғымынан бұл құқыққа қабілетті адамдар арасындағы заң нормалары реттеген қатынас деген түсінік келіп шығады. Демек, құқықтық қатынастарға қатысушылардың бірінің екіншісіне міндеттерін орындау жөнінде талап қоюы биліктің өкілеттігіне емес, оған тиесілі субъективтік азаматтық құқыққа сүйенеді. Азаматтық - құқықтық қатынастар тууы үшін құқықтық норма болуы тиіс, ал ол осы түрдің құқықтық қатынастарының және оның қатысушылары бола алатын субъектілердің құқық қабілеттілігінің пайда болуын көздейді.
Азаматтық құқық сондай - ақ өзіндік мүліктік емес қатынастарды да реттейді. Мүліктік емес игіліктер өзіндік мүліктік емес қатынастардың объектілері болады. Азаматтық құқық нормалары реттеген қоғамдық қатынстар құқықтық қатынастар, атап айтқанда, азаматтық - құқықтық қатынастар сапасына ие болады. Азаматтық - құқықтық қатынастар дегеніміз азаматтық құқық нормалары реттеген қоғамдық қатынастар. Азаматтық -құқықтық қатынастардың ерекшеліктері азаматтық - құқықтық реттеудің оъектісі мен әдістеріне байланысты. Азаматтық - құқықтық қатынастардың аса маңызды белгісі, ең алдымен, оған қатысушылардың заң жүзіндегі теңдігі. Азаматтық - құқықтық қатынастардың субъектілері билік пен өзара бағыну қатынастарында болмайды, өзара міндеттермен және құқықтарымен ғана байланысты болады. Азаматтық - құқықтық қатынастарға қатысушылардың бірінің екіншісіне міндеттерін орындау жөнінде талап қоюы биліктің өкілеттігіне емес, оған тиесілі субъективтік азаматтық құқыққа сүйенеді. Азаматтық - құқықтық қатынастар субъектілерінің теңдігі олардың мүліктік дербестігіне сүйенеді. Алайда олар өзге де себептермен пайда болатын жағдайда мұндай құқықтық қатынастардың мазмұынын құрайтын құқықтар мен міндеттер қатысушылардың ерікті әркеттерімен жүзеге асырылады.
Азаматтар мен заңды тұлғалар әртүрлі іс - әрекет жасасу кезінде өзара әртүрлі қоғамдық қатынасқа түседі. Құқықтық қатынас - құқық нормалары мен реттелу нәтижесінде пайда болған қоғамдық қатынастың бір түрі. Қоғамдық қатынасты азаматтық - құқық нормалары арқылы реттеу нәтижесінде заңды сипат алып, азаматтық - құқықтық қатынас пайда болады. Азаматтық құқықтық қатынас - бұл азаматтық құқық нормаларымен реттелінетін қоғамдық қатынас.
Азаматтық - құқықтық қатынас барлық қоғамдық қатынас сияқты тұлғалардың өзара қатынас болып табылады. Онда кем дегенде екі тарап болды және олардың әрқайсысы не құқыққа не міндетке ие немесе бұл екі жақты құқықтық қатынаста болса, онда тараптардың әрқайсысы құқықтар мен міндеттерге тепе - тең ие. Азаматтық - құқықтық қатынастар азаматтар өз еркін білдірмесе де пайда болады. Мысалы, зиян келтіруге байланысты міндеттемеде зиян келтіруші мен зиян шегуші мұндай құқықтық қатынастың пайда болуын қаламаса да құқықтық қатынас пайда болады. Мұндай жағдайды тараптар, құқық пен міндетті амалсыздан еріксіз түрде жүзеге асырады.
Азаматтық - құқықтық қатынастың мазмұнын оның қатысушыларының құқықтары мен міндеттері құрайды. Қоғамдық қатынастарды азаматтық -құқықтық реттеуді жүзеге асыру кезінде қатысушылары кейін олардың әрекеттерін анықтайтын субъективтік құқықтар мен міндеттерге ие болады. Құқықтық қатынастар өзара әрекет, қатысушылардың субъективтік құқтары мен оларға жүктелген міндетттерге сәйкес жүзеге асырылады.

ІІ.Негізгі бөлім
1.Азаматтық құқықтық қатынастарға жалпы сипаттама

Азаматтық құқықтық қатынастар азаматтық құқықты түсіну үшін маңызы бар. Азаматтық құқықтық қатынастар дегеніміз қатысушылары бір бірімен субъективті азаматтық құқықтар мен міндеттер арқылы жалғанатын, азаматтық құқықпен реттелетін мүліктік не мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес, мүліктен тыс мүліктік емес қатынастар. Азаматтық заңдар өздері реттейтін қатынастарға қатысушылардың теңдігін, жеке істерге кімнің болса да озбырлықпен араласуына жол беруге болмайтындығын, азаматтық құқықтарды кедергісіз жүзеге асыру, нұқсан келтірілген құқықтардың қалпына келтірілуін, оларды соттың қорғауын қамтамасыз ету қажеттігін тануға негізделеді. Азаматтық құқық көбінесе диспозитивтік нормаларға негізделген [1,10-бет].
Азаматтық құқықтық қатынастардың элементтері, субъектілері, объектілері мен мазмұны, ал негізгі бастаулары Қазақстан Республикасының Конституциясы, Азаматтық Кодексі, оған сәйкес қабылданған өзге де заңдар және заңға тәуелді кесімдер болып табылады. Азаматтық құқықтық қатынастарды бірнеше түрге бөліп қарастыруға болады. Олар: мәміле; меншік құқығы; міндеттемелі құқық; мұрагерлік құқық; зияткерлік меншік құқығы. Азаматтық құқықты қорғауды сот, төрелік сот және аралық сот құқықтарды мойындату құқық бұзушылыққа дейінгі болған жағдай, құқықтарды бұзатын немесе бұзылу қаупін туғызатын әрекеттерге тиым салу және т.б. негіздерге сәйкес реттейді. Азаматтық құқықтың объектілеріне мүліктік және мүліктік емес жеке игіліктер мен құқықтар жатады. Ал азаматтық құқықтың субъектілеріне жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, әкімшілік - аумақтық бірліктер жатады [1,13-бет].
Азаматтық құқықтар мен міндеттер құқықтың субъектілері деп аталатын құқықтық қатынасқа қатынасушыларға тән. Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастардың субъектілеріне: жеке және заңды тұғалар, мемлекет, сондай -ақ әкімшілік - аумақтық бөліністер жатады.
Жеке тұлға - Қазақстан Республикасының азаматтары, басқа мемлекеттің азаматтары, сондай - ақ азаматтығы жоқ адамдар. Азаматтарда өз құқықтары іс - әрекетін жүзеге асыру үшін құқықтық және әрекет қабілеттілігі болуы тиіс. Азаматтың құқықтың қабілеттілігі дегеніміз азаматтың заңмен бекітілген құқықтарға ие болып, белгілі бір міндеттерді атқара алу қабілеттілігі. Азаматтық құқық қабілеттілігі барлық азаматтарға ортақ, ол туған кезден басталып қайтыс болған соң тоқтатылады [1,25-бет].
Құқықтың қабілеттілігінің негізінде азаматтар:
- өзінің меншігіндегі мүлікке ие бола алады;
- мүлікті мұрагерлікке беріп және өсиет ете алады;
- республика аумағында еркін жүріп тұруға және тұрғылықты жер таңдай алады;
- заңмен шектелмеген кез келген кәсіпкерлікпен шұғылдана алады;
- заңды тұлға құра алады;
- заңмен тыйым салынбаған кез келген мәмілелер жасап міндеттемелерге қатыса алады;
- басқа да мүліктік және мүліктік емес құқықтарға ие бола алады.
Тұрақты немесе көбінесе тұратын елді мекен оның тұрғылықты жері деп танылады. Заңдар бойынша азаматтардың жасырын түрде құқықтар иеленіп, міндеттерді жүзеге асыратын жағдайлары немесе бүркеншік ат пайдаланатын реттері көзделуі мүмкін; азамат тұрақты немесе көбінесе тұратын елді мекен оның тұрғылықты жері деп танылады.
Заңды тұлғалардың құқықтық қабілеттілігі олар мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін пайда болып, өздерінің қызметін тоқтатқанда жойылады [2,35-бет].
Азаматтық әрекет қабілеттілігі дегеніміз азаматтың өзінің іс қимылымен белгілі бір құқықтарға ие бола алу және сол құқықтарды іске асыра алу және белгілі бір міндеттерді атқару, алып жүру қабілеттілігі, ол 18 жастан пайда болады.
Жасы 18 - ге толмағандардың әрекет қабілеттілігі екі топқа бөлінеді:
oo он төрт жасқа толмағандар;
oo он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгілер.
Азаматтық қабілеттіліктің әрекет қабілеттілігі жоқ, жартылай, толық емес, толық, шектелген деген сияқты түрлері бар. Алты жасқа дейінгі, жүйке ауруы немесе ақыл есінің кем азаматтар әрекет құбілеттілі жоқ деп танылады. Жартылай әрекет қабілеттілі алты және он төрт дейінгі балаларға тән. Он төрт жасқа толмағандар үшін келісімдерді олардың атынан ата -аналары, бала асырап алған адамдар немесе қамқоршылар жасайды. өздігінен бұл жасөспірімдер тек өздерінің жасына лайықты күнделікті тұрмыстағы жасалған кезінде орындалатын ұсақ келісімдерді жасауға хақылы. Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың толық емес әрекет қабілеттілігі бар деп мойындалады. Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгілер келісімді ата - аналарының, бала асырап алған адамдардың немесе қамқоршылардың ризалығымен жасайды. Өздігінен олар табысын немесе стипендиясын билеуге, өздерінің шығармаларына, өнертапқыштық құқықтарын жүзеге асыруға, сондай - ақ күнделікті тұрмыстағы келісімді жасауға хақылы. Азаматтар он сегіз жасқа, яғни кәмелетке толғанда олардың толық әрекет қабілеттілігі мойындалады.
Жүйке ауруы немесе ақыл - есінің кемдігі салдарынан өз әрекеттерінің мәнін түсіне алмайтын немесе не істегенін білмейтін азаматты сот әрекет қабілеттілігі жоқдеп тануы мүмкін, соған байланысты оған қамқоршылық белгіленеді [2,89-бет].
Спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарға салыну салдарынан өзінің отбасын материялдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтың әрекет қабілеттілігін сот Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде белгіленген тәртіп бойынша шектеуі мүмкін. Оған да қамқоршы белгіленеді. Бірақ, ол тұрмыстық ұсақ мәмілелерді өз бетінше жасауға құқылы.
Заңды тұлға құрмай - ақ мемлекеттік тіркеуге тұрған кезден бастап, азаматтар кәсіпкерлік қызметпен айналысуға және де осы кезден жеке кәсіпкерліктің субъектілері болып табылады. Түрлер: өзіндік, бірлескен кәсіпкерлік. өзіндік кәсіпкерлікті бір азамат меншік құқығы бойынша өзіне тиесілі мүлік негізінде, сондай - ақ мүлікті пайдалануға немесе оған билік етуге жол беретін өзгеде құқыққа, ал бірлескен кәсіпкерлікті жеке кәсіпкерлер ортақ меншік құқығы бойынша өздеріне тиесілі мүлік негізінде, сондай - ақ мүлікті бірлесіп пайдалануға немесе оған билік етуге жол беретін өзге де құқықтарға байланысты жүзеге асырылады.
Түрлері:
oo ерлі - зайыптылардың бірлескен ортақ меншігі негізінде жүзеге асырылатын ерлі - зайыптылар кәсіпкерлігі;
oo шаруа (фермерлік) шаруашылығының ортақ меншігі немесе жекешендірілген тұрғын үйге бірлескен ортақ меншік негізінде жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
oo кәсіпкерлік қызмет үлестік ортақ меншік негізінде жүзеге асырылатын жай серіктестік.
Заңды тұлға құрмастан кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырушы азаматтарды мемлекеттік тіркеу, өзі барып тіркелетін сипатта, оның тұрғылықты жері бойынша аумақтық салық органында (тіркеуші орган) есепке алынуы арқылы жүзеге асырылады. Егер жеке кәсіпкер лицензиялауға тиісті қызметті жүзеге асырса, осындай қызметті істейтін болса, онда оны атқаруға лицензиясының болуы міндетті болып табылады [3,90-бет].
Өздерінің қажеттерін қанағаттандыру барысында азаматтар мен заңды тұлғалар үнемі өзара әртүрлі қатынастарға түсуге мәжбүр болады. Адамдар (олар құрған ұйымдар - заңды тұлғалар) арасында қалыптасатын нақты қатынастар сан түрлі болады. Оларды әр түрлі әлеуметтік нормалар, атап айтқанда, моральдық және этикалық нормалар реттеп отырады. Мұндай қатынастардың айтарлықтай бөлігін құқық нормаларда реттейді, олар құқықтық қатынастар нысанына ие болады. Құқықтық реттеудің нәтижесінде қолданыстағы қоғамдық қатынастармен қатар, әлде бір жаңа (құқықтық) қатынастар пайда болмайды. Құқықтық қатынастар дегеніміз бұл нақты қоғамдық қатынастардың нысаны ғана [4,19-бет].
Азаматтық - құқықтық қатынастар ерікті болады. Әдетте, мұндай қатынастар оларға қатысушылардың қалауы бойынша жасалады, өйткені азаматтық - құқықтық қатынастардың басым бөлігі шарттың негізінде пайда тауар - ақша айналымы саласында қалыптасатын қатынастарды реттейді. Азаматтық құқық сондай - ақ өзіндік мүліктік емес қатынастарды да реттейді. Мүліктік емес игіліктер өзіндік мүліктік емес қатынастардың объектілері болады. Азаматтық құқық нормалары реттеген қоғамдық қатынстар құқықтық қатынастар, атап айтқанда, азаматтық - құқықтық қатынастар сапасына ие болады. Азаматтық - құқықтық қатынастар дегеніміз азаматтық құқық нормалары реттеген қоғамдық қатынастар.
Азаматтық құқықтық қатынастардың ерекшеліктері азаматтық құқықтық реттеудің оъектісі мен әдістеріне байланысты. Азаматтық - құқықтық қатынастарың аса маңызды белгісі, ең алдымен, оған қатысушылардың заң жүзіндегі теңдігі. Азаматтық - құқықтық қатынастардың субъектілері билік пен өзара бағыну қатынастарында болмайды, өзара міндеттермен және құқықтарымен ғана байланысты болады. Азаматтық - құқықтық қатынастарға қатысушылардың бірінің екіншісіне міндеттерін орындау жөнінде талап қоюы биліктің өқілеттігіне емес, оған тиесілі субъективтік азаматтық құқыққа сүйенеді. Азаматтық - құқықтық қатынастар субъектілерінің теңдігі олардың мүліктік дербестігіне сүйенеді. Алайда олар өзге де себептермен пайда болатын жағдайда мұндай құқықтық қатынастардың мазмұынын құрайтын құқықтар мен міндеттер қатысушылардың ерікті әркеттерімен жүзеге асырылады [4,22-бет].
Азаматтық - құқықтық қатынастардың түрлері. Азаматтық - құқықтық қатынастардың нормалары реттейтін объектіге қарай азаматтық - құқықтық қатынастардың мынадай түрлерін ажыратады:
oo мүліктік қатынастар;
oo мүліктік қатынастармен байланысты мүліктік емес өзіндік қатынастар;
oo мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес өзіндік қатынастар;
Азаматтық - құқықтық реттеудің объектісі, ең алдымен, мүліктік қатынастар болатындықтан, азаматтық - құқықтық қатынастардың басым бөлігі мүліктік сипатта болады. Мүліктік азаматтық - құқықтық қатынастардың объектісі материалдық игіліктер мен құқық (мүлік) болып табылады. Меншік қатынастары, мүліктің бір тұлғадан екінші тұлғаға өтуіне (сатып алу-сату, айырбас, займ және т.с.с.) делдалдық жасайтын қатынастар мүліктік азаматтық - құқықтық қатынастарға жатады. Интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері мүліктік қатынастармен байланысты мүліктік емес өзіндік құқықтық қатынастардың объектісі болып табылады. Интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелеріне құқық мүліктік емес сипатта болады (авторлық құқығы, шығармаға қол сұғылмау құқығы және т.с.с.), алайда оларды басқа тұлғалардың пайдалануы ақылы негізде жалпы ереже бойынша жүргізіледі, осының салдарынан аталған құқықтық қатынастар мүліктік емес болғандықтан, мүліктік қатынастармен байланысты болып шығады. Адамның жеке басына қатысты материалдық емес құқықтыр мен игіліктер ар - намыс, қадір - қасиет, іскерлік бедел және т.с.с. мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес өзіндік қатынастардың объектісі болып табылады.
Сонымен қатар, абсолюттік және салыстырмалы азаматтық - құқықтық қатынастар болады. Абсолюттік құқықтық қатынастарда құқық берілген адамға міндетті ретінде үшінші адамдардың беймәлім тобы қарсы тұрады, мұндай құқықтық қатынастарда іс жүзінде әркім және барша жұрт міндетті болып шығады. Мысалы, меншіктің құқықтық қатынастары абсолюттік қатынастарға жатады, мұнда меншіктің субъективтік құқығына барлық үшінші тұлғалардың бұл құқықты бұзбау, оны жүзеге асыруға кедергі жасамау міндеті ұштасады. Салыстырмалы құқықтық қатынастарда нақты адам (адамдар) міндетті болып табылады. Салыстырмалы құқықтық қатынастар құқық берілген тараптың да, міндетті тараптың да нақты тұлғаларын байланыстырады, яғни дербестелген болып табылады. Мәселен, зиян келтіреген адам жәбірленушіге зиянның орнын толтыруға, сатып алушы өзі сатып алған заттың құнын төлеуге міндетті. Кез - келген адам абсолютті құқықты бұзып алуы мүмкін, тиісінше, мұндай құқық субъектісіне оны кез келген адамның бұзуынан қорғау құқығы ұсынылады. Мәселен, автордың шығармасына қол сұғылмау құқығын кез келген адам бұзуы мүмкін. Салыстырмалы құқықты міндетті адам ғана бұза алады. Мердігер атқарған жұмыстың ақысын талап ету құқығын тек тапсырыс беруші бұза алады. Демек, салыстырмалы құқық нақты адамдар тарапынан болатын құқық бұзушылықтан қорғаумен қамтамасыз етілген, келтірілген мысалда - тапсырыс беруші тарапынан қорғалады [4,30-бет].
Азаматтық - құқықтық қатынастар заттық және міндеттемелік азаматтық -құқықтық қатынастар болуы мүмкін. Заттық құқықтық қатынастарда құқық берілген субъектінің затқа өзінің әрекетімен ғана жүзеге асатын құқығы болады. Заттық құқықтың субъектісі өзінің затқа деген мүддесін басқа адщамдардың көмегіне жүгінбестен, затқа тікелей әсер ету жолымен қанағаттандыра алады. Атап айтқанда, меншік құқықтық қатынастары заттық құқықтық қатынастар болып табылады. Меншік иесі өзіне тиесілі затты иеленуге, пайдалануға және оған билік етуге құқылы, ал міндетті субъектілер қандайда бір әрекеттер жасамауы тиіс, оларға меншік иесінің өз құқығын жүзеге асыруына кедергі жасамау жөнінде енжар міндет жүктеледі. Міндеттемелік құқық субъектісінің затқа деген мүддесі басқа адамның белгілі бір әрекетте жасауы жолымен қанағаттандырылуы мүмкін. Міндеттемелік құқықтық қатынастарда құқық берілген адам міндетті адамнан белгілі бір әрекеттер жасауды талап етуге құқылы. Мәселен, сатып алушы сатушыдан өзіне затты беруді талап ете алады, ал сатушы оны сатуға, яғни белгілі бір әрекеттер жасауға міндетті. Зат қашан да заттық құқықтық қатынастардың объектісі болып саналады, ал міндеттемелік қатынастардың объектісі - зат болмауы мүмкін. Мысалы, баспа мен авторың арасындағы әдеби туынды жасау жөніндегі шарттан туындаған құқықтық қатынастың объектісі зат емес, интеллектуалдық қызметтің нәтижесі - әдеби шығарма болады [4,31-бет].
Мүліктік және мүліктік емес өзіндік қатынастарды азаматтық -құқықтық реттеу мұндай қатынстардың қатысушыларына құқықтар мен міндеттер беру жолымен жүзеге асырылады. Шын мәнінде,құқықтық қатынастар дегеніміз бұл адамдардың құқықтарымен және міндеттерімен өзара байланыстылығы. Азаматтық - құқықтық қатынастарға қатысушылардың субъективтік құқықтары мен субъективтік міндеттері оның мазмұнын құрайды. Субъективтік құқық дегеніміз құқық берілген адамның байқалатын мінез - құлқының заңды жолмен қамтамасыз етілген шарасы. Ол құқық берілген адамның белгілі дәрежеде өзінің әрекет ету (өзінің дұрыс әрекет ету құқығы) мүмкіндігінен немесе міндетті адамнан белгілі бір әрекеттер жасауды (бөгде әректтер құқығы - талап ету құқығы) талап ету мүмкіндігінен көрінеді. Мәселен, автордың шығармасын жариялау құқығы, оған қол сұғылмау құқығы оның өз әрекеттерімен жүзеге асырылуы мүмкін. Керісінше, жалға берушінің өз мүлкін жалға беру шартында көрсетілген мерзім өткен соң қайтару жөніндегі құқығын міндетті адамның тиісті әрекеттер жасауынсыз жүзеге асыру мүмкін емес.
Құқықтық қатынастардың мазмұнын құрайтын элементтер субъективтік құқықтар өзіндік және берілетін субъективтік құқықтарға бөлінуі мүмкін.
Иелерімен тығыз байланысты құқықтар өзіндік құқықтар деп аталады (мысалы,белгілі бір аппараттың өнертапқышы аталу құқығы), осыған орай, барлық басқа өкілеттіктерді берілетін құқықтар деп атауға болады [4,45-бет].
Субъективтік міндет дегеніміз - міндетті адамның байқалуға тиісті мінез - құлқының заңды жолмен қамтамасыз етілген шарасы. Азаматтық - құқықтық қатынастардың мазмұнын құрайтын субъективтік құқықтар мен оның қатысушыларының міндеттері өзара тығыз байланысты, әрбір субъективтік құқықтың тиісті міндеті бар және керісінше. Құқықтық қатынастардың бір тарабындағы субъективтік құқықтың міндетті адамнан белгілі бір әрекеттерді жасауды талап етуіне келесі тараптың осындай әрекеттер жасауға бағытталған субъективтік міндеті сай келеді. Демек, құқық берілген адамның белгілі бір әрекеттер жасау жөніндегі субъективтік құқығына құқықтық қатынастардың келесі қатысушысының бұл құқықты жүзеге асыруға кедергі жасамау, оны бұзбау міндеті сәйкес келеді.
Азаматтық - құқықтық қатынастарды және тиісінше субъективтік азаматтық құқықтарды бөлу түрлі негіздерге сәйкес жүргізілетіндіктен, әрбір өкілеттіктің әдетте бірнеше белгілері болады. Мәселен, көркем туынды жасаушының оның авторы болу құқығы осымен бір мезгілде оның өзіндік, мүліктік емес, абсолюттік құқығы болып табылады. Осы автордың баспадан қаламақы алу құқығы бір мезгілде берілетін, мүліктік, салыстырмалы құқық болып табылады.
Құқықтық қатынастарға қатысушылардың субъективтік құқығы кейде көптеген әрекеттерді жасау мүмкіндігін немесе міндетті адамнан көптеген әрекеттер жасауды талап ету мүмкіндігін қамтиды. Мұндай жағдайда субъективтік құқық күрделі болуы мүмкін, оның мазмұнын қарапайым құрамдас элементтер - жекелеген өкілеттіктер құрайды.Бірақ құқықтық қатынастың шегінде өкілеттіктер бір текті немесе әртекті болуы мүмкін. Мәселен, мүліктік жалдау шартында жалдаушының құқығы жалға алынатын мүлікті иелену және пайдалану мүмкіндігін қамтиды (заттық, абсолюттік өкілеттіктер), сондай - ақ жалға берушіден күрделі жөндеуді дер кезінде жүргізуді талап ету мүмкіндігін қамтиды (міндеттемелік, салыстырмалы өкілеттік). Заң тұрғысынан алғанда, әртекті өкілеттіктерді қамтитын мұндай күрделі құқықтарды кешенді құқықтар деп атауға болады [4,56-бет].
1.1 Азаматтық құқықтық қатынастардың жіктелуі

Азаматтық - құқықтық қатынастардын нормаларын реттейтін объектіге қарай азаматтық - құқықтық қатынастардың мынадай түрлерін ажыратады:
1)мүліктік катынастар;
2)қатынастармен байланысты мүліктік емес өзіндік катынастар;
3)мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес өзіндік қатынастар.
Азаматтық - құқықтық реттеудің объектісі, ең алдымен мүліктік катынастар болатындықтан, азаматтық - құқықтық қатынастардың басым бөлігі мүліктік сипатта болады. Мүліктік азаматтық - құқықтық катынастардың объектісі материалдық игіліктер мен құқық (мүлік) болып табылады. Меншік қатынастары, мүліктің бір тұлғадан екінші тұлғаға өтуіне (сатып алу, айырбас, займ және тағы сол сияқты) делдалдық жасайтын қатынастар. Мүліктік қатынастармен байланысты мүліктік емес өзіндік құқықтық қатынастардың обьектісі болып табылады. Интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелеріне құкық мүліктік емес сипатта болады (авторлық құқық,шығармаға қол сұғылмаушылық құқығы және т.с.с.), алайда оларды басқа тұлғалардың пайдалануы ақылы негізде жалпы ереже бойынша жүргізіледі, осының салдарынан аталған құқықтық қатынастар мүліктік емес болғандықтан, мүліктік қатынастармен байланысты болып шығады [5,7-бет].
Адамның жеке басына қатысты материалдық емес құқықтар мен игіліктер ар - намыс, қадір - қасиет, іскерлік бедел және тағы сол сияқты мүліктік қатынастардың объектісі болып табылады. Сонымен катар, абсолюттік және салыстырмалы азаматтық - құқықтық қатынастар болады. Абсолюттік - құқықтық қатынастарда құқық берілген адамға міндетті ретінде үшінші адамдардың беймәлім тобы қарсы тұрады, мұндай құқықтық катынастарда іс жүзінде әркім және барша жұрт міндетті болып шығады. Мысалы, меншіктің құқықтық қатынастары абсолюттік қатынастарға жатады, мұнда меншіктің субьективтік құқығына барлық үшінші тұлғалардың бұл құқықты бұзбау, оны жүзеге асыруға кедергі жасамау міндеті ұштасады. Салыстырмалы құқықтық қатынастарда нақты адам (адамдар) міндеті болып табылады. Салыстырмалы құқықтық қатынастар берілген тараптың да, міндетті тараптың да нақты тұлғаларын байланыстырады, яғни дербестелген болып табылады. Мәселен, зиян келтірген адам жәбірленушіге зиянның орнын толтыруға, сатып алушы өзі сатып алған заттың құнын төлеуге міндетті. Кез келген адам абсолюттік құқықты бұзып алуы мүмкін. Салыстырмалы құқықты міндетті адам ғана бұза алады [5,10-бет].
Мердігер атқарған жұмыстың ақысын талап ету құқығын тек тапсырыс беруші бұза алады. Демек, салыстырмалы беруші тарапынан қорғалады. Азаматтық - кұқықтық қатынастар заттық және міндеттемелік құқықтық қатынастар болуы мүмкін. Заттық құқықтық қатынастарда құқық құқық берілген субъектінің затқа өзінің әрекетімен ғана жүзеге асатын құқығы болады. Заттық құқықтың субъектісі өзінің затка деген муддесін басқа адамдардың көмегіне жүгінбестен, затқа тікелей әсер ету жолымен қанғаттандыра алады. Атап айтқанда, меншік құқықтыққатынастары заттық құқықтық қатынастар болып табылады. Меншік иесі өзіне тиесілі атты иеленуге, пайдалануға және билік етуге тиіс, оларга меншік өз құқығын жүзеге асыруына кедергі жасамау жөнінде енжар міндет жүктеледі. Міндеттемелік құқық субъектісінің затқа деген мүддесі басқа адамның белгілі бір әрекеттер жасауы жолымен қанағаттандырылуы мумкін. Міндеттемелік құқықтық қатынастарда құқық берілген адам міндетті адамнан белгілі бір әрекеттер жасауды талап етуге құқылы. Мәселен, сатып алушы сатушыдан өзіне затты беруді талап ете алады, ал сатушы - оны сатуға, ягни белгілі бір әрекеттер жасауга міндетті. Зат қашан да заттық құқықтық қатынастардың обьектісі болып саналады міндеттемелік қатынастардың объектісі - зат болуы мүмкін. Мысалы, баспа мен автордын арасындағы әдеби туынды жасау жөніндегі шарттан туындаған құқықтық қатынастың обьектісі интеллектуалдық қызмет нәтижесі - әдеби шығарма болады [5,20-бет].
Барлық азаматтық құқықтық байланысқа кем дегенде екі тұлға қатысады, ал керісінше жағдайда бұл азаматтық құқықтық қатынас болмайды. Осы азаматтық қатынастың қатысушыларын оның субъектілері деп атайды.
Барлық қоғамдық қатынастар сияқты азаматтық құқықтық қатынастар адамдардың арасында жүзеге асады. Сондықтан азаматтық құқықтық катынастың субьектісі ретінде жеке тұлға заңда азаматтарды атайды. Осы жеке тұлғамен бірге азаматтық құқықтық қатынастың субьектісі ұйымдар қатысады, оларды заңды тұлғалар деп атаймыз. Тағы да азаматтық құқықтық қатынастың ерекше субьектісі ретінде мемлекеттік әкімшілік аймақтық бөліністер катысады.
Қазақстан Республикасында азаматтық құқықтық қатынастың қатысушыларының тізбегі. Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің 1 бабында көрсетілген, яғни азаматтық - құқықтық заңдармен реттелетін қатынастың қатысушылары азаматтар, занды тұлғалар, мемлекет, сондай ақ әкімшілік - аумақтық бөліністер болып табылады. Азаматтык құқықтық нормалармен реттелетін қатынастың субьектісі ретінде азаматтармен бірге шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адам катысады. Азаматтық құқық қабілеті ол туған кезден басталып, қайтыс болған соң тоқтатылады [5,36-бет].
Азамат туды деп саналған уақыттан азаматтық құқық қабілетіне ие болады. Барлық әрекет қабілеттілігі бар азаматтар сонымен бірге құқықтық кабілетке де ие болады бірақ құқыққа ие тұлғалардың бәрінің әрекет кабілеттілігі болуы мүмкін емес.
Азаматтардың құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігін шектеудің заң кұжаттарына да белгіленген шарттар мен тәртібінің немесе олардың кәсіпкерлік өзге де қызметпен айналысу құқығының сақталмауы тиісті шектеудің белгіленген мемелекеттік немесе өзге де органның құжатын жарамыз деп тануға әкеліп соқтырады. Азаматтық құқықтық қатынаста азаматтармен қатар заңды тұлғалар субьект болып табылады. Заңды тұлға азаматтық құқықтарга ие болып, өз қызметіне байланысты міндеттерді атқара алады. Бірақ, тек қана азаматтар ғана иеленетін құқықтарға заңды тұлғалар ие бола алмайды. Заңды тұлғалар кейбір қызметтерді жүзеге асыру үшін мемлекеттен арнайы рұқсат алуы керек [5,45-бет].
1.2. Азаматтық құқықтық қатынастардың пайда болуы.

Құқық субъектілерін сипаттайтын негізгі құқық қасиеттері құқық қабілеттілігі болып табылады.
Азаматтық құқық қабілеттілігі АК - тің азаматтық құқыққа ие болып міндет атқару қабілеті (азаматтық құқық қабілеттелігі) барлық азаматтарға бірдей деп тұжырымдалады.
Конституцияның 14 - бабына сәйкес заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең, тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, діни көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттары бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды.
Конституцияның аталған тұжырымына қарай азаматтардың құқық қабілеттілігі заңда бәріне бірдей және біріңғай құрылған. Азаматтық құқықтық кодекстің 13 - бабында азаматтардың құқық қабілеттілігі барлық азаматтар үшін тең дәрежеде екені танылған. Қазіргі қылмыстық заңда азаматтың құқығын айыру мына жағдайларға:
- Белгілі бір лауазымды иеленуге немесе белгілі бір қызметті жасауға;
- Елдің аумағында емін - еркін жүріп тұруға.
Ескерте кеткен жөн, біздің заң бойынша құқықты жою қашанда уақытша сипатта болады. Сонымен қатар құқық қабілеттілігін шектеуді азаматтық басқалай субъективтік құқықтарынан айыру жағдайымен шатастыруға болмайды.
Құқық қабілеттілігін шектеу дегеніміз қандай да бір құқықты алу мүмкіндігінен айыру болып табылады. Азаматтар құқық қабілеттілігін меңгере отырып, әр түрлі құқықтарды ала алады, сол арқылы өзіне әр түрлі міндеттерді жүктейді де құқық қабілеттілік мазмұнын құрайды [6,15-бет].
Азаматтық құқықтық қатынастар ұғымынан бұл - құқыққа қабілетті адамдар арасындағы заң нормалары реттелген қатынас деген түсінік келіп шығады. Демек, құқықтық қатынастар тууы үшін құқықтық норма болуы тиіс. Ал ол осы түрдің құқықтық қатынастарының және оның қатысушылары бола алатын субъектілердің құқық қабілеттілігінің пайда болуын көздейді. Алайда мұндай мән - жайлардың болуы өзінен - өзі белгілі бір қатысушылар арасында белгілі бір құқықтық қатынастарды туғыза қоймайды. Бұл - оның пайда болуының қажетті абстрактілік алғышарты ғана.
Құқықтық қатынастар пайда болуы үшін нақты адамдар арасында нақты құқықтар мен міндеттер туғызатын нақты мән - жайлар қажет.
Азаматтық құқықтар мен міндеттер заңдарда көзделген негіздерден, сондай - ақ азаматтар мен заңды тұлғалардың әрекеттерінен пайда болады, өйткені ол әрекеттер азаматтық заңдарда көрсетілмегенімен, олардың жалпы негіздері мен мәніне байланысы азаматтық құықтар мен міндеттер туғызады [7,17-бет].
Осыған сәйкес азаматтық құқықтар мен міндеттер:
oo заңдарда көзделген шарттар мен өзге мәмілелерден, сондай-ақ заңдарда көзделмегенімен, оларға қайшы келмейтін мәмілерден;
oo заңдарға сәйкес азаматтық құқықтық жағдайларды туғызатын әкімшілік құжаттардан;
oo азаматтық құқықтар мен міндеттер белгіленген сот шешімінен;
oo заң құжаттарында тыйым салынбаған негіздер бойынша мүлікті жасау немесе иемдену нәтижесінде;
oo заңдар азаматтық құқықтық жағдайлардың басталуымен байланыстыра-тын оқиғалар салдарынан пайда болады.
Алайда бұл бапта аталған заңдық фактілердің тізбесі жеткілікті емес. Құқықтық қатынастар субъектілернің еркіндігі азаматтық құқықтың негізгі принциптерінің бірі болып табылатындықтан олар өздері үшін азамттық құқықтар мен міндеттерді түзе алады, сондай - ақ заңдарда тыйым салынбаған өздерінің тікелей әрекеттерімен азаматтық құқықтық қатынастарға түсе алады, мысалы, қаржыландыруға қатысу туралы келісім заңда тікелей аталмаған оған тыйым да салынбаған. Сондықтан бұл келісім азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғыза алады.
Құқықтық қатынастардың тууына себепші болатын ықпал ету тетігіне қарай заңдық фактілер мынадай топтарға бөлінуі мүмкін: құқықтық қатынастардың болашақ немесе осы сәттегі қатысушыларының іс - әрекеттері, үшінші тұлғалардың іс-әрекеттері, оқиғалары [7,58-бет].
Азаматтар мен заңды тұлғалар әр түрлі қызметтер жасау кезінде өзара әр түрлі қоғамдық қатынасқа, яғни құқықтық қатынасқа түседі. Құқықтық қатынас құқық нормаларымен реттелу нәтижесінде пайда болған қоғамдық қатынастың бір түрі. Қоғамдық қатынасты азаматтық - құқық нормаларымен реттеудің нәтижесінде, олар заңды сипат алып, азаматтық - құқықтық қатынасқа айналады. Азаматтық құқықтық қатынас - бұл азаматтық-құқық нормаларымен реттелген қоғамдық қатынас. Осы азаматтық - құқықтық қатынасқа түсінік бермес бұрын, алдымен құқықтық қатынастың мағынасын ашып алу қажет.
Құқықтық қатынастар қоғамдық қатынастардың пайда болу тәсілі немесе өмір сүру жағдайы болып табылады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.