Көмір қышқыл газы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының ғылым және жоғары білім министрлігі «Ш. Уалиханов атындағы Көкшетау университеті» КеАҚ

(Студенттің аты-жөні)

(Жобаның тақырыбы)

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Білім беру бағдарламасы: 6B07202 - «Тау-кен ісі»

Көкшетау 2023

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

тақырыбы: « »

Білім беру бағдарламасы : 6B07202 - «Тау-кен ісі»

Орындады:

Жетекші:

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі: Курманбаева А. С.

Көкшетау 2023

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 БӨЛІМ. Геологиялық бөлім5

Аудан және кен орны туралы жалпы мәліметтер. 5

1. 2 Қазақстандағы көмір өнеркәсібінің тарихы8

1. 3 Еліміздегі көмірдің түрлері және жіктелуі . 11

1. 4 Кен орнының геологиялық құрылымы. 14

2 БӨЛІМ. Тау-кен техникалық бөлігі

2. 1 Кен орнының қысқаша тау-кен техникалық сипаттамасы. 18

2. 2. Тектоникасы19

2. 3 Кен-орнының гидрогеологиялық жағдайлары. . ………22

2. 4 Техникалық мақсаттағы және құрылыстағы судың сапасын бағалау26

3 БӨЛІМ. Технологиялық бөлім

3. 1 Көмірдің химия-технологиялық сипаттамасы. . ……. ……28

3. 2 Кен орнын радиациялық-гигиеналық бағалау. ……32

3. 3 Бөлік шекаралы және өнеркәсіп қосымшалары. 33

3. 4 Кесілген алапты кептіру 37

3. 5 Электр қамтамасыз ету, электр жабдықтау. 46

3. 6 Көмір өндірісінің қоршаған ортаға әсері. . 55

3. 7 Көмір өнеркәсібіндегі экологиялық проблемалар. . 69

3. 8 Көмір өндірісінде қолданатын замануи жаңа биотехнологиялық

әдістің жетістіктерін метан газынан жане әртүрлі зиянды заттардан

арылтуда пайдалану71

4 БӨЛІМ. Экономикалық бөлім. . 75

4. 1 Товарлық өнімдер76

Қорытынды . . . 78

Қолданылған әдебиеттер тізімі79

Кіріспе

Пайдалы қазбаларды қазудың сапасы мен толықтығын жоспарлау мен нормалау бұл жалпы мемлекеттік деңгейде қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды тиімді пайдаланудың бір бөлігі болып табылады.

Өркениеттің дамуына және халықтың жайлы өмір сүруіне жағдай жасауға байланысты табиғи ресурстарды пайдалану күрт өсті, ол өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы өндірісінің жанама өнімдері мен тұрмыстық қалдықтардың едуәуір көп пайда болуымен сүйемелденеді.

Табиғи ресурстар шексіз болып табылмайды және қазіргі уақытта кейбір мемлекеттер экономикалық тұрғыдан жүзеге асыру үшін олардың тапшылығын бастан кешіруде.

Сарыадыр көмір кен орны Ақмола облысы, Ерейментау ауданы, Өлеңті ауылының солтүстік-батысында 18 км жерде орналасқан. Сарыадыр кен орнының рельефі морфологиялық жағынан салыстырмалы түрде үлкен алап.

Оның орталық бөлігін алып жатқан көмірлі шөгінділер рельефте, ауа райының әсеріне төзімділігі төмен болғандықтан, аздап толқынды жазық түрінде, ең төмен абсолютті биіктігі Киіксор көлінің маңында +255 м, одан барлығы рельефте көрсетілген. Сарыадыр ойпатының шеткі жағына қарай рельефтің + 230-290 м биіктікке дейін біртіндеп ұлғаюы байқалады. Учаскенің солтүстік-батыс бөлігінде жоғарғы пермь гранит-порфирлерінен құралған Сарыадыр таулары орналасқан.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың басты мақсаты - Сарыадырдағы экологиялық және экономикалық тиімділікті арттыру мәселесін шешуге елеулі үлес қосатын технологияларды қарастыру және Сарыпдыр көмір кенініңдегі көмір өндірудегі қалдықтардың әсерін бағалау үшін экологиялық және экономикалық тиімділікті арттыру болып табылады. Міндеті - өнеркәсіптік объектінің табиғи ортамен өзара әрекеттесу принциптерін жүйелік анализ арқылы анықтау, сонымен қатар көмір өндіру барысында қалдықтардың әсерін бағалаудағы мәселелерді зерттеу болып табылады.

Бұл шешімдердің негізгі кәсіпорынның қоршаған ортаға өзара әркеттесуін зерттеуге жүйелі тәсілдеме және де ұсынылған әдістемелік оңтайландыру принциптері болып табылады.

Сарыадыр көмір бассейніндегі қалдықты бағалау келесі ғылыми - зерттеу және тәжірибелік - конструкторлық жұмыстардың орындалуын талап етеді: шикізатты өндіру, байыту және өңдеудің әр түрлі кезеңдерінде өндірілген қалдықтарды өндірумен айналысатын өнімнің сапасын жоғарлату және ресурстарды үнемдеуді қамтамасыз ету, табиғи материалдарды және энергия ресурстарын ұтымды пайдалануды басқарудың негізгі әдістемелік қағидаттары мен әдіснамалық бағыттарын әзірлеу, осыған байланысты бірқатар нақты міндеттерді шешу қажет болды.

1 БӨЛІМ. Геологиялық бөлім

Аудан және кен орны туралы жалпы мәліметтер

Сарыадыр көмір кен орны Ақмола облысы, Ерейментау ауданы, Өлеңті ауылының солтүстік-батысында 18 км жерде орналасқан. Оның ауданы 7, 8 км ² . Сарыадыр кен орны орталығының географиялық координаталары 73031 / . Гринвичтің шығыс бойлығы бойынша 510 41/ солтүстік ендікте. (1. 1-сурет) .

Сарыадыр кен орнының рельефі морфологиялық жағынан салыстырмалы түрде үлкен алап. Оның орталық бөлігін алып жатқан көмірлі шөгінділер рельефте, ауа райының әсеріне төзімділігі төмен болғандықтан, аздап толқынды жазық түрінде, ең төмен абсолютті биіктігі Киіксор көлінің маңында +255 м, одан барлығы рельефте көрсетілген. Сарыадыр ойпатының шеткі жағына қарай рельефтің + 230-290 м биіктікке дейін біртіндеп ұлғаюы байқалады. Учаскенің солтүстік-батыс бөлігінде жоғарғы пермь гранит-порфирлерінен құралған Сарыадыр таулары орналасқан. Мұндағы ең жоғары абсолютті көрсеткіш +335м.

Сарыадыр аймағының климаты күрт континенттік, қысы ұзақ және суық, ал жазы салыстырмалы түрде қысқа, бірақ ыстық. Алғашқы аяздар қыркүйектің ортасында келеді, тұрақты қар жамылғысы қарашаның бірінші онкүндігінде қалыптасады және сәуірдің соңына дейін сақталады. Жылдың ең суық айы - қаңтар, орташа температурасы -14, 80, ең жылы айы - шілде (+200) . Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 390 мм, ең көбі шілде-тамыз айларында. Жел оңтүстік-батыстан соғады.

Желдің орташа жылдамдығы 5, 4 м/сек, максималдық жылдамдығы 25 м/сек дейін. Өсімдік жамылғысы - бетегелі, қауырсынды шөпті, құрғақ бұтақтары бар, ал ойпаттарда - батпақты және шалғынды. Ерейментау тауларында қайың мен көктерек тоғайлары жиі кездеседі.

Сарыадыр аймағында бір де бір өзен жоқ. Қарасу, Қарабұлақ, Үшбұлақ және Сайдалы шағын өзендерінде тек көктемгі қар еріген кезде ғана жер үсті ағыны болады, ал қалған уақытта олар құрғақ бөренелер болып табылады. Сораңдар, тұзды және тұщы көлдер көктемгі қар еріген кезде судың негізгі бөлігін алатын ең үлкен бассейндермен шектеледі. Тұзды көлдердің ең үлкені Теңіз және Көбейтұз. Тұщы көлдерден Сарыадыр кен орнынан оңтүстік-батысқа қарай 12 км жерде орналасқан Қоржұңкөлді ерекшелеу керек. Су бетінің ауданы 5, 4 км ² , ең терең жері 5, 7 м, орта есеппен 4, 5 м. Жалпы су қоры 24 млн. м ³ .

Киіксор тұзды көлі тікелей Сарыадыр кен орнының аумағында орналасқан, оның негізгі су көзі еріген қар және жаңбыр суы болып табылады. Су бетінің максималды ауданы 0, 54 км ² мамыр айының ортасында (қардың еру кезеңі) болады. Осы кезеңде көлдің максималды тереңдігі 0, 8-1, 2 м-ге жетеді. Қыркүйек айының ортасына қарай көлдің тереңдігі 0, 4-0, 6 м-ге дейін төмендейді, ал құрғақ жылдары ол толығымен құрғайды.

Жалпы аудан бойынша халық саны шамалы. Ең жақын елді мекендер - Ерейментау қаласы мен Үленті совхозының орталық игілігі Сарыадыр кен орнынан сәйкесінше 30 және 18 шақырым жерде орналасқан.
Аймақ экономикасының негізгі саласы жайылымдық мал шаруашылығы және ауыл шаруашылығы. Өңірде өнеркәсіп нашар дамыған. Жергілікті қажеттіліктер үшін мұнда әртүрлі құрылыс материалдары игерілуде: әктас, кірпіш саз, қиыршық тас және құрылыс құмы. Сарыадыр кен орнының оңтүстік бөлігін асфальтталған Астана-Павлодар тас жолы кесіп өтеді, одан оңтүстікке қарай 11 км жерде Астана-Екібастұз-Павлодар темір жолы өтеді. Кен орнын елді мекендермен байланыстыратын қара жолдар салыстырмалы түрде сапалы. Алайда жаңбырлы маусымда олардың өту мүмкіндігі айтарлықтай төмендейді, ал қыста қар еріген кезде жолдар жүруге қиындайды.

Шолу картасы

Масштаб 1:500 000

Сурет. 1. 1

Обзорка.jpg

$C:\Users\ц\Downloads\08 (1).jpg$

1. 2 Қазақстандағы көмір өнеркәсібінің тарихы

1833 ж. қойшы Байжанов Аппақ Қарағанды мекенінен “отқа жанатын қара тасты” кездейсоқ тауып алған. Бірақ 23 жыл өткеннен кейін ғана өнеркәсіп иелері кен орнына назар аудара бастады. Қарағанды кенінен алғашқы 30 жылда (1857 - 87) 303 мың т немесе әр жылы орта есеппен 10 мың т көмір өндірілді. Ал, кейінгі 21 жылда (1899 - 1920) мұнда 860 мың т көмір қазылды.

1905 ж. Қарағанды көмір кеніне француздар, сонан соң ағылшындар қожалық етті. Ол кезде көмір қазатын құрал қайла, күрек болды, тасымалдауға сүйретпе шана пайдаланылды. Көмір, негізінен, “Кариб”, “Карно”, “Герберт” секілді шағын шахта-кәсіпорындарда қазылды. Мұнда небәрі 1 қызмет үйі, балшықтан қаланған 3 үй, кірпіштен салынған 1 үй, 2 бу қазаны және 1 желдеткіш қана болды.

1920 ж. кен орнында 125 жұмысшы істеп, олардың әрқайсысы айына 26 т-дан көмір өндірді.

19 ғасырдың аяғында Қазақстан аумағында тағы да бірнеше кен орындары, соның ішінде Екібастұз көмір кен орны да ашылды. Бірақ олардың барлығынан алынған көмір небәрі 500 мың т-дай ғана болды.

Қазақстанда кеңестік көмір өнеркәсібі 1930 жылдан құрыла бастады. Осы жылы Қарағандыда алғашқы 4 шахта ашылды. Қарағанды көмір алабында көмір өндірісін дамытуға үкімет тарапынан ерекше көңіл бөлінді.

1937 ж. Қарағанды көмір тресі 3, 5 млн. т-дан астам көмір өндірді, мұның өзі 1936 жылмен салыстырғанда 10, 1% артық еді. 2-дүниежүзілік соғысқа (1941 - 45) дейінгі кезеңде 23 шахта ашылып, олардан 6 635 мың т көмір алынды. Осы жылдарда Қазақстан Кеңес Одағында өндірілген көмірдің 4%-ын берді. Көмірді қазу, қопару жұмыстары толық механикаландырылып, жұмыстың 80%-дан астамы көмір қопарғыш машиналармен атқарылды. Жер астынан көмірді тасып шығару жұмыстарын механикаландыру деңгейі артты. Жұмысшылардың еңбек өнімділігі айына 42, 6 т-ға дейін жетті.

Соғыс жылдарында Қазақстанда көмір өндіру көлемі шұғыл артып, жылына 12 млн. т-ға дейін (одақ бойынша 8%) өсті. Бұл кезеңде Қарағанды Кеңес Одағының негізгі отын базасына айналды.

1945 ж. 39 шахта мен 3 тілік жұмыс істеді.

Соғыстан кейінгі 10 жылда (1946 - 55) Қарағанды алабында жаңа шахталардың салынуы, Саран, Шерубайнұра тіліктерінің игерілуі, сондай-ақ, шағын шахталарды біріктірудің және көмірді ашық әдіспен алудың дамытыла бастауы нәтижесінде көмір өндіру 2 еседей артып, жылына 28 млн. т-ға дейін жетті. Салада аса өнімді комбайндарды, жер астынан дүркін-дүркін көмір таситын электровоздардың орнына толассыз конвейерлерді, механикаландырылған құралдарды пайдалану нәтижесінде көмір өндіру қарқыны арта түсті. Көмір тіліктерінде алымы аз бір шөмішті экскаваторлардың орнына, сағатына 5 мың т көмір өндіретін көп шөмішті роторлы экскаваторлар, паровоздардың орнына электровоздар қолданылды.

1955 жылдан бастап Қазақстанда көмір өнеркәсібінің дамуы елеулі кезеңге аяқ басты. Осы жылы Екібастұз алабында 3 тілік пайдалануға берілді. Солардың бірі - жылына 50 млн. т көмір өндіретін дүние жүзіндегі ең ірі “Богатырь” тілігі. Екібастұз алабындағы көмір қоры (10 млрд. т) жер бетіне таяу жатыр әрі көмір қабаты 200 м-ге дейін жетеді. Осыған орай мұнда көмір ең тиімді ашық әдіспен қазылып алынады.

Қазақстанда көмір өнеркәсібі орындары 1980 ж. 115 млн. т, 1985 ж. 131 млн. т көмір өндірді.

Көмір өндіру көлемінің ең жоғары деңгейіне 1988 ж. қол жеткізілді (143 млн. т) . Экономикалық реформалар жағдайында жүргізілген құрылымдық өзгерістерге байланысты көмір өндіру көлемі республикада 1989 жылдан бастап (138 млн. т көмір өндірілген) азая бастады.

1990 ж. республикада 131 млн. т көмір өндірілген болса, 1997 ж. өндірілген көмірдің көлемі 72, 6 млн. т болды

1. 3 Еліміздегі көмірдің түрлері және жіктелуі

Көмір өнеркәсібінде ластаушы көзі болып терриконниктер - жыныстарда

өздігінен жануынан ұзақ уақыт бойы көмір мен пириттің жануы жүреді. Нәтижесінде күкіртті газ, көміртегі оксиді, шайырлы заттардың қосылыстары

бөлінеді. Көмірдің түрлері көмірдің генетик жіктелімі көмір түзілудің алғашқы сатысындағы органикалық заттар түрленуінің бастапқы процестерін ескере отырып жасалады. Жіктелімде көмір үш генетик топқа бөлінеді: гумалиттер, сапропелиттер, сапрогумалиттер. Олардың біріншісі - тек жоғары сатыдағы өсімдік қалдықтарынан, екіншісі - негізінен, төменгі сатыдағы өсімдік қалдықтарынан, ал сапрогумолиттер аралас өсімдік қалдықтарынан тұрады. Химиялық құрамының, физикалық және технологиялық касиеттерінің өзгешеліктеріне қарай көмір мынадай негізгі табиғи түрлерге ажыратылады: қоңыр көмір, тас көмір, антрацит.

Көмірдің қасиеттері. Көмірдің қасиеттері оның петрогр құрамына, көмірлену дәрежесіне және минералдық микроқұрауыштардың мөлшеріне байланысты болады. Көмірдің тығыздануы 0, 92-1, 7 г/см3 аралығында, бұл көрсеткіштің мәні күлділік азайған сайын төмендейді, қатты Моос шкаласы бойынша 1-3 аралығында. Органик массасының элементтік құрамы көміртектің басымдығымен (қоңыр көмірде 65 %, антрацитте 98 %), оттек (тиісінше 30-дан 1 %-ға дейін) мөлшерімен сипатталады. Көмірдің басты технологиялық көрсеткіштері - ұшпа заттардың шығымы, біріккіштігі, күлділігі. Көмір - бағалы металлургиялық және химиялық өнеркәсіп шикізаты, отын ретінде пайдаланылады. Көмір бітімі қабатты, түйіршікті, құрылымы біртекті және жолақты, түсі қоңырдан сұр қараға дейін, күңгірттен металл түске дейін жылтырайды. Көмір әлемнің барлық жерінде кең таралған пайдалы казба.

Көмір кені. Көмір кені-көмір қоры өндірістік пайдалануға жарамды әрі тиімді дәрежеде шоғырланған кен орны. Алаптар көмірлі аудандар телімдер мен шахта өрістеріне жіктеледі. Іргетас жағдайында түзілген алаптарда (мысалы, Мәскеу қоңыр көмір алабы) көмір қабаттарынның саны 1-7, ол бөктерлік және шикі ойпаңдардағы алаптарда (мысалы, Доценк көмір алабы, Қарағанды көмір алабы) ондап, жүздеп есептеледі. Көмір қабаттарының қалындығы бірнеше см-ден ондаған м-ге дейін әдетте, 1-2 шамасында болады. Көмір қабаттары көлденең немесе сәл еңіс болса, оларды 1-топқа (Мәскеу, Иркутск, Майкүбі, т. б. көмір кендері), қарапайым қатпарлы құрылымдарын 2-топқа (Донбасс, Қарағандының Промышленная телімі), көмір қабатының құрылымы күрделі қатпарлы әрі жарылған болса, олар 3-топқа жатқызылады. Көмір қабаттарының қалдығына қарай көмір кендері түрақты және тұрақсыз болып бөлінеді. Барлау дәрежесіне қарай көмір кендері қорлары А, В, С жәие С2 категорияларына бөлінеді. Көмір қышқыл газы. Көмір қышқылының ангидриді, С02 - түссіз, аздап қышқылтым дәмі бар газ, меншіқті салмағы 0, 0019 г/см3, балқу t - 56, 60 °С, қайнау t - 78, 50 °С газ күйінде суда және кейбір органик еріткіштерге ериді.

Сұйық көмір кышқыл газы қатты суығанда (қатты С02) қар сияқты массаға «құрғақ мұзга» айналады. Сумен әрекеттескенде көмір қышқылы түзіледі. Көмір қышқыл газын 1754 жылы ағылшын ғалымы Дж. Блэк (1728-1799 жж. ) магний карбонатының ыдырауы кезінде бөлінетін газ екендігін айтқан, ал 1789 жылы француз ғалымы А. Лавуазье (1743-1794 жж. ) оның құрамын анықтаған. Көмір қышқыл газы қызуға төзімді. Тек 2 °С- тан астам температурада ғана көміртек оксиді мен оттек түзе ыдырайды. Химиялық активтігі төмен, күшті негіздермен көмір қышқылының ангидриді ретінде әрекеттесіп карбонаттар түзеді. Көмір қышқыл газының фотосинтез процесінде маңызы зор, ол - организмде зат алмасу нәтижесінде түзілетін басты өнімдердің бірі. Лабда көмір қышқыл газы Кипп аппаратында тұз қышқылымен (НСІ) әсср ету арқылы, ал өнеркәсіпте әктасты не борды ыдырату арқылы алады СаСО3 = СаО + С02. Бұдан шыққан Көмір қышқыл газын арнайы әдістермен тазартады. Көмір қышқыл газы негізінен, тамақ (қант, сыра, т. б. ) өнеркәсібінде құрғак мұз, тағамдарды консервілеу үшін, өрт сөндіруде, газдандырылған су, емдік көмір қышқыл ванна дайындауда, химия өнеркәсібінде және сода өндірудс қолданылады.

1. 4 Кен орнының геологиялық құрылымы

Стратиграфия

Теңіз-Қоржынкөл көмір алабы Шідерті склинорийінің солтүстік бөлігін алып жатыр және жоғары ретті қатпарларымен байланысқан брахисинклиналь болып табылады, оған Сарыадыр, Құсмұрын, Бозшасор, Қызылсор және Солтүстік Сарыадыр аймақтары шектелген.

Брахисинклинальдің геологиялық құрылымына девон, карбон, палеоген дәне төрттік шөгінділер жатады. Қышқылды, кейде негізді құрамды триас дәуіріндегі жаңартау жыныстары үздіксіз дамуды қажет етеді. Интрузивті жыныстардың ішінде гранитоидтар пермь кезеңізде кеңінен дамыған.

1936 ж. А. И. Еговор алғаш рет Теңіз-Қоржынкөл көмір алабының девон және карбон шөгінділерін сипаттап, петрографиялық және литологиялық-фациологиялық зерттеулер жүргізген. Кейінірек М. М. Пригорский (1948ж. ), Л. Ф. Думлер (1946-1950, 1973жж. ), М. С. Быкова (1948-1951жж. ), В. М. Бекман (1979-1982жж. ) алқаптың стратиграфиялық бөлігін зерттеу жұмыстарын жалғастырды. Бұл жұмыстарда девон және карбон шөгінділеріне жеткілікті толық биостратиграфиялық, палеонтологиялық және литологиялық сипаттама берілген. Бұл есепте Сарыадыр кен орны (2. 9) бойынша бұрын жазылған есептермен қатар, жоғарыда аталған зерттеулердің нәтижелері де ескерілген.

Төменде Сарыадыр кен орнының стратиграфиялық бағанасына сипаттамасы берілген.

Сипатталған кен орны учаскесінің негізінде гиветтік-франдық кезеңдердің (D2ŽV-D3ƒ) кен орындары жатыр. Қызыл түсті конгломераттармен, керіштелген гравий және ірі түйіршікті құмтастармен ұсынылған. 300 м.

Фамен кезеңінің шөгінділері (D ₃ ƒm) екі литологиялық бөлікке бөлінеді, төменгілі - терригенді және жоғарғысы - карботантты. Терриген бөлігі қызыл және сұр керіштелген гравий, құмдақ және алевролиттерден құралған. Сондай-ақ соңғысында брахиоподтар фаунасы кездеседі. Бөліктің сыйымдылығы 240 м. Карбонатты бөліктің аймағында, балшықтармен, мергельдермен, сирек құмтастармен қабаттасқан тығыз сұр әктастары басым. Көптеген брахиоподтар фаунасы карбонатты бөліктің жыныстарында кездеседі. Бөлік сыйымдылығы 100м. Фамен шөгінділерінің жалпы қалыңдығы 340 м.

Турней кезеңінің шөгінділері (C ₁ t) фамендің шөгінділермен біртұтас кешен құрайды и және ұсақ түйіршікті құмтастармен қабаттасқан сұр сазды шоғырлы органогенді-қатпарлы әктастармен ұсынылған. Кезеңнің жоғарғы бөлігінде кристалды әктастар мен мергельдер басым. Турнистік жыныстарда брахиоподтардың, криноидтардың және бриозоидтардың бай фаунасы бар. Шөгінділердің қалыңдығы 250 м. Төменгі - орта визейлік шөгінділері (C ₁ V _1-2 ) Сарыадыр кен орнының төменгі өнімді қабаты болып табылады және соңғысынан айтарлықтай терригендік құрамымен ерекшеленетін турнейлік кезеңнің карбонатты жыныстарында жатыр. Төменгі үштен бір бөлігі сұр және қара сұр алевролиттерден тұрады, жіңішке түйіршікті және алевроллы құмтастарында жұқа аралық қабаттары бар және тек кесіндінің табанында мергельдер (28м) бөлігі орналасқан. Бөліктің ортаңғы бөлігінде жасыл-сұр алевролиттер дамыған, көбінесе жұқа көлденең қабаттары бар, құрамында әкті тастар бар. Бөліктегі жасыл-сұр алевролиттердің орнына қара сұр және сұр түсті, әдетте жұқа қабаттары, жоғарғы жағында шөгінділердің қайталану іздері бар. Төменгі көмір қабаты қабаттың жоғарғы бөлігімен шектелген, оның құрылымы күрделі және қалыңдығы жағынан сәйкес келмейді. Бөлімдегі қабат үстінде ұсақ түйіршікті құмтастардың қабаттары және органогенді-детритті әктастардың сирек қабаттары (2 м-ге дейін) пайда болады. Бұл шөгінділерде брахиоподтардың, пелециоподтардың, сондай-ақ криноидтардың сегменттері мен бриозоидтардың бай және алуан түрлі кешені бар. Брахиоподтар мен пелециоподтар кешені, Г. Г. Аксенованың айтуы бойынша, Ақжар, Борлы, Екібастұз кен орындарының және ішінара Қарағанды көмір алабының Аққұды-Ашлярин тізбегіне ұқсас жастағы шөгінділеріне тән. Сипатталған шөгінділерден спора-тозаң кешенін зерттеу негізінде А. И. Лопатина оны Қарағанды көмір алабының Ашлярық түзілімінен алынған кешендермен салыстыруға болады деген қорытындыға келеді. Шөгінділердің жалпы қалыңдығы 270 м.

Зерттелетін кен орнының негізгі өнімді қабатын Жоғарғы Визей қосалқы шөгіндісінің кен орындары - Серпухов сатысын (C1V3+S) құрайды. Төменгі бөлігінде күрделі құрылымды үш көмір қабатынан тұратын көмір горизонты орналасқан. Көмір горизонтының астында негізінен орташа және ірі түйіршікті жұқа аралық қабаттары бар сұр, ұсақ түйіршікті құмтастардан құралған қырық метрлік қабат жатыр. Құмтастар өсімдіктер детриттерінің жиналуына байланысты көлденең және толқынды қабаттарды көрсетеді. Бөліктің түбіндегі маңызды рөлін горизонтальды қабаттары бар, көмірленген өсімдік қалдықтары бар қара-сұр алевролиттер алады. Көмір горизонты көмірлерден, әлсіз көміртекті лайдан, балшықтан, сирек алевролиттерден тұрады. Көмір горизонтының үстіндесипатталған қабаттардың кесіндісінде гранулометриялық құрамының жиі өзгеруіне және өсімдік детриттерінің жиналуына байланысты көлденең және толқынды қабаттасатын қара сұр және сұр алевролиталар басым. Күйген флорадан ұсақ түйіршікті құмтастар мен қара сұр балшық тастар әлдеқайда сирек кездеседі. Шөгінділердің жалпы қалыңдығы 180 м.

Сипатталған кен орындарының жасы олардың стратиграфиялық жағдайына және А. И. Краганды ойпатының Қарағанды формациясына тән спора-тозаң кешендерінің .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.