Ғылымның танымдық философиялық мәні

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

ФИЛОСОФИЯ КАФЕДРАСЫ

«ҒЫЛЫМ ТАРИХЫ МЕН ФИЛОСОФИЯСЫ»

ПӘНІ БОЙЫНША №1 МОӨЖ

Тақырыбы:

Ғылымды философиялық тұрғыдан зерттеу, талдаңыз

Орындаған:

Бақтыбай Ақырыс

«Ақпараттық қауіпсіздік жүйелері»

мамандығының 1 курс студенті

Тексерген:

Сулейменов Пірімбек Мұханбетұлы

саяси ғылымдарының кандидаты, доцент

Алматы, 2023

Мазмұны:

Қазіргі ғылым философиясындағы проблемалық өріс 3

Ғылымның танымдық философиялық мәні . . 4

Ғылыми революциялар және жаңа білімнің философиялық мәні . . . 5

Пайдаланылған әдебиеттер. . 6

Қазіргі ғылым философиясындағы проблемалық өріс

Қазіргі ғылым философиясы ХХ ғасырдың бірінші жартысында қалыптасты. Ғылыми революция классикалық көзқарастарды түбірімен өзгерткен. Х1Х ғасырдың соңында болған ғылыми революцияның мағынасын ашу нәтижесінде болды. Атомның бөлінуі сияқты, арнайы және салыстырмалы жалпы теория, кванттық теория, кванттық химия, генетика, системаның жалпы теориясы. Жаңа ғылымның рационалдығын күн тәртібіндегі сұрақ ретінде адамзаттың жаңа өркениетті дамуға және глобальді дағдарысты шешуге бағытталғандығы қарастырады. Ғылымның жаңа үлгілерін құрылымдайтын техникалық төңкерістің жағдайын жасап қана қоймай өзінің әлеуметтік және әлеуметтік стратегиясын коррелеуін және ғылымның жаңа кеңістігінің басқа рухани мәдениетпен араласуын болжайды. Өркениетті дамудың ізденіс аясының жаңадан құрылуы ғылым философиясы мен ғылымның дәрежесінің өзінің өзгеруіне әкеледі. Осы мәселелерді дұрыстап қарастырайық. Ғылым философиясындағы проблемалық өріс сұрақтары және ғылымның өзінің статусының өзгеруі жайлы өзіміздің және шетел ғалымдарының көптеген еңбектері жарық көруде. Бұл жерде 4 жүйелі блокты көрсетуге болады: қарастыратын еңбектерде ғылымның эволюциясын кең тарихи мән мәтінінде көрсетеді; ғылымды толығымен қамтитын философиялық ойлар қорытындылайды; ғалымдардың ғылым дамуы туралы мәселелерге деген «іштей» қалыптасатын көзқарастарын еңбектерінен көруге болады; ғылымның барлық үлгілерінің қорытындысын жасау - кумулятивтік, антикумулятивтік және кейс стадиясы (белгілі жағдайлардың зерттелуі) болып табылады. ХХ ғасырдың екінші жартысында ғылым мен философия өкілдерінің көбі «ғылым» деген термин сөздің трансформациясы жайлы өз көзқарастарын айтып «ғылымның соңы» жайлы 53 пікірталасқа қатысты (Дж. Хорган, В. Гейзенберг, Ж. Делез, П. Фейерабенд, М. Фуко, Ф. Лиотар, В. Паули және тағы басқалары) . «Ғылымның соңы» деген түсінік тек қана үлкен үрдістің ауысуын ғана білдірмейді, сонымен қатар ғылымның қарастырып отырған парадигмасының ауысуын, парадигмалық негіздемесін және қазіргі таңдағы мәдениетті өркениеттегі ғылымның орнының өзгеруін білдіреді. Қазіргі таңда көбіне мынадай уәждемелер айтылып жүр: әлем дегеніміз біртұтастық және ғылым өзінен өзі холистикалық дүниетанымнан шыға алмайды; ғылыми төңкеріс қажет, ол ғылым деген түсініктің өзінің шеңберінен де шығуы тиіс. Мұндай ерекше құбылыс - мәдениет. Мұнымен көптеген авторлардың постмодерндік ментальды мәдениет клишесіне үндеуі түсіндіріледі. Ғылым философиясы (әсіресе тарихи мектептер) мен гуманитарлық таным философиясының бірігуінің негізінде ғылымның жаңа парадигмалық негіздемесі іздестірілуде, оның зерттеу аймағының шеңберінде плюралистік ғылым философиясы пайда болады (К. Хюбнер) .

Ғылымның танымдық философиялық мәні

Философияда ғылым ұғымының бірнеше түрлерін: ғылым-ұғыну әрекеті ретінде, әлемді танудың негізгі түрі, әлеуметтік институт ретінде бөліп айтуға болады. Ғылыми әрекет - жаңа білім алуға мақсаты бар бұл когнитивті (танымдық) әрекет. Егер өндірістік әрекеттің соңғы өнімі - тауар болса, онда ғылыми ірекетте- ғылыми деректер, болжамдар, теориялар түріндегі жаңа білім, ғылыми әрекеттің басқа әрекет түрлерінен түпкі айырмашылығы - жаңа білім алуға бағытталғандығы. Өндірістік әрекет саласында бір өнім көп рет өндіріледі, бұл ғылыми әрекетке тән емес. Ол үнемі жаңашылдыққа, белгісіздікке бағытталады және сол үшін тіршілік етеді. Ғылыми әрекеттің белгілі құрылысы бар; зерттеу субъектісі, зерттеу нысаны мен мәні, зерттеу құралдары мен әдістері, зерттеу нәтижесі. Зерттеу субъектісі - зерттеуші тұлға, зерттеу субъектісі деп тек жеке ғылыми қауымдастықты (Т. Күн) да айтуға болады. Зерттеу нысаны - ғылыми қауымдастықпен зерттелетін шындықтың бөлігі. Ғылым көп түрлі барлық әлемді тануға бағытталған, бірақ шынайы тәжірибеде тану белгілі сала бойынша жүргізіледі. Ғылым ғылыми әрекет тәжірибесі көрсеткендей, тарылмай керісінше, кеңейе беретін танылмаған сала бар екендігін түсінеді. Былай айтқанда, көп білген сайын, танылмаған, белгісіз салаға тереңірек үңілеміз. Тану мәні - тану нысанында зерттеп, үйренетін қасиеттер мен заңдылықтар. Таным нысаны өз көлемі мен мазмұны бойынша таным мәнінен кеңірек, яғни тану нысаны - белгілі тұтастық (бүтіндік), ал тану мәні осы тұтастықтың бір бөлігі . Бір нысанға қатысты бірнеше тану мәні болады, мысалға қоғам - белгілі тұтастық ретінде әр түрлі ғылымның: экономикалық, әлеуметтік, саяси және тағы басқа ғылымның зерттеу мәні болып табылады. Бұл ғылыми білімді саралау қажеттілігіне, толық негізі бар шағын мамандықтың тууына әкеледі. Алайда ғылыми танымның белгілі сатыларында синтетикалық жалпыламаның, ғылымның интеграциясы қажеттілігі туындайды, бұл әрине тану нысанындағы жетістік болып табылады. Бұнда ғылыми әрекеттің бір заңдылығы көрініс табады. Нысанды бірден тану мүмкін емес, сондықтан оны бөліктерге бөліп, зерттейді (әрине ойша) . Бұл бөліктерді (бөлшектерді) тануда және олардың табиғатын тереңірек зерттеуде 59 ғылым бүтіндігі тануға өту қажеттілігіне кездеседі, бұл таным нысаны туралы жаңа сапалы білімді береді. Ғылыми әрекеттегі қазіргі жетістіктер таным тұтастығына өтумен байланысты, сондықтан приоритетті бағыттар деп ғылым «шыңында» жүргізілген зерттеулер айтылады. Мысал ретінде физикалық химия, биохимия, биогеохимия және тағы басқа сияқты белгілі ғылымдарды айтуға болады.

Яғни, ғылым - философия, дін, сана, өнер сияқты мәдениет «тамырына» жатады. Әсіресе бұл ғылыми әлемді тануға қатысты болады.

Ғылыми революциялар және жаңа білімнің философиялық мәні

Ғылымның даму үрдісінде оның түбегейлі өзгеру кезеңдері болады. Ол ғылымның нормативті құрылымын және философиялық негіздерін өзгертумен байланысты. Бұл ғылыми рационалдылық типтерінің өзгеруіне қатысты. Жаратылыстану тарихында осындай төрт революцияны аңғарамыз. Алғашқысы XVII ғасырдағы классикалық жаратылыстанудың қалыптасуынан байқалады. Ол классикалық ғылымның қағидаларынан нәр алған, жаңа заманның орайына бейімделген нақтыланған біліммен тығыз байланысты болды. Оның негізгі идеясы болып ғылыми білімнің объективтілігі мен пәнділігі, субъектілігі және таным қызметінің процедуралары, оларды түсіндіруден тысқары қарастыру есептеледі. Тәжірибелік фактілерді ұғындыру және алдын ала болжауға жеткізетін теориялар құрастыратын онтологиялық принциптерді айқындау басты бағыт деп саналды. Түсіндіру үшін механикалық себептер мен субстанцияларды іздеу, механиканың негізгі принциптері мен тұжырымдары басшылыққа алынды. Осының негізінде табиғаттың механикалық бейнесі әлемнің жалпы ғылымдық бейнесі рөлін атқарады. Нәтижесінде табиғаттың механикалық бейнесі құрылып, ол бір мезгілде физикалық білім саласын және дүниенің жалпығылымдық бейнесін қамтуға тырысты. XVII - XVIIІ ғасырлардағы жаратылыстанудың нормалары мен онтологиялық принциптері механизм идеялары үстемдік құрған ерекше философиялық жүйеге негізделген. Оның эпистемологиялық құрылымын табиғаттың құпияларын эксперимент пен қадағалау арқылы алуға болады және ақыл оны өз қабілеті арқылы танып біледі, ал ақылға тек зерттелуші объектінің қасиеттері мен белгілері берілсе жетеді деген концепция қалыптасқан. «Кіші» жүйе деген ұғым қолданылған. Оның мәні: аз ғана элементтердің саны, күштеу арқылы өзара қатынас және өте тығыз тәуелділікке байланыс. Жалпылықтың қасиеттері оның бөліктерінің жағдайы және қасиеттерімен толық анықталады. Зат - тұрақты дене, үрдіс - заттардың кеңістікте уақыт арқылы қозғалуы, ал себептілік лапластық мәнінде. 97 «Зат», «үрдіс», «бөлік», «себептік», «уақыт», «кеңістік» т. б. ұғымдар осы ғасырлардағы жаратылыстанудың философиялық негіздерін айқындаған онтологиялық категориялар. Бірақ, ХVІІ - ХІХ ғғ. бірінші жартысында осындай тұрақтылыққа ие болған жаратылыстану негізінде пәндік ұйымдасқан ғылымдар пайда болып, екінші ғылыми революцияға алып келеді. Бұл кезде дүниенің механикалық бейнесі жалпығылымдық дәрежеден айырылды. Сонымен қатар зерттеудің пәнділік идеалдары мен нормалары дифференцияланды. Мысалы, биология мен геологияда эволюциялық түсіндірме идеялары пайда болды, ал физикада даму идеясы сол қалпында қала берді. Бірақ өріс теориясын дамыту барысында бұрынғы механикалық түсіндірулер өз күшін жоя бастады. Осылардың бәрі объектінің ерекшеліктерін ұғынуда зерттеудің үшінші сатысын - идеялар мен зерттеу нормаларын ұйымдастыруға жетеледі. Дегенмен классикалық ғылымның жалпы танымдық белгілері осы тарихи кезеңде әлі де сақтаулы болатын.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.