Халықты жұмыспен қамтудың мәні мен құрылымы
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрілігі
Торайғыров университеті коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Экономика және құқық факультеті
Экономика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖОБА
Оқу бағдарламасы бойынша 6В04105 Мемлекеттік және жергілікті басқару
Пән бойынша_Жоба 2
Тақырыбы Қазақстан Республикасының жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеу
______________
(баға)
Комиссия мүшесі Жетекші
_____________________________ Аға оқытушып
(қызметі, ғылыми дәрежесі) (қызметі, ғылыми дәрежесі)
_____________________________ Куниязова А. Ж.
(аты-жөні, тегі) (аты-жөні, тегі)
_____________ ______________ _____________ _____________
(қолы) (күні) (қолы) (күні)
_____________________________ п
(қызметі, ғылыми дәрежесі) Білім алушы _____________________________ Темербек А.А. ҚМЖБ-301қ
(аты-жөні, тегі) (тобы)
_____________ ______________
(қолы) (күні) _____________ ______________
_____________________________ п (қолы) (күні)
(қызметі, ғылыми дәрежесі)
_____________________________
(аты-жөні, тегі)
_____________ ______________
(қолы) (күні)
Нормобақылаушы
Аға оқытушы__________________ - - - - - - - - а
(қызметі, ғылыми дәрежесі)
__Куниязова А.Ж.______________
(аты-жөні, тегі) _____________ _____________
(қолы) (күні)
2022
Мазмұны
Кіріспе
3
1.
Қазақстан Республикасында халықты жұмыспен қамту. Жұмыссыздықты азайтуға бағытталған әрекеттерді талдау
5
1.1.
Халықты жұмыспен қамтудың мәні мен құрылымы
5
1.2.
Жұмыссыздық мәселесін талдау
6
2.
Қазақстандағы еңбек нарығының қазіргі күйін талдау және оны реттеу
9
2.1
ҚР Еңбек нарығының қазіргі күйін талдау
9
2.2
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеудің құралдары мен әдістері
12
3
ҚР еңбек нарығын мемлекеттік реттеуді дамытудың мәселелері мен перспективалары
17
Қорытынды
19
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
20
Кіріспе
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері экономикадағы нарықтық қатынастарды дамыту жолына нық қадам басты. Нарықтық қатынастарға көшу және бірқатар себептерге байланысты экономикалық құлдырау халықты жұмыспен қамтудың бірқатар экономикалық және құқықтық мәселелерін тудырды. Сондай-ақ, дағдарысқа және осыған байланысты туындайтын проблемаларға байланысты. Жұмыспен қамту қатынастарын қалыптастырудың негізінде жатқан маңызды қағидаттар Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген меншік нысандары шеңберінде еңбек қызметінің қандай да бір саласында еңбек құқығын таңдау еркіндігінің еріктілік қағидаттары болып табылады.
Қазіргі уақытта халықты жұмыспен қамту 23.01.2001 ж. ҚР "Халықты жұмыспен қамту туралы" Заңымен реттеледі.
Өз кезегінде, Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан-2030" Қазақстан халқына Жолдауында халықты жұмыспен қамту стратегиясы баяндалған. Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясы айқындалған барлық "қазақстандықтардың" өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатын жақсарту осы кезеңнің өзекті міндеті жұмыспен қамту және кедейлік мәселелерін шешу болып табылатынын көрсетеді. Атап айтқанда, микрокредиттер жүйесін енгізу; шағын және орта бизнесті дамыту көзделеді; еңбекті көп қажет ететін салаларды басым дамыту және оларға шетелдік инвестициялар мен ұлттық капиталды белсенді тарту; шарттар мен келісімшарттар, бюджеттік сатып алулар кезінде жұмыспен қамту проблемаларына қатаң көзқарас; қоғамдық жұмыстарды, ең алдымен жолдар мен орман екпелерін салуды дамыту; жеке кәсіпкерлік жолындағы барлық қажетсіз әкімшілік кедергілерді алып тастау; қызмет көрсету саласын және әсіресе туризмді қарқынды дамыту.
Қазақстан Республикасында халықты жұмыспен қамтуды мақсатты реттеу 1996 жылы ҚР Үкіметі бекіткен халықты жұмыспен қамтудың мемлекеттік саясатының тұжырымдамасынан басталды. Жыл сайын халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің республикалық бағдарламасы әзірленеді. Олар мемлекеттік реттеуді еркін еңбек нарығын қалыптастырумен үйлестіруге баса назар аударады.
Жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында " Болашақты бірге құрайық!"2011 жылғы 28 қаңтарда Мемлекет Басшысы Еңбек нарығының тиімділігін арттыру, аз қамтылған, жұмыссыз және өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықты нәтижелі жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді бағдарламаларына тарту міндетін қойды.
Халықты жұмыспен қамтуды ынталандыру, ең алдымен, өндірісті кеңейту, Қазақстан жағдайында неғұрлым тиімді жаңа өндірістер құру есебінен жүргізілуі тиіс. Сонымен бірге, жұмысшылардың еңбек жағдайлары мен еңбек кепілдіктерін шарттық анықтау мүмкіндіктері кеңейтілуі керек, бұл жұмыс орындарын тұрақтандыруға, жұмысшылардың да, кәсіпкерлердің де мүдделерін толық есепке алуға ықпал етеді.
Нарықтық экономикаға көшу және бәсекелестікті дамыту жағдайында қолданыстағы еңбек заңнамасы, оның ішінде жұмыспен қамтуды реттеуге қатысты елеулі жаңартуларға ұшырады, бұл жұмыспен қамтудың құқықтық мәселелерін ғылыми әзірлеудің өзектілігін анықтайды. Еңбек бостандығы мен кәсіпкерлік қызмет бостандығы құқығын бекіткен Қазақстан Республикасының Конституциясында жүргізілмеген, ал халықты жұмыспен қамту туралы заңнаманы жетілдіру қажет. Мұның бәрі халықты жұмыспен қамту мәселелерін зерттеуді өзекті етеді. Осылайша, бірқатар проблемалар: еңбек, жұмыспен қамту және жұмыссыздық нарығын қалыптастыру ерекшеліктері, еңбек нарығына көшу жағдайындағы реттеу мәселелері, нарыққа көшу жағдайындағы реттеу, жұмыссыздықтың аймақтық аспектілері және басқалары қазіргі уақытта аз зерттелген, бірақ біздің еліміздің одан әрі дамуы үшін өте маңызды болып қала береді.
Курстық жоба тақырыбының өзектілігі Қазақстан Республикасы Үкіметінің дағдарысқа қарсы іс-қимыл бағдарламасының өзегі болып табылатын Жұмыспен қамтудың тиімді жүйесін қалыптастырумен негізделеді, өйткені жұмыссыздық елдің экономикалық жағдайына айтарлықтай әсер етеді.
Зерттеудің мақсаты-халықты жұмыспен қамтуды кешенді зерттеу. Осы мақсатқа байланысты келесі міндеттер туындайды:
- жұмыспен қамту ұғымын анықтау, оның негізгі түрлерін, құқықтық режим ұғымын талдау;
- адам мен азаматтың құқықтарын зерттеу, еңбек шартының тұжырымдамасын оның мазмұны арқылы Жұмыспен қамтудың негізгі құқықтық нысаны ретінде анықтау;
- Қазақстан қызметінің түрлі салаларындағы халықты жұмыспен қамтудың қазіргі заманғы үрдістерін зерделеу;
- еңбек нарығының мәнін, құрылымын және жұмыс істеу механизмін қарастыру;
- Қазақстанның қазіргі экономикасындағы жұмыспен қамтуды талдау;
- жұмыспен қамтуды арттырудың негізгі бағыттарын анықтау.
1. Қазақстан Республикасында халықты жұмыспен қамту. Жұмыссыздықты азайтуға бағытталған әрекеттерді талдау
1.1 Халықты жұмыспен қамтудың мәні мен құрылымы
Жұмыспен қамту-бұл бүкіл экономикалық жүйенің экономикалық және әлеуметтік нәтижелерін біріктіретін қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды секторы. Әлеуметтік, демографиялық, экономикалық құбылыстардың көпшілігі белгілі бір дәрежеде жұмыспен қамту саласында болып жатқан процестердің факторлары немесе нәтижелері ретінде әрекет етеді.
Жұмыспен қамтудың жоғары деңгейіне қол жеткізу - мемлекеттің макроэкономикалық саясатының негізгі мақсаттарының бірі. Қосымша жұмыс орындарын құратын экономикалық жүйе қоғамдық өнімнің санын көбейту және сол арқылы халықтың материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыру міндетін қояды. Қолда бар жұмыс күшінің ресурстарын толық пайдаланбаған кезде жүйе өзінің өндірістік мүмкіндіктерінің шегіне жетпей жұмыс істейді. Жұмыссыздық адамдардың өмірлік мүдделеріне және олардың қажеттіліктеріне айтарлықтай зиян келтіреді, бұл олардың адам өзін барынша көрсете алатын іс-әрекетте өз дағдыларын қолдануға жол бермейді немесе оларды осындай мүмкіндіктен айырады, соның салдарынан адамдар ауыр психологиялық күйзеліске ұшырайды.
Қоғамдық ұдайы өндірістің негізгі мақсаты болып табылатын адам мен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатқа жету үшін қажетті тауарлар мен қызметтерді өндіруге қатысты адамдар арасында туындайтын қатынастар дәстүрлі түрде түсінілетін экономикалық қатынастар жүйесінің болуын білдіреді. Белгіленген жүйенің буындарының бірі-өндіріс процесінде әртүрлі экономикалық ресурстарды тартуға және пайдалануға байланысты қатынастар.
Қазіргі уақытта ең "жұмыссыз" санат жастар болды. Жастар арасындағы жаппай жұмыссыздық, ерекшелігіне, әлі қалыптаспаған психикасына, жаңадан құрылған мамандардың шамадан тыс амбициясына, жастардың максимализмі мен реактивтілігіне байланысты терең проблема болып табылады. Жас мамандар-бұл кез-келген дамыған мемлекеттің мақтанышы мен үміті, ал егер бұл "үміт" тиісті әлеуметтік қауіпсіздікке ие болмаса, жастардың "жабыспауы" елдің экономикалық қауіпсіздігі мен әлеуметтік тұрақтылығының маңызды қауіптерінің біріне айналады.
Жоғарыда айтылғандардан жұмыссыздық көрсеткіші экономиканың жалпы жағдайын анықтаудың, оның тиімділігін бағалаудың негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады деген қорытынды жасауға болады.
Халықты жұмыспен қамту оны салалар, салалар және қызмет түрлері бойынша бөлу процесінде қалыптасады. 1-қосымшада 2012 жылға арналған Қазақстан Республикасындағы ең көп жұмыс істейтін қызмет салалары туралы деректер келтіріледі.
Жұмыспен қамту құрылымы белгілі бір дәрежеде экономиканың жалпы құрылымын көрсетеді және оның өзгеруінің әсерінен айтарлықтай дәрежеде өзгереді. Халықты жұмыспен қамту құрылымын талдаудың маңыздылығы-бұл қоғам өмірінің әлеуметтік, экономикалық, демографиялық, этникалық және тіпті экологиялық аспектілерін бірлікте көрсетеді. Осы тұрғыдан алғанда, Жұмыспен қамту құрылымының әр буынының сандық сипаттамаларын ғана емес, сонымен бірге оның сапалық сенімділігін, ерекше орны мен қоғам өмірінің көбеюіне деген көзқарасын есте ұстаған жөн. Жұмыспен қамту құрылымының келесі негізгі буындарын ажыратуға болады: әлеуметтік, мемлекеттік-жекеменшік, аумақтық-аймақтық, салалық, кәсіптік - біліктілік және жыныстық-жас, ұлттық және отбасылық. Жұмыспен қамту құрылымының барлық осы буындары бір-бірінен бөлек болмайды, олар өзара араласады және жұмыспен қамтуда бірлік ретінде болады. Мысалы, жасы мен жынысы бойынша жұмыспен қамту құрылымы кәсіптік, салалық, Әлеуметтік және құрылымның басқа буындарында кездеседі. Құрылымның сілтемелері тәуелсіз мәнге ие. Халықты жұмыспен қамтудың әлеуметтік құрылымы әлеуметтік құрылымның өзгеруімен бірге өзгеретін қоғамның таптық құрылымын көрсетеді.
Жұмыспен қамтудың мемлекеттік құрылымын мемлекеттік билік органдарында, сондай-ақ экономиканың мемлекеттік секторында әртүрлі еңбекпен айналысатын ел халқының бөлігі құрайды. Бұл компоненттер кез-келген қоғамда және барлық елдерде бар, бірақ олардың арақатынасы, құрылымы мен ауқымы әр түрлі. Қазақстанның нарықтық экономикаға көшуімен Жұмыспен қамтудың кеңестік мемлекеттік-жекеменшік құрылымы мемлекеттік құрылымдарда жұмыспен қамту тез төмендейтіндей және жеке секторда, әсіресе жалдамалы еңбекті қолданатын коммерциялық құрылымдарда жұмыспен қамту күрт өсетіндей етіп қайта құрылуда. Әлемдік тәжірибе, алайда, қиын дағдарыс жағдайына тап болған елдер экономиканың мемлекеттік секторын күшейту, оның үлес салмағын арттыру, қиын жағдайдан шығуда жеке секторға жәрдемдесу үшін құтқару құралы ретінде мәжбүр болғандығын көрсетеді. Бұл шара әрдайым халықты толық жұмыспен қамтамасыз етуге көмектесіп, өзін ақтады.
1.2 Жұмыссыздық мәселесін талдау
Экономиканың даму деңгейін және халықтың әлеуметтік жағдайын бағалаудағы ең маңызды фактор халықтың жұмыспен қамтылуы болып табылады.
Ұзақ экономикалық дағдарыс, тоқтау, банкроттық және кәсіпорындарды жою, қысқартулар жұмыссыздықтың айтарлықтай өсуіне әкелді.
Кәсіпорындарды сауықтыру, оңалту, нақты және аграрлық секторларда отандық тауар өндірушіні дамыту жөнінде тиімді шаралар қабылданбауына байланысты республикада халықты жұмыспен қамту мәселесі осы уақытқа дейін барынша өткір және шешілмеген күйінде қалып отыр.
Экономикалық мәселелерді шешумен қатар, ел азаматына еңбекке өзінің конституциялық құқығын іске асыруға және жұмыс берушімен өзара қарым-қатынаста еңбекақы мен еңбек жағдайлары бойынша әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін тиісті заңнамалық база қажет.
Мемлекеттік статистика органдарының жұмыс істейтіндер, жұмыссыздар саны туралы келтірген деректері олардың дұрыстығына күмән туғызады. Бұған жұмыс орындарын сақтау, ұлғайту және қысқарту, жүргізіліп жатқан қысқартулардың негізділігі және т. б. үшін шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін есепке алу жүйесінің, Есептіліктің, заңнамалық базаның, ынталандыру шараларының және жауапкершіліктің нақты тетігінің болмауы себеп болады.
Бұдан басқа, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Мемлекеттік жұмыспен қамту органдарында жүргізілген реформалар да мынадай себептер бойынша жұмыссыздардың саны туралы сенімді дереккөз бола алмайды:
1) Жұмыспен қамту орталықтарында бұрын көрсетілген себептер бойынша қоғамдық жұмыстардан басқа жұмыс орындарының ұсыныстары өте аз (сыпырғыш, күрек).
2) жұмыссыздық бойынша жәрдемақылар жойылды.
Сұрақ туындайды: егер ұсыныстар мен әлеуметтік қорғау болмаса, жұмыссыздардың жұмыспен қамту орталықтарына жүгінуіне қандай мотивация бар?
Сондықтан көптеген жұмыссыздар жай жүгінбейді және осылайша есептен шығады.
2021 жылдың басында ресми деректер бойынша елдегі экономикалық белсенді халық саны 7479,1 мың адамды құрайды. Жұмыспен қамтылған халық саны 6698,8 мың адамды құрайды, оның ішінде: жалдамалы қызметкерлер - 3863,3 мың адам, өзін - өзі жұмыспен қамтыған қызметкерлер-2835,5 мың адам.
Жұмыссыздар саны-780,3 мың адам немесе 10,4 %.
Көріп отырғаныңыздай, еңбекке қабілетті халықтың бір бөлігі (2835,5 мың адам) өзін-өзі жұмыспен қамтыған санатқа жатқызылды.
Сондықтан, қазіргі есеп жүйесінде қанша жұмыссыз және жұмыссыз жұмыс істейтіндерге нақты жауап беру мүмкін емес.
Бұл кезеңде қарапайым болып көрінетін, бірақ әлеуметтік маңызды міндет орындалмайды: әр отбасында кем дегенде бір жұмысшы бар.
Жұмыспен қамту және алынған табыс өмір сүру деңгейінің құрамдас бөліктеріне тікелей әсер етеді, мысалы, дұрыс тамақтану, денсаулық сақтау, білім беру, халықтың көбеюі және т.б. бұл кедейліктің негізгі көрсеткіші болып табылатын Жұмыспен қамтудың төмен деңгейі.
Әсіресе, жастардың, зейнеткерлік жасқа дейінгі адамдардың (зейнеткерлік жасқа дейінгі 4-5 жас), ауыл тұрғындарының жұмысқа орналасу жағдайы өткір. Жұмыспен қамтылған халықтың жас құрылымының деректері 2-қосымшада көрсетілген. Диаграммадан жұмыспен қамтылғандардың ең көп үлесі (30,1%) 40 - 49 жас тобына жататынын көруге болады. Екінші орында (24,5%) жас тобы 30 - 39 жас, ал үшінші орында - 20 - 29 жас (24,5%). Бұл үш топ негізгі болып табылады және жалпы жұмыспен қамтылған халықтың 75% - дан астамын құрайды.
Жұмыссыздар, жұмыспен қамтылмаған халық және жалпы білім беретін мектептерді бітірген жастар еңбек нарығында сұранысқа ие жаңа мамандықты қайта оқыту мүмкіндігінен іс жүзінде айырылады. Жұмыс берушілер еңбек нарығының шектеулі болуына байланысты еңбек заңнамасын бұзады.
Жоғары жұмыссыздық қылмыстың, нашақорлықтың, маскүнемдіктің, халықтың деградациясының өсуіне себеп болады.
Осы уақытқа дейін мемлекеттік органдар мен үкіметтік емес ұйымдардың өзара іс-қимылының белгілі бір әлеуметтік проблемаларды шешу кезінде олардың өзара іс-қимыл тәртібін айқындайтын нақты тұжырымдамасы жоқ.
Кедейліктің, халықтың жұмыспен қамтылмауының тағы бір себебі-адамдардың еңбек, әлеуметтік-экономикалық құқықтарын қорғау шараларының тиімді жүйесінің болмауы. Нәтижесінде кедейлер қатарын жұмыс берушілер алдында өздерінің заңды құқықтарын қорғай алмайтындар, салынған еңбекке уақтылы және барабар жалақыға қол жеткізе алмайтындар толықтырады.
2. Қазақстандағы еңбек нарығының қазіргі күйін талдау және оны реттеу
2.1 ҚР Еңбек нарығының қазіргі күйін талдау
Қазіргі уақытта жұмыс істейтін халықты толық жұмыспен қамту тек Корея Халықтық Демократиялық Республикасында немесе жұмыс әр азаматтың құрметті міндетіне айналатын бірдей ерекше режимдері бар кейбір басқа мемлекеттерде мүмкін болатыны сөзсіз. "Дағдарыстар" мен "жұмыссыздық" капиталистік (және солай болуға ұмтылатын) елдердің тағдыры болып қала береді. Бірақ, бюджет ақшасын тиімсіз кәсіпорындарға құю арқылы жұмыссыздықтың төмен деңгейін жасанды түрде ұстап тұру бүкіл қоғамның тоқырауына әкеледі. Жасырын теңестіру бар. Елге тек шығын әкелетін кәсіпорындар өндірісті модернизациялауды немесе шығындарды азайтуды немесе мүлдем жабуды ойламайды, өйткені кейде олардың жұмысы аймақтағы, қаладағы әлеуметтік тыныштықтың кепілі болып табылады. Олар үшін жұмыс істейтін адамдар да қоғамның балластына айналады, өйткені жаңа идеялар мен әрекеттерді тудыру мотивациясы өте төмен. Белгілі бір әлеуметтік минимумды ала отырып, адамдар көп нәрсеге ұмтылмайды, өйткені олар басқа, үнемді, кәсіпорындарда әлдеқайда көп ақшаға жұмыс істеуге тура келетінін көреді. Капитализм рухы өлтіріледі. Сонымен қатар, бұл адамдарды манипуляциялау оңай болады.
Мысалы, көптеген ауылдық мектептерде және одан тыс жерлерде балаларды оқытатын ешкім болмаған кезде парадоксалды жағдай бар. Жоғары оқу орындарында мамандар жетіспейді. Ескі жұмыс орындары, көбінесе сақталған, экономикалық тиімділікті жоғалтты, ал жаңалары экономикалық өрлеу үшін қажет жерде пайда болмайды. Бұл Маргарет Тетчердің барлық өнімсіз шахталарды жабуға мүмкіндігі бар (олар ереуілге шығсын), бірақ бізде мемлекеттің алғашқы адамдары бюджеттік иннингтері бар кеншілерге бармайды. Бюджет ақшасын тиімсіз жұмыс орындарын сақтауға емес, тиімді өндірістер құруға, Қазақстанның Батысқа қарағанда кейбір артықшылықтары бар салаларға инвестиция салуға бағыттаған дұрыс сияқты. Бірақ үкімет бос және кедей халықты кепілге алуды жөн көреді. Алайда, отандық еңбек нарығы әлі де катаклизмдерден аулақ бола алмайды. Өйткені, егер жағдай бүгінгідей болса, онда үкімет уәде еткен экономикалық өрлеу мерзімі ғана емес, оның өзі туралы айту қиын.
Т. а. еңбек нарығы экономикалық жүйе ретінде еркін емес, сондықтан өзін-өзі ұйымдастыра алмайды. Бұл қатал цикл болып шығады. Институттар мемлекетке қажет емес мамандарды шығарады, өйткені мемлекеттік білім беру жүйесі еңбек нарығын дамытудан артта қалады, ал мемлекет бұл мамандарға төлем қабілетті сұранысқа ие емес. Бұрынғы түлектерге сол "сатушыларға" бару немесе қайта даярлау сияқты ештеңе қалмайды. Бірақ бұл басқа мәселе.
Егер біз қазіргі уақытта еңбек нарығындағы жағдайға талдау жасасақ, онда сатушылар мен әртүрлі деңгейдегі банк қызметкерлері негізгі сұранысқа ие екенін көруге болады ( кейбір агенттіктердің мәліметтер базасында осы уақытқа дейін барлық бос жұмыс орындарының шамамен 50% - ы сату менеджері мамандығына тиесілі). Сонымен қатар, менеджерлер, аспаздар мен аудиторлар тапшылықта, яғни өндірістің нақты секторына жатпайтын барлық кәсіптер.
Экономикалық құлдырау жағдайында шешілмейтін проблема жұмысшы табының қалыпты мөлшері болды (Кеңес мемлекеті идеологиялық мақсатта оның санын жасанды түрде көбейту саясатын жүргізді). Миллиондаған жұмысшылар олардың кәсіпорны шығынға ұшырады және жұмыс берушінің банкроттығы жақын болды. Бірнеше айлық жалақының кешігуі және өндірістің үнемі тоқтап қалуы кеңестік "біз жұмыс істеп жатырмыз, бірақ бізге жалақы төленеді" деген әзілді қорқынышты фактіге айналдырды. Мұндай аймақтардың тұрғындары өмір сүру деңгейін ұстап тұру үшін барлық күш-жігер жұмсалған кезде депрессияға ұшырауы бекер емес. Және, әрине, жаңа білім құру туралы айту мүмкін емес. Қалалардағы жастар көп жағдайда жұмыс істемейді немесе сауда мен қылмыс саласында жұмыс істейді, мұнда да төмен жалақы бар. Бірақ бұл арзан еңбекпен бірдей емес. Тіпті сандық тұрғыдан алғанда, физикалық өмір сүру қажеттіліктерін қамтамасыз етпейтін жағдайларда еңбек өнімділігі төмендейді. Экономикалық тұрғыдан алғанда, төмен жалақы өзін-өзі ақтамайды және білікті еңбекке, жоғары технологиялық жабдыққа қатысты жағдайларда кері нәтиже береді. Яғни, жауапкершіліктің дамыған сезімі қажет болған жағдайда және еңбек өз мақсатына айналатын ойлау жүйесі. Еңбекке Социалистік көзқарастың тетіктері жойылды, ал басқалары әлі жоқ. Еңбекке деген жаңа (капиталистік) көзқарас адамға тән емес, тек ұзақ білім беру нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
Қалыпты тұрғын үй нарығы да жоқ (Жылжымайтын мүлік бағасы аймақтарда ... жалғасы
Торайғыров университеті коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Экономика және құқық факультеті
Экономика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖОБА
Оқу бағдарламасы бойынша 6В04105 Мемлекеттік және жергілікті басқару
Пән бойынша_Жоба 2
Тақырыбы Қазақстан Республикасының жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеу
______________
(баға)
Комиссия мүшесі Жетекші
_____________________________ Аға оқытушып
(қызметі, ғылыми дәрежесі) (қызметі, ғылыми дәрежесі)
_____________________________ Куниязова А. Ж.
(аты-жөні, тегі) (аты-жөні, тегі)
_____________ ______________ _____________ _____________
(қолы) (күні) (қолы) (күні)
_____________________________ п
(қызметі, ғылыми дәрежесі) Білім алушы _____________________________ Темербек А.А. ҚМЖБ-301қ
(аты-жөні, тегі) (тобы)
_____________ ______________
(қолы) (күні) _____________ ______________
_____________________________ п (қолы) (күні)
(қызметі, ғылыми дәрежесі)
_____________________________
(аты-жөні, тегі)
_____________ ______________
(қолы) (күні)
Нормобақылаушы
Аға оқытушы__________________ - - - - - - - - а
(қызметі, ғылыми дәрежесі)
__Куниязова А.Ж.______________
(аты-жөні, тегі) _____________ _____________
(қолы) (күні)
2022
Мазмұны
Кіріспе
3
1.
Қазақстан Республикасында халықты жұмыспен қамту. Жұмыссыздықты азайтуға бағытталған әрекеттерді талдау
5
1.1.
Халықты жұмыспен қамтудың мәні мен құрылымы
5
1.2.
Жұмыссыздық мәселесін талдау
6
2.
Қазақстандағы еңбек нарығының қазіргі күйін талдау және оны реттеу
9
2.1
ҚР Еңбек нарығының қазіргі күйін талдау
9
2.2
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеудің құралдары мен әдістері
12
3
ҚР еңбек нарығын мемлекеттік реттеуді дамытудың мәселелері мен перспективалары
17
Қорытынды
19
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
20
Кіріспе
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері экономикадағы нарықтық қатынастарды дамыту жолына нық қадам басты. Нарықтық қатынастарға көшу және бірқатар себептерге байланысты экономикалық құлдырау халықты жұмыспен қамтудың бірқатар экономикалық және құқықтық мәселелерін тудырды. Сондай-ақ, дағдарысқа және осыған байланысты туындайтын проблемаларға байланысты. Жұмыспен қамту қатынастарын қалыптастырудың негізінде жатқан маңызды қағидаттар Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген меншік нысандары шеңберінде еңбек қызметінің қандай да бір саласында еңбек құқығын таңдау еркіндігінің еріктілік қағидаттары болып табылады.
Қазіргі уақытта халықты жұмыспен қамту 23.01.2001 ж. ҚР "Халықты жұмыспен қамту туралы" Заңымен реттеледі.
Өз кезегінде, Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан-2030" Қазақстан халқына Жолдауында халықты жұмыспен қамту стратегиясы баяндалған. Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясы айқындалған барлық "қазақстандықтардың" өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатын жақсарту осы кезеңнің өзекті міндеті жұмыспен қамту және кедейлік мәселелерін шешу болып табылатынын көрсетеді. Атап айтқанда, микрокредиттер жүйесін енгізу; шағын және орта бизнесті дамыту көзделеді; еңбекті көп қажет ететін салаларды басым дамыту және оларға шетелдік инвестициялар мен ұлттық капиталды белсенді тарту; шарттар мен келісімшарттар, бюджеттік сатып алулар кезінде жұмыспен қамту проблемаларына қатаң көзқарас; қоғамдық жұмыстарды, ең алдымен жолдар мен орман екпелерін салуды дамыту; жеке кәсіпкерлік жолындағы барлық қажетсіз әкімшілік кедергілерді алып тастау; қызмет көрсету саласын және әсіресе туризмді қарқынды дамыту.
Қазақстан Республикасында халықты жұмыспен қамтуды мақсатты реттеу 1996 жылы ҚР Үкіметі бекіткен халықты жұмыспен қамтудың мемлекеттік саясатының тұжырымдамасынан басталды. Жыл сайын халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің республикалық бағдарламасы әзірленеді. Олар мемлекеттік реттеуді еркін еңбек нарығын қалыптастырумен үйлестіруге баса назар аударады.
Жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында " Болашақты бірге құрайық!"2011 жылғы 28 қаңтарда Мемлекет Басшысы Еңбек нарығының тиімділігін арттыру, аз қамтылған, жұмыссыз және өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықты нәтижелі жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді бағдарламаларына тарту міндетін қойды.
Халықты жұмыспен қамтуды ынталандыру, ең алдымен, өндірісті кеңейту, Қазақстан жағдайында неғұрлым тиімді жаңа өндірістер құру есебінен жүргізілуі тиіс. Сонымен бірге, жұмысшылардың еңбек жағдайлары мен еңбек кепілдіктерін шарттық анықтау мүмкіндіктері кеңейтілуі керек, бұл жұмыс орындарын тұрақтандыруға, жұмысшылардың да, кәсіпкерлердің де мүдделерін толық есепке алуға ықпал етеді.
Нарықтық экономикаға көшу және бәсекелестікті дамыту жағдайында қолданыстағы еңбек заңнамасы, оның ішінде жұмыспен қамтуды реттеуге қатысты елеулі жаңартуларға ұшырады, бұл жұмыспен қамтудың құқықтық мәселелерін ғылыми әзірлеудің өзектілігін анықтайды. Еңбек бостандығы мен кәсіпкерлік қызмет бостандығы құқығын бекіткен Қазақстан Республикасының Конституциясында жүргізілмеген, ал халықты жұмыспен қамту туралы заңнаманы жетілдіру қажет. Мұның бәрі халықты жұмыспен қамту мәселелерін зерттеуді өзекті етеді. Осылайша, бірқатар проблемалар: еңбек, жұмыспен қамту және жұмыссыздық нарығын қалыптастыру ерекшеліктері, еңбек нарығына көшу жағдайындағы реттеу мәселелері, нарыққа көшу жағдайындағы реттеу, жұмыссыздықтың аймақтық аспектілері және басқалары қазіргі уақытта аз зерттелген, бірақ біздің еліміздің одан әрі дамуы үшін өте маңызды болып қала береді.
Курстық жоба тақырыбының өзектілігі Қазақстан Республикасы Үкіметінің дағдарысқа қарсы іс-қимыл бағдарламасының өзегі болып табылатын Жұмыспен қамтудың тиімді жүйесін қалыптастырумен негізделеді, өйткені жұмыссыздық елдің экономикалық жағдайына айтарлықтай әсер етеді.
Зерттеудің мақсаты-халықты жұмыспен қамтуды кешенді зерттеу. Осы мақсатқа байланысты келесі міндеттер туындайды:
- жұмыспен қамту ұғымын анықтау, оның негізгі түрлерін, құқықтық режим ұғымын талдау;
- адам мен азаматтың құқықтарын зерттеу, еңбек шартының тұжырымдамасын оның мазмұны арқылы Жұмыспен қамтудың негізгі құқықтық нысаны ретінде анықтау;
- Қазақстан қызметінің түрлі салаларындағы халықты жұмыспен қамтудың қазіргі заманғы үрдістерін зерделеу;
- еңбек нарығының мәнін, құрылымын және жұмыс істеу механизмін қарастыру;
- Қазақстанның қазіргі экономикасындағы жұмыспен қамтуды талдау;
- жұмыспен қамтуды арттырудың негізгі бағыттарын анықтау.
1. Қазақстан Республикасында халықты жұмыспен қамту. Жұмыссыздықты азайтуға бағытталған әрекеттерді талдау
1.1 Халықты жұмыспен қамтудың мәні мен құрылымы
Жұмыспен қамту-бұл бүкіл экономикалық жүйенің экономикалық және әлеуметтік нәтижелерін біріктіретін қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды секторы. Әлеуметтік, демографиялық, экономикалық құбылыстардың көпшілігі белгілі бір дәрежеде жұмыспен қамту саласында болып жатқан процестердің факторлары немесе нәтижелері ретінде әрекет етеді.
Жұмыспен қамтудың жоғары деңгейіне қол жеткізу - мемлекеттің макроэкономикалық саясатының негізгі мақсаттарының бірі. Қосымша жұмыс орындарын құратын экономикалық жүйе қоғамдық өнімнің санын көбейту және сол арқылы халықтың материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыру міндетін қояды. Қолда бар жұмыс күшінің ресурстарын толық пайдаланбаған кезде жүйе өзінің өндірістік мүмкіндіктерінің шегіне жетпей жұмыс істейді. Жұмыссыздық адамдардың өмірлік мүдделеріне және олардың қажеттіліктеріне айтарлықтай зиян келтіреді, бұл олардың адам өзін барынша көрсете алатын іс-әрекетте өз дағдыларын қолдануға жол бермейді немесе оларды осындай мүмкіндіктен айырады, соның салдарынан адамдар ауыр психологиялық күйзеліске ұшырайды.
Қоғамдық ұдайы өндірістің негізгі мақсаты болып табылатын адам мен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатқа жету үшін қажетті тауарлар мен қызметтерді өндіруге қатысты адамдар арасында туындайтын қатынастар дәстүрлі түрде түсінілетін экономикалық қатынастар жүйесінің болуын білдіреді. Белгіленген жүйенің буындарының бірі-өндіріс процесінде әртүрлі экономикалық ресурстарды тартуға және пайдалануға байланысты қатынастар.
Қазіргі уақытта ең "жұмыссыз" санат жастар болды. Жастар арасындағы жаппай жұмыссыздық, ерекшелігіне, әлі қалыптаспаған психикасына, жаңадан құрылған мамандардың шамадан тыс амбициясына, жастардың максимализмі мен реактивтілігіне байланысты терең проблема болып табылады. Жас мамандар-бұл кез-келген дамыған мемлекеттің мақтанышы мен үміті, ал егер бұл "үміт" тиісті әлеуметтік қауіпсіздікке ие болмаса, жастардың "жабыспауы" елдің экономикалық қауіпсіздігі мен әлеуметтік тұрақтылығының маңызды қауіптерінің біріне айналады.
Жоғарыда айтылғандардан жұмыссыздық көрсеткіші экономиканың жалпы жағдайын анықтаудың, оның тиімділігін бағалаудың негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады деген қорытынды жасауға болады.
Халықты жұмыспен қамту оны салалар, салалар және қызмет түрлері бойынша бөлу процесінде қалыптасады. 1-қосымшада 2012 жылға арналған Қазақстан Республикасындағы ең көп жұмыс істейтін қызмет салалары туралы деректер келтіріледі.
Жұмыспен қамту құрылымы белгілі бір дәрежеде экономиканың жалпы құрылымын көрсетеді және оның өзгеруінің әсерінен айтарлықтай дәрежеде өзгереді. Халықты жұмыспен қамту құрылымын талдаудың маңыздылығы-бұл қоғам өмірінің әлеуметтік, экономикалық, демографиялық, этникалық және тіпті экологиялық аспектілерін бірлікте көрсетеді. Осы тұрғыдан алғанда, Жұмыспен қамту құрылымының әр буынының сандық сипаттамаларын ғана емес, сонымен бірге оның сапалық сенімділігін, ерекше орны мен қоғам өмірінің көбеюіне деген көзқарасын есте ұстаған жөн. Жұмыспен қамту құрылымының келесі негізгі буындарын ажыратуға болады: әлеуметтік, мемлекеттік-жекеменшік, аумақтық-аймақтық, салалық, кәсіптік - біліктілік және жыныстық-жас, ұлттық және отбасылық. Жұмыспен қамту құрылымының барлық осы буындары бір-бірінен бөлек болмайды, олар өзара араласады және жұмыспен қамтуда бірлік ретінде болады. Мысалы, жасы мен жынысы бойынша жұмыспен қамту құрылымы кәсіптік, салалық, Әлеуметтік және құрылымның басқа буындарында кездеседі. Құрылымның сілтемелері тәуелсіз мәнге ие. Халықты жұмыспен қамтудың әлеуметтік құрылымы әлеуметтік құрылымның өзгеруімен бірге өзгеретін қоғамның таптық құрылымын көрсетеді.
Жұмыспен қамтудың мемлекеттік құрылымын мемлекеттік билік органдарында, сондай-ақ экономиканың мемлекеттік секторында әртүрлі еңбекпен айналысатын ел халқының бөлігі құрайды. Бұл компоненттер кез-келген қоғамда және барлық елдерде бар, бірақ олардың арақатынасы, құрылымы мен ауқымы әр түрлі. Қазақстанның нарықтық экономикаға көшуімен Жұмыспен қамтудың кеңестік мемлекеттік-жекеменшік құрылымы мемлекеттік құрылымдарда жұмыспен қамту тез төмендейтіндей және жеке секторда, әсіресе жалдамалы еңбекті қолданатын коммерциялық құрылымдарда жұмыспен қамту күрт өсетіндей етіп қайта құрылуда. Әлемдік тәжірибе, алайда, қиын дағдарыс жағдайына тап болған елдер экономиканың мемлекеттік секторын күшейту, оның үлес салмағын арттыру, қиын жағдайдан шығуда жеке секторға жәрдемдесу үшін құтқару құралы ретінде мәжбүр болғандығын көрсетеді. Бұл шара әрдайым халықты толық жұмыспен қамтамасыз етуге көмектесіп, өзін ақтады.
1.2 Жұмыссыздық мәселесін талдау
Экономиканың даму деңгейін және халықтың әлеуметтік жағдайын бағалаудағы ең маңызды фактор халықтың жұмыспен қамтылуы болып табылады.
Ұзақ экономикалық дағдарыс, тоқтау, банкроттық және кәсіпорындарды жою, қысқартулар жұмыссыздықтың айтарлықтай өсуіне әкелді.
Кәсіпорындарды сауықтыру, оңалту, нақты және аграрлық секторларда отандық тауар өндірушіні дамыту жөнінде тиімді шаралар қабылданбауына байланысты республикада халықты жұмыспен қамту мәселесі осы уақытқа дейін барынша өткір және шешілмеген күйінде қалып отыр.
Экономикалық мәселелерді шешумен қатар, ел азаматына еңбекке өзінің конституциялық құқығын іске асыруға және жұмыс берушімен өзара қарым-қатынаста еңбекақы мен еңбек жағдайлары бойынша әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін тиісті заңнамалық база қажет.
Мемлекеттік статистика органдарының жұмыс істейтіндер, жұмыссыздар саны туралы келтірген деректері олардың дұрыстығына күмән туғызады. Бұған жұмыс орындарын сақтау, ұлғайту және қысқарту, жүргізіліп жатқан қысқартулардың негізділігі және т. б. үшін шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін есепке алу жүйесінің, Есептіліктің, заңнамалық базаның, ынталандыру шараларының және жауапкершіліктің нақты тетігінің болмауы себеп болады.
Бұдан басқа, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Мемлекеттік жұмыспен қамту органдарында жүргізілген реформалар да мынадай себептер бойынша жұмыссыздардың саны туралы сенімді дереккөз бола алмайды:
1) Жұмыспен қамту орталықтарында бұрын көрсетілген себептер бойынша қоғамдық жұмыстардан басқа жұмыс орындарының ұсыныстары өте аз (сыпырғыш, күрек).
2) жұмыссыздық бойынша жәрдемақылар жойылды.
Сұрақ туындайды: егер ұсыныстар мен әлеуметтік қорғау болмаса, жұмыссыздардың жұмыспен қамту орталықтарына жүгінуіне қандай мотивация бар?
Сондықтан көптеген жұмыссыздар жай жүгінбейді және осылайша есептен шығады.
2021 жылдың басында ресми деректер бойынша елдегі экономикалық белсенді халық саны 7479,1 мың адамды құрайды. Жұмыспен қамтылған халық саны 6698,8 мың адамды құрайды, оның ішінде: жалдамалы қызметкерлер - 3863,3 мың адам, өзін - өзі жұмыспен қамтыған қызметкерлер-2835,5 мың адам.
Жұмыссыздар саны-780,3 мың адам немесе 10,4 %.
Көріп отырғаныңыздай, еңбекке қабілетті халықтың бір бөлігі (2835,5 мың адам) өзін-өзі жұмыспен қамтыған санатқа жатқызылды.
Сондықтан, қазіргі есеп жүйесінде қанша жұмыссыз және жұмыссыз жұмыс істейтіндерге нақты жауап беру мүмкін емес.
Бұл кезеңде қарапайым болып көрінетін, бірақ әлеуметтік маңызды міндет орындалмайды: әр отбасында кем дегенде бір жұмысшы бар.
Жұмыспен қамту және алынған табыс өмір сүру деңгейінің құрамдас бөліктеріне тікелей әсер етеді, мысалы, дұрыс тамақтану, денсаулық сақтау, білім беру, халықтың көбеюі және т.б. бұл кедейліктің негізгі көрсеткіші болып табылатын Жұмыспен қамтудың төмен деңгейі.
Әсіресе, жастардың, зейнеткерлік жасқа дейінгі адамдардың (зейнеткерлік жасқа дейінгі 4-5 жас), ауыл тұрғындарының жұмысқа орналасу жағдайы өткір. Жұмыспен қамтылған халықтың жас құрылымының деректері 2-қосымшада көрсетілген. Диаграммадан жұмыспен қамтылғандардың ең көп үлесі (30,1%) 40 - 49 жас тобына жататынын көруге болады. Екінші орында (24,5%) жас тобы 30 - 39 жас, ал үшінші орында - 20 - 29 жас (24,5%). Бұл үш топ негізгі болып табылады және жалпы жұмыспен қамтылған халықтың 75% - дан астамын құрайды.
Жұмыссыздар, жұмыспен қамтылмаған халық және жалпы білім беретін мектептерді бітірген жастар еңбек нарығында сұранысқа ие жаңа мамандықты қайта оқыту мүмкіндігінен іс жүзінде айырылады. Жұмыс берушілер еңбек нарығының шектеулі болуына байланысты еңбек заңнамасын бұзады.
Жоғары жұмыссыздық қылмыстың, нашақорлықтың, маскүнемдіктің, халықтың деградациясының өсуіне себеп болады.
Осы уақытқа дейін мемлекеттік органдар мен үкіметтік емес ұйымдардың өзара іс-қимылының белгілі бір әлеуметтік проблемаларды шешу кезінде олардың өзара іс-қимыл тәртібін айқындайтын нақты тұжырымдамасы жоқ.
Кедейліктің, халықтың жұмыспен қамтылмауының тағы бір себебі-адамдардың еңбек, әлеуметтік-экономикалық құқықтарын қорғау шараларының тиімді жүйесінің болмауы. Нәтижесінде кедейлер қатарын жұмыс берушілер алдында өздерінің заңды құқықтарын қорғай алмайтындар, салынған еңбекке уақтылы және барабар жалақыға қол жеткізе алмайтындар толықтырады.
2. Қазақстандағы еңбек нарығының қазіргі күйін талдау және оны реттеу
2.1 ҚР Еңбек нарығының қазіргі күйін талдау
Қазіргі уақытта жұмыс істейтін халықты толық жұмыспен қамту тек Корея Халықтық Демократиялық Республикасында немесе жұмыс әр азаматтың құрметті міндетіне айналатын бірдей ерекше режимдері бар кейбір басқа мемлекеттерде мүмкін болатыны сөзсіз. "Дағдарыстар" мен "жұмыссыздық" капиталистік (және солай болуға ұмтылатын) елдердің тағдыры болып қала береді. Бірақ, бюджет ақшасын тиімсіз кәсіпорындарға құю арқылы жұмыссыздықтың төмен деңгейін жасанды түрде ұстап тұру бүкіл қоғамның тоқырауына әкеледі. Жасырын теңестіру бар. Елге тек шығын әкелетін кәсіпорындар өндірісті модернизациялауды немесе шығындарды азайтуды немесе мүлдем жабуды ойламайды, өйткені кейде олардың жұмысы аймақтағы, қаладағы әлеуметтік тыныштықтың кепілі болып табылады. Олар үшін жұмыс істейтін адамдар да қоғамның балластына айналады, өйткені жаңа идеялар мен әрекеттерді тудыру мотивациясы өте төмен. Белгілі бір әлеуметтік минимумды ала отырып, адамдар көп нәрсеге ұмтылмайды, өйткені олар басқа, үнемді, кәсіпорындарда әлдеқайда көп ақшаға жұмыс істеуге тура келетінін көреді. Капитализм рухы өлтіріледі. Сонымен қатар, бұл адамдарды манипуляциялау оңай болады.
Мысалы, көптеген ауылдық мектептерде және одан тыс жерлерде балаларды оқытатын ешкім болмаған кезде парадоксалды жағдай бар. Жоғары оқу орындарында мамандар жетіспейді. Ескі жұмыс орындары, көбінесе сақталған, экономикалық тиімділікті жоғалтты, ал жаңалары экономикалық өрлеу үшін қажет жерде пайда болмайды. Бұл Маргарет Тетчердің барлық өнімсіз шахталарды жабуға мүмкіндігі бар (олар ереуілге шығсын), бірақ бізде мемлекеттің алғашқы адамдары бюджеттік иннингтері бар кеншілерге бармайды. Бюджет ақшасын тиімсіз жұмыс орындарын сақтауға емес, тиімді өндірістер құруға, Қазақстанның Батысқа қарағанда кейбір артықшылықтары бар салаларға инвестиция салуға бағыттаған дұрыс сияқты. Бірақ үкімет бос және кедей халықты кепілге алуды жөн көреді. Алайда, отандық еңбек нарығы әлі де катаклизмдерден аулақ бола алмайды. Өйткені, егер жағдай бүгінгідей болса, онда үкімет уәде еткен экономикалық өрлеу мерзімі ғана емес, оның өзі туралы айту қиын.
Т. а. еңбек нарығы экономикалық жүйе ретінде еркін емес, сондықтан өзін-өзі ұйымдастыра алмайды. Бұл қатал цикл болып шығады. Институттар мемлекетке қажет емес мамандарды шығарады, өйткені мемлекеттік білім беру жүйесі еңбек нарығын дамытудан артта қалады, ал мемлекет бұл мамандарға төлем қабілетті сұранысқа ие емес. Бұрынғы түлектерге сол "сатушыларға" бару немесе қайта даярлау сияқты ештеңе қалмайды. Бірақ бұл басқа мәселе.
Егер біз қазіргі уақытта еңбек нарығындағы жағдайға талдау жасасақ, онда сатушылар мен әртүрлі деңгейдегі банк қызметкерлері негізгі сұранысқа ие екенін көруге болады ( кейбір агенттіктердің мәліметтер базасында осы уақытқа дейін барлық бос жұмыс орындарының шамамен 50% - ы сату менеджері мамандығына тиесілі). Сонымен қатар, менеджерлер, аспаздар мен аудиторлар тапшылықта, яғни өндірістің нақты секторына жатпайтын барлық кәсіптер.
Экономикалық құлдырау жағдайында шешілмейтін проблема жұмысшы табының қалыпты мөлшері болды (Кеңес мемлекеті идеологиялық мақсатта оның санын жасанды түрде көбейту саясатын жүргізді). Миллиондаған жұмысшылар олардың кәсіпорны шығынға ұшырады және жұмыс берушінің банкроттығы жақын болды. Бірнеше айлық жалақының кешігуі және өндірістің үнемі тоқтап қалуы кеңестік "біз жұмыс істеп жатырмыз, бірақ бізге жалақы төленеді" деген әзілді қорқынышты фактіге айналдырды. Мұндай аймақтардың тұрғындары өмір сүру деңгейін ұстап тұру үшін барлық күш-жігер жұмсалған кезде депрессияға ұшырауы бекер емес. Және, әрине, жаңа білім құру туралы айту мүмкін емес. Қалалардағы жастар көп жағдайда жұмыс істемейді немесе сауда мен қылмыс саласында жұмыс істейді, мұнда да төмен жалақы бар. Бірақ бұл арзан еңбекпен бірдей емес. Тіпті сандық тұрғыдан алғанда, физикалық өмір сүру қажеттіліктерін қамтамасыз етпейтін жағдайларда еңбек өнімділігі төмендейді. Экономикалық тұрғыдан алғанда, төмен жалақы өзін-өзі ақтамайды және білікті еңбекке, жоғары технологиялық жабдыққа қатысты жағдайларда кері нәтиже береді. Яғни, жауапкершіліктің дамыған сезімі қажет болған жағдайда және еңбек өз мақсатына айналатын ойлау жүйесі. Еңбекке Социалистік көзқарастың тетіктері жойылды, ал басқалары әлі жоқ. Еңбекке деген жаңа (капиталистік) көзқарас адамға тән емес, тек ұзақ білім беру нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
Қалыпты тұрғын үй нарығы да жоқ (Жылжымайтын мүлік бағасы аймақтарда ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz