Микроорганизмдер генетикасы
Барлық организмдерде, сонымен қатар бактериялар мен вирустарда генетикалық қасиеттерді анықтайтын тұқымқуалаушылықтың материалдық негізі – ДНК болып табылады. Тек РНК-лы вирустарда генетикалық ақпарат РНК-да Жалпы генетиканық заңдылықтарды зерттеу үшін, негізгі модельді жүйе ретінде, бактериялар мен вирустарды таңдаудың молекулалық генетиканың дамуында үлкен маңызы бар. Классикалық нысан дрозофил шыбынына қарағанда аталған микроорганизмдердің генетикалық тәжірибе үшін маңызды қасиеттері бар.
1. Гаплоидтылық, яғни бір хромосоманың болуы, доминанттылық көрінісін болдырмайды.
2. Жоғары жылдамдықта көбею – зертханалық жағдайда бірнеше сағатта миллиардтаған популяциялар алуға мүмкіндік береді.
3. Бактериялар мен вирустарды генетикалық талдау тәсілдерінің жоғары мүмкіндігі – олардың мутанттарын жиілігі 10-9 және одан төмен деңгейде анықтауға мүмкіндік береді.
4. Жыныстық дифференциация – сәйкес генетиканың ақпаратты беретін және қабылдау мүмкіндігі бар донорлық және реципиенттік бактерия жасушаларының болуына негізделген.
5. Бактерияларда ДНК-ның ерекше фрагменттері – плазмидалар, транспозондар және Is–тіркесімдер болады.
Қазіргі молекулалық генетиканың жетістігі гендік инженерия тәсілдерінің жетілуімен байланысты – ол прокариоттар немесе эукариоттарға тасымалдау немесе оқшаулау болып табылады. Бұл бұрын белгісіз генотиптерді, әсіресе бактериялар мен вирустардың арасында алуға және жаңа биотехнологиялық әдіспен вакциналар, интерферондар, гормондар және т. б. биологиялық белсенді заттар өндіруге негіз болды.
Медициналық микробиологияның дамуының келесі кезеңі әртүрлі жаңа
1. Гаплоидтылық, яғни бір хромосоманың болуы, доминанттылық көрінісін болдырмайды.
2. Жоғары жылдамдықта көбею – зертханалық жағдайда бірнеше сағатта миллиардтаған популяциялар алуға мүмкіндік береді.
3. Бактериялар мен вирустарды генетикалық талдау тәсілдерінің жоғары мүмкіндігі – олардың мутанттарын жиілігі 10-9 және одан төмен деңгейде анықтауға мүмкіндік береді.
4. Жыныстық дифференциация – сәйкес генетиканың ақпаратты беретін және қабылдау мүмкіндігі бар донорлық және реципиенттік бактерия жасушаларының болуына негізделген.
5. Бактерияларда ДНК-ның ерекше фрагменттері – плазмидалар, транспозондар және Is–тіркесімдер болады.
Қазіргі молекулалық генетиканың жетістігі гендік инженерия тәсілдерінің жетілуімен байланысты – ол прокариоттар немесе эукариоттарға тасымалдау немесе оқшаулау болып табылады. Бұл бұрын белгісіз генотиптерді, әсіресе бактериялар мен вирустардың арасында алуға және жаңа биотехнологиялық әдіспен вакциналар, интерферондар, гормондар және т. б. биологиялық белсенді заттар өндіруге негіз болды.
Медициналық микробиологияның дамуының келесі кезеңі әртүрлі жаңа
Микроорганизмдер генетикасы
Барлық организмдерде, сонымен қатар бактериялар мен вирустарда
генетикалық қасиеттерді анықтайтын тұқымқуалаушылықтың материалдық негізі –
ДНК болып табылады. Тек РНК-лы вирустарда генетикалық ақпарат РНК-да Жалпы
генетиканық заңдылықтарды зерттеу үшін, негізгі модельді жүйе ретінде,
бактериялар мен вирустарды таңдаудың молекулалық генетиканың дамуында үлкен
маңызы бар. Классикалық нысан дрозофил шыбынына қарағанда аталған
микроорганизмдердің генетикалық тәжірибе үшін маңызды қасиеттері бар.
1. Гаплоидтылық, яғни бір хромосоманың болуы, доминанттылық көрінісін
болдырмайды.
2. Жоғары жылдамдықта көбею – зертханалық жағдайда бірнеше сағатта
миллиардтаған популяциялар алуға мүмкіндік береді.
3. Бактериялар мен вирустарды генетикалық талдау тәсілдерінің жоғары
мүмкіндігі – олардың мутанттарын жиілігі 10-9 және одан төмен деңгейде
анықтауға мүмкіндік береді.
4. Жыныстық дифференциация – сәйкес генетиканың ақпаратты беретін
және қабылдау мүмкіндігі бар донорлық және реципиенттік бактерия
жасушаларының болуына негізделген.
5. Бактерияларда ДНК-ның ерекше фрагменттері – плазмидалар,
транспозондар және Is–тіркесімдер болады.
Қазіргі молекулалық генетиканың жетістігі гендік инженерия
тәсілдерінің жетілуімен байланысты – ол прокариоттар немесе эукариоттарға
тасымалдау немесе оқшаулау болып табылады. Бұл бұрын белгісіз генотиптерді,
әсіресе бактериялар мен вирустардың арасында алуға және жаңа
биотехнологиялық әдіспен вакциналар, интерферондар, гормондар және т. б.
биологиялық белсенді заттар өндіруге негіз болды.
Медициналық микробиологияның дамуының келесі кезеңі әртүрлі жаңа
патогенді микроорганизмдердің қалыптасуының молекулалық-генетикалық
заңдылықтарының ашылуымен байланысты. Бұл біздің планетамыздың әртүрлі
аймақтарында микроорганизмдердің пайда болуы мен таралуын болжамдауға және
уақытылы эпидемияға қарсы сәйкес шараларды жүргізуге мүмкіндік береді.
Бактериялардың гендік материалының құрылымы. Бактериялардың генотипі,
фенотипі және олардың популяциясының генофонды.
Барлық организмдерде, сонымен қатар бактериялар мен вирустарда
генетикалық қасиеттерді анықтайтын тұқымқуалаушылықтың материалдық негізі-
ДНК болып табылады. Тек РНК-лы вирустарда генетикалық ақпарат РНК-да
кодталған. Бірақ эукариоттардың хромосомасынан айырмашылығы прокариоттар
гені қарапайым құрылымнан тұруы, ол көбінесе жиі сақинаша тұйықталған ДНК
молекуласы түрінде болады. Бактериялар ДНК-сының молекулалық массасы
салыстырмалы түрде жоғары ( E.Coli-де ол – 2*109 тең). Бактериялық
хромосома немесе нуклеоид деп аталатын құрылымнан басқа, бактерияларда
генетикалық материал хромосомадан тыс генетикалық элементтерде –
плазмидаларда болады, олар цитоплазмасында автономды жағдайда орналаса
алады.
Белгілі бір құрылымдардың синтезделуіне жауапты гендерді латын
алфавитінің әріптерімен осы құрылымдардың атына сәйкес “+” таңбасымен
белгілейді. Мысалы, his+ - гистидиндік ген, leu++ - лейциндік ген т. б.
Дәрілік препараттарға, фагтарға, уытты заттарға төзімділікті бақылайтын
гендерді r-әріпімен (resistent - резистентті) белгілейді. Мысалы,
стрептомицинге төзімділік strr, ал сезімталдық strs деп жазылады.
Бактериялардың фенотипін генотиптегідей белгілейді, бірақ ол бас әріптермен
белгіленеді.
Микрогрганизмдердің генотипі оның, феноитиптік қабілеттілігін
анықтайтын тиісті белгілер түрінде жазылған жиынтығынан тұратын гендер
болып табылады. Қоршаған орта жағдайы гендердің (экспрессиялануы) көрінеді
немесе керісінше олардың функционалдық белсенділігінің тежелуіне мүмкіндік
береді. Ол белгілі бір ферменттердің пайда болуымен байланысты. белгілі
гендер жиынтығы бар бактерияларда гендердің әрқайсысының функциясын ДНҚ
кейбір учаскесін жоғалтуы нәтижесінде тиісті белгілерінің өзгеруі немесе
жойылуына қарай тікелей емес, жанама тәсілмен анықтайды. Сонымен,
мутацияға ұшыраған штамгені мен бастапқы генотиптің белгісін салыстырмалы
зерттеу нәтижесінің негізінде ген қызметіне қорытынды жасалды. Генетикалық
зерттуелерде мутацияға ұшыраған гендер маркер болып табылады. Осындай
маркерлердің басқа гендерге тіркесуін трансформациялық, трансдукциялық және
коньюгациялық тәжірибелерде донорлық жасушадан реципиенттік жасушаға
олардың бірігу жолы арқылы анықталады. Бұл олардың бактерия хромосомада
орналасуын анықтауға және генетикалық карта жасауға мүмкіндік береді.
Тұқымқуалаушылықтың хромосомадан тыс факторлары
Тұқымқуалаушылықтың хромосомадан тыс факторлары көптеген
микроорганизмдердің, әсіресе бактериялардың құрамында болады. плазмидалар,
транспозондар және IS – тіркесімдер (ағылшын тілінде insertion –вставки,
seguence – тіркесімдер) түрінде болады, олар ДНҚ молекуласынан құралған.
Оларды молекулярлық массасы онда кодталған ақпарат көлемді, автономды
репликациялану қабілеттілігі және т.б. белгілері бойынша бір – бірінен
ажыратуға болады.
Плазмидалар, транспозондар және Is- тіркеімдер пластикалық және
энергетикалық метаболизмге қатысатын ферменттер синтезі бойынша ақпарат
тасымалдамайтын болғандықтан бактерия жасушасының тіршілігіне қажетті
генетикалық элемент болып табылмайды. Олар бактерияға селективті артықшылық
қасиет қызмет атқарады, мысалы антибиотикке төзімділік қасиетін береді.
Плазмидалар хромосомамен байлансыпаған (автономды) немесе оның құрамына
тіркескен (интеграцияланған) жағдайда болады. Автономды жағдайда олар
өзінше репликацияланады. Транспозондар мен Is – тіркесімдер өзінше
ретликациялануға қабілетсіз, әрқашанда хромосомамен байланысқан жағдайда
болады.
Плазмалар
Плазмалар - реттеуші және кодтаушы қызмет атқарады. Біріншісі – иесінің
жасушасының ДНҚ метаболизмінің бүзылыстарының орнын толтырады.
(компенсациялайды). Мысалы, репликацияға қабілетсіз зақымдалған бактериялық
геномға плазмида интеграцияланғанда, оның қызметі плазмидалық репликон
есебінен қалпына келеді.
Плазмидалардың кодтаушы функциясы – бактерия жасаушысына жаңа ақпарат
енгізуіне негізделген. Ол жаңа белгіге ие болумен, мысалы, пили түзілуі (F
плазмида), антибиотикке резистенттілік (R плазмида), бактериоцин болу (Col
плазмида) және т.б. көрінеді.
Плазмидалардың автономды жағдайға көшуі, ондағы жазылған ақпараттың іске
асырылуы жиі сыртқы орта әсеріне байланысты болады. Кейбір жағдайларда
плазмидалық гендердің өнімдердің бактериялардың тіршілігін сақтауға
мүмкіндік береді. Плазмидалық ДНҚ – ның өзінше репликациялануы ұрпақтың
сақталуы мен таралуына мүмкіндік береді. Транспозондар мен Is – тіркестер
бактерия хромосомасының кез-келген жеріне тіркесе, плазмидаларды профоитар
сияқты бактерия хромосомасының тек гомологиялық аймағына тіркеледі.
Қазіргі кезде 200-ден астам плазмидалар анықталған. Соның ішінде
келесілердің сипаттамасы беріліп отыр.
F – плазмида немесе жыныстық фактор, молекулалық массасы 60.106 сақиналы
– тұйықталған ДНҚ жіпшесінен құралған. Ол коньюгация кезінде донорлық
бактерияның реципиент жасушалармен тиімді шағылысуына мүмкіндік беретін
жыныстық кірпікшелердің (sex немесе F - pili) синтезін бақылайды. Бұл
плазмида хромосомаға тәуелсіз жағдайда репликацияланып, коньюгация кезінде
реципиент бактерия жасушасына беріледі.
Генетикалық материалдың (ДНҚ) тасмалдануы, коньюгативтілікті қамтамасыз
ететін F – плазмалары tra - оперонмен дитерменделенеді. F – плазмиданы
акридинді сарғыш бояуменөңдуе арқылы жоюға (элиминациялауға) болады,
нәтижесінде жасуша донорлық қасиетін жоғалтады. F – плазмидасының реципиент
жасушаға тиімді берілуі, жеңіл элиминациялануы оның хромосомадан тыс
бактерия цитоплазмасында орналасатындығына негіз болды. Бірақ F – плазмида
бактерияның хромосомасына тіркесіп, онда интеграцияланған жағдайда болуы
мүмкін.
R – плазмидалар. Lie – бактериялардың әртүрлі ... жалғасы
Барлық организмдерде, сонымен қатар бактериялар мен вирустарда
генетикалық қасиеттерді анықтайтын тұқымқуалаушылықтың материалдық негізі –
ДНК болып табылады. Тек РНК-лы вирустарда генетикалық ақпарат РНК-да Жалпы
генетиканық заңдылықтарды зерттеу үшін, негізгі модельді жүйе ретінде,
бактериялар мен вирустарды таңдаудың молекулалық генетиканың дамуында үлкен
маңызы бар. Классикалық нысан дрозофил шыбынына қарағанда аталған
микроорганизмдердің генетикалық тәжірибе үшін маңызды қасиеттері бар.
1. Гаплоидтылық, яғни бір хромосоманың болуы, доминанттылық көрінісін
болдырмайды.
2. Жоғары жылдамдықта көбею – зертханалық жағдайда бірнеше сағатта
миллиардтаған популяциялар алуға мүмкіндік береді.
3. Бактериялар мен вирустарды генетикалық талдау тәсілдерінің жоғары
мүмкіндігі – олардың мутанттарын жиілігі 10-9 және одан төмен деңгейде
анықтауға мүмкіндік береді.
4. Жыныстық дифференциация – сәйкес генетиканың ақпаратты беретін
және қабылдау мүмкіндігі бар донорлық және реципиенттік бактерия
жасушаларының болуына негізделген.
5. Бактерияларда ДНК-ның ерекше фрагменттері – плазмидалар,
транспозондар және Is–тіркесімдер болады.
Қазіргі молекулалық генетиканың жетістігі гендік инженерия
тәсілдерінің жетілуімен байланысты – ол прокариоттар немесе эукариоттарға
тасымалдау немесе оқшаулау болып табылады. Бұл бұрын белгісіз генотиптерді,
әсіресе бактериялар мен вирустардың арасында алуға және жаңа
биотехнологиялық әдіспен вакциналар, интерферондар, гормондар және т. б.
биологиялық белсенді заттар өндіруге негіз болды.
Медициналық микробиологияның дамуының келесі кезеңі әртүрлі жаңа
патогенді микроорганизмдердің қалыптасуының молекулалық-генетикалық
заңдылықтарының ашылуымен байланысты. Бұл біздің планетамыздың әртүрлі
аймақтарында микроорганизмдердің пайда болуы мен таралуын болжамдауға және
уақытылы эпидемияға қарсы сәйкес шараларды жүргізуге мүмкіндік береді.
Бактериялардың гендік материалының құрылымы. Бактериялардың генотипі,
фенотипі және олардың популяциясының генофонды.
Барлық организмдерде, сонымен қатар бактериялар мен вирустарда
генетикалық қасиеттерді анықтайтын тұқымқуалаушылықтың материалдық негізі-
ДНК болып табылады. Тек РНК-лы вирустарда генетикалық ақпарат РНК-да
кодталған. Бірақ эукариоттардың хромосомасынан айырмашылығы прокариоттар
гені қарапайым құрылымнан тұруы, ол көбінесе жиі сақинаша тұйықталған ДНК
молекуласы түрінде болады. Бактериялар ДНК-сының молекулалық массасы
салыстырмалы түрде жоғары ( E.Coli-де ол – 2*109 тең). Бактериялық
хромосома немесе нуклеоид деп аталатын құрылымнан басқа, бактерияларда
генетикалық материал хромосомадан тыс генетикалық элементтерде –
плазмидаларда болады, олар цитоплазмасында автономды жағдайда орналаса
алады.
Белгілі бір құрылымдардың синтезделуіне жауапты гендерді латын
алфавитінің әріптерімен осы құрылымдардың атына сәйкес “+” таңбасымен
белгілейді. Мысалы, his+ - гистидиндік ген, leu++ - лейциндік ген т. б.
Дәрілік препараттарға, фагтарға, уытты заттарға төзімділікті бақылайтын
гендерді r-әріпімен (resistent - резистентті) белгілейді. Мысалы,
стрептомицинге төзімділік strr, ал сезімталдық strs деп жазылады.
Бактериялардың фенотипін генотиптегідей белгілейді, бірақ ол бас әріптермен
белгіленеді.
Микрогрганизмдердің генотипі оның, феноитиптік қабілеттілігін
анықтайтын тиісті белгілер түрінде жазылған жиынтығынан тұратын гендер
болып табылады. Қоршаған орта жағдайы гендердің (экспрессиялануы) көрінеді
немесе керісінше олардың функционалдық белсенділігінің тежелуіне мүмкіндік
береді. Ол белгілі бір ферменттердің пайда болуымен байланысты. белгілі
гендер жиынтығы бар бактерияларда гендердің әрқайсысының функциясын ДНҚ
кейбір учаскесін жоғалтуы нәтижесінде тиісті белгілерінің өзгеруі немесе
жойылуына қарай тікелей емес, жанама тәсілмен анықтайды. Сонымен,
мутацияға ұшыраған штамгені мен бастапқы генотиптің белгісін салыстырмалы
зерттеу нәтижесінің негізінде ген қызметіне қорытынды жасалды. Генетикалық
зерттуелерде мутацияға ұшыраған гендер маркер болып табылады. Осындай
маркерлердің басқа гендерге тіркесуін трансформациялық, трансдукциялық және
коньюгациялық тәжірибелерде донорлық жасушадан реципиенттік жасушаға
олардың бірігу жолы арқылы анықталады. Бұл олардың бактерия хромосомада
орналасуын анықтауға және генетикалық карта жасауға мүмкіндік береді.
Тұқымқуалаушылықтың хромосомадан тыс факторлары
Тұқымқуалаушылықтың хромосомадан тыс факторлары көптеген
микроорганизмдердің, әсіресе бактериялардың құрамында болады. плазмидалар,
транспозондар және IS – тіркесімдер (ағылшын тілінде insertion –вставки,
seguence – тіркесімдер) түрінде болады, олар ДНҚ молекуласынан құралған.
Оларды молекулярлық массасы онда кодталған ақпарат көлемді, автономды
репликациялану қабілеттілігі және т.б. белгілері бойынша бір – бірінен
ажыратуға болады.
Плазмидалар, транспозондар және Is- тіркеімдер пластикалық және
энергетикалық метаболизмге қатысатын ферменттер синтезі бойынша ақпарат
тасымалдамайтын болғандықтан бактерия жасушасының тіршілігіне қажетті
генетикалық элемент болып табылмайды. Олар бактерияға селективті артықшылық
қасиет қызмет атқарады, мысалы антибиотикке төзімділік қасиетін береді.
Плазмидалар хромосомамен байлансыпаған (автономды) немесе оның құрамына
тіркескен (интеграцияланған) жағдайда болады. Автономды жағдайда олар
өзінше репликацияланады. Транспозондар мен Is – тіркесімдер өзінше
ретликациялануға қабілетсіз, әрқашанда хромосомамен байланысқан жағдайда
болады.
Плазмалар
Плазмалар - реттеуші және кодтаушы қызмет атқарады. Біріншісі – иесінің
жасушасының ДНҚ метаболизмінің бүзылыстарының орнын толтырады.
(компенсациялайды). Мысалы, репликацияға қабілетсіз зақымдалған бактериялық
геномға плазмида интеграцияланғанда, оның қызметі плазмидалық репликон
есебінен қалпына келеді.
Плазмидалардың кодтаушы функциясы – бактерия жасаушысына жаңа ақпарат
енгізуіне негізделген. Ол жаңа белгіге ие болумен, мысалы, пили түзілуі (F
плазмида), антибиотикке резистенттілік (R плазмида), бактериоцин болу (Col
плазмида) және т.б. көрінеді.
Плазмидалардың автономды жағдайға көшуі, ондағы жазылған ақпараттың іске
асырылуы жиі сыртқы орта әсеріне байланысты болады. Кейбір жағдайларда
плазмидалық гендердің өнімдердің бактериялардың тіршілігін сақтауға
мүмкіндік береді. Плазмидалық ДНҚ – ның өзінше репликациялануы ұрпақтың
сақталуы мен таралуына мүмкіндік береді. Транспозондар мен Is – тіркестер
бактерия хромосомасының кез-келген жеріне тіркесе, плазмидаларды профоитар
сияқты бактерия хромосомасының тек гомологиялық аймағына тіркеледі.
Қазіргі кезде 200-ден астам плазмидалар анықталған. Соның ішінде
келесілердің сипаттамасы беріліп отыр.
F – плазмида немесе жыныстық фактор, молекулалық массасы 60.106 сақиналы
– тұйықталған ДНҚ жіпшесінен құралған. Ол коньюгация кезінде донорлық
бактерияның реципиент жасушалармен тиімді шағылысуына мүмкіндік беретін
жыныстық кірпікшелердің (sex немесе F - pili) синтезін бақылайды. Бұл
плазмида хромосомаға тәуелсіз жағдайда репликацияланып, коньюгация кезінде
реципиент бактерия жасушасына беріледі.
Генетикалық материалдың (ДНҚ) тасмалдануы, коньюгативтілікті қамтамасыз
ететін F – плазмалары tra - оперонмен дитерменделенеді. F – плазмиданы
акридинді сарғыш бояуменөңдуе арқылы жоюға (элиминациялауға) болады,
нәтижесінде жасуша донорлық қасиетін жоғалтады. F – плазмидасының реципиент
жасушаға тиімді берілуі, жеңіл элиминациялануы оның хромосомадан тыс
бактерия цитоплазмасында орналасатындығына негіз болды. Бірақ F – плазмида
бактерияның хромосомасына тіркесіп, онда интеграцияланған жағдайда болуы
мүмкін.
R – плазмидалар. Lie – бактериялардың әртүрлі ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz