Жазушы романында образ жасаудың монологтік қолданыстары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жамбыл облысы, Байзақ ауданы Шоқан Уәлиханов атындағы орта мектебі

Ә. Кекілбаевтың Аңыздың ақыры романындағы образдардың жасалу жолдары

Оқушы:
Пән мұғалімі: Косаева Айнур Тайузаковна
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Сыныбы:
Жұмыстың бағыты Шығармашылық жұмыс. Ә.Кекілбаевтың шығармалары бойынша зерделеу жоба байқауы.

Байзақ ауданы, 2023 жыл

Мазмұны

І.Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Ә. Кекілбаевтың Аңыздың ақыры романында образ жасауда портреттің берілуі
2 Жазушы романында образ жасаудың монологтік қолданыстары ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
Зерттеу күнделігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пікір ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

АННОТАЦИЯ

М. Кекілбаев -- ойшыл, тарихшы, прозаик, қазақ қоғамының белді тұлғасы. Өзінің шағын болсын, ірі көлемді пэзиялық шығармалары болсын, ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, ұрпаққа аманаттау еңбегімен болсын, 76 жасқа келіп, дүниеден өткенше күлллі ғұмырын өз халқына қызмет етіп, шығармашылық жолында да қаламын қолынан түсірмеді. Кеңестік идеологияны және оның саясатын түсіндіретін әдебиеттен кейін, саясаттың салқыны азайып, жылымық кезеңге өмірі тұспа-тұс келген жазушы бұл мүмкіншілікті құр жіберген жоқ, қазақ халқының тарихына терең бойлаған құнды шығармалар тудырды. Өз көзқарасы, ұстанымы айқын ойшылдың айтары нақты, бағдары анық еді, соның арқасында айтарын ірікпеген Ә. Кекілбаевтың туындылары асыл мұралардың бірі болып, жаңа ұлттық санамызды қалыптастыруға үлес қоспақ. Расында, мұндай тұлғаның ұлтымыздың тарихында, қазақ болып туылуын мақтанышпен айта аламыз. Осы тұлғалармен сусындап өскен ұрпақтың ұлттық танымы да, тәрбиесі де, мінезі де, өзінің қоғамдағы орны да, ұлттық болмысы да дараланып тұруы керек. Жоба құрылымы кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұрады. Барлық бөлімде ғылыми жұмыс тақырыбына сәйкес образ жасаудағы Әбіш Кекілбаевтың өзіндік ерекшеліктері барынша тереңірек талданды.

Кіріспе
Ғылыми жұмыстың көкейкестілігі: М. Кекілбаев романындағы образ жасау ерекшеліктерін нақты талдауларға жүгіне отырып, бүгінгі оқырманға салар ойы тұжырымдалды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: М. Кекілбаев романындағы образдармен адам шындығының дәуір шындығымен сабақтастығын көрсету. Тарихтың көркем әрі шынайы бейнесі, ұлттық құндылықтарымыз М. Кекілбаевтың
Аңыздың ақыры романынан көрініс тапқандығын айқындай отырып, мәні мен маңызын тұжырымдау.
Міндеттері:
oo М. Кекілбаев Аңыздың ақыры романындағы образдардың әдебиеттен алатын орнын бағамдау;
oo Жазушы романындағы образдар мен өмі р құбылыстарын тарихи шындықпен салыстыру;
oo ақынның шоқтығы биік шығармасынан берілген негізгі ойларын бүгінгі күннің тарихымен сабақтастыру.
Объектісі: М. Кекілбаев Аңыздың ақыры романы
Зерттеу әдістері: Біздің ғылыми жұмысымыз Адам шындығын дәуірлік шындыққа ұластыра суреттеудегі стильдік алуандығы, образ сомдау шеберлігі, тіл көркемдігін ашу үшін талдау, салыстыру, т.б. әдістер қолданылды.
Ғылыми жұмыстың жаңалығы: Ғылыми жұмыста зерттеу жұмыстарына сүйене отырып, философиялық-аналитикалық бейнелеу тұрғысынан бүгінгі уақытпен де өзектес қасиеттерді, тәлім мен тағылымды бойға сіңіруге тырысқан шығармашылығымен деңгейлес тамаша туынды жасауға әбден төселген М. Кекілбаевтың романындағы образдардың жасалу жолдарын тілге тиек ете отырып, үлгі мен өнегені бойға сіңіруге тырысқан ұлттық құндылықтарымызды қорытындыладық.
Ғылыми жұмыстың теориялық және практикалық негіздері:

Абдиманулы О. ТРАДИЦИИ И НОВАТОРСТВО В КАЗАХСКОЙ
ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ПРОЗЕ. 2018 Al-Farabi Kazakh National University, Eurasian Journal of Philology: Science and Education. №2 (170). 2018 [1], Б.Б. Баязитов ӘБІШ КЕКІЛБАЕВТЫҢ АҢЫЗДЫҢ АҚЫРЫ РОМАНЫНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЗМ. ISSN 1563-0323, eISSN 2618-0782 Филология сериясы. №2
(182).2021 https:philart.kaznu.k [2]секілді зерттеу еңбектері және ғаламтор сайттарынан маңызды мәліметтер қарастырылды.

1. Ә. Кекілбаевтың Аңыздың ақыры романында образ жасауда портреттің берілуі
Ә. Кекілбаев мұрасы ғалымдар Бердібаев Р. [3], Майтанов Б. [4], Сыдықов Т.
[5] және т.б. еңбектерінде түрлі қырларынан тікелей немесе жанама талданып, зерделенді. Арнайы ғылыми зерттеу жұмыстарының ішінен Жарылғапов Ж.
70-80 жылдардағы қазақ прозасындағы адам
концепциясы. Филол. ғыл.
канд. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясын [6]., Дәдебаев Ж. Қазақ тарихи романы. Дәстүр мен жаңашылдық[7]еңбегін атап өтуіміз
қажет.
Объектіге алынған туындыда 3-ақ басты образ бар: әмірші, шебер, кіші
ханша. Басқа да күтуші әйел, Үлкен ханша, саудагер, т.б. кейіпкерлер алдыңғы үш образды ашу үшін көмекші кейіпкерлер.
Романда басты образдар әмірші, шебе р, кіші ханша портреттерінің көмегімен автор:
oo оқырманға кейіпкердің жағымды немесе жағымсыз қасиеттерін көрсету;
oo қаһарманның әлеуметтік жағдайын көрсету;
oo кейіпкерінің дүниетанымын сипаттау;
oo қаһарманның қарама-қайшы сипаты болса, оның ішкі жанжалын ашу;
oo кейіпкердің басқа адамдармен қақтығ ыстарын көрсету, олардың арасындағы қарама-қайшылыққа назар аудару;
oo ішкі тәжірибесі, қорқынышы, т.б. жеткізу, кейіпкердің арманы мен ұмтылысын көрсету;
oo жағымсыз кейіпкерге жанашырлық немесе жиіркеніш білдіру;
oo оқиға бойы кейіпкердің қалай және неліктен жақсы немесе жаман жаққа өзгеретінін көрсетеді.
Портрет әрқашан авторлық түсініктемелермен бірге бола бермейді. Кейде жазушы суреттелген кейіпкер туралы оқырманның өзі қорытынды жасағанын жөн көреді. Сондықтан оқу барысында портретке ерекше мән беру керек.
Суреткердің бұл туындыда ерекшелігі образдарының портретін экспозициялық жолмен бірден бермейді, керісінше, динамикалық жолмен

оқиға барысында біртіндеп беріп отырады. Мысалы, әмірші портретін ішкі мінез ерекшелігін сипаттай отырып, бір сөйлеммен әр оқиғаға байланысты сараң бейнелейді.
Әміршінің портретімен ең алғашқы таныстық ханның жорықтан қайтып келе жатқан сапарына байланысты төмендегіше берілген: Бұрын тасбақаның дауылы мен қазанның кірісінде жолға шықпаушы еді. Осы жолы елге қалайда көктем басында оралам деп амалсыз ұрынып отыр. Бірақ әлдекімнің қарсылығын көрсе, бұрынғысынан бетер қарысып бағатын әдетіне басып, әбден тістеніп алды. Дүниені көктемде бір дүрліктіретін жел күшті ме, жоқ, қаласа жарық жалғанның астын үстіне келтіретін бұл күшті ме? Дегенмен, найзаға ілікпейтін,қылышың кеспейтін мына жел деген пәленің осынша жын ойнағына зығырданы қайнап та келеді. Сонда да, тоқтаймыз ба, қайтеміз дегендей, сары күймені айнал соқтап, қайта- қайта келе берген қол басыларына еш шырай танытпаған-ды. Сырттағы ышқына ұлып тұрған желді көрмеген, естімеген кісіше сұп-сұр боп қатқан да қалған[8, 3-б.].
Алмас ханның бар назары шаһар үстіндегі шалқар аспанға асқақтай бой көтерген жаңа мұнарада [8, 8-б.].
Мұнда келгенде әмірші өзге сарайлардағыдай қақырайып та отырмайды [8, 9-б.].
Саябақтың оңаша түкпіріне барып, сылдырап ағып жатқан бұлақ басындағы қойтастарға отырады да қояды. Мынау жарық жалғанда тек осы бір аядай тұма бұлақтың басында ғана ол өзін билеуші сезінбейді [8, 9-б.].
Кіші ханыммен байланысы бар деген күдікпен Жаппар шеберді шақыртып, алдына келтірген оқиғада әміршінің сипатын тағы бір беріп өтеді: Хан сарайдың қақ ортасында хауыздың қасында күшігендей боп, бүрісіп отырған қара сұр кісінің індете қараған шегір жанарынан ештеңе бүгіп қала алмады[8, 82-б.].
Міне, осылайша динамикалық сипатта әмірші әр оқиғаға байланысты ішкі жан дүниесімен бірлікте беріліп отырады.

Бұл үш басты образдың әрқайсының мақсаты, әдеттері, көңіл-күйлері, қорқынышына дейін берілген толыққанды сипатталған кейіпкерлер.
Әміршінің әр істі бастар алдында, жорыққа шығар кезінде, қандай да бір шешім қабылдар уақытында құран аштыратын әдеті бар. Барлық адамның тағдырын қолында тұрған әміршінің де өз қорқынышы бар, ол - елдің сөзі. Елдің өсегіне қалып, абыройдан айрыламын деген оймен жас шебердің көзін ойып, тілін кесіп, бас шеберді зынданға тастатты. Осы шешімге келмес бұрын әмірші көп ойланып, көп толғанды, қаншалықты көңіл-күйді бастан кешірді.
Әміршінің мақсаты - елді қатыгездігімен, қаталдығымен қорқытып, бағындыру, жас шебердің мақсаты - өнерімен елді бағындыру, кіші ханымның мақсаты - өз махабатымен әміршіні баурап алу.
Шебер мен кіші ханымның да динамикалық сипатта ішкі жан- дүниелерімен қоса өрілген бейнелері сомдалған. Бұл екі образдың ерекшелігі лейтмотивтік портреттері әр оқиға тұсында көз алдымызға келіп отырады.
Шебердің лейтмотивтік портреті - оның мойылдай қара көздері. Оны соңғы қатарда жан-жағына алақтай қарап отырған мойыл көз қара жігіт Жаппар естіген де жоқ , түсінген де жоқ[8, 40-б.]. Басты образ Жаппар шебердің мойыл көздері, алақандай екі нұрлы көзі, жас жігіттің іші бауырына кіріп жатқан әдемі жанарына арбалды да қалды...деген сипаттармен шығарманың өн бойында лейтмотивтік портрет болып берілуі, оның осы көздерімен ел көрмейтін әсемдікті көретінін, ханшаның өзін ғашық қылатын көркемдігін, кейін осы мойылдай қара екі көзінен бірдей айрылатынынан хабар бергендей болады.
Кіші ханымның да сән-салтанаты бірнеше жерде берілгенмен, бұл образдың да шығармада берілетін портреті лейтмотивтік, суреткер кіші ханшаның уыз жас екеніне баса назар аударады. Өйткені кіші ханымның тазалығы, іңкәрлігі, шынайылығы, Үлкен ханыммен салыстырғанда, балалары болмағандықтан және тәжірибесіздігінен туындайтын әлсіздігі, т.б. сыйдырып тұрған бір ауыз сөз - оның жас екендігімен берілген: Ана бір жылы анасының сөзі есіне түсіп, нағашы жұртынан кіші әйелін алды. Он алтыға енді шыққан

бала қыздың мінезі баяғы алғашқы әйелін есіне түсірді. Тарпаң-тұрпаңсыз, биязы. Биліктің әзәзіл дәміне әлі құныға қоймаған уыз жас [8, 26-б.]
Үлбіреген бала қыздың өзінің әйелі екені шын[8, 30-б.].
Жазушы кіші ханым мен шебердің лейтмотивті портреттерінде осы екеуінің ерекше қасиеттеріне, бірінің уыздай жастығына, екіншісінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.