Діни мерекелердің рөлі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жарқын Ақжол
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ПРАВОСЛАВИЕЛІК ЖӘНЕ МҰСЫЛМАНДЫҚ МЕРЕКЕЛЕРДІҢ ҚОҒАМДАҒЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мамандығы 5B020600 - Дінтану
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Алматы, 2022 ж.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультеті
Дінтану және мәдениеттану кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: ПРАВОСЛАВИЕЛІК ЖӘНЕ МҰСЫЛМАНДЫҚ МЕРЕКЕЛЕРДІҢ ҚОҒАМДАҒЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ
5B020600 - Дінтану
Орындаған:
4 курс студенті _____________________ А. Жарқын
Ғылыми жетекші:
Заң ғ.к., профессор м.а. ______________________К.М. Бишманов
Қорғауға жіберілді
№___ хаттама __ ______ 2022 ж.
Дінтану және мәдениеттану
кафедрасының меңгерушісі
филос.ғ.д., профессор ___________А.Д. Құрманалиевa
Норма бақылаушы:
аға оқытушы, магистр ___________ У.А. Тунгатова
Алматы, 2022 ж.
РЕФЕРАТ
Жұмыстың атауы: Православиелік және мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуеті
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың көлемі: 50 б.
Пайдаланылған әдебиеттер саны: 40
Зерттеудің нысаны: православиелік және мұсылмандық мерекелер
Зерттеудің пәні: православиелік және мұсылмандық мерекелердің интеграциялық әлеуеті
Дипломдық жұмыстың мақсаты: православиелік және мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін анықтау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
діни мерекелердің қоғам өміріндегі рөлін анықтау;
діни мерекелердің қоғамда атқаратын қызметін талдау;
православиелік мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін саралау;
мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін анықтау.
Зерттеу жұмысының әдістемесі: салыстыру, жүйелеу және жинақтау, анализ және синтез
Кілт сөздер: діни мерекелер, христиандық мерекелер, православиелік мерекелер, мұсылмандық мерекелер
РЕФЕРАТ
Название работы: Интеграционный потенциал православных и мусульманских праздников в обществе
Структура работы: состоит из введения, двух глав, заключения, списка использованной литературы.
Объем работы: 50 с.
Количество использованной литературы: 40
Объект исследования: православные и мусульманские праздники
Предмет исследования: интеграционный потенциал православных и мусульманских праздников
Цель дипломной работы: определить интеграционный потенциал православных и мусульманских праздников в обществе.
Задачи дипломной работы:
- определить роль религиозных праздников в жизни общества;
- анализ роли религиозных праздников в жизни общества;
- анализ интеграционного потенциала православных праздников в обществе;
- определить интеграционный потенциал мусульманских праздников в обществе.
Методы исследования: сравнительный, систематизация и обобщение, анализ и синтез
Ключевые слова: религиозные праздники, христианские праздники, православные праздники, мусульманские праздники
ABSTRACT
The theme of the work: Integration potential of Orthodox and Muslim holidays in society
The structure of the work: includes introduction, 2 part, conclusion and list of literature source.
The volume of the work: 50 р.
Number of references: 40
The aim of the research: Orthodox and Muslim holidays
The subject of the research: Integration potential of Orthodox and Muslim holidays
The purpose of the thesis: to determine the integration potential of Orthodox and Muslim holidays in society.
Thesis tasks:
- to determine the role of religious holidays in the life of society;
- analysis of the role of religious holidays in the life of society;
- analysis of the integration potential of Orthodox holidays in society;
- to determine the integration potential of Muslim holidays in society.
Methods: comparative, systematization and generalization, analysis and synthesis
Keywords: religious holidays, Christian holidays, Orthodox holidays, Muslim holidays
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7
1 ДІНИ МЕРЕКЕЛЕРДІҢ ПАЙДА БОЛУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
10
Діни мерекелердің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
10
Діни мерекелердің қоғамда атқаратын қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
18
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ПРАВОСЛАВИЕЛІК ЖӘНЕ МҰСЫЛМАНДЫҚ МЕРЕКЕЛЕРДІҢ ҚОҒАМДАҒЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
26
2.1 Православиелік мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуеті ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
26
2.2 Мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуеті ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
47
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
49
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Көпғасырлық тарихи кезеңдерде қатталған діни және мәдени көптүрлілігімен ерекшеленетін Қазақстан тәуелсіздік жылдарында барша әлемге түрлі конфессиялар мен этностардың тату ғұмыр кеше білетіндігін паш етіп келеді. Қазақстандағы бейбітшілік пен келісім, діндер мен мәдениеттер әлемдік деңгейде мойындалған. Елімізде өзге халықтардың дін бостандығына шек қойылмайды, сондай-ақ, Қазақстан заңдарына қайшы келмейтін барлық діни мерекелер рәсімдерінің, мінәжаттардың, ғибадаттардың атқарылуына рұқсат етіледі. Осы орайда, бүгінгі таңда 140 этнос пен 17 конфессия өкілдері өмір сүретін біздің республикамыз үшін тәуелсіздіктің алғашқы күнінен бастап конфессияаралық келісімді нығайту мемлекеттің ішкі саясатындағы басты міндет ретінде белгіленген. Осындай қадамның арқасында бүгінде Қазақстан барша әлемге толеранттылықтың жарқын үлгісін көрсетіп отыр. Тәуелсіздік жылдарында дәстүрлі рухани және діни құндылықтар қайта жаңғырып, ескі ғибадат орындары: мешіттер, шіркеулер, құлшылық үйлері мен синагогалар қайта қалпына келтірілсе, кейбіреулері жаңадан бой көтерді. Құрбан айт және Рождество діни мерекелері Қазақстанда демалыс күндері болып жарияланды. Осылайша, Қазақстанда діннің этностық және саяси қауымдастыққа қарсы тұратын бәсекелестік бағыттағы сәйкестенуге емес, керісінше, қоғамға қайталанбас әралуандылық сипат пен өзіндік ерекшелік беріп, қазақстандықтардың рухани мәдениетін байытушы элемент ретінде көрініс табуына алғышарттар жасалды. Қазақстанның жалпы тарихи өткені мен этностардың этномәдени дәстүрлері діни дәстүрдің қалыптасуында айтарлықтай ықпалға ие болды. Зерттеушілер, олардың маңызды айқын сипаты ретінде діндердің бір-біріне жақындасуға деген ұмтылыстарын көрсетеді. Бұл үдерістер елімізде жүргізіліп отырған зайырлылық ұстанымдары, мемлекет пен оның институттарының конфессиялық бейтараптық сипаттары, адам мен азаматтардың діни сенімдеріне немесе діни және зайырлы ұйымдарға мүше болуына қарамастан құқықтарының теңдігі мен еркіндігі, қазақстандық тұрғындардың этномәдени дәстүрлерін, әртүрлі топтардың қауымдық менталитеттік ерекшеліктерін құрметтеу, мемлекеттік билік пен басқарудың барлық деңгейінде ар-ұждан және діни сенім бостандығы саласындағы саясаттың ашық түрде жүзеге асырылуы секілді негізгі біріктіруші қағидаттарға құрылған мақсатты әрі сындарлы саясаттың заңды және қисынды жалғасы екендігі сөзсіз.
Қазақстанда бүгінгі күнде мемлекет пен діни ұйымдардың өзара қарым-қатынасы дінді ұстанушылардың еркіндігі мен құқығын құрметтеу қағидаттарына, қоғамдық және діни ынтаға, серіктес болу қарым-қатынасы мен өзара түсінушілікке деген ұмтылысқа негізделген. Бұл ретте, мемлекеттің ықпалды саясатымен конфессия көшбасшыларының жеке жауапкершіліктерінің арқасында елімізде этносаралық шиеленістер мен діни қайшылықтарға жол берілген жоқ. Ал осы жайт туралы сөз қозғағанда, діни бірлестіктер зайырлы Қазақстанның әлеуметтік құрылымының ажырамас бөлігі, азаматтық қоғамның маңызды институттарының бірі екендігін басты назарға алу қажет. Осы орайда, бүгінде өзара түсіністік, толеранттылық пен ынтымақтастық, конфессияаралық тосқауылдарды бірлесе отырып жеңу мен мультимәдениетті әлемнің қатерлеріне қарсы тұру аса маңызды мәселе болып табылады. Сәйкесінше, мемлекет дін ұстанушылар мен діни бірлестіктердің қоғамға қызметі мен адамдар игілігі үшін атқарылатын әлеуметтік жұмыстарына қолдау көрсетіп отыр. Діни өмірдің жандануы Қазақстанның тәуелсіздік алуымен басталды. Ислам мен православие еліміздің рухани өміріне арқау болғандығы жайлы Елбасы Н.Назарбаев бірнеше рет айтып өткен болатын. 2012 жылдың 7-ші қаңтары күні Астана қаласындағы Қасиетті Успен соборының ашылуында Елбасының: Құс екі қанатынсыз ұша алмайтыны секілді мемлекет те екі қанатынсыз алға жылжи алмайды. Мемлекетіміздің екі қанаты: Ислам және Православие еліміздің негізгі діндері саналады. Сондықтан да менің шешіміммен Құрбан айт және Рождество демалыс күндері болып жарияланды. Осындай өзара түсіністік арқасында елімізде бейбітшілік, келісім және молшылық орнап отыр. Қазіргі әлем дүрлігіп жатқан кезде Қазақстан өзінің өзара түсіністігімен, келісімімен және төзімділігімен баршаны таңдандыра білуі қажет - деп, айтқан сөздері дәлел бола алады [1].
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Қазақстан өзінің тәуелсіздік алған уақыттан бергі кезеңде әлеуметтік-экономикалық жағынан жаңғыруымен бірге, рухани және мәдени өрлеу жолында көптеген іс-шараларды қолға алды.
Христиандық - ең кең таралған әлемдік діндердің бірі. Әлемде 2 миллиардқа жуық христиан дінін ұстанушылар бар. Бұл дін үш негізгі бағытқа бөлінеді: православие, католицизм және протестантизм. Ал мерекелер осы діни жүйенің әрбір бағытының культтік қызметінің құрамдас бөлігі болып саналады. Оларды тойлау дәстүрлері мұқият сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді. Соған байланысты адамдар өмірінде ерекше орын алатын діни мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін зерттеу мәселесі бүгінгі таңда өзекті мәселе болғандықтан, осы зерттеу тақырыбының өзектілігіне айналып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Православиелік және мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін анықтау.
Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес келетін мынадай міндеттер алға қойылды:
діни мерекелердің қоғам өміріндегі рөлін анықтау;
діни мерекелердің қоғамда атқаратын қызметін талдау;
православиелік мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін саралау;
мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін анықтау.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Ислам және православие мерекелерінің интеграциялық әлеуетін салыстыра отырып зерттеген нақты ғылыми еңбектер жоқ деуге болады. Дегенмен жалпы діни мерекелер туралы жазылған біршама зерттеулер бар. Олар: Соколов В.Г., Аширов Н., Алтай Х.Ғ., Естаев Ж., Климович Л.К., Дәуренбеков Ж., Кішібеков Д., Уәлиханов Ғ., Кенжеахметұлы С., Осман Қ. т.б. жатқызуға болады.
В.Г. Соколовтың 1953 жылы жарық көрген Діни әдет-құрыптар мен мейрамдардың шығуы және реакцияшыл мәні еңбегі атеистік тұрғыда жазылған. Осы тақырыпта қазақ тілінде жазылған еңбектердің болмауынан бұл кітаптан діни мейрамдардың шығу тарихы туралы қысқаша мәлімет алынды.
Осман Қарабиықтың Ислам діні еңбегінде мұсылмандық мерекелер туралы қысқаша жазылған.
Бұл авторлардың еңбектерінен бөлек ғаламтордағы қазақ және орыс тілдерінде жазылған мақалалар талданды.
Зерттеу әдістері. Дипломдық жұмыста жүйелілік, объективтілік, тарихи-салыстырмалылық сияқты әдістер негізге алынды. Сонымен қатар, жаңа ғылыми бағыттарды, тұжырымдар мен пікірлерді талдау, сараптау тәсілдері қолданылды.
Зерттеудің нысaны мен пәні. Зерттеу жұмысының нысаны православиелік және мұсылмандық мерекелер. Зерттеу жұмысының пәні православиелік және мұсылмандық мерекелердің интеграциялық әлеуеті.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Бұл зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы адамдардың діни мерекелер, дәлірек айтсақ православиелік және мұсылмандық мерекелер кезіндегі ортақ қуаныштары олардың ынтымақтастығын күшейтіп, бірлігін сақтауда екендігі, яғни қоғамдағы интеграциялық әлеуеті анықталды. Сонымен қатар түрлі халықтардың көптеген мерекелері мен әдет-ғұрыптары өзінің шығу тарихы бойынша сол немесе басқа ұлттың дінімен, мәдениетімен, рухани мұрасымен тығыз байланысты екендігі және дәстүрдің озығы бар, тозығы бар демекші, олар да заман ағымына қарай өзгерістерге ұшырап отырғандығы айқындалды.
Ғылыми жұмыстың теориялық-методологиялық негізі. Зерттеу жұмысында жүйелілік, объективтілік, тарихи салыстырмалық сияқты ғылыми таным принциптері негізге алынды. Сондай ақ, тақырыпты зерттеу барысында талдау, сараптау тәсілдері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, төрт бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ДІНИ МЕРЕКЕЛЕРДІҢ ПАЙДА БОЛУЫ
Діни мерекелердің рөлі
Әр діннің өз тарихына байланысты атап өтетін мерекелері бар. Діни мерекелер - бұл әрбір дінді ұстанушылардың ерекше қастерлейтін, діни қоғамда маңызды орынға ие атаулы күндері. Діни мерекелердің ішкі мазмұны мен аталып өтілуі әр діннің тарихына байланысты. Кейбір монотеистік діндердің (христиан, иудаизм) ортақ тарихынан туындаған ұқсас немесе бірдей діни мерекелері бола тұра, діни негізіндегі өзгешеліктерге байланысты оларды әр дін өкілдері өз алдына дербес атап өтеді. Сонымен қатар бір діннің мерекелерінің өзі сол дінді ұстанушы халықтардың арасында кейде ұлттық-мәдени ерекшеліктерге орай ішінара әркелкі реңктер қабылдаған.
Ежелгі адамдар арасында діни түсініктердің дамуымен мерекелік рәсімдер бақсылық, магиялық мағынаға ие бола бастады. Мысалы, аңшылық биді орындай отырып, адамдар жануарларға немесе құстарға аң аулауға еліктеді, олардың қимылдары мен әдеттерін қайталады. Би кезінде аң аулауға тиісті мүсіншелер немесе аңдардың бейнелері найзамен, жебемен ұрылған. Адамдар бұл рәсімді дұрыс орындаса, аңшылықта сәттілік болатынына сенімді болды. Ежелгі адамдар табиғат күштері мен құбылыстарына табиғаттан тыс қасиеттер бере бастады, олардың өмір сүруі сол уақытта үлкен дәрежеде тәуелді болды. Адамдар сиқырлы күшті күнге, күн күркіреуіне, жаңбырға, өзендерге жатқыза бастады, олар әртүрлі рухтарға, жақсылық пен жамандыққа сене бастады, олардың екеуін де табыну және құрбандық шалу арқылы өз жағына тартуға тырысты.
Зерттеу жұмысының тақырыбына тереңдемей тұрып мереке сөзіне анықтама берейік. Мерекелерді адамның және қоғамның қалыпты еңбек қызметін тоқтататын және Құдайға ғибадат ететін күндер, белгілі бір халық, топ, отбасы немесе жеке адам үшін маңызды тарихи оқиғалар деп санауға болады. Мерекенің шіркеулік (догматикалық) түсінігі литургиялық әдебиетте көрінеді.
Мысалы, православиелік шіркеу дәстүрінде мерекелер Иса Мәсіхті құрметтеу және еске алу үшін және жалпы Киелі Үштік Құдайды мадақтау үшін, ең қасиетті Әулие Мәриям мен басқа да әулиелердің құрметіне шіркеу белгілейтін күндер. Шіркеу христиандардың жердегі уайымдарын қойып, өз назарын рухани мәселелерге - қасиетті іс-әрекеттерге (қайырымдылық, басқаларға көмектесу және т.б.) және мәңгілік құтқарылу туралы қамқорлыққа (шіркеуге бару, дұға ету) аударатын күндердің қажеттілігін түсіндіреді.
Діни мерекелердің мәні өткеннің ұлы оқиғаларын еске алу және құрметтеу ғана емес. Теологиялық түсіндірмеге сәйкес, кез келген діни мерекенің мағынасы: Қасиетті тарих тоқтаған жоқ, ол біздің өмірімізде жалғасуда және әрқайсымыз оның қатысушысы, оң немесе теріс кейіпкеріміз. Ал сол жылдан-жылға дәріптелетін діни оқиғалар есте сақталып, біздің қазіргі өміріміздегі оқиғаларға айналады (А. Петров) [2].
Егіншіліктің дамып, отырықшы өмір салтына көшуімен ежелгі адамдардың тұрмыс-тіршілігінде, олардың діни наным-сенімдерінде, әдет-ғұрыптарында, мерекелерінде одан әрі өзгерістер болды.
Әрбір сенуші мереке тек демалыс пен көңіл көтеру уақыты емес екенін біледі. Бұл ең алдымен ерекше, маңызды мәселемен байланысты нәрсе. Ұзақ уақыт бойы әрбір діни мереке тек жұмыс істемейтін күн ғана емес, белгілі бір оқиғаға арналған маңызды, есте қалатын күн болып табылатыны кездейсоқ емес.
Дүние жүзі халықтарының көптеген мерекелері мен әдет-ғұрыптары өзінің шығу тарихы бойынша сол немесе басқа ұлттың дінімен, мәдениетімен, рухани мұрасымен тығыз байланысты.
Адамзат өмір сүрген уақыт ішінде бұл бірегей тарихи және мәдени құндылықтар пайда болды, жетілдірілді және жойылды, бірақ олардың басым көпшілігі әлі күнге дейін өзінің бастапқы түрінде дерлік біздің күндерімізге жетті.
Ғасырлардан өтіп, бүгінгі күнге жеткен мәдени мұралар туралы сөз қозғағанда, мысал ретінде әртүрлі халықтардың белгілі мерекелері мен әдет-ғұрыптарын келтіруге болады.
Осы мерекелердің ең көнелері шығу тегі бойынша пұтқа табынушылықпен тікелей байланысты, ол бір кездері адам мен әлем туралы ең алғашқы әмбебап идеялардың бөлігі болды, кейінірек қазіргі күні бар барлық діндердің негізі болды.
Дүние жүзі халықтарының бүгінгі күнге дейін сақталып келген діни мерекелері мен салт-жоралары көне дәуірде, жан-жақты пұтқа табынушылық бірте-бірте екінші жоспарға түсе бастаған кезде қалыптаса бастады.
Әрбір белгілі діннің күнделікті, апталық, жылдық өз мерекелері мен рәсімдері бар.
Көбінесе діни мерекелер сол діннің тарихында немесе пайғамбарларымен болған белгілі бір оқиғамен байланысты болады. Мысалы, мұсылмандар мәулітті Мұхаммед Пайғамбардың с.а.у. туылған күнін еске алу үшін атап өтеді [3].
Дінге сенген адамның бай діни өмірі тек наным-сенімнен ғана емес, діни тәжірибеден де тұрады. Діни тәжірибе жүйесінде маңызды орындардың бірін діни мерекелер, ғұрыптар, рәсімдер, діни заттар кіретін діни тәжірибе алады. Олардың көмегімен адам Қасиетті Күшпен (Құдаймен) байланысады. Діни тәжірибе өзінің практикалық көрінісін ғибадат, литургия және шіркеу мерекелерінің күнтізбесі арқылы адамға жеткізетін культтік формаларда табады.
Мереке (қасиетті) - бұл сөздің семантикасы ерекше күш-қуатқа ие болған киелі саланы үй шаруашылығынан ажырататын қасиетті - дүниелік (священное-профанное) оппозициялық (қарсылық) дегенге барып тіреледі [2]. Мерекелердің шығу тегі қатаң салттық циклге, мерекелер мен жұмыс күндерінің кезектесуіне негізделген. Күнтізбе үздіксіз циклдік табиғи уақытқа ғұрыптық жүйенің сипатын береді: мерекелік және күнделікті кезеңдердің, жаман және жақсы күндердің кезектесіп өзгеруі.
Белгілі бір дінді мемлекет идеологиялық деңгейіне көтерген елдер мен діни басымдылыққа жол бермейтін мемлекеттердегі діни мерекелер барлық уақытта бір деңгейде аталып өтілмейді. Қазақстан халықтарының басым көпшілігі ислам дінін ұстана отыра өзге халықтардың діни бостандығына шек қойылмайтындығы арнаулы заңмен бекітілген, сондай-ақ, Қазақстан заңдарына қайшы келмейтін барлық діни мерекелер рәсімдерінің, мінәжаттардың, ғибадаттардың атқарылуына рұқсат етіледі. Елде кең таралған Ислам діні мен христиан дінінің православие тармағының басты мерекелері күні республика Президентінің сол дінді ұстанушыларға құттықтау жолдауы дәстүрге айналған.
1920-1930 жылдардағы мәдени практика көрсетіп отырғандай кеңестік мерекелер мен қатар империя тұсынан келе жатырған діни мерекелерде халық арасында өз маңызын жоғалтпаған. Бұған дәлел Қарағанды мемлекеттік мұрағатының құжаты. Ол бойынша 1946 жылдың аяғында халық арасында сауалнама жүргізілген, Сіз отбасында қандай мерекелерді атап өтесіз? деген сұраққа қатысушылар кеңестік мерекелермен қатар діни мерекелерді де көрсеткен. Бұдан бөлек тағы бір дәлел шаруа Игнат Фролов өз күнделігінде Мен үшін діни мерекелер маңызды, дегенмен кеңестік жалпыхалықтық мерекелергеде қатысып, атап өтемін деген [4].
Жалпы мерекелер адам өмірінде өте маңызды рөл атқарады. Олар эмоционалдық жағдайдың және әлеуметтік өмірдің негізі болып табылады. Мерекелердің арқасында отбасылық дәстүрлер, жағымды естеліктер, ұжымдық фотосуреттер және т.б. пайда болады. Мерекелерді адамдар әрқашан тағатсыздана күтеді, басқа барлық мәселелерін бір уақытқа ұмытады.
Мереке кезінде адамдар жұмысты, проблемаларды және жағымсыздықты ұмыта алады. Мұндай күндері бір-біріне жақын адамдар бір жыл ішінде алғаш рет көңіл көтеру үшін немесе бір-бірін көру үшін бас қосады. Адамдардың кез келген ыңғайлы уақытта кездесуіне ештеңе кедергі келтірмейтін сияқты, бірақ өмірлік жұмыс оларға телефон қоңырауы немесе хат үшін бір минутты да бөлуге мүмкіндік бермейді. Мерекелер өміріңізді кідіртуге, санаңызды тазартуға және балалық шаққа шомылуға мүмкіндік береді. Сондықтан діни мереке болсын, отбасылық мереке болсын мерекелердің маңызы зор.
Ежелден бері мерекелердің тарихы халықтардың дәстүрлері туралы айтады. Сол кездің өзінде мерекелік шаралардың міндеті - адамдар мен табиғатты біріктіру, олардың арасындағы келісім мен тыныштықты қалпына келтіру, жүректерде мейірімділік пен достықты тудыру болды. Көбінесе мереке күндері адамдарға толық еркіндік беріп, бұрын рұқсат етілмеген нәрсені жасауға рұқсат етілді.
Мерекелердің бала тәрбиесінде алатын орны зор. Олар баланың жеке басының әлеуметтік қалыптасуына қатысады. Мәдени дәстүрлер балалардың бойына ата-бабаны құрметтеу, жақындарына деген сүйіспеншілік пен қамқорлық сияқты қасиеттерді сіңіреді. Балалар мерекелерді мүлде басқаша қабылдайды, сонымен бірге күштірек және ұмытылмас эмоцияларды бастан кешіреді. Олар мерекеге дейінгі күндерді шыдамсыз санайды, бәрінен де артық тілейді. Балалар сыйлықтар, тәттілер, көңіл көтеру, қарым-қатынас қуанышы күтеді. Олар мерекелік ғажайып сезімге толығымен еніп, ертегіге сенеді, өз дәстүрлері мен естеліктерін қалыптастырады. Олар бұл сезімдерді есейгенге дейін өздерімен бірге алып жүреді және балаларына береді.
Өмірдегі кез-келген қиындыққа қарамастан, ақша тапшылығы, жақындарының ауруы болсын, адамдар мерекелердің көмегімен естеліктер жасайды. Мұндай күндерде әрқашан қолдау мен достар болады. Мереке адамдардың басы мен жүрегінде дүниеге келіп, адамзатқа қиын күнделікті өмірді, міндеттер мен уайымдарды бастауға күш пен қуат береді. Демалыс, мейрамдар келгенше жақсы-жаман күндер көп болады, бірақ бәрібір адамдар оны күтіп, дайындалып, ұмтылады. Өйткені олар өмірдің маңызды бөлігі.
Әр уақытта мерекелер әртүрлі халықтардың да өмірінде үлкен рөл атқарды. Жаппай мерекелік шараларға ұласып, күнделікті мәселелерден алшақтататын ғұрыптық билер мен әндер орындалады. Мереке феноменін зерттеу бүгінгі күні де өте өзекті, өйткені мереке 21 ғасырдағы әлеуметтік-мәдени шындықтың ажырамас элементі болып табылады. Бүгінде ол коммуникациялық технология ретінде, әртүрлі қауымдастықтарды біріктіретін әдіс және әртүрлі әлеуметтік идеялар мен идеяларды тарату тәсілі ретінде қарастырылады және қолданылады.
Барлық заманауи ресми және бейресми мерекелердің негізі дәстүрлі қоғамда бар, олар бір кездері қауымдастықтар мен тұтас халықтардың игі ісіне қызмет еткен. Олар: халықтық, діни, зайырлы, ұлттық, отбасылық, кәсіптік, т.б. сияқты бірнеше категорияларға бөлінеді. Халықтық мерекелердің ерекшелігі - табиғилық, органикалық және стихиялылық; мемлекеттік (зайырлы, ұлттық) - хаттамалық және идеологиялық бағыттылықтың жоғары дәрежесі; діни мерекелер - ұйымдастырудың жоғары дәрежесі; отбасы - өте жақын, бірақ сонымен бірге дәстүрлі; кәсіпқойлары халыққа жақын, бірақ ұйымшылдығы жоғары.
Тарихи тұрғыдан алғанда мерекенің әр түрлі әлеуметтік қызметтері бар, олар ең алдымен қоғамды қалыптастыру, дүниетанымдық, адамгершілік бағдарлар, эстетикалық құндылықтарды қамтиды. Мереке - әлеуметтік маңызы бар тәжірибені сақтау мен ұрпақтан-ұрпаққа жеткізудің кең таралған нысандарының бірі. Әлеуметтік-мәдени шындықтың тініне тікелей кіретін эстетикалық және көркемдік қызметтің бір түрі бола отырып, мереке әлемнің суретін және өзі өмір сүріп жатқан қоғамның үлгісін көрсетеді.
Мереке әрқашан белгілі бір уақыт кезеңін қамтиды, ол әрқашан біреуге немесе бір нәрсеге арналған әрекетті қамтиды. Мерекенің ең маңызды айқындаушы белгісі оның қасиетті немесе ерекше мәнді сферамен байланысы болып табылады. Мерекенің сценарийі мен атрибуттары осы қасиетті идеяның нышандары болып табылады, өйткені әрбір мереке белгілі бір құндылықпен, кейде мерекелеуші топ үшін қасиетті орын (сакрум) болып табылатын одан да жоғары дәрежемен байланысты.
Мерекенің уақыты әрқашан алдын ала белгіленеді. Мереке қатысушыларға ерекше рөлдерді белгілейді, әрқайсысының еркіндігін ерекше әмбебап идеямен шектейді. Мереке жалпыға ортақ және демонстрациялық сипатқа ие, ол қоғамдастық сезімін тудырады және сақтайды, оған қатысу - бүтіннің бір бөлігі болу, өз болмысына ие болу дегенді білдіреді. Оған сөз, музыка, қимыл-қозғалыс, жарық пен бояу ойды көркемдікпен өрнектеп, ерекше лебіз тудыратын мерекенің салтанатты рәсімі де септігін тигізеді.
Қазіргі уақытта құндылықтардың қайтару символына айналған көптеген мерекелердің, ең алдымен, діни және этникалық мерекелердің қайта жаңғыру процесін байқауға болады. Қазіргі мереке күнтізбесі бұрынғыдан да төзімді, ол адамға қалаған адам қауымдастығының нысаны мен мүмкіндігін, құндылықтар мен мағыналарды сақтау және беру тәсілін сақтай отырып, жеке таңдау құқығын береді.
Әлеуметтік-мәдени феномен ретінде мереке келесі негізгі қасиеттерге ие:
біріншіден, бұл көнеден бүгінгі күнге дейінгі сабақтастық;
екіншіден, мерекелерді табиғат ырғағымен, мифологиялық уақытпен, нақты тарихи жағдаймен шарттау;
үшіншіден, оның мазмұны мен формасының үнемі ішкі өзгерісімен мерекенің салыстырмалы тұрақтылығы;
төртіншіден, мерекелік шаралардың қоғамдық, ұжымдық сипаты;
бесіншіден, мерекенің мәдени құндылығы.
Мереке жеке тұлғаның мәдени бастамасы мен әлеуметтенуінде қарқынды рөл атқарады, ол бала кезінен ашылатын, мерекені дайындауға да, мерекелеуге де қатысу мүмкіндігін алады. Мереке өзінің эмоционалды климатымен, тамашалығымен, әдеттен тыс, жиі көңілді және молшылықпен, күнделікті өмірде жоқ игіліктерді пайдалану мүмкіндігімен, сыйлықтармен, ойын-сауықпен және адам мінез-құлқын шектейтін әдеттегі ережелерден ауытқуымен балалар мен жастарды қызықтырды. Мереке күндері жастар көбінесе басқа жағдайларға қарағанда өзін-өзі айқынырақ сезінеді, сондай-ақ этноспен, ұлтпен, елмен бірлікте болады.
Мереке мен мерекелеуге деген қажеттілік тек табиғи ғана емес, мәдени қажеттілік, сондықтан оны әрбір жаңа ұрпақта қайта жаңғырту қажет. Мерекенің салтанатты рәсімі, салты, әдет-ғұрыптары мәдени дәстүрдің тамаша мектебі болып табылады, оған өскелең ұрпақ табиғи және лайықты түрде - мерекелерге тікелей қатысу арқылы қосылады. Мерекелік дәстүр мен әдет-ғұрыпты білу, бір жағынан, мерекеге нақты қатысудың шарты болса, екінші жағынан, белгілі бір топқа және оның мәдениетіне қатыстылық ерекшелігі болып табылады. Мереке кезінде әр түрлі формада - әсерлі, сөздік, символдық, метафоралық немесе драмалық, реалистік - халықтың өткені, мифтік және тарихи, сонымен қатар қазіргі, қазіргі жағдайы көрсетіледі. Сондықтан мереке өз халқы өмір сүрген немесе өмір сүрген дәуірдегі жастарға бағыт-бағдар береді. Мереке - бұл ұжым өмірінің құндылықтарын жаңарту және бекіту нысаны. Бірлескен қызмет түрі бола отырып, мереке қоғамның осы құндылықтарға деген құрметін білдіруге мүмкіндік береді [5].
Көне Мысыр мерекелерінде құдайлар туралы мифологиялық әңгімелер, кейінгі өмірге саяхат жасау мотивімен байланысты болды. Уақытша өмірде болған оқиғалар адамды өлгеннен кейін күтіп тұрған құбылыстармен тікелей байланыста қарастырылды. Тұрақты мерекелер өзгешелік туралы идеяларды жүзеге асырды және жанға бір әлемнен екінші әлемге ауыртпалықсыз өтуге және Иар даласына барар жолда кездесетін қауіптерді жеңуге көмектесетін құдайлармен және өлілермен ең жақын әрекеттесу тәсілі болды.
Мереке қатысушылары әртүрлі құдайлардың рөлдерін ойнады, перғауын байланысқан Ра, Осирис және Хорустың қорғаушылары немесе қарсыластары болды. Осылайша, мереке бағдарламасында әртүрлі әскер түрлерін қамтитын және патша басқаратын қоғамның әскери құрылымы көрсетілді. Мифтен алынған құдайлардың соқтығысуы туралы әңгімені ойнау Мысырдан келетін нағыз әскери қауіп-қатерді сиқырлы түрде тойтарып, сонымен бірге оның халқын сыртқы жауларға қарсы күресуге шабыттандырады.
Сонымен қатар, аталған сюжет күн мен түннің табиғи айналымына, аспан денелерінің көтерілуіне және батуына, тұқым себу мен өнуіне меңзейді. Күнтізбелік жылдың әр күні дерлік мерекелік болды және ауыл шаруашылығымен айналысатын мысырлықтардың жұмыс күндері үйлестірілген бір немесе басқа табиғи құбылыстарды атап өтті. Мерекелерді белгілі бір түрде ұйымдастыру ел тұрғындарын тәртіпті сақтауға, салихалы өмір сүруге ұмтылуға баулыды, бұл өлгеннен кейін жанның тіршілігінің жалғасуының шарты болды. Бейнелеп айтқанда, мерекелер Осиристің сот залында орналасқан Ақиқат таразысын теңестіруге мүмкіндік берді.
Бүкіл халықтың өмірі туралы да осыны айтуға болады: заңға мән бермеу елдегі тәртіпсіздіктерге, экономиканың бұзылуына және Мысыр мемлекетінің тарихында бірнеше рет болған. Осыны да ескере отырып кейінгі өмірде адамдар өз әрекеттерін шындық туралы идеялармен тексеруге тырысты. Тәңірлерге қызмет ету және өлгендерге қамқорлық толығымен осы санатқа жататын және жердегі және басқа әлемдерде амандықты сақтаудың сенімді жолы болып саналды.
Ежелгі Мысырда мерекелердің рәсімдері құдайларды сендіруге арналған сиқырлы сипатта болды. Ра және Осирис құдайларымен қарым-қатынаста болу, олармен өлімнен өмірге дейін баруға және оларды зұлымдық күштерінен қорғауға деген ұмтылыс мысырлықтардың діни өмірге деген терең көзқарасында жатыр, онда сиқыр тек бір ғана көрініс болды, ол олардың күрделі космогониялық идеялары. Дәл осылар микрокосмостың бір түрі ретінде қарастырылған, марқұмның рухының жұмбақ қайта тірілуі, түнгі аспан, күн құдайымен күн сайын саяхат жасауы, осының бәрі қабірлер мен саркофагтардың жазулары мен сызбаларының негізін құрады.
Ежелгі мысырлықтар арасындағы мерекелердің мақсаты қоғамның тұрақтылығын сақтау, оны су тасқыны, құрғақшылық, соғыс сияқты әртүрлі бақытсыздықтардан қорғау болды.
Сонымен қатар, бірқатар жағдайларда мерекелердің белгіленуі Египет тарихының белгілі бір кезеңдерінде орын алған әртүрлі қоғамдық-саяси толқулар мен табиғи апаттардың нәтижесінде орын алды.
Тәңірлер мен өлілердің құрметіне арналған рәсімдерді орындай отырып, адамдар жердегі және кейінгі өмірдегі қауіптерді жеңу үшін олардың көмегіне үміттенді. Сонымен қатар, мысырлықтар өздерінің гүлденуін тамақпен емес, құдайлармен бірге болу, күн сәулесін ойлау және Ра мен Осирис сияқты өмірге қайта туып, күн сайын күш-қуаттарын жаңарту қабілетімен байланыстырды [6, 46 б.].
Осы зерттеу жұмысында біз В.Г. Соколовтың 1953 жылы жарық көрген Діни әдет-құрыптар мен мейрамдардың шығуы және реакцияшыл мәні атты кітабын қарастырған болатынбыз. Бұл кітап атеистік тұрғыда жазылған. Дегенмен бұл тақырыпта жазылған еңбектер аз болған соң бұл кітапты да пайдаландық. В.Г. Соколов жалпы барлық дерлік діндерді, соның ішінде нақты христиан дініне ерекше тоқталып отырып жоққа шығарады. Яғни оның пайымдауынша Иса Мәсіхтің болғандығы, өмір сүргендігі туралы ешқандай тарихи деректер жоқ дейді. Ал христиан діні діни мейрамдарын бұрынғы заманғы мифтік немесе христиан дініне дейінгі діндерден алған деп жазады. Мысалы, Евангелиелік Христ - құтқарушының мифтік образын христиан шіркеуі ертедегі Персияның Күн Құдайы Митраға табыну ғұрыптарынан алған, бұл табыну ғұрпы ертедегі Рим империясында бір кездерде христиан дінімен де күш таластырған. Митра туралы аңыздар Христ туралы евангелиелік мифтерге өте ұқсас, бұл аңыздар христан діні шығудан 500-600 жыл бұрын бар болатын. Митраға табынушылардың басты мейрамы Митраның туылу мейрамы, бұл мейраммен бір кезде ертедегі парсылар қысқы күн қысқаруын және қысқы жұмыстан жазғы жұмысқа көшуді мерекелеген. Бұл мейрам парсыларда 25 желтоқсанда өткізілетін дейді.
Ертедегі халықтар жыл маусымдарының өзгеріп тұру, өсімдіктердің пайда болып қайта жоқ боп кетуі себептерін білмегендіктен, мұның барлығы да құнарлылық, өсімдіктер, егіншілік құдайларының тууымен, өлуімен, және басқа қайта тіріліуімен байланысты деп түсінген. Күнге Құдай деп табынушы митраистерде барлық егіншілік мейрамдар аспандағы күннің белгілі жағдайларына байланысты өткізілетін болған. Күн құдайының тууы желтоқсанның соңғы күндерінде, қысқы күн қысқару мезгілінде өткізілетін, қайта тірілуі - наурыздың аяғында түн мен күн теңелетін уақытта өткізілетін. Кереметтің арқасында туып, зәбір көріп, өліп, қайта тіріліп тұратын құдайларға табыну ерте Египетте де (Осирис құдай), Сирияда да (Аттис), Финикияда (Адонис) және басқа елдерде де болған. Осындай құдайлар - құтқарушылар құрметіне славян ата-бабалары да қауымдық ерекше тойлар жасап, мейрамдар өткізіп тұрған.
Митраның тууы мейрамы ежелдегі Рим империясында соншалықты кең тараған болатын. Христиан шіркеуі басшыларының бұл пұтқа табынушылық әдетке қарсы жүргізген күресіне қарамастан, оны алғашқы христандардың өздері де тойлайтын. Ақырында, 324 жылы Рим империясының мемлекеттік дініне айналған және 325 жылы пұтқа табынушыларды христиан дініне барынша көп тарту мақсатында императорлық үкіметпен одақтасқан христиан шіркеуі бұл мейрамға христиандық өңдеулер енгізіп, өзінің мейрамы етіп қалдыруды дұрыс деп тапқан. Осылайша бұл мейрам христиан дініндегі Иса Мәсіхтің туу мейрамына айналған [7, 24 б.].
Ертедегі көктемгі құтқарушы құдайларға табыну ғұрыптары христиан діні шығудан көптеген ғасырлар бұрын өмір сүрген. Олар Рим империясында да кең тараған еді. Христиан діні алғашқы кезде бұл құдайлар туралы мифтер мен аңыздарды бірте бірте өзіне сіңіріп, олардың түрін өзгертіп, ақырында құтқарушы евангелиелік Иса Мәсіхтің бейнесін жасап шығарған.
В.Г. Соколов христиан діншілдері Иса Мәсіхтің дүниеге келген кездегі аспаннан періштелердің ән салғандығы естіліпті деген аңызды барынша пайдаланыпты деп жазады. Бұл аңыздың да баламасын христиан діні шығудан 500 жыл бұрын жазылған индустер евангелиелерінде де мифтік Будда туған кезде аспаннан осындай ән салудың естілгенімен ұқсатады.
Бұл кітапта христиан дінінің үлкен мейрамы - пасханың немесе Христің тірілуінің шығу шамалары бұрынңы ескіліктің, жоққа сенушілікте жатыр дейді. Бұдан 3000 жыл бұрын ертедегі мал бағушы еврейлердің арнаулы көктем мейрамы - алғашқы төлден шөл даланың жын шайтандарыа лақ, қозы құрбан шалу күні болған. Көшпелі еврейлер бұл құрбандықпен жын-шайтандардың мейірімін түсіре аламыз, содан кейін олар малдф өлтірмейтін болады, ауру жібермейді, төлге зиянын тигізбейді деп сенген. Құтқарушы құрбандық ретінде қозы шалу ғұрпы пасха деп аталған, ол ертедегі еврей тіліндегі рахымын түсіру, яғни, құдайлардың жын-перілердің рахымын түсіру деген сөз. Христиан діні пасха мейрамын ертедегі иудейлерден алды, тек оған өзгеше мән берді. Христиан дініндегі құтқарушы құрбандық ретінде соңғы кезде қозының орнына Иса Мәсіх көрсетіледі. Ол өзін адамдардың күнәсі үшін мәңгілік құрбандыққа беріп, адамдардың күнәсін өз қанымен жуыпты-мыс делінеді [7, 28 б.].
Ертедегі славяндар да әрбәр көктем сайын ауыл шаруашылық жұмыстары басталар алдында табиғаттың қайта тірілуі құрметіне бірнеше күндік мйерам өткізетін болған. Бұл мейрамның кезінде егінші-славяндар өсімдіктер құдайларына құрбандық беретін, өздерінің өлген ата-бабаларының әруақтарын да риза қылуға тырысатын. Сөйтіп олардың көзге көрінбей астықтың жақсы шығып, малдың өлім жітімнен аман болуын, т.б. қамтамасыз етуін өтінетін. Славяндардың осы бірнеше күндік көктемгі мейрамына Русьтегі пасха мейрамы келіп қосылды. Ол ертедегі славяндардың діни әдет-ғұрыптарының да көпшілігін, атап айтқанда ата-бабалардың әруағы мен құдайлардың құрметіне арналған қауымдық және отбасылық мерекелерді өзінің ішіне біріктірген. [7, 30 б.].
Христиан шіркеуінің діни догматтарының қатарында Троица - құдайдың үшбірлігі (Әке Құдай, Бала Құдай және Қасиетті Рух) догматы бар. Мұның құрметіне шіркеу Троица деген мереке де белгілеп, оны пасхадан кейінгі елуінші күні атап өтеді. Сонымен қатар бұл мереке Иса Мәсіхтің апостолдарына қасиетті рухтың келуін еске алу ретінде өткізіледі. В.Г. Соколовтың пайымдауынша христиан шіркеуі Троица догматын да ертедегі шығыстың үшбірлікті құдайлар туралы (Мысырда Амон - Изида Осирис; Вавилонияда Эа - Иштар - Томмуз; ертедегі Иранда Ормузд - Анагита - Митра; ертедегі индустарда Брахма - Вишну - Шива) ілімдерден алған.
Троица мерекесі көктемнің жазға айналып, ауыл шаруашылығында өзгерістер болған кезде өткізіледі. Русь жерінде Троица мерекесі көктемгі святки, семиктермен қосылады. Дәл осы кезде егін бас жарып, шөптер өседі, болашақ өнімнің қандай болатыны алдын ала шамамен анықталады. Ертедегі славяндардың ұғымы бойынша өсімдіктер де, гүлдер де, ағаштар да, шөптер де ерекше әулиелердің еркімен байланысты болған. Ол әулиелер әсіресе, қайыңдарды мекендейді екен, бұл кезде қайыңдардың жапырағы толық жетілетін еді. Соған байланысты семик кезінде егінжайларда, шабындықтарда түрлі сиқырлы әдет ғұрыптар жасалынып, тұрғын үйлер мен егістік жерлер жаман нәрселерден тазартылатын. Христиан шіркеуінің семикті троицаға айналдырғанына қарамастан, бұл мерекені ежелгі егіншіліктің діни әдет-ғұрыптарының қалдықтары ретінде мерекелейтін [7, 33 б.].
В.Г. Соколовтың Діни әдет-құрыптар мен мейрамдардың шығуы және реакцияшыл мәні атты кітабы бойынша, христиан діні көптеген мейрамдарын ертедегі халықтардың діни әдет-ғұрыптарынан, діни дәстүрлерінен алып, өзінің догматтары ретінде қалыптастырған деп қорытындылауға болады.
Қалай дегенменде тарихқа көз жүгіртетін болсақ, қандай да бір дін болмасын, сол өзі өмір сүрген ортаның дәстүрімен, әдет-ғұрып, салттарымен сіңісіп кететіні белгілі. Осы тұста В.Г. Соколовтың атеистік тұрғыда жазылған бұл кітабы оны оқыған христиандардың наразылығын тудыруы мүмкін.
Бұл бөлімді зерттей келе діни мерекелердің пайда болуы мен рөлі туралы түрлі көзқарастар мен теориялар бар екенін білдік. Келесі бөлім діни мерекелердің қоғамда атқаратын қызметі туралы болмақ.
1.2 Діни мерекелердің қоғамда атқаратын қызметі
Діни культтік тәжірибе жүйесінде діни тәжірибе және оның бөлігі - мерекелер негізгі орындардың бірін алады, өйткені діни рәсімдердің көмегімен адам өзінің киелімен қарым-қатынасқа деген қажеттілігін қанағаттандырады және бұл қасиетті әрекеттер оның өмірінің бір бөлігіне айналады.
Діни мерекелер екі функцияны орындайды - ол әлемге жаңа қуат беру және ескі, ластанған тіршілікті тазарту. Мереке күндері барлық мемлекеттік мекемелер (мемлекеттік және діни ұйымдар) бірлесіп әрекет етеді. Мерекелердің қоғам өмірінде алатын орны соншалық, ескі дін әлсіреп кеткен кезде, жаңасы әдетте бұрынғының мерекелері мен салт-жораларының элементтерін өз күнтізбесіне қосады. Бұл маңызды фактор қоғамдағы қоғамдық тұрақтылықты, тәртіп пен тепе-теңдікті нығайтуға, ескі және жаңа дінді жақтаушылар арасындағы қайшылықтарды тегістеуге ықпал етеді.
Жалпы мерекелер бірнеше негізгі функцияларды орындайды: мифологиялық (ата- бабалар мен батырлардың алғашқы уақытын және іс-әрекетін қайта құру); қасиетті (қасиеттімен байланыстар); адамның ішкі және сыртқы ортаға психикалық бейімделу қызметі; әлеуметтік-мәдени - интеграция (мерекелік іс-шараларды орындау кезінде қоғамның барлық мүшелерін біріктіру); қасиетті білім беру; қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ету; этникалық өзіндік сананы тәрбиелеу және этникалық интеграция процесінде маңызды рөл атқару.
Зерттеушілер (М. Говард) дәстүрлі мерекелердің халықтар өмірінде этноконсолидациялаушы және қорғаушы рөл атқаратынын бірнеше рет атап өткен. Өздерінің оптимистік бастамаларының арқасында олар жалпы этносқа да, оның жекелеген өкілдеріне де қиын кезеңде, төтенше жағдайларда аман қалуға көмектеседі.
Антрополог М. Говардтың пікірінше, діни мінез-құлықтың айрықша белгісі консерватизм мен қайталану, өзгермейтіндік, қауіпсіздік пен тұрақтылық сезімін тудырады. Бұдан қоғамдағы тұрақтылықты сақтау үшін мерекелік дәстүрдің қаншалықты маңызды екені аңғарылады.
Мәдениет зерттеушілері мерекенің адам және қоғам өміріндегі маңызына ерекше мән береді. Осылайша, олар мерекелер, рәсімдер, салт-дәстүрлер қоғамдық өмірдің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажет деп санайды. Мерекенің маңызды ерекшеліктерінің бірі - адам болмысындағы әлеуметтік принциппен, адамның өндірістік іс-әрекетімен ажырамас байланысы. Қоғамда мерекеге қатысу дегеніміз белгілі бір өмір салтын бекіту, адамның белгілі бір адамдар қауымдастығына: отбасына, қауымына, мүлікке, этникалық топқа, мемлекетке тиесілігін білдіру және анықтау ғана емес, сонымен қатар, қоғам өмірін әлемдік қозғалысқа, табиғи циклдерге қатысты келтіру.
Діни мерекелер жәй күндерден арнайы рәсімдерде, ұжымдық ас беруде және қасиетті іс-әрекеттерді орындауда ерекшеленеді, бұл діни тәжірибені іске асыруға, өзара әрекеттесуге мүмкіндік беруі керек. Философтар мен этнологтардың (М.Элиаде) түсіндіруі бойынша, діни мерекелер адамның күнделікті уақытының құрылымдық тіршілігінен (профандық уақыт) бұрын болған қасиетті уақытқа (хаос жағдайы) оралуды білдіреді. Дәл мерекелерде дүние жаратылғанға дейінгі бейберекеттік жағдай символдық түрде жаңғыртылып, дәстүрлі әрекет барысында жаратылыс актісін жаңғырту арқылы дүние жаңарады.
Белгілі дінтанушы, этнограф, философ М.Элиаде айтқандай, діни мерекелер кезінде әртүрлі тыйымдарды алып тастау, белгілі бір заттарды немесе тағамды тарту, ғұрыптық тағамдарды дайындау мен пайдалануды қамтитын ғұрыптар мен рәсімдердің тұтас кешені орындалады, күнәлардан арылу және өлгендердің қайтып келуі (өлгендерді еске алу), болашақ егінді болжау (әсіресе Жаңа жыл қарсаңында), мерекелік рәсімге от жағу рәсімін міндетті түрде енгізу және т.б.
Әртүрлі діндердегі мерекелер діндарлар үшін де, зайырлы адамдар үшін де ерекше қызмет атқарады. Діндар адам үшін мұндай күн ерекше, өйткені ол қандай да бір айтулы оқиғаны еске түсіреді. Құдайға жанымен сенуді жөн көретіндерге келсек, мұндай адамдар үшін мерекелер ерекше маңызды [8].
Рухани-адамгершілігі жоғары тұлғаны тәрбиелеу қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Адамгершілік тәрбиесінің маңыздылығын көрнекті педагогтар өз еңбектерінде ерекше атап өткен: ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жарқын Ақжол
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ПРАВОСЛАВИЕЛІК ЖӘНЕ МҰСЫЛМАНДЫҚ МЕРЕКЕЛЕРДІҢ ҚОҒАМДАҒЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мамандығы 5B020600 - Дінтану
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Алматы, 2022 ж.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультеті
Дінтану және мәдениеттану кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: ПРАВОСЛАВИЕЛІК ЖӘНЕ МҰСЫЛМАНДЫҚ МЕРЕКЕЛЕРДІҢ ҚОҒАМДАҒЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ
5B020600 - Дінтану
Орындаған:
4 курс студенті _____________________ А. Жарқын
Ғылыми жетекші:
Заң ғ.к., профессор м.а. ______________________К.М. Бишманов
Қорғауға жіберілді
№___ хаттама __ ______ 2022 ж.
Дінтану және мәдениеттану
кафедрасының меңгерушісі
филос.ғ.д., профессор ___________А.Д. Құрманалиевa
Норма бақылаушы:
аға оқытушы, магистр ___________ У.А. Тунгатова
Алматы, 2022 ж.
РЕФЕРАТ
Жұмыстың атауы: Православиелік және мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуеті
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың көлемі: 50 б.
Пайдаланылған әдебиеттер саны: 40
Зерттеудің нысаны: православиелік және мұсылмандық мерекелер
Зерттеудің пәні: православиелік және мұсылмандық мерекелердің интеграциялық әлеуеті
Дипломдық жұмыстың мақсаты: православиелік және мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін анықтау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
діни мерекелердің қоғам өміріндегі рөлін анықтау;
діни мерекелердің қоғамда атқаратын қызметін талдау;
православиелік мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін саралау;
мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін анықтау.
Зерттеу жұмысының әдістемесі: салыстыру, жүйелеу және жинақтау, анализ және синтез
Кілт сөздер: діни мерекелер, христиандық мерекелер, православиелік мерекелер, мұсылмандық мерекелер
РЕФЕРАТ
Название работы: Интеграционный потенциал православных и мусульманских праздников в обществе
Структура работы: состоит из введения, двух глав, заключения, списка использованной литературы.
Объем работы: 50 с.
Количество использованной литературы: 40
Объект исследования: православные и мусульманские праздники
Предмет исследования: интеграционный потенциал православных и мусульманских праздников
Цель дипломной работы: определить интеграционный потенциал православных и мусульманских праздников в обществе.
Задачи дипломной работы:
- определить роль религиозных праздников в жизни общества;
- анализ роли религиозных праздников в жизни общества;
- анализ интеграционного потенциала православных праздников в обществе;
- определить интеграционный потенциал мусульманских праздников в обществе.
Методы исследования: сравнительный, систематизация и обобщение, анализ и синтез
Ключевые слова: религиозные праздники, христианские праздники, православные праздники, мусульманские праздники
ABSTRACT
The theme of the work: Integration potential of Orthodox and Muslim holidays in society
The structure of the work: includes introduction, 2 part, conclusion and list of literature source.
The volume of the work: 50 р.
Number of references: 40
The aim of the research: Orthodox and Muslim holidays
The subject of the research: Integration potential of Orthodox and Muslim holidays
The purpose of the thesis: to determine the integration potential of Orthodox and Muslim holidays in society.
Thesis tasks:
- to determine the role of religious holidays in the life of society;
- analysis of the role of religious holidays in the life of society;
- analysis of the integration potential of Orthodox holidays in society;
- to determine the integration potential of Muslim holidays in society.
Methods: comparative, systematization and generalization, analysis and synthesis
Keywords: religious holidays, Christian holidays, Orthodox holidays, Muslim holidays
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7
1 ДІНИ МЕРЕКЕЛЕРДІҢ ПАЙДА БОЛУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
10
Діни мерекелердің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
10
Діни мерекелердің қоғамда атқаратын қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
18
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ПРАВОСЛАВИЕЛІК ЖӘНЕ МҰСЫЛМАНДЫҚ МЕРЕКЕЛЕРДІҢ ҚОҒАМДАҒЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
26
2.1 Православиелік мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуеті ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
26
2.2 Мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуеті ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
47
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
49
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Көпғасырлық тарихи кезеңдерде қатталған діни және мәдени көптүрлілігімен ерекшеленетін Қазақстан тәуелсіздік жылдарында барша әлемге түрлі конфессиялар мен этностардың тату ғұмыр кеше білетіндігін паш етіп келеді. Қазақстандағы бейбітшілік пен келісім, діндер мен мәдениеттер әлемдік деңгейде мойындалған. Елімізде өзге халықтардың дін бостандығына шек қойылмайды, сондай-ақ, Қазақстан заңдарына қайшы келмейтін барлық діни мерекелер рәсімдерінің, мінәжаттардың, ғибадаттардың атқарылуына рұқсат етіледі. Осы орайда, бүгінгі таңда 140 этнос пен 17 конфессия өкілдері өмір сүретін біздің республикамыз үшін тәуелсіздіктің алғашқы күнінен бастап конфессияаралық келісімді нығайту мемлекеттің ішкі саясатындағы басты міндет ретінде белгіленген. Осындай қадамның арқасында бүгінде Қазақстан барша әлемге толеранттылықтың жарқын үлгісін көрсетіп отыр. Тәуелсіздік жылдарында дәстүрлі рухани және діни құндылықтар қайта жаңғырып, ескі ғибадат орындары: мешіттер, шіркеулер, құлшылық үйлері мен синагогалар қайта қалпына келтірілсе, кейбіреулері жаңадан бой көтерді. Құрбан айт және Рождество діни мерекелері Қазақстанда демалыс күндері болып жарияланды. Осылайша, Қазақстанда діннің этностық және саяси қауымдастыққа қарсы тұратын бәсекелестік бағыттағы сәйкестенуге емес, керісінше, қоғамға қайталанбас әралуандылық сипат пен өзіндік ерекшелік беріп, қазақстандықтардың рухани мәдениетін байытушы элемент ретінде көрініс табуына алғышарттар жасалды. Қазақстанның жалпы тарихи өткені мен этностардың этномәдени дәстүрлері діни дәстүрдің қалыптасуында айтарлықтай ықпалға ие болды. Зерттеушілер, олардың маңызды айқын сипаты ретінде діндердің бір-біріне жақындасуға деген ұмтылыстарын көрсетеді. Бұл үдерістер елімізде жүргізіліп отырған зайырлылық ұстанымдары, мемлекет пен оның институттарының конфессиялық бейтараптық сипаттары, адам мен азаматтардың діни сенімдеріне немесе діни және зайырлы ұйымдарға мүше болуына қарамастан құқықтарының теңдігі мен еркіндігі, қазақстандық тұрғындардың этномәдени дәстүрлерін, әртүрлі топтардың қауымдық менталитеттік ерекшеліктерін құрметтеу, мемлекеттік билік пен басқарудың барлық деңгейінде ар-ұждан және діни сенім бостандығы саласындағы саясаттың ашық түрде жүзеге асырылуы секілді негізгі біріктіруші қағидаттарға құрылған мақсатты әрі сындарлы саясаттың заңды және қисынды жалғасы екендігі сөзсіз.
Қазақстанда бүгінгі күнде мемлекет пен діни ұйымдардың өзара қарым-қатынасы дінді ұстанушылардың еркіндігі мен құқығын құрметтеу қағидаттарына, қоғамдық және діни ынтаға, серіктес болу қарым-қатынасы мен өзара түсінушілікке деген ұмтылысқа негізделген. Бұл ретте, мемлекеттің ықпалды саясатымен конфессия көшбасшыларының жеке жауапкершіліктерінің арқасында елімізде этносаралық шиеленістер мен діни қайшылықтарға жол берілген жоқ. Ал осы жайт туралы сөз қозғағанда, діни бірлестіктер зайырлы Қазақстанның әлеуметтік құрылымының ажырамас бөлігі, азаматтық қоғамның маңызды институттарының бірі екендігін басты назарға алу қажет. Осы орайда, бүгінде өзара түсіністік, толеранттылық пен ынтымақтастық, конфессияаралық тосқауылдарды бірлесе отырып жеңу мен мультимәдениетті әлемнің қатерлеріне қарсы тұру аса маңызды мәселе болып табылады. Сәйкесінше, мемлекет дін ұстанушылар мен діни бірлестіктердің қоғамға қызметі мен адамдар игілігі үшін атқарылатын әлеуметтік жұмыстарына қолдау көрсетіп отыр. Діни өмірдің жандануы Қазақстанның тәуелсіздік алуымен басталды. Ислам мен православие еліміздің рухани өміріне арқау болғандығы жайлы Елбасы Н.Назарбаев бірнеше рет айтып өткен болатын. 2012 жылдың 7-ші қаңтары күні Астана қаласындағы Қасиетті Успен соборының ашылуында Елбасының: Құс екі қанатынсыз ұша алмайтыны секілді мемлекет те екі қанатынсыз алға жылжи алмайды. Мемлекетіміздің екі қанаты: Ислам және Православие еліміздің негізгі діндері саналады. Сондықтан да менің шешіміммен Құрбан айт және Рождество демалыс күндері болып жарияланды. Осындай өзара түсіністік арқасында елімізде бейбітшілік, келісім және молшылық орнап отыр. Қазіргі әлем дүрлігіп жатқан кезде Қазақстан өзінің өзара түсіністігімен, келісімімен және төзімділігімен баршаны таңдандыра білуі қажет - деп, айтқан сөздері дәлел бола алады [1].
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Қазақстан өзінің тәуелсіздік алған уақыттан бергі кезеңде әлеуметтік-экономикалық жағынан жаңғыруымен бірге, рухани және мәдени өрлеу жолында көптеген іс-шараларды қолға алды.
Христиандық - ең кең таралған әлемдік діндердің бірі. Әлемде 2 миллиардқа жуық христиан дінін ұстанушылар бар. Бұл дін үш негізгі бағытқа бөлінеді: православие, католицизм және протестантизм. Ал мерекелер осы діни жүйенің әрбір бағытының культтік қызметінің құрамдас бөлігі болып саналады. Оларды тойлау дәстүрлері мұқият сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді. Соған байланысты адамдар өмірінде ерекше орын алатын діни мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін зерттеу мәселесі бүгінгі таңда өзекті мәселе болғандықтан, осы зерттеу тақырыбының өзектілігіне айналып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Православиелік және мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін анықтау.
Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес келетін мынадай міндеттер алға қойылды:
діни мерекелердің қоғам өміріндегі рөлін анықтау;
діни мерекелердің қоғамда атқаратын қызметін талдау;
православиелік мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін саралау;
мұсылмандық мерекелердің қоғамдағы интеграциялық әлеуетін анықтау.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Ислам және православие мерекелерінің интеграциялық әлеуетін салыстыра отырып зерттеген нақты ғылыми еңбектер жоқ деуге болады. Дегенмен жалпы діни мерекелер туралы жазылған біршама зерттеулер бар. Олар: Соколов В.Г., Аширов Н., Алтай Х.Ғ., Естаев Ж., Климович Л.К., Дәуренбеков Ж., Кішібеков Д., Уәлиханов Ғ., Кенжеахметұлы С., Осман Қ. т.б. жатқызуға болады.
В.Г. Соколовтың 1953 жылы жарық көрген Діни әдет-құрыптар мен мейрамдардың шығуы және реакцияшыл мәні еңбегі атеистік тұрғыда жазылған. Осы тақырыпта қазақ тілінде жазылған еңбектердің болмауынан бұл кітаптан діни мейрамдардың шығу тарихы туралы қысқаша мәлімет алынды.
Осман Қарабиықтың Ислам діні еңбегінде мұсылмандық мерекелер туралы қысқаша жазылған.
Бұл авторлардың еңбектерінен бөлек ғаламтордағы қазақ және орыс тілдерінде жазылған мақалалар талданды.
Зерттеу әдістері. Дипломдық жұмыста жүйелілік, объективтілік, тарихи-салыстырмалылық сияқты әдістер негізге алынды. Сонымен қатар, жаңа ғылыми бағыттарды, тұжырымдар мен пікірлерді талдау, сараптау тәсілдері қолданылды.
Зерттеудің нысaны мен пәні. Зерттеу жұмысының нысаны православиелік және мұсылмандық мерекелер. Зерттеу жұмысының пәні православиелік және мұсылмандық мерекелердің интеграциялық әлеуеті.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Бұл зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы адамдардың діни мерекелер, дәлірек айтсақ православиелік және мұсылмандық мерекелер кезіндегі ортақ қуаныштары олардың ынтымақтастығын күшейтіп, бірлігін сақтауда екендігі, яғни қоғамдағы интеграциялық әлеуеті анықталды. Сонымен қатар түрлі халықтардың көптеген мерекелері мен әдет-ғұрыптары өзінің шығу тарихы бойынша сол немесе басқа ұлттың дінімен, мәдениетімен, рухани мұрасымен тығыз байланысты екендігі және дәстүрдің озығы бар, тозығы бар демекші, олар да заман ағымына қарай өзгерістерге ұшырап отырғандығы айқындалды.
Ғылыми жұмыстың теориялық-методологиялық негізі. Зерттеу жұмысында жүйелілік, объективтілік, тарихи салыстырмалық сияқты ғылыми таным принциптері негізге алынды. Сондай ақ, тақырыпты зерттеу барысында талдау, сараптау тәсілдері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, төрт бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ДІНИ МЕРЕКЕЛЕРДІҢ ПАЙДА БОЛУЫ
Діни мерекелердің рөлі
Әр діннің өз тарихына байланысты атап өтетін мерекелері бар. Діни мерекелер - бұл әрбір дінді ұстанушылардың ерекше қастерлейтін, діни қоғамда маңызды орынға ие атаулы күндері. Діни мерекелердің ішкі мазмұны мен аталып өтілуі әр діннің тарихына байланысты. Кейбір монотеистік діндердің (христиан, иудаизм) ортақ тарихынан туындаған ұқсас немесе бірдей діни мерекелері бола тұра, діни негізіндегі өзгешеліктерге байланысты оларды әр дін өкілдері өз алдына дербес атап өтеді. Сонымен қатар бір діннің мерекелерінің өзі сол дінді ұстанушы халықтардың арасында кейде ұлттық-мәдени ерекшеліктерге орай ішінара әркелкі реңктер қабылдаған.
Ежелгі адамдар арасында діни түсініктердің дамуымен мерекелік рәсімдер бақсылық, магиялық мағынаға ие бола бастады. Мысалы, аңшылық биді орындай отырып, адамдар жануарларға немесе құстарға аң аулауға еліктеді, олардың қимылдары мен әдеттерін қайталады. Би кезінде аң аулауға тиісті мүсіншелер немесе аңдардың бейнелері найзамен, жебемен ұрылған. Адамдар бұл рәсімді дұрыс орындаса, аңшылықта сәттілік болатынына сенімді болды. Ежелгі адамдар табиғат күштері мен құбылыстарына табиғаттан тыс қасиеттер бере бастады, олардың өмір сүруі сол уақытта үлкен дәрежеде тәуелді болды. Адамдар сиқырлы күшті күнге, күн күркіреуіне, жаңбырға, өзендерге жатқыза бастады, олар әртүрлі рухтарға, жақсылық пен жамандыққа сене бастады, олардың екеуін де табыну және құрбандық шалу арқылы өз жағына тартуға тырысты.
Зерттеу жұмысының тақырыбына тереңдемей тұрып мереке сөзіне анықтама берейік. Мерекелерді адамның және қоғамның қалыпты еңбек қызметін тоқтататын және Құдайға ғибадат ететін күндер, белгілі бір халық, топ, отбасы немесе жеке адам үшін маңызды тарихи оқиғалар деп санауға болады. Мерекенің шіркеулік (догматикалық) түсінігі литургиялық әдебиетте көрінеді.
Мысалы, православиелік шіркеу дәстүрінде мерекелер Иса Мәсіхті құрметтеу және еске алу үшін және жалпы Киелі Үштік Құдайды мадақтау үшін, ең қасиетті Әулие Мәриям мен басқа да әулиелердің құрметіне шіркеу белгілейтін күндер. Шіркеу христиандардың жердегі уайымдарын қойып, өз назарын рухани мәселелерге - қасиетті іс-әрекеттерге (қайырымдылық, басқаларға көмектесу және т.б.) және мәңгілік құтқарылу туралы қамқорлыққа (шіркеуге бару, дұға ету) аударатын күндердің қажеттілігін түсіндіреді.
Діни мерекелердің мәні өткеннің ұлы оқиғаларын еске алу және құрметтеу ғана емес. Теологиялық түсіндірмеге сәйкес, кез келген діни мерекенің мағынасы: Қасиетті тарих тоқтаған жоқ, ол біздің өмірімізде жалғасуда және әрқайсымыз оның қатысушысы, оң немесе теріс кейіпкеріміз. Ал сол жылдан-жылға дәріптелетін діни оқиғалар есте сақталып, біздің қазіргі өміріміздегі оқиғаларға айналады (А. Петров) [2].
Егіншіліктің дамып, отырықшы өмір салтына көшуімен ежелгі адамдардың тұрмыс-тіршілігінде, олардың діни наным-сенімдерінде, әдет-ғұрыптарында, мерекелерінде одан әрі өзгерістер болды.
Әрбір сенуші мереке тек демалыс пен көңіл көтеру уақыты емес екенін біледі. Бұл ең алдымен ерекше, маңызды мәселемен байланысты нәрсе. Ұзақ уақыт бойы әрбір діни мереке тек жұмыс істемейтін күн ғана емес, белгілі бір оқиғаға арналған маңызды, есте қалатын күн болып табылатыны кездейсоқ емес.
Дүние жүзі халықтарының көптеген мерекелері мен әдет-ғұрыптары өзінің шығу тарихы бойынша сол немесе басқа ұлттың дінімен, мәдениетімен, рухани мұрасымен тығыз байланысты.
Адамзат өмір сүрген уақыт ішінде бұл бірегей тарихи және мәдени құндылықтар пайда болды, жетілдірілді және жойылды, бірақ олардың басым көпшілігі әлі күнге дейін өзінің бастапқы түрінде дерлік біздің күндерімізге жетті.
Ғасырлардан өтіп, бүгінгі күнге жеткен мәдени мұралар туралы сөз қозғағанда, мысал ретінде әртүрлі халықтардың белгілі мерекелері мен әдет-ғұрыптарын келтіруге болады.
Осы мерекелердің ең көнелері шығу тегі бойынша пұтқа табынушылықпен тікелей байланысты, ол бір кездері адам мен әлем туралы ең алғашқы әмбебап идеялардың бөлігі болды, кейінірек қазіргі күні бар барлық діндердің негізі болды.
Дүние жүзі халықтарының бүгінгі күнге дейін сақталып келген діни мерекелері мен салт-жоралары көне дәуірде, жан-жақты пұтқа табынушылық бірте-бірте екінші жоспарға түсе бастаған кезде қалыптаса бастады.
Әрбір белгілі діннің күнделікті, апталық, жылдық өз мерекелері мен рәсімдері бар.
Көбінесе діни мерекелер сол діннің тарихында немесе пайғамбарларымен болған белгілі бір оқиғамен байланысты болады. Мысалы, мұсылмандар мәулітті Мұхаммед Пайғамбардың с.а.у. туылған күнін еске алу үшін атап өтеді [3].
Дінге сенген адамның бай діни өмірі тек наным-сенімнен ғана емес, діни тәжірибеден де тұрады. Діни тәжірибе жүйесінде маңызды орындардың бірін діни мерекелер, ғұрыптар, рәсімдер, діни заттар кіретін діни тәжірибе алады. Олардың көмегімен адам Қасиетті Күшпен (Құдаймен) байланысады. Діни тәжірибе өзінің практикалық көрінісін ғибадат, литургия және шіркеу мерекелерінің күнтізбесі арқылы адамға жеткізетін культтік формаларда табады.
Мереке (қасиетті) - бұл сөздің семантикасы ерекше күш-қуатқа ие болған киелі саланы үй шаруашылығынан ажырататын қасиетті - дүниелік (священное-профанное) оппозициялық (қарсылық) дегенге барып тіреледі [2]. Мерекелердің шығу тегі қатаң салттық циклге, мерекелер мен жұмыс күндерінің кезектесуіне негізделген. Күнтізбе үздіксіз циклдік табиғи уақытқа ғұрыптық жүйенің сипатын береді: мерекелік және күнделікті кезеңдердің, жаман және жақсы күндердің кезектесіп өзгеруі.
Белгілі бір дінді мемлекет идеологиялық деңгейіне көтерген елдер мен діни басымдылыққа жол бермейтін мемлекеттердегі діни мерекелер барлық уақытта бір деңгейде аталып өтілмейді. Қазақстан халықтарының басым көпшілігі ислам дінін ұстана отыра өзге халықтардың діни бостандығына шек қойылмайтындығы арнаулы заңмен бекітілген, сондай-ақ, Қазақстан заңдарына қайшы келмейтін барлық діни мерекелер рәсімдерінің, мінәжаттардың, ғибадаттардың атқарылуына рұқсат етіледі. Елде кең таралған Ислам діні мен христиан дінінің православие тармағының басты мерекелері күні республика Президентінің сол дінді ұстанушыларға құттықтау жолдауы дәстүрге айналған.
1920-1930 жылдардағы мәдени практика көрсетіп отырғандай кеңестік мерекелер мен қатар империя тұсынан келе жатырған діни мерекелерде халық арасында өз маңызын жоғалтпаған. Бұған дәлел Қарағанды мемлекеттік мұрағатының құжаты. Ол бойынша 1946 жылдың аяғында халық арасында сауалнама жүргізілген, Сіз отбасында қандай мерекелерді атап өтесіз? деген сұраққа қатысушылар кеңестік мерекелермен қатар діни мерекелерді де көрсеткен. Бұдан бөлек тағы бір дәлел шаруа Игнат Фролов өз күнделігінде Мен үшін діни мерекелер маңызды, дегенмен кеңестік жалпыхалықтық мерекелергеде қатысып, атап өтемін деген [4].
Жалпы мерекелер адам өмірінде өте маңызды рөл атқарады. Олар эмоционалдық жағдайдың және әлеуметтік өмірдің негізі болып табылады. Мерекелердің арқасында отбасылық дәстүрлер, жағымды естеліктер, ұжымдық фотосуреттер және т.б. пайда болады. Мерекелерді адамдар әрқашан тағатсыздана күтеді, басқа барлық мәселелерін бір уақытқа ұмытады.
Мереке кезінде адамдар жұмысты, проблемаларды және жағымсыздықты ұмыта алады. Мұндай күндері бір-біріне жақын адамдар бір жыл ішінде алғаш рет көңіл көтеру үшін немесе бір-бірін көру үшін бас қосады. Адамдардың кез келген ыңғайлы уақытта кездесуіне ештеңе кедергі келтірмейтін сияқты, бірақ өмірлік жұмыс оларға телефон қоңырауы немесе хат үшін бір минутты да бөлуге мүмкіндік бермейді. Мерекелер өміріңізді кідіртуге, санаңызды тазартуға және балалық шаққа шомылуға мүмкіндік береді. Сондықтан діни мереке болсын, отбасылық мереке болсын мерекелердің маңызы зор.
Ежелден бері мерекелердің тарихы халықтардың дәстүрлері туралы айтады. Сол кездің өзінде мерекелік шаралардың міндеті - адамдар мен табиғатты біріктіру, олардың арасындағы келісім мен тыныштықты қалпына келтіру, жүректерде мейірімділік пен достықты тудыру болды. Көбінесе мереке күндері адамдарға толық еркіндік беріп, бұрын рұқсат етілмеген нәрсені жасауға рұқсат етілді.
Мерекелердің бала тәрбиесінде алатын орны зор. Олар баланың жеке басының әлеуметтік қалыптасуына қатысады. Мәдени дәстүрлер балалардың бойына ата-бабаны құрметтеу, жақындарына деген сүйіспеншілік пен қамқорлық сияқты қасиеттерді сіңіреді. Балалар мерекелерді мүлде басқаша қабылдайды, сонымен бірге күштірек және ұмытылмас эмоцияларды бастан кешіреді. Олар мерекеге дейінгі күндерді шыдамсыз санайды, бәрінен де артық тілейді. Балалар сыйлықтар, тәттілер, көңіл көтеру, қарым-қатынас қуанышы күтеді. Олар мерекелік ғажайып сезімге толығымен еніп, ертегіге сенеді, өз дәстүрлері мен естеліктерін қалыптастырады. Олар бұл сезімдерді есейгенге дейін өздерімен бірге алып жүреді және балаларына береді.
Өмірдегі кез-келген қиындыққа қарамастан, ақша тапшылығы, жақындарының ауруы болсын, адамдар мерекелердің көмегімен естеліктер жасайды. Мұндай күндерде әрқашан қолдау мен достар болады. Мереке адамдардың басы мен жүрегінде дүниеге келіп, адамзатқа қиын күнделікті өмірді, міндеттер мен уайымдарды бастауға күш пен қуат береді. Демалыс, мейрамдар келгенше жақсы-жаман күндер көп болады, бірақ бәрібір адамдар оны күтіп, дайындалып, ұмтылады. Өйткені олар өмірдің маңызды бөлігі.
Әр уақытта мерекелер әртүрлі халықтардың да өмірінде үлкен рөл атқарды. Жаппай мерекелік шараларға ұласып, күнделікті мәселелерден алшақтататын ғұрыптық билер мен әндер орындалады. Мереке феноменін зерттеу бүгінгі күні де өте өзекті, өйткені мереке 21 ғасырдағы әлеуметтік-мәдени шындықтың ажырамас элементі болып табылады. Бүгінде ол коммуникациялық технология ретінде, әртүрлі қауымдастықтарды біріктіретін әдіс және әртүрлі әлеуметтік идеялар мен идеяларды тарату тәсілі ретінде қарастырылады және қолданылады.
Барлық заманауи ресми және бейресми мерекелердің негізі дәстүрлі қоғамда бар, олар бір кездері қауымдастықтар мен тұтас халықтардың игі ісіне қызмет еткен. Олар: халықтық, діни, зайырлы, ұлттық, отбасылық, кәсіптік, т.б. сияқты бірнеше категорияларға бөлінеді. Халықтық мерекелердің ерекшелігі - табиғилық, органикалық және стихиялылық; мемлекеттік (зайырлы, ұлттық) - хаттамалық және идеологиялық бағыттылықтың жоғары дәрежесі; діни мерекелер - ұйымдастырудың жоғары дәрежесі; отбасы - өте жақын, бірақ сонымен бірге дәстүрлі; кәсіпқойлары халыққа жақын, бірақ ұйымшылдығы жоғары.
Тарихи тұрғыдан алғанда мерекенің әр түрлі әлеуметтік қызметтері бар, олар ең алдымен қоғамды қалыптастыру, дүниетанымдық, адамгершілік бағдарлар, эстетикалық құндылықтарды қамтиды. Мереке - әлеуметтік маңызы бар тәжірибені сақтау мен ұрпақтан-ұрпаққа жеткізудің кең таралған нысандарының бірі. Әлеуметтік-мәдени шындықтың тініне тікелей кіретін эстетикалық және көркемдік қызметтің бір түрі бола отырып, мереке әлемнің суретін және өзі өмір сүріп жатқан қоғамның үлгісін көрсетеді.
Мереке әрқашан белгілі бір уақыт кезеңін қамтиды, ол әрқашан біреуге немесе бір нәрсеге арналған әрекетті қамтиды. Мерекенің ең маңызды айқындаушы белгісі оның қасиетті немесе ерекше мәнді сферамен байланысы болып табылады. Мерекенің сценарийі мен атрибуттары осы қасиетті идеяның нышандары болып табылады, өйткені әрбір мереке белгілі бір құндылықпен, кейде мерекелеуші топ үшін қасиетті орын (сакрум) болып табылатын одан да жоғары дәрежемен байланысты.
Мерекенің уақыты әрқашан алдын ала белгіленеді. Мереке қатысушыларға ерекше рөлдерді белгілейді, әрқайсысының еркіндігін ерекше әмбебап идеямен шектейді. Мереке жалпыға ортақ және демонстрациялық сипатқа ие, ол қоғамдастық сезімін тудырады және сақтайды, оған қатысу - бүтіннің бір бөлігі болу, өз болмысына ие болу дегенді білдіреді. Оған сөз, музыка, қимыл-қозғалыс, жарық пен бояу ойды көркемдікпен өрнектеп, ерекше лебіз тудыратын мерекенің салтанатты рәсімі де септігін тигізеді.
Қазіргі уақытта құндылықтардың қайтару символына айналған көптеген мерекелердің, ең алдымен, діни және этникалық мерекелердің қайта жаңғыру процесін байқауға болады. Қазіргі мереке күнтізбесі бұрынғыдан да төзімді, ол адамға қалаған адам қауымдастығының нысаны мен мүмкіндігін, құндылықтар мен мағыналарды сақтау және беру тәсілін сақтай отырып, жеке таңдау құқығын береді.
Әлеуметтік-мәдени феномен ретінде мереке келесі негізгі қасиеттерге ие:
біріншіден, бұл көнеден бүгінгі күнге дейінгі сабақтастық;
екіншіден, мерекелерді табиғат ырғағымен, мифологиялық уақытпен, нақты тарихи жағдаймен шарттау;
үшіншіден, оның мазмұны мен формасының үнемі ішкі өзгерісімен мерекенің салыстырмалы тұрақтылығы;
төртіншіден, мерекелік шаралардың қоғамдық, ұжымдық сипаты;
бесіншіден, мерекенің мәдени құндылығы.
Мереке жеке тұлғаның мәдени бастамасы мен әлеуметтенуінде қарқынды рөл атқарады, ол бала кезінен ашылатын, мерекені дайындауға да, мерекелеуге де қатысу мүмкіндігін алады. Мереке өзінің эмоционалды климатымен, тамашалығымен, әдеттен тыс, жиі көңілді және молшылықпен, күнделікті өмірде жоқ игіліктерді пайдалану мүмкіндігімен, сыйлықтармен, ойын-сауықпен және адам мінез-құлқын шектейтін әдеттегі ережелерден ауытқуымен балалар мен жастарды қызықтырды. Мереке күндері жастар көбінесе басқа жағдайларға қарағанда өзін-өзі айқынырақ сезінеді, сондай-ақ этноспен, ұлтпен, елмен бірлікте болады.
Мереке мен мерекелеуге деген қажеттілік тек табиғи ғана емес, мәдени қажеттілік, сондықтан оны әрбір жаңа ұрпақта қайта жаңғырту қажет. Мерекенің салтанатты рәсімі, салты, әдет-ғұрыптары мәдени дәстүрдің тамаша мектебі болып табылады, оған өскелең ұрпақ табиғи және лайықты түрде - мерекелерге тікелей қатысу арқылы қосылады. Мерекелік дәстүр мен әдет-ғұрыпты білу, бір жағынан, мерекеге нақты қатысудың шарты болса, екінші жағынан, белгілі бір топқа және оның мәдениетіне қатыстылық ерекшелігі болып табылады. Мереке кезінде әр түрлі формада - әсерлі, сөздік, символдық, метафоралық немесе драмалық, реалистік - халықтың өткені, мифтік және тарихи, сонымен қатар қазіргі, қазіргі жағдайы көрсетіледі. Сондықтан мереке өз халқы өмір сүрген немесе өмір сүрген дәуірдегі жастарға бағыт-бағдар береді. Мереке - бұл ұжым өмірінің құндылықтарын жаңарту және бекіту нысаны. Бірлескен қызмет түрі бола отырып, мереке қоғамның осы құндылықтарға деген құрметін білдіруге мүмкіндік береді [5].
Көне Мысыр мерекелерінде құдайлар туралы мифологиялық әңгімелер, кейінгі өмірге саяхат жасау мотивімен байланысты болды. Уақытша өмірде болған оқиғалар адамды өлгеннен кейін күтіп тұрған құбылыстармен тікелей байланыста қарастырылды. Тұрақты мерекелер өзгешелік туралы идеяларды жүзеге асырды және жанға бір әлемнен екінші әлемге ауыртпалықсыз өтуге және Иар даласына барар жолда кездесетін қауіптерді жеңуге көмектесетін құдайлармен және өлілермен ең жақын әрекеттесу тәсілі болды.
Мереке қатысушылары әртүрлі құдайлардың рөлдерін ойнады, перғауын байланысқан Ра, Осирис және Хорустың қорғаушылары немесе қарсыластары болды. Осылайша, мереке бағдарламасында әртүрлі әскер түрлерін қамтитын және патша басқаратын қоғамның әскери құрылымы көрсетілді. Мифтен алынған құдайлардың соқтығысуы туралы әңгімені ойнау Мысырдан келетін нағыз әскери қауіп-қатерді сиқырлы түрде тойтарып, сонымен бірге оның халқын сыртқы жауларға қарсы күресуге шабыттандырады.
Сонымен қатар, аталған сюжет күн мен түннің табиғи айналымына, аспан денелерінің көтерілуіне және батуына, тұқым себу мен өнуіне меңзейді. Күнтізбелік жылдың әр күні дерлік мерекелік болды және ауыл шаруашылығымен айналысатын мысырлықтардың жұмыс күндері үйлестірілген бір немесе басқа табиғи құбылыстарды атап өтті. Мерекелерді белгілі бір түрде ұйымдастыру ел тұрғындарын тәртіпті сақтауға, салихалы өмір сүруге ұмтылуға баулыды, бұл өлгеннен кейін жанның тіршілігінің жалғасуының шарты болды. Бейнелеп айтқанда, мерекелер Осиристің сот залында орналасқан Ақиқат таразысын теңестіруге мүмкіндік берді.
Бүкіл халықтың өмірі туралы да осыны айтуға болады: заңға мән бермеу елдегі тәртіпсіздіктерге, экономиканың бұзылуына және Мысыр мемлекетінің тарихында бірнеше рет болған. Осыны да ескере отырып кейінгі өмірде адамдар өз әрекеттерін шындық туралы идеялармен тексеруге тырысты. Тәңірлерге қызмет ету және өлгендерге қамқорлық толығымен осы санатқа жататын және жердегі және басқа әлемдерде амандықты сақтаудың сенімді жолы болып саналды.
Ежелгі Мысырда мерекелердің рәсімдері құдайларды сендіруге арналған сиқырлы сипатта болды. Ра және Осирис құдайларымен қарым-қатынаста болу, олармен өлімнен өмірге дейін баруға және оларды зұлымдық күштерінен қорғауға деген ұмтылыс мысырлықтардың діни өмірге деген терең көзқарасында жатыр, онда сиқыр тек бір ғана көрініс болды, ол олардың күрделі космогониялық идеялары. Дәл осылар микрокосмостың бір түрі ретінде қарастырылған, марқұмның рухының жұмбақ қайта тірілуі, түнгі аспан, күн құдайымен күн сайын саяхат жасауы, осының бәрі қабірлер мен саркофагтардың жазулары мен сызбаларының негізін құрады.
Ежелгі мысырлықтар арасындағы мерекелердің мақсаты қоғамның тұрақтылығын сақтау, оны су тасқыны, құрғақшылық, соғыс сияқты әртүрлі бақытсыздықтардан қорғау болды.
Сонымен қатар, бірқатар жағдайларда мерекелердің белгіленуі Египет тарихының белгілі бір кезеңдерінде орын алған әртүрлі қоғамдық-саяси толқулар мен табиғи апаттардың нәтижесінде орын алды.
Тәңірлер мен өлілердің құрметіне арналған рәсімдерді орындай отырып, адамдар жердегі және кейінгі өмірдегі қауіптерді жеңу үшін олардың көмегіне үміттенді. Сонымен қатар, мысырлықтар өздерінің гүлденуін тамақпен емес, құдайлармен бірге болу, күн сәулесін ойлау және Ра мен Осирис сияқты өмірге қайта туып, күн сайын күш-қуаттарын жаңарту қабілетімен байланыстырды [6, 46 б.].
Осы зерттеу жұмысында біз В.Г. Соколовтың 1953 жылы жарық көрген Діни әдет-құрыптар мен мейрамдардың шығуы және реакцияшыл мәні атты кітабын қарастырған болатынбыз. Бұл кітап атеистік тұрғыда жазылған. Дегенмен бұл тақырыпта жазылған еңбектер аз болған соң бұл кітапты да пайдаландық. В.Г. Соколов жалпы барлық дерлік діндерді, соның ішінде нақты христиан дініне ерекше тоқталып отырып жоққа шығарады. Яғни оның пайымдауынша Иса Мәсіхтің болғандығы, өмір сүргендігі туралы ешқандай тарихи деректер жоқ дейді. Ал христиан діні діни мейрамдарын бұрынғы заманғы мифтік немесе христиан дініне дейінгі діндерден алған деп жазады. Мысалы, Евангелиелік Христ - құтқарушының мифтік образын христиан шіркеуі ертедегі Персияның Күн Құдайы Митраға табыну ғұрыптарынан алған, бұл табыну ғұрпы ертедегі Рим империясында бір кездерде христиан дінімен де күш таластырған. Митра туралы аңыздар Христ туралы евангелиелік мифтерге өте ұқсас, бұл аңыздар христан діні шығудан 500-600 жыл бұрын бар болатын. Митраға табынушылардың басты мейрамы Митраның туылу мейрамы, бұл мейраммен бір кезде ертедегі парсылар қысқы күн қысқаруын және қысқы жұмыстан жазғы жұмысқа көшуді мерекелеген. Бұл мейрам парсыларда 25 желтоқсанда өткізілетін дейді.
Ертедегі халықтар жыл маусымдарының өзгеріп тұру, өсімдіктердің пайда болып қайта жоқ боп кетуі себептерін білмегендіктен, мұның барлығы да құнарлылық, өсімдіктер, егіншілік құдайларының тууымен, өлуімен, және басқа қайта тіріліуімен байланысты деп түсінген. Күнге Құдай деп табынушы митраистерде барлық егіншілік мейрамдар аспандағы күннің белгілі жағдайларына байланысты өткізілетін болған. Күн құдайының тууы желтоқсанның соңғы күндерінде, қысқы күн қысқару мезгілінде өткізілетін, қайта тірілуі - наурыздың аяғында түн мен күн теңелетін уақытта өткізілетін. Кереметтің арқасында туып, зәбір көріп, өліп, қайта тіріліп тұратын құдайларға табыну ерте Египетте де (Осирис құдай), Сирияда да (Аттис), Финикияда (Адонис) және басқа елдерде де болған. Осындай құдайлар - құтқарушылар құрметіне славян ата-бабалары да қауымдық ерекше тойлар жасап, мейрамдар өткізіп тұрған.
Митраның тууы мейрамы ежелдегі Рим империясында соншалықты кең тараған болатын. Христиан шіркеуі басшыларының бұл пұтқа табынушылық әдетке қарсы жүргізген күресіне қарамастан, оны алғашқы христандардың өздері де тойлайтын. Ақырында, 324 жылы Рим империясының мемлекеттік дініне айналған және 325 жылы пұтқа табынушыларды христиан дініне барынша көп тарту мақсатында императорлық үкіметпен одақтасқан христиан шіркеуі бұл мейрамға христиандық өңдеулер енгізіп, өзінің мейрамы етіп қалдыруды дұрыс деп тапқан. Осылайша бұл мейрам христиан дініндегі Иса Мәсіхтің туу мейрамына айналған [7, 24 б.].
Ертедегі көктемгі құтқарушы құдайларға табыну ғұрыптары христиан діні шығудан көптеген ғасырлар бұрын өмір сүрген. Олар Рим империясында да кең тараған еді. Христиан діні алғашқы кезде бұл құдайлар туралы мифтер мен аңыздарды бірте бірте өзіне сіңіріп, олардың түрін өзгертіп, ақырында құтқарушы евангелиелік Иса Мәсіхтің бейнесін жасап шығарған.
В.Г. Соколов христиан діншілдері Иса Мәсіхтің дүниеге келген кездегі аспаннан періштелердің ән салғандығы естіліпті деген аңызды барынша пайдаланыпты деп жазады. Бұл аңыздың да баламасын христиан діні шығудан 500 жыл бұрын жазылған индустер евангелиелерінде де мифтік Будда туған кезде аспаннан осындай ән салудың естілгенімен ұқсатады.
Бұл кітапта христиан дінінің үлкен мейрамы - пасханың немесе Христің тірілуінің шығу шамалары бұрынңы ескіліктің, жоққа сенушілікте жатыр дейді. Бұдан 3000 жыл бұрын ертедегі мал бағушы еврейлердің арнаулы көктем мейрамы - алғашқы төлден шөл даланың жын шайтандарыа лақ, қозы құрбан шалу күні болған. Көшпелі еврейлер бұл құрбандықпен жын-шайтандардың мейірімін түсіре аламыз, содан кейін олар малдф өлтірмейтін болады, ауру жібермейді, төлге зиянын тигізбейді деп сенген. Құтқарушы құрбандық ретінде қозы шалу ғұрпы пасха деп аталған, ол ертедегі еврей тіліндегі рахымын түсіру, яғни, құдайлардың жын-перілердің рахымын түсіру деген сөз. Христиан діні пасха мейрамын ертедегі иудейлерден алды, тек оған өзгеше мән берді. Христиан дініндегі құтқарушы құрбандық ретінде соңғы кезде қозының орнына Иса Мәсіх көрсетіледі. Ол өзін адамдардың күнәсі үшін мәңгілік құрбандыққа беріп, адамдардың күнәсін өз қанымен жуыпты-мыс делінеді [7, 28 б.].
Ертедегі славяндар да әрбәр көктем сайын ауыл шаруашылық жұмыстары басталар алдында табиғаттың қайта тірілуі құрметіне бірнеше күндік мйерам өткізетін болған. Бұл мейрамның кезінде егінші-славяндар өсімдіктер құдайларына құрбандық беретін, өздерінің өлген ата-бабаларының әруақтарын да риза қылуға тырысатын. Сөйтіп олардың көзге көрінбей астықтың жақсы шығып, малдың өлім жітімнен аман болуын, т.б. қамтамасыз етуін өтінетін. Славяндардың осы бірнеше күндік көктемгі мейрамына Русьтегі пасха мейрамы келіп қосылды. Ол ертедегі славяндардың діни әдет-ғұрыптарының да көпшілігін, атап айтқанда ата-бабалардың әруағы мен құдайлардың құрметіне арналған қауымдық және отбасылық мерекелерді өзінің ішіне біріктірген. [7, 30 б.].
Христиан шіркеуінің діни догматтарының қатарында Троица - құдайдың үшбірлігі (Әке Құдай, Бала Құдай және Қасиетті Рух) догматы бар. Мұның құрметіне шіркеу Троица деген мереке де белгілеп, оны пасхадан кейінгі елуінші күні атап өтеді. Сонымен қатар бұл мереке Иса Мәсіхтің апостолдарына қасиетті рухтың келуін еске алу ретінде өткізіледі. В.Г. Соколовтың пайымдауынша христиан шіркеуі Троица догматын да ертедегі шығыстың үшбірлікті құдайлар туралы (Мысырда Амон - Изида Осирис; Вавилонияда Эа - Иштар - Томмуз; ертедегі Иранда Ормузд - Анагита - Митра; ертедегі индустарда Брахма - Вишну - Шива) ілімдерден алған.
Троица мерекесі көктемнің жазға айналып, ауыл шаруашылығында өзгерістер болған кезде өткізіледі. Русь жерінде Троица мерекесі көктемгі святки, семиктермен қосылады. Дәл осы кезде егін бас жарып, шөптер өседі, болашақ өнімнің қандай болатыны алдын ала шамамен анықталады. Ертедегі славяндардың ұғымы бойынша өсімдіктер де, гүлдер де, ағаштар да, шөптер де ерекше әулиелердің еркімен байланысты болған. Ол әулиелер әсіресе, қайыңдарды мекендейді екен, бұл кезде қайыңдардың жапырағы толық жетілетін еді. Соған байланысты семик кезінде егінжайларда, шабындықтарда түрлі сиқырлы әдет ғұрыптар жасалынып, тұрғын үйлер мен егістік жерлер жаман нәрселерден тазартылатын. Христиан шіркеуінің семикті троицаға айналдырғанына қарамастан, бұл мерекені ежелгі егіншіліктің діни әдет-ғұрыптарының қалдықтары ретінде мерекелейтін [7, 33 б.].
В.Г. Соколовтың Діни әдет-құрыптар мен мейрамдардың шығуы және реакцияшыл мәні атты кітабы бойынша, христиан діні көптеген мейрамдарын ертедегі халықтардың діни әдет-ғұрыптарынан, діни дәстүрлерінен алып, өзінің догматтары ретінде қалыптастырған деп қорытындылауға болады.
Қалай дегенменде тарихқа көз жүгіртетін болсақ, қандай да бір дін болмасын, сол өзі өмір сүрген ортаның дәстүрімен, әдет-ғұрып, салттарымен сіңісіп кететіні белгілі. Осы тұста В.Г. Соколовтың атеистік тұрғыда жазылған бұл кітабы оны оқыған христиандардың наразылығын тудыруы мүмкін.
Бұл бөлімді зерттей келе діни мерекелердің пайда болуы мен рөлі туралы түрлі көзқарастар мен теориялар бар екенін білдік. Келесі бөлім діни мерекелердің қоғамда атқаратын қызметі туралы болмақ.
1.2 Діни мерекелердің қоғамда атқаратын қызметі
Діни культтік тәжірибе жүйесінде діни тәжірибе және оның бөлігі - мерекелер негізгі орындардың бірін алады, өйткені діни рәсімдердің көмегімен адам өзінің киелімен қарым-қатынасқа деген қажеттілігін қанағаттандырады және бұл қасиетті әрекеттер оның өмірінің бір бөлігіне айналады.
Діни мерекелер екі функцияны орындайды - ол әлемге жаңа қуат беру және ескі, ластанған тіршілікті тазарту. Мереке күндері барлық мемлекеттік мекемелер (мемлекеттік және діни ұйымдар) бірлесіп әрекет етеді. Мерекелердің қоғам өмірінде алатын орны соншалық, ескі дін әлсіреп кеткен кезде, жаңасы әдетте бұрынғының мерекелері мен салт-жораларының элементтерін өз күнтізбесіне қосады. Бұл маңызды фактор қоғамдағы қоғамдық тұрақтылықты, тәртіп пен тепе-теңдікті нығайтуға, ескі және жаңа дінді жақтаушылар арасындағы қайшылықтарды тегістеуге ықпал етеді.
Жалпы мерекелер бірнеше негізгі функцияларды орындайды: мифологиялық (ата- бабалар мен батырлардың алғашқы уақытын және іс-әрекетін қайта құру); қасиетті (қасиеттімен байланыстар); адамның ішкі және сыртқы ортаға психикалық бейімделу қызметі; әлеуметтік-мәдени - интеграция (мерекелік іс-шараларды орындау кезінде қоғамның барлық мүшелерін біріктіру); қасиетті білім беру; қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ету; этникалық өзіндік сананы тәрбиелеу және этникалық интеграция процесінде маңызды рөл атқару.
Зерттеушілер (М. Говард) дәстүрлі мерекелердің халықтар өмірінде этноконсолидациялаушы және қорғаушы рөл атқаратынын бірнеше рет атап өткен. Өздерінің оптимистік бастамаларының арқасында олар жалпы этносқа да, оның жекелеген өкілдеріне де қиын кезеңде, төтенше жағдайларда аман қалуға көмектеседі.
Антрополог М. Говардтың пікірінше, діни мінез-құлықтың айрықша белгісі консерватизм мен қайталану, өзгермейтіндік, қауіпсіздік пен тұрақтылық сезімін тудырады. Бұдан қоғамдағы тұрақтылықты сақтау үшін мерекелік дәстүрдің қаншалықты маңызды екені аңғарылады.
Мәдениет зерттеушілері мерекенің адам және қоғам өміріндегі маңызына ерекше мән береді. Осылайша, олар мерекелер, рәсімдер, салт-дәстүрлер қоғамдық өмірдің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажет деп санайды. Мерекенің маңызды ерекшеліктерінің бірі - адам болмысындағы әлеуметтік принциппен, адамның өндірістік іс-әрекетімен ажырамас байланысы. Қоғамда мерекеге қатысу дегеніміз белгілі бір өмір салтын бекіту, адамның белгілі бір адамдар қауымдастығына: отбасына, қауымына, мүлікке, этникалық топқа, мемлекетке тиесілігін білдіру және анықтау ғана емес, сонымен қатар, қоғам өмірін әлемдік қозғалысқа, табиғи циклдерге қатысты келтіру.
Діни мерекелер жәй күндерден арнайы рәсімдерде, ұжымдық ас беруде және қасиетті іс-әрекеттерді орындауда ерекшеленеді, бұл діни тәжірибені іске асыруға, өзара әрекеттесуге мүмкіндік беруі керек. Философтар мен этнологтардың (М.Элиаде) түсіндіруі бойынша, діни мерекелер адамның күнделікті уақытының құрылымдық тіршілігінен (профандық уақыт) бұрын болған қасиетті уақытқа (хаос жағдайы) оралуды білдіреді. Дәл мерекелерде дүние жаратылғанға дейінгі бейберекеттік жағдай символдық түрде жаңғыртылып, дәстүрлі әрекет барысында жаратылыс актісін жаңғырту арқылы дүние жаңарады.
Белгілі дінтанушы, этнограф, философ М.Элиаде айтқандай, діни мерекелер кезінде әртүрлі тыйымдарды алып тастау, белгілі бір заттарды немесе тағамды тарту, ғұрыптық тағамдарды дайындау мен пайдалануды қамтитын ғұрыптар мен рәсімдердің тұтас кешені орындалады, күнәлардан арылу және өлгендердің қайтып келуі (өлгендерді еске алу), болашақ егінді болжау (әсіресе Жаңа жыл қарсаңында), мерекелік рәсімге от жағу рәсімін міндетті түрде енгізу және т.б.
Әртүрлі діндердегі мерекелер діндарлар үшін де, зайырлы адамдар үшін де ерекше қызмет атқарады. Діндар адам үшін мұндай күн ерекше, өйткені ол қандай да бір айтулы оқиғаны еске түсіреді. Құдайға жанымен сенуді жөн көретіндерге келсек, мұндай адамдар үшін мерекелер ерекше маңызды [8].
Рухани-адамгершілігі жоғары тұлғаны тәрбиелеу қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Адамгершілік тәрбиесінің маңыздылығын көрнекті педагогтар өз еңбектерінде ерекше атап өткен: ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz