МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ ИМИДЖІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі
Ақмола облысы білім басқармасының жанындағы Ж.Мусин атындағы Көкшетау жоғары қазақ педагогикалық колледжі МКҚК

Ағылшын бөлімі
Шетел тілі кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ ИМИДЖІ

Біліктілігі: 0111000 Негізгі орта білім беру
Пәні: Педагогика

Орындаған: Жақыпбекқызы Мерей
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.м. Б.Батанасова
Курстық жұмысты қорғаған бағасы ______________

Кафедра меңгерушісі: _____________з.ғ.м. А.К.Ташенова
Хаттама № ____ ____ ____________ 20___ ж.

Көкшетау, 2022
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1.1. Педагогика және психологиядағы имидж ұғымының генезисі ... ... ... ..5
1.2. Мұғалім имиджінің құрамдас элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3. Мұғалімнің кәсіби имиджінің оқу-тәрбие процесіне әсері ... ... ... ... ... ... 18

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ҚОСЫМША А

ҚОСЫМША В

КІРІСПЕ

Имидж сөзінің бастапқы баламасы ағылшын тілінің image сөзі, яғни түр, образ, бейне, келбет деген мағынаны береді. XX ғасыр соңына қарай Имидж түсінігі қоғамдық және ғылыми пән болып саналды. Имиджі қалыптастырудың психологиялық тұрғысына арналған имидж бойынша бастапқы шет елдік көзқарастар 90 жылдарының ортасында Р.Ф. Ромашкина, Е.В. Гришунина, Ф.А Грузин, Е.И. Манякина, П.С. Гуревич және тағы басқа тұлғалар жұмыстарында бастау алды.
Қазіргі заман мұғалімі осыдан 10-20 жыл бұрынғыдан өзгерген. Одан даралықты, ерекшелікті және өзінің толық шығармашылық әлеуетін жүзеге асыруын көрсетуі талап етіледі. Бұл тек білім беруді реформалаумен ғана емес, жалпы мұғалім тұлғасына деген қоғамдық көзқарастың өзгеруімен де байланысты. Ақпарат көздерінде мұғалім тұлғасын, оның бейнесін зерттеуге өте аз мән беріледі. Ол жас мамандардың да, тәжірибелі мамандардың да кәсіби қызметінде маңызды рөл атқарады. Заманауи мұғалім ең алдымен өз ісінің маманы, ол еңбекке және шәкіртке деген сүйіспеншілікті біріктіреді. Қазіргі заманғы мұғалімнің балалармен жұмысы гуманизм, яғни баланың жеке басын құрметтеу қағидаттарына негізделгенін атап өткен жөн. Мұғалім балаларға қатысты дос, кеңесші және одақтас.
Зерттеудің теориялық негізі отандық және шетелдік авторлардың философиялық, әлеуметтік-психологиялық және педагогикалық концепциялары болды, бұл мұғалім бейнесінің құбылысын негіздеуге мүмкіндік берді. Мұғалім бейнесінің теориялық аспектілерін зерттеу образдың гуманитарлық концепциясына негізделді, оның авторы профессор В.М. Шепель. Мұғалім бейнесінің маңыздылығын А.Байтұрсынұлы Ең әуелі мектепке керегі - білімді, әдістемеден хабардар, оқыта білетін мұғалім - деген пікірлері және т.б еңбектерімен атап өтеді. Тұлғаның тұлғаны тану мәселесі, адамның жеке және жас ерекшеліктерін әлеуметтік қабылдау мәселесі бойынша психологиялық-педагогикалық теорияларды А.А. Бодалев, Р.А. Максимова қарастырған. Бейне әрқашан жұмыс жоспарланған әлеуметтік топқа бағытталған. Мұғалім тек оқушылармен ғана емес, олардың ата-аналарымен, әріптестерімен де қарым-қатынас жасайтындықтан, мұғалімнің бейнесі бұқаралық сипатқа ие. Жеке ұстаздардың тұлғалық имиджі бойынша білім беру мекемесінің имиджі, тіпті бәсекеге қабілеттілігі бағаланады.
Зерттеу өзектілігі.
Әр оқушыға жол сілтеп, оның бойына жақсы қасиеттер сіңіретін бірден-бір жан болса, ол - ұстаз. Шәкірттің жақсы болмағы - ұстазынан деп дана халқымыз айтқандай, ұстаз оқушыларды білім нәрімен сусындатып, қолынан келгенін үйретіп, бағыт-бағдар беріп қана қоймай, сыртқы келбетімен, киім киісімен, өзін ұстау әдебімен үлгі бола білуі тиіс. Себебі, оқушылар мұғалімнің біліміне ғана емес, жоғарыда аталған қасиеттеріне де ерекше көңіл бөліп, тәлім алады.
Қазіргі кезеңде мұғалімнің имиджі мәселесі өте өткір, өйткені қазіргі кезеңде мұғалім мәртебесінің төмендеуі байқалады.
Бүгінгі күнге дейін ғылымда мұғалім бейнесін оқушылардың қабылдау ерекшеліктерін көрсететін деректер аз емес. Бірақ сонымен бірге педагогика ғылымында мұғалім бейнесінің дәлелді құралдар жинағы әлі жоқ.
Заманауи мұғалім тәрбиеші мен мұғалімнің ерекшеліктерін біріктіруі керек. Бұл мұғалімнің кәсіби имиджінде көрініс табуы керек, сонымен қатар оның бейнесі дараланған болуы керек.
Зерттеу мақсаты. Мұғалімнің кәсіби бейнесін (имиджін), оның түрлерін, маңыздылығы мен өзектілігін зерттеу және көрсету.
Зерттеу міндеттері:
oo педагогика және психологиядағы имидж ұғымын ашу;
oo мұғалім имиджінің құрылымдық элементтерін сипаттау;
oo оқу-тәрбие процесіндегі мұғалім имиджінің маңызын анықтау.
Құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ ИМИДЖІ
1.1 Педагогика және психологиядағы имидж ұғымының генезисі

Соңғы жылдардағы имидж ұғымы қазіргі адам сөздігіне берік енген. Көптеген анықтамалық басылымдар бейне ұғымының мазмұнын ашып, оны мақсатты түрде қалыптасқан бейне деп түсіндіреді; бұқаралық санада қалыптасқан және сипаты бар стереотип және эмоционалды боялған бейне ретінде; адамдар белгілі бір тұлғамен байланыстыратын белгілі бір қасиеттердің жиынтығы ретінде; немесе бұрын көрінген нақты немесе абстрактілі бір нәрсенің ойша бейнесі ретінде, бейнелеуде басқа біреуге ұқсату деп біледі.
Имидж ұғымы ғылыми айналымға ХХ ғасырдың 60-жылдарының басында ғана енді. Бейне латынның imago - бейне деген сөзінен шыққан, ол басқа лексема - imitari-мен байланысты, яғни, еліктеу. Басқа зерттеушілер имидж терминінің ағылшынша түбірі бар және көбінесе адамдардың санасы мен мінез-құлқында қажетті өзгерістерді тудыру, белгілі бір әлеуметтік-психологиялық әсер ету үшін жасалған деп санайды [6.18].
Имидж сөзі ағылшын тілінен аударғанда бейне, түр дегенді білдіреді. Жалпы психологияда бейне деген сөздің кең мағынасында дүниенің немесе оның фрагменттерінің, оның ішінде субъектінің өзінің, басқа адамдардың, кеңістіктік ортаның және оқиғалардың уақытша тізбегінің субъективті суреті ретінде түсініледі.
Қазіргі уақытта ғылыми әдебиеттерде имидждің көптеген анықтамаларын табуға болады. Көбінесе имидж нысанды адамдардың санасында бейнелеудің мақсатты түрде жасалған немесе өздігінен пайда болған түрі ретінде анықталады. Бейненің объектісі немесе тасымалдаушысы адам, адамдар тобы, ұйым және т.б. болуы мүмкін.
Педагогикада, сондай-ақ бірқатар басқа ғылымдарда имидж өзінің лайықты бағасын алды.
Имиджология - адамның сыртқы келбетіне жеке сүйкімділік әсерін беру, адамдарды жарқырату қабілетін қалай меңгеру туралы ғылым мен өнер [11.12]. Имиджология имидждік функциялардың екі тобын анықтайды:
1. құндылық функциялары, яғни бейненің құндылық функциялары оның жеке тұлғаның салауатты психикалық ұйымын құрудағы даусыз маңыздылығын көрсетеді;
2. технологиялық функциялар (тұлғааралық бейімделу, ең жақсы жеке және іскерлік қасиеттерді көрсету, жағымсыз жеке қасиеттерді көлеңкелеу, зейінді ұйымдастыру, жас шектеулерін жеңу).
Педагогикалық имиджология шындықты алмастыра алмайды, тек мұғалімнің жағымды жақтарын нығайтып, жағымсыз жақтарын көрінбейтін етуге көмектеседі. Мұғалімнің имиджін қалыптастыратын маңызды құрамдас бөліктерге мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі мен эрудициясы, педагогикалық рефлексиясы, педагогикалық мақсат қоюы, педагогикалық ойлау мен импровизациясы, педагогикалық қарым-қатынасы, педагогикалық техникасы жатады. Қазіргі уақытта психология, экономика, әлеуметтану, философия, мәдениеттану және т.б. қиылысында пайда болатын жаңа ғылыми және қолданбалы білім саласы ретінде имиджология қалыптасуда, бұл бір жағынан имидждік мәселелер бойынша ғылыми және ғылыми-көпшілік басылымдардың, екінші жағынан, әртүрлі ғылымдардың тұжырымдамалық аппаратына бейне категориясын енгізу өсуімен түсіндіріледі.
Имидж терминінің түсіндірмесі И.А. Васюкова Шетелдік сөздер сөздігінің бірінде: Образ жасау - белгілі бір мақсатта біреуге эмоционалды-психологиялық әсер ету үшін жасалған адамның, заттың, құбылыстың мақсатты түрде жасалған (бұқаралық ақпарат құралдары, әдебиеттер және т.б.) бейнесі [17.20]
Педагогикалық имиджология аудиторияға әсер етудің ең тиімді әдістерін, тәсілдерін және құралдарын пайдаланады. Психологиялық құралдар - позициялаудың, манипуляцияның, эмоционализацияның, детализацияның, метафоризацияның, ақпаратты акцентациялаудың, вербализацияның, визуализацияның, қашықтықтың, қоғамдық пікірді сұраудың, қабылдау модельдерін енгізудің, нейролингвистикалық бағдарламалаудың, қызықтырудың (ауызша әсер ету), тартымдылық (адамның визуалды бекітілген эмоционалдық жағдайы) және т.б.
Оқу орны, мектеп немесе белгілі бір мұғалім туралы ақпараттың негізгі көзі бұқаралық ақпарат құралдары болып табылатын кезде имидж - адамдардың үлкен топтарының делдалдық қарым-қатынасында рөл атқарады және орын алады. М.В.Томилова имиджді Ұйым қызметінің әртүрлі аспектілері туралы олардың жадында сақталған ақпарат негізінде қалыптасқан қоғамның әртүрлі топтарының ұйымды тұтас қабылдауы (түсінуі және бағалауы) деп анықтайды [2.67]. Имидж - өз болмысына ие болуы, жеке құндылыққа айналуы және мүмкіндік туған кезде қолданылуы керек. Имидж - адамның бір немесе бірнеше жұртшылық тобына қалдыратын әсері.
oo Имидж - біреудің ішкі және сыртқы келбеті, бейнесі туралы бейнелеу (көбінесе мақсатты түрде жасалған).
oo Имидж - белгілі бір құндылық белгілерін көрсететін, белгілі бір тұлғаға эмоционалдық және психикалық әсер ету үшін мақсатты түрде жасалған (адамның, құбылыстың, заттың) бейнесі.
oo Имидж - басқаларға әсер ететін сыртқы түрі, мінез-құлқы, қарым-қатынасы және т.б. қамтитын адамның бейнесі.
Бейне дегеніміз-біреудің немесе бір нәрсенің бұқаралық санада қалыптасқан және стереотиптік сипатқа ие эмоционалды боялған бейнесі [3.134].
Саяси қайраткер, кәсіпкер және т.б. белгілі бір имиджге ие болуы мүмкін.Образдың қалыптасуы стихиялы түрде жүреді, бірақ көбінесе саяси психология саласындағы мамандардың, жарнама психологиясы, маркетинг және т.б жұмысының нәтижесі.
oo Имидж - адамға, ұжымға, мекемеге, мүдделі тұлғалар жасаған затқа қатысты әсер, пікір, жеке стиль, тұлғаны, адамдар тобын, мекемені сипаттайтын көрініс, т.б.
Мұғалім имиджі - бұл мұғалім бейнесін оқушылардың, әріптестердің, әлеуметтік ортаның, бұқаралық сананың санасында қабылдаудың эмоционалды боялған стереотипі [5.229]. Мұғалім бейнесін қалыптастыру кезінде шынайы қасиеттер оған басқалар жатқызатын қасиеттермен тығыз байланысты.
Көптеген авторлар мен ғалымдар бейненің анықтамасын өзінше түсіндіреді.
М.Әуезовтің ұстаздардың жастарды тәрбиелеудегі рөлі туралы жүйелі пайымдауларына ерекше назар аударылады. Ұстаздар, М.Әуезов айтқандай, заман талабын дұрыс түсінген, надандық пен қараңғылыққа қарсы күресуші, өткендегі барша игі, тәлімді істердің жалғасы болу керек [4.66]. Олардың дүниетанымдық шыңдалуы, саяси кемелдігі, жоғары жауапкершілікті сезінуі, сонымен қатар ізгілік, парасаттылық, адамгершілік тазалық, төзімділік, байсалдылық, білім берудің әртүрлі салаларындағы саналылығы, оқушылардың психологиясын терең білуі, педагогикалық техниканы меңгеруі, оптимизмі, т.б. жеке қасиеттерді тәрбиелеу керек екендігіне баса назар аударылады.
М.Әуезов көптеген ғылыми мақалалары мен баяндамаларында мектепте нәтижелі жұмыс істеу үшін мұғалімге білім мен біліктілікпен қоса, ұстаздыққа табиғи бейімділік, жоғары талап, терең талғам мен түсінік, ынта қажет екенін ескертті. Өйткені мұғалім өз ісіне немқұрайлы қараса, шәкіртін жан-тәнімен сүймесе, оның жұмысы жеміссіз болады. Ынтасыздық пен немқұрайлылық, дөрекілік пен өркөкіректік адамгершіліктің ғана емес, тәрбиенің жауы.
М.Әуезов ерекше талап еткен шарттардың бірі - мұғалімдердің дұрыс ойлау, соған сәйкес дұрыс сөйлеу мәдениеті. Әрбір ұстаз осы ұлы өнерді бойына сіңіруге ұмтылуы керек. Осыған байланысты кейбір ұстаздардың сөйлеу, ойлау мәдениетінің төмендігіне қынжылады. Мұндағы мұғалімге қоятын талаптары: жүйелі де терең ойлау, ойлаудың шыншылдығы мен ақиқаты, яғни адамның ойы шындыққа сай болуы, айтылған ойдың кез келгені дәйекті, жүйелі болуы керек [10].
Мұғалімнің болмсы, ғылыми тілмен айтқандағы имиджі осыдан бірнеше жылдар бұрын қазақтың ұлы педагог, ағартушыларының еңбектерінде сөз етілгені белгілі. Қазақ халқының байырдан бергі ұстаз бейнесіне қойылатын талаптары нағыз педагогикалық мәдениетке сай, жүйелі әрі тәрбиелік мәні терең болып келеді.
Ахмет Байтұрсынұлы Қазақ мақаласында (1913, №11) Мектептің жаны мұғалім, мұғалім қандай болса, мектебі һәм сондай болмақшы, яғни мұғалім білімді болса, білген білімін басқаға үйрете білетін болса, ол мектептен балалар көбірек білім алып шықпақшы. Солай болған соң ең әуелі мектепке керегі - білімді, педагогика, методикадан хабардар, оқыта білетін мұғалім. Екінші, оқу ісіне керек құралдар қолайлы һәм сайлы болуы, құралсыз іс істелмейді, һәм құрал қандай болса, істеген іс те сондай болмақшы.Үшінші мектепке керегі - белгіленген программа. (Мұны бағдарлама деп жүрміз ғой). Әр іс көңілдегідей болып шығуы үшін оның үлгісі ия мерзімді өлшеуге боларға керек, үлгісіз ия мерзімді өлшеусіз істелген іс олпы-солпы, ия артық, ия кем шықпақшы, - деген аманат қалдырған. Яғни мұғалім имиджінің басты бөлігі - ішкі сипаты, ойы мен білім, мәдениеті.
Е.Б.Перелыгина, И.Нефедова мен Е.Власова былай деп атап өтеді: Образ - адамның белгілі бір бейнесі, ал оның мені әлемге, басқалар үшін өзін-өзі көрсетудің өзіндік бір түрі. Бір жағынан, біз айналамыздағыларға ақпарат беруге тырысамыз, бірақ сонымен бірге біз өзіміздің нақты мақсаттарымызды көздейміз, яғни бізге бейне керек.
В.Н.Черепанова мынадай анықтама береді: Образ - субъектінің үйлесімді өзара әрекетін қамтамасыз етуге арналған ішкі және сыртқы индивидуалды, тұлғалық және индивидуалды қасиеттердің сәйкестігі мен өзара енуіне байланысты мақсатты түрде қалыптасқан интегралды, тұтас, динамикалық құбылыс [1.12-13].
Бейне қатып қалған ұғым емес, адам жағдайға байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Бірақ, өкінішке орай, қандай да бір стереотип өңделуі, белгілі бір мінез-құлық формалары, киім үлгісі, қарым-қатынас тәсілі игерілуі және адам бұл стереотипті еш ойланбастан, одан әрі басқа жағдайларға ауыстыруі жиі кездеседі.
А.Ю.Панасюк имиджге мынадай анықтама береді: Адам бейнесі - бұл адамдардың психикасында қалыптасу нәтижесінде пайда болған тұлға бейнесінің нәтижесінде адамдар тобында адам туралы олардың адаммен тікелей байланысы немесе осы адам туралы басқа адамдардан алынған ақпарат нәтижесінде пікірдің туындауы [7.26-27] .
Кәдімгі мағынада бейне сөзі адамға қатысты екі мағынада: адамның сыртқы түрі ретінде және оның ішкі жағдайы ретінде қолданылады. Шын мәнінде, бейненің осы екі қыры біріктіре қарастырылады. Біз тұлғаның сыртқы түрін байқаймыз, бірақ жан дүниесін бағалаймыз. Имиджді ішкі және сыртқы сипаттарды қамтитын бейне деп айта аламыз.
Қоғамдық адамдар имиджді жасау үшін аянбай еңбек етеді: саясаткерлер, суретшілер, бизнесмендер, бизнес көшбасшылары. Олардың кәсіби саладағы жетістігі көбінесе олардың имиджін қаншалықты дұрыс қалыптастырғанына байланысты.
Имидж ұғымында параллель ұғымдар бар, олар пікір, бедел, авторитет. Алайда имиджді педагогикалық беделмен сәйкестендіруге болмайды. Педагогикалық бедел - терең білімге, құзыреттілікке, жетістіктерге негізделген мұғалімнің кәсіби іс-әрекеттегі және қоғамдық өмірдегі жалпы мойындалған маңыздылығы. Педагогикалық имидждік бедел - тұрақты дамуды және бекітуді қажет ететін динамикалық жүйе. Бедел мұғалімнің шығармашылық даралығымен, оның кәсіби қолжазбасымен сипатталады. Бедел мұғалімнің бейнесін арттырады, ал имиджді құрастыру беделге ие болуға ықпал етеді.
Ғылыми әдебиеттерде тіпті осы құбылыстармен бейненің сәйкестендірілуін де кездестіруге болады. Сонымен, мысалы, А.Ю.Панасюк бейнені мәні бойынша пікірімен бірдей деп есептейді. Бейненің мұндай анықтамасымен , сондай-ақ бейнені беделмен сәйкестендірумен келісуге болмайды. Пікір білдіру - ойдың сөздік формасын білдіреді. Демек, имидж міндетті түрде вербалды емес элементтерді қамтиды және бұл элементтер оның құрылымында басым болуы мүмкін.
Кейбір авторлар имидж туралы көпше түрде айтады. Мысалы, менеджмент әлеуметтануы және имиджология саласындағы теоретик В.М.Шепель мынадай анықтама береді: Имидж - бұл бұқаралық ақпарат құралдары, әлеуметтік топ немесе жеке адамның назарын аудару үшін күш-жігерімен жасалған жеке көрініс [15.8]. Бұл кескіннің өзгермелілігін, икемділігін және ситуациялық сипатын көрсетеді.
Имидж құрылымының құрамдас бөліктері туралы мәселе қазіргі имиджологияда полемикалық болып табылады. Көптеген имидж мамандары бұл тұжырымдамаға адамның анатомиялық ерекшеліктерімен және киім стилімен анықталатын сыртқы түрін ғана емес, сонымен қатар қабылдауға қол жетімді барлық дерлік сипаттарды қамтиды. Ежелден бері
уақыттарда бейненің жағымды қабылдауына әсер ететін құрамдас бөліктері туралы белгілі бір идеялар қалыптасты. Олардың ішінде: адамның физикалық қасиеттері (күш, ептілік), рухани (өмір тәжірибесі, даналық, ақыл-ой) қасиеттері жатады. Осы сипаттамалардың кейбірі (бойы, дене бітімі, бет пішіні) табиғи сипатқа ие және оларды өзгерту қиын, бірақ оларды спорттық жаттығулар, косметика және пластикалық хирургия көмегімен өзгертуге болады. Табиғат берген дауысты да тиісті жаттығулар арқылы жағымды етуге болады.
Неміс саясаттанушысы М.Вебер харизма ұғымын енгізді, ол мағынасы жағынан грек киелілікті, дарындылықты, билікті, даналықты білдіретін сөзіне ұқсас. Саналы деңгейде бұл қуаныш, құрмет, ынталы міндеттеме, қорқыныш немесе энергияның жоғарылауы ретінде көрінеді. Харизматикалық тұлғалар өздеріне назар аудартып, күшті сезімдер тудырады, адамдардың айқын және жасырын қажеттіліктерін қанағаттандырады, сенімділік көрсетеді, жетекшілік етеді [14.12]. Мұғалім имиджінің бірсарындылығының жойылуында аталмыш қасиет маңызды.
Көбінесе әдебиетте образ адамның мінез-құлқы мен стилінің бір түрі, оның үстіне қоғамдағы мінез-құлықтың негізінен сыртқы жағы деген тұжырым жиі кездеседі. Кейде бейне дегеніміз - адамдар затты сипаттайтын, оны есте сақтайтын және белгілі бір түрде оған қатынаса бастайтын мағыналар мен әсерлердің жиынтығы, басқаша айтқанда, соның арқасында объект белгілі болады.
Бірқатар анықтамаларда, мысалы, Е.Б.Перелыгина көзқарасында, бейне ұғымы адамның табиғи қасиеттерін ғана емес, сонымен қатар арнайы дамыған, жасалған және қалыптасқан тұлғалық қасиеттерді де қамтитын фактіге баса назар аударады. Басқа анықтамаларда бейненің көп жағдайда объектінің объективтік ерекшеліктерімен алдын ала анықталатынын, атап айтқанда, адам бейнесінің оның психологиялық типі мен тұлғасының алдын ала анықталатынын және уақыт пен қоғам сұранысына сәйкес келетінін атап көрсетеді.
Көптеген имидж мамандары бұл тұжырымдамаға адамның анатомиялық ерекшеліктері мен киім стилімен анықталатын сыртқы түрін ғана емес, қабылдауға қол жетімді барлық дерлік сипаттарды қамтиды.
Е.Б.Перелигина өз кітабында Образ - бұл субъект іс-әрекетінің табыстылығын арттыру мақсатында мақсатты күш-жігер (атап айтқанда, кәсіби) арқылы қалыптасатын, оның аудиториясын құрайтын әлеуметтік топтағы бейне субъектісінің символдық көрінісі (тұлға немесе ұйым) немесе субъективті психологиялық әсерге қол жеткізу - деп көрсетеді. Бұл анықтамадан субъект қызметінің түрі мен сипаты бойынша аудиторияның шарттылығы сияқты бейненің сипаттамалары мен параметрлері көрініс табатынын аңғаруға болады [13.60].
Кейбір мамандар ғана имидж терминін тар мағынада қолданады, ол тек нақты сыртқы көріністі білдіреді деп санайды. Имидждің тағы бір маңызды сипаттамасы - оның функционалдығы. Басқаша айтқанда, имидж өз алдына мақсат емес. Жақсы бейне бір нәрсе үшін қажет, оның көмегімен адам белгілі бір мақсаттарға қол жеткізе алады, кейбір мәселелерді тиімдірек шеше алады, сол немесе басқа әрекетті табысты ете алады.
Сонымен, жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, имиджді анықтауда оның екі жақты сипатын ескеру қажет: әлеуметтік және психологиялық. Сонымен, әлеуметтік топ үшін субъектінің бейнесі бола отырып, белгілі бір мағынада бейне - бір мезгілде берілген субъект үшін осы топтың бейнесі болып табылады, өйткені бейненің құрылуы идеяларға (саналы немесе бейсаналық) сәйкес жүреді.

1.2. Мұғалім имиджінің құрамдас элементтері

Мұғалімнің бейнесі назар аударуға көмектесіп қана қоймайды, сонымен қатар әріптестерді, ата-аналарды және оқушыларды тартады. Үлкендер балаларға үлгі екенін есте ұстаған жөн. Сондықтан мұғалім өзінің сыртқы келбетіне ерекше мән беруі керек. Ол әдептен тыс, жарқыраған болмауы керек. Сонымен бірге ол адамның талғамы мен мәдениетін көрсетуі керек.
Қазіргі заман педагогтың кәсіби іс-әрекетінің табысты болуы көбінесе имиджге байланысты.
Болашақта мектеп мұғалімі қандай болуы тиіс екенін түсіну үшін, бүгінгі күні орта білім беретін оқу орындарында жас ұрпақты оқытып және тәрбиелеп жүрген мұғалім бейнесін қайта қарауымыз керек. Бұл орайда тілге тиек болатыны, педагогтардың біліктілігінің төмендігі, шәкірттермен арадағы педагогикалық әдептілік негіздері, қарым - қатынастардың қажырлығы және оның барлық уақытта сақтала бермеуі. Сондықтан, мұғалімге тән педагогтық қарым - қатынас әрекетінің мәні мен мазмұнын ашып, ұстаздарға оның негізгі сапаларын қалыптастыру қажет.
Ұстаздардың арасында айналасындағыларға өзі туралы жақсы әсер қалдыруды маңызды санамайтындар да бар. Тіпті, кейбір педагогтар имидждің маңыздылығына сенбейді.
Басқа мамандық иелеріне қарағанда мұғалім мамандығы ерекше, ол әрдайым үлкен аудитория ішінде және көпшілік көз алдында.
Сонымен имидж - бойдағы таланттардың жарқырап ашылуы, өзі туралы жақсы пікір қалыптастыру жолы. Әлемдік өркениеттің стандарттарын ұсынатын американдық психологтардың пікірінше, тамаша табыс феномені - адамның имиджі мен оның карьерасымен тікелей сабақтас.
Егер олай болмаса, қолдан жасалған имидждің көмегі тимесі анық. Сондықтан да кәсіби мамандығын жан - жақты меңгерген педагог қана жоғары бағаланып, әріптестері мен шәкірттерінің ыстық ықыласына бөленбек.
Мұғалім имиджінің маңызды бөлігі - сыртқы түрі, вербалды және вербалды емес коммуникация құралдарын қолдану, мамандық бейнесінің ішкі сәйкестігі [12.131]. Бұл ұстанымдар мұғалімнің талапқа сай сырт әлпеті мен іс-әрекетін қалыптастырады. Сыртқы келбет адамға назар аударуға, жағымды бейнені жасауға, өзін жақсы адам ретінде ғана емес, сонымен қатар тамаша ұстаз ретінде көрсетуге көмектеседі. Мұғалім өзінің барлық сыртқы келбетімен оқушыларды да, үлкендерді де жаулап алуы керек. Ол бай ішкі әлемді үйлесімді түрде үйлестіруі керек, балаларға деген сүйіспеншілік және оларға қамқорлық байқалатындай кейіпте болуы шарт. Балалар дұрыс киінуді ересектерден, ең алдымен сүйікті ұстаздарынан үйренетінін әрқашан есте ұстау керек. Адамның сыртқы келбетіне қойылатын талаптар мұғалімнің кәсіби имиджін жақсартуға және табысқа жетуге көмектеседі.
Жалпы, адамдардың 85%- ы бізбен танысқан алғашқы бес секундта қалдырған сыртқы әсер бойынша баға береді деп есептелінеді.
Сол себепті педагогқа өзін көрсете білу, ұнау, өзі туралы жақсы пікір қалдырудың маңызы зор.
Тартымды имидж:
oo Айналасындағы адамдардың көңілін аулау кепілі;
oo Кез келген жұмыста жетістікке жетудің негізгі шарты.
Егер оқушылар мұғалімнің жеке тұлғасына қызықпаса пәнге деген қызығушылығы да болмайды деген байламға келуге болады. Себебі, баланың өмірінің жартысы оларға білім ғана беріп қоймай, сонымен қатар оларды тәрбиелейтін және жеке тұлға ретінде қалыптастыратын мектепте өтеді. Әлеуметтік және балалық шақтан алған әсерлер мен тәжірибелер үлкен өмірге өтуіне әсер етеді. Мұғалімнің жеке басы оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына көмектеседі. Ақпараттың басым бөлігі көру арқылы алынады, сондықтан да тартымды бейне өте маңызды. Оған ұқыптылық, іскерлік стиль, мәнер, әдеп жатады.
Мұғалімнің имиджін қалыптастыру бір қарағанда қарапайым болып көрінетіндей қарапайым міндет емес. Ең алдымен киімге назар аудару керек. Негізгі ережелердің бірі киіну мәнерінде көрсетілген: әдемі көріну - айналадағы адамдарға құрмет көрсету. Маманның сыртқы келбетіне қойылатын талаптар мұғалімнің кәсіби имиджін жақсартуға көмектеседі.
Түстерді дұрыс үйлестіре білген жөн. Ұстаз киіміндегі құптауға лайық түстер ақ және қара түс болып есептеледі. Сонымен қатар ақ сары, қошқыл көк, қоңыр түстерді де қолдануға болады. Өте ашық түстер аталған салада ерсі көрінеді.
oo Егер де киімде өрнектер болса, олар классикалық киім үлгісіне сай болуы тиіс. Мысалы, торкөздер немесе түзу сызықтар. Киімдегі жазулар, көз тартатын шимай-шатпақ өрнектерден бас тартуға тура келеді.

oo Мұғалімнің өзіне сенімді, білімді, тәжірибелі екені қоғамда өзін ұстау әдебінен, өзгелермен сыпайы сөйлесе білуінен көрініп тұрғаны жөн. Сонымен қатар бұл бейнені сәнді көзілдірік, сағатпен, талғаммен таңдалған сөмкемен толықтыра түсуге болады.

oo Мұғалімнің шаш үлгісі өзіне жарасымды болғаны дұрыс. Психологтардың пайымдауынша, өз келбетінің артықшылығын толықтырып, кемшілігін жасыра білетін адамдарды айналасындағылар жоғары жетістікке жеткен, өзіне сенімді тұлға ретінде қабылдайды.

oo Мұғалім мамандығына сай талғаммен киініп, ұқыпты келбетімен үлгі бола отырып, ішкі жан-дүниесінің көркемдігімен, шәкірт жанын ұғына алар кеңпейіл мінезімен көрінуі керек. Адамдар үйлесімділікке баса назар аударатынын есте сақтаған жөн. Мәселен, қалай болса солай жасалған шаш үлгісі талғамға сай жейденің сәнін кетіреді.
Осы қағидаларды шебер үйлестіре білген білікті ұстаз шәкірттерді білім нәрімен сусындатып қана қоймай, өскелең ұрпақтың өзіне қарап дұрыс бой түзеуіне, тұлға болып қалыптасуына септігін тигізеді.
Дұрыс таңдалған киім қызметте жетістікке жетуге ықпал етеді. Әріптестердің кәсіби қасиеттерге деген сенімсіз қарым-қатынасын болдырмас үшін жұмыста сәнді нәрселерге көп көңіл бөлмеу керек. Білім беру мекемесінің қызметкері келесі ережені сақтауы керек. Тым сәнді киім жағымсыз талғам белгісі. Алайда сонымен қатар бұл ретте заманауи тенденциялардан қалып қоймау керек. Қарапайым сөзбен айтқанда, ұстаздың кәсіби имиджі зардап шекпейтіндей етіп талғаммен киіну керек.
Психологтардың эксперименталды деректеріне сәйкес, сыртқы жағынан тартымды адамдар басқалардың жанашырлығына оңай жетеді. Мұғалімнің негізгі стилі - классика. Бұл стиль келесі қасиеттерді білдіреді: өзіне деген сенімділік пен өзін-өзі бақылау, шешімділік пен психологиялық икемділік, сондай-ақ бедел. Бұл қасиеттер мұғалімге кәсіби тұрғыдан қажет. Классикалық стиль - бұл уақытпен бекітілген стиль, бірақ сәнді элементтерді қосуға болады. Мысалы, классикалық стильдегі киімнің айқын, кейде қатаң формалары бар, бірақ сәнді пропорциялар назардан тыс қалмайды, жаңа текстураның және нақты түсті реңктердің маталары қолданылады. Дегенмен, мұғалім киімі бұдан да үлкен психологиялық жүкті көтереді. Бір жағынан ұқыпты, таза, талғампаз киінген ұстаз шәкіртінің бойына сол қасиеттерді сіңіреді. Екінші жағынан, мұғалімнің киімі сабақ барысында назарын аударып, оқу үдерісіне нұқсан келтіруі мүмкін.
Мұғалім өзінің тартымдылығын баса көрсетпеуі керек. Жұмыста ол өзінің ақыл-ойын, дағдыларын, қабілеттерін көрсетуі керек. Олар сыртқы түрінен маңыздырақ.
Мұғалім мен оқушылардың ынтымақтастығы бағытында кәсіби іс-әрекетінің жемісті болуы үшін мұғалімнің интеллектін, ерік-жігерін, адамгершілік күш-жігерін, ұйымдастырушылық қабілетін жұмылдыруы және оқушылардың адамгершілік, интеллектуалдық және рухани ұстанымдарының құралдарын шебер пайдалануы қажет.
В.В. Бойко имидж құрылымының күрделілігін атап өтеді және келесі компоненттерді қамтитын имиджді тұтастай қарастыруды ұсынады:
1. Тұлғаның дыбыс-бейнелік мәдениеті: сөйлеу қаншалықты сауатты және жағымды, ұстау тәсілі қандай, адамның нені және қалай киінуі, оның шаш үлгісі, т.б. Бірақ сыртқы түрі көпшіліктің немесе белгілі бір адамдар тобының үмітіне сәйкес болуы керек екенін еске түсіреміз.
2. Мінез-құлық стилі, яғни тұлға мінез-құлқының әртүрлі аспектілері: кәсіби, интеллектуалдық, эмоционалдық, моральдық - , коммуникативті, этикалық, эстетикалық.
3. Адамның ішкі философиясы, құндылық жүйесі: оның өмір туралы, атқаратын жұмысы, араласатын адамдары туралы ойы, оның адамгершілік ұстанымдары.
4. Жеке тұлғаның мәртебесі мен талаптарын атап көрсететін атрибуттар: кеңсе жиһазы, автокөлік, үй жануарлары және т.б.
5. Психогигиеналық Мен - бейне : серіктестің тартымды психогигиеналық - бейнесі, яғни адам сыртқы және ішкі тыныш, белсенді, жақсы көңіл-күйі, достық, оптимистік, бейбітшілік [16.292].
Мұғалімнің сыртқы имидж құраушылары:
- мимика,
- дауыс күші мен тембрі,
- костюм,
- қимыл,
- мәнер.
Сыртқы бейненің үйлесімді әсер қалдыруы үшін вербалды және вербалды емес қатынас қажет:
oo Мәнерлі сөйлеу
oo Көндіре білу
oo Стиль мен киім түсінің психологиялық әсерін білу
oo Тұрған тұрысқа, мимикаға және мәнерге көңіл бөлу
oo Шыдамдылық
oo Көргіштік
Қарым-қатынастың вербалды және вербалды емес құралдары имидждің маңызды құрамдас бөліктері болып табылады. Нені және қалай айту, адамды сөзбен баурап, өз ығына қарата алу, ым-ишара, мимика және позаларды қолдану, тіпті мұғалімнің қарапайым отырып, тұруы мен сынып ішінде жүруінің өзі белгілі талаптарға сай бола отырып мұғалім имиджінің белгілі бір бөлігін құрайды. Өзінің кәсіби шеберлігін арттыру үшін мұғалім өзін басқаларға барынша қолайлы жағынан көрсете білуге көңіл бөлуі керек. Адам ақпараттың 35%-ын вербалды (дыбысты) қарым-қатынас арқылы, 65%-ын вербалды емес қарым-қатынас арқылы алатыны дәлелденген [Ray Birdwhistell].
Ы.Алтынсарин мұғалімдер бейнесінің маңызды құрамдас бөлігі - сөз шеберлігі жайында өз хатында баяндайды. Мұғалімнің тақырыпты оқушыға дұрыс меңгерту шеберлігінің білім берудегі маңызы. Бұл туралы ағартушы былай дейді: Оқытушы кіммен істес болып отырғанын еш уақытта да ұмытпауы керек екенін осы арада ескертпей кете алмаймын. Ол балалармен істес болып отыр, егер балалар бірдемені түсінбейтін болса, онда оқытушы оларды кінәлауға тиіс емес, оларға түсіндіре алмай отырған өзін кіналауға тиіс [8].
Мамандық бейнесінің ішкі сәйкестігі - ішкі Мен педагогикалық құрамдас бөліктердің жетекші бөлігі болып саналады. Бейненің мұғалімнің мінез-құлқы мен көзқарасына сәйкес келетін ішкі көзқарастарынан алшақ болмауы да бірдей маңызды. Көбінесе бұл жағдайда қарама қайшылықтар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.