Экотуризм - туризмнің алуан түрлі бағыты
Қазақстан Республикасының ғылым және жоғары білім министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Көптілеуова Шолпан
Экотуризм арқылы дене сапаларын және қимыл-қозғалыс әрекеттерін қалыптастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 6В01406 - Дене шынықтыру және спорт
Қызылорда 2023
Қазақстан Республикасының ғылым және жоғары білім министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Қорғауға жіберілді
ДШ және БӘД кафедрасының
меңгерушісі ___________Бимаханов Т.Д.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Экотуризм арқылы дене сапаларын және қимыл-қозғалыс әрекеттерін қалыптастыру
6В01405 - Дене шынықтыру және спорт мамандығы бойынша
Орындаған ФКС-20-1У оқу тобының студенті: Көптілеуова Шолпан.
Ғылыми жетекші: Қуатбеков Ш. , аға оқытушы
Қызылорда 2023
Бекітемін
ДШ және БӘД кафедрасының меңгерушісі _____________Т.Д. Бимаханов _______________20__ж
Диплом жұмысының орындалуына
ТАПСЫРМА
Студент: Көптілеуова Ш. Академиялық топ: ФКС-20-1У
Тақырып: Экотуризм арқылы дене сапаларын және қимыл-қозғалыс әрекеттерін қалыптастыру .
1. Бастапқы қолданылатын материалдар мен оқулықтардың сипаты
Оқу - әдістемелік, ғылыми - әдістемелік басылымдар. Оқу және ғылыми - әдістемелік ғаламтор сайттары. Мерзімді басылымдар
2. Студенттің қарастыратын сұрақтар тізімі
1 Экотуризмнің теориялық негіздерімен танысу.
2 Экотуризм арқылы дене сапаларын қалыптастыру.
3. Экотуризмнің адам ағзасына әсері.
3. Ұсынылатын әдебиеттер тізімі
___________________________________ ___________________________________ _______
___________________________________ ___________________________________ _______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ _______
___________________________________ ___________________________________ _______
4. Графикалық материалдардың тізімі
5. Диплом жұмысын жазудың күнтізбелік кестесі
№
Жұмыс түрі
Мерзімі
1
Әдебиеттерге шолу жасау, қажетті материалдар жинақтау
09-10. 2022
2
Жоспар жасау
10. 2022
3
Кіріспе
11. 2022
4
Негізгі бөлім
12.2022-02.2023
5
Қорытынды
03.2023
6
Алдын ала қорғау
03.-04.2023
7
Дипломдық жұмысты рәсімдеу
04.2023
6. Диплом жұмысын аяқтау мерзімі _____________
Ғылыми жетекші _________________ Қуатбеков Ш.Н.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1. ЭКОТУРИЗМ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 9
1.1 Экотуризм туралы жалпы мәліметтер. 9
I.2 Экотуризмнің адам ағзасына әсері. 13
1. 3 Экотуризм маршруттарын құрастыру. 16
2. ЭКОТУРИЗМ АРҚЫЛЫ ДЕНЕ САПАЛАРЫН ЖӘНЕ ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫС ӘРЕКЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ. 23
2.1 Экотуризм барысында табиғи күш құралдарын жүзеге асыру. 23
2.2 Күш, төзімділік, жылдамдық ептілік, иілгштікке тәрбиелеу әдістерінің мәні, өлшемі, міндеттері, құралдары және айқындауыш белгілері 30
Күтілетін нәтиже 41
ҚОРЫТЫНДЫ 42
Пайдаланылған әдебиеттер: 46
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстан-Еуразияның кіндігінде орналасқан шығыс пен батыс дәстүрін байланыстырушы мемлекет. Елдің көнеден келе жатқан тарихы мен спорт саласын,дәстүрін,табиғатын байланыстырады. Бүгінгі таңда Қазақстан туризмнің барлық түрі бойынша танымдық, сауықтық, этникалық, экологиялық басқа да түрлері бойынша қызмет ете алады.
Көне заманнан бері Қазақстан әлемге танылған тарихи мекен. Сол себептен ғажайып қорықтар, емдік су көздері, археологиялық және тарихи ескерткіштер, ежелгі қалалар саяхат пен туризм көздері.
Қазақстандағы алғашқы туристік ұйымдар ХХ ғасырдың 20-30 жылдары пайда болды.Тарихымызға қарап, елімізде туризм саласын жақсы дамытуға болады.Әлем бойынша елімізге туристік бағыт алатын туристер саны өсіп келеді. Қазақстан 50 елдің қатарына қосылу үшін туризмді дамыту қолға ала бастағаны белгілі.Осыған байланысты туризмді қалыптастыру үшін, білікті мамандарды әзірлеу және терең білімін жан-жақты жетілдіру қажет.[1.,28]
Табиғатты өз анамыздай қадірлеу керек.Оны бүлдірмеуіміз қажет. Стастистикалық көрсеткішке көз жіберсек, Қазақстанның табиғи, тарихи,геосаяси орны, туристік нысандарды мүмкіндігінше пайдалануымыз керек. Бұған дәлел, 2002 жылдан бері Республикада 430 туристік ұйымдар, фирмалар мен әр түрлі мекемелер жұмыс істейді.Олардың 6000 адам, оның ішінде 1500 кәсіптік экскурсия жүргізушілер (гидтер) қызмет көрсетеді.Қазақстаннын туристік фирмалары 80-нен астам елмен серіктестік қызмет істейді. Бүгінде Қазақстан елі әлемнің жетекші туристік елдермен әуе қатынасын орнатты.Алматының 25 фирмасы мен 5 облыс орталығы Үндістанға, Туркияға, Біріккен Араб Әмірліктеріне, Пәкістанға, Оңтүстік Кореяға, Грекия мен Польшаға, тағы басқа елдерге баратын әуе рейстерін жолға қойды.
Қазақстанда туризмнің барлық түрлері - танымдық ойын-сауық, дәстүрлі этнологиялық, экологиялық, денсаулық сауықтыру, балалардың жас ерекшеліктеріне қарай сауықтыру орталықтары бар.Осыған сәйкес, спорттық атпен серуендеу, аң аулау, балық аулау, садақ жарысы тағы басқа ойындар жүргізілуде.
Зерттеудің мақсаты: Экотуризм және оның қалыптасу тарихымен танысу, Қызылорданың Экотуристік ресурстарын анықтау,Экотуризм маршрутын құру.
Зерттеудің міндеттері:
- туризм туралы материалдармен танысу;
- Қазақстанның туристік ресурстарын анықтау;
- бәсекеге қабілетті туристік индустрия құру бағдарламаларымен танысу ;
- еліміздің дамуындағы туризмнің перспективалық бағытын анықтау;
Зерттеу жұмысыныі әдіснамалық және теориялық негіздері - Зерттеудің әдіснамалық негіздерін келесі авторлардың негіздері құрайды: Дене тәрбиесі туралы ғылымды дамытуда көрнекті орыс педпгогтары К.Д.Угинский, П.Ф.Лесгафт, И.П.Павлов, А.И.Крестовников.
Зерттеу нәтижелері - Қазақстанның экотуризмін дамыту арқылы, әлемдік туристік нарық жүйесіне кіруіне ықпал етіп, мемлекет экономикасының шикізаттық емес секторы ішіндегі кірісті саласына айналуға мүмкіндігі бар, дамыған бәсекеге қабілетті туристік индустрияны құруды қарастыру.
Зерттеудің көкейкестілігі - Өсіп келе жатқан жас ұрпаққа терең біліммен бірге өзінің атақонысының табиғатын, өзен, көлін, тауы мен ұлы даланы танып білуде экотуризмнің атқарар рөлі ерекше. Табиғат - ананы жақсы білген баланың бойында еліне, ұлтына,жеріне деген сүйіспеншілік қалыптасып, отаншылдық рухы жоғары болады. Осыны басшылыққа ала отырып тағылым алар бастама негізі - ұлттық экотуризм ерекшелігін белгілеу мақсаты қарастырылды..
Қазақстанның басқа елдермен туризм орталығына айналуына осындай жағдайлар мен мүмкіндіктер қарастырылуда. Бәсекеге қабілетті туристік мүмкіндіктер жасалған. Бүгінде дүниежүзі бойынша туризмнен түсетін табыс мұнайдан түсетін табыстан кейін екінші орын алды. Қазақстанның табиғи, тарихи, геосаяси орны туристік саяхат жасауына мүмкіндік алды.
Туризмнің дамуына бағытталған саяси саласына тоқталайық.
Қазақстан туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жасады. Негізгі мақсаты - түрлі туристік қызметтерде қазақстандық және шетелдік азаматтардың сұраныстарын қанағаттандыру үшін туристік нысандарды ұлттық заманауи үлгіде жасау. Қазақстанның беделін қалыптастыру және әлемдіу стандарттарға сәйкес қамтамасыз ету бағытталған.
Ұлы Жібек жолының бойындағы Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан мен Отырар аудандары туристер қатарын арттырады. Сонымен қоса, Қожа Ахмед Йассауи кесенесі,Қапшағай су қоймасының жағалауына демалыс орнын салу жоспарланған. Соған сәйкес, Қапшағай қаласының жалпы аумағы 11000 гектар жерге Жаңа Іле атты туристік орталық салынды. Қазіргі таңда Қапшағай өңіріне барып, шетелдік туристер де демалып, саяхат жасауда. Осындай туристер Қазақстанның кең байтақ даласын бүкіл әлемге танытып келеді.
Жалпы туризм дегеніміз - жұмысқы, тұрғылықты мекен - жайды ауыстыруға қатысы жоқ, адамның қолы бос уақытын жасайтын сапарлары мен саяхаттары қызметін көрсететін сферасы.
Халықаралық турризнің функцияларына бірнеше мәселелер кіреді. Бұл функциялар әлеуметтік сипатымен ерекшеленеді. Туризм жеке және топтық болып бөлінеді. Жеке бір адамның немесе бір жанұяның өздерінің жеке жоспары бойынша саяхатын жеке туризм дейді. Ал, бір топ адамның саяхатын топтық туризм деп атайды.
Топтық туризм-қатысушылардың тілек талаптарына сәйкес ұйымдастырылады. Бұл турлар археологиялық, мәдени өнер және тарихи болуы мүмкін.
Жаяу туризм-күрделі емес таулы және жазық жерлерде өткізілетін туристік жорықтар. Бұл топтар арасында ең көп тараған белсенді туризм түрі болып есептеледі. Олар арнайы көлікті қажет етпейді. Кез-келген ауданда, туған өлкеде және демалыс күндерінде өткізуге болады. Жаяу туризмді спорттық туризмнің бір түрі болып табылады. Маршрутты ең алдымен топтағы әрбір қатысушының нақты тәжірибесіне, жорыққа сай келетін жабдықтарына, жорық алдындағы жаттығулар өткізу мүмкіндігін қарап, таңдап алады. Әсіресе, маршруттың қиын асулары мен тасқынды өзен суларына, тасты аймақтарына, қоныстарына орай бағыттарына орай жоспарлар құрып алады.
Жаяу туризм артықшылықтары:
Әдемілікке, тазалыққа және табиғатқа бой алдырып алу керек.
Жеке адами қасиеттердің өсу мүмкіншілігі
Ұмытылмастай көңіл-күй мен достар.
Су туризм-жорыққа шыққан адамнан көп төзімділікті қажет етпейді. Бірақ, саяхатшылардың жүзе білетін қайықты дұрыс бағыттап ескек есе алатын болуы міндетті. Қайықты бастапқы орнына апарып қою немесе ағаштарды байланыстырып қою қажет. Сумен саяхат жасау үшін өзіңмен бірге көп жүк алуға мүмкіндік береді.
Су туризмі-жорыққа шыққан адамнан көп төзімділікті қажет етпейді, бірақ саяхатшылардың жүзе білетін қайықты дұрыс бағыттап, ескек есе алатын болуы міндетті. Қайықты бастапқы орнына апарып қою немесе ағаштарды байланыстырып, жүзуге дайындау тәрізді жұмыстар су саяхатының дамуын біршама шектейтіндей. Сумен саяхат өзіңмен бірге көп жүк алуға мүмкіндік береді, дене жүгін азайтады. Қандайда болмасын туристік саяхаттың ең алдымен терминдерін біліп алған жөн. Саяхат жасар алдында ізденгеніміз абзал. Осыған сәйкес туризам мен туристік терминдерге кіріспе тоқталғам келіп отыр.
Туризм және турист терминдері әдебиеттерде ХІХ ғасырда пайда болған.Туризм термині-француздың tour сөзінен шыққан саяхат деген мағынаны білдіреді.Туризм көмегімен табиғаттың қорғанысының проблемасын шешу нәтижесінде экологиялық туризмнен қысқартылып алынған экотуризм сөз тіркесі пайда болды.
Экотуризм бұл туризмнің жаңа шыққан түрлерінің бірі. Бұл еліміздің негізгі саласына, яғни, пайда көзіне айналды.Бағыттардың ішінде маңыздылығы жағынан ерекше түрі - экологиялық туризм. Соңғы жылдары әлемнің көптеген мемлекеттерінде шаруашылықтың нашарлауының себептерінен шыққан экологиялық жағдай болып отыр. Экологиялық жағдайдың болдырмау салаларын зерттеу мақсатында басқа елдермен туристік саяхат жасайды. Басты ерекшелігі - жер шарындағы экологиялық жағдайдың күрт нашарлауы мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар, экологиялық орталықтар, туристік фирмалар қоршаған ортаға зиян келтіруіне төтеп беру жолдарын іздейді. Осы проблемаларды шешу үшін, экологиялық туризм ұғымы кеңінен пайдалануда.
Қазіргі уақытта экологиялық басты мақсаты анықталды. Мысалы, табиғатпен бірігу, оның маңызын ұғыну және қорғау қажеттілігін түсіну керек. Сондықтан туризмді адамзаттың ашық ортада биімделуі қажет. Сонымен қатар, оың көркемдік, экзотикалық, қайталанбас табиғат құбылыстарымен объектілер арасында тығыз байланыс жасау керек. Адамның ғылыми қажеттіліктерін жан-жақты зерттеуден өткізген жөн.
ЭКОТУРИЗМ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Экотуризм туралы жалпы мәліметтер.
Туризм және турист терминдері әдебиеттерде 19ғасырда пайда болған.Туризм термині француздың tour сөзінен шыққан,яғни саяхат деген мағынаны білдіреді.Туризм көмегімен табиғаттың қорғанысының проблемасын шешу нәтижесінде экологиялық туризмнен қысқартылып алынған экотуризм сөз тіркесі пайда болды. Экотуризм бұл туризмнің жаңа шыққан түрлерінің бірі. Туризм, өзінің бағыттарымен, соңғы жылдары әлемнің көптеген мемлекеттерінің шаруашылығының негізгі саласына яғни пайда көзіне айналды. Ал бағыттарының ішінде өзін айқын көрсетіп, маңыздылығы жағынан алдыңғы қатарда тұрған ерекше түрі - экологиялық туризм. Экологиялық туризмнің пайда болу себептері көп, бірақ ең бастылары ол әлемнің жалпы экологиялық жағдайының күннен күнге нашарлауы яғни бүлінуі және техникалық прогресс пен урбанизациядан шаршаған адам баласының табиғатқа яғни таза ауамен демалып нерв жүйке салмағынан құтылуға ұмтылуы.Туризмнің бұл түрінің пайда болуының басты ерекшелігі, ол осы экологиялық туризмнің тұрақты даму концепциясының арқасында әлемдегі табиғи ортаны қорғауға кететін шығын мөлшерінің бірнеше есе азаюы. Жер шарындағы экологиялық жағдайдың күрт нашарлауы мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар экологиялық орталықтар, туристтік фирмалар қоғамға қоршаған ортаға зиян келтіруіне төтеп беру жолдарын ізейді. Сонымен қатар жануарлар әлемін қорғау проблемасы туындайды. Осы проблемалардың шешу жолдарын біріктіретін экологиялық туризм болды. Экологиялық туризм ұғымы жер шарының адам аяғы баспаған, әрі пайдаланылмаған жерлерімен саяхат жасауды ғана білдірмейді. Қазіргі уақытта бұл ұғым кең ауқымды қамтиды. Ол экологиялық туризмнің басты мақсатымен анықталады. Мысалы: табиғатпен бірігу, оның түпкілікті маңызын ұғыну және қорғау қажеттілігін түсіну. Сондықтан туризмді адамзаттың ашық ортада болуымен сипаттауға болады. Сонымен қатар оның көркемдік, экзотикалық, қайталанбас табиғат құбылыстары мен объектілер арасындағы тығыз байланысты білдіретін, адамның ғылыми аймақтанушылық қажеттіліктерін қанағаттандыруын білдіруге болатынын айта кетуіміз керек.
Экотуризмнің мақсаты-негізгі мақсаты мыналар болып табылады:
- экологиялық білім, табиғатпен өзара қарым-қатынас мәдениетін арттыру, табиғи ортада этикалық нормаларды жасау, табиғаттың және оның жеке элементтерінің тағдыры үшін жеке жауаптылық сезіміне тәрбиелеу;
- адамның рухани және физикалық күштерін қалпына келтіру, табиғи жағдайдағы табиғи ортада толыққанды демалысты қамтамасыз ету.
Әлемдік тәжірибеде экологиялық туризм ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда (ЕҚТА) айрықша іске асырылады.
Экологиялық туризмді жоғары табыс көзі ретінде және экономиканың экологиялық қауіпсіз саласы ретінде қараса және дамытса Қазақстанды дамытудың маңызды элементі болуы мүмкін.
Экотуризмнің ерекшеліктері
Туризмнің кез-келген бағыты сияқты, экотуризмнің де өзіндік ерекшеліктері бар. Олар не?
Экологиялық туризм адамдарды қоршаған ортаға қамқорлық жасауға үйретеді, адамның табиғатқа теріс әсерін азайтады, ашық ауада демалуды танымал етеді.
Экотуризм-туризмнің алуан түрлі бағыты. Ол тіпті ең қатал адамдарды таң қалдыра алады. Қазақстанда бұл бағыт енді ғана дами бастаса да, оны еліміздің көптеген бөліктерінде тамашалауға болады. Экотуризм-бұл сіз тек жан мен денеңізбен демалып қана қоймай, табиғатымызға көмектесіп, экологиялық жағдайды жақсартатын жағдай.
Экотуризмнің негізгі принциптері
Табиғатқа саяхат және мұндай саяхаттардың негізгі мазмұны-жабайы табиғатпен, жергілікті әдет-ғұрыптар мен мәдениеттермен танысу.
Экологиялық және әлеуметтік-мәдени сипаттағы жағымсыз салдарларды азайту, ортаның экологиялық тұрақтылығын сақтау.
Табиғатты және жергілікті әлеуметтік-мәдени ортаны қорғауға жәрдемдесу.
Жергілікті тұрғындардың қатысуы және олардың туристік қызметтен кіріс алуы, бұл олар үшін табиғатты қорғауға экономикалық ынталандыру тудырады.
Экономикалық тиімділік және баратын өңірлердің тұрақты дамуына үлес қосу.
Экотуризм түрлеріне келетін болсақ, туризмнің түрлері əр алуан белгілері бойынша классификацияланған.
Ұйымдастыру жағына қарай туризм: а) ұйымдастырылған (жоспарлы); б) əуесқой (өз жоспары бойынша); в) ұйымдастырылмаған (жабайы) болып бөлінеді. Турфирмалар ұсынатын сапарларды ұйымдастырылған туризм деп атайды, себебі ұйымдастырылған туристер алдын ала белгіленген мезгіл менмаршрут бойынша турларды сатып алады.
Ұйымдастырылмағаннан айырмашылығы - əуесқой жəне жабайы туристер өздерінің саяхатын өзінше ұйымдастырады. Əуесқой туристердің жабайы туристерден айырмашылықтары болады. Əуесқой туристер туристік ұйымдармен байланысты жұмыс істейді. Жабайы туристер турфирмасыз, туристік ұйымдарсыз саяхаттайды.
Туризм жеке жəне топтық болып бөлінеді. Жеке бір адамның немесе бір жанұяның (бес адамға дейін) өздерінің жеке жоспары бойынша саяхатын жеке туризм дейді, бір топ адамның саяхатын (6-7 адамнан бастап) топтық туризм деп атайды. Топтық туризм, əдетте, қатысушылардың тілек-талаптарына сəйкес ұйымдастырылады. Бұл турлар архео-логиялық, мəдени-өнер жəне тарихи болуы мүмкін.
Ал жалпылама туризм түрлеріне келетін болсақ, олар:
Жаяу туризм - күрделі емес таулы және жазық жерлерде өткізілетін туристік жорықтар. Халықтық топтар арасында ең көп тараған белсенді туризм түрі болып есептеледі: арнайы көлікті қажет етпейді, кез- келген аумақ бойынша жорықтар ұйымдастыруға болады. Қарапайым жаяу жорықтар кез келген ауданда (туған өлкеде) отпуск және демалыс күндерінде өткізілуі мүмкін. Жаяу туризм - спорттық туризмнің бір түрі болып табылады. Оның негізгі мақсаты ретінде маршрут бойынша белгілі бір аймақтан өту болып табылады.
Маршрутты ең алдымен топтағы әрбір қатысушының күші мен нақты тәжірибесіне, жорыққа сай келетін жабдықтардың болуы және жорық алдында жаттығулар өткізу мүмкіндігіне негізделіп таңдалуы қажет.Әсіресе маршруттың қиын әр түрлі бөліктерін (асулар,тасты және тасқын қаупі бар,өзендер арқылы асулар,үлкен биіктіктегі орындар, азимутты,қоныстанылмаған,қиын бағыт алынатын) бөліп көрсету және оларды жеңіп өтудің толық жоспарын құру керек.
Жаяу туризм артықшылықтары:
- Жаяу туризм - бұл әдемілікке, тазалыққа және бастапқы күйдегі табиғатқа бой алдыру болып табылады.
- Жаяу туризм - бұл жеке адами қасиеттердің өсу мүмкіншілігі.
- Жаяу туризм - ұмытылмастай көңіл-күй мен жақсы достар.
Келесі бұл су туризмі
Су туризмі-жорыққа шыққан адамнан көп төзімділікті қажет етпейді, бірақ саяхатшылардың жүзе білетін қайықты дұрыс бағыттап, ескек есе алатын болуы міндетті. Қайықты бастапқы орнына апарып қою немесе ағаштарды байланыстырып, жүзуге дайындау тәрізді жұмыстар су саяхатының дамуын біршама шектейтіндей. Сумен саяхат өзіңмен бірге көп жүк алуға мүмкіндік береді, дене жүгін азайтады, саяхатшы дүниетанымын тарылтып, өзен жағалауларымен тұйықтайды.Сумен күндіз саяхат жасағанда ең бастысы ағыс жылдамдығына өзен бойындағы қатты жыныстар шоғырымен өзен қайранының терең, таяздығына байланысты 0 шақырымнан 80 шақырымға дейінгі қашықтыққа бара аласыз. Біздің елімізде кездесетін көптеген өзен бойындағы қатты жыныстар шоғырының күрделі де қауіпті болатыны мәлім, олар жағаларды жиі жағалап жүруге, қайықтарды сүйреп, жүктерді тасымалдауға мәжбүр етеді.
Тау туризмі - биік, күрделі таулы жерлерде өткізілетін жорықтар болып бөлінеді. Тау рельефінің элементтері тау жорықтарында қозғалысқа едәуір кедергілер келтіріп отыратын сәттері кездеседі. Бұны тау жорығының табиғи кедергілері деп атайды.Тау туризмімен айналысу үшін таулардың физика-географиялық ерекшеліктерін жақын біліу керек.Тау рельефінің элементтерінен қалыптасатын табиғи кедергілерден өту және қорғану тәсілі тау жорықтарының техникасы және тактикасы деп аталады.
Тау туризмінің бағыттары. Таулы туризмде екі негізгі бағытты бөліп көрсетуге болады: альпинизм мен спелеотуризм. Екі бағытта қазіргі таңда өз адамдарын табуда. Таулы туризм өзіне еліктіреді, өйткені альпинистер мен тәжірибелі туристердің айтулары бойынша, тауға бір рет шықсаң, қайта-қайта оралғың келіп тұрады.
Емдік-сауықтыру туризмі-Дамушы еліміз емдік-сауықтыру туризмі үшін ерекше жер. Себебі, еліміз тек қана емдік табиғи ресурстармен ғана бай емес, сонымен бірге, табиғи өңірлерде орналасқан заманауи шипажайларымен де танымал. Емдік-сауықтыру туризмі Қазақстанның барлық территориясына таралған, сондықтан, сіз елдің қай жерінде болсаңыз да, емделумен демалысты қатар қолдана аласыз. Емдік курорттар түрлі ауруларға ем болатын минералды су, бұғы мүйізімен емдеу, емдік климат және т.б. түрлі емдеу қызметтерін ұсынады.
Этнотуризм - Қазақстандағы елдің бай тарихи өткені мен қазақ халқының мәдениетінің өзіндігіне қызығатын адамдарды тартатын туризмнің бір түрі. Қазақстанның қай аймағында болмасын жолаушылар қазақ этносына тән салт-дәстүрмен, шығармашылық ерекшелікпен танысып, елдің мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігін зерттей алады.
Тау шаңғысы туризмі-Белсенді туризмнің ең күрделі түрлерінің бірі - шаңғы туризмі. Ол елімізде жыл өткен сайын кең қанат жайып, дамып келеді. Шаңғы және таулы аймақтағы шаңғы тебу тәсілін жіті меңгеру қажеттігі, жұқа, қалың қарларда жүрудің қиындығы кейбір қауіптің бары (температураның төмендігі, боран және т.б.) саяхатқа қатысушыларға дене тәрбиесі мәдениеті талаптарын арттыруды жүктейді. Шаңғымен саяхат жорығы кей қиындықтарға қарамастан өзінің қайталанбас тамашалығымен есте қалып, оған қатысушылардың дене құрылысын шынықтыруда зор маңызға ие болады .Шаңғы туризмі қыс кезінде,белгілі бір қар жамылғысының қалыңдығына байланысты өткізілетін,өзіндік ерекшеліктеріне байланысты құрал-жабдықтары ( примус,пеш,шаңғы т.б.) және қонақ жайлары (бивуак,қар үйшіктері,тұрғын мекен жайлар т.б.) бар жорықтарға байланысты жұмыстар тобы.Климаттың,ауа-райының әр түрлі жағдайында жорықтар өткізіледі. Шаңғы туризмі бойынша жорықтар жазық жерлерде және таулы аудандарда қар жамылғысы тұрақты аймақтарда таралған.
Шаңғы жорығын ұйымдастыру
Шаңғы жорықтарын ұйымдастырғанда топты екіге бөледі.
1. Енді үйренушілер тобы;
2. Шаңғыны толық меңгерген адамдар;
Бірінші топ үшін шаңғы түрлері ерекшелік қолдану тәсілдері кедергілерден өту таулы аймаққа арналған түрі болады. Шаңғышылардың аяқты бекіту орындары әр түрлі болып келеді:арнайы ботинкалармен шығатын шаңғылар,тек бекіту орны бар шаңғылар бар.Шаңғы жорықтарының танымдық ерекшелігі сол,ол кез-келген жастағы адамдарға ұйымдастырылуы мүмкін.Шаңғымен тауда сырғанау шипажайлары Шығыс Қазақстанның туристік салаларының өтімді түрлерінің бірі. Оларға Глубокое ауданындағы "Нұр Тау" курорты, Алтай Альпісі демалыс орталығы, Риддер қаласы маңайындағы Эдельвейс, Star dust, Зырян ауданындағы Орел, Өскемен қаласы маңындағы 9-шы шақырым базалары жатады. Тау шаңғысы базалары төңірегін аралас орман - қарағай, самырсын, үйеңкі, қайың, көк терек көмкерген экологиялық таза жерлерге орналасқан. Бұл жерлер кәнігі шаңғышылар мен сноубордшылар, сондай-ақ әуесқойлар үшін қысқы белсенді демалысты ұйымдастырушылар үшін тамаша орын. Сонымен көріп отырсыздар, Шығыс Қазақстанның туризмді дамыту үшін орасан зор мүмкіндіктері бар. Туристік бағыттардың кең ауқымы, оның ішінде тұмса табиғат аясына тек жаяу ғана емес, сонымен қатар салт атты саяхаттар жасауға, әр түрлі тау өзендерінің бойымен сал ағызуға, альпинизммен айналысуға, тау шаңғысымен сырғанауға, аңға шығып, балық аулауды қызықтауға мүмкіндік береді.
Экотуризмнің адам ағзасына әсері.
Біздің ата бабаларымыз 100 мыңдаған жылдар бойы кең жазира далада емін еркін өмір сүрген ,ал біз көбісіміз өкінішке қарай заманауй қалаларды мекендеп төрт қабырғаға қамалып қалдық, біздің қазіргі санамыз ағзамыз бен әлеуметтік түйсігіміз мүлдем басқа жағдайда қалыптасқан сол себепті қазіргі кезде қала өмірінің қарбалас тіршілігінен тез шаршаймыз. Сол үшін қала өмірінен бір сәтке алшақ шығып, арасында таулы аймақтарға барып, таза ауада табиғатпен тілдесіп, жақындарымызбен уақыт өткізуіміз керек. Біздің елімізде экологиялық туризмді дамытудың мүмкіндігі зор. Себебі Қазақстанның табиғи әлеуеті оған толық жетеді. Және де, біз туризмнің адам организмне оң әсерін тигізетінін ұмытпауымыз керек. Мысалы айта кетсем:
1. Жаяу жүру - жүрек, қан тамырлары жұмысының қалыпқа түсуіне өте пайдалы. Сол арқылы қан бүкіл ағзаға тарап, қан айналысы жақсарады.
2. Денедегі барлық органдар қимыл-қозғалысқа түсетіндіктен, ішкі құрылысымызға өзінше бір массаж сияқты әсер етеді. Яғни аяқтың, т.б. органдардың бұлшық еттерінің жұмысы жақсарады.
3. Өкпеге пайдасы мол, тыныс алу жолдары кеңейеді. Ең бастысы, таза ауамен демаласыз. Таза ауадан кейін тамаққа тәбетіңіз артады. Және керісінше тамақты көп ішіп қойсаңыз, жаяу жүру тамақтың сіңірілуі мен артық салмақ қоспауға, артық салмақтан арылуға көмектеседі.
4. Туризмнің Адам терісінің жақсаруына әсері мол. Өйткені таза ауада адам терісі оттегімен толығып, токсиндерден тазарады. Сондай-ақ адамды стресстен арылтады, жүйке жүйесін тыныштандырады.
5. Жалпы, ғалымдардың айтуынша, түрлі массаж кабинеттері мен тренажер залдарына барғаннан гөрі жаяу жүру әлдеқайда пайдалы екен. Ал көпқабатты үйде тұратындар үшін баспалдақпен көтеріліп-түсудің өзі - жаттығу деп ойлаймын.Бір өкініштісі, осының бәрін, жалпы жаяу жүрудің пайдасын бәріміз білеміз. Бірақ іс жүзінде орындай бермейміз.
Жаяу жүру - өзіңізді бір қалыпта ұстаудың қарапайым жолы. Кейбір спорттың түрі адамдарға кері әсерін тигізуі мүмкін. Ал жаяу жүрудің ешқандай зияны жоқ. Керісінше оның адам денсаулығына пайдалы тұстары өте көп.
1. Салмағыңызды бір қалыпта ұстауға көмектеседіАустралиялық ғалымдар 2013 жылы зерттеу жұмысын жүргізді. Олар 822 адамның салмағын өлшеп, әр қатысушының 4 жылдың ішінде 1 килограмм 400 грамм қосқанын анықтады. Жұмысқа көлікпен барғандардан, жаяу барған адамдардың салмағы 900 граммға кем екені мәлім болды.
2. Қаныңыздағы қант мөлшерін реттейдіЖаяу жүрудің арқасында қаныңыздағы қант мөлшерін реттеуге болады. Diabetes Care журанлында жарияланған ғалымдардың зерттеуі бойынша, тамақтан кейінгі 15 минуттық серуен қандағы қант мөлшерін реттеуге көмектеседі.
3. Көңіл-күйіңізді көтереді. Америкалық психолог Роберт Тайер "10 минут жаяу жүрсеңіз, 2 сағат көңіл-күйіңіз көтеріңкі жүреді", - дейді.
4. Есте сақтау қабілетіңізді арттырады. Аптасына 3 рет 40 минуттан жаяу жүретін жандардың есте сақтау қабілеті 2%-ға жақсарады.
5. Жаяу жүру жүрек ауруларының алдын алады.Күніне кем дегенде 15 минут жаяу жүрген адам жүрек ауруларының алдын алады.
6. Қатерлі ісіктің кейбір түрінен сақтайды. Жаяу жүру зат алмасу процесін жақсартып, иммунитетіңізді көтереді. Америкалық онкологиялық орталық күніне 1 сағат жаяу жүрген әйелдердің сүт безі қатерлі ісігіне қарсы күресуге қауқары бар екенін айтады.Қоршаған ортасы лас, суы лаң, ағашы улы табиғаттың адамға да зияны көп екені айтпаса да белгілі. Сондықтан табиғатты аялау, оған қамқорлық таныту жер бетіне келген кез келген жұмырбасты пенденің парызы мен борышы деп ойлаймын. Халқымыз топыраққа шыққан жасыл шөптің өзін жұлуға тыйым салған. Өйткені шөп - таудың көркі, малдың жемі. Оны жұлу өзіңнің тамырыңа балта шабумен бірдей.
Табиғат - адамзаттың анасы. Дүниеге есігін ашқан сәбиге бар ризығы мен несібесін тосатын ана сынды табиғат та буыны қатаймаған адам баласына бар болмысын беріп, береке сыйлайды. Ырысымен бөліседі. Бала шақтан өтіп, ержеткен шақта анамызға қалай қамқорлық қылғанымыз сынды табиғат анаға да солай қамқорлық қылуымыз қажет. Ананың ашуы мен қаһары қашанда ауыр. Табиғат-ананың да қаһары адамзатқа жеңіл болмас. Бұлақтың сылдыры мен таудың жаңғырығын, қамыстың сыбдыры мен қайыңның күбірін естіген жан еріксіз тебіренеді. Тыныштық табады. Асқар тауға шығып та, сар жазыққа көз жүгіртіп те тыныштық табасыз. Табиғатты аялаған сайын адамның да жаны аяулы болады. Жаны таза, ниеті кіршіксіз жаратылысқа айналады.Туристік бағыттар бізді таза ауаға шығарады. Ғалымдар ұзақ уақыт бойы таза ауа шаршауды тез және тиімді жеңілдететін теріс иондарға өте бай екенін анықтады.Туристік саяхат-бұл қозғалыс, физикалық белсенділік, адам ағзасына ең пайдалы әсер етеді. Екіншіден, орманның тыныштығы, өрістердің кеңдігі, орманның хош иісі мен түстері - туған табиғаттың барлық әсемдігі, күнделікті істер мен алаңдаушылықтарды ұмытып, жүйке жүйесін босатады. Сонымен, туризм руханиятсыз, эмоционалды кедейліксіз және әртүрлі құқық бұзушылықтарсыз алдын-алу болып табылады
Күшті иммундық жүйе-кез-келген адамның арманы. Саяхат кезінде көптеген жаңа бактериялармен танысу орын алады. Медициналық сарапшылардың пікірінше, олармен елеусіз және елеусіз қақтығыстар бүкіл денені, атап айтқанда денені және ішектерді қатайтады. Жеке гигиена ережелерін бұзу немесе жуылмаған жемістер мен көкөністерді жеу қажет емес. Есте сақтаңыз! Саяхат иммунитетті күшейтеді.
Саяхат-бұл қозғалыс, ал қозғалыс - бұл өмір Туристер-эмоционалды ашық адамдар болып келеді. Стандартты емес жағдайларға тап болғанда, жаңа дәстүрлермен және адамдармен кездескенде, ми мол тамақ пен үздіксіз жұмыс алады. Ешқандай дәрі-дәрмектер жарқын, ұмытылмас әсерлердің нәтижелерін алмастыра алмайды. Жүректің денсаулығы үшін туризмнің кез-келген түрімен айналысқан жөн. Кез-келген тур күнделікті өмірден және күнделікті өмірден шығуға ғана емес, сонымен қатар денені оң эмоциялармен толтыратын стресс, шиеленіс, алаңдаушылық деңгейін айтарлықтай төмендетеді.Саяхатқа шығу үшін демалысты күтпеңіз. Сіз демалыс күндері дене шынықтырумен айналыса аласыз және ауа-райына қарамастан мұны істеуіңіз керек. Осылайша шыңдау ағзаның өзін міндетті түрде көрсетеді. Туризммен айналысатын адамдардың психикалық жағдайының жақсарғанын атап өткен жөн. Ондай адамдарда жинақылық, тиянақтылық, төзімділік және сенімділік байқалады.Сондай-ақ суық кунде,яғни, қыс мезгілінде туристік жорыққа аттанған әлде-қайда адамға пайдалы болады.Қысқы туризмнің үлкен артықшылықтары бар, олардың негізгілері: Адамды белсенді қозғалуға мәжбүр ететін суық; Құрамында көп қоректік заттар бар аязды ауа; Шаң мен түрлі жағымсыз қоспалардың болмауы. Қазіргі уақытта медицина ғалымдары туризмнің әсерін, сондай-ақ оны медициналық тәжірибе ретінде қолдануды зерттеуге байсалды түрде жүгінді. Саяхатқа шыққанда алдын-ала қажетті мамандарға барыңыз. Саяхаттаңыз және сау болыңыз.
Туризм денсаулық проблемалары бар адамдарды сауықтыру және оңалту құралы ретінде қарастырып көрсек,туризм денсаулық проблемалары бар адамдар үшін рекреация мен оңалтудың бірегей құралы болып табылады, өйткені оның функциялары оңалту міндеттеріне сәйкес келеді, оңалту процесіне белсенді қатысқан жағдайда бейімдеу мен өзін-өзі баптаудың әртүрлі тетіктерін қамтиды, өмір сүру ұзақтығын арттырады.Туризмді оңалту құралдарының бірі ретінде қарастыруға не мүмкіндік береді?
Біріншіден, туризм-бұл қозғалыс белсенділігі. Қозғалыс өмірдің алғашқы минуттарынан бастап адамның дамуында үлкен маңызға ие екені белгілі. Дененің әртүрлі бөліктерінің қозғалысы, жалпы дене, кеңістіктегі қозғалыс өмір бойы дененің физикалық және психофизиологиялық қасиеттерін дамытудың қажетті факторы болып табылады. Созылмалы аурулар, мүгедектік, жасқа байланысты өзгерістер, әдетте, мотор белсенділігінің төмендеуіне әкеледі, осылайша дененің психикалық және физикалық тұрақтылығының төмендеуіне ықпал етеді. Туризм үлкен ӘЖ-ге ие
Екіншіден, туризм толыққанды қарым-қатынас ортасын жасайды, онда проблемалары бар адам әртүрлі адамдармен өзара әрекеттеседі, әлеуметтік байланыстар орнатады және әртүрлі әлеуметтік рөлдерді орындай алады. Туризм абырой, кемшілік сезімін жояды, қарттар мен мүгедектерді қоғамға біріктіреді. Спорт және туризм сенімді және тиімді өмірлік қолдау алуға көмектесетін тәуелсіз және әр түрлі байланыстар орнатуға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, туризмнің репродуктивті функциясы өндірістік және күнделікті тұрмыстық міндеттерді орындау кезінде жұмсалған күштерді қалпына келтіруге бағытталған. Туризм адамның психикалық ресурстарын қалпына келтіруге көмектеседі. Сонымен қатар, демалыс белсенді, соның ішінде күнделікті өмір мен жұмыстың монотондылығынан алшақтауға, әлемді кеңірек білуге, әртүрлі дәстүрлермен, әдет-ғұрыптармен, жаңа адамдармен танысуға, бұрын белгісіз табиғи құбылыстарды білуге көмектесетін түрлі ойын-сауықтарды қамтиды.
Экотуризм маршруттарын құрастыру.
Туристік маршрут (немістің marschrute деген сез мағынасында), туристер жүріп өтетін бағытты күні бұрын жоспарлау арқылы тарихи орындар мен мәдениет ошақтарын аралап танысуға бағытталған сонымен қоса табиғат ескерткіштерімен танысуға байланысты жол. Бағыт қозғалыстарына қарай- тіке бағыттағы, радиалды және шеңберлі бағыттағы жүрудің әдіс амалдарын (жаяу, шаңғымен жүру,су және с.с) қолданып, өту, автобуста отырып, темір жолдармен және т.б. да көлік түрлерімен жүру. Сонымен бірге қай уақытта, жылдың қай мезгілінде, қанша рет осы жерлермен жүріп өтудің түр сипаттарын, топтасып немесе жекешеленіп етуге болатындығын белгілейді. Туристік маршрут жоспарлы түрде (туристік ұйымдардың жолдамаларымен) және өз беттерімен саяхат жасауға болатындығын анықтайды.
Қазіргі кезде туризмнің, туристік миграцияның 30 - 40 %-ы танымдық бағытта өтуде. Сонымен қатар емдік, спорттық, ағарту бағытында да жүріп жатыр. Бүгінгі таңда туристерді қызықтыратын Қазақстан Республикасының территориясында 9000-нан астам тарихи-табиғи ескерткіштер бар: Қарахан батыр, Айша-бибі, Қожа-Ахмет-Яссауи кесенесі т.б. Оңтүстік облыстардың ішінде Қызылорда облысында да туристік мүмкіндіктер жоғары. Бүгінгі таңда облыста туризм инфраструктурасы 15 қонақ үй, 36 жеке кәсіпкер -- орналастырушылар, 2 сауықтыру орындарымен, 8 балалар сауықтыру -- демалыс лагерлерімен, 8 мұражай және 559 тарихи -- архитектуралық ескерткіштер мен табиғат ресурстарымен қамтылған. Сонымен қоса туристерді жіберуге болатын аймақтар анықталған. Олар: Қармақшы ауданы бойынша Байқоңыр ғарыш айлағы, Қорқыт Ата мемориалдық кешені; Жаңақорған аудыны -- емдік батпақ пен сумен емдеу Жаңақорған санаториі мен Қаратаудағы Қатынқамал, Ақүйік, Бесарық өзендерінің шатқалдары; Шиелі ауданы -- Телікөл көлдер жүйесіндегі Қанқожа көлі, Қарғалы қорғалымы; Қазалы қаласындағы ІХ-ХХ ғ.ғ. тарихи қала құрылыстары, Арал ауданы -- Кіші Арал теңізі, Көкарал бөгеті, Ақлақ су тоспасы, Қамыстыбас (Қамбаш) көлі. Ел басы Н. Ә. Назарбаев өзінің халыққа жолдауы мен Қазақстан-2020 бағдарламасында туризмді дамыту жайлы айтқан болатын. Туризмді дамыта отырып ел экономикасына кіріс келтіретін салаға айналдыру қажет. Ол үшін республикамыздағы туристік мүмкіндіктерді кеңінен пайдалану және туристік инфроқұрылымды халықаралық стандартқа сай жасау. Біздің Сыр өлкесінде табиғаттың көркем жерлеріне саяхат жасап, серуендеу үшін мүмкіндіктер жеткілікті. Ұлы Жібек жолының Қазақстандық бөлігінің немесе Солтүстік Түрік бөлігі деп аталатын жол бөлігінің облыс аумағынан өтуі ерекше мән береді. Қазақстан Республикасының "Ұлы Жібек жолының тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени мұрасын сақтау мен сабақтастыра дамыту, туризм инфрақұрылымын жасау атты мемлекеттік бағдарлама концепциясына сүйене отырып облыстағы тарихи-мәдени мұралардың туристік рекреациялық ресурстарын халықаралық және республикалық маңызы бар ресурстар деп екіге бөлуге болады [1]. Облысымыздың аумағында кездесетін тарихи және мәдени ескерткіштердің көптігі (қырықтан астам қорған-қалалар), жол қатынастарының тораптары, Батыс Европа -- Батыс Қытай, әуе магистральдары, Байқоңыр ғарыш айлағы, Қамыстыбас көлі (жағажай, емдік) т.б. жағдай саяхатшылардың назарын өзіне қызықтырады. 2014 жылдан бастап Қызылорда әуе жолы халықаралық жолға қосылды. Қызылода облысы Республикамыздың басқа аймақтарынан табиғаты, әлеуметтік-экономикалық және тарихи жағдайларымен ерекшеленеді. Бұл өңір физико-географиялық тұрғыдан Тұран ойпатының шегінде, Қаратаудың батыс баурайында, Сырдария өзенінің төменгі ағысында орналасқан. Облыс аумағымен Ұлы Жібек жолының солтүстік тармағы өтіп жатты. Ол арқылы Қытайдың жібегі мен Үндістаннның бағалы тастары Еуропаға, Ұлы Сібір елдеріне жеткізіліп отырды. Қоныстанған аумақтың қолайлығы, өлкенің Қазақстан мемлекеттік құрылымына, туризмді дамытуға үлкен ықпал етеді. Ерте орта ғасырда Сыр өңірінде неше бір ұлы мемлекеттер үстемдік етті. Солардың ішінде экономикасы дамыған Оғыз, Дешті-Қыпшақ мемлекеттері болды. Облыс аумағында Оғыздар тұсындағы Жанкент, Баршынкент, Сауран, Өзгент, Аққорған, Қыпшақ мемлекетінің үлкен сауда-саттық және саяси орталығы болған -- Сығанақ сияқты қалалардың орындары бар [2]. Туристтердің қызылушылығы мен мамандықтарына қарай облыс аумағында тарихи бағыттағы, мәдени-өнер бағытында, эко және этнотуризмді ұйымдастыруға мүмкіншілік мол. Қызылорда облысы аумағында төрт мақсаттағы бағытта туристік маршруттар ұйымдастыруға болады. Оның бірінші бағыты: Қызылорда - Қорқыт - Байқоңыр - Қамбаш көлін жатқызамыз. Бұл маршрут бойынша туристер Сыр өңіріндегі ескі қалалармен, Қорқыт Ата кесенесімен, Байқоңыр ғарыш айлағымен танысып, маршрут соңында Қамбаш көлінің жағажайында болып, сол станциядан поезд арқылы елдеріне қайтады. Екінші бағыт: Қызылорда - Жеті әулие-Сығанақ-Сауран-Түркістан бағыты. Бұл бағытта туристер Облыстың оңтүстік бөлігіндегі ескі қалалармен, тарихи ескерткіштермен, қорғандармен танысады. Үшінші бағыт: Қызылорда облысының тарихи қалалары Ақмешіт-Асанас - Жент-Жанкент. Қармақшы ауданының аумағындағы Жеті асарлар мен Қызылдың ішіндегі ескі қала орындары да жатады. Маршруттың басты мақсаты туристерге Сыр бойының тарихи қалаларымен таныстыру. Төртінші бағыты: Қызылорда қаласының мәдени рекреациялық орындарымен танысу. Қызылорда қаласы 1925 - 1929 жылдар аралығында республика астанасы болған тұста, онда С. Сейфулин, Б. Майлин, І. Жансүгіров сияқты белгілі азаматтар алғашқы қызметтерін бастайды. Мұстафа Шоқай, Темірбек Жүргенов, Ғани Мұратбаев сияқты қазақтың біртуар ұлдары осы Сыр топырағында дүниеге келген. Тұңғыш қазақ театры ашылып, сахнаға М. Әуезовтың Еңлік -- Кебек спектакльі қойылды. Сонымен, Қызылорда өңірінің табиғатының әсем жерлерін, көркем аймақтарына саяхат жасап, серуендеп, демалу немесе тынығу үшін мүмкіндіктер толық жеткілікті десек болады. Бірақ әлі толықтай өз облысымыздың табиғаты мен әлеуметтік-экономикалық және тарихи тұрғыдан болса мән бермегендігіміз болар, ең алдымен біздегі инфрақұрылыс артта қалған. Облыс аумағымен Ұлы Жібек жолының солтүстік тармағы (Батыс Европа -- Батыс Қытай тас жолы) өтіп жатыр. Сол жолмен қазіргі таңда ең болмаса сервистік қызмет көрсету нысандарының санитарлық жағдайы сын көтермейді. Жол бойы жүріп, шаршағанын басатын демалыс орны, немесе қонақ үй, тамақтанатын орындардың тапшылығы. Ал негізінде, Батыс Европа -- Батыс Қытай автобамының бойында, халықаралық стандартқа сай әр-бір 50 км сайын, қызмет көрсету орталықтары (СТО, супермаркет, минимаркет, дәмхана, медпункт, қонақүй, сауна т. б.) болуы тиіс, міндетті. Сонда, біздің облыс аумағы арқылы бұл жолдың ұзындығы 822 км болса, барлығы 16 қызмет көрсету орталықтары салынып, сол жердегі елді мекендердің жүзге тарта халқына жұмыс көзі табылады, облыс қаржысына қаншама ақша түсер еді. Қорыта айтқанда, Қызылорда облысында туристік - экскурсиялық мақсатта пайдаланатын табиғи, тарихи және әлеуметтік-экономикалық рекреациялық ресурстар көп. Тек сол қолда бар байлығымызды, мүмкіндігімізді елдің пайдасына тигізе білу. Бұл туралы көптеген бағдарламаларда бар. Өкініштісі, оның дер кезінде жүзеге аспауында, ондағы көрсетілген іс-шаралар дұрыс қолға алынбай отыруында. Облыс аумағында туристік саланы дамыту үшін төмендегілерді ұсынамыз:
1. Өз мамандарымызды іс-тәжірибеден шет елдерде курстардан өткізу.
2.ЖОО оқытушы-профессор құрамының мамандарын даярлайтын арнайы курстар ашу.
3.Туристік қызмет бағытындағы мамандар даярлау.
4.Облыстық маңызы бар тарихи-мәдени ескерткіш орындарын қайта жөндеуден өткізу.
5.Облыс табиғатын, тарихын, мәдениетін, шаруашылығын т. б. дәріптейтін жарнамалар сайтын ашу.
6.Жарнамалық билбордтарды көбейту.
Егер жоғарыда айтылған ұсыныстар қолға алынса, Қызылорда облысының туризмнің дамуына үлкен үлес қосылған болар едіАлаштың анасына баланған Сыр өңірі адамзат өркениетінің көне ошақтарының бірі. Сыр елі - ұлттың ұясы, қонар қиясы. Небір жаугершілік, зобалаң заманда халқымыз Сырдың бойына келіп жан сақтады, күш біріктіріп жеңісті жолын бастады. Берекелі жерінің асты да, үсті де құт!
Белсенді туристік саяхат тактикасының кезеңдері:
Жорық алдындағы тактикаға 1) маршрутты таңдау; 2) жорықтың график- жоспарын құрастыру; 3) азық-түлік пен құрал-жабдықтар тізімін жасау; 4) өзінің физикалық, техникалық дайындығы мен тәжірибесі бойынша таңдалып алынған маршрут өтуге қабілеті жеткілікті туристер тобы мен оның жетекшісін іріктеп алу.Жорық кезіндегі тактика : 1) жорық жоспары мен бөлек тілімдерінен өту графигін үнемі реттеп, түзетіп отыру; 2) жорық кезінде алдағы нақты жерлерден өту жолын табу; 3) әрбір кесіндіден өтуде топтың қимыл тәсілдерін нақты жоспарлау мен іске асыру; 4) жолдың әрбір кесіндісінде техникалық әдістерді, шаралар мен әрекеттерді таңдау.
Тактикалық әзірлену кезеңдері: Саяхат ауданын таңдау, топ құрамын анықтау, маршрутты әзірлеу, маршрут ауданын зерттеу, маршрутты рәсімдеу мен жасақтау, саяхат қорытындысын жасау.
Саяхат ауданын таңдау: Саяхат ауданын таңдау саяхат мақсатына, қатысушылар мүдделері мен қызығатындығына байланысты.Саяхат ауданын таңдаған кезде жолдарды, жолға қажетті уақытты, саяхат шығындарын, көптеген басқа да факторларды ескеру қажет. Көмекші, кеңес беруші ретінде әртүрлі ақпарат көздері: кітап, БАҚ, карталар, Интернет, осы өңірді аралаған тәжірибелі адамдар болуы мүмкін.
Топ құрамын анықтау: Жас мөлшері, мүдделері, көзқарастары, техникалық, физикалық дайындық дәрежесі жақын болғаны жақсы.Спорттық топ болса, жорықтың күрделілігіне орай қатысушылар мен жетекшісіне қойылатын талаптарға, ережеге сәйкес топ құрамы анықталады.Ереже бойынша, 1-2 күрделілік дәрежесіндегі жаяу, тау, су, велосипед жорықтарының топ құрамы 4 адамнан кем болмауы керек. Шаңғы туризмінің 2 дәрежелік, жаяу, тау, су, велосипед 3 дәрежелік жорықтарының топ құрамы 6 адамнан кем болмауы керек.Топ тым үлкен болса да жорық қиындап кетеді.
Саяхатқа қатысушылар мен жетекшісіне қойылатын талаптар:Топ жетекшісі бұрын осы күрделілік дәрежедегі саяхатқа қатысып, одан бір дәреже төмен жорықты бұрын басқарған болуы тиіс.
Қатысушылардың тәжірибесі жорық күрделілігіне сәйкес болуы керек.
Топ ішіндегі міндеттер: Алдымен міндеттерді тағайындау қажет.Топ жетекшісі топтың дайындығы мен спорттық шынығуын басқарады, маршрут әзірлеу мен оның құжаттары үшін жауап береді, саяхатқа ресми рұқсат алады. Жорықта ол басшы, бұйрықтары екі қайталанбай орындалуы міндет.Жетекшінің орынбасары тәжірибесі бар туристердің арасынан таңдалады. Жетекші шешімдеріне сәйес әрекет орында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Көптілеуова Шолпан
Экотуризм арқылы дене сапаларын және қимыл-қозғалыс әрекеттерін қалыптастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 6В01406 - Дене шынықтыру және спорт
Қызылорда 2023
Қазақстан Республикасының ғылым және жоғары білім министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Қорғауға жіберілді
ДШ және БӘД кафедрасының
меңгерушісі ___________Бимаханов Т.Д.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Экотуризм арқылы дене сапаларын және қимыл-қозғалыс әрекеттерін қалыптастыру
6В01405 - Дене шынықтыру және спорт мамандығы бойынша
Орындаған ФКС-20-1У оқу тобының студенті: Көптілеуова Шолпан.
Ғылыми жетекші: Қуатбеков Ш. , аға оқытушы
Қызылорда 2023
Бекітемін
ДШ және БӘД кафедрасының меңгерушісі _____________Т.Д. Бимаханов _______________20__ж
Диплом жұмысының орындалуына
ТАПСЫРМА
Студент: Көптілеуова Ш. Академиялық топ: ФКС-20-1У
Тақырып: Экотуризм арқылы дене сапаларын және қимыл-қозғалыс әрекеттерін қалыптастыру .
1. Бастапқы қолданылатын материалдар мен оқулықтардың сипаты
Оқу - әдістемелік, ғылыми - әдістемелік басылымдар. Оқу және ғылыми - әдістемелік ғаламтор сайттары. Мерзімді басылымдар
2. Студенттің қарастыратын сұрақтар тізімі
1 Экотуризмнің теориялық негіздерімен танысу.
2 Экотуризм арқылы дене сапаларын қалыптастыру.
3. Экотуризмнің адам ағзасына әсері.
3. Ұсынылатын әдебиеттер тізімі
___________________________________ ___________________________________ _______
___________________________________ ___________________________________ _______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ _______
___________________________________ ___________________________________ _______
4. Графикалық материалдардың тізімі
5. Диплом жұмысын жазудың күнтізбелік кестесі
№
Жұмыс түрі
Мерзімі
1
Әдебиеттерге шолу жасау, қажетті материалдар жинақтау
09-10. 2022
2
Жоспар жасау
10. 2022
3
Кіріспе
11. 2022
4
Негізгі бөлім
12.2022-02.2023
5
Қорытынды
03.2023
6
Алдын ала қорғау
03.-04.2023
7
Дипломдық жұмысты рәсімдеу
04.2023
6. Диплом жұмысын аяқтау мерзімі _____________
Ғылыми жетекші _________________ Қуатбеков Ш.Н.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1. ЭКОТУРИЗМ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 9
1.1 Экотуризм туралы жалпы мәліметтер. 9
I.2 Экотуризмнің адам ағзасына әсері. 13
1. 3 Экотуризм маршруттарын құрастыру. 16
2. ЭКОТУРИЗМ АРҚЫЛЫ ДЕНЕ САПАЛАРЫН ЖӘНЕ ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫС ӘРЕКЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ. 23
2.1 Экотуризм барысында табиғи күш құралдарын жүзеге асыру. 23
2.2 Күш, төзімділік, жылдамдық ептілік, иілгштікке тәрбиелеу әдістерінің мәні, өлшемі, міндеттері, құралдары және айқындауыш белгілері 30
Күтілетін нәтиже 41
ҚОРЫТЫНДЫ 42
Пайдаланылған әдебиеттер: 46
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстан-Еуразияның кіндігінде орналасқан шығыс пен батыс дәстүрін байланыстырушы мемлекет. Елдің көнеден келе жатқан тарихы мен спорт саласын,дәстүрін,табиғатын байланыстырады. Бүгінгі таңда Қазақстан туризмнің барлық түрі бойынша танымдық, сауықтық, этникалық, экологиялық басқа да түрлері бойынша қызмет ете алады.
Көне заманнан бері Қазақстан әлемге танылған тарихи мекен. Сол себептен ғажайып қорықтар, емдік су көздері, археологиялық және тарихи ескерткіштер, ежелгі қалалар саяхат пен туризм көздері.
Қазақстандағы алғашқы туристік ұйымдар ХХ ғасырдың 20-30 жылдары пайда болды.Тарихымызға қарап, елімізде туризм саласын жақсы дамытуға болады.Әлем бойынша елімізге туристік бағыт алатын туристер саны өсіп келеді. Қазақстан 50 елдің қатарына қосылу үшін туризмді дамыту қолға ала бастағаны белгілі.Осыған байланысты туризмді қалыптастыру үшін, білікті мамандарды әзірлеу және терең білімін жан-жақты жетілдіру қажет.[1.,28]
Табиғатты өз анамыздай қадірлеу керек.Оны бүлдірмеуіміз қажет. Стастистикалық көрсеткішке көз жіберсек, Қазақстанның табиғи, тарихи,геосаяси орны, туристік нысандарды мүмкіндігінше пайдалануымыз керек. Бұған дәлел, 2002 жылдан бері Республикада 430 туристік ұйымдар, фирмалар мен әр түрлі мекемелер жұмыс істейді.Олардың 6000 адам, оның ішінде 1500 кәсіптік экскурсия жүргізушілер (гидтер) қызмет көрсетеді.Қазақстаннын туристік фирмалары 80-нен астам елмен серіктестік қызмет істейді. Бүгінде Қазақстан елі әлемнің жетекші туристік елдермен әуе қатынасын орнатты.Алматының 25 фирмасы мен 5 облыс орталығы Үндістанға, Туркияға, Біріккен Араб Әмірліктеріне, Пәкістанға, Оңтүстік Кореяға, Грекия мен Польшаға, тағы басқа елдерге баратын әуе рейстерін жолға қойды.
Қазақстанда туризмнің барлық түрлері - танымдық ойын-сауық, дәстүрлі этнологиялық, экологиялық, денсаулық сауықтыру, балалардың жас ерекшеліктеріне қарай сауықтыру орталықтары бар.Осыған сәйкес, спорттық атпен серуендеу, аң аулау, балық аулау, садақ жарысы тағы басқа ойындар жүргізілуде.
Зерттеудің мақсаты: Экотуризм және оның қалыптасу тарихымен танысу, Қызылорданың Экотуристік ресурстарын анықтау,Экотуризм маршрутын құру.
Зерттеудің міндеттері:
- туризм туралы материалдармен танысу;
- Қазақстанның туристік ресурстарын анықтау;
- бәсекеге қабілетті туристік индустрия құру бағдарламаларымен танысу ;
- еліміздің дамуындағы туризмнің перспективалық бағытын анықтау;
Зерттеу жұмысыныі әдіснамалық және теориялық негіздері - Зерттеудің әдіснамалық негіздерін келесі авторлардың негіздері құрайды: Дене тәрбиесі туралы ғылымды дамытуда көрнекті орыс педпгогтары К.Д.Угинский, П.Ф.Лесгафт, И.П.Павлов, А.И.Крестовников.
Зерттеу нәтижелері - Қазақстанның экотуризмін дамыту арқылы, әлемдік туристік нарық жүйесіне кіруіне ықпал етіп, мемлекет экономикасының шикізаттық емес секторы ішіндегі кірісті саласына айналуға мүмкіндігі бар, дамыған бәсекеге қабілетті туристік индустрияны құруды қарастыру.
Зерттеудің көкейкестілігі - Өсіп келе жатқан жас ұрпаққа терең біліммен бірге өзінің атақонысының табиғатын, өзен, көлін, тауы мен ұлы даланы танып білуде экотуризмнің атқарар рөлі ерекше. Табиғат - ананы жақсы білген баланың бойында еліне, ұлтына,жеріне деген сүйіспеншілік қалыптасып, отаншылдық рухы жоғары болады. Осыны басшылыққа ала отырып тағылым алар бастама негізі - ұлттық экотуризм ерекшелігін белгілеу мақсаты қарастырылды..
Қазақстанның басқа елдермен туризм орталығына айналуына осындай жағдайлар мен мүмкіндіктер қарастырылуда. Бәсекеге қабілетті туристік мүмкіндіктер жасалған. Бүгінде дүниежүзі бойынша туризмнен түсетін табыс мұнайдан түсетін табыстан кейін екінші орын алды. Қазақстанның табиғи, тарихи, геосаяси орны туристік саяхат жасауына мүмкіндік алды.
Туризмнің дамуына бағытталған саяси саласына тоқталайық.
Қазақстан туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жасады. Негізгі мақсаты - түрлі туристік қызметтерде қазақстандық және шетелдік азаматтардың сұраныстарын қанағаттандыру үшін туристік нысандарды ұлттық заманауи үлгіде жасау. Қазақстанның беделін қалыптастыру және әлемдіу стандарттарға сәйкес қамтамасыз ету бағытталған.
Ұлы Жібек жолының бойындағы Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан мен Отырар аудандары туристер қатарын арттырады. Сонымен қоса, Қожа Ахмед Йассауи кесенесі,Қапшағай су қоймасының жағалауына демалыс орнын салу жоспарланған. Соған сәйкес, Қапшағай қаласының жалпы аумағы 11000 гектар жерге Жаңа Іле атты туристік орталық салынды. Қазіргі таңда Қапшағай өңіріне барып, шетелдік туристер де демалып, саяхат жасауда. Осындай туристер Қазақстанның кең байтақ даласын бүкіл әлемге танытып келеді.
Жалпы туризм дегеніміз - жұмысқы, тұрғылықты мекен - жайды ауыстыруға қатысы жоқ, адамның қолы бос уақытын жасайтын сапарлары мен саяхаттары қызметін көрсететін сферасы.
Халықаралық турризнің функцияларына бірнеше мәселелер кіреді. Бұл функциялар әлеуметтік сипатымен ерекшеленеді. Туризм жеке және топтық болып бөлінеді. Жеке бір адамның немесе бір жанұяның өздерінің жеке жоспары бойынша саяхатын жеке туризм дейді. Ал, бір топ адамның саяхатын топтық туризм деп атайды.
Топтық туризм-қатысушылардың тілек талаптарына сәйкес ұйымдастырылады. Бұл турлар археологиялық, мәдени өнер және тарихи болуы мүмкін.
Жаяу туризм-күрделі емес таулы және жазық жерлерде өткізілетін туристік жорықтар. Бұл топтар арасында ең көп тараған белсенді туризм түрі болып есептеледі. Олар арнайы көлікті қажет етпейді. Кез-келген ауданда, туған өлкеде және демалыс күндерінде өткізуге болады. Жаяу туризмді спорттық туризмнің бір түрі болып табылады. Маршрутты ең алдымен топтағы әрбір қатысушының нақты тәжірибесіне, жорыққа сай келетін жабдықтарына, жорық алдындағы жаттығулар өткізу мүмкіндігін қарап, таңдап алады. Әсіресе, маршруттың қиын асулары мен тасқынды өзен суларына, тасты аймақтарына, қоныстарына орай бағыттарына орай жоспарлар құрып алады.
Жаяу туризм артықшылықтары:
Әдемілікке, тазалыққа және табиғатқа бой алдырып алу керек.
Жеке адами қасиеттердің өсу мүмкіншілігі
Ұмытылмастай көңіл-күй мен достар.
Су туризм-жорыққа шыққан адамнан көп төзімділікті қажет етпейді. Бірақ, саяхатшылардың жүзе білетін қайықты дұрыс бағыттап ескек есе алатын болуы міндетті. Қайықты бастапқы орнына апарып қою немесе ағаштарды байланыстырып қою қажет. Сумен саяхат жасау үшін өзіңмен бірге көп жүк алуға мүмкіндік береді.
Су туризмі-жорыққа шыққан адамнан көп төзімділікті қажет етпейді, бірақ саяхатшылардың жүзе білетін қайықты дұрыс бағыттап, ескек есе алатын болуы міндетті. Қайықты бастапқы орнына апарып қою немесе ағаштарды байланыстырып, жүзуге дайындау тәрізді жұмыстар су саяхатының дамуын біршама шектейтіндей. Сумен саяхат өзіңмен бірге көп жүк алуға мүмкіндік береді, дене жүгін азайтады. Қандайда болмасын туристік саяхаттың ең алдымен терминдерін біліп алған жөн. Саяхат жасар алдында ізденгеніміз абзал. Осыған сәйкес туризам мен туристік терминдерге кіріспе тоқталғам келіп отыр.
Туризм және турист терминдері әдебиеттерде ХІХ ғасырда пайда болған.Туризм термині-француздың tour сөзінен шыққан саяхат деген мағынаны білдіреді.Туризм көмегімен табиғаттың қорғанысының проблемасын шешу нәтижесінде экологиялық туризмнен қысқартылып алынған экотуризм сөз тіркесі пайда болды.
Экотуризм бұл туризмнің жаңа шыққан түрлерінің бірі. Бұл еліміздің негізгі саласына, яғни, пайда көзіне айналды.Бағыттардың ішінде маңыздылығы жағынан ерекше түрі - экологиялық туризм. Соңғы жылдары әлемнің көптеген мемлекеттерінде шаруашылықтың нашарлауының себептерінен шыққан экологиялық жағдай болып отыр. Экологиялық жағдайдың болдырмау салаларын зерттеу мақсатында басқа елдермен туристік саяхат жасайды. Басты ерекшелігі - жер шарындағы экологиялық жағдайдың күрт нашарлауы мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар, экологиялық орталықтар, туристік фирмалар қоршаған ортаға зиян келтіруіне төтеп беру жолдарын іздейді. Осы проблемаларды шешу үшін, экологиялық туризм ұғымы кеңінен пайдалануда.
Қазіргі уақытта экологиялық басты мақсаты анықталды. Мысалы, табиғатпен бірігу, оның маңызын ұғыну және қорғау қажеттілігін түсіну керек. Сондықтан туризмді адамзаттың ашық ортада биімделуі қажет. Сонымен қатар, оың көркемдік, экзотикалық, қайталанбас табиғат құбылыстарымен объектілер арасында тығыз байланыс жасау керек. Адамның ғылыми қажеттіліктерін жан-жақты зерттеуден өткізген жөн.
ЭКОТУРИЗМ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Экотуризм туралы жалпы мәліметтер.
Туризм және турист терминдері әдебиеттерде 19ғасырда пайда болған.Туризм термині француздың tour сөзінен шыққан,яғни саяхат деген мағынаны білдіреді.Туризм көмегімен табиғаттың қорғанысының проблемасын шешу нәтижесінде экологиялық туризмнен қысқартылып алынған экотуризм сөз тіркесі пайда болды. Экотуризм бұл туризмнің жаңа шыққан түрлерінің бірі. Туризм, өзінің бағыттарымен, соңғы жылдары әлемнің көптеген мемлекеттерінің шаруашылығының негізгі саласына яғни пайда көзіне айналды. Ал бағыттарының ішінде өзін айқын көрсетіп, маңыздылығы жағынан алдыңғы қатарда тұрған ерекше түрі - экологиялық туризм. Экологиялық туризмнің пайда болу себептері көп, бірақ ең бастылары ол әлемнің жалпы экологиялық жағдайының күннен күнге нашарлауы яғни бүлінуі және техникалық прогресс пен урбанизациядан шаршаған адам баласының табиғатқа яғни таза ауамен демалып нерв жүйке салмағынан құтылуға ұмтылуы.Туризмнің бұл түрінің пайда болуының басты ерекшелігі, ол осы экологиялық туризмнің тұрақты даму концепциясының арқасында әлемдегі табиғи ортаны қорғауға кететін шығын мөлшерінің бірнеше есе азаюы. Жер шарындағы экологиялық жағдайдың күрт нашарлауы мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар экологиялық орталықтар, туристтік фирмалар қоғамға қоршаған ортаға зиян келтіруіне төтеп беру жолдарын ізейді. Сонымен қатар жануарлар әлемін қорғау проблемасы туындайды. Осы проблемалардың шешу жолдарын біріктіретін экологиялық туризм болды. Экологиялық туризм ұғымы жер шарының адам аяғы баспаған, әрі пайдаланылмаған жерлерімен саяхат жасауды ғана білдірмейді. Қазіргі уақытта бұл ұғым кең ауқымды қамтиды. Ол экологиялық туризмнің басты мақсатымен анықталады. Мысалы: табиғатпен бірігу, оның түпкілікті маңызын ұғыну және қорғау қажеттілігін түсіну. Сондықтан туризмді адамзаттың ашық ортада болуымен сипаттауға болады. Сонымен қатар оның көркемдік, экзотикалық, қайталанбас табиғат құбылыстары мен объектілер арасындағы тығыз байланысты білдіретін, адамның ғылыми аймақтанушылық қажеттіліктерін қанағаттандыруын білдіруге болатынын айта кетуіміз керек.
Экотуризмнің мақсаты-негізгі мақсаты мыналар болып табылады:
- экологиялық білім, табиғатпен өзара қарым-қатынас мәдениетін арттыру, табиғи ортада этикалық нормаларды жасау, табиғаттың және оның жеке элементтерінің тағдыры үшін жеке жауаптылық сезіміне тәрбиелеу;
- адамның рухани және физикалық күштерін қалпына келтіру, табиғи жағдайдағы табиғи ортада толыққанды демалысты қамтамасыз ету.
Әлемдік тәжірибеде экологиялық туризм ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда (ЕҚТА) айрықша іске асырылады.
Экологиялық туризмді жоғары табыс көзі ретінде және экономиканың экологиялық қауіпсіз саласы ретінде қараса және дамытса Қазақстанды дамытудың маңызды элементі болуы мүмкін.
Экотуризмнің ерекшеліктері
Туризмнің кез-келген бағыты сияқты, экотуризмнің де өзіндік ерекшеліктері бар. Олар не?
Экологиялық туризм адамдарды қоршаған ортаға қамқорлық жасауға үйретеді, адамның табиғатқа теріс әсерін азайтады, ашық ауада демалуды танымал етеді.
Экотуризм-туризмнің алуан түрлі бағыты. Ол тіпті ең қатал адамдарды таң қалдыра алады. Қазақстанда бұл бағыт енді ғана дами бастаса да, оны еліміздің көптеген бөліктерінде тамашалауға болады. Экотуризм-бұл сіз тек жан мен денеңізбен демалып қана қоймай, табиғатымызға көмектесіп, экологиялық жағдайды жақсартатын жағдай.
Экотуризмнің негізгі принциптері
Табиғатқа саяхат және мұндай саяхаттардың негізгі мазмұны-жабайы табиғатпен, жергілікті әдет-ғұрыптар мен мәдениеттермен танысу.
Экологиялық және әлеуметтік-мәдени сипаттағы жағымсыз салдарларды азайту, ортаның экологиялық тұрақтылығын сақтау.
Табиғатты және жергілікті әлеуметтік-мәдени ортаны қорғауға жәрдемдесу.
Жергілікті тұрғындардың қатысуы және олардың туристік қызметтен кіріс алуы, бұл олар үшін табиғатты қорғауға экономикалық ынталандыру тудырады.
Экономикалық тиімділік және баратын өңірлердің тұрақты дамуына үлес қосу.
Экотуризм түрлеріне келетін болсақ, туризмнің түрлері əр алуан белгілері бойынша классификацияланған.
Ұйымдастыру жағына қарай туризм: а) ұйымдастырылған (жоспарлы); б) əуесқой (өз жоспары бойынша); в) ұйымдастырылмаған (жабайы) болып бөлінеді. Турфирмалар ұсынатын сапарларды ұйымдастырылған туризм деп атайды, себебі ұйымдастырылған туристер алдын ала белгіленген мезгіл менмаршрут бойынша турларды сатып алады.
Ұйымдастырылмағаннан айырмашылығы - əуесқой жəне жабайы туристер өздерінің саяхатын өзінше ұйымдастырады. Əуесқой туристердің жабайы туристерден айырмашылықтары болады. Əуесқой туристер туристік ұйымдармен байланысты жұмыс істейді. Жабайы туристер турфирмасыз, туристік ұйымдарсыз саяхаттайды.
Туризм жеке жəне топтық болып бөлінеді. Жеке бір адамның немесе бір жанұяның (бес адамға дейін) өздерінің жеке жоспары бойынша саяхатын жеке туризм дейді, бір топ адамның саяхатын (6-7 адамнан бастап) топтық туризм деп атайды. Топтық туризм, əдетте, қатысушылардың тілек-талаптарына сəйкес ұйымдастырылады. Бұл турлар архео-логиялық, мəдени-өнер жəне тарихи болуы мүмкін.
Ал жалпылама туризм түрлеріне келетін болсақ, олар:
Жаяу туризм - күрделі емес таулы және жазық жерлерде өткізілетін туристік жорықтар. Халықтық топтар арасында ең көп тараған белсенді туризм түрі болып есептеледі: арнайы көлікті қажет етпейді, кез- келген аумақ бойынша жорықтар ұйымдастыруға болады. Қарапайым жаяу жорықтар кез келген ауданда (туған өлкеде) отпуск және демалыс күндерінде өткізілуі мүмкін. Жаяу туризм - спорттық туризмнің бір түрі болып табылады. Оның негізгі мақсаты ретінде маршрут бойынша белгілі бір аймақтан өту болып табылады.
Маршрутты ең алдымен топтағы әрбір қатысушының күші мен нақты тәжірибесіне, жорыққа сай келетін жабдықтардың болуы және жорық алдында жаттығулар өткізу мүмкіндігіне негізделіп таңдалуы қажет.Әсіресе маршруттың қиын әр түрлі бөліктерін (асулар,тасты және тасқын қаупі бар,өзендер арқылы асулар,үлкен биіктіктегі орындар, азимутты,қоныстанылмаған,қиын бағыт алынатын) бөліп көрсету және оларды жеңіп өтудің толық жоспарын құру керек.
Жаяу туризм артықшылықтары:
- Жаяу туризм - бұл әдемілікке, тазалыққа және бастапқы күйдегі табиғатқа бой алдыру болып табылады.
- Жаяу туризм - бұл жеке адами қасиеттердің өсу мүмкіншілігі.
- Жаяу туризм - ұмытылмастай көңіл-күй мен жақсы достар.
Келесі бұл су туризмі
Су туризмі-жорыққа шыққан адамнан көп төзімділікті қажет етпейді, бірақ саяхатшылардың жүзе білетін қайықты дұрыс бағыттап, ескек есе алатын болуы міндетті. Қайықты бастапқы орнына апарып қою немесе ағаштарды байланыстырып, жүзуге дайындау тәрізді жұмыстар су саяхатының дамуын біршама шектейтіндей. Сумен саяхат өзіңмен бірге көп жүк алуға мүмкіндік береді, дене жүгін азайтады, саяхатшы дүниетанымын тарылтып, өзен жағалауларымен тұйықтайды.Сумен күндіз саяхат жасағанда ең бастысы ағыс жылдамдығына өзен бойындағы қатты жыныстар шоғырымен өзен қайранының терең, таяздығына байланысты 0 шақырымнан 80 шақырымға дейінгі қашықтыққа бара аласыз. Біздің елімізде кездесетін көптеген өзен бойындағы қатты жыныстар шоғырының күрделі де қауіпті болатыны мәлім, олар жағаларды жиі жағалап жүруге, қайықтарды сүйреп, жүктерді тасымалдауға мәжбүр етеді.
Тау туризмі - биік, күрделі таулы жерлерде өткізілетін жорықтар болып бөлінеді. Тау рельефінің элементтері тау жорықтарында қозғалысқа едәуір кедергілер келтіріп отыратын сәттері кездеседі. Бұны тау жорығының табиғи кедергілері деп атайды.Тау туризмімен айналысу үшін таулардың физика-географиялық ерекшеліктерін жақын біліу керек.Тау рельефінің элементтерінен қалыптасатын табиғи кедергілерден өту және қорғану тәсілі тау жорықтарының техникасы және тактикасы деп аталады.
Тау туризмінің бағыттары. Таулы туризмде екі негізгі бағытты бөліп көрсетуге болады: альпинизм мен спелеотуризм. Екі бағытта қазіргі таңда өз адамдарын табуда. Таулы туризм өзіне еліктіреді, өйткені альпинистер мен тәжірибелі туристердің айтулары бойынша, тауға бір рет шықсаң, қайта-қайта оралғың келіп тұрады.
Емдік-сауықтыру туризмі-Дамушы еліміз емдік-сауықтыру туризмі үшін ерекше жер. Себебі, еліміз тек қана емдік табиғи ресурстармен ғана бай емес, сонымен бірге, табиғи өңірлерде орналасқан заманауи шипажайларымен де танымал. Емдік-сауықтыру туризмі Қазақстанның барлық территориясына таралған, сондықтан, сіз елдің қай жерінде болсаңыз да, емделумен демалысты қатар қолдана аласыз. Емдік курорттар түрлі ауруларға ем болатын минералды су, бұғы мүйізімен емдеу, емдік климат және т.б. түрлі емдеу қызметтерін ұсынады.
Этнотуризм - Қазақстандағы елдің бай тарихи өткені мен қазақ халқының мәдениетінің өзіндігіне қызығатын адамдарды тартатын туризмнің бір түрі. Қазақстанның қай аймағында болмасын жолаушылар қазақ этносына тән салт-дәстүрмен, шығармашылық ерекшелікпен танысып, елдің мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігін зерттей алады.
Тау шаңғысы туризмі-Белсенді туризмнің ең күрделі түрлерінің бірі - шаңғы туризмі. Ол елімізде жыл өткен сайын кең қанат жайып, дамып келеді. Шаңғы және таулы аймақтағы шаңғы тебу тәсілін жіті меңгеру қажеттігі, жұқа, қалың қарларда жүрудің қиындығы кейбір қауіптің бары (температураның төмендігі, боран және т.б.) саяхатқа қатысушыларға дене тәрбиесі мәдениеті талаптарын арттыруды жүктейді. Шаңғымен саяхат жорығы кей қиындықтарға қарамастан өзінің қайталанбас тамашалығымен есте қалып, оған қатысушылардың дене құрылысын шынықтыруда зор маңызға ие болады .Шаңғы туризмі қыс кезінде,белгілі бір қар жамылғысының қалыңдығына байланысты өткізілетін,өзіндік ерекшеліктеріне байланысты құрал-жабдықтары ( примус,пеш,шаңғы т.б.) және қонақ жайлары (бивуак,қар үйшіктері,тұрғын мекен жайлар т.б.) бар жорықтарға байланысты жұмыстар тобы.Климаттың,ауа-райының әр түрлі жағдайында жорықтар өткізіледі. Шаңғы туризмі бойынша жорықтар жазық жерлерде және таулы аудандарда қар жамылғысы тұрақты аймақтарда таралған.
Шаңғы жорығын ұйымдастыру
Шаңғы жорықтарын ұйымдастырғанда топты екіге бөледі.
1. Енді үйренушілер тобы;
2. Шаңғыны толық меңгерген адамдар;
Бірінші топ үшін шаңғы түрлері ерекшелік қолдану тәсілдері кедергілерден өту таулы аймаққа арналған түрі болады. Шаңғышылардың аяқты бекіту орындары әр түрлі болып келеді:арнайы ботинкалармен шығатын шаңғылар,тек бекіту орны бар шаңғылар бар.Шаңғы жорықтарының танымдық ерекшелігі сол,ол кез-келген жастағы адамдарға ұйымдастырылуы мүмкін.Шаңғымен тауда сырғанау шипажайлары Шығыс Қазақстанның туристік салаларының өтімді түрлерінің бірі. Оларға Глубокое ауданындағы "Нұр Тау" курорты, Алтай Альпісі демалыс орталығы, Риддер қаласы маңайындағы Эдельвейс, Star dust, Зырян ауданындағы Орел, Өскемен қаласы маңындағы 9-шы шақырым базалары жатады. Тау шаңғысы базалары төңірегін аралас орман - қарағай, самырсын, үйеңкі, қайың, көк терек көмкерген экологиялық таза жерлерге орналасқан. Бұл жерлер кәнігі шаңғышылар мен сноубордшылар, сондай-ақ әуесқойлар үшін қысқы белсенді демалысты ұйымдастырушылар үшін тамаша орын. Сонымен көріп отырсыздар, Шығыс Қазақстанның туризмді дамыту үшін орасан зор мүмкіндіктері бар. Туристік бағыттардың кең ауқымы, оның ішінде тұмса табиғат аясына тек жаяу ғана емес, сонымен қатар салт атты саяхаттар жасауға, әр түрлі тау өзендерінің бойымен сал ағызуға, альпинизммен айналысуға, тау шаңғысымен сырғанауға, аңға шығып, балық аулауды қызықтауға мүмкіндік береді.
Экотуризмнің адам ағзасына әсері.
Біздің ата бабаларымыз 100 мыңдаған жылдар бойы кең жазира далада емін еркін өмір сүрген ,ал біз көбісіміз өкінішке қарай заманауй қалаларды мекендеп төрт қабырғаға қамалып қалдық, біздің қазіргі санамыз ағзамыз бен әлеуметтік түйсігіміз мүлдем басқа жағдайда қалыптасқан сол себепті қазіргі кезде қала өмірінің қарбалас тіршілігінен тез шаршаймыз. Сол үшін қала өмірінен бір сәтке алшақ шығып, арасында таулы аймақтарға барып, таза ауада табиғатпен тілдесіп, жақындарымызбен уақыт өткізуіміз керек. Біздің елімізде экологиялық туризмді дамытудың мүмкіндігі зор. Себебі Қазақстанның табиғи әлеуеті оған толық жетеді. Және де, біз туризмнің адам организмне оң әсерін тигізетінін ұмытпауымыз керек. Мысалы айта кетсем:
1. Жаяу жүру - жүрек, қан тамырлары жұмысының қалыпқа түсуіне өте пайдалы. Сол арқылы қан бүкіл ағзаға тарап, қан айналысы жақсарады.
2. Денедегі барлық органдар қимыл-қозғалысқа түсетіндіктен, ішкі құрылысымызға өзінше бір массаж сияқты әсер етеді. Яғни аяқтың, т.б. органдардың бұлшық еттерінің жұмысы жақсарады.
3. Өкпеге пайдасы мол, тыныс алу жолдары кеңейеді. Ең бастысы, таза ауамен демаласыз. Таза ауадан кейін тамаққа тәбетіңіз артады. Және керісінше тамақты көп ішіп қойсаңыз, жаяу жүру тамақтың сіңірілуі мен артық салмақ қоспауға, артық салмақтан арылуға көмектеседі.
4. Туризмнің Адам терісінің жақсаруына әсері мол. Өйткені таза ауада адам терісі оттегімен толығып, токсиндерден тазарады. Сондай-ақ адамды стресстен арылтады, жүйке жүйесін тыныштандырады.
5. Жалпы, ғалымдардың айтуынша, түрлі массаж кабинеттері мен тренажер залдарына барғаннан гөрі жаяу жүру әлдеқайда пайдалы екен. Ал көпқабатты үйде тұратындар үшін баспалдақпен көтеріліп-түсудің өзі - жаттығу деп ойлаймын.Бір өкініштісі, осының бәрін, жалпы жаяу жүрудің пайдасын бәріміз білеміз. Бірақ іс жүзінде орындай бермейміз.
Жаяу жүру - өзіңізді бір қалыпта ұстаудың қарапайым жолы. Кейбір спорттың түрі адамдарға кері әсерін тигізуі мүмкін. Ал жаяу жүрудің ешқандай зияны жоқ. Керісінше оның адам денсаулығына пайдалы тұстары өте көп.
1. Салмағыңызды бір қалыпта ұстауға көмектеседіАустралиялық ғалымдар 2013 жылы зерттеу жұмысын жүргізді. Олар 822 адамның салмағын өлшеп, әр қатысушының 4 жылдың ішінде 1 килограмм 400 грамм қосқанын анықтады. Жұмысқа көлікпен барғандардан, жаяу барған адамдардың салмағы 900 граммға кем екені мәлім болды.
2. Қаныңыздағы қант мөлшерін реттейдіЖаяу жүрудің арқасында қаныңыздағы қант мөлшерін реттеуге болады. Diabetes Care журанлында жарияланған ғалымдардың зерттеуі бойынша, тамақтан кейінгі 15 минуттық серуен қандағы қант мөлшерін реттеуге көмектеседі.
3. Көңіл-күйіңізді көтереді. Америкалық психолог Роберт Тайер "10 минут жаяу жүрсеңіз, 2 сағат көңіл-күйіңіз көтеріңкі жүреді", - дейді.
4. Есте сақтау қабілетіңізді арттырады. Аптасына 3 рет 40 минуттан жаяу жүретін жандардың есте сақтау қабілеті 2%-ға жақсарады.
5. Жаяу жүру жүрек ауруларының алдын алады.Күніне кем дегенде 15 минут жаяу жүрген адам жүрек ауруларының алдын алады.
6. Қатерлі ісіктің кейбір түрінен сақтайды. Жаяу жүру зат алмасу процесін жақсартып, иммунитетіңізді көтереді. Америкалық онкологиялық орталық күніне 1 сағат жаяу жүрген әйелдердің сүт безі қатерлі ісігіне қарсы күресуге қауқары бар екенін айтады.Қоршаған ортасы лас, суы лаң, ағашы улы табиғаттың адамға да зияны көп екені айтпаса да белгілі. Сондықтан табиғатты аялау, оған қамқорлық таныту жер бетіне келген кез келген жұмырбасты пенденің парызы мен борышы деп ойлаймын. Халқымыз топыраққа шыққан жасыл шөптің өзін жұлуға тыйым салған. Өйткені шөп - таудың көркі, малдың жемі. Оны жұлу өзіңнің тамырыңа балта шабумен бірдей.
Табиғат - адамзаттың анасы. Дүниеге есігін ашқан сәбиге бар ризығы мен несібесін тосатын ана сынды табиғат та буыны қатаймаған адам баласына бар болмысын беріп, береке сыйлайды. Ырысымен бөліседі. Бала шақтан өтіп, ержеткен шақта анамызға қалай қамқорлық қылғанымыз сынды табиғат анаға да солай қамқорлық қылуымыз қажет. Ананың ашуы мен қаһары қашанда ауыр. Табиғат-ананың да қаһары адамзатқа жеңіл болмас. Бұлақтың сылдыры мен таудың жаңғырығын, қамыстың сыбдыры мен қайыңның күбірін естіген жан еріксіз тебіренеді. Тыныштық табады. Асқар тауға шығып та, сар жазыққа көз жүгіртіп те тыныштық табасыз. Табиғатты аялаған сайын адамның да жаны аяулы болады. Жаны таза, ниеті кіршіксіз жаратылысқа айналады.Туристік бағыттар бізді таза ауаға шығарады. Ғалымдар ұзақ уақыт бойы таза ауа шаршауды тез және тиімді жеңілдететін теріс иондарға өте бай екенін анықтады.Туристік саяхат-бұл қозғалыс, физикалық белсенділік, адам ағзасына ең пайдалы әсер етеді. Екіншіден, орманның тыныштығы, өрістердің кеңдігі, орманның хош иісі мен түстері - туған табиғаттың барлық әсемдігі, күнделікті істер мен алаңдаушылықтарды ұмытып, жүйке жүйесін босатады. Сонымен, туризм руханиятсыз, эмоционалды кедейліксіз және әртүрлі құқық бұзушылықтарсыз алдын-алу болып табылады
Күшті иммундық жүйе-кез-келген адамның арманы. Саяхат кезінде көптеген жаңа бактериялармен танысу орын алады. Медициналық сарапшылардың пікірінше, олармен елеусіз және елеусіз қақтығыстар бүкіл денені, атап айтқанда денені және ішектерді қатайтады. Жеке гигиена ережелерін бұзу немесе жуылмаған жемістер мен көкөністерді жеу қажет емес. Есте сақтаңыз! Саяхат иммунитетті күшейтеді.
Саяхат-бұл қозғалыс, ал қозғалыс - бұл өмір Туристер-эмоционалды ашық адамдар болып келеді. Стандартты емес жағдайларға тап болғанда, жаңа дәстүрлермен және адамдармен кездескенде, ми мол тамақ пен үздіксіз жұмыс алады. Ешқандай дәрі-дәрмектер жарқын, ұмытылмас әсерлердің нәтижелерін алмастыра алмайды. Жүректің денсаулығы үшін туризмнің кез-келген түрімен айналысқан жөн. Кез-келген тур күнделікті өмірден және күнделікті өмірден шығуға ғана емес, сонымен қатар денені оң эмоциялармен толтыратын стресс, шиеленіс, алаңдаушылық деңгейін айтарлықтай төмендетеді.Саяхатқа шығу үшін демалысты күтпеңіз. Сіз демалыс күндері дене шынықтырумен айналыса аласыз және ауа-райына қарамастан мұны істеуіңіз керек. Осылайша шыңдау ағзаның өзін міндетті түрде көрсетеді. Туризммен айналысатын адамдардың психикалық жағдайының жақсарғанын атап өткен жөн. Ондай адамдарда жинақылық, тиянақтылық, төзімділік және сенімділік байқалады.Сондай-ақ суық кунде,яғни, қыс мезгілінде туристік жорыққа аттанған әлде-қайда адамға пайдалы болады.Қысқы туризмнің үлкен артықшылықтары бар, олардың негізгілері: Адамды белсенді қозғалуға мәжбүр ететін суық; Құрамында көп қоректік заттар бар аязды ауа; Шаң мен түрлі жағымсыз қоспалардың болмауы. Қазіргі уақытта медицина ғалымдары туризмнің әсерін, сондай-ақ оны медициналық тәжірибе ретінде қолдануды зерттеуге байсалды түрде жүгінді. Саяхатқа шыққанда алдын-ала қажетті мамандарға барыңыз. Саяхаттаңыз және сау болыңыз.
Туризм денсаулық проблемалары бар адамдарды сауықтыру және оңалту құралы ретінде қарастырып көрсек,туризм денсаулық проблемалары бар адамдар үшін рекреация мен оңалтудың бірегей құралы болып табылады, өйткені оның функциялары оңалту міндеттеріне сәйкес келеді, оңалту процесіне белсенді қатысқан жағдайда бейімдеу мен өзін-өзі баптаудың әртүрлі тетіктерін қамтиды, өмір сүру ұзақтығын арттырады.Туризмді оңалту құралдарының бірі ретінде қарастыруға не мүмкіндік береді?
Біріншіден, туризм-бұл қозғалыс белсенділігі. Қозғалыс өмірдің алғашқы минуттарынан бастап адамның дамуында үлкен маңызға ие екені белгілі. Дененің әртүрлі бөліктерінің қозғалысы, жалпы дене, кеңістіктегі қозғалыс өмір бойы дененің физикалық және психофизиологиялық қасиеттерін дамытудың қажетті факторы болып табылады. Созылмалы аурулар, мүгедектік, жасқа байланысты өзгерістер, әдетте, мотор белсенділігінің төмендеуіне әкеледі, осылайша дененің психикалық және физикалық тұрақтылығының төмендеуіне ықпал етеді. Туризм үлкен ӘЖ-ге ие
Екіншіден, туризм толыққанды қарым-қатынас ортасын жасайды, онда проблемалары бар адам әртүрлі адамдармен өзара әрекеттеседі, әлеуметтік байланыстар орнатады және әртүрлі әлеуметтік рөлдерді орындай алады. Туризм абырой, кемшілік сезімін жояды, қарттар мен мүгедектерді қоғамға біріктіреді. Спорт және туризм сенімді және тиімді өмірлік қолдау алуға көмектесетін тәуелсіз және әр түрлі байланыстар орнатуға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, туризмнің репродуктивті функциясы өндірістік және күнделікті тұрмыстық міндеттерді орындау кезінде жұмсалған күштерді қалпына келтіруге бағытталған. Туризм адамның психикалық ресурстарын қалпына келтіруге көмектеседі. Сонымен қатар, демалыс белсенді, соның ішінде күнделікті өмір мен жұмыстың монотондылығынан алшақтауға, әлемді кеңірек білуге, әртүрлі дәстүрлермен, әдет-ғұрыптармен, жаңа адамдармен танысуға, бұрын белгісіз табиғи құбылыстарды білуге көмектесетін түрлі ойын-сауықтарды қамтиды.
Экотуризм маршруттарын құрастыру.
Туристік маршрут (немістің marschrute деген сез мағынасында), туристер жүріп өтетін бағытты күні бұрын жоспарлау арқылы тарихи орындар мен мәдениет ошақтарын аралап танысуға бағытталған сонымен қоса табиғат ескерткіштерімен танысуға байланысты жол. Бағыт қозғалыстарына қарай- тіке бағыттағы, радиалды және шеңберлі бағыттағы жүрудің әдіс амалдарын (жаяу, шаңғымен жүру,су және с.с) қолданып, өту, автобуста отырып, темір жолдармен және т.б. да көлік түрлерімен жүру. Сонымен бірге қай уақытта, жылдың қай мезгілінде, қанша рет осы жерлермен жүріп өтудің түр сипаттарын, топтасып немесе жекешеленіп етуге болатындығын белгілейді. Туристік маршрут жоспарлы түрде (туристік ұйымдардың жолдамаларымен) және өз беттерімен саяхат жасауға болатындығын анықтайды.
Қазіргі кезде туризмнің, туристік миграцияның 30 - 40 %-ы танымдық бағытта өтуде. Сонымен қатар емдік, спорттық, ағарту бағытында да жүріп жатыр. Бүгінгі таңда туристерді қызықтыратын Қазақстан Республикасының территориясында 9000-нан астам тарихи-табиғи ескерткіштер бар: Қарахан батыр, Айша-бибі, Қожа-Ахмет-Яссауи кесенесі т.б. Оңтүстік облыстардың ішінде Қызылорда облысында да туристік мүмкіндіктер жоғары. Бүгінгі таңда облыста туризм инфраструктурасы 15 қонақ үй, 36 жеке кәсіпкер -- орналастырушылар, 2 сауықтыру орындарымен, 8 балалар сауықтыру -- демалыс лагерлерімен, 8 мұражай және 559 тарихи -- архитектуралық ескерткіштер мен табиғат ресурстарымен қамтылған. Сонымен қоса туристерді жіберуге болатын аймақтар анықталған. Олар: Қармақшы ауданы бойынша Байқоңыр ғарыш айлағы, Қорқыт Ата мемориалдық кешені; Жаңақорған аудыны -- емдік батпақ пен сумен емдеу Жаңақорған санаториі мен Қаратаудағы Қатынқамал, Ақүйік, Бесарық өзендерінің шатқалдары; Шиелі ауданы -- Телікөл көлдер жүйесіндегі Қанқожа көлі, Қарғалы қорғалымы; Қазалы қаласындағы ІХ-ХХ ғ.ғ. тарихи қала құрылыстары, Арал ауданы -- Кіші Арал теңізі, Көкарал бөгеті, Ақлақ су тоспасы, Қамыстыбас (Қамбаш) көлі. Ел басы Н. Ә. Назарбаев өзінің халыққа жолдауы мен Қазақстан-2020 бағдарламасында туризмді дамыту жайлы айтқан болатын. Туризмді дамыта отырып ел экономикасына кіріс келтіретін салаға айналдыру қажет. Ол үшін республикамыздағы туристік мүмкіндіктерді кеңінен пайдалану және туристік инфроқұрылымды халықаралық стандартқа сай жасау. Біздің Сыр өлкесінде табиғаттың көркем жерлеріне саяхат жасап, серуендеу үшін мүмкіндіктер жеткілікті. Ұлы Жібек жолының Қазақстандық бөлігінің немесе Солтүстік Түрік бөлігі деп аталатын жол бөлігінің облыс аумағынан өтуі ерекше мән береді. Қазақстан Республикасының "Ұлы Жібек жолының тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени мұрасын сақтау мен сабақтастыра дамыту, туризм инфрақұрылымын жасау атты мемлекеттік бағдарлама концепциясына сүйене отырып облыстағы тарихи-мәдени мұралардың туристік рекреациялық ресурстарын халықаралық және республикалық маңызы бар ресурстар деп екіге бөлуге болады [1]. Облысымыздың аумағында кездесетін тарихи және мәдени ескерткіштердің көптігі (қырықтан астам қорған-қалалар), жол қатынастарының тораптары, Батыс Европа -- Батыс Қытай, әуе магистральдары, Байқоңыр ғарыш айлағы, Қамыстыбас көлі (жағажай, емдік) т.б. жағдай саяхатшылардың назарын өзіне қызықтырады. 2014 жылдан бастап Қызылорда әуе жолы халықаралық жолға қосылды. Қызылода облысы Республикамыздың басқа аймақтарынан табиғаты, әлеуметтік-экономикалық және тарихи жағдайларымен ерекшеленеді. Бұл өңір физико-географиялық тұрғыдан Тұран ойпатының шегінде, Қаратаудың батыс баурайында, Сырдария өзенінің төменгі ағысында орналасқан. Облыс аумағымен Ұлы Жібек жолының солтүстік тармағы өтіп жатты. Ол арқылы Қытайдың жібегі мен Үндістаннның бағалы тастары Еуропаға, Ұлы Сібір елдеріне жеткізіліп отырды. Қоныстанған аумақтың қолайлығы, өлкенің Қазақстан мемлекеттік құрылымына, туризмді дамытуға үлкен ықпал етеді. Ерте орта ғасырда Сыр өңірінде неше бір ұлы мемлекеттер үстемдік етті. Солардың ішінде экономикасы дамыған Оғыз, Дешті-Қыпшақ мемлекеттері болды. Облыс аумағында Оғыздар тұсындағы Жанкент, Баршынкент, Сауран, Өзгент, Аққорған, Қыпшақ мемлекетінің үлкен сауда-саттық және саяси орталығы болған -- Сығанақ сияқты қалалардың орындары бар [2]. Туристтердің қызылушылығы мен мамандықтарына қарай облыс аумағында тарихи бағыттағы, мәдени-өнер бағытында, эко және этнотуризмді ұйымдастыруға мүмкіншілік мол. Қызылорда облысы аумағында төрт мақсаттағы бағытта туристік маршруттар ұйымдастыруға болады. Оның бірінші бағыты: Қызылорда - Қорқыт - Байқоңыр - Қамбаш көлін жатқызамыз. Бұл маршрут бойынша туристер Сыр өңіріндегі ескі қалалармен, Қорқыт Ата кесенесімен, Байқоңыр ғарыш айлағымен танысып, маршрут соңында Қамбаш көлінің жағажайында болып, сол станциядан поезд арқылы елдеріне қайтады. Екінші бағыт: Қызылорда - Жеті әулие-Сығанақ-Сауран-Түркістан бағыты. Бұл бағытта туристер Облыстың оңтүстік бөлігіндегі ескі қалалармен, тарихи ескерткіштермен, қорғандармен танысады. Үшінші бағыт: Қызылорда облысының тарихи қалалары Ақмешіт-Асанас - Жент-Жанкент. Қармақшы ауданының аумағындағы Жеті асарлар мен Қызылдың ішіндегі ескі қала орындары да жатады. Маршруттың басты мақсаты туристерге Сыр бойының тарихи қалаларымен таныстыру. Төртінші бағыты: Қызылорда қаласының мәдени рекреациялық орындарымен танысу. Қызылорда қаласы 1925 - 1929 жылдар аралығында республика астанасы болған тұста, онда С. Сейфулин, Б. Майлин, І. Жансүгіров сияқты белгілі азаматтар алғашқы қызметтерін бастайды. Мұстафа Шоқай, Темірбек Жүргенов, Ғани Мұратбаев сияқты қазақтың біртуар ұлдары осы Сыр топырағында дүниеге келген. Тұңғыш қазақ театры ашылып, сахнаға М. Әуезовтың Еңлік -- Кебек спектакльі қойылды. Сонымен, Қызылорда өңірінің табиғатының әсем жерлерін, көркем аймақтарына саяхат жасап, серуендеп, демалу немесе тынығу үшін мүмкіндіктер толық жеткілікті десек болады. Бірақ әлі толықтай өз облысымыздың табиғаты мен әлеуметтік-экономикалық және тарихи тұрғыдан болса мән бермегендігіміз болар, ең алдымен біздегі инфрақұрылыс артта қалған. Облыс аумағымен Ұлы Жібек жолының солтүстік тармағы (Батыс Европа -- Батыс Қытай тас жолы) өтіп жатыр. Сол жолмен қазіргі таңда ең болмаса сервистік қызмет көрсету нысандарының санитарлық жағдайы сын көтермейді. Жол бойы жүріп, шаршағанын басатын демалыс орны, немесе қонақ үй, тамақтанатын орындардың тапшылығы. Ал негізінде, Батыс Европа -- Батыс Қытай автобамының бойында, халықаралық стандартқа сай әр-бір 50 км сайын, қызмет көрсету орталықтары (СТО, супермаркет, минимаркет, дәмхана, медпункт, қонақүй, сауна т. б.) болуы тиіс, міндетті. Сонда, біздің облыс аумағы арқылы бұл жолдың ұзындығы 822 км болса, барлығы 16 қызмет көрсету орталықтары салынып, сол жердегі елді мекендердің жүзге тарта халқына жұмыс көзі табылады, облыс қаржысына қаншама ақша түсер еді. Қорыта айтқанда, Қызылорда облысында туристік - экскурсиялық мақсатта пайдаланатын табиғи, тарихи және әлеуметтік-экономикалық рекреациялық ресурстар көп. Тек сол қолда бар байлығымызды, мүмкіндігімізді елдің пайдасына тигізе білу. Бұл туралы көптеген бағдарламаларда бар. Өкініштісі, оның дер кезінде жүзеге аспауында, ондағы көрсетілген іс-шаралар дұрыс қолға алынбай отыруында. Облыс аумағында туристік саланы дамыту үшін төмендегілерді ұсынамыз:
1. Өз мамандарымызды іс-тәжірибеден шет елдерде курстардан өткізу.
2.ЖОО оқытушы-профессор құрамының мамандарын даярлайтын арнайы курстар ашу.
3.Туристік қызмет бағытындағы мамандар даярлау.
4.Облыстық маңызы бар тарихи-мәдени ескерткіш орындарын қайта жөндеуден өткізу.
5.Облыс табиғатын, тарихын, мәдениетін, шаруашылығын т. б. дәріптейтін жарнамалар сайтын ашу.
6.Жарнамалық билбордтарды көбейту.
Егер жоғарыда айтылған ұсыныстар қолға алынса, Қызылорда облысының туризмнің дамуына үлкен үлес қосылған болар едіАлаштың анасына баланған Сыр өңірі адамзат өркениетінің көне ошақтарының бірі. Сыр елі - ұлттың ұясы, қонар қиясы. Небір жаугершілік, зобалаң заманда халқымыз Сырдың бойына келіп жан сақтады, күш біріктіріп жеңісті жолын бастады. Берекелі жерінің асты да, үсті де құт!
Белсенді туристік саяхат тактикасының кезеңдері:
Жорық алдындағы тактикаға 1) маршрутты таңдау; 2) жорықтың график- жоспарын құрастыру; 3) азық-түлік пен құрал-жабдықтар тізімін жасау; 4) өзінің физикалық, техникалық дайындығы мен тәжірибесі бойынша таңдалып алынған маршрут өтуге қабілеті жеткілікті туристер тобы мен оның жетекшісін іріктеп алу.Жорық кезіндегі тактика : 1) жорық жоспары мен бөлек тілімдерінен өту графигін үнемі реттеп, түзетіп отыру; 2) жорық кезінде алдағы нақты жерлерден өту жолын табу; 3) әрбір кесіндіден өтуде топтың қимыл тәсілдерін нақты жоспарлау мен іске асыру; 4) жолдың әрбір кесіндісінде техникалық әдістерді, шаралар мен әрекеттерді таңдау.
Тактикалық әзірлену кезеңдері: Саяхат ауданын таңдау, топ құрамын анықтау, маршрутты әзірлеу, маршрут ауданын зерттеу, маршрутты рәсімдеу мен жасақтау, саяхат қорытындысын жасау.
Саяхат ауданын таңдау: Саяхат ауданын таңдау саяхат мақсатына, қатысушылар мүдделері мен қызығатындығына байланысты.Саяхат ауданын таңдаған кезде жолдарды, жолға қажетті уақытты, саяхат шығындарын, көптеген басқа да факторларды ескеру қажет. Көмекші, кеңес беруші ретінде әртүрлі ақпарат көздері: кітап, БАҚ, карталар, Интернет, осы өңірді аралаған тәжірибелі адамдар болуы мүмкін.
Топ құрамын анықтау: Жас мөлшері, мүдделері, көзқарастары, техникалық, физикалық дайындық дәрежесі жақын болғаны жақсы.Спорттық топ болса, жорықтың күрделілігіне орай қатысушылар мен жетекшісіне қойылатын талаптарға, ережеге сәйкес топ құрамы анықталады.Ереже бойынша, 1-2 күрделілік дәрежесіндегі жаяу, тау, су, велосипед жорықтарының топ құрамы 4 адамнан кем болмауы керек. Шаңғы туризмінің 2 дәрежелік, жаяу, тау, су, велосипед 3 дәрежелік жорықтарының топ құрамы 6 адамнан кем болмауы керек.Топ тым үлкен болса да жорық қиындап кетеді.
Саяхатқа қатысушылар мен жетекшісіне қойылатын талаптар:Топ жетекшісі бұрын осы күрделілік дәрежедегі саяхатқа қатысып, одан бір дәреже төмен жорықты бұрын басқарған болуы тиіс.
Қатысушылардың тәжірибесі жорық күрделілігіне сәйкес болуы керек.
Топ ішіндегі міндеттер: Алдымен міндеттерді тағайындау қажет.Топ жетекшісі топтың дайындығы мен спорттық шынығуын басқарады, маршрут әзірлеу мен оның құжаттары үшін жауап береді, саяхатқа ресми рұқсат алады. Жорықта ол басшы, бұйрықтары екі қайталанбай орындалуы міндет.Жетекшінің орынбасары тәжірибесі бар туристердің арасынан таңдалады. Жетекші шешімдеріне сәйес әрекет орында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz