Ұрлық қылмыстарын тергеу әдістемесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының ғылым және жоғары білім министірлігі Махамбет Өтемісұлы атындағы Батыс қазақстан университеті
Тарих, экономика және құқық кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ұрлық.Тонау

Орындаған: юр-23 топ студенті, Мурсалим И.
Ғылыми жетекші:аға оқытушы, з.ғ.м Самуратова А.О

Орал - 2023

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І-бөлім. Ұрлық қылмыстарын тергеу әдістемесі
1.1.Ұрлықтың криминалистикалы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
1.2 Типтік ситуациялар, болжаулар және тергеудің алғашқы кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12
1.3 Ұрлық істері бойынша жүргізілетін тергеу әрекеттерінің тактикасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
ІІ-бөлім. Тонау және қарақшылық жолымен жасалған мүлікті талан-таражға салуды тергеу әдістемесі
2.1 Тонау және қарақшылык шабуылдарының криминалистикалык сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2 Типтік тергеу ситуациялары, болжаулар және
тергеуді жоспарлау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.3 Тергеу әрекеттерінің тактикасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі: Бөтен адамның мүлкін жасырын ұрлау, тонау Қазақстанда кең тараған қылмыс болып табылады. Соңғы жылдары адамдардың топ болып ұрлық жасау көлемінің өскенін көрсетеді. Қылмыстық топтардың конспиротивтік дәрежесінің жоғарылығы, ұрланғандарды өткізудің жолға қойылған жүйесі, әртүрлі техникалық және көліктік құралдарды қолданулары оларды ерекшелендіреді. Соңғы жылдарда елімізде кылмыстын өршуі, онын ішінде аса кауіпті кылмыстардын жасалу саны одан әрі өсуде. Бұл жай құкық қорғау, атап айтқанда, тергеу органдарының жұмысының жақсартылуын, олардың қылмысты ашуда тергеудін нәтижелі жүргізілуін және тиімді тәсілдерді жан-жакты пайдаланылуын талап етеді.
Жасалған кылмысты тез арада ашып, кылмыс жасаған адамдарға тиісті жаза тағайындау, қылмысқа қарсы күрестің нәтижелілігін арттырады, сондай-ак қылмыс жасаудан кейбір адамдарды алдын ала сақтандырады. Криминалистика тергеу және баска құқык корғау органдарының жұмысының іскерлігін арттыруға үлкен әсер етеді, өйткені криминалистика тергеу тәжірибесін талдап, корыту арқылы, қылмысты ашуға бейім тәсілдерді тауып, оларды қолдану үшін керекті техникалық құралдарды тергеу кызметкерлеріне дайындап береді. Кылмыстық оқиға бір адамның немесе бірнеше адамдардың белгілі бір әрекет кимылдарынан тұрады. Сондыктан кылмыс қандай жедел жасалса да ол айналадағы ортаға әсер етіп, сол кылмыс жасалған жерде көптеген іздер калдырады.
Қылмыска карсы күрестің нәтижелігі және табысты тергеуші мен тергеу мекемесінде (бөлімінде) жедел-іздестіру оргаңдарының өзара қарым-қатынасының дұрыс қалыптасуынада көп байланысты. Бұл органның өзара қарым-катынасы қылмыстык іс жүргізу кодексінің тиісті баптарына негізделеді. Атап айтканда, жүргізіліп жаткан іс бойынша тергеуші анықтама жүргізетін органдарға, (былайша айтқанда жедел- іздестіру органдары) іздестіру және тергеу әрекеттерін жүргізу туралы тапсырмалар мен нұскаулар беруге, кейбір тергеу әрекеттерін жүргізген кезде анықтама жүргізетін органдардан қолқабыс талап етуге кұкылы. Тергеушінің мүндай тапсырмалары мен нұсқаулары аныктама жүргізетін органдарға міндетті болып табылады. Осы келтірген заңның мазмұнына қарағанда, тергеуші мен анықтама жүргізуші органның арасында карым-катынас тергеу жүргізу үстінде қалыптасады. Бірак тергеу тәжірибесіне карасак, кейде бұл екі органның арасындағы карым-қатынас іс қозғалмай тұрып-ақ қалыптасады, себебі істі козғауға керекті деректер мен кейбір жағдайларды жедел жолмен алуға болады.
Мақсаты: Осы саладағы өте маңызды мәселелерді қойып, қарауға деген талпыныс. Теориялық білім мен құқықтық қолданушылық практикалық аралық ұстанымын бірізділікпен жүзеге асыру, жасалатын тонау, ұрлықтардың сипаты мен құрылымы туралы шынайы көзқарас қалыптастыруға, ашкөздік қылмыстың бүгінгі жағдайын талдауға, осы ққылмысқа қарсы әркеттердің формасын қалыптастыру мен жүзеге асыруға әсер ететін басты факторларды даралауға мүмкіндік береді.
Зерттеу обьектісі: Жалпы ұрлау, тонау қылмыстық істерін жүргізілу және тергеу процесі.
Зерттеудің пәні: Қылмыстық ұрлық, тонау процестерін тергеу жұмыстар жүргізу процесі.
Міндеттері:
- Ұрлық, тонау қылмыстарын тергеу әдістемесін талдау;
- Ұрлық, тонау қылмыстарын сипаттау;
- Тергеу әрекеттерінің тактикасын анықтау;
- Арнайы тергеу әрекеттерінің тактикасын қолдану.
Болжамы: Ұрлық, тонау қылмыстарын тергеу әдістемесін түсініп, жүргізу. Берілген арнайы тергеу әрекеттерінің тактикасын қолдану. Қылмысқа қатысты күрестің нәтижесін көрсетіп, тәжірбие түрінде жүргізу. Істі қозғауға арнайы деректер жинап, дәлел келтіре алу.

І-бөлім. Ұрлық қылмыстарын тергеу әдістемесі
1.1.Ұрлықтың криминалистикалы сипаттамасы
Ұрлық дегеніміз - бөтеннің мүлкін жасырын түрде алу болып табылады. Ұрлықтың криминалистикалық сипаттамасын келесідей жағдайлар құрайды:
Ұрлық қылмыстардың ең кең тараған түрі;
Ұрлық құпия түрде жасалынады, қылмыскер көп жағдайларда белгісіз болып табылады;
Осы қылмыстың сипатты белгісі болып тікелей қасақаналықтың болуы танылады, ұрлық қасақана кейде алдын ала дайындықтан кейін жасалынады;
Ұрлық жасау тәсілі әр түрі;
Ұрлықтың заты болып кез келген мүлік танылады (ақша, заттар, өзге де материалдық құндылықтар).
Ұрлықтың кең таралуына қарай осы қылмысты тергеудің жеке әдістерінің көптүрлілігін көруге болады. Оларға әр түрлі криминалистикалық сипаттамалар сәйкес келеді. Ұрлықты тергеу әдістемесін салалық белгілер бойынша қарастырған дұрыс. Әдістеменің бірінші тобына - сауда және қоғамдық тамақтану обьектілерінде, кәсіпорындарда және мекемелерде, көлік және ауылшаруашылық обьектілерінде жасалынатын қылмыстар жатады. Екіншісіне - азаматтардың жеке үйлері мен пәтерлерінен, сондай-ақ қалтадан ұрлау қылмыстары жатады.
Ұрлықтың қауіптілігі меншік иесінің экономикалық тәуелсіздігіне қол сұғатындығынан көрінеді және оны ашу мен тергеу кезінде айтарлықтай қиындықтар туындайды. Осы қылмыстық іс-әрекеттердің көпшілігін тәжірбиелі қылмыскерлердің материалдық құндылықтарды тауып, оларға кірудің және өздерді жасырудың тиімді тәсілін қолдануларменжасатындығын тәжірбие көрсетеді. Шамамен қылмыстардың әр бір бесіншісі рецидивистермен және бұрын ұрлық жасағаны үшін сотталған адамдармен жасалады.
Ұрлықтың жасалу жолдары мен тәсілдерін білу ұрлықты ашуда жетістіктерге әкелуі тиіс. Қылмыскердің ұрлық жасау кезінде қолданған тәсілдерін анықтап, оларды криминалистикалық тіркеуден іздестіріп тексеруге болады.
Жеке мүлікті ұрлау көбінесе күндізгі уақытта, куә болмаған кезде, иелері жұмыста болатын кездерде жасалынады. Қарастырылып отырған қылмыстар жаңадан салынған ықшамаудандарда жиі кездеседі. Бұл тұрғындардың алғашқыуақытта осы подьездегі көршілерінің бір-бірін танымауымен түсіндіріледі. Қылмыскерлер үй тұрғындары ретінде кедергісіз пәтерлерге кіріп, ұрлаған заттарын оңай алып шығуына мүмкіндіктер бар. Пәтерден және материалдық құндылықтарды сақтайтын басқа да жерлерден ұрлау: есік құлыптарын ашқыштардың көмегімен, ригельді қысу, ілмелі құлып имегін кесу арқылы, желкөз арқылы кіру, есіктер мен терезелерді сындыру, торларлы автогенді аппаратпен кесу, қабырғаны немесе төбені тесу, шатырды көтеру, түтін жүретін құбырларды ашу арқылы, қоймаларды бұрғылау немесе шабу жолымен ашу, сейфтерді және басқа да көлемді бұйымдар сақтайтын нәрселерді ұрлау6 тауарларды сатып алу кезінде ұрлау жолымен жасалады.
Қылмыскерлер ұрлықты ашу мен тергеуді қиындату мақсатында қылмыстың іздерін жасыруға ұмтылады.Ұрлықтың жасалғандығы туралы күмән туғызбауға тырысады. Үйге ұрлыққа түсу кезінде бөгетті бұзбай кіріп, көзге түскен заттардың барлығын емес, тек қана ақша мен заттардың бір бөлігін ғанна алады.
Қалтадан ұрлықтар жасау үшін қылмыскерлер адамдардың көп жиналған (шоғырланған) жерлерін таңдайды. Бұл қылмыстар, әдетте, ұрлықшылар тобымен олардың рөлдері өзара бөлсіу арқылы: біреулері жәбірленушілерді қыспаққа алады, екіншілері ұрлайды, ал үшіншілері ұрланған заттарды тығады. Мұндай ұрлықтарды ашу әдістемесі осы қылымыстардың басқа түрлерінен ерекшеленеді, ал оларды тергеу айтарлықтай қиындық туғызады, өйткені қылмыскер жасырын және қысқа уақытта әрекет етеді, ал жәбірленуші тіпті ұрлықшыны білмек түгілі кейде қай жерде, қай уақытта ұрлағанын да білмей қалады.
Ұрлық жасатын қылмыскерлердің жекетұлғасының ерекшеліктерін қарастыратын болсақ, оларды екі негізгі топқа бөле аламыз. Бірінші топқа ер адамдар мен әйел адамдар ішінде жұмыс жасағысы келмейтін бұрын сотталған, алдын ала өз әрекеттерін егжей-тегжейлі ойластыратын, қылмыс жасау дағдысы, тәжірбиесі бар адамдарды жатқызамыз. Екінші топтағы адамдар қатарына - жұмыссыз қалғандар,тұрақты мекен-жайлары, отбасылары жоқтар жатады. Олар үшін ұрлық қалыпты жағдайда аяқ астынан пайда болған ниет бойынша жасалынады немесе қылмыс жасау жағдайы алдын ала еш дайындықты талап етпейді.
Көбінде олар сотталып, бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтек кезінде қылмысқа дағдыланады.
Ұрлық қылмыстарымен күпесу үшін жедел іздестіру қызметі мен ішкі органдарының жұмыстарын жетілдіруге байланысты шаралар қабылданады. Олардың қатарына, мысалы, республиканың бітқатар қалаларында Пәтер атты жедел іздестіру шараларына жоспарын құрып, қолдану, сонымен қатар, ұрлықты ашу жөніндде жедел-тергеу топтарын құру жатқызылуы мүмкін.

1.2 Типтік ситуациялар, болжаулар және тергеудің алғашқы кезеңі

Ұрлық бойынша кылмыстық істерді қозғау үшін тек себептер тана емес, сонымен қатар жеткілікті негіздер болуы қажет. Себептер қатарына жәбірленушілердің және ұйым өкілдерінің үрлыктуралы арыздары жатады. Қылмыстық іс, сонымен қатар, ұрлыктың жасалғандығы туралы жедел-іздестіру сипатындағы мәліметтерді алу арқылы да козғалуы мүмкін. Ұрлық жөніндегі істерді қозғау негіздеріне -- ұрлыктын болғандығын куәланды ратын мәліметтер және ұрлық фактісі бойынша тергеу жүргізу
керек екендігін сипаттайтын мәліметгер танылады. Осындай мәліметгерді алу үшін жәбірленушіден, ұйым өкілдерінен және баска да түскен арыздарды тексеру қажет. Тәжірибелер көрсет- кендей, ұрлық туралы арыздар мен хабарларды тексеру -- кыл- мыстык істерді козғау туралы сұрақтарды дұрыс шешудің, осы кылмыстарды тез арада және толык ашу мен тергеудін міндетті шарты болып табылады. Ұрлық туралы арыздарды дұрыс тек- сермеу кылмыстық істі негізсіз қозғауға немесе козғаудан негізсіз бас тартуға әкеп соғады.
Казакстан Республикасының КІЖК-нін баптарына сәйкес ұрлык туралы арыздарды тексеру үшін: жасалынған ұрлык туралы мән-жайларға қатысты толықтүсініктеме алу керек (накты қаңдай зат жоғалды, олардың жоғалғандығы кандай жағдайларда аныкталды, жәбірленушінің ұрлық жасауы мүмкін деген адамдар туралы пікірлері бойынша). Қылмысты ашу үшін маңызы бар заттар мен кұжаттар (ұрланған сағаттың паспортын, ақша ұрланған кезде төлем карточкалары т.б.) сұралуы тиіс.
Тексеру шараларын жүргізу нәтижесінде ұрлықтың жасалғандығын куәландыратын мәліметтер алынса, кылмыстық іс қозғалады және тергеу жүргізіледі. Тергеу барысында келесі мән-жайлар аныкталады: ұрлык орын алды ма, оны инсценировкалау болған жоқ па; ұрлық қайда және кашан жасалынды;не ұрланды; ұрланған заттың белгілері, бағасы (қүны) қандай; қылмыспен келтірілген зиянныңмөлшері кандай; ұрлықжасау- дың әдіс-тәсілдері мен кұрал-жабдықтары; кім ұрлады (орын- даушы мен азғырушылар, олардың мінездемесі); ұрланған заттарды кім өткізді және кайда; келтірілген зиянды өтеу үшін не істеу керек; ұрлықтың жасалуына мүмкіндік туғызған жағдайлар.
Тергеу жоспарының негізін мазмұны үрлықтыңсипатымен, оны жасау тәсілдерімен және тергеу жүргізушіде бар мәлімет- термен аныкталатын болжаулар күрайды. Мәселен, мемлекетгік мүлікті ұрлау кезінде келесідей жалпы болжаулар ұсынылады және тексеріледі: үрлык шынымен орын алды; ұрлык болған жок; арызданушы шатасуда; ұрлықтың жасалғандығы жалған. Одарды тексеру барысында жеке болжаулар да үсынылуы мүмкін: үрлык материалды жауапты тұлғаның қатысуынсыз бөтен адамдармен жасалды; үрлық осы объектінің кызметкерлерімен, бірак материалды жауапты тұлғалармен емес; кемшіліктерді жасыруғатырысатын материалды жауапты тұлғалардың көмегімен бөтен адамдардың ұрлықты жасауы.
Жеке меншікті, азаматтардың жеке мүлкін ұрлауды тергеген кезде ішкі істер органдарына белгілі ұрлыкшы гастролерлер, тіркеуде тұрған ұрлыкшы-қылмыскерлер, калтаға түсушілердің катыстылығы туралы болжаулар ұсынылады.
Ұрлык кылмыстарын тергеу мен ашудың нәтижелігі тергеушінің осы іс бойынша жұмыс істейтін криминалдық по- лицияның жедел қызметкерінің жұмыс сапасына, тергеу әрекеттерінің жедел-іздестіру шараларымен сәйкес келуіне байланысты. Сондыктан тергеу жоспарында тергеу әрекеттерімен
қатар жедел-іздестіру жолымен аныкталатын мән-жайлар көрсетіледі. Осы мән-жайларды аныктауға бағытталған накты әрекеттер тергеу жоспары мен іс бойынша жүргізілетін жедел-іздестіру шараларының жоспарларында өзара келісілініп көрсетіледі. Бүл жоспарды құру мен жүзеге асыру криминалдық полиция қызметкеріне жүктеледі. Ұрлық қылмыстарын тергеу барысында төмендегідей ситуациялар байқалынады:
1- ситуация -- ұрлық жасауда сезікті адам ұсталған. Ол оқиға болған жерде немесе тікелей қылмыс жасалғаннан кейін ұсталуы мүмкін;
2-ситуация -- кылмыскер ұсталмаған, дегеймен ол туралы мәліметтер бар, мысалы, жәбірленушінің туысы немесе танысы болып табылады;
3-ситуация -- кылмыскер жөнінде ешбір мәлімет жоқ.
Тергеу ситуациясына байланысты тергеу жоспары келесідей
мәселелерді қарастыруы керек:
:: сезікті болмаған жағдайларда - үрлық және ұрланған заттардың белгілері туралы мәліметтерді полиция органдарына хабарлау; ұрланған затгарды тіркеуге алу және оларды өткізу жолдарына мүмкіндігінше жол бермеу; жасалынған ұрлық туралы мәліметгерді білетін түлғаларды және ұрлық жасаған адамдарды анықтау; кылмыс жасалынған жерден табылған іздерді
аныктау және оларды тіркеу бойынша тексеру; ұрлыктың мән-жайы мен оны жасаған адамдар туралы (ұрлык объектісіне кім қызығушылык танытты, кылмысты жасау үшін қолданылған құрал-жабдыктарды колдануға кімнің мүмкіндігі болды және т.б.) қосымша мәліметтер алу; қылмыскерді іздестіру мақсатында жедел-іздестіру шараларын жүргізу, ұрлық жасалынған мекеменің сезікті қызметкерлеріне жедел тексеруді жүргізу; инсценировкаланған ұрлықты ашуға бағытталған шараларды
жүргізу;
:: егер ұрлыкты жасаған адам туралы мәліметгер болса кылмыскердің ерекше белгілері туралы жедел-кызметкерлеріне, базар кызметкерлеріне, темір жол және өзен вокзалдарындағы, аэропорт және медициналык айықтырудағы полиция қызмет- керлеріне мәлімегтер беру; кылмыскердің портретін жасау; жеке іздестіруді жүргізу; автоматтандырылған акпаратты-
іздестіру жүйесі (АИПС) бойынша кылмыскердің тұлғасы туралы мәліметтерді тексеру және тіркеуге алу.
Сезікті белгілі болған жағдайларда жоспарланған тергеу әрекетгері мен жедел-іздестіру шараларының негізгі міндеті -- сезіктінің орналасқан жері мен оның қылмыска катыстылығы туралы дәлелдемелерді анықтау болып табылады. Осы мақсат- тасезіктініңтуыстарына, көршілеріне (оқига болған жерде қалдырылған, жоғалтылған) заттарды тану үшін корсету; сезіктінің
түрғылықты жері мен жұмыс орнында тінту жүргізу; тінту кезінде табылған заттарды алу және тану үшін корсету; кылмыскерді әшкерелеу максатында сараптама тағайындау және жүргізу; сезіктіні үстау мен жауап алу әрекетгері жүргізіледі. Үрлықтың сипаты мен тергеу жүргізілетін тергеу ситуацияларына байланыссыз жоспарда кейінге калдырылмайтын -- оқиға болған жерді қарау, жәбірленуші және оқиғаны көзімен көрушілерден жауап алу, ал сезікті анықталған және ұсталған жағдайларда оның тұрғылықгы жері мен жұмыс орны бойын ша тінту жүргізу сиякты тергеу әрекеттері көрсетілуі керек. Мекемеде жасалынған үрлык істері бойынша міндетгі түрде инвентаризация және аудит жүргізу жоспарланады.
Үрлықты тергеуді жоспарлау көбінесе қалыптасқан тергеу ситуациясына және ен алдымен тергеудің алғашқы кезеңінде сезікті адамдардың бар-жоғына байланысты.
Тәжірибелер көрсеткендей қылмыстың осы категориясын тергеу кезінде аныктама органдары қылмыскерлерді қылмыс жасау үстіңде ұстау жағдайлары (пәтерде, дүкенде, дәріханада, қоймаларда және өзге де материалды құндылыктарды сактайтын орындарда орнатылған күзет сигнализациясының қосылуы нәтижесінде), ізі суымаған қылмыстар бойынша немесе жәбірленушіден, куәдан, көзімен көрушілерден немесе көршілерден жауап алу кезінде ұрлық жасауы мүмкін қылмыскерлерді нақты көрсетуі арқылы ұстау жағдайлары кездеседі. Осындай жағдайлардатергеуді жоспарлау ұсталған сезікті адамдардың тергеліп жатқан окиғаға қатыстылығын көрсететін дәлелдемелерді анықтау мен жинауға және де үсталған адамдардың бұрын жасалған басқа да ұқсас қылмыстарға қатыстылығын тексеруге бағытталады. Бұл істер бойынша жоспарлау болжауларды ұсынуға, тергеу әрекеттері мен жедел-іздестіру
шараларын жүргізіп, оларды тексеруге бағытгалады.
Көп жағдайларда кылмыскер қылмыс жасағаннан кейін жасырынып үлгеріп, тергеудің басында сезіктінің белгісіз болу жағдайлары жиі кездеседі. Мүндай жағдайларда болжауларды ұсынғанда және тергеу жоспарын жасағанда кажетті дәлелдемелерді жинауға, сезіктіні аныктау мен ұстауға көңіл бөлінеді. Осындай жоспар бойынша жұмыс істегенде ең бастысы ұрлық жасауы мүмкін адамдарға катысты болжауларды ұсыну мен тексеру болып табылады. Яғни, жасалған қылмыстың мән-жайлары ескеріліп, оларға егжей-тегжейлі талдау жүргізіледі және де осындай қылмыстарды бүрын ашу кезінде жиналған тергеу тәжірибесі қолданылады. Бұларды есепке ала отырып, жоспарда келесі тұлғалармен ұрлықтың жасалу мүмкіндігін қарастыратын болжаулар ұсынылуы тиіс:
сәйкес кылмыстар үшін сотталғандар, күмәңді өмір сүретін (маскүнемдер, шығу тегі белгісіз заттарды сату арқылы өмір сүретіндер, үйінде қонбайтындар және т.б.) бүрын сотталмаған түлғалар;
қылмыс жасау мақсатында қалалар мен облыстар арасында көшіп жүретіндер;
бас бостандығынан айыру орындарынан қашқандар;
көршілес территорияларда осыған ұқсас қылмыстар жасағандар (кол сұғушылыктың объектісі мен затын тандау ерекшелігімен, кылмысты жасау уақыты және қылмыскердің басқа да әрекеттерімен аныкталады).
Тергеу жоспарында куәлардың көрсетпелерін, табылған іздерді және баска да заттай дәлелдемелерді қолдану мәселелері маңызды орын алу керек. Егер өз көзімен көрген куәлар қылмыскердің түрін есінде сактап қалса, онда криминалист мамандарға фоторобот жасап көбейтіп, оларды барлық жедел-
іздестіру бөлімдеріне, учаскелік инспекторларға, патрульды қызмет қызметкерлеріне тарату тапсырылады. Егер де қылмыскерлер маскіде болып немесе кандай да бір жағдайларға байланысты олардың түрлерін көру мүмкін болмаса, онда өз көзімен көрген куәлардың сипаттауы бойынша ұксас киімдерді тандап (баскиім, пальто, костюм, жейде), оны манекенге кигізіп суретке түсіру (мүмкіңдігінше түрлі-түсті фотосурет колдану) және барлык белгілерін сипаттау аркылы оны іздестіру кезінде қолдану ұсынылады.
Кылмыскерлердің ерекше белгілері туралы куәлардың көрсетпелері табылған іздерді және заттай дәлелдемелерді зерттеу жолымен толыктырылуы мүмкін. Криминалистік бөлімшелерде бар әдістемелер аяккиім іздері бойынша кылмыскердің бойының ұзындығын және жынысын, жүру ерекшелігін, аяқ-киім түрін, типін, фасонын, көлемін, оның киілу және жөнделу ерекшеліктерін аныктауға мүмкіндік береді. Қолдардың іздері бойынша олар бойының ұзындығын, жасын, із қалдырған тұлғаның алақанының және саусақтарының ерекшеліктерін аныктай алады. Ұрлық жасау кезінде калдырылған бұзу іздері аркылы қылмыскердің бойы, дене бітімі, кәсіби дағдылары және физикалык ерекшеліктері аныкталады. Қылмыс жасау кезінде көлік құралдары қолданылса, сарапшы-криминалист олардың іздері бойынша көліктің түрін, маркасын, моделін және козғалыс бағытын анықтайды. Калталык ұрлықтарды ашу әдістемесі осы қылмыстардың баска түрлерінен ерекшеленеді, ал оларды тергеу айтарлықтай киындық туғызады, өйткені кылмыскер жасырын және кыска уакытта әрекет етеді. Ал жәбірленуші тіпті ұрлыкшыны білмек түгелі кейде қай жерде, қай уакытта ұрлағанын да білмейді.
Тергеу әрекеттерінің кезектілігі ұрлыкшының кылмыс үстінде ұсталғандығына немесе оның жеке басын тергеу барысында аныкталатындығына байланысты. Егер кылмыскер ұрлык жасау үстінде ұсталса, ең алдымен жеке тінту жүргізіледі, ұстау орнына карау жүргізіледі, жәбірленушілер мен куәлар аныкталады, кылмыскердің жеке басы мен тұрғылыкты жері аныкталады. Кылмыскерден жауап алынады, іс үшін маңызы бар заттар алынуға жатады және оларға карау жүргізіледі, олар іске
заттай дәлелдеме ретінде тіркеледі. Одан кейін кылмыскердің тұрғылықты жері мен ұрланған заттар жасыруы мүмкін жерлер тінтіледі. Ұрлыкшы ұсталған кезде жеке тінту яғни қылмыс жарау кезінде қолданған күрал-саймандарды, атап айтқанда: үстара, ашкыштар, фомкалар, үшкірленген тиын ақшаларды, табу мақсатында жүргізіледі. Үстау кезінде ұрланғандығы өзіне мәлім емес жәбірленушілер де болуы мүмкін, сондықтан оларға өздерінің заттарын тексеру ұсынылуы керек.
Қылмыскер үрлык үстінде ұсталынбаса, белгісіз болса, ең алдымен жәбірленушіден жауап алынады, куәлар мен өз көзімен көрушілер аныкталынып олардан жауап алынады, ұрланған заттар жатқан жерлер каралады, қажетті жағдайларда оқиға болған жерге карау жүргізіледі.
Ұрлыкты тергеу тәжірибесі осы кылмысты инсценировкалау жағдайларынын кездесуін көрсетеді. Үрлыкты инсценировкалау мүмкіндігіне байланысты болжаулар окиға болған жерді қарау барысында негативті жағдайларды аныктаған кезде-ақ пайда болады: қажетсіз есікті бұзу белгілерінің болуы, үй-жайдың сыртқы жағында сынған әйнек бөлшектерінің болуы, кесілген ілмелі құлып табылған жағдайларда металл ұнтақтарының болмауы және сол сиякты. Мүндай болжаулар арызда- нушыдан жауап алу кезінде де пайда болуы мүмкін. Арызданушы ұрланған заттың көлемі, сактау орны туралы, ұрланған заттың белгілері туралы көрсетпелер беру кезінде шатасып, қандай да бір мән-жайларды көңілге қонымсыз түсіндіруінен көрінеді.
Айтылған инсценировкаланған кылмыс туралы жорамал отбасы мүшелерінен, көршілерінен, қызметтестерінен жауап алу кезінде де пайда болуы мүмкін, егер олар арызданушының отбасындағы нашар жағдайы туралы, оныңспирттік ішімдіктерді ішетіндігі туралы хабарласа, сонымен катар, ұрланған құнды- лықтардың оның иелігінде тіптен болмағандығы туралы көрсетпелер берсе.
Инсценировка туралы акпарат жедел кайнар көздерден, азаматтардын хаттарынан арызданушы жасалынған ұрлык туралы хабарламаға дейін біреумен жалған арыз беру туралы, осының алдында мүлікті сактандыру туралы шарт жасағандығы туралы, ұрланғансымақ заттарды сату жолдары туралы сөйлескендігін көрсететін мәліметтерден алынуы мүмкін.
Тергеу жоспарында инсценировкаланған ұрлык туралы болжауды тексеру максатында куәлардан жауап алу әрекеттері карастырылады. Жауап алу кезінде арызданушы ұрланды деген заттарды немесе құндылықтарды саткандығы, ол затты біреуге сыйға тартпакшы болғандығы туралы, кылмыс жасалған кезде қайда болғандығы, арызданушының өмір салты, оның байла-
ныстары, отбасындағы карым-қатынасы және баска да сұрактар анықталуы керек.
Инсценировкаланған ұрлықты тексеру мақсатында трасологиялық сараптама - бекітуші құрылғыларды бұзу механизмін анықтау үшін тағайындалуы мүмкін. Сонымен катар, тергеу эксперимента жүргізуді жоспарлау керек, оның көмегімен қылмыскер пәтерге есіктегі, қабырғадағы, төбедегі тесіктер аркылы кіре алды ма және желкөз, терезедегі торлар арқылы ұрланған заттарға ұқсас заттарды алып шығара ала ма деген мәселелерді шешуге болады.
Ұрлық кылмыстарын тергеу барысында кылмыскерлерді және ұрланған затгарды анықтау үшін жедел-аныктамалык және криминалистикалык тіркеулердің қолданылу мүмкінділігін карастыру керек. Мысалы, егер колдың іздері табылса, оларды тіркеудегі колдың іздері бойынша тексеру (ішкі істер органдарының криминалистикалык бөлімшелерінде) жоспарлануы қажет. Бұл сонымен катар, осы кылмыскерлердің бұрын жаса- ған кылмыстарын ашуға мүмкіндік береді. Бір тұлғамен жасалынған кылмыстар бойынша қылмыстық істерді бір өндіріске біріктіру олардың тезірек ашылуына және толык акпарат алуға мүмкіндік туғызады. Егер нөмірлі заттар деп аталатын заттар (сағат, магнитофон, радиоқабылдағыш, автокөлік қүралдары), бейнелену өнерінің затгары, әр түрлі коллекция заттары ұрланса, оларды сәйкесінше есепке алуды карастыру керек. Бұл ұрлықты ашуды едәуір жеңілдетеді.
Ұрланған заттарды өткізуі мүмкін жерлерді: ломбард, базар, ұсталынған затгар сататын орын, темір жол, автовокзалдар және басқа да объектілер тексеруге қойылуы тиіс.
Сезіктілерді қала көліктерінде, парктерде, би аландарында, кинотеатрларда және басқа да қоғамдык орындарда ұстау шараларын жоспарлау кезінде қоғамдық мүмкіндіктерін осы мақсатқа қалай тиімдірек қоддануға болатыны ойластырылуы қажет.

3.1 Ұрлық істері бойынша жүргізілетін тергеу әрекеттерінің тактикасы

Ұрлық істері бойынша алғашкы тергеу әрекетгері рстіндеоқиға болған жерді қарау, жәбірленушіден, өз көзімен көрген куәлардан жауап алу, сезіктіні үстау және жауап алу, тінту әрекеттері жүргізіледі. Оқига болган жерді қарау -- қажетті тергеу әрекеті ретінде сапалық жағынан қылмыстың дұрыс ашылуына өз септігін гигізетін тергеу әрекеті. Қарауды жәбірленуші
немесе материалды жауапты тұлғаның қатысуымен жүргізген дұрыс. Ал ұрлык істері бойынша жүргізілетін оқиға болған жерді қарау тергеу әрекетіне криминалист-маманның міндетті түрде қатыстырылуы қылмыс іздерінің жиі кездесіп аныкталуымен байланысты.
Кылмыскерлерді және ұрланған затгарды ізін суытпай тұрып тез арада табу үшін іздестіру кызметіндегі иттерді қолдану жақсы нәтиже береді.
Техникалык кұрал-саймандар және әдістердің көмегімен жүргізілген қарау әрекеті тергеуді жүргізуші тұлғаға басқа жолмен аныктауға мүмкін болмайтын дәлелдемелерді алуға жол береді.
Қарау барысында:
ұрлық объектісі болып не табылады;
ұрлық орнына қылмыскер қай жақтан кіріп, қай бағытта жасырынды;
тауарлы-материалды құндылықтар орналасқан жерге кіруде қылмыскер кдндай әдіс-тәсілдер мен техникалык құрал-саймандар колданған;
техникалық қүралдар ретінде кандай саймандар мен кұралдар колданылған;
кылмыскер қандай әрекеттерді және қандай кезектілікпен қолданған;
ұрлық жасауға канша адам қатысқан;
оқиға болған жерде кылмыскердің және оның әрекеттерінің қандай іздері қалдырылған және оның үстінде қылмыс болған жерден қандай іздер (қылмыскердің үстінде, киімінде, қолданған қүралдарында) қалуы мүмкін;
табылған іздер мен өзге де заттай дәлелдемелерде кылмыскердің кәсіби дағдысын, сыртқы бет-келбетін, тұлғасын, кылмыстық әрекеттерді жасаудағы тәжірибесін анықтауға болатын белгілер бар ма;
ұрлықты инсценировкалау белгілері жоқ па деген сұрақтарға жауап іздеу керек.

Қарау кезінде ұрланған заттардың үлгілері (паспортгың, ат-тестаттың, фабрикадан жабыстырылған қағазының (ярлык), буып-түйген қорабының) алынып, іске тіркелуі қажет.
Ұрлық істері бойынша қарау кезінде алынатын мән-жайларды бекіту, алу және қолдану кылмыстық-процессуальдык заңдар талабына және криминалистиканың ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Жәбірленушіден жауап алу кезінде келесі мәселелер аныкталады: қылмыс қайда және қашан жасалғаны, нақты не ұрланғаны, ұрланған затгардың айрыкша белгілері кандай; отбасының мүшелері және олардын ұрлык болған кезде қайда болғаны; ұрлык кезінде пәтер жабық түрды ма (жабық тұрса қалай), кілттер кайда тұрды; олар тұрған жер туралы кім біледі, үйде ешкімнің жок екенін кім біледі; ұрланған заттарға кім қызығу- шылық білдірді; жәбірленушілер ұрлық жасады деп кімді ойлайды. Жәбірленушіден жауап алу кезінде жоғалған заттарды отбасы мүшелерінің бірі немесе оның қайда тұрғанын білетін және пәтерге кіре алатындардың біреуі алды ма деген негіз жоқ па екенін анықтау керек.
Мемлекетгік және қоғамдық мүлікті ұрлау істері бойынша материалды жауапты тулгалардан (дүкеннің, койманың, базаның меңгерушісі, сатушылар), сонымен қатар үрлық жасалынған объектіні күзеткен адамдардан жауап алынады. Материалды жауапты тұлғалардан ұрлык болғаны қашан аныкталды, оны кім және қалай аныктағаны; нақты қандай құндылықтар ұрланған, олардың күны және ерекше белгілері; құндылықтар қай жерде сакталынған және оның орналаскан жері туралы кім білгені; объект күзетілді ме, егер күзетілсе калай; полиция келгенге дейін объектіге өзгерістер енгізілген жоқ па; объектіні сұрастырған немесе ұрлық болғанға дейін, ұрлык болған кезде жанында адамдардың болған-болмағанын; жұмыс тәртібі және одан ауыткушылықтардың болғанын; бұрын ұрлык немесе
ұрлыққа окталу болған-болмағаны анықталып сұралады. Әкімшілік өкілдерінен және материалды жауапты тұлғалардан, сонымен қатар, қайта есептеу кашан жүргізілді және оның нәтижесі қандай болған; кайта есептеу актілерінің кайда екендігі; ұрланған заттар қашан қабылданды және кай жерде тұрғандығы; үрлық қай уакытта және не себептен анықталма- ғандығы аныкталады. Барлык осы мәліметтер тінту және баска да тергеу әрекеттері кезінде колданылуы мүмкін. Күзетшілерден олар корғайтын объектіден кеткен жоқ па (кеткен болса қанша уақыт бойы болмағандары); объектінің жанында сезікті адамдарды байқаған жок па; кылмыскердің кіргенін және ұрлықтың жасалғанын көрсететін өзге бір дыбыстарды естіген-естімегені сұрастырылады.
Ұрлықты өз көзімен көргендерден өздері куә болған мән-жайлар және ұрлықты ашу үшін маңызы бар мән-жайлар бойынша белгілерін
жауап алынады. Әсіресе, сезіктінің көзге түсетін және олардың болуы мүмкін жерлерін аныктауға ерекше көңіл бөлінеді. Үрланған заттарды сатып алушылардан қай кезде және қандай жағдайларда келісім жүргізілгендігі, ұрланған заттарды сатқан тұлғалардың ерекше белгілері туралы, олардың болуы мүмкін жерлері туралы жауап алынады.
Сезіктілерді анықтаған және ұстаған жағдайда бірден жеке тінту жүргізіледі. Сонымен катар, тұрғылықты және жұмыс орны бойынша тінту
жүргізіледі. Оның мақсаты - ұрланған заттарды, бұзу кұралдарын және үрлык жасауды жеңілдететін кұрал-жабдыктарды; ұрлыкты жасағанын көрсететін құжаттарды (тауарға жабыстырылатын қағазды, этикеткаларын, паспорттарын) немесе оларды комиссиялық дүкенге тапсырғандығын көрсететін кұжаттарды (квитанция) табу. Тінту кезінде басқа ұрлықтың жасалғанын көрсететін заттар мен кұжаттар алынады. Қылмыскерді іздеу және оның басқа жасаған ұрлықтарын ашу үшін оның жүрген жері туралы айғақ беретін құжаттардың (хат, телеграмма, бандеролдер, тапсырыс және құнды хаттардың квитанциясы) маңызы зор. Бұлардың барлығын алып, кылмыстык іс материалдарына тіркеу керек.
Егер сезікті өзінің ұрлыкка қатыстылығын мойындамаса, онда одан ұрлық жасалған уақытта кайда болғандығы, оған тиесілі емес заттар қайдан келгендігі, ол өзінін осы қылмыска қатыстылығын көрсететін дәлелдемелерді калай түсіндіретіндігі анықталады. Сезіктіні ұрлык үстінде ұстаған кезде жауап алу әрекеті ұрланған заттардың одан табылуы деректерінің маңызыдылығы жойылмайтындай етіп жүргізілуі керек. Егер сезікті бұл заттарды тауып алдым, жалакы ретінде төленді, сыйлық ретінде алдым және т.б. деп айтса, оның көрсетпелері мұқият тексеріледі, ал нәтижелері кейін сезіктіні қылмыс жасағанында әшкерелеу үшін колданылады.

ІІ-бөлім. Тонау және қарақшылық жолымен жасалған мүлікті талан-таражға салуды тергеу әдістемесі
2.1 Тонау және қарақшылык шабуылдарының криминалистикалык сипаттамасы
Тонау - бұл бөтеннің мүлкін ашық түрде ұрлау, яғни осы мүлікті иемденуші тұлғалардың және баска азаматтардың көзінше ұрлау. Мүлік иелері және басқа түлғалардың катысуын ұрлаушы түсінеді, бірақ саналы түрде ескермейді.
Қарақшылық - бұл бөтен мүлікті ұрлау мақсатында шабуыл жасауға ұшыраған адамныңөмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетумен немесе осындай күш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау.
Тонау мен қарақшылык бір объектіге, яғни меншік иесінің мүліктік құкығына кол сұғу. Қарақшылық кезінде, сонымен қатар қол сұғу объектісі болып, иелігіндегі мүлікті иемдену мақсатымен шабуыл жасалатын тұлғалардың өмірі және денсаулығы табылады.
Тонау да, қарақшылық та жай (қарапайым) және сараланған болып бөлінеді. Тонаудың жай формасыңда мүлікті ұрлауда күш қолданбайды. Ал сараланған түрінде күш көрсетумен немесе оны қолданамын деп корқыту әрекетгерін жасауы мүмкін. Алайда қарақшылықтан айырмашылығы, бұл күш корсету жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына кауіпті болып табылмайды.
Қаракшылыкпен шабуыл жасау кылмыстарының ауырлататын жағдайларда жасалуы: адамдар тобының алдын ала сөз байласуы аркылы; кару немесе қару ретінде пайдаланатын заттарды қолданумен; тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға немесе қоймаға заңсыз кірумен жасалған қаракшылық; ұйымдасқан топпен; денсаулыққа ауыр зиян келтірумен абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеп соккан қарақшылық. Сонымен катар, қарақшылық аса қауіпті рецидивиспен жасалған және қайталап жасалынған қарақшылық, мүлікті ірі мөлшерде ұрлау жатады.
Заңда аталған тонау мен қарақшылық белгілеріне талдау жасау осы қылмыстарды бір-бірінен ажыратып қарастыруға негіз ғана болмай, сонымен бірге тергеу барысында шешілетін мәселелер шеңберін анықтауға негіз болады.
Ең алғаш шешілетін мәселеге -- қылмыстың барлык болған жағдайларын анықтау жатады. Қарастырылып отырған кылмыстарға катысты бұл ең алдымен қарау жүргізіліп жатқан себепке байланысты қандай оқиға орын алғанын (тонау немесе қарақшылық па, жай немесе сараланған түрі ме және т.с.с.), бұл оқиға қандай нақты көрініс тапқанын анықтау керек.
Аталған мәселелерге сәйкес, алдын ала тергеудің алғашқы кезеңінде іздсстіруге, бекітуге және алынуға жататын іздердің сипаты аныкталады. Оларға мына іздер жатады: тонауды немесе карақшылык шабуылын анықтайтын немесе жоққа шығаратын іздер, сонымен бірге, оқиға болған жерді қарау кезінде инсценировкаланған кылмыстың ұйымдастырылғанын көрсететініздер; қылмыскердің әрекет жасау тәсілін, ашық түрде мүлікті
ұрлаудың немесе қарақшылык шабуылдың мазмүнын сипаттайтын; кылмыстык іс-әрекет жасау кезінде күш колданғаны немесе қолданамын деп қорқытуын сипаттайтын; тонау немесе қарақшылык шабуыл жәбірленушілерге қатысты жасалғанын сипаттайтын және жәбірленушінің тонау мен шабуыл кезінде жасаған іс-әрекеттерін сипаттайтын; тонаудың немесе қарақшылық шабуылдың мақсаты болып нақты не табылды, қандай
заттар мен құндылыктар тоналды, олардың кейінгі тағдыры кандай екенін анықтауга мүмкіндік беретін; тонаудың немесе қаракшылык шабуылының катысушыларын, сонымен қатар, өздерінің әрекеттерімен қылмыс жасауға мүмкіндік туғызған немесе оның ашылуына кедергі келтірген түлғаларды көрсететін; үйымдасқан кылмыстықтопты көрсететін: тұрақтылығын, қаруланғандығын, қылмыстық іс-әрекеттерді бірнеше рет жасағандығын және жауапкершілікке тартылатын қылмыскерлердің жазасын жеңілдететін немесе ауырлататын жағдайларды көрсететін іздер. Тонау немесе карақшылык шабуылдың накты орны меи уакыты туралы қорытынды жасауға мүмкіндік беретін жағдайларды анықтау қажет. Мұндай мәліметтер қылмысқа кінәлі айыпталушының жалған алибиін әшкерелеуге маңызды болып есептелінеді.
Тонау мен каракшылык шабуылдары қылмыстарын ашуға мүмкіндік туғызатын дәлелдемелермен катар, осы қылмыстардың жасалуына эсер еткен себептер мен жағдайлар туралы корытынды жасауға негіз болатын дәлелдемелерді және оларды болдырмау шараларын анықтау керек. Баска қылмыстармен салыстырғанда тонау мен карақшылык шабуылдың біркатар ерекшеліктері бар:
әдетте бұл қылмыстар топпен жасалады;
алдын ала дайындык жүмыстары жүргізіледі;
жылдам, дөрекі және қатаң түрде жасалады;
оқиға болған жерде затгай дәлелдеме ретінде танылатын заттардың көлемі шектеулі болып келеді.
Бұның барлығы тергеуге өз әсерін тигізеді. Қарақшылық шабуылдың бір топ адамдармен алдын ала дайындалып жасалуы осы қылмыстарды ашу мен алдын алу мақсатында жедел-іздестіру шараларын белсенді түрде колдануға мәжбүр етеді. Қарақшылық кенетген, кару-жарақ колданып жасалғандыктан
жәбірленушілер көбінесе қылмыскерлерді толык аныктап, көре алмайды, бұл кейіннен оларды іздестіру мен тану үшін корсету кезінде қиындыктарды туғызады. Осыған байланысты тонау мен қарақшылық кылмыстарын тергеу біркатар талаптарға сәйкес жүргізілуі тиіс:
тергеудегі жылдамдык пен жеделділік;
тергеу барысындағы тергеу әрекеттсрі мен жедел шаралардың өзара байланыстылығы;
криминалистикалык техника тәсілдерін белсенді колдану;
қылмыстық тіркеу мүмкіндіктерін кеңінен колдану.
Тонау және қарақшылық шабуылды жасау кезінде қылмыстык кол сұғушылыктың тікелей объектісі болып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.