МОҢҒОЛ ТІЛІНЕН ЕНГЕН СӨЗДЕР

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМИНИСТРЛІГІ
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті КеАҚ
Педагогикалық институты
Қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасы
Қазіргі қазақ тілі пәнінен

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Қазақ тіліндегі кірме сөздер

Мамандық шифры

Оқу бөлімі

6В01707-Қазақ тілі мен әдебиеті

күндізгі

Орындаған:Заболотская Елизавета

Тексерген: Берікбол Таслима

Бағасы: ______________

МАЗМҰНЫ:
Ⅰ . КІРІСПЕ ... .. ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Ⅱ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2.1 ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ КІРМЕ СӨЗДЕР ҰҒЫМЫ... ... ... ... .5
МОҢҒОЛ ТІЛІНЕН ЕНГЕН СӨЗДЕР... ... ... ... ... ... ... .7
2.3 АРАБ-ПАРСЫ ТІЛДЕРІНЕН ЕНГЕН СӨЗДЕР... ... ... ... 9
2.4 ОРЫС ТІЛІНЕН ЕНГЕН СӨЗДЕР... ... ... ... ... ... ... ... 16
Ⅲ. ҚОРЫТЫНДЫ... . ... ... ... .. ... ... .. ... .. ... ... .. ... .. ... .. 20
Ⅳ. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ... ... .. ... . ... ... ..22

КІРІСПЕ
Тіл - сөзсіз, адами қарым-қатынас құралдарының ішіндегі ең маңыздысы. Кез-келген тіл ойлаумен тығыз байланысты, бұл оны адамның мінез-құлқын басқаратын механизм тұрғысынан анықтайды. Тіл бүкіл адамзат бойында әлеуметтік құбылыстарға жатады.
Қазіргі қазақ тілінің сөздік құрамы ұзақ қалыптасу жолынан өтті. Біздің лексикамыз тек қазақ тілінен ғана емес, басқа тілдерден алынған сөздерден де тұрады. Шет тіліндегі дереккөздер қазақ тілін тарихи даму барысында толықтырып, байытты. Кейбір қарыз алу ежелгі уақытта,ал басқалары - жақында жасалған. Әр тарихи дәуірдің адамның қадір-қасиеті мен сөйлеу сұлулығының өзіндік идеалы бар екенін бәріміз білеміз. Өйткені, "Тілсіз ұлт жоқ"деп жалпыға бірдей танылады. Сөйлеудің анықтығы мен түсінігі ондағы шетелдік сөздерді дұрыс қолдануға байланысты. Соңғы жылдары шетелдік сөздерді қолдану мәселесі әсіресе Қазақстан азаматтарының алдында өткір тұр. Себебі импорттық тауарлармен, ғылыми, саяси және экономикалық технологиялармен бірге көптеген адамдар түсінбейтін қарыз алу ағыны елге ағылды. Осыған байланысты ғалымдар, публицистер және жай ғана ойлайтын адамдар қарызға алынған сөздерді қазақ тіліне кеңейтудің осындай жаппай процесінің бұзылуына алаңдаушылық білдіріп, тіпті үрейленеді.Сондықтан қазіргі Лингвистика Шет тіліндегі лексика саласындағы зерттеулер өзекті болып қала береді. Қарыз алу құбылыстарына үстірт қараған кезде ғана мәселе қарапайым және шешілген болып көрінеді. Сонымен қатар, көптеген сұрақтарға толық жауаптар әлі алынған жоқ. Қарыз алуды тілдердің өзара әрекеттесуінің жалпы проблемасымен, қарыз алудың семантикалық аспектісімен, қарыз алынған шет тілдік сөздердің лингвистикалық компоненттерімен байланыстыратын социологиялық және лингвистикалық мәселелер олардың түсінігін талап етеді.Шет тіліндегі форманттар негізінде алынған элементтердің күйін, сөзжасамдық процестерін және нәтижелерін егжей-тегжейлі зерттеу қажет.
Контактілі қос тілділік жағдайында сөздерді қарызға алу процестері сөзсіз. Қарыз алу-бұл басқа халықтармен экономикалық, саяси, мәдени байланыстарды орнатудың табиғи салдары, оларды білдіретін сөздер шындықтар мен ұғымдармен бірге келеді. Қарыз алу екі жолмен жүреді: ауызша - сөйлесу арқылы, басқа тілде сөйлейтіндермен байланыс жағдайында және жазбаша - кітаптар, мерзімді әдебиеттер, Ресми құжаттар арқылы. Қарыз алу қарыз алу тілінің сөздік құрамын байытуға ықпал етеді, шет тілінен шыққан сөздер, әдетте, осы тілдің фонетикасы, грамматикасы және сөзжасам заңдарына бағынады.Қарыз алу арқылы тілдің сөздік құрамын байыту процесі ерекше ерекшелікке, белгілі бір құпияға, өрнектің бейнесіне ие, бұл мені көптеген сұрақтарға жауап іздеуге тартады. Сөз қай тілден алынған? Бұл нені білдіреді? Бір тілден екінші тілге өту кезінде қандай өзгерістер болды? Ол жаңа отбасында қалай орнықты? 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Тақырыптың өзектілігі: лексиканың бір бөлігін құрайтын қарызға алынған сөздер қазақ тіл білімінде негізінен лексикология объектісі ретінде қарастырылды. Зерттеушілердің кейбір құнды сөздерінің болуына қарамастан, жалпы қазақ тіл біліміндегі қарыз алудың сөзжасамдық функциялары зерттелмеген күйінде қалды. Қарыз алудан қалыптасқан туынды және күрделі сөздердің едәуір саны тілдің сөздік құрамын байытып қана қоймай, қазақ тілінің сөйлеу бөліктерінің түрлерін, разрядтарын жетілдіруде ерекше рөл атқарады. Алынған сөздерді зерттеу олардың ішкі мүмкіндіктерін ғана емес,сонымен қатар олардың басқа тілдік ортада дамуының сипаты мен ерекшеліктерін де аша алады, бұл тіл білімінде маңызды емес.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері:Зерттеудің мақсаты қазақ тіліндегі қарыздарды зерттеу болып табылады.
Осы мақсатқа жету міндеттері:
-Кірме сөздердің ұғымын аңықтау
-Қандай тілдерден кірме сөздердің қазақ тіліне енген

4
ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ КІРМЕ СӨЗДЕР ҰҒЫМЫ
Тіл біліміндегі қарызға алынған сөз деп қазақ тіліне сырттан келген кез келген сөз, тіпті оның құрамдас морфемалары бойынша қазақ тілінен еш айырмашылығы болмаса да түсініледі.
Сөздерді қарызға алу процесі қалыпты құбылыс, ал белгілі бір тарихи кезеңдерде тіпті сөзсіз. Негізінде шет тіліндегі лексиканы игеру қабылдаушы тілдің сөздік қорын байытады.
Лексиканың бір бөлігін құрайтын қарызға алынған сөздер қазақ тіл білімінде негізінен лексикология объектісі ретінде түсініледі. Зерттеушілердің кейбір құнды сөздерінің болуына қарамастан, жалпы қазақ тіл біліміндегі сөзжасамдық функция зерттелмеген. Қарыз алудан қалыптасқан туынды және күрделі сөздердің едәуір саны тілдің сөздік құрамын байытып қана қоймай, қазақ тілінің сөйлеу бөліктерінің түрлерін, разрядтарын жетілдіруде ерекше рөл атқарады.
Адамдар қоғамда өмір сүру кезінде бір-бірімен байланысады. Әлемде таза тіл деген ұғым жоқ. Өркениет қай елде дамыса да, мәдениет, әдебиет дамыған, олардың ұлттық тілдерінде кіру элементі жоқ.
Тіл құрылымының толыққанды дамуы оның ішкі мүмкіндіктерінің арқасында ғана емес. Сонымен қатар, тіл өзінің мағыналық құрамын байытады және жетілдіреді, ол жоқ басқа тілдерден мағыналарды беру арқылы. Егер қазақ халқының ерте даму тарихына көз жүгіртсек, оның көптеген елдермен тығыз байланыста болғанын көреміз. Осы орайда ол Қазақ КСР тарихында былай деп жазды: "Қазақстан халықтары Қытаймен, Орта Азиямен, Еділ Болгариясымен және Киев Русімен сауда қатынастарын дамытты. Қазақстан халқы, әсіресе батыс және солтүстік-батыс облыстарында Ресеймен өте берік байланыста болды. Болгарлар, хазарлар, содан кейін печенегтер мен половцы Ресеймен және басқа Шығыс Еуропа елдерімен осы сауда қатынастарының негізгі делдалдары болды. Византия дереккөздері Орта Азия мен Шығыс Еуропа халықтары арасындағы керуен саудасы біздің заманымыздың VI ғасырынан бері жалғасып келе жатқанын хабарлайды. Мұндай алмасулар мен мәдени өзара іс-қимылдар Қазақстан тайпалары мен халықтарының мәдениетін дамытуда үлкен рөл атқарды.
Елдер арасындағы ежелгі достық қатынастардың болуы біздің ана тіліміздің лексикасының құрамынан айқын көрінеді. Бұрын бір халық пен екінші халық тек мүлікпен, киіммен, ыдыс-аяқпен ғана емес, рухани байлықпен де алмасты. Осыған байланысты көптеген сөздер бір тілден екінші тілге енген. Сондықтан ол қоғам тарихымен, қазақ халқының даму тарихымен тығыз байланыста біздің тіліміздегі көптеген шетелдік сөздерді зерттеді.
5
Дамудың ұзақ тарихында қазақ халқы әртүрлі уақытта көптеген елдермен өзара іс-қимыл жасап, әртүрлі қатынастарға ие болғаны белгілі. Бұрын тәжік, өзбек және татар халықтары арқылы, 8-11 ғасырларда араб-парсы елдерімен, 12-13 ғасырларда моңғол халқымен, ал 18 ғасырдан бастап. яғни Қазақстан Ресейдің құрамына кіре бастаған кезден бастап (1731 ж.) орыс халқымен тікелей және үздіксіз қарым-қатынас орнатты. Осындай ұзақ байланыс алмасудан кейін қазақ тілінің лексикасында көптеген шетелдік сөздер пайда болды.
Кірме сөздер-бұл тілді сөзжасамның өзіндік тәсілімен емес, басқа тілдердің әсерінен немесе одан шыққан сөздер.
Яғни, дыбыстық тұлғасы мен мағынасы жағынан басқа тілге қатысты сөздерді шет тіл деп атайды. Жер шарын мекендеген ірілі-ұсақты халықтардың қай-қайсысында болмасын басқа тілдерден ауысқан шет сөздері көп. Мәдениеті дамыған ұшақтарды айтпағанда, мәдениеті өркендеген озық деген халықтардың сөздік қоры таза төл сөздерден тұрмайтыны дәлелденді. Зерттеушілер ағылшын тілінің сөздік қорының тек 30 пайызы ана сөздері, ал қалғаны басқа тілдерден көшірілгенін алға тартады. Түркі тілдері мен басқа тілдер арасындағы сөз алмасу біржақты ғана емес, екіжақты сипатқа ие болды. Қазақ тілінде ата-баба мен интернационалдық сөздердің пайыздық қатынасы әлі толық зерттелмеген. Біріншіден, қарыз алу ұзақ процесс, екіншіден, этимолог ғалымдар жеткіліксіз. Ғылыми ортада халықаралық терминдерді қазақ тіліне аудару туралы дау әлі де бар. Лингвист Әйгерім Құдайбергенова: "терминдерді қарызға алуға қойылатын негізгі талап - егер ана тілінде анологиялық мағынасы бар таныс және дәлелді термин жұмыс істеп тұрса, шет тіліндегі сөзді қолданбау. Терминологиялық лакундарды қолданыстағы интернационализмдермен толтырған жөн. Деңгейлер тең болмаған жағдайда синонимдік терминдердің уәждемесі ең дәлелді терминге артықшылық берілуі керек". Қазақ тілінің сөздік құрамындағы кірме сөздер араб-парсы, монғол, орыс тілдерінен енген сөздерді құрайды. Олар - қазақ халқының тарихында араб, парсы, моңғол, орыс халықтарымен болған тарихи, мәдени, саяси, әлеуметтік байланыстарының, қарым-қатынасының нәтижесі.
Кірме сөздер (заимствование) дегеніміз тілдің өзіндік сөзжасам тәсілімен емес, басқа тілдердің ықпалымен жасалған немесе олардан енген сөздер. Яғни сөздің дыбыстық тұлғасы да, мағынасы да өзге тілге қатысты сөздер кірме сөздер делінеді. Жер шарында өмір сүріп келе жатқан үлкенді- кішілі халықтардың қай- қайсысында болсын өзге тілдермен ауысып келген кірме сөздер көптеп кездеседі. Мәдинетті кенжелеп дамыған ұсақ халықтарды былай қойғанда, мәдинетті гүлденіп өскен ең озат деген халықтардың сөздік құрамы да таза тума сөздерден құралмайтындығы дәлелденген. Қазақ тілінің сөздік құрамындағы кірме сөздер негізінен төрт халықтың тілінен келіп енген: 1) моңғол 2) араб 3)парсы 4) орыс 6
МОҢҒОЛ ТІЛІНЕН ЕНГЕН СӨЗДЕР
Қазақ тілінің моңғол тілдерімен байланысы екі түрлі жағдайда қарастырылады. Біріншіден, біз қазақ тіліне тікелей моңғол тілдерінен келген сөздер туралы айтып отырмыз. Біріншіден, мұның себебі-екі ел ғасырлар бойы қатар өмір сүріп, бір-бірімен тікелей қарым-қатынаста болды. Бұл ретте моңғолдар 13 ғасырда Қазақстан мен Орта Азияны жаулап алды, ал Улисс пен Шыңғыс әулетінің басқаруындағы ордалар бұл жерлерде 15 ғасырға дейін үстемдік етті. Тарихтан белгілі болғандай, XV-XVIII ғасырларда, Қазақ хандығы құрылған кезде, моңғолдармен бірдей тегі бар джонгар қалмақтары (тарихи деректерде оларды ойрат тайпаларынан құралған Батыс моңғолдар деп атайды) үнемі қазақ жерлеріне (Кубалық қалмақ дәуірі) шабуыл жасаған.
Қазақ тілі моңғол тілдерінен шыққан сөздер негізінен елдің әкімшілігі мен басқаруына қатысты: Ұлыс, нукер, язак, ноян, құрылмай, аймақ, затбелгі және т. б. орындар мен су айдындарының атауларымен байланысты көптеген сөздер: Тарбағатай (үшкір), Қандағатай (жұптасқан), толағай (бас), Катонқарағай (катон-қайың және т.б.), Баянауыл (Баин ола тауы), Доланкара (жеті тау). , Зайсан (жақсы), Нұра (зира), Мұқыр Бай (қысқа, қысқа), Қорғалжын (Хорхолжин қорғасын). Қордай (қарлы), Алтай (алтын тау), Нор (кел), Нарынкөл (жіңішке өзен) және т. б.
Екіншіден, моңғол тілдерінен қазақ тіліне өткен сөздерден.Олар бірінен екіншісіне өзгерді деп айтуға болмайды, бірақ екеуіне де ортақ сөздер туралы. Қазақ лексиконында моңғол сөздерінің мағынасы мен мағынасына жақын сөздер, әсіресе зат есімдер, сын есімдер мен етістіктер көп. Мысалы, жануарға байланысты: сиыр (кон), қойшы (өлген), моль (көбелек), бұқа (бух), борак (буур), қошқар (баран), донеджин (доногин), құнан (хунан), қашар (гунджин), тусамыс (ұшасы), током (мүк) және т. б.; ангаға байланысты: бұғы (буга), Барыс (жалаңаш), ан (ан), олекшин (ологчин), какпан (кавх), аулау (авлах), қысу (пресс) және т. б.; ауыл шаруашылығымен байланысты: обдире (абдар), тебен (саған), алтын (алман), темір (темір), жез (зес), балта (балт), боорсак (боорцог), бальшик (балчиг), жапсар (завсар), домбыра (домбор) және т. б. байланысты атаулар: кудаги (худаги), Али (эр), абысын (авсан), туркин (торгем) және т. б.; сын есімдер: Али (алаг), кап-кара (хап-хар), кукпенкок (хов- кук), қоңыр (хурен), сары (шар), тентек (тенег) және т. б. мұндай сөздер тек қазақ тіліне ғана емес, көптеген түркі тілдеріне де тән, олар моңғол тілдерінен түркі тілдеріне ауысқан ба, керісінше түркі тілдерінен моңғол тілдеріне енген бе - тіл білімінде ешқандай дәлел жоқ. Сондықтан мұндай сөздерді түркі (қазақ)-моңғол тілдеріне ортақ сөздер деп атауға болады. Түркі-моңғол тілдерінің ортақ сөздер бар- деді Ш. Уәлиханов. Түркі (қазақ)-моңғол тілдерін салыстырмалы түрде зерттеу - Б. Базылханның айтуынша, "моңғол-қазақ сөздігіне" енген 40 000 сөздің 24 000-ы 1 500 түбірден шыққан, яғни 60 пайызы екі халыққа ортақ туынды сөздер болып табылады. 7
Моңғол және түркі тілдерінің үйлесімділігі негізгі сөздік құрамымен де, олардың грамматикалық құрылымымен де айқын көрінеді. Моңғол тілдері, түркі тілдері сияқты, конъюгацияланған тілдер тобына жатады. Осындай ұқсастық негізінде кейбір ғалымдар (б. я.Владимирцов, Н. Ф. Катанов, Г. Д. Санжив және т. б.) осы ТІЛДЕРДІ бір тілге жатқызуды қолдайды. Тарихи тұрғыдан алғанда, бұл жақындықтың бастауы біздің дәуірімізге дейінгі Алтай кезеңінде түркі-моңғол Одағында болды. Шыңғыс хан шапқыншылығына дейін және одан кейін моңғол тілінен көптеген сөздер біздің тілімізге енген. Шапқыншылыққа дейін енгізілген сөздер біздің тілімізге толығымен еніп, біздің ауызекі тілімізге айналды. Оларды ажырату өте қиын. Бірақ ғалымдар Моңғол немесе қазақ сөздерін ажыратудың келесі жолдарын ұсынады.
1. Егер даулы сөз ежелгі моңғол жазбаларында жоғалып кетсе және түркі жазбаларында болмаса, ол осы тілге жатады деп саналады.
2. Екінші тілге енгеннен кейін енгізілген сөз ана тіліндегі ескі сөздің синониміне айналады. Және ол өз тілінде синонимдер тізімін жасай алмайды.
3. Егер даулы сөз кез-келген елдің фразеологизмдерінде болса, онда бұл ел
дін дене сезімі болып саналады.
4. Сонымен қатар, егер ak кез-келген тілде бірнеше мағынаға ие болса, ол сол тілдің сөзі болып саналады.
5. Толық сөз кейде одақ құра алады. Сондықтан оның қай тілге жататындығын сөздерді қалыптастыру қабілетіне байланысты одан да айқын бағалауға болады.
Қарама-қайшы сезімдерді анықтаудың басқа жолдары бар. Келесі сөздер: мал, сал (таңдау суга сал), доп (ара бал), көк (заттардың түсі), күшік (ірі қара малдың бұзауы), қалайы (батпақ), қоңыр (жылқы түсі), батыр, алып (ipi), buldirge (қамшы ілгегі) және т. б. деп саналады ол ежелгі уақытта моңғол тілінен шыққан.Шыңғыс хан шапқыншылығынан кейін енгізілген сөздер ерекше көзге түседі. Алайда, бұл сөздер лексикаға да енген. Олардың кейбіреулері: абдире (әшекейленген кеуде), аймақ (дружина), джаджак (армия), талук (талук), дулыға, ком (жылқы), баха, балта, бұрғылау, қайшы, боракс, бұқа, есек, қашар, джайсан, хургатай, нойан, нукер және т. б. Моңғол ғалым Базылхан моңғол және қазақ тілдерінің лексикасының 60 пайызы ортақ екенін анықтады. Ол өз жұмысында екі тілге де ортақ 1500 түбірден 24000 туынды сөз бөлді. Моңғол тілі мен қазақ тілінің негізгі фонетикалық айырмашылықтары: моңғол тілінде сөздердің басында к, л, р, е айтылмайды .

8
АРАБ-ПАРСЫ ТІЛДЕРІНЕН ЕНГЕН СӨЗДЕР
Кірме сөздер екі түрлі жағдайға тікелей немесе жанама түрде енеді. Араб мағыналарына тікелей ену мүмкін болмағандықтан, олар негізінен парсы тілі арқылы енгізілді. Мұндай сөздер араб-парсы сөздері деп аталады, өйткені олар парсы сипатына ие. Біздің тілімізге енбеген және варварлық сатысында қалған сөздерді есептемегенде, араб-парсы сөздері ұзақ уақыт бойы лексиколог, семантикалық, фонетикалық және грамматикалық жағынан үлкен өзгерістерге ұшырап, тілімізді байытты. тіл. Негізгі семантикалық өзгерістер келесідей топтастырылған. 1. Араб-парсы тілдерінде көптеген мағыналары бар сөздерді қазақ тіліне аударғанда, олар ескі мағыналарының бір бөлігін жоғалтады және оларды қолдану аясы тарылады. Бұл әдепкі тілге қарағанда мағынасы аз болады. Мысалы, араб тіліндегі" эффект " сөзінің бес түрлі мағынасы бар. 1) із, белгі. 2) ескерткіш екені анық. 3) бейімділік. 4) пікір. 5) Шығарма, еңбек.
Бұл мағыналардың қатарына тек қазақ тіліне әсер ету ғана кіреді. Сонымен қатар, ак парсы тілінде Гауһар дегенді білдіреді, оның парсы тілінде бес мағынасы бар. 1) Түрлі-түсті, қымбат асыл тас. 2) бір нәрсенің мәні, мәні. 3) табиғат, материя. 4) шығу тегі. 5) Элемент. Осы мағыналардың ішінде біз тек "түрлі түсті асыл, асыл тас"ұғымын қабылдадық. Демек, көптеген сөздердің қолданылу аясы тарылғанын көруге болады.
Керісінше, араб тіліндегі кейбір сөздерді қолдану артады. Мысалы, араб тілінде "азан" атауы "дұға етуге шақыру"дегенді білдіреді. Қазақ тілінде бұл сөздің келесі мағыналары бар:" жаңа туған нәрестені атаған кезде айтылатын тағзым "және"танертин, таңертең ерте, ерте". Парсы тіліндегі "баға" объектінің бағасы мен құнын білдіреді. Қазақ тілінде ол мынадай сөздерді қосты: 1) "оқушының білім деңгейі үшін бес балл", 2) "мінезі, әдептілігі", 3) "теңдесі жоқ, оте кунды". Осылайша, араб-парсы тілдеріндегі бір немесе бірнеше мағыналы сөздер қазақ тіліне енген кезде көп мағыналы сөздерге айналды.
Сонымен қатар, біздің тілімізде бұрынғы мағынасын жоғалтқан және мағынасы бар араб-парсы сөздері бар. Мысалы, парсы тіліндегі "сия" атауының мағынасы 1)" қою күлгін", 2)"қараңғы, қараңғы". Бұл сөз қазақ тілінен аударғанда "жазу үшін қолданылатын сұйық зат"дегенді білдіреді. Араб тілінде "қабір" "үй, баспана", қазақ тілінде "қайтыс болған адам жерленген жер, қабір" дегенді білдіреді. Парсы тілінен аударғанда " астана ""кіру, табалдырық" дегенді білдіреді. Қазақ тілінде -- "бас қала, Орталық". Сондықтан араб және парсы тілдерінен аударылған сөздер кейде бастапқы мағынасын жоғалтады және толығымен делдалдық мағынаға ие болады. Басқа тілден сөздерді семантикалық сатып алу арқылы біз олардың мағынасының кеңеюі мен тарылуын немесе жаңа мазмұнды алуды .
9
Араб-парсы тілдерінен әкелінген сөздер семантикалық тұрғыдан ғана емес, фонетикалық жағынан да айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Мысалы, парсы дауысты дыбысы болады. мысалы, түсіну, ақыл-назар, махаббат-мейірімділік. Кейде Х дыбысы айтылады, мысалы, Абат Абат, апта сайын. Г дыбысы к. фаупамның дыбысына айналады-батылдық, че-рага - шам. Арабша оф дыбысы қазақ тіліндегі п дыбысына айналады. Мысалы, факир-пакир, джафа-жапа. X дыбысы әдетте төмендейді. Халал -- адал, хаким -- билеуші, әрекет-әрекет және т. б. басқа тілден сөздерді фонетикалық ассимиляциялау арқылы біз олардың қабылдаушы тілдің дыбыстық заңдарына бағынуы мен бейімделуін түсінеміз. Араб-парсы тілдеріндегі сөздер қазақ сөздерімен үйлесуі мүмкін. Мұнда біздің тілдегі жұрнақтар толығымен қолданылады. Мысалы, ризашылық, жеңілдік, құрмет, достық және т.б. басқа тілдегі сөздердің грамматикалық ассимиляциясы - бұл сөздерге шет тілінің жұрнақтарын қосып, оларды ана сөздерімен еркін үйлестіре білу.
Сөздерді араб және парсы тілдерінен түркі тілдеріне көшіру процесі ерте орта ғасырларда бірыңғай Қазақ ұлттық тілі қалыптасқанға дейін басталған. Араб және парсы сөздері қазақ тіліндегі шетел сөздерінің ең үлкен қорын құрайды. Олардың әр түрлі дәрежедегі даралығы, семантикалық топтары, қазақ тілін білуі бар.Араб-парсы тілдерінен аударылған сөздердің барлығы қазақ тілінің Лексикасына енбесе де, олардың арасында қазақ тіліндегі түпнұсқа сөздер лексикада сақталып, жаңа сөздер жасауға шабыт бергенге дейін сақталған көптеген түпнұсқа сөздер бар. Мысалы: тамақ, Ар - намыс, ар-намыс, бейбітшілік, аспан, бақыт, ферма, қызмет, зат, ақыл, Құдай, күш, дау, хабарлама, пайда, әйел, адам, баға, ел, азамат, жануар, дос және т. б. бұл сөздер, олардың кіріспесіне қарамастан, ұзақ өмір сүрді және лексикадағы сөздерге тән барлық қасиеттерге ие болды. Мысалы, ас (аштық) сөзі парсы тілінен аударылғанымен, оның ежелгі дәуірден бері біздің тілімізде өмір сүретінін дәлелдейтін көптеген мақал-мәтелдер бар: кім жесе, ол аш болады; сіз жейтін жерді жууға болмайды; иесімен тәтті; тас лақтыратындарға тас лақтыру; тасқа малынған тағам; тағамның мағынасы үшін жаңа сөз құра білу лексикалық-синтаксистік сөздерді қалыптастыру арқылы жасалады: асбурчак, асжаулық, ақазан, тамақ болу, тамақ беру, тамақ жеу және т.б. күрделі сөздер. Бұл сөздің әмбебап мағынасы мен түсінігі оның күнделікті қарым-қатынаста қолданылуынан және жиі айтылуынан айқын көрінеді.
Егер "бақыт" және "бак" сөздері араб тілінде тек бір тұлғада (бахм) айтылса, онда олар біздің тілімізге келіп, мағынасы жағынан екі түрлі сөзге айналды. Көптеген мақал-мәтелдерден бұл сөздің қазақ тіліне бұрыннан енгенін көруге болады. Мысалы: әлемде бақыт табылмайды; адам бақыттың ұшқанын білмейді, оның ұшқанын біледі; бақыттың кілті жалпыға белгілі және ең қажетті сөзге айналды. 10
Нәтижесі-жұмыс және т.б. "Бақыт" сөзі көптеген жылдар бойы мақал-мәтелдер жасау үшін тірек ретінде ғана емес, сонымен қатар көптеген туынды сөздерді жасауға ынталандыру ретінде де қолданылып келеді.
Мысалы, "бақыт" сөзінен "бақыт", "бақытсыздық", "бақыт", "бақытсыздық", "бақыт", "бақыт" сияқты жеке сөздер пайда болды, Бакпен асу сияқты күрделі сөздер мен сөз тіркестері дүниеге келді . Сөздікке енген сөздердің тағы бір сипаттамасы-сөздердің көптігі, олардың ежелгі дәуірден өткендігінің белгісі. Біздің тілімізге енген араб-парсы сөздерінің ішінде көптеген магналдық сөздер бар. Мысалы, араб тілінен алынған "бейбітшілік" (дуя) сөзінің бірнеше лексикалық мағыналары бар. Нәтижесінде бұл сөз төрт түрлі синонимде қолданылады (әлем -- зат, әлем -- әлем, әлем -- жаратылыс, әлем -- өмір). Ауызекі сөздер айнымалы мән негізінде пайда болатыны белгілі. Араб-парсы тілдерінен алынған кейбір сөздер қазақ тіліне мықтап сіңіп, бір-бірінің орнына қолданылатыны және бірнеше қосымша мағынаға ие болғаны байқалды. Мысалы, араб тілінде "сәби" (Сәби) сөзі тек баланы білдіреді, ал қазақ тілінде бұл мағынаны толық сақтай отырып, "жас" деген сыни мағынада қолданылады. Егер сөз шыны (чини) парсы тілінен тек бір мағынада аударылған болса, онда біз терезе әйнегін, бөтелкені және шыныаяқты шыны деп атаймыз. "Балалы үй базарындағы ""базар" сөзі парсы тіліндегідей нарық мағынасында ғана емес, көңілділік пен толқу мағынасында да қолданылады. Осылайша, біз қазіргі кезде араб-парсы тілдерінен енгізілген көптеген сөздер ана тілінің ана сөздеріне ұқсас және маңызды функцияны орындайтынын көреміз. Мұндай сөздер өзектілігін мәңгілікке жоғалтты және негізгі лексикадағы орнын жоғалтты.
Араб-парсы тілдерінен аударылған сөздерді олардың қызметі бойынша бірдей деп атауға болмайды. Оларды төрт топта қарастыруға болады:
1. Тілге жақсы бейімделген және қазақ диалектісінің құрамына енген нақты сөздер. Олар қазақ тілінің сөздік қорына еніп, өздерін жақсы көрсетті. Олар бұрыннан бар және тілде жиі қолданылатындықтан, олар жаңа сөздер мен сөз тіркестерін шабыттандыратын өте танымал сөздер болып саналады. Мысалы: тамақ, бақыт, ар, бейбітшілік, фермер, ал, дос, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.