Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын меңгерту
І. ЖАНСҮГІРОВ АТЫНДАҒЫ ЖЕТІСУ УНИВЕРСИТЕТІ КЕ АҚ
ӘОЖ:
ДУБЕКОВА РАЙХАН КАЛКАМАНОВНА
Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдалануға дайындау
7М010200 - Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
Ғылыми жетекші:
Капенова Анар Амирхановна п.ғ.к., қауымдастырылған профессор (доцент)
Қазақстан Республикасы
Талдықорған, 2023
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І-БӨЛІМ. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ МҰҒАЛІМДЕРІН ОҚУ ТӘРБИЕ ҮРДІСІНДЕ ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУҒА ДАЙЫНДАУДЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ..
1.1 Бастауыш сынып мұғалімдері оқу- тәрбие үрдісінде оқыту технологиясын пайдалану мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдаланудың педагогикалық- психологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
1.3 Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдалануға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІ-БӨЛІМ. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ МҰҒАЛІМДЕРДІ ДАЙЫНДАУ МОДЕЛІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТЕКСЕРУ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫС
2.1 Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың айқындаушы кезеңінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Студенттерді алдын ала оқыту кезеңінде ойын технологияларын қолдануға дайындаудың жолдары мен құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
2.3 Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үдсінде ойын технологияларын қолдануға дайындау моделі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сәйкес
сілтемелер пайдаланылған:
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. 27.07.2007ж., №319-III
Әдістемелік нұсқау хат 2022-2023 оқу жылында Қазақстан Республикасының орта білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы.-Нұр-Сұлтан: Ыбырай Алтынсарин атындағы ҰБА, 2022.- 320 б.
АНЫҚТАМАЛАР
Осы магистрлік диссертацияда келесі терминдерді тиісті анықтамаларымен бірге қолданыңыз
Бастауыш мұғалімі-
Ойын технологиясы-
Оқыту технологиясы - бұл оқыту үрдісіне қажетті техникалық және ақпараттық құралдарды қолдана отырып оқытушылар мен курсанттардың өзара іс-әрекет тәсілі туралы ғылым.
Білім беру бағдарламасы - білім беру мазмұны мен оқу үрдісін ұйымдастыру ерекшеліктерін сипаттайтын білім беру мекемелерінің нормативтік - басқару құжаттары.
Оқу үдерісі - оқытудың арнайы ұйымдастырылған түріндегі жеке тұлғаның жалпы дамуы мен тәрбиесінің, білім беру мақсатын айқындайтын біртұтас педагогикалық үдерістің нақты кӛрінісі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР - Қазақстан Республикасы
МЖМББС - Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты
ҚР ҒжЖБМ - Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім
Министрлігі
ӘНХ-Әдістемелік нұсқау хат
ЖОО - жоғары оқу орны
БТ- бақылау тобы
ЭТ - эксперименттік топ
ТОӨЖ - тыңдаушы мен оқытушының өзіндік жұмысы
ТӨЖ - тыңдаушының өзіндік жұмысы
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Біз, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін оқу- тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдалануға дайындауды негізге алдық. Себебі, болашақ маман - бүгінгі студент педагогика теориясы мен практикасындағы қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың түрлерін біліп, оларды бастауыш мектептің оқу-тəрбие үдерісінде шығармашылықпен қолдануы тиіс деп санаймыз.
Сапалы білім беру жолында Жаңа заман білім мен ғылымның ұштасқан, жаһандық ғылыми-техниканың дамыған кезеңінде табысты ұлт болу үшін ең алдымен болашақ бастауыш мұғалімдерін кәсіби, білікті де білімді, ұстанымы мықты, шебер ұстаз етіп қалыптастыруымыз керек. Оқытудың тиімділігін арттыру жолдарын әлемнің барлық елдерінің педагогтары іздену мен зерттеу үстінде. Бұл мәселенің маңызды шешімдерінің бірі- жаңа педагогикалық технологияларды әзірлеу және енгізу. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген. Бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға мүмкіндік береді. (1) Яғни, оқытудың технологиялық тәсілі - оқу процесін тиімді басқаруды және қойылған оқу мақсаттарының кепілдендірілген табысын қамтамасыз етеді. Қазіргі заманғы отандық және шетелдік педагогикадағы оқу- тәрбие процесін технологияландыру оқытуды "кепілдендірілген нәтижемен өндірістік- техникалық процеске" айналдыра алатын дидактикалық тәсілдерді іздестіруде. Ал, бастауыш сынып оқушылары (6-10 жас аралығындағы оқушылар) психологиялық тұрғыдан қарағанда ойын баласы екенін білеміз. Олар теориялық білімге қарағанда практика жүзінде алған білімді жылдам меңгереді, сараптай алады, сын тұрғысынан ойлау қабілеті қарқынды дамиды. Сол себепті бастауыш сынып оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсатына жету жолының тиімді жағын қарастыратын болсақ болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін оқу-тәрбие үрдісінде ойын технологиясын жетік меңгеріп, білім стандартына сәйкес оқу мақсатында тиімді пайдалануға дайындауымыз қажет. Нәтижесінде ақпараттық- коммуникациялық технологиялардың заманауи құралдарын тиімді басқарумен уақытты үнемдеп, ойын технологиясы арқылы оқушылар арасындағы белсенділікті арттыра отырып, оқу мақсатына жету кезеңіндегі дарынды оқушы мен үлгерімі төмен оқушылардың білім деңгейін анықтай алады.
ХХІ ғасырдың ұстазының ұраны - Мәжбүрлеусіз оқыту. Міндет - оқу процесін қызықты ету, балаларда көңілді жұмыс көңіл-күйін қалыптастыру, оқу материалын меңгерудегі қиындықтарды жеңуге ықпал ету. Қазіргі жалпы ғылыми көзқарасқа сүйенсек ойын технологиялары балаларды оқыту және тәрбиелеуде , педагогикалық жүйеде бұрын да, қазір де қарастырылып отыр. Алдыңғы қатарлы педагогтардың бәрі ойынды нағыз қажетті және маңызды іс-әрекет деп түсіндіреді. Шетел және біздің ұлттық педагогтардың өзі де, ойын- бұл балаларды жан- жақты дамыту құралы деген. Алайда қазіргі уақытта ғылыми әдебиеттерде оқу процесінің тиімділігін арттыру үшін бастауыш сыныптарда ойын технологиясын қолдануға көбірек көңіл бөлінгенімен, болашақ бастауыш сынып мұғалімдері оны оқытуда дұрыс қолдана алмайды. Ойын түрлерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмұнына неғұрлым сәйкес алынса, оның танымдық, тәрбиелік маңызы да арта түседі. Оны тиімді пайдалану сабақтың әсерлігін, тартымдылығын күшейтеді, оқушылардың сабаққа деген ынтасы мен қызығушылығын арттырады. Ойын технологиясының оқу тәрбие үрісіндегі рөлі мен маңыздылығы, философиялық психологиялық түсініктері, қолдану реті Ф. Б. Бөрібекова және Н. Ж. Жанатбекованың Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялар еңбегінде көрсеттілген.(2) Ал, Ресейде 2012 жылы ғылыми дәрежеге - педагогика ғылымдарының кандидаты Югфельд Ирина Александровна, ғылыми жетекшісі: педагогика ғылымдарының докторы, профессор В.Г. Подзолков Болашақ мұғалімдерді психологиялық-педагогикалық пәндерді оқу процесінде ойын технологияларын пайдалануға дайындау ғылыми зерттеу жобасын ұсынған. Ұсынылған зерттеулердің құндылығына қарамастан, болашақ мұғалімдердің ойын құзіреттілігін дамыту мүмкіндіктері нашар дамыған, болашақ мұғалімді оқу- тәрбие үрдісінде ойын технологияларын тиімді пайдалануға дайындау бағытындағы ғылыми жұмыстар жоқ. Осыған орай болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу- тәрбие үрдісінде ойын технологиясының философиялық, психологиялық теориясын меңгерте отырып, оны тиімді пайдалануға дайындау зерттеу арқауы болып отыр.
Жоғары оқу орындарының педагогикасында болашақ мұғалімнің кәсіби дайындығында ойын технологияларын пайдалануға кезеңдік және ситуациялық қызығушылық туындайды. Болашақ мұғалімдерді ойынды қолдануға психологиялық- педагогикалық дайындау мәселелерін В.П.Бездухов, Е.П.Белозерцев, В.Л.Борзенков, А.А.Вербицкий, Л.К.Гребенкина, М.В.Кларина, В.Г.Мамигонов, Н.В.Самоукина, В.С.Самукинаның, В.С. А.И.Тимонин, В.И.Хазан, Г.П.Щедровицкий және т.б
Р И Жуковская, И А Қыс, А А Калюжный, Н И Кудряшева, С А Леонов, Е И Матецкая, Г В Роговой, А К Гордон, Р Харрисон, В Р. Ли және т.б. ғалымдардың еңбектерінен көруге болады.
Қазақ педагогикасының негізін қалаған ұлы ойшылдар әл-Фараби [2], Ж.Баласағұни [3], М.Қашқари [4] және қазақ халқының біртуар ағартушы-ғалымдары А.Құнанбаев [5], Ы.Алтынсарин [6], Ж.Аймауытов [7], А.Байтұрсынов [8], М.Жұмабаев [9] және т.б. еңбектерінде танымдық іс-әрекет мәселесі басты орын алған. Олар баланың қоршаған орта туралы алған ақпараты негізінде танымдық іс-әрекетінің қалыптасуын және оны үнемі белсендіріп отыру керек екендігін баса айтқан.
Сонымен бірге оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру мәселесіне қазақстандық ғалымдар А.Е.Әбілқасымова [10], А.Х.Аренова [11], Н.А.Дарханов [12], ресей ғалымдары Н.Ф.Талызина [13], Т.И.Шамова [14], Г.И.Щукина [15] және т.б. елеулі үлестерін қосқан.
Оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру үшін ойын технологиясын пайдалану проблемасымен шұғылданған ғалымдардың қатарына Н.К.Ахметов, Ж.Хайдарова [16], К.Ж.Бұзаубақова [17], Т.К.Жикалкина [18], В.С.Кукушин [19], М.И.Микитинская [20], Қ.А.Сарбасова [21] және т.б. жатқызуға болады. Сонымен бірге шетелдік ғалымдар да ойын арқылы оқыту мәселесіне ерекше мән берген. Мысалы, Д. Бергеннің Игра как средство обучения и развития: справочник по теории и практики [22], Барбара Шварцтың Обучение с помощью игры [23] және К.Дженет, С.Косби, Д.Роджерстің Развитие детей в младшем возрасте с помощью игры [24] деген еңбектері белгілі. Ойын теориясы мен тәжірибесін жасауға көрнекті психологтар Л.С.Выготский [25], В.В.Давыдов [26] А.Н.Леонтьев [27], Д.Б.Эльконин [28] және т.б. үлес қосты.
Ал Ұлы Абайдың ойын ойнап ән салмай, өсер бала бола ма? деген пікірінен бала өмірінде ойынның маңыздылығын көруге болады. Бастауыш сынып оқушыларының психикасының дамуына ойын әрекеті шешуші рөл атқаратындығы туралы белгілі ғалымдар өз еңбектерінде айтып кеткен. Олар С.А.Ұзақбаева, А.К.Айтпаева [29], С.Елубаев, С.Елубаева [30], Е.Сағындықов [31], Б.Төтенаев [32], т.б.
Шетелдік классикалық педагогиканың өкілдері Я.А.Коменский, Дж:Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоцци [33] ойын арқылы балаларды болашақ өмірге бейімдеу керек деп түсіндірген. Ойынның теориясы мен маңыздылығы, оның тәрбиелеу мен оқыту барысында ойынның алатын орны туралы орыс педагогтары К.Д.Ушинский [34], Н.К.Крупская [35], А.С.Макаренко [36], В.А.Сухомлинский [37], т.б. өз пікірлерін білдірген.
Таңдалған ғалымдардың еңбектері болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдалануға дайындау мәселелерін зерттеудің теориялық негіздерін құррайды.
Педагогикалық, психологиялық, философиялық, әдістемелік, пәндік пәндерді оқи отырып, студенттер ойын қызметінің мәні, баланың дамуындағы ойынның рөлі, сабақтарда және сабақтан тыс іс-шараларда ойнаудың ерекшеліктері, жеке ойын технологиялары мен ойын техникасы туралы өте алуан түрлі, бірақ нашар байланысқан және жеткіліксіз жүйеленген ақпарат алады
Ойынның әртүрлі аспектілері мен әлеуетті мүмкіндіктері туралы шашыраңқы, бөлшектелген, жиі қарама-қайшы ақпарат, өзіндік практикалық ойын тәжірибесінің болмауы студенттерді ойын технологиясын қолдануға тиімді дайындау туралы айтуға мүмкіндік бермейді
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау, бір жағынан, ойын оқыту проблемаларын дамыту өте ұзақ тарихы бар және пәнаралық зерттеулердің өзекті бағыттарының бірі болып табылады, екінші жағынан, студенттерді психологиялық-педагогикалық даярлау процесінде ойын технологияларын қолдану мүмкіндіктерін анықтайтын ғылыми жұмыстардың тапшылығы айқын деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Болашақ бастауыш мұғалімдерді кәсіби қызметінде ойын технологияларын қолдануға сапалы дайындау мәселесі арнайы зерттеу тақырыбы болған жоқ.
Осылайша, ғылыми зерттеулерді, практика талаптары мен қоғамның сұраныстарын талдау негізінде келесі Қайшылықтар анықталды:
- қазіргі қоғамның ойын технологияларын тиімді қолдана алатын, бір жағынан осы мақсат үшін қажетті ойын құзыреттілігіне ие мұғалімдерге деген қажеттілігі мен екінші жағынан олардың ойын технологияларын игеруге жоғары оқу орындарының дайындығын теориялық негіздеу мен ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етудің болмауы арасында,
- психопедагогикалық пәндерді оқу процесінде болашақ мұғалімнің ойын құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігін түсіну және осы процесті жеткіліксіз әдістемелік жабдықтау арасында,
- университеттегі болашақ маманның кәсіби тұлғалық дамуының өзекті және тиімді құралы ретінде ойын технологияларының маңызды әлеуетті мүмкіндіктері мен ойын технологияларын білім беру процесіне қосуға мүмкіндік беретін қажетті педагогикалық және психологиялық жағдайлардың негіздемесінің болмауы арасында.
Осы қарама-қайшылықтарды түсіну және оларды шешу жолдарын іздеу зерттеу мәселесін анықтады студенттерді (психологиялық-педагогикалық пәндерді оқу барысында) ойын технологияларын тиімді пайдалануға дайындаудың жолдары мен құралдары қандай
Бұл мәселенің өзектілігі, оның қазіргі заманғы жоғары кәсіптік педагогикалық білім берудің теориясы мен әдістемесіндегі ғылыми дамуының жеткіліксіздігі зерттеу тақырыбын таңдауды анықтады - "болашақ мұғалімдерді психологиялық педагогикалық пәндерді оқу процесінде ойын технологияларын қолдануға дайындау"
Зерттеудің мақсаты: Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын меңгере отырып, білім беруде тиімді пайдалану.
Зерттеудің негізгі міндеттері:
1.Оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын анықтау.
2.Оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын зерттеу.
3..Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын меңгерту.
4.Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын білім беруде тиімді пайдалану.
Ғылыми жаңалығы: Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясының тиімді жолдарын енгізу.
Ақпараттық көздері: Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдалануға дербес ізденіс іс-әрекеті бойынша философиялық, педагогикалық, психологиялық зерттеулер; бастауыш мектеп жасының психо-физиологиялық даму ерекшеліктері туралыфизиологиялық- психологиялық білімдер, ресми құжаттар (ҚР Білім беру туралы заңы және т.б.) бастауыш мектеп мұғалімдерінің тәжірибелері, ғалымдардың педагогикалық және зерттеушілік тәжірибесі қолданылады.
Зерттеудің әдістемесі: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, арнаулы әдебиеттергетеориялық талдау жасау; жалпы білім беретін мектептердің озат тәжірибесін жинақтау, талдау жасау және қорыту; зерттеу бойынша арнаулы сауал - сұрақ, әңгіме, сауалнама, тестілеу; зерттеудің нәтижелерін, алныған мәліметтерді статистикалық өңдеу, оларды талдау және қорытындылау.
Жоспарланған апробация: Зерттеу жұмысының негізгі теориялық және әдістемелік нәтижелері мен қорытындылары, халықаралық ғылыми-тәжірибелік, республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияларда баяндалып, ҚР БҒМБК-нің нүсқаулығындағы журналдарда жарияланады.
Оқыту және тәрбилеу әдістемесі кафедрасының ғылыми отырысында және конференцияларға баяндама жасалады.
І-БӨЛІМ. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ МҰҒАЛІМДЕРІН ОҚУ ТӘРБИЕ ҮРДІСІНДЕ ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУҒА ДАЙЫНДАУДЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ..
1.1 Бастауыш сынып мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде оқыту технологиясын пайдалану мазмұны
Білім беру пирамидасының орталығына оқушы тұлғасын дамытуды қоятын білім берудің жаңа парадигмасы оқытудың жаңа технологияларын көздейді.
Жаңа педагогикалық технологиялар деп біз уақытша аспектіні түсінбейміз: жаңа немесе жақында пайда болған жаңа, бірақ әдеттегі, дәстүрліден өзгеше жаңа.
Оқытудың дәстүрлі әдістері фактілік материалды меңгеруге, білімді меңгеруге және таныс жағдайда қайта жаңғыртуға қолайлырақ. Дегенмен, қазіргі әлем өте нақты талаптарды қояды:
- өзгермелі өмірлік жағдайларға икемді бейімделу, өзіне қажетті білімді өз бетінше меңгеру, әртүрлі туындайтын мәселелерді шешу үшін оларды тәжірибеде шебер қолдана білу;
- өз бетінше сыни тұрғыдан ойлау, шындықта туындайтын мәселелерді көре білу және заманауи технологияларды пайдалана отырып, оларды ұтымды шешу жолдарын іздестіру; алған білімін айналасындағы шындықта қайда және қалай қолдануға болатынын нақты білу; жаңа идеяларды тудыра білу, шығармашылықпен ойлау;
- ақпаратпен сауатты жұмыс істеу (белгілі бір мәселені шешуге қажетті фактілерді жинай білу, оларды талдай білу, есептерді шешуге гипотеза қою, қажетті жалпылауды, ұқсас немесе альтернативті шешімдермен салыстыру жасау);
- көпшіл болу, әртүрлі әлеуметтік топтарда қарым-қатынас жасау, әртүрлі салада, әртүрлі жағдайларда бірлесіп жұмыс істей білу, кез келген конфликттік жағдайлардан оңай алдын алу немесе одан шыға білу;
- өз бетінше адамгершілігін, ақыл-ойын, мәдени деңгейін дамыту.
Төменде мектеп алдында тұрған мәселелерді тиімді шешуге мүмкіндік беретін білім беру технологиялары берілген.
І-БӨЛІМ. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ МҰҒАЛІМДЕРІН ОҚУ ТӘРБИЕ ҮДІСІНДЕ ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУҒА ДАЙЫНДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ - ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш білім берудегі ойын технологиясының психологиялық-педагогикалық негіздері
Бастауыш білім - білім беру жүйесінің алғашқы сатысында меңгертілетін дағдылар мен ұғымдардың жиынтық атауы. Бастауыш білім беру сатысында оқушы әріп танып, жаза білуге, дұрыс, жатық оқуға, өз ойын ауызша, жазбаша жеткізе білуге, мазмұндауға үйренеді. Қазан төңкерісіне дейін Бастауыш білім беру ісі Бастауыш халық училищелері арқылы жүргізілді. Кеңес үкіметі тұсында Бастауыш білім беру кезеңі әр түрлі болды (қара Сауатсыздықты жою, Білім беру). Орта мектепте Бастауыш білім көлемі 1 -- 4 сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне сай (7 -- 11 жас) жасалған бағдарлама мазмұнына сай қалыптасады. Бастауыш білім беру балаларды орта мектептің негізгі сатысына (5 -- 9 сынып) көшірудің дайындық жұмысы ретінде жүргізіледі (қара Бастауыш мектеп). Бастауыш білім беру кезеңінде оқушы алғашқы ғылыми мәліметтерді ұғуға ынталанып, қажетті дағдыларды игереді, ойлау қабілеті мен танымы қалыптасады. Ана тілінің, математиканың, табиғаттану пәндерінің ғылыми негізін білуге, оны өмірге пайдаланудың алғашқы элементтерін алуға дағдыланады. Сондай-ақ, бастауыш білім беру арқылы патриоттық, адамгершілік, дене, еңбек тәрбиесін бала бойына сіңіру көзделген.[1]
Бастауыш білім - тәрбиенің сан салалы күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын, баланың жан дүниесіне әсер ететін, білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы. Білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы - оқушы тұлғасы мен санасының қарқынды дамитын құнды, қайталанбайтын кезеңі. Болашақта жалпы білім алу мен кез келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы бастауыштан бастау алғандықтан оның сипаты мен мазмұны, оқытудың формалары мен әдіс - тәсілдері қазіргі кезде жан-жақты зерттелуде. Себебі, баланың жеке қасиеттері, адамгершілігінің, белсенділігінің қалыптасуы, рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығарма-шылық қабілетінің, жалпы мүмкіндіктері бастауыш білімде жүзеге асады. Бастауыш білімнің негізгі міндеті - жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болса, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты тұлға - мұғалім. Осы ретте бастауыш мұғалімдері жас буынды оқытуда қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды кеңінен тиімді қолданып, білімді терең жəне жан-жақты игерудің жолдарын, əр пəннің ғылыми негіздерін меңгерту мəселелерін, шəкірттің ойлау қабілеті мен шығармашылық əрекетін дамыту сияқты ең ұтымды əдіс-тəсілдерді қолдану қажеттілігі алға қойылады. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының жобасында Жоғары білімді дамытудың негізгі үдерісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық қажеттіліктерімен тығыз байланысты білім беру жəне техногияларды жетілдіру көзі деп атап көрсеткендей, қазіргі білім беру саласындағы басты мəселе: əлеуметтік педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді жаңа əдістерін іздестірумен жəне оларды жүзеге асыра алатын болашақ мамандарды даярлау болып отыр.[2.125 б.]
Қазіргі таңда елімізде оқу-тəрбие үдерісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты білім берудің жаңа жүйесі жасалып, əлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағытталуда. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда. Елбасымыз Н. Ə. Назарбаевтың Қазақстан дамуының басты бағыты атты жолдауында: Білім беру реформасы табысының басты өлшемі - тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы əлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады. Біз бүкіл елімізде əлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметіне қол жеткізуге тиіспіз, - деп атап көрсетіп, білім сапасын арттыру үшін жауапты да ауқымды жұмыстар жүргізу керектігін айтқан. Ол үшін білім беру саласында оқытудың білім технологиясын меңгерудің қажеттілігі туындайды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын, əдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген. Болашақ бастауыш мұғалімдердің ойын технологияларын қолдануға дайындаудың тиімділігінің көрсеткіші олардың ойын құзыреттілігі болып табылады. Біздің ойымызша, құзыреттілік ұғымы дайындық ұғымына қарағанда дәлірек және сенімді, бұл педагогикалық университетте жүзеге асырылатын дайындықтың сапасын сипаттауға мүмкіндік береді. Дайындық тұжырымдамасынан айырмашылығы, құзыреттілік категориясы болашақ мұғалімнің субъективті тәжірибесін қамтиды, бұл біздің ойымызша ерекше маңызды болып көрінеді.
Ойын технологиялары оқушылардың шығармашылық және ізденіс деңгейіндегі жұмысын ғана емес, сонымен қатар оқу пәндерін оқытудағы күнделікті қадамдарын қызықты әрі қызықты етуге мүмкіндік беретін оқытудың бірегей нысандарының бірі болып табылады.
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау соңғы жылдары ғалымдардың "педагогикалық технология" құбылысының мәнін дамытуға, оның негізгі сипаттамалары мен түрлерін анықтауға назар аударғанын айтуға мүмкіндік береді.
"Технология" сөзі грек сөзінен шыққан:" techne "- өнер, шеберлік, шеберлік және" logos " - ғылым, заң. Сөзбе-сөз "технология" - бұл шеберлік туралы ғылым.
Педагогикалық технология деп "білім берудің бірыңғай тұжырымдамалық негізімен, мақсаттары мен міндеттерімен біріктірілген, тәрбиеленушілерді оқыту, тәрбиелеу және дамыту үшін берілген жағдайлар жиынтығын жасайтын оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара байланысты әдістері, нысандары мен әдістерінің жүйесі" түсініледі [21].
Ғалымдар білім беру технологияларының бес түрін ажыратады: тапсырма;ойын; компьютерлік; диалог,;тренинг технологиялары.
Ойын технологиясы үлкен қызығушылық тудырады. Бұл классификацияда ойын технологиялары белгілі бір сюжетті (ойындар, ертегілер, спектакльдер, іскерлік қарым-қатынас) жүзеге асыру арқылы мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесуінің ойын түрімен байланысты.
Ойын технологиялары педагогикалық технологиялардың ажырамас бөлігі болып табылады.
Ойын технологиясы-бұл әртүрлі қызықты ойындармен, мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесуімен, кейбір сюжетті (мысалы, ойын, спектакль немесе ертегі) бейнелеу арқылы ұсынылатын оқу процесін ұйымдастырудың бір түрі.
"Ойын технологиясы" ұғымы әртүрлі педагогикалық ойындар түрінде педагогикалық процесті ұйымдастырудың кең тобын қамтиды. Жалпы ойындардан айырмашылығы, педагогикалық ойын маңызды белгіге ие - оқытудың нақты мақсаты және оған сәйкес педагогикалық нәтиже, оны негіздеуге, нақты түрде бөлуге және оқу-танымдық бағытымен сипаттауға болады [20].
Педагогикалық теория мен практикада білім беру процесінде ойын технологияларын қолдану мәселесі жаңа емес. Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Д.Б.Эльконин және т. б. ойын теориясын, оның әдіснамалық негіздерін, оның әлеуметтік табиғатын, оқушының отандық педагогикада дамуы үшін маңыздылығын түсіндірумен айналысты. Қазақ халқының ағартушы педагогтары А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаевтар, ойынның маңызын айта келе, ойын дегеніміз - айқын, білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты. Міне, ойын - тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін, адамға қиялы қанат бітіретін осындай ғажайып нəрсе, өмір тынысы дейді.
Қазіргі уақытта ойын технологиялары тәрбиешілер үшін үлкен қызығушылық тудырады. Ойын технологиялары ресейлік білім беру жүйесінде "инновациялық" болып қала береді. Олар біздің тәжірибемізде кеңінен қолданылды.
Ойын технологиялары басым білім беру міндеті тұрғысынан үлкен әлеуетке ие: баланың өз іс-әрекетіне, қарым-қатынасына және өзіне қатысты субъективті ұстанымын қалыптастыру.Ойын оқыту мен тәрбиелеудің ежелгі педагогикалық құралдарының бірі ретінде қазіргі уақытта ерекше гүлдену кезеңін бастан кешуде. Қазіргі уақытта ойынға деген қызығушылықтың артуына не себеп болды?
Бір жағынан, бұл педагогикалық теория мен практиканың дамуына, проблемалық оқытудың таралуына байланысты, екінші жағынан, жан-жақты белсенді тұлғаны қалыптастырудың әлеуметтік және экономикалық қажеттіліктеріне байланысты. Философиялық, мәдениеттану, психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау қазіргі ғылымда ойынның тұтас теориясы жоқ екенін, оның ғылымның әртүрлі салаларында бірқатар тұжырымдамалары бар екенін көрсетеді.
Философия мен мәдениеттануда ойын адамның өмір сүру тәсілі, қоршаған әлемді түсіну құралы ретінде қарастырылады, ойынның аксиологиялық негіздері және ойын құбылысының этномәдени құндылығы зерттеледі.
Педагогика ғылымында ойын феномені тәрбие мен оқытуды ұйымдастырудың тәсілі, педагогикалық мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады, қазіргі ұрпақтың ойын қызметін оңтайландырудың формалары мен әдістері зерттеледі.
Психологияда, ойын психикалық процестерді белсендіру құралы, диагностика, түзету және өмірге бейімделу құралы ретінде қарастырылады, ойын құбылысымен бірге жүретін әлеуметтік эмоциялар зерттеледі [6].
Отандық ғылымда ойын теориясын оның әлеуметтік табиғатын, ішкі құрылымы мен баланың психикалық дамуы үшін маңыздылығын түсіндіру тұрғысынан Л.С.Выгодский, Н.Я.Михайленко, А.Н.Леонтьев, Д.Б. Эльконин және т. б.
Д.Б.Эльконин, ойын құбылысын талдай отырып, ойын - бұл тікелей утилитарлық әрекеттен тыс адамдар арасындағы әлеуметтік қатынастарды қалпына келтіретін әрекет деген қорытындыға келеді.Оның пікірінше, ойынның негізгі құрылымдық бірліктерін қарастыруға болады:
- ойыншылардың алатын рөлдері;
- сюжет, ойында берілетін және ересектердің өмірінен көшірілетін қарым-қатынастар ойнатылады;
- ойыншылар бағынатын ойын ережелері.
Ойын технологиясының іс-әрекет ретіндегі құрылымына мақсат қою, жоспарлау, мақсатты жүзеге асыру, сондай-ақ жеке тұлға өзін субъект ретінде толық жүзеге асыратын нәтижелерді талдау кіреді.
Процесс ретінде ойын технологиясының құрылымына мыналар кіреді:
а) ойнайтын рөлдер;
б) ойын әрекеттері осы рөлдерді жүзеге асыру құралы ретінде;
в) заттарды ойын арқылы пайдалану, яғни нақты заттарды ойын, шартты заттармен алмастыру;
г) ойыншылар арасындағы нақты қатынастар;
д) сюжет (мазмұн) - ойында шартты түрде ойнатылатын шындық саласы.
Ойын қатынастарының конвенциясы жеке тұлғаның мүмкіндіктерін жұмылдырады және белсендіреді, адамның өзінің шығармашылық әлеуетін іске асыруына ықпал етеді, оны ойын рөлінде белгіленген мінез-құлық пен қарым-қатынас ережелері мен нормаларын сақтай отырып, ойын (өмір) мәселелерін шешудің жаңа, әлі дамымаған тәсілдерін іздеуге итермелейді [25].
Ойын технологиясының маңыздылығын ойын-сауық және рекреациялық мүмкіндіктермен сарқып, бағалау мүмкін емес. Бұл оның феномені, ойын-сауық, демалыс бола отырып, ол оқуға, шығармашылыққа, терапияға, адами қатынастар мен еңбек, тәрбие көріністерінің үлгісіне айнала алады.
Оқу процесін жандандыруға және қарқындатуға ставка жасайтын заманауи мектепте ойын технологиясы келесі жағдайларда қолданылады:
- оқу пәнінің тұжырымдамасын, тақырыбын және тіпті бөлімін игерудің дербес технологиялары ретінде;
- неғұрлым кең технологияның элементтері (кейде өте маңызды) ретінде;
- сабақ технологиясы немесе оның фрагменті ретінде (кіріспе, түсіндіру, бекіту, жаттығу, бақылау) ;
- сыныптан тыс жұмыс технологиясы ретінде.
Болашақ бастауыш мұғалімдерді ойын технологияларын оқу тәрбие үрдісінде тиімді пайдалануға дайындау процесін қарастыру үшін зерттеудің категориялық аппаратын талдаған жөн. "Ойын технологиялары" ұғымы "педагогикалық технологиялар" және "ойын қызметі" семантикалық өрістерінің қиылысында орналасқан, сондықтан біз "педагогикалық (білім беру)", "дидактикалық технологиялар", "ойын", "ойын қызметі", "оқыту ойындары", "дидактикалық ойындар", "ойын технологиялары" санаттарының генезисін зерттедік".
Білім беру үдерісіне технологиялық көзқарас осы үдерісті бағытталған, кезең-кезеңмен, аспаптық басқаруды және қойылған оқу мақсаттарына кепілді қол жеткізуді көздейді. Бұл пәнаралық кешенді проблема отандық және шетелдік педагогикада белсенді түрде дамуда. Педагогикалық шындыққа технологиялық көзқарастың орындылығы В.П. Беспалько, В. И. Боголюбова, В. В. Гузеев, еңбектерінде негізделген. Т.А. Ильина, М. В. Кларина, М. М. Левина, В. М. Монахова, Т. С. Назарова, Н. Д. Никандров, Ю. О. Овакимян, В. Я. Пилиповский, В. А. Сластенина, А. И. Уман, сондай-ақ шетелдік зерттеушілер (Л. Андерсон, Дж. Блок, Б. Блум, Т. Гилберт, Н.Гронлунд, Р. Мейгер және басқалар).
Жалпы алғанда, педагогикалық (білім беру) технологиясы деп ғылыми негізде құрылған, уақыт пен кеңістікте бағдарламаланған және ықтималдықтың жоғары үлесімен белгіленген нәтижелерге әкелетін педагогикалық процестің барлық компоненттерінің жұмыс істеу жүйесі түсініледі.
Білім беру технологияларының иерархиясында оларды қолдану ауқымы бойынша төрт бағынышты топты бөлу әдетке айналған:
1. Метатехнология білім беру саласындағы әлеуметтік саясатты іске асыру деңгейінде білім беру процесін білдіреді (әлеуметтік-педагогикалық деңгей). Бұл елдегі, аймақтағы, оқу орнындағы біртұтас білім беру процесін қамтитын жалпы педагогикалық (жалпы дидактикалық, жалпы білім беру) технологиялар (мысалы, дамыта оқыту технологиясы, білім беру сапасын басқару технологиясы, тәрбие жұмысының технологиясы).
2.Макротехнологиялар немесе салалық педагогикалық технологиялар қандай да бір білім беру саласы, Саласы, оқыту немесе тәрбиелеу бағыты, оқу пәні (жалпы педагогикалық және жалпы әдістемелік деңгейлер) шеңберіндегі қызметті қамтиды (мысалы, педагогикалық психологияны оқыту технологиясы, өтемдік оқыту технологиясы).
3.Мезотехнологиялар немесе модульдік-жергілікті технологиялар-бұл оқу-тәрбие процесінің жекелеген бөліктерін (модульдерін) жүзеге асыру технологиялары немесе жеке, жергілікті дидактикалық, әдістемелік немесе тәрбиелік міндеттерді шешуге бағытталған технологиялар (мысалы: диалог, тапсырма, тренинг, компьютерлік технологиялар, білімді игеру, қайталау немесе бақылау технологиялары).
4.Микротехнология тар жедел міндеттерді шешуге бағытталған және педагогикалық процесс субъектілерінің жеке өзара іс-қимылына жатады (байланыс және жеке деңгей). (Мысалы, жазу, оқу дағдыларын қалыптастыру технологиясы, жеке тұлғаның жеке қасиеттерін түзету бойынша тренинг технологиясы).
Қолдану ауқымы бойынша ойын технологияларын біздің ойымызша мезотехнологияларға (модульдік-жергілікті) немесе нақты жедел міндеттерді шешуге бағытталған микротехнологияларға жатқызуға болады. Профессор Т.С.Назарова бұдан он жыл бұрын шетелдік және отандық ғылыми әдебиеттерде "педагогикалық технология" ұғымының үш жүзден астам анықтамасы бар екенін атап өтті [3.20-27б.]. Жарияланымдар саны жыл сайын өсіп келе жатқандықтан, әр түрлі авторлар ұсынған анықтамалар саны да табиғи түрде артып келеді. М.В.Кларина пікірі бойынша, педагогикалық технология - бұл педагогикалық мақсаттарға жету үшін қолданылатын барлық жеке, аспаптық және әдістемелік құралдарды қалыптастырудың жүйелі жиынтығы мен тәртібі. Педагогикалық технология - бұл әртүрлі педагогикалық міндеттерді шешу мақсатында тәрбие мен оқытудың белгілі бір әдістерін қолдануға байланысты және педагогикалық процесте жүзеге асырылатын мұғалімнің іс-әрекеттерінің дәйекті, өзара байланысты жүйесі (В. А.Сластенин, и. Ф. Исаев, А. и. Мищенко, Е. Н. Шиянов). Педагогикалық технология ұғымымен қатар дидактикалық, тәрбиелік және басқа технологиялар сияқты түр категориялары кеңінен қолданылады.
Атап айтқанда, В.М.Монахов дидактикалық технология деп "абстрактілі теориялық тұжырымдар мен дидактика мен оқыту әдістемесін жалпылауды практикалық қызметке (процедуралар, операциялар) түрлендіру, оны орындау алдында белгілі бір дидактикалық мақсат қойылып, осы дидактикалық міндет шешілуі керек" деп түсінеді.
Педагогикалық технологиялардың маңызды белгілерінің ішінде мыналарды бөліп көрсету әдеттегідей: технология нақты педагогикалық идея үшін жасалады, оның негізі автордың белгілі бір әдіснамалық, философиялық ұстанымы болып табылады (мысалы, центристік және тұлғаға бағытталған технологиялар туралы білім ажыратылады);педагогикалық іс-әрекеттердің, операциялардың, коммуникациялардың технологиялық тізбегі мақсатты көзқарастарға сәйкес қатаң түрде құрылады (мақсат - нақты күтілетін нәтиженің жобасы), технология даралау, саралау, адами және техникалық ресурстарды оңтайлы іске асыру қағидаттарын ескере отырып, мұғалім мен білім алушылардың өзара байланысты қызметін көздейді; педагогикалық технологияның элементтерін, бір жағынан, кез келген мұғалім жаңғыртуы тиіс, ал екінші жағынан, ықтималдығы жоғары дәрежеде, жоспарланатын нәтижелерге қол жеткізуге кепілдік беруі тиіс (мемлекеттік технологияға сәйкес). стандарт бойынша) барлық білім алушылар; педагогикалық технологияның органикалық бөлігі критерийлерді, көрсеткіштерді, сондай-ақ білім беру қызметінің нәтижелерін өлшеуге арналған құралдарды қамтитын диагностикалық процедуралар болып табылады.
Біз зерттеп жатқан мәселе аясында "педагогикалық технологияны" педагогикалық міндеттерді шешуге бағытталған мұғалімнің іс-әрекеттерінің дәйекті және өзара байланысты жүйесі ретінде немесе алдын-ала жобаланған педагогикалық процесті тәжірибеде жүйелі және дәйекті түрде жүзеге асыру ретінде қарастыру ең сенімді болып көрінеді (Сластенин В.А.).
Осылайша, әдебиеттерді талдау педагогикалық технологияны келесілермен ерекшелендіретінін дәлелдейді:
-білім алушылардың "байқалатын іс-әрекеттері" тілінде көрсетілген диагностикалық білім беру мақсаттарын қою;
- білім беру циклін жаңғырту мүмкіндігі;
- кері байланыстың болуы және білімнің, дағдылардың, іс-әрекет тәсілдерінің, құзыреттердің, тұлғалық сипаттамалардың және т. б. қалыптасу динамикасын кезең-кезеңімен бақылауды қолдану.;
-оқу процесінің әртүрлі кезеңдерінде мақсатты бағытталған түзетуді жүзеге асыру мүмкіндігі;
- нәтижелерді қорытынды бағалау, оларды талдау және жаңа мақсаттар қою.
Әр түрлі педагогикалық (білім беру) технологиялардың психологиялық негіздері ретінде әр түрлі теориялар болуы мүмкін: бихевиоризм (Дж. Уотсон, Б. Скиннер); ақыл-ой әрекеттерін кезең-кезеңімен қалыптастыру теориясы (п.я. Галперин, Н. Ф.Тализина); оқу іс-әрекетінің теориясы (С. Л. Рубинштейн, а. н. Леонтьев); гуманистік психология (К. Роджерс, А. Маслоу) және басқалар.
Педагогикалық технологияны әзірлеу және қолдану кезінде оның келесі талаптарды қанағаттандыруы керек екенін ескеру қажет:
- тұжырымдама: әрбір білім беру технологиясының негізі-белгілі бір ғылыми тұжырымдама, алға қойылған мақсаттарға философиялық, психологиялық, әлеуметтік-педагогикалық негіздеме беруге мүмкіндік беретін теория;
-жүйелілік пен тұтастық: осы технологияны іске асыру процесінің белгілі бір логикасы, оның барлық компоненттерінің өзара байланысы мен өзара тәуелділігі;
-өңдеу: Білім беру процесінің әртүрлі кезеңдерінде диагностикалық мақсат қою, жоспарлау, жобалау және түзету мүмкіндігі;
-тиімділігі: оңтайлы ресурстарды пайдалану кезінде жоғары көрсеткіштерге қол жеткізу, білім беру стандарттарына сәйкес келетін нәтижелердің белгілі бір кепілдігі;
-репродуктивтілік: ұқсас білім беру мекемелерінде әр түрлі мұғалімдердің осы технологияны сәтті қолдану мүмкіндігі.
Білім алушылардың субъективтілігін дамытуға бағытталған педагогикалық технологиялар үшін икемділік, өзгергіштік, бейімделу сияқты сипаттамалар ерекше маңызды. Педагогикалық технологияның маңызды сипаттамасы оның динамикасы болып табылады: өзгермелі білім беру кеңістігінде технологияны түрлендіру оның әлеуетін барынша іске асыруды қамтамасыз ететіндей жүзеге асырылады.
Ойын технологияларын талдау кезінде біз білім алушының жеке басын білім беру жүйесінің орталығына қоятын, оны дамытудың, оның табиғи әлеуетін іске асырудың қолайлы және қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз ететін тұлғаға бағытталған антропоцентристік технологияларға ерекше назар аудардық. Бұл технологиядағы студенттің жеке басы тек субъект қана емес, сонымен қатар субъект басымдыққа ие; ол кез-келген алаңдататын мақсатқа жету құралы емес, білім беру жүйесінің мақсаты болып табылады (авторитарлық және дидакто-центрлік технологиялардағыдай). Мақсатты көзқарастар бойынша ойын технологиялары тұлғаға бағытталған, антропоцентристік топқа жатады, олар гуманистік және психотерапиялық бағытта ерекшеленеді, тұлғаның субъективті сипаттамаларын дамытуға бағытталған.
Ойын технологияларын ынтымақтастық технологиялары тобына жатқызуға болады, өйткені олар мұғалімдер мен студенттердің демократиялық, серіктестік қатынастарын, ойын қызметінің мақсатын, мазмұнын, ережелерін, процедураларын бірлесіп үйлестіруді, топтық рефлексияға қатысуды қамтиды.
Ойын технологиялары тренингтік, компьютерлік, диалогтық, жобалық технологиялармен қатар белсенді (немесе интерактивті) топқа жатады: білім беру процесінің тең құқықты субъектілерінің өзара іс-қимылына (интеракциясына), кооперациясына, ынтымақтастығына бағдарланған (т. ю. Аветова, Б. Ц. Бадмаев, С. С. Кашлев, М. В. Кларин, Е. В. Коротаева, Е. Л. Руднева және т. б.).
Кәсіптік білім беруде "кәсіптік-бағдарланған технология" термині де қолданылады. Бірқатар зерттеушілер "кәсіби бағдарланған технологияны": ЖОО студенттерінің болашақ кәсіби қызметі үшін маңызды жеке қасиеттерін қалыптастыруға; іргелі, пәнаралық және арнайы білім алуға, оқу орнын бітіргеннен кейін таңдалған мамандық бойынша функционалдық міндеттерді орындауды қамтамасыз ететін дағдыларды, дағдыларды, құзыреттерді дамытуға ықпал ететін технология ретінде қарастырады.
ЖОО-ның оқу процесінде кәсіптік бағдарланған технологияларды іске асыру мыналарды көздейді:
-болашақ мамандарды даярлаудың белгіленген мақсаттарына қол жеткізу, студенттерді білім берудің кәсіптік мазмұнын саналы игеруге белсенді қосу;
-қажетті әлеуметтік және танымдық мотивацияны қамтамасыз ету, кәсіби құндылықтар жүйесін қалыптастыру;
- болашақ мұғалімдер ретінде студенттердің жеке дамуы.
ЖОО-да кәсіптік бағдарланған оқыту технологияларының маңызды айырмашылықтары:
-педагогикалық ЖОО тәжірибесінде осы жобаны жаңғырту мүмкіндігімен оқу процесін алдын ала жобалау;
-түлектерді даярлау сапасын объективті бақылау мүмкіндігін көздейтін диагностикалық мақсат қою;
-студенттерді жалпы және арнайы даярлау мазмұнын аймақтандыру негізінде құрылымдауды, кәсібилендіруді іріктеуді жобалау;
-құрылымдық және мазмұндық тұтастық: технология компоненттерінің біріне өзгерістер енгізу қажеттілікпен басқа компоненттердегі тиісті өзгерістерге әкеледі;
-нәтижелерді және пайдаланылатын ресурстарды (уақыт, күш, энергия және т. б.) оңтайландыру тұрғысынан Кәсіптік оқыту әдістерін, нысандары мен құралдарын таңдау;
-болашақ мамандардың кәсіби қалыптасуын қамтамасыз ете отырып, оқу процесін уақтылы және атаулы түрде түзетуге мүмкіндік беретін жедел кері байланыстың болуы.
Кәсіби бағдарланған технология мұғалімге кәсіби бағдарланған педагогикалық міндеттерді сапалы түрде тиімді шешуге мүмкіндік беретін біртұтас дидактикалық жүйе ретінде қарастырылады.
Кәсіптік бағдарланған технологияны жобалау мен құрастырудың негізгі мақсаты жоғары оқу орнының оқытушысының оқу пәні шеңберінде қойылған білім беру мақсаттарына сәтті қол жеткізе отырып, білім беру үдерісі субъектілерінің педагогикалық өзара іс-қимылын жандандыруға мүмкіндік беретін арнайы оқыту ортасын құру болып табылады. Оқу ортасы оның пәндік кәсіптік бағдарланған мазмұны болып табылады, ол білім беру мемлекеттік стандарттарының талаптарына және ЖОО-да белгілі бір бейіндегі және сапасындағы маманды даярлауға қойылатын біліктілік талаптарына жауап береді.
Кәсіби бағытталған технологияларды жобалау және жобалау кезінде келесі принциптерді ескерген жөн:
oo жүйе, тұтастық, оған сәйкес технология кәсіби бағытталған мақсаттар, әдістер, құралдар, оқыту нысандары мен шарттары жүйесін интеграцияланған түрде ұсынуы керек;
oo репродуктивтілік, яғни арнайы кәсіптік-бағдарланған оқыту ортасының сипаттамаларын ескере отырып, технологияны жаңғырту қойылған білім беру мақсаттарына қол жеткізуге кепілдік береді;
oo оқу процесінің студенттің жеке басына бейімделуі, оның ерекшеліктерін, қажеттіліктерін, мүмкіндіктерін, сұраныстарын ескеру;
oo контекст, яғни оқыту, бір жағынан, студенттер үшін нақты, өмірлік маңызды мақсаттарды көздейді, олардың әлеуметтік рөлдерді орындауына және жеке тұлғаны жетілдіруге бағытталған, ал екінші жағынан, білім алушылардың кәсіби, әлеуметтік, тұрмыстық қызметін және олардың кеңістіктік, уақыттық, кәсіптік, тұрмыстық факторларын (жағдайларын)ескере отырып құрылады;
oo оқыту нәтижелерін өзектендіру, яғни студенттердің алған білімдерін, іскерліктерін, дағдыларын, құзыреттерін практикада тікелей қолдану, тұлғаның кәсіби-маңызды қасиеттерін іске асыру.
Жоғары кәсіптік-педагогикалық білім беруде қолданылатын ойын технологиялары кәсіптік бағдарланған топқа жатады. Осылайша, жоғарыда қарастырылған принциптер ойын технологияларының әртүрлі нұсқаларын (рөлдік, іскерлік, Имитациялық) қолдану процесінде табиғи түрде маңызды.
Біз үшін кәсіби бағдарланған технологиялар ұсынылған білімді жалпылап игеру, тұлғаның кәсіби маңызды қасиеттерін қалыптастыру үшін қажетті ақпараттың әлеуетті артықтығын қамтамасыз етуі керек деген ой да маңызды.
Педагогикалық қызметте субъективті жеке фактордың әсерін жоққа шығару мүмкін емес. Белгілі бір түсініксіздік, кейбір өзгергіштік - бұл педагогикалық технологиялардың айрықша белгілері: белгілі бір технологияларды жүзеге асырудың сәттілігі көбінесе белгілі бір мұғалімнің педагогикалық техникасының деңгейімен анықталады. Педагогикалық техника педагогикалық технологияны тиімді қолдану үшін, педагогикалық әсер ету әдістері, құралдары, тәсілдері мен тәсілдері жүйесін таңдау және бейімдеу үшін қажетті субъективті, жеке дағдылардың, дағдылардың, құзыреттердің жиынтығы ретінде қарастырылады. Педагогикалық техниканың құрылымына мыналар кіреді: мимикалық және пантомикалық экспрессивтіліктің сөйлеу дағдылары, эмоционалды және шығармашылық шиеленісті сақтай отырып, олардың психикалық жағдайын басқаруға байланысты құзыреттер. Болашақ мұғалімді ойын технологияларын іске асыруға дайындау кезінде педагогикалық техниканы меңгерудің сөзсіз маңызы бар. Педагогикалық техниканың негіздерін меңгеру педагогикалық технологияларды тиімді іске асырудың қажетті шарты болып табылады.
Ойын технологияларын қарастыру ойынның семантикалық өрісіне жүгінуді қажет етеді. Ойын феномені өте күрделі, алуан түрлі, бірақ ойынның субстанциялық, мазмұнды және функционалды мәнін қамтитын ұғым ретінде анықтамасы жоқ. Белгілі голланд ғалымы Йохан Хейзинга ойынның мәні ретінде "уақыттың, кеңістіктің және мағынаның белгілі бір шекараларында айқын тәртіпте, ерікті түрде қабылданған ережелерге сәйкес, утилитадан тыс немесе қажеттіліктен тыс жүретін әрекетті "түсінді. ойын әрекеті қуаныш пен разрядқа әкеледі".*
"Ойын" ұғымы ең ауқымды және белгісіз: Ресейлік педагогикалық энциклопедия ойын мен ойын әрекеттерін синонимдік ұғымдар ретінде қарастырады және ойынды "адамдар мен жануарларға тән іс-әрекеттердің бірі" деп анықтайды.
Ойынның психологиялық-педагогикалық анықтамаларында бастысы-оның ерекше қызмет түрі ретіндегі ерекшелігін бекіту. Сонымен, Д. Б. Эльконин ойынды анықтаудың әртүрлі тәсілдерін және оның жетекші сипаттамаларын қарастыра отырып, ойын тікелей утилитарлық әрекеттен тыс адамдар арасындағы әлеуметтік қатынастарды қалпына келтіретінін атап өтті. Әрі қарай: "адамның ойыны - бұл адамның іс-әрекетін қайта құру, онда оның әлеуметтік, нақты адами мәні-оның міндеттері мен адамдар арасындағы қарым-қатынас нормалары ерекшеленеді".
Д.Н. Узнадзе ойынға психогендік мінез-құлықтың бір түрі ретінде назар аударады, яғни.ішкі, имманентті тұлға. Д. Н. Узнадзе ойынның мазмұны бола алады деп дұрыс айтты:
* нақты ойын әрекеттері;
* оқу әрекеттері (міндеттерді шешу);
* қарым-қатынас (пікірталастар, мәселелерді талқылау) ;
* еңбек әрекеттері (модельдер жасау) және басқалар.
А. Н. Леонтьев ойын - бұл адамның қиялдағы еркіндігі, "іске асырылмайтын мүдделерді иллюзиялық іске асыру"екенін атап көрсетеді
Сонымен қатар, ойын өзінің барлық ерекшелігімен адамның кез-келген басқа іс-әрекетіне тән сипаттамаларға ие: фокус, зейін, пәндік және трансформациялық фокус. Мұғалім үшін ойынның "шынайы сезімдер, тілектер, жоспарлар, нақты және шешілетін мәселелер" (С.Л. Рубинштейн) екендігі ерекше маңызды. Л.с. Выготскийдің "ойын және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘОЖ:
ДУБЕКОВА РАЙХАН КАЛКАМАНОВНА
Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдалануға дайындау
7М010200 - Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
Ғылыми жетекші:
Капенова Анар Амирхановна п.ғ.к., қауымдастырылған профессор (доцент)
Қазақстан Республикасы
Талдықорған, 2023
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І-БӨЛІМ. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ МҰҒАЛІМДЕРІН ОҚУ ТӘРБИЕ ҮРДІСІНДЕ ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУҒА ДАЙЫНДАУДЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ..
1.1 Бастауыш сынып мұғалімдері оқу- тәрбие үрдісінде оқыту технологиясын пайдалану мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдаланудың педагогикалық- психологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
1.3 Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдалануға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІ-БӨЛІМ. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ МҰҒАЛІМДЕРДІ ДАЙЫНДАУ МОДЕЛІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТЕКСЕРУ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫС
2.1 Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың айқындаушы кезеңінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Студенттерді алдын ала оқыту кезеңінде ойын технологияларын қолдануға дайындаудың жолдары мен құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
2.3 Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үдсінде ойын технологияларын қолдануға дайындау моделі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сәйкес
сілтемелер пайдаланылған:
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. 27.07.2007ж., №319-III
Әдістемелік нұсқау хат 2022-2023 оқу жылында Қазақстан Республикасының орта білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы.-Нұр-Сұлтан: Ыбырай Алтынсарин атындағы ҰБА, 2022.- 320 б.
АНЫҚТАМАЛАР
Осы магистрлік диссертацияда келесі терминдерді тиісті анықтамаларымен бірге қолданыңыз
Бастауыш мұғалімі-
Ойын технологиясы-
Оқыту технологиясы - бұл оқыту үрдісіне қажетті техникалық және ақпараттық құралдарды қолдана отырып оқытушылар мен курсанттардың өзара іс-әрекет тәсілі туралы ғылым.
Білім беру бағдарламасы - білім беру мазмұны мен оқу үрдісін ұйымдастыру ерекшеліктерін сипаттайтын білім беру мекемелерінің нормативтік - басқару құжаттары.
Оқу үдерісі - оқытудың арнайы ұйымдастырылған түріндегі жеке тұлғаның жалпы дамуы мен тәрбиесінің, білім беру мақсатын айқындайтын біртұтас педагогикалық үдерістің нақты кӛрінісі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР - Қазақстан Республикасы
МЖМББС - Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты
ҚР ҒжЖБМ - Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім
Министрлігі
ӘНХ-Әдістемелік нұсқау хат
ЖОО - жоғары оқу орны
БТ- бақылау тобы
ЭТ - эксперименттік топ
ТОӨЖ - тыңдаушы мен оқытушының өзіндік жұмысы
ТӨЖ - тыңдаушының өзіндік жұмысы
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Біз, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін оқу- тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдалануға дайындауды негізге алдық. Себебі, болашақ маман - бүгінгі студент педагогика теориясы мен практикасындағы қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың түрлерін біліп, оларды бастауыш мектептің оқу-тəрбие үдерісінде шығармашылықпен қолдануы тиіс деп санаймыз.
Сапалы білім беру жолында Жаңа заман білім мен ғылымның ұштасқан, жаһандық ғылыми-техниканың дамыған кезеңінде табысты ұлт болу үшін ең алдымен болашақ бастауыш мұғалімдерін кәсіби, білікті де білімді, ұстанымы мықты, шебер ұстаз етіп қалыптастыруымыз керек. Оқытудың тиімділігін арттыру жолдарын әлемнің барлық елдерінің педагогтары іздену мен зерттеу үстінде. Бұл мәселенің маңызды шешімдерінің бірі- жаңа педагогикалық технологияларды әзірлеу және енгізу. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген. Бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға мүмкіндік береді. (1) Яғни, оқытудың технологиялық тәсілі - оқу процесін тиімді басқаруды және қойылған оқу мақсаттарының кепілдендірілген табысын қамтамасыз етеді. Қазіргі заманғы отандық және шетелдік педагогикадағы оқу- тәрбие процесін технологияландыру оқытуды "кепілдендірілген нәтижемен өндірістік- техникалық процеске" айналдыра алатын дидактикалық тәсілдерді іздестіруде. Ал, бастауыш сынып оқушылары (6-10 жас аралығындағы оқушылар) психологиялық тұрғыдан қарағанда ойын баласы екенін білеміз. Олар теориялық білімге қарағанда практика жүзінде алған білімді жылдам меңгереді, сараптай алады, сын тұрғысынан ойлау қабілеті қарқынды дамиды. Сол себепті бастауыш сынып оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсатына жету жолының тиімді жағын қарастыратын болсақ болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін оқу-тәрбие үрдісінде ойын технологиясын жетік меңгеріп, білім стандартына сәйкес оқу мақсатында тиімді пайдалануға дайындауымыз қажет. Нәтижесінде ақпараттық- коммуникациялық технологиялардың заманауи құралдарын тиімді басқарумен уақытты үнемдеп, ойын технологиясы арқылы оқушылар арасындағы белсенділікті арттыра отырып, оқу мақсатына жету кезеңіндегі дарынды оқушы мен үлгерімі төмен оқушылардың білім деңгейін анықтай алады.
ХХІ ғасырдың ұстазының ұраны - Мәжбүрлеусіз оқыту. Міндет - оқу процесін қызықты ету, балаларда көңілді жұмыс көңіл-күйін қалыптастыру, оқу материалын меңгерудегі қиындықтарды жеңуге ықпал ету. Қазіргі жалпы ғылыми көзқарасқа сүйенсек ойын технологиялары балаларды оқыту және тәрбиелеуде , педагогикалық жүйеде бұрын да, қазір де қарастырылып отыр. Алдыңғы қатарлы педагогтардың бәрі ойынды нағыз қажетті және маңызды іс-әрекет деп түсіндіреді. Шетел және біздің ұлттық педагогтардың өзі де, ойын- бұл балаларды жан- жақты дамыту құралы деген. Алайда қазіргі уақытта ғылыми әдебиеттерде оқу процесінің тиімділігін арттыру үшін бастауыш сыныптарда ойын технологиясын қолдануға көбірек көңіл бөлінгенімен, болашақ бастауыш сынып мұғалімдері оны оқытуда дұрыс қолдана алмайды. Ойын түрлерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмұнына неғұрлым сәйкес алынса, оның танымдық, тәрбиелік маңызы да арта түседі. Оны тиімді пайдалану сабақтың әсерлігін, тартымдылығын күшейтеді, оқушылардың сабаққа деген ынтасы мен қызығушылығын арттырады. Ойын технологиясының оқу тәрбие үрісіндегі рөлі мен маңыздылығы, философиялық психологиялық түсініктері, қолдану реті Ф. Б. Бөрібекова және Н. Ж. Жанатбекованың Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялар еңбегінде көрсеттілген.(2) Ал, Ресейде 2012 жылы ғылыми дәрежеге - педагогика ғылымдарының кандидаты Югфельд Ирина Александровна, ғылыми жетекшісі: педагогика ғылымдарының докторы, профессор В.Г. Подзолков Болашақ мұғалімдерді психологиялық-педагогикалық пәндерді оқу процесінде ойын технологияларын пайдалануға дайындау ғылыми зерттеу жобасын ұсынған. Ұсынылған зерттеулердің құндылығына қарамастан, болашақ мұғалімдердің ойын құзіреттілігін дамыту мүмкіндіктері нашар дамыған, болашақ мұғалімді оқу- тәрбие үрдісінде ойын технологияларын тиімді пайдалануға дайындау бағытындағы ғылыми жұмыстар жоқ. Осыған орай болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу- тәрбие үрдісінде ойын технологиясының философиялық, психологиялық теориясын меңгерте отырып, оны тиімді пайдалануға дайындау зерттеу арқауы болып отыр.
Жоғары оқу орындарының педагогикасында болашақ мұғалімнің кәсіби дайындығында ойын технологияларын пайдалануға кезеңдік және ситуациялық қызығушылық туындайды. Болашақ мұғалімдерді ойынды қолдануға психологиялық- педагогикалық дайындау мәселелерін В.П.Бездухов, Е.П.Белозерцев, В.Л.Борзенков, А.А.Вербицкий, Л.К.Гребенкина, М.В.Кларина, В.Г.Мамигонов, Н.В.Самоукина, В.С.Самукинаның, В.С. А.И.Тимонин, В.И.Хазан, Г.П.Щедровицкий және т.б
Р И Жуковская, И А Қыс, А А Калюжный, Н И Кудряшева, С А Леонов, Е И Матецкая, Г В Роговой, А К Гордон, Р Харрисон, В Р. Ли және т.б. ғалымдардың еңбектерінен көруге болады.
Қазақ педагогикасының негізін қалаған ұлы ойшылдар әл-Фараби [2], Ж.Баласағұни [3], М.Қашқари [4] және қазақ халқының біртуар ағартушы-ғалымдары А.Құнанбаев [5], Ы.Алтынсарин [6], Ж.Аймауытов [7], А.Байтұрсынов [8], М.Жұмабаев [9] және т.б. еңбектерінде танымдық іс-әрекет мәселесі басты орын алған. Олар баланың қоршаған орта туралы алған ақпараты негізінде танымдық іс-әрекетінің қалыптасуын және оны үнемі белсендіріп отыру керек екендігін баса айтқан.
Сонымен бірге оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру мәселесіне қазақстандық ғалымдар А.Е.Әбілқасымова [10], А.Х.Аренова [11], Н.А.Дарханов [12], ресей ғалымдары Н.Ф.Талызина [13], Т.И.Шамова [14], Г.И.Щукина [15] және т.б. елеулі үлестерін қосқан.
Оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру үшін ойын технологиясын пайдалану проблемасымен шұғылданған ғалымдардың қатарына Н.К.Ахметов, Ж.Хайдарова [16], К.Ж.Бұзаубақова [17], Т.К.Жикалкина [18], В.С.Кукушин [19], М.И.Микитинская [20], Қ.А.Сарбасова [21] және т.б. жатқызуға болады. Сонымен бірге шетелдік ғалымдар да ойын арқылы оқыту мәселесіне ерекше мән берген. Мысалы, Д. Бергеннің Игра как средство обучения и развития: справочник по теории и практики [22], Барбара Шварцтың Обучение с помощью игры [23] және К.Дженет, С.Косби, Д.Роджерстің Развитие детей в младшем возрасте с помощью игры [24] деген еңбектері белгілі. Ойын теориясы мен тәжірибесін жасауға көрнекті психологтар Л.С.Выготский [25], В.В.Давыдов [26] А.Н.Леонтьев [27], Д.Б.Эльконин [28] және т.б. үлес қосты.
Ал Ұлы Абайдың ойын ойнап ән салмай, өсер бала бола ма? деген пікірінен бала өмірінде ойынның маңыздылығын көруге болады. Бастауыш сынып оқушыларының психикасының дамуына ойын әрекеті шешуші рөл атқаратындығы туралы белгілі ғалымдар өз еңбектерінде айтып кеткен. Олар С.А.Ұзақбаева, А.К.Айтпаева [29], С.Елубаев, С.Елубаева [30], Е.Сағындықов [31], Б.Төтенаев [32], т.б.
Шетелдік классикалық педагогиканың өкілдері Я.А.Коменский, Дж:Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоцци [33] ойын арқылы балаларды болашақ өмірге бейімдеу керек деп түсіндірген. Ойынның теориясы мен маңыздылығы, оның тәрбиелеу мен оқыту барысында ойынның алатын орны туралы орыс педагогтары К.Д.Ушинский [34], Н.К.Крупская [35], А.С.Макаренко [36], В.А.Сухомлинский [37], т.б. өз пікірлерін білдірген.
Таңдалған ғалымдардың еңбектері болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдалануға дайындау мәселелерін зерттеудің теориялық негіздерін құррайды.
Педагогикалық, психологиялық, философиялық, әдістемелік, пәндік пәндерді оқи отырып, студенттер ойын қызметінің мәні, баланың дамуындағы ойынның рөлі, сабақтарда және сабақтан тыс іс-шараларда ойнаудың ерекшеліктері, жеке ойын технологиялары мен ойын техникасы туралы өте алуан түрлі, бірақ нашар байланысқан және жеткіліксіз жүйеленген ақпарат алады
Ойынның әртүрлі аспектілері мен әлеуетті мүмкіндіктері туралы шашыраңқы, бөлшектелген, жиі қарама-қайшы ақпарат, өзіндік практикалық ойын тәжірибесінің болмауы студенттерді ойын технологиясын қолдануға тиімді дайындау туралы айтуға мүмкіндік бермейді
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау, бір жағынан, ойын оқыту проблемаларын дамыту өте ұзақ тарихы бар және пәнаралық зерттеулердің өзекті бағыттарының бірі болып табылады, екінші жағынан, студенттерді психологиялық-педагогикалық даярлау процесінде ойын технологияларын қолдану мүмкіндіктерін анықтайтын ғылыми жұмыстардың тапшылығы айқын деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Болашақ бастауыш мұғалімдерді кәсіби қызметінде ойын технологияларын қолдануға сапалы дайындау мәселесі арнайы зерттеу тақырыбы болған жоқ.
Осылайша, ғылыми зерттеулерді, практика талаптары мен қоғамның сұраныстарын талдау негізінде келесі Қайшылықтар анықталды:
- қазіргі қоғамның ойын технологияларын тиімді қолдана алатын, бір жағынан осы мақсат үшін қажетті ойын құзыреттілігіне ие мұғалімдерге деген қажеттілігі мен екінші жағынан олардың ойын технологияларын игеруге жоғары оқу орындарының дайындығын теориялық негіздеу мен ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етудің болмауы арасында,
- психопедагогикалық пәндерді оқу процесінде болашақ мұғалімнің ойын құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігін түсіну және осы процесті жеткіліксіз әдістемелік жабдықтау арасында,
- университеттегі болашақ маманның кәсіби тұлғалық дамуының өзекті және тиімді құралы ретінде ойын технологияларының маңызды әлеуетті мүмкіндіктері мен ойын технологияларын білім беру процесіне қосуға мүмкіндік беретін қажетті педагогикалық және психологиялық жағдайлардың негіздемесінің болмауы арасында.
Осы қарама-қайшылықтарды түсіну және оларды шешу жолдарын іздеу зерттеу мәселесін анықтады студенттерді (психологиялық-педагогикалық пәндерді оқу барысында) ойын технологияларын тиімді пайдалануға дайындаудың жолдары мен құралдары қандай
Бұл мәселенің өзектілігі, оның қазіргі заманғы жоғары кәсіптік педагогикалық білім берудің теориясы мен әдістемесіндегі ғылыми дамуының жеткіліксіздігі зерттеу тақырыбын таңдауды анықтады - "болашақ мұғалімдерді психологиялық педагогикалық пәндерді оқу процесінде ойын технологияларын қолдануға дайындау"
Зерттеудің мақсаты: Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын меңгере отырып, білім беруде тиімді пайдалану.
Зерттеудің негізгі міндеттері:
1.Оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын анықтау.
2.Оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын зерттеу.
3..Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын меңгерту.
4.Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын білім беруде тиімді пайдалану.
Ғылыми жаңалығы: Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясының тиімді жолдарын енгізу.
Ақпараттық көздері: Болашақ бастауыш мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде ойын технологиясын тиімді пайдалануға дербес ізденіс іс-әрекеті бойынша философиялық, педагогикалық, психологиялық зерттеулер; бастауыш мектеп жасының психо-физиологиялық даму ерекшеліктері туралыфизиологиялық- психологиялық білімдер, ресми құжаттар (ҚР Білім беру туралы заңы және т.б.) бастауыш мектеп мұғалімдерінің тәжірибелері, ғалымдардың педагогикалық және зерттеушілік тәжірибесі қолданылады.
Зерттеудің әдістемесі: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, арнаулы әдебиеттергетеориялық талдау жасау; жалпы білім беретін мектептердің озат тәжірибесін жинақтау, талдау жасау және қорыту; зерттеу бойынша арнаулы сауал - сұрақ, әңгіме, сауалнама, тестілеу; зерттеудің нәтижелерін, алныған мәліметтерді статистикалық өңдеу, оларды талдау және қорытындылау.
Жоспарланған апробация: Зерттеу жұмысының негізгі теориялық және әдістемелік нәтижелері мен қорытындылары, халықаралық ғылыми-тәжірибелік, республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияларда баяндалып, ҚР БҒМБК-нің нүсқаулығындағы журналдарда жарияланады.
Оқыту және тәрбилеу әдістемесі кафедрасының ғылыми отырысында және конференцияларға баяндама жасалады.
І-БӨЛІМ. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ МҰҒАЛІМДЕРІН ОҚУ ТӘРБИЕ ҮРДІСІНДЕ ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУҒА ДАЙЫНДАУДЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ..
1.1 Бастауыш сынып мұғалімдерін оқу тәрбие үрдісінде оқыту технологиясын пайдалану мазмұны
Білім беру пирамидасының орталығына оқушы тұлғасын дамытуды қоятын білім берудің жаңа парадигмасы оқытудың жаңа технологияларын көздейді.
Жаңа педагогикалық технологиялар деп біз уақытша аспектіні түсінбейміз: жаңа немесе жақында пайда болған жаңа, бірақ әдеттегі, дәстүрліден өзгеше жаңа.
Оқытудың дәстүрлі әдістері фактілік материалды меңгеруге, білімді меңгеруге және таныс жағдайда қайта жаңғыртуға қолайлырақ. Дегенмен, қазіргі әлем өте нақты талаптарды қояды:
- өзгермелі өмірлік жағдайларға икемді бейімделу, өзіне қажетті білімді өз бетінше меңгеру, әртүрлі туындайтын мәселелерді шешу үшін оларды тәжірибеде шебер қолдана білу;
- өз бетінше сыни тұрғыдан ойлау, шындықта туындайтын мәселелерді көре білу және заманауи технологияларды пайдалана отырып, оларды ұтымды шешу жолдарын іздестіру; алған білімін айналасындағы шындықта қайда және қалай қолдануға болатынын нақты білу; жаңа идеяларды тудыра білу, шығармашылықпен ойлау;
- ақпаратпен сауатты жұмыс істеу (белгілі бір мәселені шешуге қажетті фактілерді жинай білу, оларды талдай білу, есептерді шешуге гипотеза қою, қажетті жалпылауды, ұқсас немесе альтернативті шешімдермен салыстыру жасау);
- көпшіл болу, әртүрлі әлеуметтік топтарда қарым-қатынас жасау, әртүрлі салада, әртүрлі жағдайларда бірлесіп жұмыс істей білу, кез келген конфликттік жағдайлардан оңай алдын алу немесе одан шыға білу;
- өз бетінше адамгершілігін, ақыл-ойын, мәдени деңгейін дамыту.
Төменде мектеп алдында тұрған мәселелерді тиімді шешуге мүмкіндік беретін білім беру технологиялары берілген.
І-БӨЛІМ. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ МҰҒАЛІМДЕРІН ОҚУ ТӘРБИЕ ҮДІСІНДЕ ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУҒА ДАЙЫНДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ - ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш білім берудегі ойын технологиясының психологиялық-педагогикалық негіздері
Бастауыш білім - білім беру жүйесінің алғашқы сатысында меңгертілетін дағдылар мен ұғымдардың жиынтық атауы. Бастауыш білім беру сатысында оқушы әріп танып, жаза білуге, дұрыс, жатық оқуға, өз ойын ауызша, жазбаша жеткізе білуге, мазмұндауға үйренеді. Қазан төңкерісіне дейін Бастауыш білім беру ісі Бастауыш халық училищелері арқылы жүргізілді. Кеңес үкіметі тұсында Бастауыш білім беру кезеңі әр түрлі болды (қара Сауатсыздықты жою, Білім беру). Орта мектепте Бастауыш білім көлемі 1 -- 4 сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне сай (7 -- 11 жас) жасалған бағдарлама мазмұнына сай қалыптасады. Бастауыш білім беру балаларды орта мектептің негізгі сатысына (5 -- 9 сынып) көшірудің дайындық жұмысы ретінде жүргізіледі (қара Бастауыш мектеп). Бастауыш білім беру кезеңінде оқушы алғашқы ғылыми мәліметтерді ұғуға ынталанып, қажетті дағдыларды игереді, ойлау қабілеті мен танымы қалыптасады. Ана тілінің, математиканың, табиғаттану пәндерінің ғылыми негізін білуге, оны өмірге пайдаланудың алғашқы элементтерін алуға дағдыланады. Сондай-ақ, бастауыш білім беру арқылы патриоттық, адамгершілік, дене, еңбек тәрбиесін бала бойына сіңіру көзделген.[1]
Бастауыш білім - тәрбиенің сан салалы күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын, баланың жан дүниесіне әсер ететін, білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы. Білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы - оқушы тұлғасы мен санасының қарқынды дамитын құнды, қайталанбайтын кезеңі. Болашақта жалпы білім алу мен кез келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы бастауыштан бастау алғандықтан оның сипаты мен мазмұны, оқытудың формалары мен әдіс - тәсілдері қазіргі кезде жан-жақты зерттелуде. Себебі, баланың жеке қасиеттері, адамгершілігінің, белсенділігінің қалыптасуы, рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығарма-шылық қабілетінің, жалпы мүмкіндіктері бастауыш білімде жүзеге асады. Бастауыш білімнің негізгі міндеті - жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болса, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты тұлға - мұғалім. Осы ретте бастауыш мұғалімдері жас буынды оқытуда қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды кеңінен тиімді қолданып, білімді терең жəне жан-жақты игерудің жолдарын, əр пəннің ғылыми негіздерін меңгерту мəселелерін, шəкірттің ойлау қабілеті мен шығармашылық əрекетін дамыту сияқты ең ұтымды əдіс-тəсілдерді қолдану қажеттілігі алға қойылады. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының жобасында Жоғары білімді дамытудың негізгі үдерісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық қажеттіліктерімен тығыз байланысты білім беру жəне техногияларды жетілдіру көзі деп атап көрсеткендей, қазіргі білім беру саласындағы басты мəселе: əлеуметтік педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді жаңа əдістерін іздестірумен жəне оларды жүзеге асыра алатын болашақ мамандарды даярлау болып отыр.[2.125 б.]
Қазіргі таңда елімізде оқу-тəрбие үдерісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты білім берудің жаңа жүйесі жасалып, əлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағытталуда. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда. Елбасымыз Н. Ə. Назарбаевтың Қазақстан дамуының басты бағыты атты жолдауында: Білім беру реформасы табысының басты өлшемі - тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы əлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады. Біз бүкіл елімізде əлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметіне қол жеткізуге тиіспіз, - деп атап көрсетіп, білім сапасын арттыру үшін жауапты да ауқымды жұмыстар жүргізу керектігін айтқан. Ол үшін білім беру саласында оқытудың білім технологиясын меңгерудің қажеттілігі туындайды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын, əдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген. Болашақ бастауыш мұғалімдердің ойын технологияларын қолдануға дайындаудың тиімділігінің көрсеткіші олардың ойын құзыреттілігі болып табылады. Біздің ойымызша, құзыреттілік ұғымы дайындық ұғымына қарағанда дәлірек және сенімді, бұл педагогикалық университетте жүзеге асырылатын дайындықтың сапасын сипаттауға мүмкіндік береді. Дайындық тұжырымдамасынан айырмашылығы, құзыреттілік категориясы болашақ мұғалімнің субъективті тәжірибесін қамтиды, бұл біздің ойымызша ерекше маңызды болып көрінеді.
Ойын технологиялары оқушылардың шығармашылық және ізденіс деңгейіндегі жұмысын ғана емес, сонымен қатар оқу пәндерін оқытудағы күнделікті қадамдарын қызықты әрі қызықты етуге мүмкіндік беретін оқытудың бірегей нысандарының бірі болып табылады.
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау соңғы жылдары ғалымдардың "педагогикалық технология" құбылысының мәнін дамытуға, оның негізгі сипаттамалары мен түрлерін анықтауға назар аударғанын айтуға мүмкіндік береді.
"Технология" сөзі грек сөзінен шыққан:" techne "- өнер, шеберлік, шеберлік және" logos " - ғылым, заң. Сөзбе-сөз "технология" - бұл шеберлік туралы ғылым.
Педагогикалық технология деп "білім берудің бірыңғай тұжырымдамалық негізімен, мақсаттары мен міндеттерімен біріктірілген, тәрбиеленушілерді оқыту, тәрбиелеу және дамыту үшін берілген жағдайлар жиынтығын жасайтын оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара байланысты әдістері, нысандары мен әдістерінің жүйесі" түсініледі [21].
Ғалымдар білім беру технологияларының бес түрін ажыратады: тапсырма;ойын; компьютерлік; диалог,;тренинг технологиялары.
Ойын технологиясы үлкен қызығушылық тудырады. Бұл классификацияда ойын технологиялары белгілі бір сюжетті (ойындар, ертегілер, спектакльдер, іскерлік қарым-қатынас) жүзеге асыру арқылы мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесуінің ойын түрімен байланысты.
Ойын технологиялары педагогикалық технологиялардың ажырамас бөлігі болып табылады.
Ойын технологиясы-бұл әртүрлі қызықты ойындармен, мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесуімен, кейбір сюжетті (мысалы, ойын, спектакль немесе ертегі) бейнелеу арқылы ұсынылатын оқу процесін ұйымдастырудың бір түрі.
"Ойын технологиясы" ұғымы әртүрлі педагогикалық ойындар түрінде педагогикалық процесті ұйымдастырудың кең тобын қамтиды. Жалпы ойындардан айырмашылығы, педагогикалық ойын маңызды белгіге ие - оқытудың нақты мақсаты және оған сәйкес педагогикалық нәтиже, оны негіздеуге, нақты түрде бөлуге және оқу-танымдық бағытымен сипаттауға болады [20].
Педагогикалық теория мен практикада білім беру процесінде ойын технологияларын қолдану мәселесі жаңа емес. Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Д.Б.Эльконин және т. б. ойын теориясын, оның әдіснамалық негіздерін, оның әлеуметтік табиғатын, оқушының отандық педагогикада дамуы үшін маңыздылығын түсіндірумен айналысты. Қазақ халқының ағартушы педагогтары А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаевтар, ойынның маңызын айта келе, ойын дегеніміз - айқын, білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты. Міне, ойын - тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін, адамға қиялы қанат бітіретін осындай ғажайып нəрсе, өмір тынысы дейді.
Қазіргі уақытта ойын технологиялары тәрбиешілер үшін үлкен қызығушылық тудырады. Ойын технологиялары ресейлік білім беру жүйесінде "инновациялық" болып қала береді. Олар біздің тәжірибемізде кеңінен қолданылды.
Ойын технологиялары басым білім беру міндеті тұрғысынан үлкен әлеуетке ие: баланың өз іс-әрекетіне, қарым-қатынасына және өзіне қатысты субъективті ұстанымын қалыптастыру.Ойын оқыту мен тәрбиелеудің ежелгі педагогикалық құралдарының бірі ретінде қазіргі уақытта ерекше гүлдену кезеңін бастан кешуде. Қазіргі уақытта ойынға деген қызығушылықтың артуына не себеп болды?
Бір жағынан, бұл педагогикалық теория мен практиканың дамуына, проблемалық оқытудың таралуына байланысты, екінші жағынан, жан-жақты белсенді тұлғаны қалыптастырудың әлеуметтік және экономикалық қажеттіліктеріне байланысты. Философиялық, мәдениеттану, психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау қазіргі ғылымда ойынның тұтас теориясы жоқ екенін, оның ғылымның әртүрлі салаларында бірқатар тұжырымдамалары бар екенін көрсетеді.
Философия мен мәдениеттануда ойын адамның өмір сүру тәсілі, қоршаған әлемді түсіну құралы ретінде қарастырылады, ойынның аксиологиялық негіздері және ойын құбылысының этномәдени құндылығы зерттеледі.
Педагогика ғылымында ойын феномені тәрбие мен оқытуды ұйымдастырудың тәсілі, педагогикалық мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады, қазіргі ұрпақтың ойын қызметін оңтайландырудың формалары мен әдістері зерттеледі.
Психологияда, ойын психикалық процестерді белсендіру құралы, диагностика, түзету және өмірге бейімделу құралы ретінде қарастырылады, ойын құбылысымен бірге жүретін әлеуметтік эмоциялар зерттеледі [6].
Отандық ғылымда ойын теориясын оның әлеуметтік табиғатын, ішкі құрылымы мен баланың психикалық дамуы үшін маңыздылығын түсіндіру тұрғысынан Л.С.Выгодский, Н.Я.Михайленко, А.Н.Леонтьев, Д.Б. Эльконин және т. б.
Д.Б.Эльконин, ойын құбылысын талдай отырып, ойын - бұл тікелей утилитарлық әрекеттен тыс адамдар арасындағы әлеуметтік қатынастарды қалпына келтіретін әрекет деген қорытындыға келеді.Оның пікірінше, ойынның негізгі құрылымдық бірліктерін қарастыруға болады:
- ойыншылардың алатын рөлдері;
- сюжет, ойында берілетін және ересектердің өмірінен көшірілетін қарым-қатынастар ойнатылады;
- ойыншылар бағынатын ойын ережелері.
Ойын технологиясының іс-әрекет ретіндегі құрылымына мақсат қою, жоспарлау, мақсатты жүзеге асыру, сондай-ақ жеке тұлға өзін субъект ретінде толық жүзеге асыратын нәтижелерді талдау кіреді.
Процесс ретінде ойын технологиясының құрылымына мыналар кіреді:
а) ойнайтын рөлдер;
б) ойын әрекеттері осы рөлдерді жүзеге асыру құралы ретінде;
в) заттарды ойын арқылы пайдалану, яғни нақты заттарды ойын, шартты заттармен алмастыру;
г) ойыншылар арасындағы нақты қатынастар;
д) сюжет (мазмұн) - ойында шартты түрде ойнатылатын шындық саласы.
Ойын қатынастарының конвенциясы жеке тұлғаның мүмкіндіктерін жұмылдырады және белсендіреді, адамның өзінің шығармашылық әлеуетін іске асыруына ықпал етеді, оны ойын рөлінде белгіленген мінез-құлық пен қарым-қатынас ережелері мен нормаларын сақтай отырып, ойын (өмір) мәселелерін шешудің жаңа, әлі дамымаған тәсілдерін іздеуге итермелейді [25].
Ойын технологиясының маңыздылығын ойын-сауық және рекреациялық мүмкіндіктермен сарқып, бағалау мүмкін емес. Бұл оның феномені, ойын-сауық, демалыс бола отырып, ол оқуға, шығармашылыққа, терапияға, адами қатынастар мен еңбек, тәрбие көріністерінің үлгісіне айнала алады.
Оқу процесін жандандыруға және қарқындатуға ставка жасайтын заманауи мектепте ойын технологиясы келесі жағдайларда қолданылады:
- оқу пәнінің тұжырымдамасын, тақырыбын және тіпті бөлімін игерудің дербес технологиялары ретінде;
- неғұрлым кең технологияның элементтері (кейде өте маңызды) ретінде;
- сабақ технологиясы немесе оның фрагменті ретінде (кіріспе, түсіндіру, бекіту, жаттығу, бақылау) ;
- сыныптан тыс жұмыс технологиясы ретінде.
Болашақ бастауыш мұғалімдерді ойын технологияларын оқу тәрбие үрдісінде тиімді пайдалануға дайындау процесін қарастыру үшін зерттеудің категориялық аппаратын талдаған жөн. "Ойын технологиялары" ұғымы "педагогикалық технологиялар" және "ойын қызметі" семантикалық өрістерінің қиылысында орналасқан, сондықтан біз "педагогикалық (білім беру)", "дидактикалық технологиялар", "ойын", "ойын қызметі", "оқыту ойындары", "дидактикалық ойындар", "ойын технологиялары" санаттарының генезисін зерттедік".
Білім беру үдерісіне технологиялық көзқарас осы үдерісті бағытталған, кезең-кезеңмен, аспаптық басқаруды және қойылған оқу мақсаттарына кепілді қол жеткізуді көздейді. Бұл пәнаралық кешенді проблема отандық және шетелдік педагогикада белсенді түрде дамуда. Педагогикалық шындыққа технологиялық көзқарастың орындылығы В.П. Беспалько, В. И. Боголюбова, В. В. Гузеев, еңбектерінде негізделген. Т.А. Ильина, М. В. Кларина, М. М. Левина, В. М. Монахова, Т. С. Назарова, Н. Д. Никандров, Ю. О. Овакимян, В. Я. Пилиповский, В. А. Сластенина, А. И. Уман, сондай-ақ шетелдік зерттеушілер (Л. Андерсон, Дж. Блок, Б. Блум, Т. Гилберт, Н.Гронлунд, Р. Мейгер және басқалар).
Жалпы алғанда, педагогикалық (білім беру) технологиясы деп ғылыми негізде құрылған, уақыт пен кеңістікте бағдарламаланған және ықтималдықтың жоғары үлесімен белгіленген нәтижелерге әкелетін педагогикалық процестің барлық компоненттерінің жұмыс істеу жүйесі түсініледі.
Білім беру технологияларының иерархиясында оларды қолдану ауқымы бойынша төрт бағынышты топты бөлу әдетке айналған:
1. Метатехнология білім беру саласындағы әлеуметтік саясатты іске асыру деңгейінде білім беру процесін білдіреді (әлеуметтік-педагогикалық деңгей). Бұл елдегі, аймақтағы, оқу орнындағы біртұтас білім беру процесін қамтитын жалпы педагогикалық (жалпы дидактикалық, жалпы білім беру) технологиялар (мысалы, дамыта оқыту технологиясы, білім беру сапасын басқару технологиясы, тәрбие жұмысының технологиясы).
2.Макротехнологиялар немесе салалық педагогикалық технологиялар қандай да бір білім беру саласы, Саласы, оқыту немесе тәрбиелеу бағыты, оқу пәні (жалпы педагогикалық және жалпы әдістемелік деңгейлер) шеңберіндегі қызметті қамтиды (мысалы, педагогикалық психологияны оқыту технологиясы, өтемдік оқыту технологиясы).
3.Мезотехнологиялар немесе модульдік-жергілікті технологиялар-бұл оқу-тәрбие процесінің жекелеген бөліктерін (модульдерін) жүзеге асыру технологиялары немесе жеке, жергілікті дидактикалық, әдістемелік немесе тәрбиелік міндеттерді шешуге бағытталған технологиялар (мысалы: диалог, тапсырма, тренинг, компьютерлік технологиялар, білімді игеру, қайталау немесе бақылау технологиялары).
4.Микротехнология тар жедел міндеттерді шешуге бағытталған және педагогикалық процесс субъектілерінің жеке өзара іс-қимылына жатады (байланыс және жеке деңгей). (Мысалы, жазу, оқу дағдыларын қалыптастыру технологиясы, жеке тұлғаның жеке қасиеттерін түзету бойынша тренинг технологиясы).
Қолдану ауқымы бойынша ойын технологияларын біздің ойымызша мезотехнологияларға (модульдік-жергілікті) немесе нақты жедел міндеттерді шешуге бағытталған микротехнологияларға жатқызуға болады. Профессор Т.С.Назарова бұдан он жыл бұрын шетелдік және отандық ғылыми әдебиеттерде "педагогикалық технология" ұғымының үш жүзден астам анықтамасы бар екенін атап өтті [3.20-27б.]. Жарияланымдар саны жыл сайын өсіп келе жатқандықтан, әр түрлі авторлар ұсынған анықтамалар саны да табиғи түрде артып келеді. М.В.Кларина пікірі бойынша, педагогикалық технология - бұл педагогикалық мақсаттарға жету үшін қолданылатын барлық жеке, аспаптық және әдістемелік құралдарды қалыптастырудың жүйелі жиынтығы мен тәртібі. Педагогикалық технология - бұл әртүрлі педагогикалық міндеттерді шешу мақсатында тәрбие мен оқытудың белгілі бір әдістерін қолдануға байланысты және педагогикалық процесте жүзеге асырылатын мұғалімнің іс-әрекеттерінің дәйекті, өзара байланысты жүйесі (В. А.Сластенин, и. Ф. Исаев, А. и. Мищенко, Е. Н. Шиянов). Педагогикалық технология ұғымымен қатар дидактикалық, тәрбиелік және басқа технологиялар сияқты түр категориялары кеңінен қолданылады.
Атап айтқанда, В.М.Монахов дидактикалық технология деп "абстрактілі теориялық тұжырымдар мен дидактика мен оқыту әдістемесін жалпылауды практикалық қызметке (процедуралар, операциялар) түрлендіру, оны орындау алдында белгілі бір дидактикалық мақсат қойылып, осы дидактикалық міндет шешілуі керек" деп түсінеді.
Педагогикалық технологиялардың маңызды белгілерінің ішінде мыналарды бөліп көрсету әдеттегідей: технология нақты педагогикалық идея үшін жасалады, оның негізі автордың белгілі бір әдіснамалық, философиялық ұстанымы болып табылады (мысалы, центристік және тұлғаға бағытталған технологиялар туралы білім ажыратылады);педагогикалық іс-әрекеттердің, операциялардың, коммуникациялардың технологиялық тізбегі мақсатты көзқарастарға сәйкес қатаң түрде құрылады (мақсат - нақты күтілетін нәтиженің жобасы), технология даралау, саралау, адами және техникалық ресурстарды оңтайлы іске асыру қағидаттарын ескере отырып, мұғалім мен білім алушылардың өзара байланысты қызметін көздейді; педагогикалық технологияның элементтерін, бір жағынан, кез келген мұғалім жаңғыртуы тиіс, ал екінші жағынан, ықтималдығы жоғары дәрежеде, жоспарланатын нәтижелерге қол жеткізуге кепілдік беруі тиіс (мемлекеттік технологияға сәйкес). стандарт бойынша) барлық білім алушылар; педагогикалық технологияның органикалық бөлігі критерийлерді, көрсеткіштерді, сондай-ақ білім беру қызметінің нәтижелерін өлшеуге арналған құралдарды қамтитын диагностикалық процедуралар болып табылады.
Біз зерттеп жатқан мәселе аясында "педагогикалық технологияны" педагогикалық міндеттерді шешуге бағытталған мұғалімнің іс-әрекеттерінің дәйекті және өзара байланысты жүйесі ретінде немесе алдын-ала жобаланған педагогикалық процесті тәжірибеде жүйелі және дәйекті түрде жүзеге асыру ретінде қарастыру ең сенімді болып көрінеді (Сластенин В.А.).
Осылайша, әдебиеттерді талдау педагогикалық технологияны келесілермен ерекшелендіретінін дәлелдейді:
-білім алушылардың "байқалатын іс-әрекеттері" тілінде көрсетілген диагностикалық білім беру мақсаттарын қою;
- білім беру циклін жаңғырту мүмкіндігі;
- кері байланыстың болуы және білімнің, дағдылардың, іс-әрекет тәсілдерінің, құзыреттердің, тұлғалық сипаттамалардың және т. б. қалыптасу динамикасын кезең-кезеңімен бақылауды қолдану.;
-оқу процесінің әртүрлі кезеңдерінде мақсатты бағытталған түзетуді жүзеге асыру мүмкіндігі;
- нәтижелерді қорытынды бағалау, оларды талдау және жаңа мақсаттар қою.
Әр түрлі педагогикалық (білім беру) технологиялардың психологиялық негіздері ретінде әр түрлі теориялар болуы мүмкін: бихевиоризм (Дж. Уотсон, Б. Скиннер); ақыл-ой әрекеттерін кезең-кезеңімен қалыптастыру теориясы (п.я. Галперин, Н. Ф.Тализина); оқу іс-әрекетінің теориясы (С. Л. Рубинштейн, а. н. Леонтьев); гуманистік психология (К. Роджерс, А. Маслоу) және басқалар.
Педагогикалық технологияны әзірлеу және қолдану кезінде оның келесі талаптарды қанағаттандыруы керек екенін ескеру қажет:
- тұжырымдама: әрбір білім беру технологиясының негізі-белгілі бір ғылыми тұжырымдама, алға қойылған мақсаттарға философиялық, психологиялық, әлеуметтік-педагогикалық негіздеме беруге мүмкіндік беретін теория;
-жүйелілік пен тұтастық: осы технологияны іске асыру процесінің белгілі бір логикасы, оның барлық компоненттерінің өзара байланысы мен өзара тәуелділігі;
-өңдеу: Білім беру процесінің әртүрлі кезеңдерінде диагностикалық мақсат қою, жоспарлау, жобалау және түзету мүмкіндігі;
-тиімділігі: оңтайлы ресурстарды пайдалану кезінде жоғары көрсеткіштерге қол жеткізу, білім беру стандарттарына сәйкес келетін нәтижелердің белгілі бір кепілдігі;
-репродуктивтілік: ұқсас білім беру мекемелерінде әр түрлі мұғалімдердің осы технологияны сәтті қолдану мүмкіндігі.
Білім алушылардың субъективтілігін дамытуға бағытталған педагогикалық технологиялар үшін икемділік, өзгергіштік, бейімделу сияқты сипаттамалар ерекше маңызды. Педагогикалық технологияның маңызды сипаттамасы оның динамикасы болып табылады: өзгермелі білім беру кеңістігінде технологияны түрлендіру оның әлеуетін барынша іске асыруды қамтамасыз ететіндей жүзеге асырылады.
Ойын технологияларын талдау кезінде біз білім алушының жеке басын білім беру жүйесінің орталығына қоятын, оны дамытудың, оның табиғи әлеуетін іске асырудың қолайлы және қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз ететін тұлғаға бағытталған антропоцентристік технологияларға ерекше назар аудардық. Бұл технологиядағы студенттің жеке басы тек субъект қана емес, сонымен қатар субъект басымдыққа ие; ол кез-келген алаңдататын мақсатқа жету құралы емес, білім беру жүйесінің мақсаты болып табылады (авторитарлық және дидакто-центрлік технологиялардағыдай). Мақсатты көзқарастар бойынша ойын технологиялары тұлғаға бағытталған, антропоцентристік топқа жатады, олар гуманистік және психотерапиялық бағытта ерекшеленеді, тұлғаның субъективті сипаттамаларын дамытуға бағытталған.
Ойын технологияларын ынтымақтастық технологиялары тобына жатқызуға болады, өйткені олар мұғалімдер мен студенттердің демократиялық, серіктестік қатынастарын, ойын қызметінің мақсатын, мазмұнын, ережелерін, процедураларын бірлесіп үйлестіруді, топтық рефлексияға қатысуды қамтиды.
Ойын технологиялары тренингтік, компьютерлік, диалогтық, жобалық технологиялармен қатар белсенді (немесе интерактивті) топқа жатады: білім беру процесінің тең құқықты субъектілерінің өзара іс-қимылына (интеракциясына), кооперациясына, ынтымақтастығына бағдарланған (т. ю. Аветова, Б. Ц. Бадмаев, С. С. Кашлев, М. В. Кларин, Е. В. Коротаева, Е. Л. Руднева және т. б.).
Кәсіптік білім беруде "кәсіптік-бағдарланған технология" термині де қолданылады. Бірқатар зерттеушілер "кәсіби бағдарланған технологияны": ЖОО студенттерінің болашақ кәсіби қызметі үшін маңызды жеке қасиеттерін қалыптастыруға; іргелі, пәнаралық және арнайы білім алуға, оқу орнын бітіргеннен кейін таңдалған мамандық бойынша функционалдық міндеттерді орындауды қамтамасыз ететін дағдыларды, дағдыларды, құзыреттерді дамытуға ықпал ететін технология ретінде қарастырады.
ЖОО-ның оқу процесінде кәсіптік бағдарланған технологияларды іске асыру мыналарды көздейді:
-болашақ мамандарды даярлаудың белгіленген мақсаттарына қол жеткізу, студенттерді білім берудің кәсіптік мазмұнын саналы игеруге белсенді қосу;
-қажетті әлеуметтік және танымдық мотивацияны қамтамасыз ету, кәсіби құндылықтар жүйесін қалыптастыру;
- болашақ мұғалімдер ретінде студенттердің жеке дамуы.
ЖОО-да кәсіптік бағдарланған оқыту технологияларының маңызды айырмашылықтары:
-педагогикалық ЖОО тәжірибесінде осы жобаны жаңғырту мүмкіндігімен оқу процесін алдын ала жобалау;
-түлектерді даярлау сапасын объективті бақылау мүмкіндігін көздейтін диагностикалық мақсат қою;
-студенттерді жалпы және арнайы даярлау мазмұнын аймақтандыру негізінде құрылымдауды, кәсібилендіруді іріктеуді жобалау;
-құрылымдық және мазмұндық тұтастық: технология компоненттерінің біріне өзгерістер енгізу қажеттілікпен басқа компоненттердегі тиісті өзгерістерге әкеледі;
-нәтижелерді және пайдаланылатын ресурстарды (уақыт, күш, энергия және т. б.) оңтайландыру тұрғысынан Кәсіптік оқыту әдістерін, нысандары мен құралдарын таңдау;
-болашақ мамандардың кәсіби қалыптасуын қамтамасыз ете отырып, оқу процесін уақтылы және атаулы түрде түзетуге мүмкіндік беретін жедел кері байланыстың болуы.
Кәсіби бағдарланған технология мұғалімге кәсіби бағдарланған педагогикалық міндеттерді сапалы түрде тиімді шешуге мүмкіндік беретін біртұтас дидактикалық жүйе ретінде қарастырылады.
Кәсіптік бағдарланған технологияны жобалау мен құрастырудың негізгі мақсаты жоғары оқу орнының оқытушысының оқу пәні шеңберінде қойылған білім беру мақсаттарына сәтті қол жеткізе отырып, білім беру үдерісі субъектілерінің педагогикалық өзара іс-қимылын жандандыруға мүмкіндік беретін арнайы оқыту ортасын құру болып табылады. Оқу ортасы оның пәндік кәсіптік бағдарланған мазмұны болып табылады, ол білім беру мемлекеттік стандарттарының талаптарына және ЖОО-да белгілі бір бейіндегі және сапасындағы маманды даярлауға қойылатын біліктілік талаптарына жауап береді.
Кәсіби бағытталған технологияларды жобалау және жобалау кезінде келесі принциптерді ескерген жөн:
oo жүйе, тұтастық, оған сәйкес технология кәсіби бағытталған мақсаттар, әдістер, құралдар, оқыту нысандары мен шарттары жүйесін интеграцияланған түрде ұсынуы керек;
oo репродуктивтілік, яғни арнайы кәсіптік-бағдарланған оқыту ортасының сипаттамаларын ескере отырып, технологияны жаңғырту қойылған білім беру мақсаттарына қол жеткізуге кепілдік береді;
oo оқу процесінің студенттің жеке басына бейімделуі, оның ерекшеліктерін, қажеттіліктерін, мүмкіндіктерін, сұраныстарын ескеру;
oo контекст, яғни оқыту, бір жағынан, студенттер үшін нақты, өмірлік маңызды мақсаттарды көздейді, олардың әлеуметтік рөлдерді орындауына және жеке тұлғаны жетілдіруге бағытталған, ал екінші жағынан, білім алушылардың кәсіби, әлеуметтік, тұрмыстық қызметін және олардың кеңістіктік, уақыттық, кәсіптік, тұрмыстық факторларын (жағдайларын)ескере отырып құрылады;
oo оқыту нәтижелерін өзектендіру, яғни студенттердің алған білімдерін, іскерліктерін, дағдыларын, құзыреттерін практикада тікелей қолдану, тұлғаның кәсіби-маңызды қасиеттерін іске асыру.
Жоғары кәсіптік-педагогикалық білім беруде қолданылатын ойын технологиялары кәсіптік бағдарланған топқа жатады. Осылайша, жоғарыда қарастырылған принциптер ойын технологияларының әртүрлі нұсқаларын (рөлдік, іскерлік, Имитациялық) қолдану процесінде табиғи түрде маңызды.
Біз үшін кәсіби бағдарланған технологиялар ұсынылған білімді жалпылап игеру, тұлғаның кәсіби маңызды қасиеттерін қалыптастыру үшін қажетті ақпараттың әлеуетті артықтығын қамтамасыз етуі керек деген ой да маңызды.
Педагогикалық қызметте субъективті жеке фактордың әсерін жоққа шығару мүмкін емес. Белгілі бір түсініксіздік, кейбір өзгергіштік - бұл педагогикалық технологиялардың айрықша белгілері: белгілі бір технологияларды жүзеге асырудың сәттілігі көбінесе белгілі бір мұғалімнің педагогикалық техникасының деңгейімен анықталады. Педагогикалық техника педагогикалық технологияны тиімді қолдану үшін, педагогикалық әсер ету әдістері, құралдары, тәсілдері мен тәсілдері жүйесін таңдау және бейімдеу үшін қажетті субъективті, жеке дағдылардың, дағдылардың, құзыреттердің жиынтығы ретінде қарастырылады. Педагогикалық техниканың құрылымына мыналар кіреді: мимикалық және пантомикалық экспрессивтіліктің сөйлеу дағдылары, эмоционалды және шығармашылық шиеленісті сақтай отырып, олардың психикалық жағдайын басқаруға байланысты құзыреттер. Болашақ мұғалімді ойын технологияларын іске асыруға дайындау кезінде педагогикалық техниканы меңгерудің сөзсіз маңызы бар. Педагогикалық техниканың негіздерін меңгеру педагогикалық технологияларды тиімді іске асырудың қажетті шарты болып табылады.
Ойын технологияларын қарастыру ойынның семантикалық өрісіне жүгінуді қажет етеді. Ойын феномені өте күрделі, алуан түрлі, бірақ ойынның субстанциялық, мазмұнды және функционалды мәнін қамтитын ұғым ретінде анықтамасы жоқ. Белгілі голланд ғалымы Йохан Хейзинга ойынның мәні ретінде "уақыттың, кеңістіктің және мағынаның белгілі бір шекараларында айқын тәртіпте, ерікті түрде қабылданған ережелерге сәйкес, утилитадан тыс немесе қажеттіліктен тыс жүретін әрекетті "түсінді. ойын әрекеті қуаныш пен разрядқа әкеледі".*
"Ойын" ұғымы ең ауқымды және белгісіз: Ресейлік педагогикалық энциклопедия ойын мен ойын әрекеттерін синонимдік ұғымдар ретінде қарастырады және ойынды "адамдар мен жануарларға тән іс-әрекеттердің бірі" деп анықтайды.
Ойынның психологиялық-педагогикалық анықтамаларында бастысы-оның ерекше қызмет түрі ретіндегі ерекшелігін бекіту. Сонымен, Д. Б. Эльконин ойынды анықтаудың әртүрлі тәсілдерін және оның жетекші сипаттамаларын қарастыра отырып, ойын тікелей утилитарлық әрекеттен тыс адамдар арасындағы әлеуметтік қатынастарды қалпына келтіретінін атап өтті. Әрі қарай: "адамның ойыны - бұл адамның іс-әрекетін қайта құру, онда оның әлеуметтік, нақты адами мәні-оның міндеттері мен адамдар арасындағы қарым-қатынас нормалары ерекшеленеді".
Д.Н. Узнадзе ойынға психогендік мінез-құлықтың бір түрі ретінде назар аударады, яғни.ішкі, имманентті тұлға. Д. Н. Узнадзе ойынның мазмұны бола алады деп дұрыс айтты:
* нақты ойын әрекеттері;
* оқу әрекеттері (міндеттерді шешу);
* қарым-қатынас (пікірталастар, мәселелерді талқылау) ;
* еңбек әрекеттері (модельдер жасау) және басқалар.
А. Н. Леонтьев ойын - бұл адамның қиялдағы еркіндігі, "іске асырылмайтын мүдделерді иллюзиялық іске асыру"екенін атап көрсетеді
Сонымен қатар, ойын өзінің барлық ерекшелігімен адамның кез-келген басқа іс-әрекетіне тән сипаттамаларға ие: фокус, зейін, пәндік және трансформациялық фокус. Мұғалім үшін ойынның "шынайы сезімдер, тілектер, жоспарлар, нақты және шешілетін мәселелер" (С.Л. Рубинштейн) екендігі ерекше маңызды. Л.с. Выготскийдің "ойын және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz