Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы түсінігі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ

ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ

СЕЙТКАЛИ ФАТИМА

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАТЫСТЫ

СОТ ТӨРЕЛІГІ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ЖӘНЕ

МӘСЕЛЕЛЕРІ

6В04217 - "ҚҰҚЫҚТАНУ" білім беру бағдарламасы

Көкшетау 2022

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

А. МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ

Құқықтану кафедрасы

"Қорғауға жіберілді"

Кафедра меңгерушісі

с. ғ. д.

А. А. Бухаева

«»

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы: КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАТЫСТЫ

СОТ ТӨРЕЛІГІ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ЖӘНЕ

МӘСЕЛЕЛЕРІ.

6В04217 - "ҚҰҚЫҚТАНУ" БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ БОЙЫНША

Орындаған: Сейткали Ф. М.

Ғылыми жетекші: Сейдахметова С. Б.

Көкшетау 2022

Мазмұны

1. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы түсінігі
1. 1 Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы
ерекшеліктері……… . . . 6
1. 2. Кәмелетке толмағандарды қылмыстық жауаптылықтан босату . . .
2. Кәмелетке толмағандарды жазалаудың ерекшеліктері
2. 1 Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жазаның түрлері . . . … . . . 21
2. 2 Кәмелетке толмағандарға жаза қолданудың ерекшеліктері . . . ……. . … . . . 27
3. Қылмыстық жауапкершілікке тартылу жас ерекшелігі . . . 32
3. 1 Кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігінің нысандары . . . 33
3. 2 Кәмелетке толмаған құқықбұзушылармен жұмыс істеу тәсілдерін өзгерту бойынша шаралар … . . . ……. . . . 42 4. Кәмелетке толмағандардың қылмыстары бойынша сот тергеуін жүргізу ерекшеліктері
4. 1 Пайда болған жағдайды шешу тәсілінің бірі ретіндегі - ювеналды әділет . . . 44
4. 2 Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығының мәселелі сұрақтары . . . 47
Қорытынды . . . . . . 60

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Дүниежүзілік құқықтық кеңістікке кіре отыра, бүгін Қазақстан Республикасы халықаралық БҰҰ Ең төменгі стандартты ережелеріне сәйкес, кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету ісінде және кәмелетке толмаған құқықбұзушыларға сот төрелігін іске асыруда алғашқы қадамдарын жасауда. Бұдан басқа кәмелетке толмағандар қылмыстылығының ерекше белгілері Қазақстан Республикасында заң шығарушыны қылмыстылық жауаптылық пен жазалаудың ортақ ережесі мен бастамаларынан ауытқитын, кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығын мұқият регламенттеу қажеттілігіне әкелді.

Зерттеу мақсаты: қылмыстық-құқықтық мәселелерді зерттеу мен талдау, қылмыстық құқық теориясында, сондай-ақ тергеушілік және соттық тәжірбиеде туындайтын кәмелетке толмағандар жауаптылығының даулы сұрақтары мен қарама-қайшылықтарын анықтау.

Зерттеу объектісі: жоспарлау және саясатты әзірлеу мен бағалау.

Зерттеу пәні: Кәмелетке толмаған құқық бұзушылардың мұқтаждарын, сондай-ақ кәмелетке толмаған құқық бұзушылар арасындағы құқық бұзушылық үрдістері мен мәселелерін ұдайы бағалаулар өткізу - ресми және бейресми түрдегі араласу шараларын жүргізудің және тиісті саясатты әзірлеу әдістерінің алғышарттарының бірі болып саналады. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы мәселелерін зерттеуде ең үлкен үлес қосқандар М. Б. Нәрікбаев, Н. И. Архипцев, Л. А. Андреева, Б. А. Жетпісбаев, М. П. Евтеев, У. Б. Джекебаев, М. М. Бабаев, И. И. Астимиров және т. б.

Зерттеу әдістері: кәмелет жасқа толмағандардың құқығына қатысты қылмыстық, азаматтық, әкімшілік құқық бұзушылық істерді қарау.

Тақырыптың ғылыми жаңалығы: кәмелетке толмағандар қылмыстылығының өсуі қоғамның қарқынды жіктелуі, тұрғындардың көпшілік бөлігінің өмірлік деңгейі төмендеуі, неке-отбасы қатынастарының қолайсыз дамуы, кәмелетке толмағандарға қатал қараудың көрініс табуы жағдайында болатындығы. Мұндай жағдайда әлеуметтік, экономикалық және тәрбие-профилактикалы шаралардың басты маңызы бар. Дегенмен, қылмыс жасалғаннан кейін кәмелетке толмағанның қылмыстық жауаптылығы мәселелерінің белгісі.

Практикалық маңыздылығы: Бұл зерттелетін саясатты жоспарлау, әзірлеу және бағалаудың негізі ретінде кәмелетке толмаған құқық бұзушылар арасындағы құқық бұзушылықтарды шолу, құқық бұзушылық және қылмыстылық мәселесі, себептері тәріздес, сондай-ақ қамауда жатқан кәмелетке толмаған құқық бұзушылардың нақты мұқтаждарын ұдайы шолу жасау және үрдісін зерттеу. Сот төрелігін әрі қарай дамыту, реформалау мақсатындағы тиісті ақпараттарды жинау, талдау ұдайы бағалау зерттеулерінің құрылымын әзірлеуге барынша күш салу керек.

Дипломдық жұмыс құрылымы бойынша кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады.

Кіріспе бөлімінде тақырыптың өзектілігі мен мақсаты, ерекшеліктері қарастырылады.

Бірінші тарауда, кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі тұжырымдамасы және мәселелерінің жалпы сипаттамасы қарастырылады.

Екінші тарауда, қазақстандағы кәмелетке толмағандардың: өзектілігі, жауапкершілігі, ерекшеліктері зерттеледі.

Үшінші тарауда, қылмыстық жауапкершілікке тартылу жас ерекшелігі қарастырылады.

Төртінші тараула сот тергеуінің ерекшеліктері, ювеналды сот.

Зерттеу нәтижелері қорытындыда қарастырылған.

Дипломдық жұмыс мәтіні 53 беттен тұрады

Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы түсінігі

Кәмелетке толмаған, 1 бөлігіне сәйкес. 87-құжат РФ ҚК деп танылады, қылмыс жасаған 14 жастан 18 жасқа дейін. Бұл ретте он төрт жастан бастап, адамдар жатқызылуы мүмкін қылмыстық жауапкершілік жасағаны үшін ғана сол қылмыс, олар жеткілікті көрсетілген ч. 2 ст. 20, РФ ҚК. Үшін қалған қылмыстар тұлғалар тартылуы мүмкін қылмыстық жауапкершілік 16 жастан жас емес. Сонымен қатар, егер кәмелетке толмаған, дегенмен жетті жасындағы үшін қылмыстық жауапкершілік, бірақ салдарынан психикалық дамуы жағынан артта қалуы, психикасының бұзылуына байланысты емес, барлық уақытта іс-әрекет жасалған емес толық сезініп, іс жүзіндегі сипаты мен қоғамдық қауіптілігін өз әрекетінің не әрекетсіздігінің не оларға басшылық жасауы, ол қылмыстық жауаптылыққа жатпайды. Қылмыстарды жасау кезінде кәмелетке толмағандарға қолданылуы мүмкін жаза, не тәрбиелік ықпал етудің мәжбүрлеу шаралары. Бұл ретте, кодекстің 96-құжат РҚ ҚК ерекше жағдайларда, ескере отырып, іс-әрекетінің сипатын және жеке сот қолдана алады осы тараудың ережелері қылмыс жасаған адамдарға жасаған он сегіз жастан жиырма жасқа, басқа үй-жайлар, оларды арнайы оқу-тәрбиелеу мекемесіне жабық түрдегі білім беруді басқару органының немесе колонияға. Ескере отырып, кәмелетке толмаған жас кезде жасөспірімдер бар әлі өмірлік тәжірибесі қалыптаспаған психофизиологически, внушаемы, ұмтылады бравировать, казаться ересектермен және көбінесе олардың мінез-құлқы бірдей емес объективті шындыққа және қалыптасқан жағдайды, қылмыстық заң таниды жасағаны үшін қылмыстың мән-жай ретінде жұмсартқыш жаза (ҚК-нің 61-құжат) . Сонымен бірге, РФ ҚК белгілейді және ерекшеліктері жауапкершілік кәмелетке толмағандар. Сәйкес бабының 1 88-құжат кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері мыналар болып табылады:

а) айыппұл;

б) айыру белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан;

в) міндетті жұмыстар;

г) түзеу жұмыстары;

д) қамау;

е) бас бостандығынан айыру белгілі бір мерзімге.

Айыппұл тағайындалады қалай болған жағдайда кәмелетке толмаған сотталған адамның дербес табысы немесе мүлікті өндіріп алу мүмкін, сондай-ақ олар болмаған жағдайда. Айыппұл тағайындалған кәмелетке толмаған сотталған адамға, сот шешімі бойынша мүмкін взыскиваться оның ата-анасының немесе өзге заңды өкілдерінің келісімімен. Айыппұл тағайындалады мөлшерінде бір мың елу мың рубль немесе жалақы мөлшерінде немесе басқа кіріс кәмелетке толмаған кезеңдегі жалақысының екі аптадан алты айға дейін.

Міндетті жұмыс тағайындалады мерзімге дейін қырық сағаттан жүз алпыс сағатқа жасалады және жұмыстарды орындау, посильных үшін, кәмелетке толмаған және орындалады атындағы оқудан немесе негізгі жұмыс уақыты. Бұл жаза түрін орындау ұзақтығы дейінгі адамдардың он бес жылдан аспайды күніне екі сағаттан, ал адамдардың жасы он бестен он алты жасқа дейінгі үш сағаттан. Түзеу жұмыстары тағайындалады кәмелетке толмаған сотталған адамдарға бір жылға дейінгі мерзімге беріледі. Қамау тағайындалады кәмелетке толмаған сотталғандарға жеткен, сот үкім шығарған кезде он алты жасқа, мерзімі бір айдан төрт айға дейін. Салыстыру жаза түрлерін көрсетілген, 44-құжат РФ ҚК, және жаза түрлерін көзделген 88-құжат РФ ҚК, көрсеткендей, кәмелетке толмағандарға қолданылмайды, мұндай жаза ретінде:

- айыру белгілі бір лауазымдарды атқару құқығынан;

- айыру, арнаулы, әскери немесе құрметті атағынан, сыныптық шенінен және мемлекеттік наградалар;

- әскери қызметі бойынша шектеу;

- бас бостандығын шектеу;

- тәртіптік әскери бөлімде ұстау;

- өмір бойы бас бостандығынан айыру;

- өлім жазасы.

Сотқа бере алады органына жазаны орындайтын нұсқау есепке алу туралы өтініш білдірген кезде кәмелетке толмаған сотталғандарға белгілі бір ерекшеліктерін, оның жеке басын. Кәмелеттік жасқа толмағандар болып, әкімшілік құқық бұзушылық жасау уақытында 16 жасқа толмағандар есептеледі. 16 жасқа толмағандар үшін әкімшілік жауапкершілікті ата-аналары өтейді.

Жазаның негізгі түрлері - әкімшілік жаза немесе тәрбиелеу сипатындағы мәжбүрлеу шаралары. Кәмелеттік жасқа толмағанға әкімшілік жаза тағайындау кезінде оның өмір сүру мен тәрбие жағдайы, психикалық даму деңгейі, жеке тұлғаның өзге ерекшеліктері, сонымен қатар оған басқа ересек адамдардың әсері ескеріледі. Кәмелеттік жасқа толмау жазаны жеңілдететін. жағдай ретінде ескеріледі. Егер кәмелеттік жасқа толмаған тұлға әкімшілік құқық бұзушылықты алғаш рет жасаса, онда уәкілді орган (лауазымды тұлға) оны әкімшілік жауапкершіліктен босатып, оған тәрбиелік ықпал жасайтын шараларды қолданады.

Тәрбиелік ықпал ету шараларына жататындар:

заңды түсіндіру;
ата-аналардың немесе олардың орнындағы адамдардың немесе мамандандырылған мемлекеттік органның қадағалауына беру;
келтірілген зиянды өтеу міндетін жүктеу;
бос уақытын шектеу және оның мінез-құлқына ерекше талаптар қою.

Шаралардың бұл тізімі нақты анықталып шектелген болып саналмайды. Өзге де тәрбиелік ықпал ету шаралары қолданылуы мүмкін.

Кәмелеттік жасқа толмаған тұлғаға әкімшілік жаза - әкімшілік құқық бұзушылық жасалған күннен бастап бір айдан, ал созылмалы құқық бұзушылық үшін-оны анықтаған күннен бастап бір айдан кешіктірмей тағайындалады. Егер кәмелеттік жасқа толмаған тұлға әкімшілік жаза тағайындау туралы қаулының орындалуынан кейін алты ай жаңа құқық бұзушылық жасамаса, онда ол әкімшілік жазаға тартылмаған болып саналады Кезде кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау ескерілмейді қылмыстың қайталануын тану үшін қылмысты жасағаны үшін соттылығы, қылмыс жасаған тұлға 18 жасқа дейін. Кәмелетке толмаған адам жасаған қылмысы кішігірім немесе орташа ауырлықта болуы мүмкін қылмыстық жауаптылықтан босатылды, егер деп танылса, оны түзету жүзеге асырылуы мүмкін қолдану арқылы тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын.

Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы ерекшеліктері

Қолданыстағы заңнама алғаш рет кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығының ерекшеліктеріне арналған дербес тарауды қарастырады.

Гуманизм қағидасына негізделген мұндай тәжірбие, БҰҰ мақұлдаған, қазіргі шетелдік қылмыстық заңнамаға сәйкес келеді.

Арнайы тарауды енгізу, ақырында, қылмыстық және қылмыстық іс-жүргізу құқығы нормаларын сәйкестікке келтіреді. ҚР ҚІЖК «Кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер бойынша іс жүргізу» тарауы бар және онда мұндай процессуалдық әрекеттердің ерекшеліктеріне жататын барлық нормалар жинақталған /3/. Жағымды болып табылатыны, 2020 жылғы ҚР ҚК алғаш рет «кәмелетке толмағандар» ұғымына түсінік берілген: жасы он төртке толған, бірақ он сегізге толмаған адамдар. Жасы он төртке толмаған тұлғалар - жас балалар, он сегіз жастан үлкендері -кәмелетке толғандар.

Арнайы тарауды енгізу, кәмелетке толмағандарға ҚР ҚК ересектердің қылмыстық жауаптылығы мен жазалау мәселелерін регламенттейтін кейбір баптарын қолдану мүмкіндігін болғыза алмайды. Мысалы, қылмыстардың және үкімдердің жиынтығы бойынша жаза тағайындау, бас бостандығынан айырудың ең аз мерзімдері және т. б. Біздің заң шығарушыға бұрын белгілі болмаған басты ерекшелік, психикасы бұзылумен байланысты емес, психикалық дамуы қалып қоюы нәтижесінде өз әрекетінің (әрекетсіздігінің) іс жүзіндегі сипаты мен қоғамдық қауіптілігін ұғыну не оған ие болу мүмкіндігінен айырылған, қылмыстық жауаптылық жасына жеткен, кәмелетке толмағандарды қылмыстық жауаптылыққа тартпау құқығын сот және тергеу органдарына беру болып табылады /4/.

Бұлөте маңызды ереженің заңға енгізілуімен көпжылдық теориялық кішірейтілген есі дұрыстық мәселесі мен оның жас өспірімдік жастағы тұлғаларға жауапкершілігіне әсері туралы теориялық пікірталастар аяқталды.

Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы ерекшеліктерін дербес бөлімге бөлу, бұл тұлғаларға қатысты қылмысты жауаптылық туралы нормалар, осы бөлімде көзделген ерекше жағдайларды ескере отырып қолданылатынын білдіреді. Мұндай ерекше жағдайлардың ҚР ҚК енгізілуі, осы жас санатындағы тұлғалардың әлеуметтік-психологиялық ерешеліктерімен байланысты. Он төрт жастан он сегіз жас аралығындағы кәмелетке толмағандар, бір жағынан социализацияның жеткілікті жоғары деңгейіне жетеді (оларда дербестік, қайсарлық, өз тәртібін бақылау қабілеті, өзін ұстай білу қабілеті пайда болады), екінші жағынан - жеке тұлғаның онан арғы социализациясы жалғасады (мектепте немесе колледжде оқуы жалғасады немесе бітеді, қоғамдағы өз орнын анықтайды, жеке адам аралық қатынастары жиналады) .

Тәжірбие көрсеткендей кәмелетке толмаған құқықбұзушылардың көбінде өлшем мен борыш сезімі, жөнсіздік пен тәртіптілік туралы түсінік жоқ. Жасөспірім өздерінің құмарлықтары мен құшартарлықтарының құлы болып кетеді. Мұндай жасөспірімдердің өмірлік қажеттіліктеі көбіне примитивті, материалдық қажеттіліктері руханиға қарағанда басымырақ /5, 7б. /.

Бұл балалар өздерінің құмарлықтарын қанағаттандырудаға қол жеткізуді қандай болса да бағамен үйренген, тіпті құқықбұзушылық арқылы. Ұрлық, тонау пен бұзақылық әрекеттерін жасап, сотталған жасөспірімдердің сұралғандарының жартысы оларға шығарылған үкім шли қатал деп шешті, өйткені олар «ерекше ештеңе істеген жоқ». Сұралғандардың әрбір үшіншісі өзінің «ынжықтығын, ерік күші жоқтығын» белгілеген. Көбісі қылмыстық жауаптылықтан жалтаруға үміттенеді, оларда жазаның бұлтартпастығы сезімі жоқ /6, 45б. /.

ҚазКСР ҚК да сияқты, жаңа ҚР ҚК қылмыстық жауаптылық туындайтын екі жас деңгейін белгіледі. Жалпы ереже бойынша көптеген қылмыстарды жасаған үшін қылмыстық жауаптылық он алты жастан туындайды. Тек қана, көп жылғы тәжірбие көрсеткендей, қоғамдық қауіптілігі мен құқыққа қайшылығын он төрт жасқа жеткен жасөспірімдерге де белгілі кейбір қылмыстар үшін ғана, қылмыстық жауаптылық осы жасқа жеткенде басталады.

Он төрт жастан қылмыстық жауаптылық басталатын қылмыстардың тізімі ҚР ҚК 15-бабының 2-тармағында берілген. Бұд тізім толыққанды болып табылады және сот пен тергеу органдарына кәмелетке толмағандар жауаптылығының мәселелерін шешкенде орындауға міндетті. Сонымен бірге ескере кететіні, он алты жастан бастап қылмыстық жауаптылыққа тартылатын қылмыстарда, он төрт жастан бастап қылмыстық жауаптылыққа тартылатын қылмыстардың элементтері бар /8, 86б. /.

Осылай, бандаитаизм үшін (ҚР ҚК 237-бабы) қыдлмыстық жауаптылық он алты жастан ғана туындайды. Бірақ, бандитизм күрделі қылмыс болғандықтан, ұрлық, тонау, қарақшылық, кісі өлтіру және т. б. тұруы мүмкін. Бандиттік шабуылға қатысқан, он төрт жасқа толған жасөспірімдер, сәйкесінше басқа айтылған қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылады, бірақ бандитизм үшін емес.

Ұқсас жағдай, осындай жас өспірімдердің басқа кейбір қылмыстары үшін, қылмыстық жауаптылығы туралы мәселелерді шешкенде туындауы мүмкін, мысалы, тонаудан (ҚР ҚК 178-бабы), бұзақылықтан (ҚР ҚК 257-бабы), және тағылықтан (ҚР ҚК 258-бабы) тұратын жаппай тәртіпсіздіктерге қатысқанда (ҚР ҚК 241-бабы) . Олардың әрекеттері сәйкесінше, тек қана 178, 257, 258 баптармен сараланады, бірақ ҚР ҚК 241-бабымен емес.

Он алты жастан қылмыстық жауаптылыққа тартылатын, қоғамға қауіпті әрекеттерді жасағанда және ҚР ҚК 15-бабы 2-тармағында көзделген қылмыстардың элементтері болмаған жағдайда, он алты жасқа толмаған жас өспірімдер қылмыстық жауаптылыққа тартылмыйды. Осыларға және қоғамдық қауіпті әрекет жасаған, он төрт жасқа толмаған жасөспірімдерді қылмыстылық жауаптылыққа тартпай, оларға тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары қолданады.

Кәмелетке толмағандардың жас шегін анықтай отырып, заң шығарушы барлық жағдайларды ескереді, дегенмен шешуші маңызды кәмелетке толмағандардың жасына сәйкес келетін психологиялық ерекшеліктерге, әрекетінің қоғамдық қауіпті екендігін сезіну қабілетінің дәрежесіне береді. Кәмелетке толмағандардың көбісіне типтік болып келетін нақты жасқа жеткен, оның интелекті мен еркінің даму ерекшеліктері ескеріледі /10, 12б. /.

Кәмелетке толмағандар саналы түрде тиісті тәртіп нұсқасын таңдай алады, яғни құқық нормаларының және адамдық ережелердің талаптарына сәйкес әрекет ете алады. Ең бірінші кезекте осымен, заңмен қылмыстық жауаптылық он жас емес, нақты кейбір қылмыстар үшін он төрт жастан, ал қалғандары үшін, ережедегідей он алты жастан белгіленетіндігі түсініледі.

Он төрт пен он алты жасқа жеткен кәмелетке толмағандар, жеткілікті деңгейде өздерінің әрекеттерінің заңмен қылмыс деп танылатынын, олардың қоғамдық қауіптілігін ұғына алады. Егер, кәмелетке толмағандар осыған қарамастан қылмыстардың сәйкес түрін жасайтын болса, олар толық негізде қылмыстық жауаптылыққа тартылуы мүмкін, және де тартылуға міндетті /6, 52б. /.

Заңмен көзделген жасқа жету кәмелетке толмағандарды қылмыстық жауаптылыққа тартудың міндетті шарттарының бірі болғандықтан, әрбір жағдайда олардың қылмыс жасау сәтіндегі жасын дәл анықтау қажет /11, 63б. /.

Қылмыстарды тергегенде және қылмыстық істерді қарағанда тергеу органдары, прокуратуражәне сот қылмыстық жауаптылыққа тартылып жатқан кәмелетке толмағанның жасын анықтауға міндетті. Әдетте тиісті құжаттар (төл құжат, туу туралы куәлік) бойынша жас шамасы тез әрі жеңіл анықталады /12, 124б. /.

Егер жас шамасын анықтайтын құжат жоқ болатын болса, онда жас шамасы сот-дәрігерлік сараптама сияқты басқа да дәлелдемелер арқылы анықталады. Жас өспірім қайсыбір жасқа туған күнінде емес, келесі күнен, яғни келесі күнгі нөл сағаттан бастап, толған деп саналады. Сараптама тағайындалған жағдайда, туған күні болып сарапшылар көрсеткен жылдың соңғы күні саналады. Сарапшылар жасты ең аз және ең көп жылдар санымен анықтағанда (мысалы, 14 пен 15 жасқа дейін), сараптама ұсынған ең аз мөлшердегі жасымен тоқталады /13/.

Тағы бір айта кетуге қажет, кәмелетке толмағандар жауаптылығының ерекшелігі, олар кейбір қылмыстардың субъектісі бола алмайтындығы. Олардың санына ең біріншіден қылмыстардың екі санаты жатады:

1. Кәмелетке толмағандардың өздері жәбірленуші болып табылатын қылмыстырда, мысалы, кәмелетке толмаған адамды қылмыстық іске тарту (ҚР ҚК 131-бабы) , кәмелетке толмаған адамды қоғамға қарсы іс-әрекеттер жасауға тарту (ҚР ҚК 132-бабы), кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді орындамау (ҚР ҚК 137-бабы) ; 2. Субъектілері он сегізден жастан үлкен тұлғалар болып табылатын қылмыстарда, мысалы (депутаттар - 21 жас, сот пен прокурорлар - 25 жас және т. б. )

Қылмыстық жауаптылықтың жасы мен есі дұрыстықтан басқа, онсыз қылмыстық жауаптылық туындамайтын маңызды шарты қылмыс жасаудағы кінә болып табылады. Кінә қасақаналық немесе абайсыздық түрінде болуы мүмкін.

Он төрт пен он алты жас аралығындағы тұлғалар ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қаудастықты (қылмыстық ұйымды), құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысуүшін жауаптылыққа тартылмайды (ҚР ҚК 235-бабы) . Мұндай жағдайда, жасалаған әрекеттердің сипатына қарай оларға он төрт жастан жауаптылыққа тартылатын қандай да бір қылмысқа мысалы, кісі өлтіру, қарақшылық шабуылына (ҚР ҚК 96, 179-баптары) дайындық үшін ҚР ҚК 24-бабы 1 және 2 тармақтарына сілтеме жасап, жаза тағайындалады не аяқталған қылмыс үшін жаза тартады.

Кәмелетке толмағандар, ересектер сияқты қылмысты аяғына дейін жасаудан өз еркімен бас тартқаны үшін қылмыстық жауаптылықтан босатылады.

Сот тәжірбиесін зерттеу көрсеткендей, қылмыстардың жартысына жуығы кәмелетке толмағандармен қылмысқа қатысумен топпен жасалады. Ұйымдастырушы, айдап салушы, бірлесе орындаушы ретінде көбіне қылмыстық тәжірбиесі бар ересек тұлғалар болып табылады. Осындай жағдайларда кәмелетке толмағандардың әртүрлі жастарына байланысты қылмысты саралаудың әрқандай нұсқасы болуы мүмкін. Кәмелетке толмаған қылмыстық жауаптылыққа тартылатын жасқа жеткен жағдайларда, ересек тұлға жасалған қылмыс үшін ҚР ҚК 28-бабы бойынша ортақ қатысушы ретінде жауап береді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.