Қазақстан Республикасының кітапханашы мамандарының кәсіби құндылықтары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

КІТАПХАНА МАМАНДАРЫНЫҢ КӘСІБИ ҚҰНДЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ДАМУ ҮРДІСІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы 5В091000 - Кітапхана ісі

Алматы 2023

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Тарих факультеті
Дүниежүзі тарихы, тарихнама және деректану кафедрасы

Қорғауға жіберілді
________ 2023 ж.
Кафедра меңгерушісі
т.ғ., профессор____________Мырзабекова Р.С.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: КІТАПХАНА МАМАНДАРЫНЫҢ КӘСІБИ ҚҰНДЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ДАМУ ҮРДІСІ

5В091000 - Кітапхана ісі мамандығы бойынша

Орындаған _________________Мейірбекқызы А.

Ғылыми жетекшісі, т.ғ.к._______Асанова Б.С.

Нормабақылаушы___________

Алматы 2023

РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыcының aтaуы: Кітапхана мамандарының кәсіби құндылығын қалыптастыру тарихы және даму үрдісі
Жұмыcтың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі тараудан, алты бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеу нысаны:
Зерттеу пәні:
Жұмыcтың көлемi:
Пайдаланылған әдебиеттер caны:
Қолданылған әдicтерi:
РЕФЕРАТ
Тема дипломной рaбoты:
Cтруктурa рaбoты: Дипломная работа состоит из введения, трех глав
каждая глава состоит из шести раздела, заключения и списка использованной литературы.
Объект исследования:
Предмет исследования:
Oбъем рaбoты:
Список иcпoльзoвaннoй литературы:
Метoды исследования:
ABSTRACT
The title of the work:
The structure of the work: The thesis consists of an introduction, three chapters
each Chapter consists of two sections, a conclusion and a list of references.
Object of research:
Subject of research:
The volume of the work:
Number of References:
Methods:

Мазмұны

КІРІСПЕ
1. КІТАПХАНА ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ БАҒЫТЫНДАҒЫ МАМАНДАРДЫҢ ТҰЛҒАЛЫҚ ДАМУЫ
1.1 Кітапхана ісі мамандығының ғылым ретінде қалыптасуы және тарихы.
1.2 Кітапханашылардың кәсіби қызметін талдау және айқындау
1.3 Кітапханашылардың медиа-ақпараттық және қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру негіздері
2. ЗАМАНАУИ КЕЗЕҢДЕГІ КІТАПХАНА МАМАНДАРЫНЫҢ КӘСІБИ ДАЯРЛАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 ҚР-дағы оқу орындарындағы кітапхана мамандарын даярлау үрдісі және жетілдіру жолдары
2.2 Кітапхана мамандарының кәсіби құндылығын қалыптастырудың жаңаша бағыттары және модернизациялау
2.3 Шетел мемлекеттеріндегі кітапхана қызметінің құзыреттілігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Кітапханашы мамандардың құндылық бағдарларын зерттеу, кітапхана қызметкерлері қазіргі экономикалық жағдайда қоғамдағы кітапханашылардың орны мен құндылықтарын қарастыру жұмыстың өзекті мәсеелсі болып табылады. Қазіргі жастардың құндылық бағдарларын зерттеу нәтижелерін талдау материалдық құндылықтарға, прагматизацияға баса назар аударуын қажет етуді көрсетеді. Бір жағынан, бұл нарықтық қоғамның экономикалық сұраныстарына жауап береді, дегенмен біздің еліміздегі бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі өте нашар дамығанын атап өтуге болады. Екінші жағынан, моральдық деградация - бұл фактор. Кітапхана қызметкерлері, олардың жеке және кәсіби қасиеттері зерттеледі. Қазіргі кітапханада кітапхананың интеллектуалды дәстүрлерін жандандыруға қабілетті, өз жұмысына альтруистік, риясыз көзқарасқа бағытталған жас кадрларға деген қажеттілік айқын көрінеді. Құндылық бағдарлау мәселелеріне жүгіну олардың құрылымының ерекшелігін жастардың қазіргі буынында анықтау үшін, оны ескере отырып, жас кітапханашылардың құндылық-бағдарлық бағыты мен гуманистік әлеуетін анықтау үшін маңызды. Жас кітапхана мамандарының құндылық бағдарлары мен олардың бағдарлану ерекшеліктерін кәсіптің зияткерлік дәстүрлерін сақтау үшін қолайлы жағдайларды болдырудың, құндылықты түзету бойынша ұсыныстарды әзірлеудің теориялық және тәжірибелік негіздері зерттеледі. Сондықтан жас кітапханашылар мен жалпы кітапханашылардың құндылықтарын оларды тиімді ынталандыру мақсатында зерттеу өзекті мәселе болып отыр. Қазіргі Еліміздің экономикалық шындығының сын-қатерлері және кітапхана қызметкерлерінің құндылық бағдарларын қалыптастыру процесінде бар қайшылықтар зерттелетін құбылысты жан-жақты талдау қажеттілігін көрсетеді.
Заманымыздың әр кезеңінде кітапханашы мамандығы туралы түсінік терең мәнді, қажеттілігі жоғары болуына көңіл бөлінуі тиіс. Бүгінгі кітапханалар осы заманғы ақпараттық жаңа технологиялармен жұмыстануда. Кітапхана қызметін автоматтандыру мен компьютерлендіру қазіргі кезде кеңінен қолданылуда.
Кітапханашы мамандары кітапханалардың арнаулы дайындығы бар қызметкерлерінің негізгі тұрақты мамандары. Кітапханашы-библиограф қызметі кітапхана жүйесін, басқа да осыған ұқсас ақпараттық мекемелерде қызмет атқаратын кітапханалық білімі бар маман. Кітапханашы-библиограф маман - ол құжаттарды жүйелі ұйымдастырады және ақпараттық технологиямен электрондық техниканы қолданады, жүзеге асырады. Ақпараттық жүйе деп ақпаратты жинақтау, өңдеу, іздестіру, сақтау және таратуды айтады.
Кітапханашы мамандық, оның мазмұнына оқырмандарға қызмет көрсету, олардың оқу талғамын қалыптастыру, оқу қажетін қанағаттандыру, оқуына басшылық ету, әдебиеттерді насихаттау, сондай-ақ кітапханадағы жұмыс процестерінің бүтін кешені енеді. Кітапханашы өз ісінің бастаушысы болуы керек. Оқырмандармен жұмыс істей білуі, кітапхана жұмысының әдістерін меңгеруі, осы әдістердің көмегімен кітапхананың бүкіл жұмысын ұйымдастыра білуі керек. Қоғамға жақсы танылған осындай қызметтерді атқара отырып, ол халыққа қызмет көрсетудің белсенді ұйымдастырушысы ретінде көрінеді. Мәдени ой-өрісінің кең болуы, мамандық білімінің тереңдігі, педагогикалық жұмыс әдістерін игеру- кітапханашыларға тән қасиет.
Болашақ ұрпақ үшін заманауи әдістер мен технологияларды енгізу, білімге қолжетімділікті кеңейту, білім сапасын арттыру Қазақстанның одан әрі қарыштап дамуына үлкен үлес қосады. Бүгінгі таңда еліміздің егеменді ел болғалы ғылым, мәдениет салаларында жасалып жатқан шаралардың барлығы жастарға жалпы адамзаттық және жеке ұлттық игіліктер негізінде тәрбие мен білім беру ісін неғұрлым жоғары деңгейге көтеруге ықпал етуде. Сондықтан қоғамдық өмірді демократияландыру және ізгілендіру жағдайында ұлттық ерекшелігімізді айқындайтын рухани, қарым-қатынас мәдениетімізді жетілдіру көкейкесті мәселеге айналып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. ҚР кітапханашылары жаңа жағдайда: мәслелері, даму жолдары туралы мағлұмат беру.
Құрылымды теориялық және эмпирикалық негіздеу кітапхана қызметкерлерінің құндылық бағдарларын негіздеу; кітапхана кадрларын басқаруды оңтайландыру үшін құндылық сипатына байланысты кітапхана қызметкерлерінің типологиясын негіздеу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеті:
1.Кітапханашы мамандығы туралы түсінік беру;
2. ҚР кітапхана ісінің дамуы туралы түсінік беру.
Жұмыстың төмендегі мақсат, міндеттері анықталды:
1. Қазіргі ғылымдағы кітапханашы жастардың құндылық бағдарларын зерттеу проблемасының жай-күйін талдау;
2. Құндылық бағдарларының бағытын зерттеу;
3. Құндылықтардың бағытын зерттеу (зиялы қауымзияткерлік) кітапхана блогтары.
4. Құндылық бағдарларының құрылымының бағытын анықтау;
5. Құндылықтар құрылымын модельдеу әдістемесін әзірлеу
кітапхана қызметкерлері;
6. Кітапхана зиялысы мен кітапхана модельдерін құру;
7. Өзгеру динамикасын анықтау арқылы модельдерді тексеру,кітапханашылар мысалында кітапхана қызметкерлерінің құндылық бағдарлары; қоғамдық кітапханалар;
8. Кітапхана қызметкерлерінің құндылық бағдарларын түзету бойынша ұсыныстарын тұжырымдау;
Дипломдық жұмыстың нысаны.
Қазақстан Республикасының кітапханашы мамандарының кәсіби құндылықтары
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні.
Қазақстан Республикасының кітапханашы мамандарының құндылық бағдарлары
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Кітапхана теориясы мен тәжірибесі дамуының қазіргі кезеңін сипаттайтын ақпараттандыру процесі көптеген проблемаларды туындатты, олардың ең бастысы - адам факторы мәселесі болып отыр. Кәсіптік білім беру жүйесінде ол кітапхана саласын ақпараттандырудың өмірлік маңызды міндеттерін шеше алатын кітапханаларда жұмыс істеу үшін кәсіби мамандарды сапалы даярлау мәселесін шешуге байланысты өзекті мәселелер кешені ретінде көрінеді. Сондай-ақ Қазақстан Республикасының озық кітапханашыларының өмір, тарихын зерттеу және өткені, бүгіні мен болашағының мәселесі зерттеледі.
Дипломдық жұмыстың зерттелу деңгейі.
Зерттеудің негізі Ресей ғалымдарының ғылыми еңбектері болды. Кітапхана мамандары (Э. Р. Сукиасян, А. С. Чачко, С. А. Езова), жас ерекшеліктерінің психологиясы (А. М. Полякова, И. Ю. Кулагина, И. С. Кона), жастар әлеуметтануы (Ю. А. Зубок, Б. В. Дубина, В. А. Лукова), әлеуметтік коммуникациялар (А. В. Соколова); құндылық бағдарларын зерттеу (В.А. Ядова, М. С. Яницкий, А.Г. Здравомыслова). Зерттеу үшін кітапхана қызметкерлері Т. Д. Жукова, Ю. Н. Столяров, В. А. Минкина, А. С. Чачко, А. Н. Ванеева, М. Ю. кәсіби өзін-өзі тану саласындағы еңбектер маңызды болды. Посткеңестік кезеңдегі кітапханашылардың құндылық саласын өзгертудің өзекті мәселелері, сондай-ақ И.И. Тихомирова, Г. А. Алтухова, А. М. Мазурицкий, Ю. П. Мелентьева, И А. Трушина, С. Г. Матлина, Г. М. Пальгуева және т. б. кәсіби этика мәселелері саласындағы жұмыстар қамтылды. Гуманистік (К. Роджерс, А. Маслоу) теорияға сәйкес жеке көзқарас қолданылды, оған сәйкес тұлға нәтиже болып табылады.
Сонымен қатар, мыналар қолданылды: зерттелетін құбылыстар мен процестердің мазмұнына жүгінуді, олардың элементтерінің жиынтығын және олардың арасындағы өзара әрекеттесуді анықтауды талап ететін мазмұнды тәсіл, объектілер жүйелерін бөлуге және оларды жалпыланған, идеалдандырылған модель немесе типтің көмегімен топтастыруға негізделген типологиялық тәсіл және зерттелетін процестерден, құбылыстардан шығаруды көздейтін формальды тәсіл, салыстырмалы түрдегі әдістер қолданылды. Атап айтқанда: кітапханашылардың құндылық индикаторлары бойынша жазбаша сұхбаттарға контент-талдау жүргізілді. Сонымен қатар, келесі әдістер қолданылды:
1. Кәсіби мерзімді басылым беттерінде және кітапхана блогтарында көрсетілген кітапхана қызметкерлерінің құндылық бағдарларын анықтауға арналған мазмұнды талдау.
2. Кітапхана факультетінің студенттерімен олардың құндылық бағдарларын анықтау үшін сұхбат және сауалнама жүргізу.
3. Студенттерді құндылық бағдарлары аспектілерінде типологиялау.
4. Кітапхана қызметкерлерінің модельдерін қалыптастыру.
5.Жас кітапхана қызметкерлері кітапхана зиялыларының дәстүрлерін жалғастырушы ретінде зиялы қауымға қарағанда зиялы қауымның құндылық бағдарларымен ерекшеленеді.
6. Нарық экономикасының қазіргі жағдайында кітапхана жастары арасында, әсіресе студенттер арасында зияткерлік құндылық бағдарларының таралу үрдісі күшейе түсуде.
Дипломдық жұмыстың әдістері. Зерттеу барысында әдебиеттерді зерттеу, кітапхана құжаттарын талдау әдістерінің жиынтығы қолданылды. Салыстырмалы кітапханатану әдістерін, Қазақстан Республикасының
кітапхана ісінің жай-күйін жүйелі талдау және салыстыру әдістерін қолдана
отырып қорытындылау әдісі пайдаланылды. Сонымен қатар ҚР кітапханашылары арасында сауалнама жүргізу әдісі.
Диплом жұмысының құрылымы. Кіріспеден, екі тараудан, алты
бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыс
көлемі - бетті құрайды.

1. КІТАПХАНА ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ БАҒЫТЫНДАҒЫ МАМАНДАРДЫҢ ТҰЛҒАЛЫҚ ДАМУЫ

.1 Кітапхана ісі мамандығының ғылым ретінде қалыптасуы және тарихы.

Мен жұмақты кітапханаға ұқсаттым бұл ХІХ ғасырда Вавилон кітапханасының шырақшысы атанған атақты кітапханашы, аргентин жазушысы Хорхе Луис Борхестің сөзі. Жазушы сондай-ақ, Мен үшін кітап - тек білім көзі ғана емес, бүкіл әлем, ал бүкіл әлем кітапханада қамтылған, деген. Иә, кітапхана дүниеде ештеңе теңестірілмейтін білім бұлағының көзі, ғасырдан-ғасырға адамзат тарихының керуенін сүріндірмей әкеле жатқан шырағы биік, парасаттылық пен білімділіктің киелі ордасы.[1, б.5]. Сан қырлы оқырман үшін тәрбие мектебі, сансыз сұрақтардың жауабын табуға болатын сиқырлы мекен деуге болады. Сондықтан да, бұл киелі шаңыраққа жүрегі бар үй деген әдемі атауды берген шығар.
Ал, осы кітапхананы ой-өрісі кең, қиялы ұшқыр, өзінің кәсіби шеберлігін шыңдаған, оқырмандарға білім мен қажетті ақпараттың тиімдісін демдеп беріп отырған, жан-жақты, білімді, парасатты кітапханашыларсыз елестету мүмкін емес шығар. Олардың орны кітапхана үшін өзінше бір бөлек.Жалпы, кітапханашы мамандығы - өте көне мамандықтардың бірі, оның тарихы төрт жарым мың жылдан асады. Бұл мамандық шумер мәдениеті кезеңінен пайда бола бастаған. Ең алғашқы кітапханашылар б.з.д. 2500 жылы сазды каталогтарды құрастырып, кітап жасау материалдарын (былғарыдан, матадан т.б.) ойлап табуда, көне кітапты сақтау жолдарын меңгеруде өзінің зор үлесін қоса білген маман иелері. Демек, сол заманнан бері ақпарат пен білімнің жаршылары бола білген кітапхана мамандарының қазіргі таңда да жұмыс жасау бағыты өзгермегенге ұқсайды.[2, б.19].
Бұл мамандықтың тарихына көз жүгіртсек небір ғалым, ақын, жазушы да осы мамандық иесі болған екен. Орыстың танымал жазушысы Иван Андреевич Крылов отыз жыл кітапханашы болып жұмыс істеген және Николай Федоров Мәскеудің Румянцев кітапханасында, данышпан математик Николай Лобачевский Қазан университетінің кітапханасында кітапханашы ісімен айналысқан. Ал, елімізде бұл салада еңбек еткен ұлы тұлғаның бірі мәдениеттанушы-ғалым, дипломат, мемлекет және қоғам қайраткері - Мұрат Мұхтарұлы Әуезов. Қазақтың заңғар жазушысы Мұхтар Омарханұлы Әуезовтың ұлы. 2003-2006 жылдары Қазақстан Республикасы Ұлттық кітапханасының Бас директоры болып қызмет атқарған.
Жалпы, Қазақстандағы бұл саланың тарихына үңілетін болсақ, ол 200 жыл бұрын басталған. Алғашқы кітапхана 1831 жылы Орал қаласында әскери училище жанынан ашылған және ол тек оқушыларға қызмет көрсеткен, ал 1858 жылы Ресей империясының мемлекеттік қайраткері А.Д. Столыпиннің бастамасымен көпшілік кітапхана болып қайта құрылған. Бүгінде бұл кітапхана Ж. Молдағалиев атындағы Батыс Қазақстан облыстық ғылыми әмбебап кітапханасы болып аталады. Сондай-ақ, Қазақстанның тағы бір көне кітапханаларының бірі - патша үкіметі кезінде Семей жеріне жіберілген революционер-демократтардың ұйымдастыруымен ашылған Абай атындағы Семей әмбебап ғылыми кітапханасы. Алғаш рет бұл кітапхана оқырмандарға 1883 жылы ашылған. Ал, жоғары оқу орнында ашылған көне кітапхана - М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті. Бұл кітапхана 1932 жылы Орынбор училищесінің 7500 томдық кітап қорының негізінде құрылған. Ал, 1931 жылы Қазақстанда Қазақ КСР Мемлекеттік кітапханасы құрылып, 1991 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы мәртебесіне ие болады. 1997 жылдан бастап Қазақстанда Қазақстан Республикасының кітапханалық ассоциациясы өз жұмысын бастаған, оның басты мақсаттарының бірі - қоғамда кітапханашы мамандығының беделін көтеру болып табылады.
Ж.Аймауытов: Мамандықтың жаманы жоқ, бірақ мұның кез келгеніне икемділік қажет, бұл - жай күнелту, тамақ асыраудың ғана жолы емес, үлкен өнерді, зор шеберлікті қажет ететін нәрсе, - дейді. Расымен, сан түрлі мамандықтар бар, әр саланың өз шыжығы мен қызығы бар. Соның ішінде кітапханашы мамандығы өзінің қызығымен, тартым - дылығымен ерекшеленетін мамандық. Себебі, күн сайын жаңалыққа толы сәттер, жаңа келген газет-журналдар, жаңа кітаптар және күн сайын кітап алатын сан түрлі оқырмандардың сұранысын орындап, сан түрлі сұраққа жауап бере алатын әмбебап мамандық. Иә, әмбебап өйткені қазіргі таңда кітапханашы - нағыз әдебиеттанушы да, педагог та бола алатын бірден бір маман иесі, олар білім, ғылым, өнер мен мәдениеттің дамуы - на өлшеусіз үлес қосып, өркениетті елге айналуымыздың негізін қалауда.[2, б.25].
XXІ ғасыр - кітап ғасыры. Ал, кітаптың бар қыр-сыры, олардың жіктелуі, библиографиясы мен кітапхана каталогтарының құпиялары тек кітапханашыларға мәлім. Сондықтан да болар, қазір кітап сүйер барша оқырман үшін қасиетті кітапты көзінің қарашы - ғындай сақтап, насихаттап, ел игілігіне қолдануы үшін еңбек етіп жүрген кітапханашыларды абыройлы мамандық иелері деп біледі.
Мен кітапхана мамандарын - сөреде тұрған алты қырлы кітаптың мәні мен мазмұнын білетін, өзінің өмірін кітаппен байланыстырған тұлға дер едім.
Мәдениет пен өнер ұлы болмайынша, ұлт ұлы болмайды дегендей, егеменді мемлекетіміздің болашағы жастардың мәдени танымдық қабілетін қалыптастыратын мәдени ортаның бірі кітапхана болып табылатынын бүгінде білмейтін адам кемде-кем. Қызығы мен қиындығы мол кітапханашы мамандығы туралы бір-ақ ауыз сөзбен жеткізу мүмкін емес, жұрт көп біле бермейтін, көп елене бермейтін, бірақ дүйім оқырманның кітап жайлы бағыт-бағдар алуы үшін жан-тәнімен беріліп қызмет атқарып жатқан кітапханашылардың еңбегі ұшан-теңіз. Қасиетті қазынамызды көздің қарашы - ғындай сақтап, насихаттап, ел игілігіне жаратып жүрген кітапханашылар - ең қажет, абыройлы мамандық иелері. Кітапханашылар білім, ғылым, өнер мен мәдениеттің дамуы - на өлшеусіз үлес қосып, өркениетті елге айналуымыздың негізін қалауда. Эстетикалық талғамы бай, ойы зерек, қиялы жүйрік, өзінің кәсіби шеберлігін шыңдаған, оқырмандарға білім мен қажетті ақпараттың тиімдісін демдеп беріп отырған, ой-өрісі кең, жан-жақты, білімді, парасатты кітапханашылардың орны өзінше бір бөлек. Кітапхана саласы ақпарат және білім орталығы ретінде, ақпаратты беру мен табу, іздестіру жолдарын білуде кітапханашы мамандар бірінші кезекте, жоғары ақпаратты біліммен қаруланған, өз ісінің шебері, әмбебап маман болу керек. Кітапханашының жұмысы жаңалыққа құмарлықтан басталады. Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің негізі қаланған күннен, университеттің кітапханасы 1948 жылдан бастап кітапхана атына ие болып, 68 жылдық тарихымен жоғары оқу орындары арасындағы беделді мекенге айналып отыр. Осындай жерде қызмет атқаратын білімді, парасатты мамандарды дайындауда Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Кітапхана ісі мамандығы бойынша маман даярлауда еңбегі орасан зор. Өз тарихында мыңдаған мамандар даяр - лап шығарды. Кітапхана мамандығын бітір - гендердің көпшілігі аудандық, қалалық, облыстық, республикалық және басқа да техникалық, ғылыми кітапханаларда беделді қызметтер атқарып жатқанын зор ықыласпен айта аламыз. Өмірде өз жүрек қалауымен таңдаған мамандығын өмір бойы сүйіп өтетін жандар болады. [3, б.35].
Сан түрлі мамандықтар бар, бірақ кітапханашы мамандығы өзінің өте қызықты да, тартым - дылығымен ерекшеленеді. Себебі күн сайын жаңалыққа толы сәттер, яғни жаңа келген газет, журналдар, жаңа кітаптар және күн сайын келіп кітап алып жатқан оқырмандар, оқытушылар, қызметкерлер легі толастамайды. Жүсіпбек Аймауытов: Мамандықтың жаманы жоқ, бірақ мұның кез келгеніне икемділік қажет, бұл - жай күнелту, тамақ асыраудың ғана жолы емес, үлкен өнерді, зор шеберлікті қажет ететін нәрсе дейді. Кітапханашының еңбегі қоғам мен мемлекеттің дамып, өркендеуіне өте қажет әрі маңызды мамандық екендігін ешкім жоққа шығара алмайды.

.1 Кітапханашылардың кәсіби қызметін талдау және айқындау

Қазіргі кітапханашы объективті жағдайдың өзгеруіне сәйкес өзгеру жылдамдығында көрінетін икемді, пластикалық ойлауға ие болуы керек. Бұл мұндай өзгерістердің маңызды жақтарын бөліп көрсетуді, әдеттегі әрекеттерден, стереотиптен алшақтау мүмкіндігін және шешудің жаңа жолдарын, өткен тәжірибе элементтерінің жиынтығын табуды қамтиды. Осылайша, біз кітапхана ісінің мәнін мазмұнды түсінетін типтегі кәсіби ойлауға қол жетімді етіп ашу қажет деп санаймыз. Кәсіби ойлауға жиі сілтеме жасалады, бірақ ол эксперименталды түрде осы уақытқа дейін зерттелмеген. Сонымен бірге, талдау көрсеткендей, кәсіби және техникалық міндеттер тәжірибеші кітапханашылардың біршама үлкен пайызы оқу емес сипаттағы міндеттерге қарағанда талдау, рефлексия және жоспарлау негізінде шешеді. Кітапханашының жұмысы әдеттегі операциялармен ғана шектелмейді. Көбінесе бұл мамандық мұражай жұмысымен, өлкетанумен байланысты. Сондықтан жоғары білімі бар кітапханашыларды жұмысқа қабылдау қолайлы болды. Кітапханашының Еңбек пәні ақпаратты баспа басылымынан оқырманға сақтау және беру болып табылады. Оған баспа басылымдарын каталогтау және сақтау, кеңес беру, іздеу және пайдаланушыға ақпарат беру кіреді. Еңбек құралдары: кітапханашының жеке басы, оның білімі, білігі мен дағдылары, ақпаратты сақтаушы және өңдеуші және оқырманның нақты қажеттіліктері мен қажеттіліктерін анықтау үшін байланыс маманы, компьютерлердің каталогтары мен деректер банктері сияқты сақтау және іздеудің материалдық құралдары, сондай-ақ қоймада және әдебиеттермен жұмыс істеудің арнайы техникалық микрофиш құралдары жатады.[4 б.].
Процесс; ақпаратты іздеу және беру біртұтас болып табылады, онда оқырмандардың талаптарын дұрыс түсіндіру, жаңа пәндік салада жылдам шарлау және оқырманды қызықтыратын тақырыптағы ең бастысы, қол жетімді іздеу құралдарының мүмкіндіктері мен ақпараттың қол жетімділік дәрежесі туралы білім біріктірілген. Еңбек өнімі-оқырман алған ақпарат. Кітапханашының жұмысы оқырманмен де, ақпарат алушымен де, баспа басылымдарын сақтау, дұрыс каталогтау және рефераттаумен де байланысты болуы мүмкін.
Кітапханашының жұмысы белгілі бір қабілеттерді талап етпейді. Жеке тұлғаның жалпы жоғары дамуымен байланысты қызмет түрлеріне, табысқа және тіпті көрнекті жетістіктерге жатады.
Кітапханашы болу үшін арнайы табиғи бейімділік қажет емес. Дегенмен, бұл жұмыс үшін қажетті қабілеттер тиімді. Оған қабілетсіздік бейімділіктің болмауынан емес, қажетті қасиеттер қалыптаспаған тәрбиенің ерекшеліктерінен туындайды.[5, б.12].
Темпераменттің қасиеттері кітапханашының жеке жұмыс стилін дамытуға негіз болады, ол бір жағынан өзінің психикасын жұмыс жағдайына, ал екінші жағынан жұмыс жағдайларын өзінің психикасына бейімдейді. Холерикалық және меланхолиялық темперамент кітапханашы үшін түбегейлі қарама-қайшы. Қабілеттер сипатындағы айырмашылықтар әртүрлі әрекеттерді орындау кезінде пайда болады. Бір кітапханашы жақсы қарым-қатынас жасайды, бірақ құжаттармен нашар жұмыс істейді. Екіншісі әдебиеттермен және құжаттармен, бақылаумен тамаша жұмыс істеу қабілетінің шектеулігін өтейді. Кітапханашының белгілі бір жұмыс түрін орындауға бейімділігі, оның қабілеттері толығымен көрінеді, оны елемеуге болмайды.
Кітапханашы үнемі көптеген бөгде әсерлерді сезінуге, әртүрлі, соның ішінде заңсыз әсерлерге қарсы тұруға, мүдделі тұлғалардың қарсылығын жеңуге, кейде қолайсыз жағдайда, жүйке және физикалық күштердің шамадан тыс жүктелуі мен қатты кернеуі жағдайында. Сондықтан кітапханашы тұлғасының психикалық қоймасында ерік-жігер белгілі бір рөл атқарады.
Кітапханашының ерік-жігер саласына қойылатын талаптардың жоғарылауы ерік күшін құрайтын бірқатар қасиеттердің болуын міндетті етеді.[5, б.45].
Кітапханашының іс-әрекетінде көрнекі, бейнелі немесе дерексіз ойлаудың басым болуы туралы айту қиын. Мұндағы барлық түрлер өзара әрекеттеседі және бір-біріне үздіксіз ауысады. Көрнекі және тиімді ойлаудың өзінде қарапайым манипуляциялардан бастап интеллектуалды жұмысқа тән нақты бейнелер мен жалпыланған идеялары бар күрделі ақыл-ой әрекеттеріне дейінгі әртүрлі деңгейлер бар.
Кітапханашының интеллектуалды белсенділігінің айрықша ерекшелігі - ол көбінесе бастапқы ақпараттың өте толық пристігімен, оның сенімсіздігімен әрекет етуі керек.
Кітапханашының психограммасына ақыл-ойдың келесі кәсіби маңызды қасиеттерін енгізу қажет: тереңдік; кеңдік; ұтқырлық; жылдамдық; еркіндік; мақсаттылық; сыни; икемділік т.б.
Кітапханашыларды даярлау кезінде ақыл-ойдың осы қасиеттерін дамыту үшін арнайы міндеттерді-психологиялық принциптерге негізделген жаттығуларды шешкен жөн. Мұны кітапхана қызметкерлерінің біліктілігін арттыру және арнайы зерттеулер бойынша сабақтар, тренингтерөткізудің оң тәжірибесі растады.
Негізгі өндірістік қателіктерге техникалық жабдықты дұрыс емес және дұрыс пайдаланбау, оқырмандарға дұрыс қарамау, құжаттамадағы тізімдемелер мен қателер, қажетті әдебиеттерді тез таба алмау жатады. Бұл қателіктер кәсіби дайындықтың жеткіліксіз деңгейіне, орындалатын іс-әрекеттің жеке қасиеттерінің сәйкес келмеуіне, зейіннің, есте сақтаудың, физиологиялық және психологиялық жүктемелерге байланысты болуы мүмкін. Көбінесе олар ынтасыз және бейсаналық (басқа адамдармен қарым-қатынасқа қатысты қателіктерді қоспағанда) жатады. Осылайша, кітапханашы үшін ең маңызды қасиеттер коммуникативтілік, ашық ой, өзін-өзі бақылау, табандылық, адамдар мен жағдайларға ұқыптылық, үлкен көлемдегі ақпаратпен жұмыс істей білу деп сеніммен айтуға болады. Осы қасиеттердің барлығы кітапханашыға өзіне және адамдарға пайдасын тигізіп, таңдаған іс-әрекеттерімен табысты айналысуға мүмкіндік береді.
Көптеген адамдар үшін кітапхананың көрінісі әлі күнге дейін жартылай қараңғы қоймадағы кітаптар жинағы болып табылады, онда көзілдірік киген шашын төбесіне түйген, заманауи емес ханымдар жұмыс істейтіні елестетеді. Кітапханашы мамандығы, дәлірек айтсақ, төрт жарым мың жылдай тарихы бар, яғни оның тарихы ежелгі дәуірден бастау алады. Ол балшық каталогтары алғаш пайда болған шумер мәдениетімен бірге пайда болды. Біздің дәуірімізге дейінгі 2500 жылы сазды тақтайшалар жинағын құрастырған жазушылар алғашқы кітапханашылар болып саналады. Жаңа патшалық дәуірінде перғауын Рамсес екінші болып 20 000-нан астам папирус жинады. Содан кейін біздің дәуірімізге дейінгі VII ғасырда Ассирия патшасы Ашурбанипалдың кітаптар жинағы пайда болды. Сонымен, Грецияда грек тілінен шыққан кітаптар жинағы мағынасын білдіретін "кітапханашы" сөзінің өзі пайда болды.[6, б.69].
Ежелде кітапханалар жекеменшік болды. Оларды Платон, Аристотель, Евклид, Еврипид сияқты Элладаның ұлы күйеулері иеленді. Кітапханашылар құлдар болды. Бірақ Афинада Писистраттың алғашқы көпшілік кітапханасы пайда болғаннан кейін, кітапханашының орны бірден құрметті болып және дәрежесі өсе бастады, демек, тек еркін азаматтар үшін қол жетімді болды. Әлемнің сегізінші кереметіне 700 000-нан астам қолжазба кітаптарының шиыршықтарынан тұратын Александрия кітапханасына қызмет ету үшін жоғары беделділікті қажет етті.
Орта ғасырларда кітапханалар монастырьларға шоғырланды, ал монахтар кітаптарды сақтаушылар болды, олардың ең негізгі міндеті кітаптарды әрі қарай сақтау және тарату үшін қайта жазу болды. Бұл кітапханашылардан сауаттылықты ғана емес, өмірдің барлық салаларында үлкен білімді қажет етті.
Қайта өрлеу дәуірінде университет кітапханашылары үлкен рөл атқарды. Осы уақытқа дейін бұрын-соңды болмаған кітаптар санының өсуі кітапханашылардың қорлар мен каталогтарды ұйымдастырудың практикалық мәселелеріне деген қызығушылығын арттырды. Кітапханашылар ғалымдарға айналды.[6, б.19].
Қайта өрлеу дәуірінен кейін білімді және сәйкесінше кітапханаларды көбірек таратуды талап ететін жаңа дәуір басталды. Ресейде орыс кітапханасының алғашқы жылнамалық көрсеткіші 1037 жылы Ярослав дана грек кітаптарын аудару және бұрыннан бар славяндардың хат-хабарларын аудару үшін хатшыларды жинаған кезде пайда болды. Ярослав кітаптарды Киевтің София соборында сақтауға бұйрық берді. Алайда, содан кейін кітаптар жинағы кітапхана деп аталмады, бірақ оған қызмет еткен монахтар кітапханашылар болды. Кітапхана "кітап үйі", "кітап қазынасы", "мұрағат" деп аталды, ал кітапханашылар кітап сақтаушылар деп аталды [6, б.32].
Кітапханашылардың кәсібиленуі әртүрлі профильдегі көптеген ғылыми кітапханалардың пайда болуымен тереңдей берді. Олардың барлығы өз есігін тек мамандар үшін ғана емес, бөгде адамдар үшін де ашты. Кітапханашылар тек кітаптармен ғана емес, адамдармен де жұмыс істеуді үйренуге мәжбүр болды. XIX ғасыр шынымен кітап ғасыры, кітапханалар ғасыры мен кітапханашылар ғасыры саналды. Типографиялық қызмет қарқынды дамып келеді, бұл кітаптар мен кітапханалар санының өсуіне ықпал етеді. Бұл кітапхана қызметкерлеріне деген сұраныстың артуына алып келді, мамандық беделді бола бастады, қазір университеттер мен академиялардың түлектері, жазушылар мен суретшілердің көпшілгі кітапханаларда жұмыс істей бастады.
1917 жылғы төңкеріс Кеңес Одағына қайғы мен өзгерісті әкелді. Кітапханалар қирау мен тонаудан зардап шекті, көптеген кітапханашылар білім, мәдениет пен дәстүр саласындағы қызметкерлер қайтыс болды немесе қоныс аударды. Бірақ шығындар кезінде бір жақсы жаңалық орын алды кітапхана жүйесі біртектілікке әкелді. Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында кітапхана ісін ұйымдастыруға түбегейлі басқа көзқарастың негіздері пайда болды: кітапхана маңызды әлеуметтік институтқа айналды. Ұлттандырылған қорлар негізінде жаңа кітапханалар құрылды. Ал өз қызметін жаңа жағдайда жалғастырған ғылыми кітапханаларда оқырмандарға қызмет көрсету тәртібіне қатысты түбегейлі өзгерістер жүргізілді. Ғылыми кітапханалар кітапханааралық абонемент арқылы көпшілік оқырман үшін ашық болды. Өкінішке орай, сол кезеңдерде жартылай сауатты жас кітапханашылар көптеген қателіктер жіберді, бұл ірі ғылыми кітапханалардың кейбір қорларының жойылуына әкелді. Осы кезден бастап кітапханашы мамандығының беделі баяу, бірақ сөзсіз жоғала бастады, дегенмен бұл жұмысқа деген сенім мен құрмет елде ұзақ уақытқа созылды. Соған қарамастан кітапхана ғылыми орталықтарға айнала бастады, кітапханашыларды даярлау үшін арнайы жоғары оқу орындары ашыла бастады[6, б.50].
Алайда, кітапханашының жұмысы көбінесе анықтамалық-библиографиялық міндеттер мен басқару міндеттеріне айналды, мысалы, шетел әдебиеті қорларын толықтыру, каталогтау, аймақтық жиынтық каталогтарды құру бойынша нұсқаулықтар әзірлеу негізге алынды.
1990 жылдардың кітапхана ісінің тарихына жақсылығы мен және өзіндік ауыртпалығы да болды. Кітапханалар жабылып қана қоймай, мүлдем жойылыла бастаған кітапханалардың да бірқатары болды. Мысалы, облыстық комитеттермен және аудандық комитеттермен бірге олардың кітапханалары жоғалып кетті жоғалған кітапханалардың қорлары қомақты еді. Кәсіподақ және ведомстволық кітапханалардың көпшілігі жабылды. Бірақ жаңа кезең де басталды, өмір осымен тоқтап қалмады. Кітапханаларды техникалық қайта жарақтандыру және оларды жаңа технологиялар негізінде мәдени орталықтарға айналдыру дәуірі басталды. Кітапханалар ақпарат орталықтарына айналды
Қазіргі заманауи кітапханашының жұмысы жан-жақты, әрі ұзақ уақытты талап ететін күрделі және қомақты: қазіргі кітапханашылар кітаптарды сандық жүйеге көшіреді және электронды мәліметтер базасын жасайды, полиграфиялық өнімдер шығарады және құжаттарды кәсіби қалпына келтіреді, өздерінің оқырмандарына компьютерді игеруге үйретеді және түрлі дерекқорларын пайдалануды және әртүрлі мәселелер бойынша кәсіби кеңес береді, республикалық және Бүкілресейлік көрме жәрмеңкелерге қатысады, Ресей мен әлемнің ірі мемлекеттік ұйымдарымен және бизнес құрылымдарымен байланыста болады.
Кітапханашының кәсіби қызметі, ең алдымен, арнайы еңбек дағдыларын қолдана отырып, нақты міндеттерді орындауды білдіреді. Кітапханашының кәсіби қызметі - ол кітапханалық-библиографиялық жұмыс саласындағы маман ретінде меңгеруі және орындай алуы ең басты талап. Кітапханашы жұмысының негізгі бағыттарының бірі - жеке және жаппай болып бөлінетін оқырмандарға кітапханалық-библиографиялық қызмет көрсету[6, б.80].
Кәсіби қызметімен қатар кітапханашы маман ретінде тек кітапханашыға ғана тән арнайы қызмет атқарады. Кітапханашы-маман көркем, ғылыми танымал, арнайы әдебиеттердің мазмұнын, жеке әңгімелесу әдістемесін, конференциялар, көрмелер өткізу нысандары мен әдістерін, кітап қорын есепке алу және өңдеу ережелерін білуі керек. Кітапханашы каталогтарды жасау ережелерін, арнайы кітапханалық компьютерлік бағдарламаларды білуі, мынадай ережелерді қамтитын кәсіби этика кодексін сақтауы тиіс.
Зерттеу жұмысы барысында кітапханашылардың кәсіби қызметінің төмендегідей негізгі міндеттері анықталды:
кітапханашы өз мекемесінің мүмкіндіктерін пайдалану, сондай-ақ басқа да кітапхана ресурстарын тарту арқылы қызметтердің жоғары сапасы мен жайлылығын, олардың қолжетімділігі мен алуан түрлілігін қамтамасыз етеді;
ақпаратқа еркін қол жетімділікті жеке тұлғаның ажырамас құқығы ретінде қарастырады;
кітапхана материалдарына қол жеткізуді қамтамасыз етеді және сұратылған құжаттардан өз бетінше алып қоюға және негізсіз бас тартуға жол бермейді;
кітапханада алынған ақпаратты немесе құжатты пайдаланудың салдары үшін жауап бермейді;
пайдаланушылармен қарым-қатынасын жеке тұлғаны және оның ақпараттық қажеттіліктерін құрметтеу негізінде қалыптастырады;
пайдаланушының ақпараттық қызметі туралы деректердің құпиялылығын қорғайды;
кәсіби жетілдіруге, кәсіби білім мен құзыреттілік деңгейін арттыруға ұмтылу;
әріптестердің білімін құрметтейді және өз білімін ықыласпен жеткізеді, мұны мамандық дамуының маңызды шарты деп санайды;
өз кәсібінің жоғары қоғамдық мәртебесіне қамқорлық жасау, кітапхананың әлеуметтік рөлін көрсетуге, оның беделін нығайтуға ұмтылу;
өзінің беделін кәсіпқойлықпен және адамгершілік қасиеттерімен алуға тырысады, бәсекелестіктің адал емес әдістеріне жүгінбейді;
жас маман кадрлардың кәсіби қалыптасуына ықпал етеді;

Жеке тұлғаны әлеуметтендіруге, азаматтық жасампаздықты ресімдеуге ықпал етеді;
Жеке тұлғаның ақпараттық мәдениетін дамытуға ықпал етеді; кітап пен оқуды тұлғаның интеллектуалды және рухани дамуының қайнар көзі ретінде насихаттайды, оқу мәдениетін формализациялауға және дамытуға ықпал етеді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.