Парламенттік басқару жүйесін күшейту

Жоспар
Кіріспе

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І Тарау
1.1 Парламенттік басқару жүйесін күшейту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Қазақстанда капитализм жағдайында ұлттық буржуазия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8

ІІ Тарау
2.1 Конституциялық кеңес құру принциптерiне, республикалық референдум өткiзу тәртiбiне, саясипартиялардың қызметiне қатысты мәселе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18

Кіріспе.
Жаһандық экономикадағы үдемелi өзгерiстер басқару жүйесiн құруда сыртқы және iшкi уақыт ығытына сәйкес жаңа жолдар iздеп табуды талап етуде. Парламент Үкiметтiң жүргiзiп отырған Әкiмшiлiк реформасынан сырт қалмауға тиiс. Парламентке әкiмшiлiк реформа аясында ұсынылатын заңдар депутаттық талқылаудың қатаң елегiнен өтуге мiндеттi.Жүргiзiлетiн реформаның басты құрамдас бөлiгiнiң бiрi нысаналы индикаторларға қол жеткiзу негiзiнде мемлекеттiк органдар қызметiнiң тиiмдiлiгiн бағалау жүйесiн әзiрлеу болуға тиiс. Оны енгiзу органдардың жұмыс сапасын арттыруына және қабылданатын шешiмдердiң тиiмдi болуына мүмкiндiк бередi. Бүгiндерi нақты әрi қолжетiмдi мақсаттар қойылғанда ғана мемлекеттiк басқаруды тиiмдi етуге болатыны баршамызға белгiлi. Сондықтан реформаның келесi бағыты мемлекеттiк жоспарлауды жетiлдiру болып табылады. Мiндет мемлекеттiк және салалық бағдарламаларды жай ғана қысқарта салуда емес, олардың сапасы мен мазмұнын арттыруға келiп тiреледi. Оның үстiне, бұлар аумақтарды одан әрi дамытумен, өндiргiш күштердi орналастырумен және жергiлiктi өзiн-өзi басқару институттарын жетiлдiрумен тығыз байланысты болуға тиiс. Парламенттiң жедел араласуы талап етiлетiн жағдайда оның шұғыл шешiм қабылдауы да қажет. Сонда ғана табысқа қол жеткiзуге болады. Осындай шұғыл ден қоюға мысал ретiнде: шетел тауарлары экспортымен айналысатын қазақстандық кәсiпкерлерге қатысты кеден қызметi саласында туындаған проблеманы келтiруге болады. Мәжiлiс депутаттарының тобы кеден рәсiмдерiн оңайлатуға бағытталған заң жобасына дер кезiнде бастамашы болды. Депутаттардың «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» заңнамаға Қазақстанның ұлттық мүдделерiн қорғауға бағытталған түзетулер енгiзуге бастамашы болғаны да қоғамда осындай оң әсер қалдырды.Бюджет қаражатын тиiмдi пайдалану тетiгi де парламентшiлер тарапынан бақылаудың күшейтiлуiн талап етедi.
Осыған байланысты елдiң үшжылдық мерзiмге арналған бiрыңғай шоғырландырылған бюджетiн әзiрлеу қажеттiгi туындап отыр. Бюджеттi осындай тұрпатта қабылдау бюджет саясатына тұрақтылық енгiзуге, қаражаттың болжамы мен оны жұмсаудың тиiмдiлiгiн арттыруға мүмкiндiк бередi. Бiз бұл мәселелердi қозғағанда Үкiметтiң ағымдағы жұмысына араласқымыз келiп отырған жоқ. Бұның ешбiр қажетi де жоқ.Сонымен бiр мезгiлде Парламент Үкiметтiң қызметiн бақылау жөнiндегi конституциялық құқығын барынша белсендi түрде пайдалануға мiндеттi. Оның тұтқалары жеткiлiктi. Мемлекеттiк органдар басшыларының заңдар мен мiндеттердi орындауы жөнiнде оларға талапты күшейту қажет. Бұл үшiн бiздiң комитеттер, жұмыс топтары мәселенiң проблемалық қырына терең бойлап, ведомстволық жалаң мүддеден жоғары тұруға тиiс. тексерулерiнiң материалдарын талқылау Үкiметке ықпал етудiң негiзгi тұтқалары болып табылады. Парламент министрлердiң заң бұзушылыққа жол бергенi, заңдарды сақтамағаны үшiн оларды жауаптылыққа тарту құқығын барынша принциптi түрде пайдалануға мiндеттi. Бiр сөзбен айтқанда, кез келген деңгейдегi шенеунiктiң Парламент қабырғасына әрбiр келуi – олардың кәсiби сапасы мен заңдарды бiлу деңгейiн тексерудiң дәйектi емтиханы болуға тиiс. Өйткенi, елiмiздiң өмiр сүрiп, жұмыс iстейтiн заңдарының сақталуы мен орындалуы үшiн заң шығару органы атқарушы билiкпен қатар тең дәрежеде тiкелей жауап бередi. Бiз Қазақстанның осы жылдан бастап өз дамуындағы жаңа кезеңге аяқ басқанын ұмытпауға тиiспiз. Осыған байланысты Мемлекет басшысы төртiншi сайланған Парламенттiң бiрiншi сессиясын ашу кезiнде депутаттық корпус алдына заңдардың жаңа буынын жасау және олардың iске асырылуын пәрмендi бақылауға алу жөнiнде үлкен мiндеттер қойды. Сондықтан, бiз таяу уақыт iшiнде конституциялық реформаны құқықтық заңдастыру iсiн аяқтауға тиiспiз. Бұл – ең алдымен, сот жүйесiне, Конституциялық кеңес құру принциптерiне, республикалық референдум өткiзу тәртiбiне, саяси партиялардың қызметiне қатысты мәселе.

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Тарау
1.1 Парламенттік басқару жүйесін
күшейту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Қазақстанда капитализм жағдайында ұлттық
буржуазия ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
ІІ Тарау
2.1 Конституциялық кеңес құру принциптерiне, республикалық референдум
өткiзу тәртiбiне, саясипартиялардың қызметiне қатысты
мәселе ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18

Кіріспе.
Жаһандық экономикадағы үдемелi өзгерiстер басқару жүйесiн құруда сыртқы
және iшкi уақыт ығытына сәйкес жаңа жолдар iздеп табуды талап етуде.
Парламент Үкiметтiң жүргiзiп отырған Әкiмшiлiк реформасынан сырт қалмауға
тиiс. Парламентке әкiмшiлiк реформа аясында ұсынылатын заңдар депутаттық
талқылаудың қатаң елегiнен өтуге мiндеттi.Жүргiзiлетiн реформаның басты
құрамдас бөлiгiнiң бiрi нысаналы индикаторларға қол жеткiзу негiзiнде
мемлекеттiк органдар қызметiнiң тиiмдiлiгiн бағалау жүйесiн әзiрлеу болуға
тиiс. Оны енгiзу органдардың жұмыс сапасын арттыруына және қабылданатын
шешiмдердiң тиiмдi болуына мүмкiндiк бередi. Бүгiндерi нақты әрi қолжетiмдi
мақсаттар қойылғанда ғана мемлекеттiк басқаруды тиiмдi етуге болатыны
баршамызға белгiлi. Сондықтан реформаның келесi бағыты мемлекеттiк
жоспарлауды жетiлдiру болып табылады. Мiндет мемлекеттiк және салалық
бағдарламаларды жай ғана қысқарта салуда емес, олардың сапасы мен мазмұнын
арттыруға келiп тiреледi. Оның үстiне, бұлар аумақтарды одан әрi дамытумен,
өндiргiш күштердi орналастырумен және жергiлiктi өзiн-өзi басқару
институттарын жетiлдiрумен тығыз байланысты болуға тиiс. Парламенттiң жедел
араласуы талап етiлетiн жағдайда оның шұғыл шешiм қабылдауы да қажет. Сонда
ғана табысқа қол жеткiзуге болады. Осындай шұғыл ден қоюға мысал ретiнде:
шетел тауарлары экспортымен айналысатын қазақстандық кәсiпкерлерге қатысты
кеден қызметi саласында туындаған проблеманы келтiруге болады. Мәжiлiс
депутаттарының тобы кеден рәсiмдерiн оңайлатуға бағытталған заң жобасына
дер кезiнде бастамашы болды. Депутаттардың Жер қойнауы және жер қойнауын
пайдалану туралы заңнамаға Қазақстанның ұлттық мүдделерiн қорғауға
бағытталған түзетулер енгiзуге бастамашы болғаны да қоғамда осындай оң әсер
қалдырды.Бюджет қаражатын тиiмдi пайдалану тетiгi де парламентшiлер
тарапынан бақылаудың күшейтiлуiн талап етедi.
Осыған байланысты елдiң үшжылдық мерзiмге арналған бiрыңғай
шоғырландырылған бюджетiн әзiрлеу қажеттiгi туындап отыр. Бюджеттi осындай
тұрпатта қабылдау бюджет саясатына тұрақтылық енгiзуге, қаражаттың болжамы
мен оны жұмсаудың тиiмдiлiгiн арттыруға мүмкiндiк бередi. Бiз бұл
мәселелердi қозғағанда Үкiметтiң ағымдағы жұмысына араласқымыз келiп
отырған жоқ. Бұның ешбiр қажетi де жоқ.Сонымен бiр мезгiлде Парламент
Үкiметтiң қызметiн бақылау жөнiндегi конституциялық құқығын барынша
белсендi түрде пайдалануға мiндеттi. Оның тұтқалары жеткiлiктi. Мемлекеттiк
органдар басшыларының заңдар мен мiндеттердi орындауы жөнiнде оларға
талапты күшейту қажет. Бұл үшiн бiздiң комитеттер, жұмыс топтары мәселенiң
проблемалық қырына терең бойлап, ведомстволық жалаң мүддеден жоғары тұруға
тиiс. тексерулерiнiң материалдарын талқылау Үкiметке ықпал етудiң негiзгi
тұтқалары болып табылады. Парламент министрлердiң заң бұзушылыққа жол
бергенi, заңдарды сақтамағаны үшiн оларды жауаптылыққа тарту құқығын
барынша принциптi түрде пайдалануға мiндеттi. Бiр сөзбен айтқанда, кез
келген деңгейдегi шенеунiктiң Парламент қабырғасына әрбiр келуi – олардың
кәсiби сапасы мен заңдарды бiлу деңгейiн тексерудiң дәйектi емтиханы болуға
тиiс. Өйткенi, елiмiздiң өмiр сүрiп, жұмыс iстейтiн заңдарының сақталуы мен
орындалуы үшiн заң шығару органы атқарушы билiкпен қатар тең дәрежеде
тiкелей жауап бередi. Бiз Қазақстанның осы жылдан бастап өз дамуындағы жаңа
кезеңге аяқ басқанын ұмытпауға тиiспiз. Осыған байланысты Мемлекет басшысы
төртiншi сайланған Парламенттiң бiрiншi сессиясын ашу кезiнде депутаттық
корпус алдына заңдардың жаңа буынын жасау және олардың iске асырылуын
пәрмендi бақылауға алу жөнiнде үлкен мiндеттер қойды. Сондықтан, бiз таяу
уақыт iшiнде конституциялық реформаны құқықтық заңдастыру iсiн аяқтауға
тиiспiз. Бұл – ең алдымен, сот жүйесiне, Конституциялық кеңес құру
принциптерiне, республикалық референдум өткiзу тәртiбiне, саяси
партиялардың қызметiне қатысты мәселе.
1.1 Парламенттік басқару жүйесін күшейту.
Президентi Нұрсұлтан Әбiшұлы Назарбаевтың парламентаризмдi дамыту
саласындағы басты идеясын – Парламенттiң беделiн көтерiп, оны егемендi
Қазақстан халқының мүдделерiн шынайы бiлдiрушi органға айналдыруды iске
асыруға мүмкiндiк бередi.Қазiргi әлемде мемлекеттi басқарудың оңтайлы
үлгiлерiн ұдайы iздестiру жүрiп жатыр. Бұл, әсiресе, жүйелi трансформация
жүрiп жатқан елдерге қатысты.Бiз дамудың эволюциялық жолын таңдадық, оның
негiзiнде президенттiк республика үлгiсi жатыр. Ол елдi кеңестiк заманнан
кейiнгi экономикалық және саяси бей-берекеттiктен аман алып шығып, өзiн-өзi
ақтады.Парламентаризм институты - сан қырлы құбылыс. Қандай да бiр елдiң
нақты өмiр шындығын ескермей, оған мiнсiз үлгiнi таңуға тырысу табыс
әкелмейдi. Қазақстанның заң шығару органын қазiргi Парламенттей етiп
қалыптастыруға республика тәуелсiздiгiнiң бастауында-ақ талпыныс жасалған
болатын. Мемлекеттiң егемендiгi туралы декларацияда билiктi заң
шығарушылық, атқарушы және сот тармақтарына бөлу принципi алғаш рет жария
етiлдi. Республиканың мемлекеттiк құрылымын дамытудың келесi қадамы 1993
жылы тәуелсiз Қазақстанның тұңғыш Конституциясын қабылдау болды. Онда
билiктi бөлудiң сол кездегi жүйесi жетiлдiрiлдi. Негiзгi билiк институттары
дамып келе жатқан нарықтық қатынастарды есепке ала отырып қалыптастырылды.
Елдегi қоғамдық, экономикалық өзгерiстердiң жоғары қарқыны екi жылдан кейiн-
ақ жаңа Конституция қабылдауды қажет еттi. 1995 жылғы бүкiлхалықтық
референдумда Қазақстан халқы елдiң қазiргi заманғы өкiлдi органының –
тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн қос палаталы Парламенттiң құқықтық негiзiн
бекiттi.1998 жылғы қазанда елдiң заң шығару органына жаңа құқық берiлiп,
оған сәйкес ел Президентi Ұлттық Банк төрағасын, Конституциялық Кеңестiң,
Орталық сайлау комиссиясының және Есеп комитетiнiң бiрнеше мүшесiн қызметке
тағайындау кезiнде онымен келiсетiн болды. Үкiметке сенiм туралы ереже де
бекiтiлдi. Осы жылы саяси жүйенi жаңғыртуға қарай маңызды қадам жасадық.
Конституциялық реформа республиканың президенттiк басқарудан президенттiк-
парламенттiк басқару үлгiсiне көшуiнiң негiзi болды.Нұрсұлтан Әбiшұлы
Қазақстанның саяси жүйесiн демократияландырудың жаңа кезеңiнiң тiкелей
бастамашысы болды. Бұл өзгерiстердiң мақсаты саяси тұрақтылықтың жоғары
деңгейiне жету болып табылады. Бұл үшiн реформа барысында Парламенттiң
қалыптасу принциптерi мен функциялары қайта қаралды, сондай-ақ саяси
партиялардың рөлi жоғарылатылды.Мәжiлiстi қалыптастырудың пропорционалдық
жүйесiне көшу елдiң партиялық кеңiстiгiндегi күштердiң нақты арақатынасын
анағұрлым жақсы көрсетедi. Парламенттiң өкiлдiк функциялары күшейтiлiп,
жұртшылықтың мемлекеттi басқару процесiне қатысу мүмкiндiктерi кеңейдi.
Ендi парламенттiң қос палатасы да Конституциялық Кеңестi, Есеп комитетiн,
Орталық сайлау комиссиясын қалыптастыруға қатысады. Бұл ретте Орталық
сайлау комиссиясының мүшелерiн сайлау саяси партиялардың сайлау процесiн
басқаруына қатысуы үшiн жаңа мүмкiндiктер ашады.Мәжiлiске Премьер-
министрдiң кандидатурасын келiсу функциясын беру және Конституцияда
көзделген жағдайларда Үкiмет мүшелерiнiң Парламент палаталары алдындағы
есептiлiгi билiктiң атқарушы тармағының қызметiне парламенттiк бақылау
жүйесiн жетiлдiрудiң маңызды факторы болды.Парламент депутаттарының
өкiлеттiктерiн кеңейтумен қатар олардың жауапкершiлiгi де күшейтiлдi.
Депутаттардың императивтiк мандатқа байланысты болмауы жөнiндегi норма
Конституциядан алып тасталды. Осылайша депутаттардың өз сайлаушыларымен
партиялық жүйе арқылы өзара қарым-қатынасының жаңа нысаны жасалды.Саяси
партияларды мемлекеттiк қаржыландыру мүмкiндiгi парламенттiк жүйенiң одан
әрi нығаюына жағдай жасайтын маңызды фактор болып табылады. Қазiргi кезде
әлемнiң 50-ден астам елi сайлау қорытындысы бойынша заң шығару органынан
орын алған партияларды тiкелей мемлекеттен қаржыландыру практикасын
пайдаланады. Шет елдiк инвесторларды өндiрiске тартқан Елбасымыз Нұрсұлтан
Әбiшұлы Назарбаев ұстанған iшкi және сыртқы саясат өз жемiсiн бере бастады.
Елдiң экономикасы көтерiлдi. Бұған әрине, тұралап қалған өндiрiстерге от
берген Қазақмыс корпорациясы сияқты iрi кәсiпорындардың қосқан үлесi
қомақты екенiне ерекше екпiн түсiре айтуға болады. Әйтсе де, елiмiздегi
небiр алып кәсiпорындар еңбек адамына әлеуметтiк қамқорлықты дәл осы
Қазақмыс сияқты қолға жүйелi алмай отырғанын да айта кету керек. Бұл
ретте корпорацияға қарасты емдеу-сауықтыру орындарының алдындағы мiндеттер
де өте ауқымды. Корпорация тек 2006 жылдың өзiнде ғана медициналық
сауықтыру орындары үшiн 7 миллион доллар жұмсаған екен. Бұл көрсеткiш биыл
одан да қомақты. Жекелеген елшiлiктер рұқсат берерде саусақ таңбасын алуға
мәжбүрлейдi. Қазiргi әлем жаңа ережелермен өмiр сүруде. Мұның өзi лаңкестiк
пен түбегейлi өзгертумен күресте үлкен орын алады. Сондықтан көптеген
елдерде тұрғындардың көз қарашығы, саусақ таңбасы, бет әлпетi, тұқым қуалау
тегi, қан құрамы тобы, басқа да көрсеткiшiн тiркеу заңмен бекiтiледi.
Сондықтан осындай заң жобасымен сiздерге тағы да келемiз, - дедi нық
сенiммен.Мәжiлiс депутаты Валерий Доскалов жол-көлiк оқиғасы кезiндегi
талдау жұмысы кешiгiп, сапасыз жасалатынына көңiл бөлдi. Министр бұл
наразылықтың орынды екенiн айтып, ондағы ескiрген әдiстеменi жаңарту қажет
екенiне тоқталды. Бұл жерде жұмыс әдiстемесi көбейгенiмен, ондағы
ауыртпалық бес есеге өскен. Сондықтан оны қалыпқа түсiру қажет. Депутат
Иван Чиркалин жол-көлiк кодексiнiң жағдайына тоқталып, халыққа қызмет
көрсету орталықтарының жағдайын қайтадан алға тартты. Жол-көлiк кодексi
мәселесi бiрыңғай тасымалдауға байланысты. Ал ендi, халыққа қызмет көрсету
орталығына келсек, оның мәселесi Электронды Үкiмет енгiзiлуiне байланысты
шешiмiн табады, - дедi. Сондай-ақ, депутат Нұрдәулет Сәрсеновтың көшi-қон
мәселесiндегi жемқорлық жайындағы сауалына орай, Министр заң жобаларын
әзiрлеу жоспарына Босқындар туралы заң жобасы да енгiзiлгенiн айта келiп,
жалпы алғанда жемқорлықпен барша қауым болып күрескенде ғана табысқа
жетемiз деген тұжырым жасады.
1.2 Қазақстанда капитализм жағдайында ұлттық буржуазия
Қазақстанда қалыптасқан ахуал ешбір оппозициялық талпыныстың нәтижелі
болуына орын бермейді, өйткені, саяси субъектінің қалыптасуына кландық
билік жол бермеуде және қоғамдық-саяси өмірдің кеңістігі түрлі құралдармен
және заңсыздықтармен талқандалған. Мұндай жағдайдағы саяси оппозицияның
тірлігі: барлық жағдайы бар бөлмеге қамалған баланың ойыны секілді немесе
ойын алаңы жоқ балалардың көшедегі темір-терсекті ермек қылғандай қылығын
елестетеді.
Капитализм жағдайында ұлттық буржуазия - мемлекеттіліктің басты
факторы болып табылады. Қазақстандағы ұлттық буржуазияның әлжуаздығы қазақ
халқының ұлт ретіндегі мүддесінің көз бе көз аяққа басылуынан да көрінуде.
Қазырғы заманда ұлттық буржуазиясыз ешбір ұлттың да, мемлекеттің де даму
мүмкіндігі жоқ. Бұл жағынан алғанда, ұлттық буржуазия ұлттың рухани-
материалдық баскері (лидері) болып табылады. Қазақ ұлтының сөзін сөйлейтін
топтың қазырғы ахуалы 20-ғасырдың басындағы алашордашыл топтың әлеуетінен
әлдеқайда төмен екендігі айқын. Қазақстандағы бас көтерген әртекті
буржуазияны қолдан жасақтап, өз қолтығына қысу арқылы және елде көпұлттық
жасанды сипат орнату арқылы, кландық билік қазақ ұлтының саяси субъект
ретінде қалыптасуына қасақана түрде кедергі болуымен өзінің табиғаты ұлттық
буржуазия еместігін дәйектей түсуде. Бұл жағынан қазақ кланының табиғаты –
тоталитарлық, тұрпаты – космополиттік, сондықтан да оның тамыры тайыз
болғанмен, бұтағы жайыңқы... Ал, украин, грузин кландарының тұрпаты –
бірыңғай ұлттық болатын.
Сонымен, қазақстандық кландық билікке кім қатер төндірмек? Өзінен басқа,
ешкім де! Өйткені, қазақстандық кландық биліктің өне бойына өзінен басқа
күйреуге апаратындай мін қалмаған. Аумағы жағынан әлемдегі тоғызыншы орынды
алатын елдің бар байлығы мен рухани әлеуетін бақылауға алған және оңды-
солын қымтап алған кландық топқа кәзіргі кезде әлдекімнің қауқары келеді
деу - күмәнді. Жалпы кландық жүйені терең зерттеуге негіз бар. Бұл жүйенің
табиғаты мемлекеттік бүкіл әлеуетті, соның ішінде материалдық байлықпен
қатар рухани игіліктерді, тіпті, халықтық сана мен ерікті және азаматтық
рух пен құқықты да жымқырудан (прихватизация) жасақталған. Сол себепті,
аталмыш жүйенің қоғамға әмбебап монополиялық әрекет ететіні де сонда. Оның
мықтылығы – аталған әлеуеттің монолит болып жентектелуінде; қалай
монолиттік сипатқа қатер төнсе, кландық жүйе де сүттей іриді. Дегенмен,
бірегей мемлекеттік мүддені өзіне жекешелей отырып, кландық жүйе оны бойына
түпкілікті сіңіре де, қорыта да алмайды. О баста алуан тұрпатты және алапес
мүдделі топтың өз мүдделерін күйттей алмайтыны сондай, олардың енді бір
қолға бағынғаннан гөрі, әрқайсысы бір қол болуға ұмтылу амбициясының тууы
табиғи заңдылық. Осылайша кландық топтар арасында, әйтеуір, бір күні күрес
басталары анық еді. Бұл заңдылықтың іске аса бастауы - Заманбек
Нұрқаділовтың өлтірілуінен басталып, Алтынбек Сәрсенбайұлын өлтіру арқылы
жүзеге асыру үлгісі жасалғанына куәміз.
Кландық топтар бір біріне қыр көрсетуді өздерінің қолдарынан не келетінін
әйгілеу арқылы бірін бірі ықтырғысы келетіндей амалға көшкелі біраз уақыт
болды. Әрине, олар бұл амалды мемлекеттік мүддені бетке ұстағандарды құрбан
етуден бастап отыр. Алайда, соңғы кездегі Нұрбанк төңірегіндегі жағдай
алабажақ топтың өзара дүрдараздығының үлкен шайқасқа айнала бастағанының
көрінісі. Елдегі кландар шайқасы кәзір ашық сипатқа көше бастады. Тіпті,
этносаралық қақтығыстардың артында да кландар тұрғаны белгілі болып отыр.
Өйткені, елдегі барлық қоғамдық-саяси өрісті жайлап алған кландық биліктің
араласынсыз қандай да бір оқиғаның не үдерістің болуы мүмкін
болмауда.
Бұл үдеріс түптің түбінде кландық топтан ыдырағандардың ұлттық мүдде мен
демократиялық мақсатты бетке ұстап, оппозициялық саяси топтардың жаңа легін
қалыптастыруы, соның есебінен кландық монолиттің быт-шыт болуына ахуал
орнауы ықтимал. Бұған Украинадағы Янукович тобының қазырғы кездегі
демократияшыл топқа айналған үлгісіне назар аудару арқылы көз жеткіземіз.
Осыған қарағанда, демократияны мақсат ету жолынан басқа, оны күресу құралы
ету арқылы да оған қол жеткізудің де жолы бар секілді. Осы орайда, Украина
мен Гүржістандағы төңкерістің демократиялық нәтижесі қомақтырақ. Оның
мәнісі, демократияны құрал ете отырып, мақсат үшін ұлттық (мемлекеттік)
құндылықты таңдауда жатса керек. Ал, Қырғызстандағы аласұрудың мәнісі,
демократияның мақсатқа жетер құрал болғанына қарамастан, тәжікелесуші
топтар үшін құндылықтың айқындалмағандығында. Демек, өтпелі кезеңде
демократия - мақсат емес, ол - кландардың немесе саяси күштердің өзара
тайталасуы да емес, ол - ұлттық мүддеге қаныққан нақты құндылыққа маңдай
тіреуге қажет құрал болғанда ғана нәтиже берер фактор. Басқаша айтқанда,
өтпелі кезеңдегі ел үшін демократия дегеніміздің өзі – ұлттық буржуазиялық
топтардың өзара саяси күресі емес, бәсекесі. Бұл жағынан алғанда кландар
өзара бәсекеге дәрменсіз, олар бәсеке ретінде күресті ғана біледі.
Сондықтан да олар үшін заң мен ереженің, абыройдың қадыры жоқ. Кландық
топтар бәсекеге әзір болғанда ғана өздерінің кландық тұрпатынан арылады.
Елдегі соңғы кезде Контитуцияны өзгеріске ұшырату арқылы демократиялық
бағытқа беталыс халық пен мемлекет арасындағы емес, шын мәнінде, кландардың
дүрдараздығы жағдайында болып жатқан олардың өзара уақытша келісімін
әйгілейтін жәйт. Уақытша дейтініміз, кландық билік жүйесінде демократиялық
әрекет болып табылатын бәсекеге орын жоқ, оның орнына сол жүйенің басты
ойыншылары ретінде кландардың өзара күресі ғана болатынын атадық. Тіпті,
кландық жүйеге қатер төне бастағанын биліктің өзі біліп отыр, сондықтан да
шытынаған аққұманды матаған шебердей, барлық кландық топтарды бір партиямен
және барлық билік тармақтарын бұрынғыдан да күрмеп байлауға көшуде. Бұны
мәжілісті пропорционалдық жүйемен жасақтаудан (оған 90 пайыздық дауыспен
қай партияның баратыны белгілі) және үкіметті соған бағындыра отырып,
атазаңға енгізілген 63-бапқа президенттің парламентті палата басшыларымен,
премьермен ақылдаса отырып, таратып жіберу нормасының енгізілуі-ақ
дәлелдейді.
Алайда, бұл келісім, кландар монолитінің күйреуін болдырмай қояр ма
екен?! Өйткені, шырқай дамыған әрбір нысан күйремей тынбайды емес пе? Кім
біледі, бәлкім, олар өзара күресе келе әлсіреп, кландық әлпетін жойып,
амалсыздан бәсекеге бет бұрар ма екен? Оның мысалын атадық, одан басқа
бізде жол да қалмай барады...
Сайып келгенде, өзіне ең сенімді жол ретінде таңдаған Әуелі – экономика,
сосын – саясат деген ұстам түптің түбінде кландық биліктің өзіне ор
болғалы тұр. Экономика қарқын алған сайын, оның дамуына ырықтану қажет
болады, әйтпесе, кері кету жүріп, тірелеріміз - әлеуметтік дүмпу болмақ. Ал
нағыз ырықты экономика демократиялық үрдісті дамытпай тағы тұра алмайды,
әлгі кландық монолиттен еріксіз бөлінген топтар демократиялық қатарды
нығайтпаса да кландық билікті әлсірете түседі, Биыл әлемдегі жағдай бір-
біріне қайшы – халықаралық қатынастағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.