Балаларға арналған шығармалардың сипаты

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Абай атындағы Жамбыл гуманитарлық жоғарғы колледжі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «С. Бегалин шығармаларының тәрбиелік маңызы»

Мамандығы: 0111000 - «Негізгі орта білім беру»

Орындаған: Даниярбек Ә. Ж.

Тобы: А-1-19

Жетекші: Рүстемова Ш. Қ.

Тараз қаласы, 2023 жыл

Мазмұны:

КІРІСПЕ…

І САПАРҒАЛИ БЕГАЛИН ӨМІР ЖОЛЫ

1. 1 Жыр болып өрілген ақын өміріне шолу…

1. 2 Балаларға арналған шығармалардың сипаты…

II С. БЕГАЛИН БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІНЕ ҚОСҚАН ЕҢБЕКТЕРІ

2. 1 Қазақ балалар әдебиетінің ақсақалы…

2. 2 С. Бегалин балаларға арналған шығармаларындағы образдық бейнелер-

дің көркемдігі…

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Зерттеу өзектілігі : Әдебиеттің көп жағдайда назардан тыс қала беретін бір саласы - балалар әдебиеті. Балалар әдебиеті - кішкентайлардың үлкен әдебиеті. Қанында балалардың өз әдебиеті болуға тиіс. Балаларға арнап әдебиет жасамау - оларды көзге ілмеу, елемеу болып табылады. Бүгінгі балаларды елемеу - қоғамның ертеңін ескермеу болып табылады. Сондықтан, өркениетке жетемін деген ел, өзін-өзі сыйлайтын халық ең алдымен балаларға жағдай жасайды, олардың рухани қазына-байлығына ерекше зер салады. Қазақ балалар әдебиеті қазақ қоғамымен бірге туып, біте қайнасып келе жатқан рухани іргелі сала. Балалар әдебиетінің тәрбие құралы екендігі де, оның кеңес дәуірінде қазақ топырағында біраз жетістіктерге жеткені де белгілі, алайда, бұл қазақ балалар әдебиетінің басы осы тұс екен деген сөз емес. Қазақ әдебиетінде балалар әдебиетінің толық курсы қамтылмауы, яғни сонау ауыз әдебиетінен бастау алар тұстан осы күнге дейінгі кезен тұтас қарастырылмауы кім-кімді де ойландырары ақиқат.

Ал, ХХ ғасырдың жетпісінші, сексенінші жылдарында қазақ балалар әдебиеті қарыштап дамыды. Қазақ балалар әдебиеті әңгіме болғанда, есімі ауызға алдымен ілінетін қаламгердің бірі - Сапарғали Бегалин. Ол әдебиетіміздің осы қызықты саласының негізін салушылардың бірі саналады. Балаларды болашақ тұтып, өзінің бар дарын, қуатын ақын бүлдіршіндерге арнаған еді. Ақынның бұл арнадағы әдеби мұрасының қызықты, ерекшелікті сипаттары мол еді. Көзі тірісінде ақын шығармашылығы әдеби сында жалпылама әңгімеленіп жүрді. Нақты, тереңдей арнайы зерттеле қойған жоқ және оның әдеби мұрасы тақырыптық талдау объектісіне айналмаған. Қазақ әдебиеттану ғылымы жыл сайын өсіп, өркендеп келеді. Әдебиеттану ғылымының да ауқымы кеңейіп, сан-салалы болып дамып келе жатқаны қуантады. Жиырмасыншы ғасырдың орта шенінде-ақ әдебиеттану ғылымының көрнекті бір саласы болып қалыптаса бастаған Абайтану ғылымының да өзіндік ерекшелігі, алар орны ерекше деп айтуға болады. Сол себепті өзіміздің зерттеу жұмысымызда осы мәселені жан-жақты қарап, зерттеудің ерекшелігіне назар аудардым.

Зерттеу нысаны : Сапарғали Бегалин- ақын, драмашы, прозашы, оның поэзиясы ұлттық әдебиеттің классикалық байлығының қатарына жатады. Ақынның терең идеялы, көркем мүсінді, эпикалық кең тынысты шығармаларының танымдық, тәрбиелік мәні зор. Олар қалың оқырманның ойына ой, сезіміне сезім қосады, қиялына қанат бітіреді, эстетикалық ләззат

беріп, гуманистік адамгершілік идеяларды толғайды.

Біз жоғары оқу орындарында балалар әдебиеті туралы мәселені сөз еткенде тек Кеңес дәуірінен бергі кезеңді ғана қамтимыз. Себебі, осы мәселеге қатысты жарық көрген еңбектердің барлығы да кеңес дәуірінен бергі тұсты қамтыған, соған сай оқу бағдарламасы да 1918 жылдардан басталды. Ғасыр әдебиетіне, Абай, Ыбырай еңбектеріне қатысты жекелеген еңбектерді атамасақ, балалар тақырыбына арналған әдеби шығармалар жайы зерттеу аясынан тыс қалған.

Зерттеу мақсаты: Бұл зерттеу жұмысымызда біз балалар ақыны болып тарихта аты қалған Сапарғали Бегалин шығармашылық өмір жолы мен халық қазынасына мол үлес болып қосылған балаларға арнап жазған өлең-жырлары, оның ішінде арнайы ат басын тіреген мысал жанрындағы өлеңдері мен аудармаларының мазмұнына, тәрбиелік маңызына терең талдаулар жасауға талпындық. Өмір жолы мен шығармашылығы көп зерттеліне қоймаған ақынның еңбектеріне біз жоғары оқу орындарында балалар әдебиеті туралы мәселені сөз еткенде тек Кеңес дәуірінен бергі кезеңді ғана қамтимыз. Себебі, осы мәселеге қатысты жарық көрген еңбектердің барлығы да кеңес дәуірінен бергі тұсты қамтыған, соған сай оку бағдарламасы да 1918 жылдардан басталды. XIX ғасыр әдебиетіне, Абай, Ыбырай еңбектеріне қатысты жекелеген еңбектерді атамасақ, балалар тақырыбына арналған әдеби

шығармалар жайы зерттеу аясынан тыс қалған. Балалар әдебиетінің тәрбие

құралы екендігі де оның кеңес дәуірінде қазақ топырағында біраз жетістіктерге жеткені де белгілі, алайда, бұл қазақ балалар әдебиетінің басы осы тұс екен деген сөз емес. Қазақ әдебиетінде балалар әдебиетінің толық курсы оқытылмауы, яғни сонау ауыз әдебиетінен бастау алар тұстан осы күнге дейінгі кезең тұтас қарастырылмауы кім-кімді де ойландырары ақиқат зерттеу жүргізіле отырып, оның балалар әдебиетіндегі алатын орны айқындалып, шығармаларының көркемдік құндылықтары ашылады.

САПАРҒАЛИ БЕГАЛИН ӨМІР ЖОЛЫ

1. 1 Жыр болып өрілген ақын өміріне шолу

Сапарғали Бегалин 1895 жылы 24 қарашада Семей облысы Абыралы (қазіргі Абай) ауданының Дегелең ауылында малшы Ысқақтың отбасында дүниеге келген. Бала 7 жасқа толғанда, әкесі оны Ушаша шатқалындағы туыстарына апарып, сауат ашу үшін молдаға берді.

Оқу оған оңай берілді, ал табиғаты бойынша қызығушылық танытқан бала оқу мен жазуды тез игерді.

Әрі қарай білім беруде әкесінің ағасы Ысмағұл ағамен тығыз қарым- қатынас маңызды рөл атқарды, Ташкент қаласындағы мұсылман медресесін бітіріп, Ысмағұл Отанына, туған ауылына оралды. Ташкенттен ол көптеген кітаптар әкелді: шығыс әдебиетінің шығармалары, медресенің бастауыш сыныптарында ауыл балаларын оқытуға арналған оқулықтар, тарих туралы кітаптар.

Сол кезде Исмагул оқуға, білім алуға ұмтылған қабілетті және ізденімпаз жиені Сапашқа назар аударды. Ол баласымен жомарттықпен бөлісті, оны Қарқаралы, Семей қалаларына сапарында өзімен бірге жиі алып Сапарғали ағасының көмегімен Фирдоусидің "Шахнаме", Ахмет Яссауидің "хикметтері", Сайхали мен Бахирғанидің өлеңдері, "Юсуп пен Зулейха" поэмалары, "Мың бір түн" ертегілері бірнеше рет оқылды.

Ол "Қозы Көрпеш пен Баян Сұлу", "Ер Тарғын", "Қобыланды батыр", "Қыз Жібек", "Боз жігіт" және т. б. ауызша халық дастандарын, сондай - ақ сансыз ертегілер мен ертегілерді шексіз қызығушылықпен тыңдады.

"Сапарғали Бегалин менің өмірімнің ең бақытты күндерінің бірі дейді, - әкем 1909 жылы Санкт-Петербургте жарық көрген Абай Құнанбаевтың өлеңдерінің алғашқы басылымын қаладан әкелген күн деп санаймын. Содан бері мен Ұлы мұғаліммен бөліспеймін". [5]

(1914 жылы) Мұхамеджан Сералин мен Сұлтанмахмұт Торайғыров шығарған "Айқап" Қазақ прогрессивті журналының № 9 санында алғаш рет мектеп кучері Сапарғали Бегалиннің өлеңдері жарияланды. Қазақ халқы үшін қайғылы 1916 жылы ақ патшаның бұйрығымен қазақ жігіттері жұмылдырылып, траншеяларға жіберілді. Олардың қатарында Сапарғали да болды. Колпино станциясындағы әскери қызмет, майдан жолағындағы траншеялар жас ақынды қалыптастырған өзіндік мектеп болды, ол үйге тек 1917 жылы наурызда, революция қарсаңында орала алды. Отанының мүдделеріне қызмет ете отырып, ұзақ уақыт бойы ол өзінің энергиясы мен таланты қажет болған жерде жұмыс істеді. Дегелең волис полкомының төрағасы, Қарқаралы уезіндегі халық судьясы, Казнаркомзем аппаратында болды, бірақ жан-тәнімен әдебиетте қалды және табанды, ынтамен өлеңдер, эскиздер, очерктер, әңгімелер жазуды жалғастырды. Сапарғали Бегалин Ұлы Отан соғысы жылдарында өте жемісті еңбек етті. Оның "Қанатты қазақ" және

Алтай аңызы" поэмалары - Кеңес Одағының Батырлары Нүркен Әбдіров пен Төлеген Тоқтаров туралы. Ол "Жамила", "Орыс қызы", «Баллада» өлеңдерінде кеңес халқының батылдығы мен табандылығын дәріптейді.

1950 жылы Сапарғали Бегалинге "Сәтжан" повесі үшін білімм министрлігінің сыйлығы берілді. Кейіннен бұл оқиға бірнеше рет басылып, әлемнің көптеген тілдеріне аударылды.

Ол өз кітаптарының кейіпкерлерін үлкен сүйіспеншілікпен сипаттайды. Бұл батыл, епті, ақылды, көңілді және іскер балалар - шабандоздар, мергендер, керемет шаңғышылар, туған жерінің құлшынысты иелері және жай ғана жақсы адамдар. Сабақтан бос уақыттарында олар туған ауылының өміріне белсенді қатысады, Әкелер мен ағаларына көмектеседі: ұядан шыққан Сатжан бала, жартастарға оралған, ительга Сұңқар және оны аң аулауға үйреткен; бұл кішкентай бұғы көксеген; боран кезінде ө мір

сүру қаупімен жылқы табындарын құтқарған ержүрек қыз Халиман…

Бегалиннің шығармалары ның ерекше сүйкімділігі нің құпиясы өте

қара пайым: ол балаларға алдын-ала -ақ жазады. Керісі нше, ол ба

лалармен қарапайым жә не нақты ті лде түсіні кті нәрселер туралы сөйлесі п,

тең сөй лейді.

Қазақстан табиғатының жә не қазақ ауылының тұрмысының бі лгірі,

ол туған жері туралы, онда ө мір сүріп жатқан кере мет еңбеккерлер туралы

аз-кем, әсем де м ахаббатпен әң гімелейді жә не сырттан бақылаушы реті нде

емес, олармен бай ланысты мың жі ппен байла нысқан адам ретінде жазады.

C. Бегалиннің қазақ балалар әдебиетіне қосқан үлесі лайықты

бағаланды: ол "Құрмет белгісі" екі орденімен, "Халық ар Достығы" ор

денімен, ме дальдармен марапатталды.

Ақындар мен ақындардың керемет шығармашылығы баланың жан

дүниесі нде толған дыратын поэтикалық жаңғырықты оятады. Ол оқыған

және есті геннің кере мет баяндаушысы және орындаушысы бо лады, ал до

мбыралағы шебер ойын көпшілі ктің таңдануы мен мойындауына ие бо

лады.

Ала

оның жазбаша поэтикалық шығармашылығы, әсіресе С

апарғали өзінің ұстазы деп санайтын Абай поэзиясы бәрінен бұрын

қызықтырды.

Сол жылдары қарапайым қазақтың ө мірі қиын болды, оған айырықша

қиыншылықтар мен мұқтаждықтар келді. Сапарғалидің үлесіне де кө

птеген шок түсті. 1 2 жасынан бастап мал бағады. Ал қатыгез жұттан кейін

Ысқақтың отбасы барлық қойларын жоғалтып алды және 16 жасар ж

асөспірім Се мейге кетуге мәжбүр болды, онда ол алдымен өзе н айлағында

жүк тиеуші болып жұмыс істеді, содан кейін ме ктеп мұғалі мі Нұрғали Құ

лжановқа Кучер жалдады. Мұғалім қызығушылық танытқан, сауатты

жігітке назар удар ды, оны орыс тіліне үйрете бастады және сәтті бітірген

орыс - қазақ мектебі не түсуге кө мектесті. С апарғали өлең жазуды 15-16 ж

асында бастаған. Сол кезде бозбала түсі ну қаншалықты оңай бол

мағанымен жә не жауапты еңбе к жазушы және ақын.

Бегалинге де йін қазақтарда балалар

әдебиеті болған жоқ. "…С.

Бегалин және У. Тұрм анжанов сияқты жазуш ылардың үлесі не ауыр, бірақ

құрметті мі ндет жүктелді, оларды олар тамаша орында ды. Олар жалаңаш

жерде гүл өсіре ді " - дей ді Жазушыл ар Мұзафар Әлімбаев пен Ермек Өтеті

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

Ұқсас жұмыстар

Қазақ балалар драмасының шағын түрлері

БАЛАЛАР ДРАМАТУРГИЯСЫНЫҢ БАСПАЛДАҚТАРЫ

Балалар поэзиясының әдеби-көркемдік және тағылымдық-тәрбиелік мақсаттарды ұштастырушы сипаттарын теориялық негіздеу

Бізде балалар әдебиеті жасалмаған әдебиет

Бала дауысын тәрбиелеудің кейбір ерекшеліктері

Балаларға арнап жазған өлеңдері

Бастауыш мектепте музыка пәнін оқытудың маңызы

Балалар әдебиетіндегі бесік жырларының маңызы

ХХ ҒАСЫР БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ (тақырыптық, жанрлық және көркемдік)

Музыка – эстетикалық тәрбие көзі

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz