Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың себептері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 90 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ƂІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Мергенова Р. М.

Диссертациялық жұмыс тақырыбы : Кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен жүргізілетін әлеуметтік-педагогикалық жұмыс

Мамандығы: «Әлеуметтік педагогика және өзін өзі тану»

Ғылыми жетекші: п. ғ. к., аға оқытушы

Молдасан Қ. Ш

Алматы, 2023

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫ ЖАСӨСПІРІМДЕРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫСТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Кәмелетке толмаған құқық бұзушы ұғымының ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде зерттелуі . . . 7

1. 2 Жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың шығу себептері мен факторлары . . . 18

1. 3 Құқық бұзушы жасөспірімдермен жүргізілетін жұмыстың құрылымдық-мазмұндық моделі . . . 27

2 ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫ ЖАСӨСПІРІМДЕРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ӘЛЕУМЕТТІК-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ

2. 1 Кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен жүргізілетін жұмыстың әдіс-тәсілдері . . . 39

2. 2 Педагогикалық-тәжірибе жұмысының мазмұны . . . 51

2. 3 Тәжірибелік- педагогикалық жұмысының нәтижелері . . . 72

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 81

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 85

ҚОСЫМША . . . 88

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Қазақстан Республикасындағы «Баланың құқықтары» туралы Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 8 тамыздағы № 345 Заңы.

Бала құқықтары туралы Конвенцияны ратификациялау туралы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің 1994 жылғы 8 маусымдағы қаулысы.

«Білім» туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319 Заңы.

Қазақстан Республикасының Халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасын мақұлдау туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 2001 жылғы 27 маусым № 886

«Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі № 591 Заңы.

ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР

Ƃұл диссертациялық жұмыста келесі ᴛерминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:

Құқық бұзушылық дегеніміз - он алты жастан бастап ересектер мен жасөспірімдерге жаза қарастырылған заң бұзушылық.

Теріс қылық - бұл мінез-құлық ережелерін бұзу немесе дұрыс емес мінез-құлық.

Жауапкершілік - азаматтың өз іс-әрекеті, іс-әрекеті үшін жауап беру, оларға жауапты болу қажеттілігі, міндеті.

Заңсыз әрекет - бұл қоғамға зиян келтіретін, заңмен тыйым салынған және жазалауға әкелетін қоғамға қарсы әрекет. Қылмыс үшін 14 пен 16 жас аралығындағы жасөспірімдер қылмыстық жауапкершілікке тартылып, сотталуы мүмкін.

Тәртіптік жауапкершілік - бұл еңбек міндеттерін бұзу, яғни еңбек заңнамасын бұзу.

Кәмелетке жасқа толмағандар - қылмыс жасалған кезде он төрт жасқа толған, бірақ он сегіз жасқа толмаған адамдар кәмелетке толмағандар деп танылады.

Әлеуметтік-педагогикалық қолдау - бұл маманның және сүйемелдеудің бірлескен қозғалысы, субъектінің даму жағдайындағы мінез-құлық перспективалары мен объектінің өзін-өзі танытуын болжауға негізделген, жағдай жасауға және ең қолайлы көмекті қамтамасыз етуге, оны қолдауға, қарым-қатынаста проблеманың пайда болу процесінде болмысты түсінуге ынталандыруға, бір нәрседе сәтті ілгерілетуге, оны жеңу әдісіне, сондай-ақ тәуелсіздік пен белсенділікке ынталандыруға бағытталған.

Кіріспе

Қазақстан Республикасының егеменді ел болып қазіргі таңдағы даму кезеңі, қоғамның барлық саласындағы қозғайтын істерін қайта құрумен, әлеуметтік-саяси және экономикалық қарым-қатынастардың өзгеруімен сипатталады. Бұл қазiргi кезеңдегi жастардың әлеуметтiк жағдайдағы дамуына үлкен өзгерiстер келтiредi, яғни олардың өзiн-өзi бағалауының жеке тұлға болып қалыптасуына әсерiн тигiзедi.

Бұлай болу себебі қазіргі таңда отбасы жағдайына, заман талабына сай, әр түрлі зиянды заттардың арқасында ешқандай кінәсіз толық қарым - қатынасқа түспейтін, кәмелетке толмағандардың қылмысы көбеюде.

Елдегі күрделі экономикалық және саяси жағдай, рухани және адамгершілік құндылықтардың ыдырауы, бұрынғы дүниетанымның құлдырауы және жаңасының болмауы, болашаққа деген сенімсіздік әлемдегі әртүрлі әлеуметтік топтардың адамдарының бағытын өзгертуге және адамның ішкі қақтығыстарына әкелді.

Бұл ересектер арасында ғана емес, жас ұрпаққа да әсер етті.

Кәмелетке толмағандардың балалық шағы мен қылмысын қорғау проблемасының өсіп келе жатқан әлеуметтік маңыздылығы кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу жөніндегі құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, білім беру және денсаулық сақтау шараларының әлеуметтік бағдарламасын әзірлеу және осы бағдарламаға басым мәртебе беру қажеттілігін көрсетеді.

Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу қылмыспен күрестің барлық жетекші бағыттарының бірі болып табылады. Олардың тиімді алдын-алу өскелең ұрпақтың адамгершілік денсаулығын қорғаудың маңызды шарты болып табылады.

Кәмелетке толмағандардың мінез-құлқындағы құқық бұзушылықтар мен теріс әлеуметтік ауытқуларды қылмыс ретінде қарау керек. Қылмыс пен теріс әлеуметтік ауытқулар (маскүнемдік, нашақорлық, жезөкшелік, қаңғыбастық, кәмелетке толмағандардың қадағалаусыз және панасыз қалуы және т. б. ) өзара байланысты және ортақ детерминанттары бар. Сондықтан көптеген ғалымдар қылмыспен күресті теріс ауытқулар мен кішігірім құқық бұзушылықтардың алдын алудан бастау керек деп санайды.

Қылмысқа қарсы күрестің ғасырлық тарихы осы әлеуметтік зұлымдықтың алдын алу жолдары мен құралдарын іздеумен байланысты. Әр дәуір қылмысқа қарсы күрес шаралары мен қылмыстың алдын алуға болатын «әлеуметтік құралдар» туралы жаңа көзқарастар тудырды.

Жасөспірім кезіндегі қылмыстар мен басқа да құқық бұзушылықтардың алдын-алу қажеттілігі туралы идея ежелгі уақытта пайда болған.

Зерттеу жұмысының өзектілігі:

Бүгінгі таңда кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтары елдегі тәрбие, күрделі әлеуметтік-экономикалық жағдайдағы кемшіліктердің дәлелі ретінде қарастырылады, ал белгілі бір аумақтағы жасөспірімдердің қоғамға қарсы мінез-құлқы мен құқық бұзушылық фактілерінің жиынтығы осы жерде жүргізілетін алдын алу және тәрбие жұмыстарының кемшіліктерінің маңызды көрсеткіші ретінде қарастырылады.

Сондықтан кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу мен жоюда барлық тәрбие жұмысын түбегейлі жақсарту, ата-аналар мен мектептердің жасөспірімдерді тәрбиелеудегі жауапкершілігін арттыру, қоғамдық және балалар ұйымдарының рөлін күшейту жөніндегі іс-шаралар, сондай-ақ мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың арнайы, алдын алу шаралары шешуші мәнге ие. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын-алу мәселелері Қазақстанның педагогикалық және психологиялық ғылымында лайықты орындардың бірін алады.

Мемлекеттің әлеуметтік саясатының басым бағыттарының бірі кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу, оның ішінде теріс қылық жасау жағдайларын анықтау және жою бойынша тәрбиелік, ұйымдастырушылық, құқықтық, экономикалық шараларды жүргізу болып табылады. «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі № 591 Заңы. бойынша нақты мақсаттарға жетуге жол ашады.

Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың негізгі себебі - олардың өз әрекеттерінің салдарын түсінбеуі немесе дұрыс бағаламауы, заңсыз әрекеттерді қауіпті, бірақ қызықты деп санауы. Құқықбұзушылыққа дұрыс тәрбие бермеу, бос уақыт өткізу, қолайсыз орта, қоғамдағы келеңсіз процестер жатады.

Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстарды теріс қылықтар мен қылмыстар деп жіктеуге болады. Екеуінің айырмашылығы - жасалған әрекеттің салдарының ауырлығы.

Әдетте, кәмелетке толмағандар қылмыстары ересектерге қарағанда қауіпті емес. Қылмыстық әрекеттердің шамамен 80%-ы ұрлық, бұзақылық. Ауыр қылмыстар: кісі өлтіру, денсаулыққа ауыр зиян келтіру, зорлау, шамамен 8% құрайды. Соңғы онжылдықта автокөлік ұрлығымен, есірткі және есірткіге теңестірілген заттардың заңсыз айналымымен байланысты қылмыстар санының өсуі байқалады. Кәмелетке толмағандар арасында ұсақ бұзақылық, ұрлық, алкогольдік ішімдік ішу, әдепсіз мінез-құлық т. б әкімшілік құқық бұзушылықтардың өсуі үлкен алаңдаушылық тудырады.

Қазіргі кезде кәмелетке толмаған қылмыскер тұлғасының ерекшеліктері, яғни өзін-өзі бағалауы, қарым - қатынас, мінез-құлық туралы мәселелер зерттеушілердің назарын аудартуда.

Сондықтан да, бiздiң ғылыми зерттеуiмiзде болашақ ұрпақтың, әсiресе кәмелетке толмағандардың терiс жолға түспеуiн, адемгершiлiктiк-өнегелi қасиеттерiнiң жоғары және iзгi ниеттi азамат болуына, олардың тұлғасының дұрыс қалыптасуы, яғни өзiн-өзi бағалауы маңызды болып табылады.

Жалпы, кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылық қазіргі қоғамның маңызды мәселелерінің бірі болып табылады. Жасөспірімдер өз мүддесі үшін, ойын-сауық, материалдық қиыншылықтар кесірінен қылмыс жасауы жиілеп барады. Заманауи әдістер мен құралдар әрқашан тиімді бола бермейді, сондықтан кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу шараларын қайта қарастыру қажет. Аталмыш мәселелер зерттеу тақырыбын «Кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен жүргізілетін әлеуметтік-педагогикалық жұмыс» деп таңдауға негіз болды.

Зерттеу жұмысының нысаны: Кәмелетке толмаған балалардың құқық бұзушылықтарының әлеуметтік-педагогикалық алдын алу процесі.

Зерттеу жұмысының пәні: Кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен жүргізілетін әлеуметтік-педагогтың жұмысын ұйымдастыру.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен жүргізілетін әлеуметтік-педагогикалық жұмысты тeoриялық жәнe прaктикaлық нeгiздeу және тиімділігін тәжірибелік-педагогикалқ жұмыс барысында анықтау.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

Кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен әлеуметтік-педагогикалық жұмысқа қатысты ғылыми теорияларды жүйелеу; отандық және шетелдік зерттеулерді талдай отырып, «құқық бұзушы», «қиын бала» ұғымдарының мәнін ашу;
Кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың құрылымдық-мазмұндық моделін құру;

Кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен әлеуметтік-педагогикалық жұмыстардың тәжірибелік-педагогикалық жұмысының тиімділігін анықтау.

Зерттеу жұмысының болжамы: eгep, кәмелеттік жасқа толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың моделі жасалып, әдіс-тәсілдері тәжірибеге ендірілсе, онда құқық бұзушылықтың алдын алу деңгейі жоғарылайды, өйткені ұсынылған модель мен әдістер әлеуметтік педагогиканың ұстанымдарына, тұғырларына негізделген.

Зерттеудің ǝдістері:

Теориялық әдістер: зeрттeу мәceлeciнe бaйлaныcты ғылыми әдeбиeттeргe тaлдaу жүргiзу; жaлпылaу, cинтeз, aнaлиздеу, caлыcтыру, үлгiлeу

Эмпирикалық әдістер:

бaқылaу, сауалнама жүргiзу, тренингтік жаттығулар, диaгнocтикa, тecтiлeу, әңгімелесу, нәтижелерді статистикалық өңдеу әдістері.

Зерттеудің жетекші идеясы: кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстардың педагогикалық шарттары айқындалып, әдістемелік нұсқау жасалса, кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылық саны азайып, қоғаммен белсене араласу, сабақ үлгерімі, тәртібі, оқу-тәрбие үдерісінің жақсаруына негіз болады.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы

- түрлі ұжымдарда кәмелетке толмағандар қылмысының алдын алу ерекшеліктері ашылды

- оқу орындарындағы оқушылардың девиантты мінез-құлқының өлшемдері мен көрсеткіштері анықталды

- балалардың проблемалары бойынша әлеуметтік қорғау мекемелерінде тиімді профилактика жағдайлары анықталды;

- кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу бойынша мемлекеттік биліктің жаңа заңнамалық актілері зерделенді және жұмыста ұсынылды;

Зерттеу нәтижелерінің практикалық маңыздылығы -әлеуметтік қорғау орталықтарының тәрбиешілеріне, мектеп психологтары мен тәрбиешілеріне, ІІМ қызметкерлеріне өз жұмысында пайдалану үшін ұсыныстар жасалды. Бұл ұсыныстарды әлеуметтік қорғау орталықтарының басшылары, мұғалімдер, проблемалық балалармен айналысатын тәрбиешілер, жалпы білім беру мекемелерінің басшылары, балалар қылмысы проблемаларымен айналысатын ІІМ органдарының басшылары, сондай-ақ жоғары оқу орындарындағы заң және педагогикалық пәндердің оқытушылары қолдана алады.

Зерттеу көздері: ҚР Үкіметінің ресми ᴍатериалдары; Ƃілім және Ғылым Министрлігінің ЖОО білім беру ᴍәселелеріне қатысты ᴋөрсеткіш (ʜорматив) құжаттары ᴍен ᴏқу-ǝдістемелік ᴋешендері (ᴄтандарттар, ᴛиптік ᴏқу бағдарламалары, ᴏқулықтар, ᴏқу құралдары.

Зерттеу базасы: Алматы қаласы Білім басқармасының «№63 жалпы білім беретін мектебі»

Зерттеудің негізгі кезеңдері. Зерттеу төмендегідей кезеңдерден тұрды:

Бірінші кезең (2021 жыл) - мәселені түсіну кезеңі. Бұл кезеңде зерттелетін мәселенің қарастырылу деңгейін зерттеу, мақсат қою және нақтылау, зерттеудің нысаны мен пәнін анықтау, болжам жасау және зерттеу логикасын құру, категориялық аппаратты талдау жасалды.

Екінші кезең (2021-2022 жылдар) - кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен жүргізілетін әлеуметтік-педагогикалық жұмыстардың түрлері нақтыланды, отандық және шетелдік озық тәжірибелер салыстырмалы түрде талданды. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың қалыптастырушы бөлімі жүргізілді, онда кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен жүргізілетін әлеуметтік-педагогикалық жұмыстардың әдістемесін тәжірибеде сынақтан өткізу мен түзету, зерттеу мақсаты мен болжамды нақтылау мен тексеру, кәмелетке толмаған құқық бұзушы жасөспірімдермен жүргізілетін әлеуметтік-педагогикалық жұмыстардың әдістемесі жасалып, зерттеу барысында алынған қорытындыларды тексеру мен нақтылау, тәжірибелік- эксперименттік зерттеу нәтижелері талданды.

Үшінші кезең (2022-2023 жылдар) - теориялық нәтижелерді қорытындылау және эмпирикалық мәліметтерді жүйелеу мен талдау кезеңі. Эксперимент мәліметтерін қорытынды өңдеу, қорытынды жасау, зерттеудің нәтижелерінің қолданылуы мен оны рәсімдеу жұмыстары жасалды.

Зерттеудің құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспе, екі тараудан және қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.

1. КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Кәмелетке толмаған құқық бұзушы ұғымының түсінігі мен ерекшеліктері

Кәмелетке толмағандардың арасында әртүрлі қылмыстың терең тамырлануы кімді болса да, алаңдатпай қоймайды. Құқықтық мемлекетке қадам басқан шақта қоғамға саналы адам қалыптастыру мемлекетіміздің басты міндеттерінің бірі болатын болса, ол міндетті іске асыруға басты мақсат жасөспірімді жаңа рухта, жаңа көзқараста тәрбиелеуден айқын көрінеді.

Кәмелетке толмағандардың қылмыстарымен күресудің теориясы мен тәжірибесін жетілдіру мәселесімен айналысқан отандық ғалымдар: А. Н. Ағыбаев, Н. М. Абдиров, Е. О. Алауханов, Т. К. Айтмұқамбетов, К. А. Бегалиев, С. Б. Бимурзин, Б. К. Сыздық, Н. О. Дулатбеков, Р. Е. Джансараева, У. С. Жекебаев, С. К. Жүрсімбаев, А. А. Ескендіров, М. К. Ынтықбаев, Е. І. Қайыржанов, Н. И. Каирова, И. В. Корзун, К. Ш. Уканов, А. Н. Ли, Ғ. С. Мәуленов, А. Х. Миндагулов, М. С. Нәрікбаев, Т. Е. Сарсенбаев, М. Д. Сейтжанов, А. С. Чокморова, З. А. Ажиметова, Д. Бұғыбайқызы, Л. Ерінбетова, Л. Мурсалова, Ж. Қарамырза.

Сондай- ақ К. А. Бегалиевтiң «Предупреждение безнадзорности и правонарушений несовершеннолетних», М. С. Нәрікбаевтың «Актуальные вопросы применения нового уголовного и уголовно-процессуального законодательства РК», Г. С. Мауленовтың «Основные характеристики преступности в Республике Казахстан», Е. I. Қайыржанов, Д. Бұғыбайқызының «Кәмелетке толмағандар қылмысы» еңбектерінің маңыздылығы өте зор.

Психологияда кәмелетке толмағандардың мінез-құлқы ерекше мәнге ие. Мінез-құлықтың бұзылуы - бұл әдетке айналған дұрыс емес қылықтармен сипатталынатын мінез-құлықтық қасиеттердің бүтіндей класын белгілеу үшін қолданылатын диагностикалық ұғым. Әдетке айналған дұрыс емес қылықтарға: ұрлық, өрт қою, үйден кету, мектептен қашулар, төбелестер, жануарлар мен адамдарға мейрімсіз қатынас жасау және әдетке айналған өтірік айту сияқты қасиеттер жатады [1, 33-35 б. б. ] .

Кәмелетке толмағандардың делинквентті мінез-құлық ерекшелігін көптеген ғалымдар зерттеген. Солардың бірі психолог А. Я. Колодная делинквентті мінез-құлық ерекшелігі бар жасөспірімдерді мынадай үш топқа жіктеген болатын, олар:

ата - аналары тарапынан бақылау жасалынбағандықтың нәтижесінде жағымсыз микроортаның әсеріне кез болған, психикалық және физикалық дендері сау жасөспірімдер;
жүйке жүйесінде ауытқулары бар, оңай қозатын, жағымсыз әсерлерге оңай берілетін және жанұясы мен мектептен тиісті тәрбие алмаған жасөспірімдер;
психикалық жүйке ауруларына шалдықпаған, алайда толығымен дендері сау деп есептеле алмайтын, шекаралық күйдегі жасөспірімдер.

Бұл жердегі кәмелетке толмағандардың А. Я. Колодная бойынша ұсынылған жіктелуі өте жалпы болып табылады. Оның классификациясы жасөспірімдерге медициналық, медико-педагогикалық және тәрбиелеудің күшпен жасалынатын шараларын қолдану мүмкіндігіне бағдарланған (егер жауап беруге қабілеттілік шегіндегі психикалық ауытқулары бар адамдар туралы айтылса) . Бұл жерде құқықтық аспект айқын анықталмаған, және кәмелетке толмағандардың тұлғалық ерекшеліктері ашылмаған.

Кәмелетке толмағандардың тағы бір классификациясын жасаған П. П. Бельский болатын. Ол өз кезегінде қылмыс жасаған кәмелетке толмағандардың - антиқоғамдық мінез-құлық мотивациясын негізге ала отырып жіктеуді ұсынған. Ол жасөспірімдерді мынадай топтарға бөлген:

1) қарапайым және төменгі қажеттіліктерін қанағаттандыруға белсенді талпынушы жасөспірімдер;

2) ерік-жігердің және сенгіштіктің әлсіздігінен арбауларға оңай берілетін жасөспірімдер;

3) арманшыл жасөспірімдер;

4) истерияның немесе психопатияның әсерінен әрекет етуші жасөспірімдер;

5) моральдық және ақыл-ойлық дефектілері бар жасөспірімдер.

Осы П. П. Бельскийдің тұжырымдамасын ұстана отырып, Г. Г. Бочкарева қылмыс жасаған кәмелетке толмағандардың үш типін бөліп көрсеткен, олар: «өкінетіндер», «конфликтілі еместер», «циниктер». Автордың бұл жіктеуі айыпты адамның жасаған қылмысын бағалауына негізделген және белгілі-бір шамада оның құндылық бағдарын бейнелейді [2, 64 б. ] .

Бағыттылықты талдаудың негізінде Г. М. Миньковский қылмыс жасаған жасөспірімдерді төрт топқа бөлген болатын, олар үшін жасағандары: а) кездейсоқ (коллизионды), тұлғаның жалпы бағыттылығына қарама-қайшы болып табылатындар; б) бағыттылықтың тұрақсыздығын ескергенде мүмкін, бірақ қылмыс жасау жағдайы тұрғысынан жағдайлық болып табылатындар; в) тұлғаның жалпы жағымсыз бағдарының нәтижесі болып табылатындар; г) тұлғаның қылмыстық бағдарының нәтижесі (асоциалды бағалаулар мен қатынастар жүйесі) болып табылатындар [3, 112 б. ]

Кәмелетке толмағандардың қылмысқа алып баратын жолы әдетте бірнеше өзара байланысты кезеңдерден тұрады, ол тәртіпті қылық - кішігірім қылмыстық әрекет - қылмыс деп бөлінеді. Қылмыс, айтылып өткеніндей, - объективті және субъективті факторлардың күрделі байланысының нәтижесі. Біздің пікіріміз бойынша, олардың мәнін ашу үшін төмендегіше мәселелер біршама маңызды болып табылады:

антиқоғамдық мінез-құлықтың мотивтерін туғызатын кәмелетке толмағандардың әлеуметтенуі және оның тұлғалық қасиеттерінің өзгеруі процесстеріндегі ауытқуларды талдау;
қылмыс жасаған кәмелетке толмағандардың тұлғасын қалыптастыратын тұлғааралық байланыстар мен қатынастардың құрылымын зерттеу;
жиі жағдайларда жасөспірімге шешуші әсер ететін және тұлғаның әлеуметтік қасиеттерінің қирауын, қылмыскер тұлғасының қалыптасу процессін аяқтайтын топтық қылмыстық мінез-құлықтың мазмұнын ашу.

Кәмелетке толмаған жасөсіпірімнің қылмыстық жолға түсуі ең алдымен тұлғаның әлеуметтік қасиеттерінің дамымағандығымен немесе деформациясымен байланысты. Сонымен қатар, кәмелетке толмағандардың дамудағы ауытқулары ең алдымен өнегелі сананың деформациясында көрінеді. Жасөспірімдер мен заңды ұстанушылардың құқықтық, өнегелік және моральдық тыйым салулары туралы білімдері жуықтап алғанда бірдей болғанымен, жасөспірімдерде оларды түсіну тереңдігі көп төмен болып табылатындығын зерттеулер көрсеткен. Олар, сонымен қатар, өздерінің және қоршаған адамдардың өнегелік, моральдық қасиеттерін мәнді шамада примитивті бағалайды. Құқық бұзушылар әдетте қарастырылып отырған құбылыстардың мазмұнын ашпастан және жиі жағдайларда олардың түпнегіздік мәндерін түсінбестен ненің «жаман», ненің «жақсы» екендіктерін атаумен ғана шектеледі. Тұлғаның жағымсыз қасиеттерін бағалауда да, оларға танымал адамдарды констатациялауда да жаөспірімдерге - әдетте белгілі-бір «үлкендікті» көрсете отырып, біршама реалисттік позицияны ұстану тән. Бұл жерде тікелей әсерінен олардың тұрмыстық саналары қалыптасқан антиқоғамдық мінез-құлықтың белгілі-бір тәжірибесі мен микроортаның жағымсыз әсері білінеді деп болжам жасауға болады. Жасөспірімдер өздерінің жеке мінез-құлықтарын - «барлығы осылай жасайды», «бұл үшін жазаламайды», «ойланбастан әрекет етіппін», «барлығы жаман» және т. б. деп біржақты және примитивті бағалап отырады.

Сана бағыттылығының бұрмалануы олардың ұсынылған талаптарды түсінуін қиындататындығы сөзсіз. Өмірдің негативті жақтары, оның ішінде криминалды жоспар кәмелетке толмағандардың кейбіреулері үшін жалпы қабылданған моральдық және өнегелі талаптарға қарағанда, біршама таныс және жақын болып келеді. Бұл жерде қоршаған адамдардың мінз-құлықтарын жағымсыз бағалау, негізінен, өзінің қажеттіліктері мен қызығушылықтарының кедейлігімен, жұтаңдығымен сәйкестенеді, бұл балалық шақтан бастап алкогольдік ішімдіктерді қолдануда, ерте жыныстық өмірде, есірткі қабылдауда және т. б. көрінеді [3, 85-86 б. ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.