Аллаға сенбейтіндердің өмірі ашшы

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
НҰР-МҮБАРАК ЕГИПЕТ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІ УНИВЕРСИТЕТІ

КЕМЕРБАЕВ ДАНИЯР

"ДАРУРАТ", "ХАЖИЯТ", "ТАХСИНИЯТ" МӘСЕЛЕСІНДЕГІ
ШАРИҒАТТЫҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ

6М021500 - Исламтану мамандығы бойынша
гуманитарлық ғылымдарының
магистрі академиялық дәрежесін алу үшін жазылған диссертация

Қазақстан Республикасы
Алматы, 2023

НҰР-МҮБАРАК ЕГИПЕТ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІ УНИВЕРСИТЕТІ

Қорғауға жіберілді
Исламтану
кафедрасының меңгерушісі
__________PhD докторы Н.С. Анарбаев
___ _______2023 ж.

Магистрлік диссертация

"ДАРУРАТ", "ХАЖИЯТ", "ТАХСИНИЯТ" МӘСЕЛЕСІНДЕГІ
ШАРИҒАТТЫҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ

Мамандық: 6М021500 - Исламтану

Магистрант _________Кемербаев Д.
Ғылыми жетекші _________ PhD Самет О.

Қазақстан Республикасы
Алматы, 2023

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
Ⅰ ТАРАУ 14
ДАРУРАТ 14
Бірінші бөлім 20
Дінді сақтау 20
Екінші бөлім 28
Отанды қорғау 28
Үшінші бөлім 35
Адам жанын сақтау 35
Төртінші бөлім 43
Мал - мүлікті (Дүниені) сақтау 43
Бесінші бөлім 48
Ақыл есті сақтау 48
Алтыншы бөлім 55
Нәсілді (ұлтты), текті және абыройды сақтау 55
Ⅱ ТАРАУ 61
ХАЖИЯТ 61
Ⅲ ТАРАУ 61
ТАХСИНИЯТ 61
ҚОРЫТЫНДЫ 62

Зерттеу жұмысына жалпы сипаттама. Диссертациялық жұмыста ислам шариғатының негізгі қағидалары зәрулік, қажеттілік және көркемділік тұрғысынан жан-жақты талданып, хадисті түсіндіруде қолданған әдіс-тәсілдері сараланады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Еліміз тәуелсіз ел болып, төл мәдениетіміз бен дініміз қайта жаңғырып, ислам дінін ондаған ғасырдан бері ұстанып келе жатқан қазақ халқы өз дінімен қайта қауышып, ислам ғылымдарында докторлық және магистрлік зерттеу жұмыстары жүргізіліп, жарыққа шығару шаралары қолға алынуда. Осы қолған алынған іс-шараларға өз үлесімізді қосу үшін ислам шариғатындағы зәрулік, қажеттілік және көркемділік әдіс-тәсілдері атты зерттеу жұмысы арнайы таңдалып алынды.
Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Зерттеу жұмысымыздың басты мақсаты - ислам өркениеті мен ғылымының дамуына елеулі үлес қосқан, ханафи мәзһабының ғалымы, ислам ғылымдарының көптеген салалары бойынша құнды еңбектер қалдырған Мулла Али әл-Қаридің Мирқат әл-Мафатих (әдеп тақырыбы негізінде) еңбегінде қолданған әдіс-тәсілдерді зерттеп, анықтау. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін алдымызға мынадай міндеттер қойылды:
- Мулла Али әл-Қаридің өмірі мен шығармашылығына қатысты араб тіліндегі тарихи-биографиялық, зерттеу жұмыстары мен мақалаларды талдап, ғалымның ғылыми мұрасы мен ғылымдағы орнын айқындау;
- Мулла Али әл-Қаридің өмір сүрген кезеңдегі ислам әлемнің саяси-әлеуметтік, діни және ғылыми жағдайына тарихи шолу жасап, ислам ғылымдарының даму жағдайын бағамдау;
- Мулла Али әл-Қаридің хадис іліміне қатысты жазған еңбектерінің мәні мен ерекшеліктерін баяндау;
- Мулла Али әл-Қаридің Мирқат әл-Мафатих еңбегінің жазылу себептеріне тоқталып, негізгі сүйенген дереккөздерін анықтау;
- Мулла Али әл-Қаридің Мирқат әл-Мафатих түсіндірмесіндегі қолданған әдіс-тәсілдерін анықтау;
- Мирқат әл-Мафатих еңбегі мен өзге түсіндірмелерге комапарастивистикалық талдау жасап, түсіндірмелер арасындағы көлемдік, құрылымдық және методологиялық ұқсастықтары мен ерекшеліктерін айқындау;
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Диссертациялық жұмыстың мазмұны негізгі екі тақырыпты қамтиды. Бірінші - Мулла Али әл-Қаридің өмірі мен шығармашылығы болса, екінші - ғұламаның хадис түсіндірмесіне байланысты Мирқат әл-мафатих атты еңбекте қолданған әдіс-тәсілдері. Бірінші тақырып бойынша тарихи-биографиялық еңбектер және ғалымның белгілі бір еңбегі бойынша жазылған зерттеулер жарық көрді.
- Нажмуддин Мұхаммед ибн Мұхаммед (қ.б.ж. 1061) әл-Лутф әс-самр уә қатф әс-сәмәр мин таражим ағиян әл-қарн әл-хади ашар.
- Хажжи Халифа (қ.б.ж. 1067) әл-Кәшф аз-занун ан әсәми әл*кутуб уә әл-фунун.
- Мұхаммед ибн Әбу Бакр әш-Шибли (қ.б.ж. 1093) Жауаһир әд-дурур фи ахбар әл-қарн әл-хади ашар.
- Абдулмалик ибн Хусейін әл-Исами (қ.б.ж. 1111) Сәмт ән-нужум уә әл-ауали фи әнба әл-әуәил уә әт-тәуәли.
- әд-Диһләуи Қутубуддин Уәлиулла ибн Абдуррахим (қ.б.ж. 1176) әл-Интәбиһ фи сәләсил әулие Алла уә әсәнид уәриси расул Алла.
- Мұхаммед ибн Али әш-Шәукәни (қ.б.ж. 1250) әл-Бадр ат-талиғ би махасин мин бағд әл-қарн әс-сәбиғ.
- ибн Абидин (қ.б.ж. 1250) ғуқуд әл-ләәли фи әл-әсәнид әл-ауали.
- Ахмад әл-Қаттан Тәнзил ар-рахмат ала мән мәтә.
- Мұхаммед ибн Абид әс-Сәнәди әл-Мәуәһиб әл-ләтифа ала муснад әл-имам Әбу Ханифа.
- Мұхаммед ибн Абдулхай әл-Ләкнауи (қ.б.ж. 1304) әл-Фауаид әл-баһия мин таражим әл-ханафия маға әт-тағлиқат әс-сунния, әт-Тағлиқ әл-мумажид ала Муатта имам Мұхаммед.
- Мұхаммед ибн Хасан әс-Синбили (қ.б.ж. 1305) Тансиқ ән-низам фи муснад әл-имам.
- Абдуррахман ибн Мұхаммед әл-Кузбари (қ.б.ж. 1221) Сәбәт әл-Кузбари әл-кабир.
- Мұхаммед Ясин ибн Мұхаммед Иса әл-Фадани (қ.б.ж. 1411) Сәбәт әл-Кузбари ас-сағир.
- Сыддық Хасан әл-Қиннужи (қ.б.ж. 1307) Итхаф ән-нубәлә әл-муттақин, әт-Таж әл-мукаллал мин жауаһир тараз әл-ахир уә әл-әууәл.
- Мұхаммед ибн Жағфар әл-Каттани (қ.б.ж. 1345) ар-Рисала әл-мустатрафа ли баян мәшһур кутуб әс-суннә әл-мушаррафа.
- Хусейін ибн Мұхаммед ибн Сағид Иршад әс-сари илә манасик Мулла Али әл-Қари.
- Исмаил Баша әл-Бағдади (қ.б.ж. 1339) Идах әл-макнун фи әз-зайл ала кашф аз-занун, Һадия әл-арифин.
- Абдулла ибн Мардад (қ.б.ж. 1343) Мухтасар нашр ән-нур фи таражим афадил Макка мин әл-қарн әл-ашир илә әл-қарн ар-рабиғ ашар.
- Абдуссаттар ибн Абдулуаһһаб әд-Диһләуи Майда әл-фадл уә әл-кирам әл-жамиға ли таражим әһл әл-харам әл-макки, Әзһар әл-бустан фи табақат әл-ағиян.
- Мұхаммед Таһир ибн Абдулқадир әл-Курди Тарих әл-хатт әл-араби уә әдәбуһ.
- Мұхаммед Абдулхаққ әд-Диһләуи (қ.б.ж 1333) Зад әл-муттақин.
- Карл Брокелман Тарих әл-әдәб әл-араби.
- Хайруддин әз-Зиркили (қ.б.ж. 1396) әл-Ағлам.
- Омар Рида Каххала (қ.б.ж. 1407) Муғжам әл-муаллифин.
Мулла Алидің белгілі бір еңбектеріне ақидалық көзқарастарына қатысты мақалалар мен магистрлік және докторлық диссертациялар қорғалды. Мусағид ибн Мажуюл ибн Салих 2002 жылы Мекке қаласында Умму әл-қура университетінде, Мулла Алидің өмірі мен иләһият тақырыбына байланысты көзқарастарына зерттеу жасап, магистрлік диссертация қорғады. 2017 жылы Ташкент Ислам университетінің докторанты А. Аллокулов Мулла Алидің Фараид әл-қалаид ала ахадис шарх әл-ақаид еңбегіне талдау жасап, мақала жазған. 2019 жылы Алишер Сайдазимов араб тілінде Мулла Алидің иман мәселесіне қатысты ақидалық көзқарастарына талдау жасап, кең көлемді мақала жазған. 2020 жылы Караши қаласындағы университетте, Шейх Зияд ислам орталығының ғылыми журналында, Мұхаммед Хасан және Хумайын Аббас Мулла Алидің әл-Жамалайн хашия ала әл-Жалалайн еңбегіне салыстырмалы талдау жасап, еңбекте қолданған әдіс-тәсілдерін көрсеткен. 2022 жылы Умму әл-қура университетінде Дін негіздері факултетінің докторы Абдулла Муса Мулла Алидің өмірі мен еңбектеріне қатысты зерттеу жүргізіп, бұл мақаласы Әдәб әл-фараһиди атты ғылыми журналда жарық көрген. 2022 жылы Герат университетнің оқытушысы Абдулла Мұхаммед пен профессоры Сайд Ахмад Садаттың Мулла Алидің тәпсірін бағалау атты мақалсы Хабиби Исламикус ғылыми журналында жарқы көрді. 2022 жылы Өзбекстан халықаралық ислам академиясының магистранты Қасымов Сиражуддин Мулла Али әл-Қаридің өмірі мен ғылыми қызметі жайлы мақала жазған. 2015 жылы Ирандағы Қум университетінің профессоры Сайид Риза Моабад пен Шахид Мадани атындағы Әзірбайжан университетінің доценті Мулла Алидің әл-Асрар әл-марфуға фи ахбар әл-маудуға еңбегіне сыни талдау жасаған. 2022 жылы Түркиядағы Сакария университетінде Растку Хамид Абдулла Фатх баб әл-иная еңбегндегі Мулла Али қолданған усули қағидалар атты магистрлік диссертациясын қорғады. 2020 жылы Иордания астанасы Оманда Дүниежүзілік Ислам ғылымдары университеті, Ханафи фиқһы факултетінің деканы Салах Мұхаммед Әбу әл-Хажж ән-Нур әс-сәри фи ахбар Мулла Али әл-Қари атты ғылыми жұмыс жазған.
Екінші тақырып бойынша, 1985 жылы Мекке қаласындағы Умму әл-қура университетінде Халил Ибраһим Қутылай Мулла Али әл-Қари және оның хадис ілімндегі орны атты магистрлік диссертациясында, Мирқат әл-Мафатих еңбегінің жазылу ерекшеліктер мен мәніне тоқталып өткен. Доктор Абдулхалим ән-Нуғмани әл-Жишти әл-Бидаға әл-музжа лиман юталиғ әл-мирқат фи шарх әл-мишкат атты еңбек жазып, Мулла Али әл-Қаридің хадис түсіндірмесіне жасаған қызметі жайлы қысқаша баяндап өтеді.
Зерттеудің нысаны мен пәні. Зерттеу нысаны - Мулла Али әл-Қаридің Мирқат әл-Мафатих еңбегіндегі хадис әдіс-тәсілдері. Зерттеу пәні - Мулла Али әл-Қаридің өмірі мен ғылыми мұрасын, Мирқат әл-Мафатих еңбегінің жазылу әдіс-тәсілдерін анықтап, ғылыми айналымға енгізу.
Зерттеудің дереккөздері - Мулла Али әл-Қаридің Мирқат әл-Мафатих атты түсіндірмесі.
Зерттеу жұмысының теориялық-әдіснамалық негізі. Ғылыми зерттеу барысында жұмыстың теориялық негізі ретінде классикалық араб дереккөздері талданып, аударылды. Сонымен бірге, ғалымның өмірі мен шығармашылығына қатысты жазылған диссертациялар мен мақалалар басшылыққа алынды.
Зертеудің негізгі әдістері мен тәсілдері. Зерттеу жұмысы барысында тарихи-хроногиялық, тарихи-салыстырмалық, компарастивистикалық әдіс, талдау, саралау, баяндау сынды ғылыми әдіс-тәсілдері қолданылды.
Зерттеу жұмысының теориялық және тәжірибелік маңызы. Зерттеу жұмысы нәтижесінде алынған теориялық қорытындылар мен тұжырымдар Мулла Али әл-Қаридің діни дүниетанымы мен хадисті түсіндіру барысында қолданған әдіс-тәсілдерін пайымдап, айқындауға көмектеседі. Диссертация жұмысының тұжырымдары мен ғылыми нәтижелерін исламтанушы, дінтанушы және тарихшы мамандарға ізденістерін жетілдіруге негіз болады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы.
- Мулла Али әл-Қаридің өмірі мен ғылыми мұрасына қатысты классикалық араб дереккөздері талданып, ғалымның өз заманындағы ислам ғылымдарының бірегей ғалымы екендігі дәлелденді;
- Мулла Али әл-Қаридің хадис ілімдеріне қатысты басқада еңбектері зерттеліп, ғалымның аталған ислам саласын дамытуға қосқан үлесі айқындалды;
- Мулла Али әл-Қари өзінен алдыңғы түсіндірмелерді сараптай отырып, әһл әс-суннә уә жамаға сенім негіздеріне сай хадистерді түсіндіріп, ханафи мәзһабының көзқарастарына басымдық бергендігі анықталды;
- Мулла Али әл-Қари хадистерге түсіндірме жасау барысында құран аяттары мен хадистер арасындағы тығыз байланысты көрсете отырып түсіндіргендігі, хадисті өзге хадистер арқылы және хадиске амал еткен ізгі жандардың өнегелі ғұмыры арқылы ашықтағандығы дәлелденді;
- Мулла Али әл-Қаридің Мирқат әл-Мафатих түсіндірмесінде қолданған әдіс-тәсілдерін өзге түсіндірме жасаушы ғалымдардың еңбегімен құрылымдық және методологиялық салыстыра зерттеудің нәтижесінде еңбектің ерекшеліктері мен артықшылықтары тұжырымдалды;
Зерттеу жұмысының жариялануы мен сыннан өтуі.
1. Жамашев А., Әбділлә М. Мулла Али әл-Қари - көрнекті дін және ғылым қайраткері Ясауи университетінің хабаршысы, философия, дінтану сериясы. - Түркістан: Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті, 2023. № 1(127). - 530-539 бб.
2. Жамашев А., Әбідллә М. XV-XVI ғасырлардағы ислам әлемінің саяси және діни, ғылыми жағдайы Торайғыров университетінің хабаршысы, гуманитарлық сериясы. - Павлодар: Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2022. № 2. - 56-68 бб.
Зерттеу жұмысының жалпы құрылымы. Зерттеу жұмысының құрылымы диссертациялық жұмыстың мақсаттары мен міндеттеріне сай кіріспеден, негізгі екі бөлімнен, 6 бөлімшеден, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диссертацияның жалпы көлемі 70 бет.

Аса Мейірімді де, Рақымды Аллахтың атымен бастаймын
Кіріспе
Барлық мақтау мадақ Аллаһқа тән. Аллаһтың Елшісі және соңғы Пайғамбарымызға Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын, оның отбасы мүшелеріне, сахабаларына және Пайғамбардың жолына қияметке дейін ерушілерге де Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын.
Жаңа жоба аясында - Әр затты өз орнына қою керектігі туралы, тұрақты және өзгеріске ұшыраған мәселлер бойынша, адамдар және адамдардың ұлықталған пікірлерінен сол киелілік пен ұлылықты алып тастау керектігі туралы. Ұлылықты және киелілікті тек Аллаһтан және оның кітабы Құраннан және Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын) сүннетінде ғана табуымыз керек. Заманауи кейінгілердің кітаптарын оқи отырып, біз кезіндегі жаттау, бір-біріне ауызша жеткізу және оларға еру секілді мәселелерден түсіну, ақылға салу, ойлану секілді мәселелер кеңістігіне кіреміз және қазіргі болып жатқан жағдайға ат салыса ұмтыламыз. Ол туралы әңгіме, яғни Қажетті жалпы мақсаттар оны біз Куллият (негізгі қағидалар) немесе Ал-Мақосид Аль-Куллия ( маңызды негізгі қағидалар) бабында айтатын боламыз.
Расында бұл кітапты анық ашық жазудағы мақсатым ол- өзімнің Отанымның және оның заңдық құрылымдарына қатты жаным ашығандықтан болды. Шектен шығып адасқан жамағаттар өзінің Отанының жақсылығын және артықщылығын жоққа шығарады. Ол адасқан жамағаттар адамдарды Дін немесе Отан (мемлекет) деп бөлгісі келгендер болды. Демек сен дінді таңдап олармен боласың немесе мемлекетпен бірге боласың деп бөлетін, Дін мен Отан (мемлекет) екеуі бір біріне қарама қайшы келетіндей. Расында дін ол өз-өзін құрмайды, қорғамайды, бәлкім дінге Мемлекет (ел) керек, оны қорғайтын, оның дәрежесін асыратын және оның туын көтеретін. Фақих Ғалымдар: Егер мұсылман еліне басқа мұсылман елі шабуыл жасаса, онда ол джихад болып есептеледі, яғни олар шабуылдаушы мұсылмандар болса да, оларға өз елдерін, жерлерін қорғау барлығына парыз, яғни еркектері, әйелдері, үлкені, кішісі, қаруланғаны, қарусызы барлығы өз шамасы жеткенше қорғаулары тиіс, тіпті барлығы құрып қайтыс болса да. Егер Шариғатта өз елін, отанын қорғау мақсатты парыз болмаса, онда олар елдерін тастап, өздері аман қалулары болатын еді ғой, бірақ оларға елдерін қорғау маңызды екені белгілі.
Осы жазылған кітаптағы қағидаларға олардың саны мен тәртібіне назар сала отырып, оны, ол Құран немесе Сүннет деп атйпаймыз, алайда ол қағидалар ой пікірлер мен иджтихадтар және олар Ғалымдар мен Муджтахид ғалымдардың пікірлеріне сәйке және оның маңыздылығы себепті барынша бағалауымыз керек.
Отанды қорғау және оны құруға ат салысудың маңыздылығы басқа да қағидаларда келген және ол оның ешқандай да маңыздылығын азайтпайды. Расында кез келген ақылды адам немесе өзін сыйлайтын елдің азаматы өзінің елі үшін жаны мен малы мен де күресетіні анық. Сондықтан да біз Отанды қорғаудың қажеттілігінің маңыздылығы үшін оны негізгі қағидалалардың ішіне қостық. Әсіресе қазіргі заманға, уақытқа байланысты оны айту маңызды, себебі қазіргі заманда елімізді бөлгісі келетіндердің іс әрекетін алдын алу мақсатында. Сондықтан да біз зор сеніммен негізгі қағидалардың саны алтау болуы тиістігін айтамыз, ол: дін, отан, адам (нәфс), ақыл, дүние (мал мүлік) және нәсілі, тегі, ар-намысы.
Бұл кітапта негізгі мақсаттарға жалпылама пікір және негізгі қағидаларға кіруі керек мәселелерді келтірдім. Отанды қорғау діннің негізі және шариғаттың мақсаты, бұл жалпылама айтқанда, ал ашып толық айтатын болсақ, кей кезде адамның жанын сақтау үшін, кейбір қосымша мәселелердің алдына маңызды мәселелер шығады. Мысалы адамның жанын сақтау мақсатында арам болған өліксені жеу керек болуы мүмкін, дәл солай өз еліні азаматы, дін ұстанушы еліне жаны мен де малымен де қызмет етуі керек болады. Ол өзінің отанының шақыруына дін жағынан және сол елдің азаматы болуы жағынан да жауап беруі керек. Кей кезде еркін сыйлы адам өзінің өмірін де, малын да сарп етуі керек болады, немесе өзінің малы үшін, өзін сарп етуі мүмкін. Пайғамбарымыздан (Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) келген хадисте айтады: Өзінің малын қорғап өлген шахид болады, өзінің жанын қорғап өлген шахид болады, өзінің дінін қорғап өлген шахид болады, өзінің жанұясын қорғап өлген шахид болады.
Кей кезде үлкен қиыншылықтың алдын алу үшін кішкене қиыншылықты шыдай білу керек. Адам өзінің жанын сақтау үшін барлық малын немесе малының бір бөлігінің жоғалуына көнеді. Кей-кезде адам өзінің жанын сақтау үшін өзінің ішіндегісін сыртқа шығармай жасыруына мәжбүр болады. Мысалы бір адамды күпірлікке мәжбүрлейді, бірақ оның жүрегі иманда нық. Сондықтан да Фақих және Усул ғалымдары кей кезде үлкен жақсылық кішкене жамандықты басып тұрады деп есептеген. Кішкене жамандықтан бас тартамыз деп, үлкен жақсылықтан айырылуға болмайды деп есептейді. Сол себепті мен өзімнің сөзімде негізгі маңызды қағидаларға аса көп назар аударамын және қосымша мәселелердің үкімі туралы айтпаймын және олардың қаыслары маңыздырақ екендігіне де тоқталмаймын, себебі олар саол заман мен уақытқы байланысты әрбір мәселе бөлек айтылатындықтан. Қазіргі жағдай және алдағы уақытта болатын мәселеге назар аудармастан, себебі біздің зерттеуіміз бөліктік және қосымша қағидалар туралы айтылмайды. Біздің негізгі мақсатымыз ол жалпы көзқарас және негізгі маңызды қағидаларға жарық беру (түсіндіру). Ашық алаң және ой, иджтихад пен ойланудан кеңірек. Заманның талабын ескеру қазіргі кезде анық болған көзқарас және оны сақтайтындай, ол тұрақты және ұлықталған мәселе емес. Сондықтан да ауысып тұратын (тұрақты емес) және ұлықталған киелі емес мәселелерді иджтихад жасауға және қайтадан назар аударып ойлануға болады. Алладан өзімнің шын мақсатымда болған мәселемен сәйкес болуын сұраймын.

Аллаһ біздің мақсатымыздың артында не бар екенін біледі және Ол біздер үшін жеткілікті, Ол неткен керемет Уәкіл.

Ⅰ ТАРАУ
ДАРУРАТ

ДАРУРАТ, ХАЖИЯТ ЖӘНЕ ТАХСИНИЯТ
Алдыңғы өткен бөлімде ислам заңнамасының жеке тұлғаның пайдасынана гөрі көпшіліктің паййдасына мән беруді іргетас ретінде қарастыратынын атап кеткен болатынбыз. Енді бұл бөлімде ислам заңнамасының шынайы әрі негізгі мақсатын баянаймыз, ол адамдардың дүниелік дәне ақыреттік пайдасын жүзеге асыру.
Құлдарың дүниелік және ақыреттік пайдалары екі жолмен жүзеге асады. Олар:
1 - адамдарға пайда келтіру.
2 - адамдардан зиянды кетіру.
Шариғат үкімдерін зерттеу арқылы құран мен сүннетте келген барлық үкімдер осы екі мақсатқа бағытталғаны белгілі болады. Ислам заңнамасы қандай да бір істе пайда болса оны жасауға рұқсат етеді немесе бұйыраы, ал егер қандай да бір істе зиян болса оны жасаудан тияды.
Бірақ та бұйырылған істер мен тыйым салынған істердің жүзеге асуы барысында тең дәрежеде болмайды. Олардың ішінде адам өмірін пайдасыз өткізуден сақтайтын қажетті игіліктер және маңызды игіліктер бар, бірақ оның пайдасы біріншісінен төмендеу және адам өмірін кемел түрде өткізуге бағытталған игіліктер бар.
Ғұламалар адамдардың пайдалары мен қажеттіліктері біз айтып өткен үш істің ішіне болады. Олар зәрулік, қажеттілік, көркемдік істер. Ислам заңнамасының басты мақсаты осы үш мүддені сақтап, қорғау арқылы немесе жүзеге асыру арқылы қорғау. Осы тұста ғұламалар заңнаманың мақсаттарын 3 топқа бөлді:
Зәрулік мақсаттар
Қажетті мақсаттар
Көркемдік мақсаттар
1 - Зәрулік мақсаттар:
Ол дегеніміз адамның дүниелік және ақыреттік өмірі байланысты болған, бірі немесе баршасының бұзылуы немесе жоқ болуымен адамның өмірімен тіршілігі бұзылатын нәрселер. Дүниеде тіршілігі дұрыс болмайды, ақыретте нығметі мен жазасы жүзеге аспайды. Бұл зәрулік мақсаттар 5 нәрсені сақтаумен орындалады, олар: дін, жан, ақыл, тек, дүние мүлік. Осы зәрулік мақсаттарға мән беру мен сақтауда барлық аспан діндері адам тіршілігінің қалыптастыруының аса қауіптілігі мен дүниелік және ақыреттік бақытқа жеткізуде ортақтасады.
Ислам заңнамасы осы зәрулік мақсаттарды көз алдына қойып, оған бірнеше үкімдер бекітті. Оның кейбірі оны қамқорлыққа алуды, бар болуын, жүзеге асуын кепілдікке алса, ендігі басқасы одан зияндар мен қауіптерден қорғауды өз мойнына алды. Сақталып қалуы мен жалғасуын қамтиды. Заңнаманың осы мақсаттарды сақтауды маңыздылығы екі есе болып, осы мақсаттарды аяққа тұрып кетуін өз мойнына алады, тіректерін жүзеге асырып, қағидаларын бекітеді, сонымен қатар заңнаманың басқа да үкімдерін қауіптерден қорғауды өз мойнына алады.
- Дін:
А) Діннің құрылымы үшін: Аллаға, періштелерге, кітаптарға, пайғамбарларға, қиямет күніне иман келтіру, екі куәлік сөзін айту, құлшылықтар, жүйелер мен үкімдер міндеттелді.
Ә) дінді сақтау үшін: жиһад, жақсылыққа бұйырып, жамандықтан тию, адамдардың сенімі мен имамын бұзуды қалаған әрбір адамға тойтарыс беру және діннің кескінді негізерін құлатуды қалағандарға жауап беру міндеттелді.
- Жан немесе өмір
Өмірді иелену мен пайдалану үшін: ішіп - жеудің, киінудің, тұрғын үйлердің үкімі шариғатталды.
Оны сақтау үшін: кек алу, өз өзін құрдымға жіберуден тию, жаза үкімдері мен адам өлтіргені үшін құн төлеу, мирастан пен өсиеттен мақұрым ету шариғатталды.
Ақыл:
Бар болуы мен жүзеге асыру үшін: жанды тұрғызу арналған нәрселер және қосымша ілім алу, назар салып, пікір жүргізу шариғатталды.
Ақылды сақтау үшін: шараптың харамдығы, ішкен адамды жазалау, мас қылатын нәрселер мен есірткілер харамдығы шариғатталды және де осы мақсатта дұрыс емес сенімдер мен нанымдардан тиюда бекітілді.
- Тек:
А) жүзеге асуы мен жалғасуы үшін үйлену шариғатталды.
Ә) оны қорғау үшін: зина жасаушы мен зина жасады деп жала жабушыны жазалау, жүкті әйелдің түсік тастатуының харамдығы шариғатталды.
-Дүние - мүлік
Дүние мүлікке жеу мен тұрғызу үшін: амал ету мен жұмыс жасау, жалға беру, сату мен сатып алу және басқа да қарым - қатынастың негіздері шариғатталды.
Оны сақтау үшін: ұрлық немесе тартып алу арқылы дұшпандық жасаудың, өсім мен монополияның харамдығы шариғатталды және сол секілді ұрлық жасаған адамға жаза беру, тартып алған адамға сөгіс жасау, тартып алған затының құнын төлеу, озбырлыққа тыйым салу да шариғатталды.
2 - Қажеттілік мақсаты
Адамдар өмірінен машақаттар мен қиыншылықтары кетіруі үшін мұқтаж болатын істер. Мақсаттардың ішінде маңызыдылығы жағынан екінші орында тұрады. Егер кейбірі немесе барлығы жоғалса адам өмірі бұзылмайды, бірақ оның жоқ болуымен адамдарға машақат пен қиыншылықтың басқа түрі келеді. Ол қарым қатынас кезінде жеңілдік жасауға, машақат пен қиыншылықты төмендетуге, адамға қажетті болған нәрселерге рұқсат етуге апарады.
А) Құлшылықта: қиыншылық кезінде жеңілдіктер рұқсат етілді; мысалы, сапардағы немесе ауырып қалған кісіге рамазан оразы кезінде ауыз ашуына, сапардағы кіс 4 ракағаттық намазды қысқартына рұқсат.
Ә) Әдеттегі кезде: аң аулау мен теңіз өлекселері адал етілді, дүниедегі ішу, жеу, киіну секілді нәрселер халал болған жағдайда пайдалану.
Б) қарым қатынаста: тыйым салынған сауда түрлерінен басқаларының барлық түріне рұқсат етілді. Сол секілді машақат пен шаршауға ұласқан отбасылық өмірден босау үшін талақ та шариғатталды.

3 - Көркемдеу мақсаты:
Ол адам өмірін жақсартатын, көркемейтін істер. Жақсы әдеттер мен көркем мінезбен тікеле байланысты болады. Оның жоқ болуымен зәрулік мақсаттағы секілді адам өмірі бұзылмайды және қажеттілік мақсаттағы секілді адам өмірі машақаттар мен қиыншылықтар туғызбайды. Бірақ та ақыл иелерінің көзқарасында айыптау мен жазғыруларға ұшырайды:
Мысалы:
А) Құлшылықта: тазалық, әуретті жабу, мешіттерге сәнденіп бару.
Ә) Әдеттегі жағдайда: ішіп - жеудің әдебі, ысырап жасаудан тию, садақада сараңдық танытпау
Б) Қарым - қатынаста: мұсылман бауырының сөз салған қызына сөз салудан, саудасына араласудан, сауда кезінде артық қосудан тию, отбасылық істерде әйелдерін жақсылықта ұстау немесе көркем түрде ажырасу.
Шариғат үкімдерінің барлығы адамдардың дүние мен ақырет тіршілігінің бұзылудан қорғайтын, адам мәдениетінің негізін қалайтын қажеттіліктерді сақтауы немесе адам өмірін машақаттар мен қиыншылықтардан сақтауға қажетте болған болған бір топ істерді қорғауға бағытталғандығы немесе жақсы әдеттер ен көркем мінезді қамтыған көркемділіктері сақтауға бағытталғандығы зерттеу нәтиежесіне белгілі болды.
Мақсаттардың тәртібі:
Алдыңғы өткен тәртібіне сай маңыздылығы тұрғысынан бірінші зәрулік мақсаттар, екінші қажеттілік мақсаттар, сосын көркемдік мақсаттар болып тәртіпке қойылады. Араларында келіспеушілік орын алмаса барша қоғамға осы үш топтағы мақсаттарды сақтап, қорғауы міндет. Егер де осы үш топтың бірін сақтау барысында басқа бір топқа зиян келетін болса, онда қажеттілік мақсатты құрбан етіп, зәрулік мақсатты алдыға қою керек. Зәрулік мақсаттарға зиян жаса отыра қажеттілік мақсаттарға мән беріп кету дұрыс болмайды. Мысалы, тамақтаны адам жанын сақтау үшін зәрулік мақсат болады, ал нәжістерден сақтану көркемдік мақсат қатарына жатады. Егер де адам нәжіс тамақ жеуге мәжбір болса жанын аман алып қалу үшін зәрулік мақсатты алдағы қойып, көркемдік мақсатты құрбан етіп, нәжіс тамақты жеуге рұқсат етіледі және жанды сақтап қалу үшін аурулардан емделу зәрулік мақсат, ал әуретті жабу көркемдік мақсат. Көркемдік мақсатқа мән беру зәрулік мақсатқа зиян беретін болса дұрыс болмайды. Мысалы, аурудан емделу үшін дәрігер алдында әуретті ашуға рұқсат етіледі. зәрулік жағдай қажеттіклік жағдайлардың тыйымдарына рұқсат етеді, ад қажеттілік жағдайлар көркемдік жағдайлардың тыйымына рұқсат береді.

Негізгі алты қағидалардың әдістемелеріне кіріспе
Ғұламалар негізгі қағидалар туралы айтқан болатын, олардың кейбіреулері ол бес қағидадан тұралы деп есептеген, олар: дін, адам, ақыл, мал-мүлік, ар-намыс.Оладың арасын кішкене ғана мәселелерде келіспеушіліктер бар, ол олардың тәртібінде ғана және кейбір ғалымдар алты негізге бөлгендігі де айтылады, ол: дін, адам, ақыл, тегі, мал-мүлік және ар-намыс.
Ғалымдардың көпшілігі бірінші негізден бастаған, ол - дін. Олардың ішінде Аль-Ғазали және Аль-Амади және басқалары бар. Кейбіреулері адам жанын сақтау мәселесін бірінші айтқандардың арасында Аш-Шаукани бар. Имам Аш-Шаукани айтады: Негізгі маңызды мәселелер бесеу, ол: біріншісі адам жанын сақтау, екіншісі мал-мүлікті сақтау, үшінші адам тегін сақтау, төртінші дінін сақтау, бесіншісі ақылын сақтау. Кей жерлерде ар намыстары деп айтылған. Басқа бір жерлерде: қандарын сақтау, ар-намысы, тегі және мал мүлкі деп айтылады .
Бәлкім Имам Аль Ар-Роззи бір жерінде: адам жаны, мал-мүлік, тегі, дін және ақыл- деп айтады, басқа бір жерде: адам жандары, ақылдары, діндері, мал - мүліктері және тектері. Демек бұл мәселеде ғалымдардың негізгі қағида мәселелерінде және оның тәртіптерінде бір ауыздан келісіліп айтылған сөздері жоқ екендігі белгілі болды. Кімде - кім біздерге ғалымдардың бір ауыздан келісілген (иджмағты) алаып келетін болса, оның сөзі алынбайды, өйткені ол ғылыми дәлелденген мәселеге қарама қайшы болып тұр.
Расында біз негізгі мәселелерді ашық анық түсінеміз, ол тұрақты және ауыспалы өзгеріп тұратын мәселелерден тұрады. Ұлықталған киелі мәтіндер ол Құран және Сүннет, олар тұрақты екендігі белгілі. Ол туралы ғалымдардың түсіндірмелер, дәлеледері және иджтихадтары Құран және Сүннетке сүйене отырып түсінеміз және ол ауыспалы өзгеріп тұратынға қарама қайшы болуы мүмкін. Олардың айтылғандары өз заманына және мекендеріне сәйкес, егер ол мәселе біздің де мекенімізге және заманымызға сәйкес болса, онда олардың сөзін алып, оларды мақтап, олардың атқарған істеріне рахмет айтып алғысымызды айтамыз.
Ал егер олардың айтылғандары өз заманына сәйкес, бірақ біздің заманымызға сәйкес емес, мысалы жаңадан пайда болған мәселелер немесе өзгерістер пайда болған себепті, оны қайтадын дәлелдеп және иджтихад қыламыз. Демек біз осы заманға сәйкес, себебі заманның өзгеруі және жаңадан пайда болған мәселелер ретінде оларды қайтадан қарап шығуға, яғни жергілікті мекенге және уақытқа байланысты қарау керек болады.
Демек негізгі мәселелер құран және сүннет сияқты тұрақты мәселе болмағандықтан, яғни ол өз заманына сәйкес иджтихади мәселе болғандықтан, біз отанды қорғау, оның халқын қорғау және тұрақтылық мәселелерін осы негізгі қағидалардың мәселелеріне қосамыз.
Менің бұлай істеуіме кейбір шектен шыққан адасқан топтардың отанды дінге қарама- қарсы қоятындығы мәжбүрледі.
Біздің дініміз, яғни діннің негізгі мақсаттарының бірі ол отанның пайдасын ойлау және ол діннен еш бөлек болмайды. Отанның, елдің және оның халқы қаншалықты тұрақты, мықты болғаны да діннің негізгі мақсаттарының бірі. Отанның және оның халқының жағдайы қаншалықты қиын болғаны, яғни оның құруы, жамандықтың таралуы сияқты көзге көрінетін қолмен істелетін және мағынауи жағынан келген, яғни фитна тарату, өтірік хабар, өсек тарату және елді бұзуға арналған сөздерді тарату, оның барлығы дінмен ешқандай қатысы жоқ, яғни дін ондай істерді бұйырмайды. Дін олардың барлығынан пәк.
Дін ол рақымдылық, кешірімділік, сауатты даму, даму, өмір сүру, құру болып есептеледі. Дін адамдарға жақсы, әрі бақытты өмір әкелу үшін түсірілді, ол қиындату, бақытсыз қылу үшін түсірілмеді. Дін елдердің және адамдардың жақсылығын арттыру үшін түскен, сол нағыз Аллаһтың шариғаты.

Бірінші бөлім

Дінді сақтау
Дін дегеніміз Аллаһтың адамдарды сол дін үшін жаратуы. Аллаһ Тағала айтады: (Мұхаммед Ғ.С.) бәрінен бет бұрып, жүзінді Ислам дініне жөнелт. Алла жаратылыста адам баласын соған арнап жаратқан. Алланың жаратуында өзгеріс болмайды. Осы тұп-тура дін. Бірақ адамдардың көбі түсінбейді.. Аллаһ Тағала айтады: Адам баласы бір-ақ үммет еді. Сонда Алла қуандырушы, қорқытушы пайғамбарлар жіберді. Адамдардың араларындағы талас нәрселерге үкім ету үшін олармен бірге хақ Кітап жіберді. Сол кітап берілгендер, ашық дәлел келгеннен кейін араларындағы кекшілдіктен ғана қайшылыққа түсті. Сонда Алла иман келтіргендерді, олар тартысқан шындыққа өз ұйғаруымен жеткізді. Алла қалағанын даңғыл жолға салады. Аллаһ Тағала айтады: (Мұхаммед Ғ.С.) Нұх (Ғ.С.) және одан кейінгі пайғамбарларға уахи еткеніміздей саған да уахи еттік. Сондай-ақ Ыбырайым, Ысмайыл, Ысхақ, Яғқұп (Ғ.С.), ұрпақтарына және Ғиса, Әйюб, Юныс, Һарұн және Сүлеймен (Ғ.С.) ге де уахи еттік. Әрі Дәуіт (Ғ.С.) ке Зәбұрды бердік. (163) Және саған бұрыңғы пайғамбарларды баян қылдық, сондай-ақ пайғамбарлардың саған баян етпегеніміз де бар. Және Алла (Т.) Мұса (Ғ.С.) ға (тікелей) сөйлескен. (164) Пайғамбарларды қуандырушы, қорқытушы етіп жібердік: Елшілерден кейін адамдардың Аллаға қарсы сылтауы болмауы үшін. Алла (Т.) аса үстем, хикмет иесі. Аллаһ Тағала қудси хадисте айтады: Мен адамдардың барлығын дінде жараттым, бірақ оларға шайтандар келіп, оларды өз діндерінен алыстатты. Мен оларға хәләл рұқсат етілген нәрселерді, шайтан оларға харам қылды және маған серік қосуға әмір берді, расында оларда олай істеуге ешқандай дәлел құжаттары болмаған.
Аллаһ адамдарды ойын немесе жәйдан жәй босқа жаратпады. Аллаһ Тағала айтады: "Шын Біз, сендерді босқа жараттық та тіпті Бізге қайтарылмаймыз деп, ойлайсыңдар ма?",- дейді. (115) Шынайы патша Алла, өте жоғары. Одан басқа тәңір жоқ. Ол, ардақты ғаршының Раббы. (116) Біреу, Алла мен бірге дәлелсіз басқа бір тәңірге табынса, рас оның есебі Раббының қасында. Өйткені, қарсы болғандар құтылмайды. Расында Аллаһ оларды маңызды мақсатпен жаратты. Аллаһ Тағала айтады: Жын мен адамзатты өзіме құлшылық қылулары үшін ғана жараттым. (56) Олардан бір несібе тілемеймін әрі олардың Мені тамақтандыруларын да қаламаймын.
Расында біз құлшылыүты кеңінен түсінуіміз керек. Құлшылықты орындау және оның белгілері туралы кең ұғым болуы керек. Амалды дұрыс жақсылап істеу, дүниеде өмір сүру және болашақта даму сияқты мәселелер.
Аллаһтан түскен діндердің барлығы адамзатқа бақыт әкелу үшін түсірілген. Аллах өзінің Пайғамбарына айтады: Та Һа. (1) Саған Құранды машақат үшін түсірмедік. (2) Бірақ қорыққан кісіге насихат үшін түсірдік. Дін елдер мен адамдарға жақсылық әкелу және жамандықтан алыстату үшін түсірілген. Имам Аш-Шатыби Аллаһ одан разы болсын айтады: Шариғаттан белгілі болғаны, ол адамдарға жақсылық үшін келген. Құлшылықты барлығы жамандықтан алыстау немесе жақсылыққа үндеу үшін немесе екеуіне де бірдей түскен.
Имам Аш-Шатыби айтады: Шариғаттағы мәселелер адамзатқа жақсылық әкелу үшін келген. Тыйымдар мен қалаулар барлығы құлдың жақсылығы үшін ғана. Өйткені Аллаһ ешетеңеге мұқтаж емес.
Аль-Ғизз ибн Абдуссәләм Аллаһ одан разы болсын айтады: Кез- келген ақылды адамға тек жақсылыққа кенелу және барлық жамандықтан алыстаудың жақсылығы мәлім. Үлкен жақсылыққа кенелу басқа кіші жақсылытан жоғары тұрады. Жамандағы көптеу болған мәселеден алыс болу аз жақсылыққа кнелуден басым тұрады. Бұл мәселелерде барлық Хикмет иелері бір жақты екендігі белгілі және шариғаттың адам жаны, намысы және мал- мүліктері харам екендігінінің басымдылығы мәлім. Жақсы істердің ең жақсысын, яғни сөздерден және амалдардан алу керектігі белгілі.
Елшілердің негізгі жіберілі себептері ол адамдарды тура жолға бастау, ақиқатты және әділеттілікті орнату екендігі мәлім. Адамзаттың осы дүниеде және ақыретте рақымдылыққа кенелуі, ол туралы Аллаһ Тағала айтады: Расында елшілерімізді ашық мұғжизаларымызбен жібердік. Және елшілермен бірге адам баласының әділ тұруы үшін Кітапты, мизанды (әр нәрсенің өлшеуін) жібердік. Сондай-ақ темірді пайда қылдық. Онда мықты күш әрі адамзат үшін қажеттер бар. Алла онымен дініне, елшілеріне көрмей-ақ көмек еткен кісіні мәлім етеді. Сөзсіз Алла, өте күшті, тым үстем. Аллаһ Тағала айтады: Әй Дәуіт! Сені жер жүзінде меңгеруші қылдық. Сондықтан адамдардың арасына ақиқатпен үкім ет, ойға ерме. Онда сені Алланың жолынан адастырады. Шәксіз Алланың жолынан адасқандар, есеп күнін ұмытулары себепті оларға қатты азап бар. Аллаһ Тағала өз Пайғамбарына айтады: (Мұхаммед Ғ.С.) Біз сені бүкіл әлемге рахмет етіп қана жібердік. Шуғайб Пайғамбар Аллаһтың сәлемі болсын өз қауымын таразыдан және өлшемнен жеуден қайтарады. Аллаһ оның сөздерін құранда айтады: Өлшеуді толықтаңдар да кемітушілерден болмаңдар (181) Тура таразымен тартыңдар (182) Адамдардың нәрселерін кемітпеңдер (кісі хақысы жемеңдер) де жер жүзінде бұзақы болып жүрмеңдер.
Аллаһтың пайғамбары Солих Аллаһтың сәлемі болсын айтады: "Алладан қорқыңдар да маған бағыныңдар (150) Шектен шығушылардың әміріне бағынбаңдар." (151) Олар жер жүзінде бұзақылық істеп, түзушілік қылмайды.
Елшілер мен Пайғамбарлардың соңғысының негізгі дағуатына қарасақ, ол екі маңызды рүкіннен тұратыны белгілі болады, біріншісі рақымдылық, ол туралы Аллаһтың елшісі Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын айтады: Расында мен рақымдылық үшін және менен үлгі алып тура жолға түсу үшін жіберілгенмін. Бұл бірінші мәселе Пайғамбарымыздың негізгі мақсаттарының бірі , ал екіншісі жалпы адамдарға байланысты, ол өзінің ішінде бірінші мәселені де қамтиды, ол туралы Пайғамбарымыз Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын айтады: Расында мен көркем мінезді толықтыру үшін жіберілдім.
Аллаһтан түскен діндердің барлығы адамзатқа жақсылық әкелу үшін түсірілді. Адам жаны, дүниесі, ақылы мен намысын қорғауды бұйырады және әділеттілікті сақтау, теңдікті сақтау, шыншылдықты, аманатты, жұмсақтықты, кешірімді, уәдені орындау, аманатты орындау, туысқандық қатынасты жалғастыру, ата-анаға жақсылық жасау, жетімнің малын жеуден сақтанудан сияқты мәселелерге шақырады. Бұл мәселелер барлық адамзатқа байланысты және ол қандай да бір дінмен ғана шектелмейді. Ешқандай дінде олар алынып тасталынған емес. Ол туралы Аллаһ тағала айтады: (Оларға): Келіңдер, сендерге Раббыларыңның арам еткендерін оқиын: Оған еш нәрсені серік қатпаңдар, әке-шешеге жақсылық істесеңдер, жарлылықтан балаларыңды өлтірмеңдер де. Сендерді де оларды да біз ризықтандырамыз. Тағы арсыздықтардың көрнеуіне де көмесіне де жақындамаңдар. Және де Алла арам еткен кісіні өлтірмеңдер, жазықты болса ғана болады. Сендерге осыларды Алла әмір етті. Әрине түсінерсіңдер (де) (Өлтірілуге тиісті болғандар: Жорта кісі өлтіргендер, мүртәд болып діннен шыққандар және үйлі бола тұрып зина қылғандар (151) Жетімнің малына жақындамаңдар; бірақ ол, есейгенге дейін жақсы басқаруға болады. Өлшеуді, тартуды туралықпен орындаңдар. Біреуге шамасы келетінді ғана жүктейміз. Жақындарың болса да әділдікті айтыңдар. Және Алланың уәдесін орындаңдар. Осыларды Алла нұсқады. Түсінерсіңдер (152) Күдіксіз Менің тура жолым осы. Енді соған еріңдер. Басқа жолдарға түспеңдер, сонда сендерді Алланың жолынан айырады. Сендерге осыларды Алла нұсқады. Сақтанарсыңдар. Абдулла ибн Аббас Аллаһ олардан разы болсын айтады: Бұл аяттар (мухкам) түсінікті анық аяттар және ол ешқандай дінде немесе шариғатта (мансух) үкімін жоймады.
Аллаһтың дінінен және тура жолынан бет бұрып жоққа шығарғандар үшін неше түрлі жамандықтар бар және ол жамандық әр адамға, қоғамға, үметерге және халыққа тиеді, олар: құндылықтардың келіспеулері, қылмыстың көбеюі, отбаыс мен қоғамның бөлінуі, рухани аштық және белгіссіздік, өзіне қол жұмсаудың көбеюі, бөліну, депрессия сияқты мәселелерге ұшырайды.
Діннен безу және оны жоққа шығару, адасу адамды құртады. Оны осы өмірде де және ақыретте де құртады. Аллаға сенбейтіндердің өмірі ашшы. Оның өмірі неше түрлі аурулар мен ауыр сезімдерге толы. Ол туралы Аллаһ Тағала айтады: Ал кім үгітімнен бет бұрса, сонда күдіксіз оған бір тар тұрмыс болады. Сондай-ақ оны соқыр түрде жинаймыз. (124) Раббым, мені неге соқыр етіп тірілттің? Расында мен көретін едім" дейді. (125) (Алла): "Міне осылай. Өйткені саған аяттарымыз келген еді. Сонда сен оны ұмытқан едің. Сол сияқты бүгін сен де ұмытыларсың" дейді. (126) Ал міне сөйтіп, шектен шыққан, Раббының аяттарына иман келтірмеген кісіні жазаландырамыз. Әрине ақырет азабы әрі қатты әрі тұрақты. (127) Оларды жұрттарында жүріп жүрген өздерінен бұрынғы Біз жоқ еткен нәсілдер (дін үлгісі) жолға салмады ма? Рас мұнда ақыл иелеріне өнеге бар. Аллаһ Тағала айтады: Сондай қарсы келгендерге келсек, олар жанышталсын. Алла олардың амалдарын зая қылды.
Бұл өмірдегі жазалар мен әдет ғұрып қаншалықты мықты боса да, адамның әрекеттерін туралауға жеткіліксіз. Адам өз дінімен қатты байланыста болмағанға дейін. Хикмет иелерінің бірі айтады: Расында адамды бақылау өте қиын, тіпті мүмкін еместе шығар. Тіпті әр адамның қасына бір-бір күзетші қойсақта, оны дұрыс қадағалау мүмкін емес, себебі күзетшінің өзіне де бір күзетші керек, қадағалаушының өзіне бір қадағалаушы керек. Бірақ адамның өзін ақиқатпен тәрбиелеп шығу жеңілірек және ол сол тәрбиемен жамандықтың алдын алады, біз оны қадағалап тұрсақ та, қадағаламай тұрсақта, ол тәрбеиемн шешеді. Өйткені оны ешқашан шаршамайтын және ұйықтамайтын раббысы қадағалап тұрғанын біледі. Расында ақиқат дін ғана адамды қателіктен сақтайды. Өйткені ол оның амалдарының есепке түсетінін біледі. Ол Аллаһтың алдында есеп беретінін біледі және Аллаһтан аспандар мен жерде ештеңе жасырын болмайды. Ол туралы Аллаһ Тағала айтты: "Оларды тоқтатыңдар. Өйткені олар сұраққа тартылады" (делінеді). Аллаһ Тағала айтады: Сондай сыбырдан тыйылғандардың тыйым салынған нәрселеріне қайта оралғандарын көрмедің бе? Олар күнәда, дұшпандық және Пайғамбарға қарсылықта сыбырласады. Әрі саған келген сәтте, өзіңе Алланың сәлемінен басқа сәлем береді. (Есендік тілемей өлім тілейді.) Сондай-ақ өздерінше: "Алла, бізді айтқан сөзімізбен азапқа душар қылмайды" дейді. Оларға кіретін тозақ жетіп асады. Ол нендей жаман орын. Аллаһ Тағала айтады: ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.