Сабақта оқушылардың оқу қызметін ұйымдастыру
Махмутова К.И., Куатова Ж.Ж.
Педагогика және тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі пәнінен
ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ
Шымкент, 2022
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Махмутова К.И., Куатова Ж.Ж.
ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ ББ ТОПТАРЫНЫҢ СТУДЕНТТЕРІНЕ АРНАЛҒАН
Шымкент - 2022 ж.
Құрастырғандар: Махмутова К.И., Куатова Ж.Ж.
Дәрістер жинағы ББ топтарының Педагогика және тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі пәнінің оқу бағдарламасына сай құрастырылған және пәнді меңгеруге қажетті мағлұматтарды қамтиды.
Дәрістер жинағында Педагогика және тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі пәні бойынша студенттердің мамандық бойынша теориялық білімдерін қалыптастыруға негіз болатын материалдар беріледі.
1-дәріс. Педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері.
2- дәріс. Білім берудің мазмұнды түрлері: мақсатты аспект.
3- дәріс. Педагогика ғылымының әдіснамасы
4- дәріс. Дидактика - оқыту теориясы.
5- дәріс. Сабақ - оқытудың негізгі формасы.
6- дәріс. Оқытуды ұйымдастырудың формалары, әдістері және құралдары.
7- дәріс. Педагогикалық технологиялар және олардың түрлері.
8- дәріс. Жүйелік инновациялық педагогикалық технологиялар
9- дәріс. Дарынды балалармен жұмыс жасаудың педагогикалық технологиялары.
10- дәріс. Педагогикалық қарым-қатынас.
11- дәріс. Педагогикалық ой-пікірлердің даму тарихындағы тәрбие мақсаттары.
.
12- дәріс. Тәрбие процесінің қозғаушы күштері
13- дәріс. Патриотизмге және ұлтаралық қатынас мәдениетіне тәрбиелеу.
14- дәріс. Сынып ұжымының диагностикасы: сынып ұжымының қалыптасу деңгейі мен тұлғааралық карым-катынас жағдайын зерттеу.
15- дәріс. Педагогикалық үдерістің даму стратегиясын басқару.
1 дәріс.
1-дәріс. Педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері.
Лекцияның мақсаты:
Педагогика ғылымының негiзгi ұғымдарын меңгеру. Педагогиканың басты ерекшелiгiн, мiндеттерiн ашып көрсету, әдіснамалық негiзiн анықтау арқылы, педагогиканың басқа ғылымдармен байланысын айқындау.
Лекцияның мiндеттерi:
а) педагогика және оның категориялық аппараты туралы түсінік беру;
ә) педагогикалық пәндердiң мазмұнын ашып көрсету;
б) педагогиканын басқа ғылымдармен байланысын көрсету;
в) педагогиканың және педагогикалық пәндердiң әдiстемесiнiң мәнiн ашып көрсету.
Лекцияның жоспары:
Педагогика пәнi және оның мiндеттерi мен негiзгi ұғымдары.
Педагогиканың әдіснамалық негiзi және оның ғылыми педагогикалық зерттеу әдiстерi.
Педагогика ғылымының салалары және оның басқа ғылымдармен байланысы.
Негiзгi ұғымдар: Педагогика, жеке адамның дамуы, тәрбиелеу, бiлiм алу, оқыту, педагогикадағы пәнаралық байланыс, педагогиканың методологиялық негiздерi, ғылыми педагогикалық зерттеу әдiстерi.
Пәнаралық байланыс: Тарих, этнопедагогика, жалпы психология т.б.
Лекцияда пайдаланылатын көрнекi құралдар: Педагогика ғылымының салалары және оның басқа ғылымдармен байланысын көрсететiн кесте.
1. Педагогика пәні және оның мiндеттерi
Педагогика ғылымының алдында тұрған мiндеттердiң күрделiлiгi бiздiң қоғамымыздың барлық саласында жүрiп жатқан қайта құру процесiнен туындайды.
Қоғамның экономика мен саяси жүйесiндегi жаңаша ойлау, халықтың рухани байлығын жандандыру, адам факторын жетiлдiру мәселелерi үздiксiз бiлiм берудiң бiрыңғай жүйесiнiң ғылыми негiзiн анықтаумен байланысты шешiледi.
Педагогика ғылымы алдындағы басты мiндеттердiң бiрi үздiксiз бiлiм берудiң бiрыңғай жүйесiн жасау.
Педагогика ғылымындағы негiзгi бағыттар білім беру жүйесiн, оқу-тәрбие процесiн интеграциялау, гуманитарландыру, интеллектуалдандыру, индивидуализациялау және демократиялан - дырудың ғылыми теориялық принциптерiн ашу.
Қоғам өмiрiндегi тәрбиенiң рөлi мен жеке адамның қалыптасуы туралы, теориялық мәселелердi айқындау педагогиканың негiзгi мiндеттерiнiң бiрi.
Бiлiм беру мазмұнының ғылыми негiздерiн жасау, жалпы политехникалық және кәсiптiк бiлiм берудiң арасындағы қатынасты анықтау, оқу тәрбие процесiн оптималдандырудың тиiмдi әдiстерiн ашу, ғылыми практикалық мәнiн көрсету.
5. Сондай-ақ, маңызды мiндеттердiң қатарына қоғамдағы мұғалiмнiң әлеуметтiк орнын және оқу-тәрбие процессiндегi ұстаздың рөлi мен маңызын көрсету және елiмiздегi үздiксiз педагогикалық бiлiм берудiң мазмұнын жасау, өздiгiнен бiлiм алудың ғылыми практикалық негiзiн айқындау жатады.
6. Халық педагогикасының педагогика ғылымындағы орнын айқындау, рөлiн көрсету және оның педагогикалық процесте жүзеге асырылу жолдарын айқындау.
1. "Педагогика" терминi гректiң екi сөзiнен: "пайс" - бала және "егейн" - баланы басқару, тәрбиелеу, бағу ұғымдарынан шыққан.
Адам бүкiл өзiнiң өмiрi бойында тәрбиеленедi және қайта тәрбиеленедi.
Педагогика оқулығында, зерттеу еңбектерiнде, анықтамалықтар мен энциклопедиялық сөздiктерiнде педагогика ғылымына берiлген әр түрлi анықтамаларды кездестiремiз. Ең көп кездесетiнi: педагогика тәрбие туралы ғылым; педагогика жас ұрпақтар туралы ғылым; педагогика адам тәрбиесi туралы ғылым деген анықтамалар.
Ал педагогика пәнiне берiлген анықтамалар да әр түрлi. Педагогика пәнi - адамды адам тәрбиелеу, педагогика пәнi - тәрбиелiк iс-әрекет, педагогика пәнi арнайы ұйымдастырылған әлеуметтiк сала.
Ең негiзгiсi педагогика тәрбие туралы ғылым.
Әрбiр ғылымның өзiне тән зерттейтiн саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философияда "болмыс", "материя", "қозғалыс", саяси экономияда - "қоғамның өндiргiш күштерi мен өндiрiстiк қатынастары", ал педагогикада - "тәрбие", "бiлiм беру", "оқыту", ұғымдары жатады.
Педагогикалық ұғымдардың бiрi - т ә р б и е.
Тәрбие дегенiмiз - адамдарды қоғамдық өмiрге және өнiмдi еңбекке дайындау мақсатын көздеп, жаңа ұрпаққа қоғамдық-тарихи тәжiрибенi беру процесi болып табылады.
Барлық тәрбие салалары: жанұя, мектепке дейiнгi мекеме, оқу-тәрбие орындары, еңбек ұжымы, информация құралдары, баспа орындары.
Тәрбие - белгiлi жоғары мақсатқа бағытталған процесс: а) жас ұрпақтың рухани дене күштерiн дамыту; ә) ғылыми-материалистiк дүниетануды қалыптастыру; б) қоғам өмiрiне, қоғамдық өндiрiстiң белгiлi саласына қатысуға дайындығы болу мiндетiн қамтиды.
Тәрбие - аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық тарихи тәжiрибенi беру процесi.
Бiлiм беру - бұл ғылымдар жұйесiнен бiлiм алу және танымдық, iскерлiк пен дағдыны қалыптастыру, оның негiзiнде жеке бастың көз қарасын, адамгершiлiк тағы басқа қасиеттердi қалыптастыру, адамның шығармашылық күшi мен қабiлетiн дамыту.
Оқыту - бұл оқушы мен мұғалiмнiң мақсатты түрде өзара әрекет жасау процесi. Бұл процестiң барысынды бiлiм беру, тәрбие беру және адамның дамуы, оның бiлiм алуы жүзеге асырылады.
Бiлiм беру - оқыту мен тәрбие жұмысын бiрiктiретiн және жеке бастың дамуына ықпал жасайтын процесс.
Педагогиканың анықтамасының құрамына: "тәрбие", "бiлiм беру", "оқыту" ұғымдарымен қатар "өздiгiнен бiлiм алу" ұғымын да аламыз.
¤здiгiнен бiлiм алу - бұл адамның мақсатқа бағытталған арнайы мiндет көздеген жұмысы, өздiгiнен бiлiм алу адамның өзi қызығатын мәселеге байланысты iзденiп, қажеттi бiлiмдi меңгеруi, сонымен қатар, арнайы радио, телехабарды тыңдау арқылы бiлiмiн жетiлдiру болып табылады.
Сонымен бiрге адамның "жетiлуi", "дамуы", "өзiн-өзi тәрбиелеу" ұғымдарымен бүгiнгi педагогика өзiнiң зерттейтiн проблемаларының шеңберiн толықтырады.
Жеке адамның дамуы - бұл iшкi және сыртқы, басқарылатын, басқарылмайтын факторлардың ықпалымен жеке адамның қалыптасып жетiлу процесi. Жеке адамның дамуына, жетiлуiне мақсатты түрде жүргiзiлетiн тәрбие мен оқыту шешушi роль атқарады.
Жеке адамның қалыптасуында өзiн-өзi тәрбиелеудiң маңызы зор. ¤зiн-өзi тәрбиелеу - адамның сапалы түрде белгiлi бiр мақсат көздеп өзiнiң бойына қалыптастыратын қасиет, мiнез-құлық дағдысына бағытталған жұмыс.
Педагогикада бұл негiзгi ұғымдардан басқа көптеген түсiнiктер мен тұжырымдар бар. Мәселен, бiлiм, iсркелiк, дағды, әдiс, тәсiл, құралдар, жұмыс формалары, қағида т.б.
Тәрбие педагогикалық кең мағынада - бұл мақсат көзделiнген процесс, қоғамның арнайы бөлiнген адамдары - мұғалiм, педагог, тәрбиешiлердiң басқаруы мен жүргiзiлетiн процесс. Олар арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырады. Жеке адамның қалыптасуына ықпал жасайтын кешендi факторларды пайдалана отырып ерекше әдiс-тәсiлдердi қолданады.
"Тәрбие" терминi тар мағынада жеке тәрбиелiк мiндеттi шешуге, жеке адамның белгiлi бiр қасиетiн қалыптастыруға, мәселен адам тiршiлiгiн немесе эстетикалық талғамын тәрбиелеуге бағытталған жұмыс.
Кең мағынада деген ұғымда бүкiл сыртқы әсерлердiң адамды қоршап тұрған, табиғи және әлеуметтiк ортаның - қоршаудың сонымен бiрге тәрбиешiлердiң арнайы бағытталған iс-әрекеттерiнiң ықпалымен адамды қалыптастыруды айтамыз.
Тәрбие қоғамдық құбылыс. Тәрбие - адамды қоғам өмiрiне сай қоғамдық еңбекке дайындауды әлеуметтiк қажеттiлiктен туған объективтi процесс. Сондықтан да тәрбие ежелгi заманнан бастап қоғамдық еңбек сипатында болып келедi. Қоғамның дамуы, қоғамдық қатынастардың өзгеруi тәрбиеге өз әсерiн тигiзiп отырады.
Педагогика ғылымы ұзақ тарихи даму жолынан өттi. Алғашқы педагогикалық ой-пiкiрлер ертедегi шығыс елдерiнiң (Египет, Вавилония, ‡ндi, Қытай) философиялық жүйесiнде дамыды, Кейiн бiртiндеп өз алдына жеке ғылым болып дами бастады.
Ежелгi дүние философиясы ертедегi шығыс елдерiнiң қорытып жинақтаған бiлiм мұрасын iлгерi дамытқан едi. Саясат, тәрбие, мемлекет, жеке адам тәрбиесiнiң мақсаттары мен мазмұны және ерекшелiгi сияқты педагогикалық проблемаларды қарастырады. (Сократ, Платон, Аристотель, Демокрит). Феодалдық қоғам тұсында (орта ғасырда) тәрбиеге деген көзқарас мүлдем өзгердi. Ерте дүние педагогтары ұсынған адамның рухани және дене күштерiнiң қатар дамуы көзқарастарының орнына "о дұниелiк өмiрге дайындауды ұсынған пiкiрлер қалыптасты. (Монастрлық, мұсылман мектебi).
ХV-ХVI ғасыр педагогикасы орта ғасыр педагогикасы саналады. Адамның жеке басының тәрбиесi, оның дамуы ойшылдарды толғандырды, сондықтан бұл кездегi мәдениет пен педагогикалық бағыт "гуманизм" деп аталады. (Ф. Ром, Т. Мор). Гуманистер жаңа дәуiр үшiн жаңа адам қажет дедi.
Феодализмнен капитализмге өту дәуiрiнде дiн шырмауындағы ғалымдар дамып жеке бөлiнiп шыға бастады. Чех халқының ұлы педагогы Я.А. Коменский, швейцарияның педагог демократы И. Песталоцци т.б. олар ХVI ғасырдағы прогрессивтік позицияларды ұстады. Я.А. Коменский (1592-1670), Д. Локк (1632-1704), Д. Дидро (1713-1784), Ж. Руссо (1712-1778), И. Песталоцци (1746-1827)
Россияда революцияшыл-демократиялық ойдың негiзiн салушылар А.Н. Радищев, В.Г. Белинский, А.Н. Герцен, XIX ғасырдың 60-ы жылдарында Н.Г. Чернышевский, Н.А. Добролюбов, XIX ғасырдың екiншi жартысында демократиялық тәрбиенiң идеяларын ұсынушылар Н.И.Пирогов, К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой т.б. болды.
Н.К. Крупская (1869-1939) советтiк педагогика ғылымын дамытуда зор үлес қосқан марксист-педагог.
Н.К. Крупская айырықша көңiл бөлген мәселелерiнiң бiрi - оқыту теориясы. Сонымен бiрге, оқушылардың өзiн-өзi басқарудағы мақсаты мен мiндеттерiн белгiледi.
Көрнектi педагог А.С. Макаренко (1888-1939) советтiк педагогика ғылымына үлкен үлес қосты. Жоспарлы қайта тәрбиелеудегi өзiнiң бай тәжiрибесiне сүйенiп, оқу-тәрбие жұмысын жүргiзудiң жүйелi теориясы мен методикасын құрды.
Көрнектi педагог В.А. Сухомлинский (1918-1970) педагогика ғылымының дамуына зор үлес қосты. В.А. Сухомлинский өзiнiң педагогикалық жүйесiнде әрбiр оқушының жеке басының жан-жақты дамуының, дара ерекшелiктерiнiң, қабiлетiнiң, бейiмдiлiгiнiң, қызығушылыгының тағы басқа қабiлеттерiнiң жетiлуiне бағытталған оқу тәрбие процесiн ұйымдастырады. Сонымен, педагогика тарихында жинақталған мол қазынасын құрудың негiзiнде қоғамды демократияландыру, гуманитарландырудың бағыттарымен туындайтын принциптерiмен ұштастыру бүгiнгi күнде педагогика ғылымының күрделi мiндеттерi болып саналады.
2. Педагогиканың әдiснамалық негiзi және ғылыми
педагогикалық зерттеу әдiстерi
Әдіснама грек тілінен аударғанда методос әдіс туралы ілім деген мағынаны білдіреді. Яғни, бір нәрсені тану туралы әдіс. Мұнда әдіснама - зерттеу процесі туралы ғылым ретінде түсіндіріледі. Ғылыми әдіснаманың негізін бірінші болып Гегель салды. Таным әдісі табиғат пен қоғамның объективті заңдарын көрсеткенде ғана ғылыми бола алады.
Педагогика нағыз ғылыми көзқарас болып есептелiнетiн және объективтi дүние танудың, бiлудiң және ғылыми бiлiмнiң дамуының бiрден бiр әдiсi болып саналатын философия негiзiнде дамиды. Мысалы, диалектикалық материализм табиғаттың, қоғамның және адам баласы ойлауы дамуының заңдылықтарын зерттейдi. Диалектикалық материализм қағидаларын басшылыққа ала отырып, педагогикалық оқиғаларды жалпылама "көшiре" салмай, ол тәрбиенiң заңдылықтарын ашады, тәрбиедегi себептi, нәтижелi байланыстарды анықтайды, тәрбиенiң болашағын көрсетедi, қоғам өмiрiнде басқа да оқиғалармен органикалық байланыста қарастырады.
Педагогиканың әдіснамалық мәні әртүрлі түсіндіріледі: әдіс туралы ғылым, философиялық қағидаларды тікелей ғылыми зерттеулерде қолдану ретінде; арнаулы зерттеу әдістерін жасауға арналған ғылыми пән ретінде. Қазіргі педагогика методологиясының пәні болып педагогикалық құбылыстармен оның нәтижесі-педагогикалық білімдер жүйесін (Ф.Ф.Королев) зерттеу процесі екендігі анықталған.
Педагогикада жеткілікті дәрежеде оның әдіснамалық қызметін атқаратын әдіснамалық және жалпы теориялық білімдер шекарасы айқындалуда. Әдіснамалық білімдер жүйесіне: педагогика пәні (біртұтас педагогикалық процесс), категориялары, педагогиканың ғылыми білімдер жүйесіндегі рөлі, басқа ғылымдармен байланысы, пед. ғылымының жүйесі т.б
Ғылыми педагогикалық зерттеу әдiстері арқылы тәрбие процесiнiң мақсаты, ерекшелiктерi негiзi сатылары, басқа құбылыстармен өзара байланысы қарастырылады, олардың заңдылықтары анықталады.
Педагогиканың методологиялық негiзi диалектикалық және тарихи материализм болғандықтан, диалектикалық әдiс педагогикалық құбылыстарды орын мен уақыттың нақты жағдайларында, қоғамдық өмiрдiң басқа құбылыстармен байланыста және өзара әрекетестiкте алып қарастыруды талап етедi.
Педагогика үнемi дамып отыратын ғылым. Халық ағарту жүйесi тәрбие мен бiлiм берудiң барлық салаларын ғылыми болжам жасау мақсатында және негiзгi проблемаларды ғылыми-теориялық, практикалық жағынаң терең талдау үшiн педагогика ғылымында мынандай зерттеу әдiстерiнiң жүйесi қолданылады:
1. Педагогикалық байқау. Бұл педагогикалық зерттеулерде қолданылып жүрген ең көп тараған әдiс. Байқау, ең алдымен, тәжiрибе деректерiн жинау мақсатын көздейдi, байқалатын объектiлердi бөлiп алып, әдетте фактiлер мен белгiлердi тiркеп отыратын күнi бұрын жасалған жоспар бойынша жүргiзiледi.
2. Әңгiмелесу әдiсi. Педагогикалық зерттеу әдiсi ретiнде өз алдына тәрбие қолданылады және байқау әдiсi мен толықтырылып отырады, әңгiме әдiсi бұрын белгiленген жоспар бойынша анықталуға тиiстi зерттеу мақсаттарына сай жүргiзiледi. Әңгiмелердiң барысы, мазмұны толық баяндалады, пропорционалды, қорытындысы жасалады.
3. Интервью алу әдiсi. Бұл әдiс педагогикалық әңгiмелесу әдiсiнiң бiр тұрi. Айырмашылығы интервью алған кезде алдын ала белгiленген сұрақтар бойынша әңгiмелесушiсiнiң жауаптары жазып алынады.
4. Сұрақ-сауал әдiсiн қолдануда зерттелiп отырған проблемаға байланысты көпшiлiк пiкiрiн бiлу және осы ұжымдағы әр түрлi әрекеттердiң көңiл-күйлердiң т.б. мәселелердiң объективтi деректерi, субъективтi салыстыру арқылы анықталады.
5. Мектеп құжаттарын зерттеу әдiсi. Бұл әдiс оқушының жеке iс қағаздарын, медициналық карталарын, сынып журналдарын, оқушы күнделiктерiн, жиналыстар мен мәжiлiстердiң хаттамаларын оқып үйрену, талдау жинақтау мақсатында қолданылады.
6. Педагогикалық экспермент әдiсi. Зерттеу әдiсiнiң педагогикалық тиiмдiлiгiн анықтай түсу мақсатына сай жұмыстың қандай да болсын әдiстерi мен жолдарын зерттеу үшiн арнаулы ұйымдастырлатын әдiс. Педагогикалық эксперименттiң мынадай түрлерi бар: табиғи эксперимент, лабораториялық эксперимент, iздеу мақсатын көздейтiн эксперимент.
7. Педагогикалық процестердi модельдеу. Модельдеу педагогикада кибернетикалық идеялар мен әдiстердi пайдаланумен байланысты, олар негiзiнен алғанда қарапайым деңгейде, яғни, озат тәжiрибенi қорытуға, қарапайым материалды жинап сипаттауға және оны алғаш рет өңдеп, жүйеге келтiруге педагогикалық зерттеу дәрежесiн көтеруге көмектеседi.
8. Зерттеулердiң нәтижесiн тәжiрибеге енгiзу жолдары педагогикалық зерттеулердiң ең басты қорытындысы болып есептеледi. Зерттеулердiң нәтижесiн тәжiрибеге енгiзу-бұл тұтас комплекетi шаралар жиынтығы. ‡здiксiз, бiрiздi мақсатты түрде жүргiзiлетiн зерттеу жұмысының нәтижесiнде айқындалған заңдылықтар, педагогикалық басылымдар, арнайы ғылыми баяндамалар арқылы әдiстемелiк құралдар, оқулықтар жасау арқылы, арнайы әдiстемелiк нұсқаулар және ұсыныстар арқылы мектептiн озат тәжiрибесiмен дәлелденiп, тиiмдiлiгi жан-жақты айқындалған зерттеулердiң кепiлi болуы керек.
Ғылыми педагогикалық зерттеу әдiстерiн бiлу әрбiр шығармашылықпен жұмыс iстейтiн мұғалiмге қажет. Педагогикалык жаңалықтарды, озат тәжiрибенi, ғылыми теориялық концепцияларды зерттеу, эксперименттiк жұмыстар арқылы байқаудан өткiзiп, тексерiп, оның нәтижелерiн шығару тиiмдiлiгiн керсету, педагогикалық ынтымақтастық идеясын жүзеге асыру-қазiргi мектептiң, педагогика ғылымының, әрiбiр мұғалiмнiң борышы.
3. Педагогика ғылымының салалары және оның басқа ғылымдармен байланысы
Қоғамның қазiргi даму кезеңiнде ғылыми зерттеулердiң көлемi ғылым бiлiм салаларының қарқынмен өсуiне ғылымдардың өз алдына жеке даралану және мамандықтарға байланысты жүктелу тенденциясы айқын көрiнiп отыр. Жалпы ғылымдағы бұл жағдай соңғы кезде педагогика ғылымдыққа да ерекше бiлiнiп келедi.
Педагогика ғылымы көптеген жеке салаларға бөлiнедi. Мәселен, мектепке дейiнгі педагогика, ересектер педагогикасы, кәсiптiк-техникалық бiлiм беру педагогикасы, өзiнiң арнайы зерттейтiн, қарастыратын, шешетiн әр түрлi педагогикалық проблемалары күн тәртiбiнде айқын қойыла бостандықтан дербес педагогика ғылымының саласы болып бөлiнедi.
Педагогика өзiнiң нақты проблемаларын шешу үшiн бiрнеше қоғамдық-әлеуметтiк ғылымдар және арнайы ғылымдар салаларымен байланысты.
Қоғамның аса маңызды функцияларының бiрi саналатын тәрбие туралы ғылым-педагогика ең алдымен педагогиканың методологиялық негізі болып саналатьш философия ғылымымен байланысты.
Философия табиғат пен қоғам дамуының жалпы заңдылықтарын зерттейдi.
Педагогика ғылымы педагогикалық құбылыстарға тарихи тұрғыдан қарап олардың қоғамдық мәнiн ашу, осы заманғы педагогикалық теорияларды дамыту үшiн озат прогрестiк педагогикалық идеяларды зерттеу және халықтар арасында ұлтаралық қатынас мәдениетiн орнату мақсатында педагогика тарих саласымен байланыста болады.
Оқыту мен тәрбиелеудiң объектiсi - адам болып есептеледi. Сондықтан да, қалай оқыту керектiгi және оқушыларды қалай тәрбиелеуге болатындығы туралы мәселелердi шешкенде педагогика адамның дене күшi және психологиялық дамуының табиғаты мен заңдылықтарын зерттейтiн ғылымдармен - физиология, психология қалтықсыз бiрiгiп отырады. Себебi қоғамдық сана сферасына жататын құбылыстар жиынтығы, яғни сезiм, көңiл-күй, талғам, пiкiр, баға беру, наным, әдет-ғұрыптар, салттар, мiнез-құлық сипаттары және түрлi әлеуметтiк жағдайларда тұрған адамдар тобының психологиялық қалыптасу ерекшелiктерi болып табылады.
Соңғы уақытта педагогиканың халықтық педагогикамен де байланысы зор болып отыр. Мысалы, халық ауыз әдебиетi мұраларын және салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, этнографиямен және халықтардың ғасырлар бойы жинақталған педагогикалық ойлары мен көзқарастары, тәжiрибесi көрсетiлген этнопедагогика ғылымымен тығыз байланысты.
№1- кесте.
Педагогика ғылымының салалары және оның
басқа ғылымдармен байланысы
Педагогика ғылымы
Педагогика ғылымы
Философия ғылымы-педагогиканың методологиялық негiзi
Философия ғылымы-педагогиканың методологиялық негiзi
Педагогика ғылымыны" салалары
Педагогика ғылымыны" салалары
Педагогиканың" басқа ғылымдармен байланысы
Педагогиканың" басқа ғылымдармен байланысы
Педагогика тарихы
Психология және оның салалары
Арнайы педагогика
Социология
Мектепке дейiнгi
педагогика
Экономика оның iшiнде халыққа бiлiм беру экономикасы
Мектеп педагогикасы
Биология, анатомия, физиология, гигиена
Жоғары мектеп педагогикасы
Этика, эстетика
Ересектер педагогикасы
Халық педагогикасы, этнография, фольклор
Кәсiптiк-техникалық бiлiм беру педагогикасы
әскери педагогика
үздiксiз бiлiм беру педагогикасы
Дефектология
Бақылау сұрақтары:
Педагогка қандай мәселелердi қарастырады?
"Педагогика", "Педагогика пәнi", "Тәрбие", "Бiлiм беру"; "Оқыту" ұғымдарына берiлген анықтамаларға талдау жасаңыз.
Педагогика ғылымының тарихи даму жолын көрсетiңiз?
Педагогка ғылымының жеке салаларының шығуы және даму зандылықтарын дәлелдеңiз.
Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысын көрсетіңіз
Педагогиканың ғылыми зерттеу әдiстерi және олардың мұғалiм үшiн қажеттiлiгi.
Педагогика курсының басты мiндетi не және ол болашақта мұғалiмдерге қандай практикалық көмек көрсете алады?
Студенттің өз бетiмен жұмыс iстеуіне арналған тапсырмалар
Жоғары оқу орнына арналған философия, психология, педагогика оқу құралдарындағы "тәрбие" туралы ұғымды түсiндiрудiң кестесiн (таблицасын) құрастырыңыз.
"Адамзат педагогикалық ойларының дамуы" атты кестесiн дайындаңыз (есiмдер, күндер, жылдар, негiзгi жұмыстар, ұсынылған идеялар).
Педагогика категорияларының өзара байланысын көрсететiн үлгiсiн жасаңыз.
Оқу кейсі.
Проблемалық ситуация
Ересектерге әрдайым жастарға баға беру тән, олар бүгінгі жас ұрпақты өз заманындағы жастармен салыстырып отырады. Төменде сондай көзқарастардан бірнешеуі келтірілген:
"Біздің қазіргі жастар байлыққа өте құмар, бұл жаман тәрбиені көрсетеді, олар басшыларды кемсітеді және де қарттарды мүлдем сыйламайды. Біздің қазіргі балаларымыз тәртіпсіз болып кетті, олар бөлмеге үлкен, жасы келген адам кірсе, мүлдем орнынан тұрмайды, ата-аналарына сөз қайтарады. Жай сөзбен айтқанда, олар өте нашар".
Мен, біздің еліміздің болашағына деген үміттен күдерімді үздім, себе, егер де бүгінгі жастар ертеңгі билікті өз қолына алатын болса, бұл жастар ешбір шыдамсыз, ұстамсыз, тіпті елестетуге қорқынышты.
"Біздің әлем қауіпті кезеңге жетті. Балалар енді өз ата-аналарын мүлдем тыңдамайды. Байқауымызша, ақырғы заман алыста емес..."
"Бұл жастар жанның түбіне жетті. Жас адамдар қатыгез және тәрбиесіз. Ешқашан олар бұрынғы жастарға ұқсамайды. Бүгінгі жас ұрпақ ешқашан біздің мәдениетімізді сақтай алмайды".
Бұл ой-пікірлер қай замандарда айтылған деп ойлайсыз?
Бірінші көзқарас Сократқа арналады (б.з.д. 470-399жж), екіншісі Геосидқа (б.з.д720 ж)
Алайда олар да мұндай салт-дәстүрлердің жалғастырушысы емес: ‡шінші пікір б.з.д. 2000 жылдарда өмір сүрген египеттік абыз. Соңғы төртінші кінәләуші қираған Вавилон қалдықтарының арасынан табылған пайғамбарлық қыш құмыра. Құмыраның жасы 3000 жылдан асады.
Осылайша, ғасырлармен мыңжылдықтар өте берді, ал жастар болса, "күннен-күнге нашарлай берді".
Түсінікіз қалатын жайт, қалайша, қандай себептермен өркениет сақталып қалды, сонымен қатар осындай мол дәрежеге жетті, мәселе неде?
(Мудрик А.В. "О воспитании старшеклассников" М.: Просвещение, 1981.7-8 б.б.)
Сұрақтар:
* "Тәрбие (барлығына ортақ (жалпы) және мәңгілік категория)" деген сөйлемнің мағынасын түсіндіріңіз.
* Аға ұрпақтың жас ұрпаққа деген қауіпті қатынасын, сіз немен түсіндіресіз?
* Автордың қойған сұрағына сіз қалай жауап беретін едіңіз?
Пайдаланылатын әдебиеттер
1. Педагогика Таубаева Ш.Т., Иманбаева С.Т., Берикханова А.Е. Оқулық. - Алматы: ОНОН.2017, - 340 бет.
2. Тәрбие теориясы мен әдістемесі: оқулық А. Дүйсенбаев.- Астана: Фолиант, 2015.- 320 б.- (Жоғары білім).
3. Оқыту теориясы: Білім беру көкжиегі.2019, Дэйл Х. Шунк
4. Харламов И.Ф. Педагогика. М., 2000 г.
.
2 дәріс.
Білім берудің мазмұнды түрлері: мақсатты аспект
Лекция жоспары:
1.Білім берудің мазмұнды түрлері: мақсатты аспект
2.Инклюзивті, үздіксіз, қосымша білім беру
3.Педагогиканың аксиологиялық негіздері
1. Білімнің мазмұны туралы ұғым. Білімнің мазмұны дидактиканың негізгі ұғымдарының бірі. Ол әрбір мектеп реформасының негізіне жатады, ал реформалар тек қана жергілікті факторлардың ықпалымен ғана емес, сонымен қатар халықаралық ықпалмен жүреді.Білім мазмұны балаларға "Нені оқыту керек?" - деген сұраққа жауап береді. Бала тағдыры көбіне оның білімінің саны мен сапасына байланысты. Білім беру мазмұнының теориялық мәселелерін және оны іріктеу жолдарын В.В.Краевский, И.Я.Лернер, В.С.Леднев, М.Н. Скаткин, т.б. зерттеді.
И.Я.Лернердің анықтамасы бойынша "білімнің мазмұны дегеніміз - оқушыға берілетін білім, іскерлік және дағды жүйесі, шығармашылық іс-әрекет, әмоциялық қарым-қатынас тәжірибесі".Ең бастысы, білімнің мазмұны жеке тұлғаны жан-жақты үйлесімді дамыту керек.Білім құрылымы төрт бөліктен тұрады. Білім жалпы білімнің мазмұнындағы негізгі элемент, болмысты тану, табиғат, қоғам және ой заңдарын ашу нәтижесі, әлеуметтік-тарихи тәжірибе процесінде адамдардың жинаған тәжірибесі.Білім мазмұнының түрлері::: күнделікті болмыс туралы негізгі ұғымдар, терминдер және ғылыми білімдер;
:: көзқарастарды дәлелдеуге керекті күнделікті өмірден және ғылымнан алынған фактілер;:: болмыстың әртүрлі объектілері және құбылыстары арасындағы байланыстарды көрсететін ғылымның негізгі заңдары;:: белгілі бір объектілер, олардың арасындағы байланыс туралы ғылыми білімдер;:: ғылыми іс-әрекет тәсілдері, таным әрекеті және ғылыми білімді алу тарихы туралы білімдер;:: әртүрлі өмір құбылыстарын бағалау нормалары туралы білімдер.
Сонымен ғылыми білім - болмысты іс жүзінде тану нәтижесі, болмысты дұрыс түсіну құралы. Білім, дүние дамуымен бірге өзгеріп және жетілдіріліп, дүниетінымдық және тәрбиелік идеялар бір ұрпақтан екіншіге негізінен ұйымдастырылған, нақты мақсаты бар оқыту арқылы беріледі.Білім - өлеуметтік тәжірибенің бірінші элементі болса, оның екінші элементі - әлеуметтік тәжірибедегі іс-әрекет тәсілдерін оқушыға үйрету, білімді қолдануға дағдыландыру, дәлірек айтсақ адамзат жасаған іскерлік пен дағдыларды меңгерту. Сыртқы (практикалық) және ішкі (ақыл-ой) дағдылары мен іскерліктеріне барлық пәндер үйретіп, оқушы жоспар құруға, мөндіні бөлуге, салыстыруға, қорытынды жасауға машықтанады. Кейбір оқу пәндерінің өздерінің қалыптастыратын іскерліктері мен дағдылары бар. Мысалы, физикадан немесе математикадан есептер шығару, химиядан тәжірибе өткізу, т.б.Ақыл-ой іскерліктері мен оқу іскерліктеріне конспектілеу, аннотация жазу, оқулықпен, сөздікпен жұмыстар жатады.Сонымен білім мазмұнының тәжірибелік бөлігінде нақты іс-әрекет жасауға мүмкіндік беретін, жастардың мәдениетті сақтау қабілетін жетілдіретін көркемөнер, еңбек, қарым-қатынас, іс-әрекеті түрлері бар.Танымдық (оқу және оқудан тыс) іс-әрекет оқушының ой-өрісін кеңейтіп, дүниені танудық маңызды құралдарының бірі білім алуға, өздігінен білім алуға ынталандырып, ақыл-ойдың дамуына, ғылыми білімдерді жүйелі меңгеруге көмектеседі. Еңбек іс-әрекеті материалдық заттар жасауға, оларды сақтауға, көбейтуге бағытталған. Түрлері: өзіне-өзі қызмет көрсету, қоғамдық пайдалы және өнімді еңбек.Көркемөнер іс-әрекеті эстетикалық дүниетанымды дамытып, әдемілікке сұранысты туғызып, әдемі ойлауға үйретіп, нәзік сезімге бөлейді.Қоғамдық іс-әрекет оқушының әлеуметпен байланыс орнатуына көмектесіп, азаматтың бет-бейнесін қалыптастырады. Қарым-қатынастық іс-әрекетке бос уақытты ұйымдастыру арқылы үйретіледі.Іс-әрекетке үйрену үшін оқушы үлгілерге қарап жұмыс істеп, жаттығулар орындайды. Білімнің үшінші элементі - шығармашылық жұмыс тәжірибесі "дайын" білімдерді хабарлау, жаттығулар орындау, үлгіге қарап жұмыс істеумен шектелмейді. Шығармашылық жұмысқа оқушыны іздендіретін, оқулықтағы мәселелік әдіспен баяндалған шығармашылық есептер, тапсырмалар үйретеді.
2.Инклюзивті, үздіксіз, қосымша білім беру
Қaзaқстaндa ерекше білім қaжеттіліктері бaр бaлaлaрды әлеуметтік және медицинaлық-педaгогикaлық түзете қолдaудың зaмaнaуи жaғдaйы мен бетaлысы әлемдік тәжірибеде қaбылдaнғaн тaлaп ережелері шеңберінде жүргізіледі. Әйтсе де, инклюзивті білім берудің қaлыптaсқaн қaзaқстaндық моделі бaр. Ол бaрлық сaнaттaғы бaлaлaрды мектепке дейінгі тәрбие және ортa біліммен қaмтaмaсыз ету үшін aрнaйы жaғдaйлaрдың жaсaлуымен сипaттaлaды. Инклюзивті білім беру үрдісі дене дaмуындa мәселелері бaр, яғни физикaлық мүмкіндігі шектеулі, мүгедек бaлaлaр; әлеуметтік ортaғa бейімделу қиындықтaры бaр девиaнтты мінез-құлықты бaлaлaр немесетұрмыстық-экономикaлық және әлеуметтік-психологиялық мәселелері бaр отбaсы бaлaлaры; мигрaнт, орaлмaнжәне босқын отбaсылaрының бaлaлaры; дaрынды бaлaлaр, сондaй-aқ мектептері жоқ елді мекендерде тұрaтын бaлaлaрдың сaпaлы білім aлуғa тең қолжетімдігін қaрaстырaды. Қaзaқстaн Республикaсындa инклюзивті білім беру жүйесін дaмыту бойыншa 2015 - 2020 жылдaрғa aрнaлғaн іс-шaрaлaр кешені бекітілген. Осы жоспaр негізінде 2020 жылғa қaрaй жaлпы білім беретін мектептердің 70 пaйызынa инклюзивті білім беру үшін жaғдaйлaр жaсaу; мүгедек бaлaлaрдың 20 пaйызынa кедергісіз қолжетімдікті қaмтaмaсыз ету; мүмкіндігі шектеулі бaлaлaрдың тең жaрымын инклюзивті білім берумен қaмту көзделген.
Инклюзияны іске aсырудa қaзaқстaндық білім беру жүйесіндегі күрделі мәселелердің қaтaрындa ерекше білім қaжеттігі бaр бaлaлaр кaтегориясының бaрa бaрa толығуын aтaуғa болaды. Алғaшқы кезеңде мүмкіндігі шектеулі бaлaлaрды ғaнa қaмтығaн инклюзивті білім беру мaзмұны қaзіргі тaңдa келесі кaтегориялaрмен толықтырылғaн: девиaнтты мінез-құлықты бaлaлaр; жетім бaлaлaр; босқын бaлaлaр; мектептері жоқ елді мекендердің бaлaлaры және дaрынды бaлaлaр. Егер, мүмкіндігі шектеулі бaлaлaр кaтегориясындaғы 5 нысaн (көруі, естуі, сөйлеуі, тірек-қимыл жүйесі, психикaлық дaмуы бойыншa) ұзaқ мерзімді инклюзиямен қaмтылaтын болсa, әлеуметтік ортaғa бейімделу қиындықтaры бaр бaлaлaр (мигрaнт, орaлмaн отбaсы бaлaлaры) белгілі бір мерзімнен кейін инклюзия есебінен шығaрылaды.
Үздіксіз білім туралы ұғым өткен ғасырда-ақ атақты француз, поляк, ағылшын, орыс педагогтарының еңбектерінде айтылған болатын. А.Л. Смиттің айтуынша, ...ағарту ісін тек таңдаулыларға ғана арналған институт деп және тек адамның толысу кезеңіндегі қысқа уақытқа қатысты жұмыс деп санамай, білім алуды барлық жандарға арналған іс деп және ол өмір бойы атқарылатын шаруа деп қарастыру қажет. Тұлға бойында іскерлік пен біліктіліктің қалыптасуы оның барлық өмірін қамтуы тиіс. Қалыптасу - экологиялық, әлеуметтік, экономикалық, идеологиялық, психологиялық, педагогикалық және т.с.с. факторлардың әсер етуі нәтижесінде әлеуметтік мәнге ие тұлғаның жетілу үдерісі. Қалыптасу түсінігіне келетін болсақ, ол жеке адам дамуының нәтижесі ретінде оның кемелденуі мен тұрақты сапалар мен қасиеттерді иемденуін білдіреді. Ғалымдардың үздіксіз білім беру - ол адамның бүкіл ғұмыр жолында жеке тұлға ретінде дамып отыруы деген қағидасы қазіргі кезде өз жалғасын табуда. Үздіксіз білім беру бұл үздіксіз оқыту мен тәрбиелеу емес немесе бекітілген оқу мерзімімен және оқу орнының қабырғасымен шектелмейді, ол - адамға білімнің белгілі бір көлемін беруге, бағытталған білім түріне ауысу болып табылады. Тек жеке тұлғаға, субьектіге бағытталған білім ғана адамның жылдам өзгеріп жатқан қоғамдық және экономикалық өмір талаптарына сай жауап бере алуын қамтамасыз ете алады. Бүгіні таңда заман талабына сай ұлттық білім беру жүйелерінде көптеген өзгерістер болып жатыр, оқу тәсілдерімен құралдарының бүкіл әлемдегі білім жүйесіне ортақ жалпы элементтері қарастырылуда. Осыған орай үздіксіз білім беруде ақпараттық технологияларды тиімді қолдану арқылы оқытудың маңызы зор. Бұрынғы дәстүрлі білім жүйесінде білім мазмұны, көбіне оқушының сұранысына және қоғамның қажеттілігіне керек емес фактологиялық материалдармен ақпараттардың басымдылығымен сипатталатын болса, үздіксіз білім беру жүйесінде білім мазмұны қоғамның даму мәселелерін алдын ала бейнелеуге және жеке адамның жан-жақты дамуына бағытталған.
Қосымша білім беру - үздіксіз білім алудың маңызды қосалқы жүйесінің бірі болып табылады.
Қазіргі жағдайда балалардың мектеп білімі аясында үнемі іске асырыла бермейтін салалардағы танымдық қызығушылықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға байланысты білім беру іс-әрекеті кең қанат жайып келеді.
Қосымша білім беру жағдайында балалар өздерінің шығармашылық әлеуеттерін, қазіргі қоғамға бейімделу дағдыларын дамыта алады және бос уақытты толыққанды ұйымдастыру мүмкіндігін алады.
Қосымша білім беру міндеттерін іске асыра отырып, мектеп бір жағынан білім беру стандартын игеру, ал екінші жағынан - білім беруді жаңғыртудыңмаңызды ұстанымы ретінде жарияланған білім беруді ізгілендірудің негізі болып табылатын тұлғаның еркін дамуы үшін жағдай жасау қажеттігі арасындағы қарама-қайшылықты шешеді.
Балаларға қосымша білім беру мәселесінің өзектілігі бүгінгі таңда сөзсіз, өйткені ол балаларға білім берудің мәнін жаңаша түсінумен тікелей байланысты. Балаларға қосымша білім беру жүйесі қазіргі жағдайларда білім беру кеңістігінің аса маңызды құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады, оны мұқият ойластырылған және тексерілген талаптар негізінде ұйымдастыру дарынды балаларды қолдаумен және дамытумен қамтамасыз ете отырып, балалық шақ дағдарысын енсеруге көмектесуі мүмкін.
Қосымша кәсіби білім беру - білім алушылар мен мамандардың жан-жақты қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жүзеге асырылатын оқыту үдерісі.
Сондықтан, жаңа формация мұғалімі - рефлекцияға қабілетті, өзін - өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы, коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани - адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға. Қосымша білім беру орталықтарындағы ең негізгі мәселелердің бірі - шығармашыл тұлғаны дамыту және қалыптастыру. Қосымша білім беру орталығы үйірмелеріне қатысатын оқушылардың барлығы дарынды оқушылар. Себебі олар өздерінің сүйікті ісімен айналысып, толыққанды меңгеруге тырысады. Сол себепті қосымша білім беру орталығындағы педагогтар әр баланың бойындағы даралық ерекшеліктерін анықтап, сол бойынша жұмыстар атқаруы керек. Оқушыны қызықтырып, өнерге тарта білулері қажет. Әр ұйымдастырылған сабақ үлгісі екінші өтетін сабаққа ұқсамауы керек.
3. Педагогиканың аксиологиялық негіздері
Аксиологияның негізгі ұғымы құбылыстың мәдени-әлеуметтік мағынасын ашатын құндылық болып табылады. Тәжірибеге жүгінсек, аксиология үшін құнды нәрсе тек қана педагогикалық және ғылыми-педагогикалық құбылыстардың құндылығын анықтау ғана емес, сондай-ақ оларды бағалау критерийлерін де анықтау: жаңашылдық деңгейі, өзектілігі, теориялық және практикалық құндылықтары. Педагогикалық құндылықтарды бағалау критерийлері өте күрделі, себебі жаңалықтың өмірге келуі мен оны жүзеге асырудағы субъектінің рөлі өте маңызды болып табылады.
Құндылықтар: Адам, Өмір, Денсаулық, Отбасы, Отан, Еңбек, Білім, Мәдениет, Бейбітшілік, Жер, Адамзат, Даму, Ар-ұят, Еркіндік, Бақыт, Еңбек, Өмір, Ақиқат, Жақсылық, Әділеттілік, Табиғат, Қоғам, Таным, Теңдік, Бауырластық, Сұлулық, Қарым-қатынас, Ойын.
Қазақстандық ғалымдар білім мен тәрбие беруді дамытуда жалпы адамзаттық ұлттық құндылық тенденцияларына ғылыми-теориялық, әдіснамалық бағытта әр қырынан зерттеу (Г.А.Уманов, Н.Д.Хмель, Қ.Б.Жарықбаев, А.А.Бейсенбаева, С.А.Ұзақбаева, Т.Сапабекова және т.б.) жүргізіп келеді.
Құндылықтарды игеру механизмі адамның өзін-өзі айқындау құндылығы арқылы жүзеге асады. Өзін-өзі айқындаудың алғашқы кезінде оқушы игеретін құндылықтардың мәнін аша келе, адамгершілік құндылық бағдарына ие болады. Бұдан келіп, оқушы өз бойындағы өзін-өзі айқындаудың адамгершілік құндылықтарын басқалардың адамгершілік құндылықтарын және адамгершілік құндылық бағдарлары негізінде іс-әрекеттері мен қарым-қатынасы ұйымдастыруын салыстырады, әрекеттер мен мінез-құлыққа талдау жасау барысында ол адамгершілік құндылықтарды анықтап, оның өзін-өзі айқындап жүзеге асады.
Пайдаланылатын әдебиеттер
1. Педагогика Таубаева Ш.Т., Иманбаева С.Т., Берикханова А.Е. Оқулық. - Алматы: ОНОН.2017, - 340 бет.
2. Тәрбие теориясы мен әдістемесі: оқулық А. Дүйсенбаев.- Астана: Фолиант, 2015.- 320 б.- (Жоғары білім).
3. Оқыту теориясы: Білім беру көкжиегі.2019, Дэйл Х. Шунк
4. Харламов И.Ф. Педагогика. М., 2000 г.
Дәріс 3. Педагогика ғылымының әдіснамасы
Мақсаты - педагогикалық зеттеулердің әдіснамалық
принциптерімен және әдіснамалық білімдер деңгейлерімен таныстыру.
Жоспары
1.Педагогика ғылымының әдіснамасы туралы түсінік.
2.Педагогикалық зерттеудің әдістері.
3.Ғылыми зерттеу әдісі
4.Педагогиканың философиялық негіздемесі
Негізгі ұғымдар: әдіснама, ғылыми педагогикалық зерттеу, әдіснамалық білімдер, философиялық және ғылымдық әдіснамалық принциптер.
Ғылым дамуының басты шарты - жаңа деректермен үздіксіз толығып бару. Ал деректердің жинақталуы мен олардың түсініктемесі ғылыми негізделген зерттеу әдістеріне тәуелді келеді. Әдістер өз кезегінде ғылым аймағында әдіснама атауын алған теориялық принциптердің бірлікті тобымен міндетті байланыста болады.
Қазіргі заман ғылымында әдіснама деп ғылыми танымдық іс-әрекеттердің түзілу принциптері, формалары мен тәсілдері жөніндегі білімді айтамыз. Ғылым әдіснамасы зерттеу жүйесіндегі құрылымдық бірліктердің - нысаны талдау пәні, зерттеу міндеттері, зерттеу құралдар тобы т.б. сипаттамасын береді. Сонымен бірге зерттеу міндеттерінің шешімін табу процесіндегі әрекеттер бір ізділігін белгілейді. Осыдан педагогика әдіснамасын педагогикалық таным және болмысты қайта жасаудың теориялық ережелер топтамасы ретінде қарастырған жөн.
Әрқандай әдіснама қалыпты көрсетпе-нұсқау және реттестіру қызметтерін атқарады. Дегенмен, әдіснамалық білім екі күйде іске асырылуы мүмкін: дескриптивтік не прескриптивтік.
Дескриптивтік әдіснама - ғылыми білімдердің құрылымы мен ғылыми таным заңдылықтары жөніндегі білім ретінде зерттеу процесіне бағыт-бағдар береді, ал прескриптивті әдіснама - зерттеу іс әрекеттерін реттеп барудың жол жобасын белгілеп, көрсетеді. Дәстүрлі әдіснамалық талдауда ғылыми іс-әрекеттерді жүзеге асыру тиімділігімен танылған ұсыныстары және ережелеріне байланысты құрастыру міндеттері басымдау болса, ал дескрептивті талдауда ғылыми таным процесінде іске асырылған зерттеу әрекеттерін қайталап баяндау, түсіндіру қызметтері атқарылады.
Әдіснамалық білімдер тобы төрт деңгейлі келеді (Э.Г.Юдин): философиялық, жалпы білімдік, нақты ғылымдық және технологиялық.
Әдіснаманың ең жоғары философиялық деңгейі танымның жалпы принциптері мен бүкіл ғылымның категориялар құрылымын негіздейді. Осыдан философиялық білімдердің барша жүйесі әдіснамалық қызмет атқарады. Екінші - жалпы ғылымдық - әдіснама деңгейінде ғылымдардың баршасында не көпшілігінде қолданылуы мүмкін теориялық тұжырымдарды белгілейді. Үшінші деңгей - нақты ғылым әдіснамасы қандай да нақты ғылыми пән аймағында қолданылатын зерттеу әдістері мен принциптерінің жиынтығын құрайды. Нақты ғылым әдіснамасы белгілі саладағы ғылыми тануға тән болған проблемаларды, сондай-ақ жоғарылау келген әдіснамалық деңгейлерге байланысты алға тартылатын мәселелерді де қамтиды, мысалы: педагогикалық зерттеулердегі жүйелестіру мен жобалау (моделдеу) проблемалары. Төртінші деңгей - технологиялық әдіснама - зерттеу әдістері мен техникасын белгілеп, деректі эмприкалық материалдарды жинақтап, алғашқы өңдеуден өткізіп, кейін оларды ғылыми білімдер өрісіне қосу қызметтерінен хабар береді. Бұл деңгейдегі әдіснамалық білім нақты көрсетпе-нұсқау сипатына ие. Әдіснаманың барша деңгейлері күрделі жүйеде бірігіп, өзара сабақтастықпен байланысты келеді. Ал әрқандай әдіснамалық деп танылған білімнің мазмұндық негізі философиялық деңгейден іздестіріледі, себебі таным процесі мен болмысты қайта жасау әрекеттерінің дүниетаным, көзқарас бағдары осы философиямен айқындалады.
1. Педагогика ғылымының философиялық негіздемесі
Қазіргі кезеңде адам зерттеулеріне байланысты әрқилы ғылымдар әдіснамасы сипатында көптеген философиялық бағыт-бағдарлар, теориялық көзқарастар бар. Солардың ішінен бүгінгі педагогикада өз орнын тапқан келесі философиялық білімдерді ажыратуға болады: экзистенциализм, прагматизм, неотомизм, неопозитизм, диалектикалық материализм ж.т.б.
Экзистенциализм немесе адамның тіршілік, болмыс толғаныстары философиясы. Бұл бағытты дәріптеуші кһрнекті өкілдер: Н.А.Бердяев, Л.И.Шестров (Ресей), М.Хайдеттер, Г.Ясперс (Германия), Ж.Сатр, А.Камю (Франция), Э.Брейзах, П.Тиллих (АҚШ) т.б. Экзистенциализмнің негізгі ұғымы - тіршілік - өз меніне шомған жекеленген адам болмысы. Экзистенциалистер түсінігінде шынайы дүниенің мәні оның субъектті сипатта болуына тәуелді. Олар тікелей объектив білімдер мен объектив шындықты мойындамайды. Сырттай дүние әр адамның ішкі мені тарапынан қалай қабылданса, солай танылуы тиіс.
Экзистенциалистер қазіргі қоғамның жеке адамды күйреуге соқтыратын, оның өзіндік ерекшелігін жойып, қауымнан аласталуына және т.б. себепші келеңсіздіктерін алға тартады. Мұндай қиыншылықтан құтылудың жолы олар әр адамның өзін-өзі кемелдендіру әрекетімен байланыстырады. Осыдан, мектептің мақсаты, экзистенциалистердің пікірінше, оқушыларды өзін-өзі қалыптастыруға үйретіп, өз менін жасауға қажет тәрбие, білім беру.
Шынайы білімдерге қарсы тұрумен аталған бағыт теоретиктері мектеп бағадрламалары мен оқулықтарына қарсылық білдіреді. Білім құндылығы мен қажеттілігі әр нақты тұлға үшін өзіндік маңызға ие болуынан мұғалімнің міндеті оқу, тәрбие материалын игеруде оқушыға толық еркіндік беріп, оның ынта-ықыласы мен қызығуларрына жол ашу. Заттар мен құбылыстар мәнін ұғыну оқушы еркінде. Ал ұғу процесі санаға негізделмей, бала сезімдері арманы мен сеніміне орай іске асырылады. Экзистенциализм жекелеп оқытудың философиялық негіздемесі ретінде танылып отыр.
Неотомизм - орта ғасырлық діни философ Фома Аквинскийден бастау алған әдіснамалық бағыт. Бұл ағымның ерекшелігі - сана объективтігін мойындайды. Бірақ мұның астарында сыр бар: сана неотомистер үшін діни догмаларды дәлелдеу мен шіркеудің адамдарға болған ықпалын күшейте түсу құралы ретінде ғана қажет.
Ғылыми білімдердің адамдар өмірінен жан-жақты, берік енуін мойындаудан, неотомистер ортағасырлық Ф.Аквинский идеяларын осы заман жағдайлары мен талаптарына сәйкестендіре қолдануға мәжбүр болып отыр. Алайда олар танымында дүние екі талай: заттасқан және рухани. Заттасқан болмыс - ең төмен деңгейлі, өлі мақсаты мен мәні жоқ дүние - оны зерттетін ғылым. Эмприкалық деректерді жинауға бағдарланған ғылым дүние мәнін ашуда қауқарсыз, себебі ол мән Алланың қолында. Сондықтан анайы шындық, неотомистердің пікірінше, жаартқан ақылымен ғана танылады, оның арқасында ғана пенде санасына қонады.
Адам - екі тарапты, қосарланып жүретін заттасқан және рухани дүниеден тұрады. Соңғысы жоғары құндылық ретінде танылып, тұлғаның адамгершілік сипатын көрсетеді. Бұл адамға мәңгі өмір берген Алла тартуы.
Неотомистер мектептің шектен тыс ақыл-ойға тәуелділігін (рационалдығын) сынап, оны баланың санаға дейін тума берілген астарын қалайтын табиғи мүмкіндіктерін (сүйіспеншілік бақыт, еркіндік пен өмір мәнінің негізі) жадтан шығарғандығымен айыптайды. Сондықтан барша оқу және тәрбие жүйесі баладығы Алладан дарыған санаға дейінгі ұмтылысты дамытуға бағытталуы қажет.
XIX-XXғ.ғ. тоғысында химия, биология және т.б. жаратылыстану ғылымдарының өрістей дамуымен философия сахнасында жаңа - позитивистік бағыт пайда болды. Бұл бағыт өкілдері табиғаттану пәндері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Педагогика және тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі пәнінен
ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ
Шымкент, 2022
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Махмутова К.И., Куатова Ж.Ж.
ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ ББ ТОПТАРЫНЫҢ СТУДЕНТТЕРІНЕ АРНАЛҒАН
Шымкент - 2022 ж.
Құрастырғандар: Махмутова К.И., Куатова Ж.Ж.
Дәрістер жинағы ББ топтарының Педагогика және тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі пәнінің оқу бағдарламасына сай құрастырылған және пәнді меңгеруге қажетті мағлұматтарды қамтиды.
Дәрістер жинағында Педагогика және тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі пәні бойынша студенттердің мамандық бойынша теориялық білімдерін қалыптастыруға негіз болатын материалдар беріледі.
1-дәріс. Педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері.
2- дәріс. Білім берудің мазмұнды түрлері: мақсатты аспект.
3- дәріс. Педагогика ғылымының әдіснамасы
4- дәріс. Дидактика - оқыту теориясы.
5- дәріс. Сабақ - оқытудың негізгі формасы.
6- дәріс. Оқытуды ұйымдастырудың формалары, әдістері және құралдары.
7- дәріс. Педагогикалық технологиялар және олардың түрлері.
8- дәріс. Жүйелік инновациялық педагогикалық технологиялар
9- дәріс. Дарынды балалармен жұмыс жасаудың педагогикалық технологиялары.
10- дәріс. Педагогикалық қарым-қатынас.
11- дәріс. Педагогикалық ой-пікірлердің даму тарихындағы тәрбие мақсаттары.
.
12- дәріс. Тәрбие процесінің қозғаушы күштері
13- дәріс. Патриотизмге және ұлтаралық қатынас мәдениетіне тәрбиелеу.
14- дәріс. Сынып ұжымының диагностикасы: сынып ұжымының қалыптасу деңгейі мен тұлғааралық карым-катынас жағдайын зерттеу.
15- дәріс. Педагогикалық үдерістің даму стратегиясын басқару.
1 дәріс.
1-дәріс. Педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері.
Лекцияның мақсаты:
Педагогика ғылымының негiзгi ұғымдарын меңгеру. Педагогиканың басты ерекшелiгiн, мiндеттерiн ашып көрсету, әдіснамалық негiзiн анықтау арқылы, педагогиканың басқа ғылымдармен байланысын айқындау.
Лекцияның мiндеттерi:
а) педагогика және оның категориялық аппараты туралы түсінік беру;
ә) педагогикалық пәндердiң мазмұнын ашып көрсету;
б) педагогиканын басқа ғылымдармен байланысын көрсету;
в) педагогиканың және педагогикалық пәндердiң әдiстемесiнiң мәнiн ашып көрсету.
Лекцияның жоспары:
Педагогика пәнi және оның мiндеттерi мен негiзгi ұғымдары.
Педагогиканың әдіснамалық негiзi және оның ғылыми педагогикалық зерттеу әдiстерi.
Педагогика ғылымының салалары және оның басқа ғылымдармен байланысы.
Негiзгi ұғымдар: Педагогика, жеке адамның дамуы, тәрбиелеу, бiлiм алу, оқыту, педагогикадағы пәнаралық байланыс, педагогиканың методологиялық негiздерi, ғылыми педагогикалық зерттеу әдiстерi.
Пәнаралық байланыс: Тарих, этнопедагогика, жалпы психология т.б.
Лекцияда пайдаланылатын көрнекi құралдар: Педагогика ғылымының салалары және оның басқа ғылымдармен байланысын көрсететiн кесте.
1. Педагогика пәні және оның мiндеттерi
Педагогика ғылымының алдында тұрған мiндеттердiң күрделiлiгi бiздiң қоғамымыздың барлық саласында жүрiп жатқан қайта құру процесiнен туындайды.
Қоғамның экономика мен саяси жүйесiндегi жаңаша ойлау, халықтың рухани байлығын жандандыру, адам факторын жетiлдiру мәселелерi үздiксiз бiлiм берудiң бiрыңғай жүйесiнiң ғылыми негiзiн анықтаумен байланысты шешiледi.
Педагогика ғылымы алдындағы басты мiндеттердiң бiрi үздiксiз бiлiм берудiң бiрыңғай жүйесiн жасау.
Педагогика ғылымындағы негiзгi бағыттар білім беру жүйесiн, оқу-тәрбие процесiн интеграциялау, гуманитарландыру, интеллектуалдандыру, индивидуализациялау және демократиялан - дырудың ғылыми теориялық принциптерiн ашу.
Қоғам өмiрiндегi тәрбиенiң рөлi мен жеке адамның қалыптасуы туралы, теориялық мәселелердi айқындау педагогиканың негiзгi мiндеттерiнiң бiрi.
Бiлiм беру мазмұнының ғылыми негiздерiн жасау, жалпы политехникалық және кәсiптiк бiлiм берудiң арасындағы қатынасты анықтау, оқу тәрбие процесiн оптималдандырудың тиiмдi әдiстерiн ашу, ғылыми практикалық мәнiн көрсету.
5. Сондай-ақ, маңызды мiндеттердiң қатарына қоғамдағы мұғалiмнiң әлеуметтiк орнын және оқу-тәрбие процессiндегi ұстаздың рөлi мен маңызын көрсету және елiмiздегi үздiксiз педагогикалық бiлiм берудiң мазмұнын жасау, өздiгiнен бiлiм алудың ғылыми практикалық негiзiн айқындау жатады.
6. Халық педагогикасының педагогика ғылымындағы орнын айқындау, рөлiн көрсету және оның педагогикалық процесте жүзеге асырылу жолдарын айқындау.
1. "Педагогика" терминi гректiң екi сөзiнен: "пайс" - бала және "егейн" - баланы басқару, тәрбиелеу, бағу ұғымдарынан шыққан.
Адам бүкiл өзiнiң өмiрi бойында тәрбиеленедi және қайта тәрбиеленедi.
Педагогика оқулығында, зерттеу еңбектерiнде, анықтамалықтар мен энциклопедиялық сөздiктерiнде педагогика ғылымына берiлген әр түрлi анықтамаларды кездестiремiз. Ең көп кездесетiнi: педагогика тәрбие туралы ғылым; педагогика жас ұрпақтар туралы ғылым; педагогика адам тәрбиесi туралы ғылым деген анықтамалар.
Ал педагогика пәнiне берiлген анықтамалар да әр түрлi. Педагогика пәнi - адамды адам тәрбиелеу, педагогика пәнi - тәрбиелiк iс-әрекет, педагогика пәнi арнайы ұйымдастырылған әлеуметтiк сала.
Ең негiзгiсi педагогика тәрбие туралы ғылым.
Әрбiр ғылымның өзiне тән зерттейтiн саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философияда "болмыс", "материя", "қозғалыс", саяси экономияда - "қоғамның өндiргiш күштерi мен өндiрiстiк қатынастары", ал педагогикада - "тәрбие", "бiлiм беру", "оқыту", ұғымдары жатады.
Педагогикалық ұғымдардың бiрi - т ә р б и е.
Тәрбие дегенiмiз - адамдарды қоғамдық өмiрге және өнiмдi еңбекке дайындау мақсатын көздеп, жаңа ұрпаққа қоғамдық-тарихи тәжiрибенi беру процесi болып табылады.
Барлық тәрбие салалары: жанұя, мектепке дейiнгi мекеме, оқу-тәрбие орындары, еңбек ұжымы, информация құралдары, баспа орындары.
Тәрбие - белгiлi жоғары мақсатқа бағытталған процесс: а) жас ұрпақтың рухани дене күштерiн дамыту; ә) ғылыми-материалистiк дүниетануды қалыптастыру; б) қоғам өмiрiне, қоғамдық өндiрiстiң белгiлi саласына қатысуға дайындығы болу мiндетiн қамтиды.
Тәрбие - аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық тарихи тәжiрибенi беру процесi.
Бiлiм беру - бұл ғылымдар жұйесiнен бiлiм алу және танымдық, iскерлiк пен дағдыны қалыптастыру, оның негiзiнде жеке бастың көз қарасын, адамгершiлiк тағы басқа қасиеттердi қалыптастыру, адамның шығармашылық күшi мен қабiлетiн дамыту.
Оқыту - бұл оқушы мен мұғалiмнiң мақсатты түрде өзара әрекет жасау процесi. Бұл процестiң барысынды бiлiм беру, тәрбие беру және адамның дамуы, оның бiлiм алуы жүзеге асырылады.
Бiлiм беру - оқыту мен тәрбие жұмысын бiрiктiретiн және жеке бастың дамуына ықпал жасайтын процесс.
Педагогиканың анықтамасының құрамына: "тәрбие", "бiлiм беру", "оқыту" ұғымдарымен қатар "өздiгiнен бiлiм алу" ұғымын да аламыз.
¤здiгiнен бiлiм алу - бұл адамның мақсатқа бағытталған арнайы мiндет көздеген жұмысы, өздiгiнен бiлiм алу адамның өзi қызығатын мәселеге байланысты iзденiп, қажеттi бiлiмдi меңгеруi, сонымен қатар, арнайы радио, телехабарды тыңдау арқылы бiлiмiн жетiлдiру болып табылады.
Сонымен бiрге адамның "жетiлуi", "дамуы", "өзiн-өзi тәрбиелеу" ұғымдарымен бүгiнгi педагогика өзiнiң зерттейтiн проблемаларының шеңберiн толықтырады.
Жеке адамның дамуы - бұл iшкi және сыртқы, басқарылатын, басқарылмайтын факторлардың ықпалымен жеке адамның қалыптасып жетiлу процесi. Жеке адамның дамуына, жетiлуiне мақсатты түрде жүргiзiлетiн тәрбие мен оқыту шешушi роль атқарады.
Жеке адамның қалыптасуында өзiн-өзi тәрбиелеудiң маңызы зор. ¤зiн-өзi тәрбиелеу - адамның сапалы түрде белгiлi бiр мақсат көздеп өзiнiң бойына қалыптастыратын қасиет, мiнез-құлық дағдысына бағытталған жұмыс.
Педагогикада бұл негiзгi ұғымдардан басқа көптеген түсiнiктер мен тұжырымдар бар. Мәселен, бiлiм, iсркелiк, дағды, әдiс, тәсiл, құралдар, жұмыс формалары, қағида т.б.
Тәрбие педагогикалық кең мағынада - бұл мақсат көзделiнген процесс, қоғамның арнайы бөлiнген адамдары - мұғалiм, педагог, тәрбиешiлердiң басқаруы мен жүргiзiлетiн процесс. Олар арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырады. Жеке адамның қалыптасуына ықпал жасайтын кешендi факторларды пайдалана отырып ерекше әдiс-тәсiлдердi қолданады.
"Тәрбие" терминi тар мағынада жеке тәрбиелiк мiндеттi шешуге, жеке адамның белгiлi бiр қасиетiн қалыптастыруға, мәселен адам тiршiлiгiн немесе эстетикалық талғамын тәрбиелеуге бағытталған жұмыс.
Кең мағынада деген ұғымда бүкiл сыртқы әсерлердiң адамды қоршап тұрған, табиғи және әлеуметтiк ортаның - қоршаудың сонымен бiрге тәрбиешiлердiң арнайы бағытталған iс-әрекеттерiнiң ықпалымен адамды қалыптастыруды айтамыз.
Тәрбие қоғамдық құбылыс. Тәрбие - адамды қоғам өмiрiне сай қоғамдық еңбекке дайындауды әлеуметтiк қажеттiлiктен туған объективтi процесс. Сондықтан да тәрбие ежелгi заманнан бастап қоғамдық еңбек сипатында болып келедi. Қоғамның дамуы, қоғамдық қатынастардың өзгеруi тәрбиеге өз әсерiн тигiзiп отырады.
Педагогика ғылымы ұзақ тарихи даму жолынан өттi. Алғашқы педагогикалық ой-пiкiрлер ертедегi шығыс елдерiнiң (Египет, Вавилония, ‡ндi, Қытай) философиялық жүйесiнде дамыды, Кейiн бiртiндеп өз алдына жеке ғылым болып дами бастады.
Ежелгi дүние философиясы ертедегi шығыс елдерiнiң қорытып жинақтаған бiлiм мұрасын iлгерi дамытқан едi. Саясат, тәрбие, мемлекет, жеке адам тәрбиесiнiң мақсаттары мен мазмұны және ерекшелiгi сияқты педагогикалық проблемаларды қарастырады. (Сократ, Платон, Аристотель, Демокрит). Феодалдық қоғам тұсында (орта ғасырда) тәрбиеге деген көзқарас мүлдем өзгердi. Ерте дүние педагогтары ұсынған адамның рухани және дене күштерiнiң қатар дамуы көзқарастарының орнына "о дұниелiк өмiрге дайындауды ұсынған пiкiрлер қалыптасты. (Монастрлық, мұсылман мектебi).
ХV-ХVI ғасыр педагогикасы орта ғасыр педагогикасы саналады. Адамның жеке басының тәрбиесi, оның дамуы ойшылдарды толғандырды, сондықтан бұл кездегi мәдениет пен педагогикалық бағыт "гуманизм" деп аталады. (Ф. Ром, Т. Мор). Гуманистер жаңа дәуiр үшiн жаңа адам қажет дедi.
Феодализмнен капитализмге өту дәуiрiнде дiн шырмауындағы ғалымдар дамып жеке бөлiнiп шыға бастады. Чех халқының ұлы педагогы Я.А. Коменский, швейцарияның педагог демократы И. Песталоцци т.б. олар ХVI ғасырдағы прогрессивтік позицияларды ұстады. Я.А. Коменский (1592-1670), Д. Локк (1632-1704), Д. Дидро (1713-1784), Ж. Руссо (1712-1778), И. Песталоцци (1746-1827)
Россияда революцияшыл-демократиялық ойдың негiзiн салушылар А.Н. Радищев, В.Г. Белинский, А.Н. Герцен, XIX ғасырдың 60-ы жылдарында Н.Г. Чернышевский, Н.А. Добролюбов, XIX ғасырдың екiншi жартысында демократиялық тәрбиенiң идеяларын ұсынушылар Н.И.Пирогов, К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой т.б. болды.
Н.К. Крупская (1869-1939) советтiк педагогика ғылымын дамытуда зор үлес қосқан марксист-педагог.
Н.К. Крупская айырықша көңiл бөлген мәселелерiнiң бiрi - оқыту теориясы. Сонымен бiрге, оқушылардың өзiн-өзi басқарудағы мақсаты мен мiндеттерiн белгiледi.
Көрнектi педагог А.С. Макаренко (1888-1939) советтiк педагогика ғылымына үлкен үлес қосты. Жоспарлы қайта тәрбиелеудегi өзiнiң бай тәжiрибесiне сүйенiп, оқу-тәрбие жұмысын жүргiзудiң жүйелi теориясы мен методикасын құрды.
Көрнектi педагог В.А. Сухомлинский (1918-1970) педагогика ғылымының дамуына зор үлес қосты. В.А. Сухомлинский өзiнiң педагогикалық жүйесiнде әрбiр оқушының жеке басының жан-жақты дамуының, дара ерекшелiктерiнiң, қабiлетiнiң, бейiмдiлiгiнiң, қызығушылыгының тағы басқа қабiлеттерiнiң жетiлуiне бағытталған оқу тәрбие процесiн ұйымдастырады. Сонымен, педагогика тарихында жинақталған мол қазынасын құрудың негiзiнде қоғамды демократияландыру, гуманитарландырудың бағыттарымен туындайтын принциптерiмен ұштастыру бүгiнгi күнде педагогика ғылымының күрделi мiндеттерi болып саналады.
2. Педагогиканың әдiснамалық негiзi және ғылыми
педагогикалық зерттеу әдiстерi
Әдіснама грек тілінен аударғанда методос әдіс туралы ілім деген мағынаны білдіреді. Яғни, бір нәрсені тану туралы әдіс. Мұнда әдіснама - зерттеу процесі туралы ғылым ретінде түсіндіріледі. Ғылыми әдіснаманың негізін бірінші болып Гегель салды. Таным әдісі табиғат пен қоғамның объективті заңдарын көрсеткенде ғана ғылыми бола алады.
Педагогика нағыз ғылыми көзқарас болып есептелiнетiн және объективтi дүние танудың, бiлудiң және ғылыми бiлiмнiң дамуының бiрден бiр әдiсi болып саналатын философия негiзiнде дамиды. Мысалы, диалектикалық материализм табиғаттың, қоғамның және адам баласы ойлауы дамуының заңдылықтарын зерттейдi. Диалектикалық материализм қағидаларын басшылыққа ала отырып, педагогикалық оқиғаларды жалпылама "көшiре" салмай, ол тәрбиенiң заңдылықтарын ашады, тәрбиедегi себептi, нәтижелi байланыстарды анықтайды, тәрбиенiң болашағын көрсетедi, қоғам өмiрiнде басқа да оқиғалармен органикалық байланыста қарастырады.
Педагогиканың әдіснамалық мәні әртүрлі түсіндіріледі: әдіс туралы ғылым, философиялық қағидаларды тікелей ғылыми зерттеулерде қолдану ретінде; арнаулы зерттеу әдістерін жасауға арналған ғылыми пән ретінде. Қазіргі педагогика методологиясының пәні болып педагогикалық құбылыстармен оның нәтижесі-педагогикалық білімдер жүйесін (Ф.Ф.Королев) зерттеу процесі екендігі анықталған.
Педагогикада жеткілікті дәрежеде оның әдіснамалық қызметін атқаратын әдіснамалық және жалпы теориялық білімдер шекарасы айқындалуда. Әдіснамалық білімдер жүйесіне: педагогика пәні (біртұтас педагогикалық процесс), категориялары, педагогиканың ғылыми білімдер жүйесіндегі рөлі, басқа ғылымдармен байланысы, пед. ғылымының жүйесі т.б
Ғылыми педагогикалық зерттеу әдiстері арқылы тәрбие процесiнiң мақсаты, ерекшелiктерi негiзi сатылары, басқа құбылыстармен өзара байланысы қарастырылады, олардың заңдылықтары анықталады.
Педагогиканың методологиялық негiзi диалектикалық және тарихи материализм болғандықтан, диалектикалық әдiс педагогикалық құбылыстарды орын мен уақыттың нақты жағдайларында, қоғамдық өмiрдiң басқа құбылыстармен байланыста және өзара әрекетестiкте алып қарастыруды талап етедi.
Педагогика үнемi дамып отыратын ғылым. Халық ағарту жүйесi тәрбие мен бiлiм берудiң барлық салаларын ғылыми болжам жасау мақсатында және негiзгi проблемаларды ғылыми-теориялық, практикалық жағынаң терең талдау үшiн педагогика ғылымында мынандай зерттеу әдiстерiнiң жүйесi қолданылады:
1. Педагогикалық байқау. Бұл педагогикалық зерттеулерде қолданылып жүрген ең көп тараған әдiс. Байқау, ең алдымен, тәжiрибе деректерiн жинау мақсатын көздейдi, байқалатын объектiлердi бөлiп алып, әдетте фактiлер мен белгiлердi тiркеп отыратын күнi бұрын жасалған жоспар бойынша жүргiзiледi.
2. Әңгiмелесу әдiсi. Педагогикалық зерттеу әдiсi ретiнде өз алдына тәрбие қолданылады және байқау әдiсi мен толықтырылып отырады, әңгiме әдiсi бұрын белгiленген жоспар бойынша анықталуға тиiстi зерттеу мақсаттарына сай жүргiзiледi. Әңгiмелердiң барысы, мазмұны толық баяндалады, пропорционалды, қорытындысы жасалады.
3. Интервью алу әдiсi. Бұл әдiс педагогикалық әңгiмелесу әдiсiнiң бiр тұрi. Айырмашылығы интервью алған кезде алдын ала белгiленген сұрақтар бойынша әңгiмелесушiсiнiң жауаптары жазып алынады.
4. Сұрақ-сауал әдiсiн қолдануда зерттелiп отырған проблемаға байланысты көпшiлiк пiкiрiн бiлу және осы ұжымдағы әр түрлi әрекеттердiң көңiл-күйлердiң т.б. мәселелердiң объективтi деректерi, субъективтi салыстыру арқылы анықталады.
5. Мектеп құжаттарын зерттеу әдiсi. Бұл әдiс оқушының жеке iс қағаздарын, медициналық карталарын, сынып журналдарын, оқушы күнделiктерiн, жиналыстар мен мәжiлiстердiң хаттамаларын оқып үйрену, талдау жинақтау мақсатында қолданылады.
6. Педагогикалық экспермент әдiсi. Зерттеу әдiсiнiң педагогикалық тиiмдiлiгiн анықтай түсу мақсатына сай жұмыстың қандай да болсын әдiстерi мен жолдарын зерттеу үшiн арнаулы ұйымдастырлатын әдiс. Педагогикалық эксперименттiң мынадай түрлерi бар: табиғи эксперимент, лабораториялық эксперимент, iздеу мақсатын көздейтiн эксперимент.
7. Педагогикалық процестердi модельдеу. Модельдеу педагогикада кибернетикалық идеялар мен әдiстердi пайдаланумен байланысты, олар негiзiнен алғанда қарапайым деңгейде, яғни, озат тәжiрибенi қорытуға, қарапайым материалды жинап сипаттауға және оны алғаш рет өңдеп, жүйеге келтiруге педагогикалық зерттеу дәрежесiн көтеруге көмектеседi.
8. Зерттеулердiң нәтижесiн тәжiрибеге енгiзу жолдары педагогикалық зерттеулердiң ең басты қорытындысы болып есептеледi. Зерттеулердiң нәтижесiн тәжiрибеге енгiзу-бұл тұтас комплекетi шаралар жиынтығы. ‡здiксiз, бiрiздi мақсатты түрде жүргiзiлетiн зерттеу жұмысының нәтижесiнде айқындалған заңдылықтар, педагогикалық басылымдар, арнайы ғылыми баяндамалар арқылы әдiстемелiк құралдар, оқулықтар жасау арқылы, арнайы әдiстемелiк нұсқаулар және ұсыныстар арқылы мектептiн озат тәжiрибесiмен дәлелденiп, тиiмдiлiгi жан-жақты айқындалған зерттеулердiң кепiлi болуы керек.
Ғылыми педагогикалық зерттеу әдiстерiн бiлу әрбiр шығармашылықпен жұмыс iстейтiн мұғалiмге қажет. Педагогикалык жаңалықтарды, озат тәжiрибенi, ғылыми теориялық концепцияларды зерттеу, эксперименттiк жұмыстар арқылы байқаудан өткiзiп, тексерiп, оның нәтижелерiн шығару тиiмдiлiгiн керсету, педагогикалық ынтымақтастық идеясын жүзеге асыру-қазiргi мектептiң, педагогика ғылымының, әрiбiр мұғалiмнiң борышы.
3. Педагогика ғылымының салалары және оның басқа ғылымдармен байланысы
Қоғамның қазiргi даму кезеңiнде ғылыми зерттеулердiң көлемi ғылым бiлiм салаларының қарқынмен өсуiне ғылымдардың өз алдына жеке даралану және мамандықтарға байланысты жүктелу тенденциясы айқын көрiнiп отыр. Жалпы ғылымдағы бұл жағдай соңғы кезде педагогика ғылымдыққа да ерекше бiлiнiп келедi.
Педагогика ғылымы көптеген жеке салаларға бөлiнедi. Мәселен, мектепке дейiнгі педагогика, ересектер педагогикасы, кәсiптiк-техникалық бiлiм беру педагогикасы, өзiнiң арнайы зерттейтiн, қарастыратын, шешетiн әр түрлi педагогикалық проблемалары күн тәртiбiнде айқын қойыла бостандықтан дербес педагогика ғылымының саласы болып бөлiнедi.
Педагогика өзiнiң нақты проблемаларын шешу үшiн бiрнеше қоғамдық-әлеуметтiк ғылымдар және арнайы ғылымдар салаларымен байланысты.
Қоғамның аса маңызды функцияларының бiрi саналатын тәрбие туралы ғылым-педагогика ең алдымен педагогиканың методологиялық негізі болып саналатьш философия ғылымымен байланысты.
Философия табиғат пен қоғам дамуының жалпы заңдылықтарын зерттейдi.
Педагогика ғылымы педагогикалық құбылыстарға тарихи тұрғыдан қарап олардың қоғамдық мәнiн ашу, осы заманғы педагогикалық теорияларды дамыту үшiн озат прогрестiк педагогикалық идеяларды зерттеу және халықтар арасында ұлтаралық қатынас мәдениетiн орнату мақсатында педагогика тарих саласымен байланыста болады.
Оқыту мен тәрбиелеудiң объектiсi - адам болып есептеледi. Сондықтан да, қалай оқыту керектiгi және оқушыларды қалай тәрбиелеуге болатындығы туралы мәселелердi шешкенде педагогика адамның дене күшi және психологиялық дамуының табиғаты мен заңдылықтарын зерттейтiн ғылымдармен - физиология, психология қалтықсыз бiрiгiп отырады. Себебi қоғамдық сана сферасына жататын құбылыстар жиынтығы, яғни сезiм, көңiл-күй, талғам, пiкiр, баға беру, наным, әдет-ғұрыптар, салттар, мiнез-құлық сипаттары және түрлi әлеуметтiк жағдайларда тұрған адамдар тобының психологиялық қалыптасу ерекшелiктерi болып табылады.
Соңғы уақытта педагогиканың халықтық педагогикамен де байланысы зор болып отыр. Мысалы, халық ауыз әдебиетi мұраларын және салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, этнографиямен және халықтардың ғасырлар бойы жинақталған педагогикалық ойлары мен көзқарастары, тәжiрибесi көрсетiлген этнопедагогика ғылымымен тығыз байланысты.
№1- кесте.
Педагогика ғылымының салалары және оның
басқа ғылымдармен байланысы
Педагогика ғылымы
Педагогика ғылымы
Философия ғылымы-педагогиканың методологиялық негiзi
Философия ғылымы-педагогиканың методологиялық негiзi
Педагогика ғылымыны" салалары
Педагогика ғылымыны" салалары
Педагогиканың" басқа ғылымдармен байланысы
Педагогиканың" басқа ғылымдармен байланысы
Педагогика тарихы
Психология және оның салалары
Арнайы педагогика
Социология
Мектепке дейiнгi
педагогика
Экономика оның iшiнде халыққа бiлiм беру экономикасы
Мектеп педагогикасы
Биология, анатомия, физиология, гигиена
Жоғары мектеп педагогикасы
Этика, эстетика
Ересектер педагогикасы
Халық педагогикасы, этнография, фольклор
Кәсiптiк-техникалық бiлiм беру педагогикасы
әскери педагогика
үздiксiз бiлiм беру педагогикасы
Дефектология
Бақылау сұрақтары:
Педагогка қандай мәселелердi қарастырады?
"Педагогика", "Педагогика пәнi", "Тәрбие", "Бiлiм беру"; "Оқыту" ұғымдарына берiлген анықтамаларға талдау жасаңыз.
Педагогика ғылымының тарихи даму жолын көрсетiңiз?
Педагогка ғылымының жеке салаларының шығуы және даму зандылықтарын дәлелдеңiз.
Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысын көрсетіңіз
Педагогиканың ғылыми зерттеу әдiстерi және олардың мұғалiм үшiн қажеттiлiгi.
Педагогика курсының басты мiндетi не және ол болашақта мұғалiмдерге қандай практикалық көмек көрсете алады?
Студенттің өз бетiмен жұмыс iстеуіне арналған тапсырмалар
Жоғары оқу орнына арналған философия, психология, педагогика оқу құралдарындағы "тәрбие" туралы ұғымды түсiндiрудiң кестесiн (таблицасын) құрастырыңыз.
"Адамзат педагогикалық ойларының дамуы" атты кестесiн дайындаңыз (есiмдер, күндер, жылдар, негiзгi жұмыстар, ұсынылған идеялар).
Педагогика категорияларының өзара байланысын көрсететiн үлгiсiн жасаңыз.
Оқу кейсі.
Проблемалық ситуация
Ересектерге әрдайым жастарға баға беру тән, олар бүгінгі жас ұрпақты өз заманындағы жастармен салыстырып отырады. Төменде сондай көзқарастардан бірнешеуі келтірілген:
"Біздің қазіргі жастар байлыққа өте құмар, бұл жаман тәрбиені көрсетеді, олар басшыларды кемсітеді және де қарттарды мүлдем сыйламайды. Біздің қазіргі балаларымыз тәртіпсіз болып кетті, олар бөлмеге үлкен, жасы келген адам кірсе, мүлдем орнынан тұрмайды, ата-аналарына сөз қайтарады. Жай сөзбен айтқанда, олар өте нашар".
Мен, біздің еліміздің болашағына деген үміттен күдерімді үздім, себе, егер де бүгінгі жастар ертеңгі билікті өз қолына алатын болса, бұл жастар ешбір шыдамсыз, ұстамсыз, тіпті елестетуге қорқынышты.
"Біздің әлем қауіпті кезеңге жетті. Балалар енді өз ата-аналарын мүлдем тыңдамайды. Байқауымызша, ақырғы заман алыста емес..."
"Бұл жастар жанның түбіне жетті. Жас адамдар қатыгез және тәрбиесіз. Ешқашан олар бұрынғы жастарға ұқсамайды. Бүгінгі жас ұрпақ ешқашан біздің мәдениетімізді сақтай алмайды".
Бұл ой-пікірлер қай замандарда айтылған деп ойлайсыз?
Бірінші көзқарас Сократқа арналады (б.з.д. 470-399жж), екіншісі Геосидқа (б.з.д720 ж)
Алайда олар да мұндай салт-дәстүрлердің жалғастырушысы емес: ‡шінші пікір б.з.д. 2000 жылдарда өмір сүрген египеттік абыз. Соңғы төртінші кінәләуші қираған Вавилон қалдықтарының арасынан табылған пайғамбарлық қыш құмыра. Құмыраның жасы 3000 жылдан асады.
Осылайша, ғасырлармен мыңжылдықтар өте берді, ал жастар болса, "күннен-күнге нашарлай берді".
Түсінікіз қалатын жайт, қалайша, қандай себептермен өркениет сақталып қалды, сонымен қатар осындай мол дәрежеге жетті, мәселе неде?
(Мудрик А.В. "О воспитании старшеклассников" М.: Просвещение, 1981.7-8 б.б.)
Сұрақтар:
* "Тәрбие (барлығына ортақ (жалпы) және мәңгілік категория)" деген сөйлемнің мағынасын түсіндіріңіз.
* Аға ұрпақтың жас ұрпаққа деген қауіпті қатынасын, сіз немен түсіндіресіз?
* Автордың қойған сұрағына сіз қалай жауап беретін едіңіз?
Пайдаланылатын әдебиеттер
1. Педагогика Таубаева Ш.Т., Иманбаева С.Т., Берикханова А.Е. Оқулық. - Алматы: ОНОН.2017, - 340 бет.
2. Тәрбие теориясы мен әдістемесі: оқулық А. Дүйсенбаев.- Астана: Фолиант, 2015.- 320 б.- (Жоғары білім).
3. Оқыту теориясы: Білім беру көкжиегі.2019, Дэйл Х. Шунк
4. Харламов И.Ф. Педагогика. М., 2000 г.
.
2 дәріс.
Білім берудің мазмұнды түрлері: мақсатты аспект
Лекция жоспары:
1.Білім берудің мазмұнды түрлері: мақсатты аспект
2.Инклюзивті, үздіксіз, қосымша білім беру
3.Педагогиканың аксиологиялық негіздері
1. Білімнің мазмұны туралы ұғым. Білімнің мазмұны дидактиканың негізгі ұғымдарының бірі. Ол әрбір мектеп реформасының негізіне жатады, ал реформалар тек қана жергілікті факторлардың ықпалымен ғана емес, сонымен қатар халықаралық ықпалмен жүреді.Білім мазмұны балаларға "Нені оқыту керек?" - деген сұраққа жауап береді. Бала тағдыры көбіне оның білімінің саны мен сапасына байланысты. Білім беру мазмұнының теориялық мәселелерін және оны іріктеу жолдарын В.В.Краевский, И.Я.Лернер, В.С.Леднев, М.Н. Скаткин, т.б. зерттеді.
И.Я.Лернердің анықтамасы бойынша "білімнің мазмұны дегеніміз - оқушыға берілетін білім, іскерлік және дағды жүйесі, шығармашылық іс-әрекет, әмоциялық қарым-қатынас тәжірибесі".Ең бастысы, білімнің мазмұны жеке тұлғаны жан-жақты үйлесімді дамыту керек.Білім құрылымы төрт бөліктен тұрады. Білім жалпы білімнің мазмұнындағы негізгі элемент, болмысты тану, табиғат, қоғам және ой заңдарын ашу нәтижесі, әлеуметтік-тарихи тәжірибе процесінде адамдардың жинаған тәжірибесі.Білім мазмұнының түрлері::: күнделікті болмыс туралы негізгі ұғымдар, терминдер және ғылыми білімдер;
:: көзқарастарды дәлелдеуге керекті күнделікті өмірден және ғылымнан алынған фактілер;:: болмыстың әртүрлі объектілері және құбылыстары арасындағы байланыстарды көрсететін ғылымның негізгі заңдары;:: белгілі бір объектілер, олардың арасындағы байланыс туралы ғылыми білімдер;:: ғылыми іс-әрекет тәсілдері, таным әрекеті және ғылыми білімді алу тарихы туралы білімдер;:: әртүрлі өмір құбылыстарын бағалау нормалары туралы білімдер.
Сонымен ғылыми білім - болмысты іс жүзінде тану нәтижесі, болмысты дұрыс түсіну құралы. Білім, дүние дамуымен бірге өзгеріп және жетілдіріліп, дүниетінымдық және тәрбиелік идеялар бір ұрпақтан екіншіге негізінен ұйымдастырылған, нақты мақсаты бар оқыту арқылы беріледі.Білім - өлеуметтік тәжірибенің бірінші элементі болса, оның екінші элементі - әлеуметтік тәжірибедегі іс-әрекет тәсілдерін оқушыға үйрету, білімді қолдануға дағдыландыру, дәлірек айтсақ адамзат жасаған іскерлік пен дағдыларды меңгерту. Сыртқы (практикалық) және ішкі (ақыл-ой) дағдылары мен іскерліктеріне барлық пәндер үйретіп, оқушы жоспар құруға, мөндіні бөлуге, салыстыруға, қорытынды жасауға машықтанады. Кейбір оқу пәндерінің өздерінің қалыптастыратын іскерліктері мен дағдылары бар. Мысалы, физикадан немесе математикадан есептер шығару, химиядан тәжірибе өткізу, т.б.Ақыл-ой іскерліктері мен оқу іскерліктеріне конспектілеу, аннотация жазу, оқулықпен, сөздікпен жұмыстар жатады.Сонымен білім мазмұнының тәжірибелік бөлігінде нақты іс-әрекет жасауға мүмкіндік беретін, жастардың мәдениетті сақтау қабілетін жетілдіретін көркемөнер, еңбек, қарым-қатынас, іс-әрекеті түрлері бар.Танымдық (оқу және оқудан тыс) іс-әрекет оқушының ой-өрісін кеңейтіп, дүниені танудық маңызды құралдарының бірі білім алуға, өздігінен білім алуға ынталандырып, ақыл-ойдың дамуына, ғылыми білімдерді жүйелі меңгеруге көмектеседі. Еңбек іс-әрекеті материалдық заттар жасауға, оларды сақтауға, көбейтуге бағытталған. Түрлері: өзіне-өзі қызмет көрсету, қоғамдық пайдалы және өнімді еңбек.Көркемөнер іс-әрекеті эстетикалық дүниетанымды дамытып, әдемілікке сұранысты туғызып, әдемі ойлауға үйретіп, нәзік сезімге бөлейді.Қоғамдық іс-әрекет оқушының әлеуметпен байланыс орнатуына көмектесіп, азаматтың бет-бейнесін қалыптастырады. Қарым-қатынастық іс-әрекетке бос уақытты ұйымдастыру арқылы үйретіледі.Іс-әрекетке үйрену үшін оқушы үлгілерге қарап жұмыс істеп, жаттығулар орындайды. Білімнің үшінші элементі - шығармашылық жұмыс тәжірибесі "дайын" білімдерді хабарлау, жаттығулар орындау, үлгіге қарап жұмыс істеумен шектелмейді. Шығармашылық жұмысқа оқушыны іздендіретін, оқулықтағы мәселелік әдіспен баяндалған шығармашылық есептер, тапсырмалар үйретеді.
2.Инклюзивті, үздіксіз, қосымша білім беру
Қaзaқстaндa ерекше білім қaжеттіліктері бaр бaлaлaрды әлеуметтік және медицинaлық-педaгогикaлық түзете қолдaудың зaмaнaуи жaғдaйы мен бетaлысы әлемдік тәжірибеде қaбылдaнғaн тaлaп ережелері шеңберінде жүргізіледі. Әйтсе де, инклюзивті білім берудің қaлыптaсқaн қaзaқстaндық моделі бaр. Ол бaрлық сaнaттaғы бaлaлaрды мектепке дейінгі тәрбие және ортa біліммен қaмтaмaсыз ету үшін aрнaйы жaғдaйлaрдың жaсaлуымен сипaттaлaды. Инклюзивті білім беру үрдісі дене дaмуындa мәселелері бaр, яғни физикaлық мүмкіндігі шектеулі, мүгедек бaлaлaр; әлеуметтік ортaғa бейімделу қиындықтaры бaр девиaнтты мінез-құлықты бaлaлaр немесетұрмыстық-экономикaлық және әлеуметтік-психологиялық мәселелері бaр отбaсы бaлaлaры; мигрaнт, орaлмaнжәне босқын отбaсылaрының бaлaлaры; дaрынды бaлaлaр, сондaй-aқ мектептері жоқ елді мекендерде тұрaтын бaлaлaрдың сaпaлы білім aлуғa тең қолжетімдігін қaрaстырaды. Қaзaқстaн Республикaсындa инклюзивті білім беру жүйесін дaмыту бойыншa 2015 - 2020 жылдaрғa aрнaлғaн іс-шaрaлaр кешені бекітілген. Осы жоспaр негізінде 2020 жылғa қaрaй жaлпы білім беретін мектептердің 70 пaйызынa инклюзивті білім беру үшін жaғдaйлaр жaсaу; мүгедек бaлaлaрдың 20 пaйызынa кедергісіз қолжетімдікті қaмтaмaсыз ету; мүмкіндігі шектеулі бaлaлaрдың тең жaрымын инклюзивті білім берумен қaмту көзделген.
Инклюзияны іске aсырудa қaзaқстaндық білім беру жүйесіндегі күрделі мәселелердің қaтaрындa ерекше білім қaжеттігі бaр бaлaлaр кaтегориясының бaрa бaрa толығуын aтaуғa болaды. Алғaшқы кезеңде мүмкіндігі шектеулі бaлaлaрды ғaнa қaмтығaн инклюзивті білім беру мaзмұны қaзіргі тaңдa келесі кaтегориялaрмен толықтырылғaн: девиaнтты мінез-құлықты бaлaлaр; жетім бaлaлaр; босқын бaлaлaр; мектептері жоқ елді мекендердің бaлaлaры және дaрынды бaлaлaр. Егер, мүмкіндігі шектеулі бaлaлaр кaтегориясындaғы 5 нысaн (көруі, естуі, сөйлеуі, тірек-қимыл жүйесі, психикaлық дaмуы бойыншa) ұзaқ мерзімді инклюзиямен қaмтылaтын болсa, әлеуметтік ортaғa бейімделу қиындықтaры бaр бaлaлaр (мигрaнт, орaлмaн отбaсы бaлaлaры) белгілі бір мерзімнен кейін инклюзия есебінен шығaрылaды.
Үздіксіз білім туралы ұғым өткен ғасырда-ақ атақты француз, поляк, ағылшын, орыс педагогтарының еңбектерінде айтылған болатын. А.Л. Смиттің айтуынша, ...ағарту ісін тек таңдаулыларға ғана арналған институт деп және тек адамның толысу кезеңіндегі қысқа уақытқа қатысты жұмыс деп санамай, білім алуды барлық жандарға арналған іс деп және ол өмір бойы атқарылатын шаруа деп қарастыру қажет. Тұлға бойында іскерлік пен біліктіліктің қалыптасуы оның барлық өмірін қамтуы тиіс. Қалыптасу - экологиялық, әлеуметтік, экономикалық, идеологиялық, психологиялық, педагогикалық және т.с.с. факторлардың әсер етуі нәтижесінде әлеуметтік мәнге ие тұлғаның жетілу үдерісі. Қалыптасу түсінігіне келетін болсақ, ол жеке адам дамуының нәтижесі ретінде оның кемелденуі мен тұрақты сапалар мен қасиеттерді иемденуін білдіреді. Ғалымдардың үздіксіз білім беру - ол адамның бүкіл ғұмыр жолында жеке тұлға ретінде дамып отыруы деген қағидасы қазіргі кезде өз жалғасын табуда. Үздіксіз білім беру бұл үздіксіз оқыту мен тәрбиелеу емес немесе бекітілген оқу мерзімімен және оқу орнының қабырғасымен шектелмейді, ол - адамға білімнің белгілі бір көлемін беруге, бағытталған білім түріне ауысу болып табылады. Тек жеке тұлғаға, субьектіге бағытталған білім ғана адамның жылдам өзгеріп жатқан қоғамдық және экономикалық өмір талаптарына сай жауап бере алуын қамтамасыз ете алады. Бүгіні таңда заман талабына сай ұлттық білім беру жүйелерінде көптеген өзгерістер болып жатыр, оқу тәсілдерімен құралдарының бүкіл әлемдегі білім жүйесіне ортақ жалпы элементтері қарастырылуда. Осыған орай үздіксіз білім беруде ақпараттық технологияларды тиімді қолдану арқылы оқытудың маңызы зор. Бұрынғы дәстүрлі білім жүйесінде білім мазмұны, көбіне оқушының сұранысына және қоғамның қажеттілігіне керек емес фактологиялық материалдармен ақпараттардың басымдылығымен сипатталатын болса, үздіксіз білім беру жүйесінде білім мазмұны қоғамның даму мәселелерін алдын ала бейнелеуге және жеке адамның жан-жақты дамуына бағытталған.
Қосымша білім беру - үздіксіз білім алудың маңызды қосалқы жүйесінің бірі болып табылады.
Қазіргі жағдайда балалардың мектеп білімі аясында үнемі іске асырыла бермейтін салалардағы танымдық қызығушылықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға байланысты білім беру іс-әрекеті кең қанат жайып келеді.
Қосымша білім беру жағдайында балалар өздерінің шығармашылық әлеуеттерін, қазіргі қоғамға бейімделу дағдыларын дамыта алады және бос уақытты толыққанды ұйымдастыру мүмкіндігін алады.
Қосымша білім беру міндеттерін іске асыра отырып, мектеп бір жағынан білім беру стандартын игеру, ал екінші жағынан - білім беруді жаңғыртудыңмаңызды ұстанымы ретінде жарияланған білім беруді ізгілендірудің негізі болып табылатын тұлғаның еркін дамуы үшін жағдай жасау қажеттігі арасындағы қарама-қайшылықты шешеді.
Балаларға қосымша білім беру мәселесінің өзектілігі бүгінгі таңда сөзсіз, өйткені ол балаларға білім берудің мәнін жаңаша түсінумен тікелей байланысты. Балаларға қосымша білім беру жүйесі қазіргі жағдайларда білім беру кеңістігінің аса маңызды құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады, оны мұқият ойластырылған және тексерілген талаптар негізінде ұйымдастыру дарынды балаларды қолдаумен және дамытумен қамтамасыз ете отырып, балалық шақ дағдарысын енсеруге көмектесуі мүмкін.
Қосымша кәсіби білім беру - білім алушылар мен мамандардың жан-жақты қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жүзеге асырылатын оқыту үдерісі.
Сондықтан, жаңа формация мұғалімі - рефлекцияға қабілетті, өзін - өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы, коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани - адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға. Қосымша білім беру орталықтарындағы ең негізгі мәселелердің бірі - шығармашыл тұлғаны дамыту және қалыптастыру. Қосымша білім беру орталығы үйірмелеріне қатысатын оқушылардың барлығы дарынды оқушылар. Себебі олар өздерінің сүйікті ісімен айналысып, толыққанды меңгеруге тырысады. Сол себепті қосымша білім беру орталығындағы педагогтар әр баланың бойындағы даралық ерекшеліктерін анықтап, сол бойынша жұмыстар атқаруы керек. Оқушыны қызықтырып, өнерге тарта білулері қажет. Әр ұйымдастырылған сабақ үлгісі екінші өтетін сабаққа ұқсамауы керек.
3. Педагогиканың аксиологиялық негіздері
Аксиологияның негізгі ұғымы құбылыстың мәдени-әлеуметтік мағынасын ашатын құндылық болып табылады. Тәжірибеге жүгінсек, аксиология үшін құнды нәрсе тек қана педагогикалық және ғылыми-педагогикалық құбылыстардың құндылығын анықтау ғана емес, сондай-ақ оларды бағалау критерийлерін де анықтау: жаңашылдық деңгейі, өзектілігі, теориялық және практикалық құндылықтары. Педагогикалық құндылықтарды бағалау критерийлері өте күрделі, себебі жаңалықтың өмірге келуі мен оны жүзеге асырудағы субъектінің рөлі өте маңызды болып табылады.
Құндылықтар: Адам, Өмір, Денсаулық, Отбасы, Отан, Еңбек, Білім, Мәдениет, Бейбітшілік, Жер, Адамзат, Даму, Ар-ұят, Еркіндік, Бақыт, Еңбек, Өмір, Ақиқат, Жақсылық, Әділеттілік, Табиғат, Қоғам, Таным, Теңдік, Бауырластық, Сұлулық, Қарым-қатынас, Ойын.
Қазақстандық ғалымдар білім мен тәрбие беруді дамытуда жалпы адамзаттық ұлттық құндылық тенденцияларына ғылыми-теориялық, әдіснамалық бағытта әр қырынан зерттеу (Г.А.Уманов, Н.Д.Хмель, Қ.Б.Жарықбаев, А.А.Бейсенбаева, С.А.Ұзақбаева, Т.Сапабекова және т.б.) жүргізіп келеді.
Құндылықтарды игеру механизмі адамның өзін-өзі айқындау құндылығы арқылы жүзеге асады. Өзін-өзі айқындаудың алғашқы кезінде оқушы игеретін құндылықтардың мәнін аша келе, адамгершілік құндылық бағдарына ие болады. Бұдан келіп, оқушы өз бойындағы өзін-өзі айқындаудың адамгершілік құндылықтарын басқалардың адамгершілік құндылықтарын және адамгершілік құндылық бағдарлары негізінде іс-әрекеттері мен қарым-қатынасы ұйымдастыруын салыстырады, әрекеттер мен мінез-құлыққа талдау жасау барысында ол адамгершілік құндылықтарды анықтап, оның өзін-өзі айқындап жүзеге асады.
Пайдаланылатын әдебиеттер
1. Педагогика Таубаева Ш.Т., Иманбаева С.Т., Берикханова А.Е. Оқулық. - Алматы: ОНОН.2017, - 340 бет.
2. Тәрбие теориясы мен әдістемесі: оқулық А. Дүйсенбаев.- Астана: Фолиант, 2015.- 320 б.- (Жоғары білім).
3. Оқыту теориясы: Білім беру көкжиегі.2019, Дэйл Х. Шунк
4. Харламов И.Ф. Педагогика. М., 2000 г.
Дәріс 3. Педагогика ғылымының әдіснамасы
Мақсаты - педагогикалық зеттеулердің әдіснамалық
принциптерімен және әдіснамалық білімдер деңгейлерімен таныстыру.
Жоспары
1.Педагогика ғылымының әдіснамасы туралы түсінік.
2.Педагогикалық зерттеудің әдістері.
3.Ғылыми зерттеу әдісі
4.Педагогиканың философиялық негіздемесі
Негізгі ұғымдар: әдіснама, ғылыми педагогикалық зерттеу, әдіснамалық білімдер, философиялық және ғылымдық әдіснамалық принциптер.
Ғылым дамуының басты шарты - жаңа деректермен үздіксіз толығып бару. Ал деректердің жинақталуы мен олардың түсініктемесі ғылыми негізделген зерттеу әдістеріне тәуелді келеді. Әдістер өз кезегінде ғылым аймағында әдіснама атауын алған теориялық принциптердің бірлікті тобымен міндетті байланыста болады.
Қазіргі заман ғылымында әдіснама деп ғылыми танымдық іс-әрекеттердің түзілу принциптері, формалары мен тәсілдері жөніндегі білімді айтамыз. Ғылым әдіснамасы зерттеу жүйесіндегі құрылымдық бірліктердің - нысаны талдау пәні, зерттеу міндеттері, зерттеу құралдар тобы т.б. сипаттамасын береді. Сонымен бірге зерттеу міндеттерінің шешімін табу процесіндегі әрекеттер бір ізділігін белгілейді. Осыдан педагогика әдіснамасын педагогикалық таным және болмысты қайта жасаудың теориялық ережелер топтамасы ретінде қарастырған жөн.
Әрқандай әдіснама қалыпты көрсетпе-нұсқау және реттестіру қызметтерін атқарады. Дегенмен, әдіснамалық білім екі күйде іске асырылуы мүмкін: дескриптивтік не прескриптивтік.
Дескриптивтік әдіснама - ғылыми білімдердің құрылымы мен ғылыми таным заңдылықтары жөніндегі білім ретінде зерттеу процесіне бағыт-бағдар береді, ал прескриптивті әдіснама - зерттеу іс әрекеттерін реттеп барудың жол жобасын белгілеп, көрсетеді. Дәстүрлі әдіснамалық талдауда ғылыми іс-әрекеттерді жүзеге асыру тиімділігімен танылған ұсыныстары және ережелеріне байланысты құрастыру міндеттері басымдау болса, ал дескрептивті талдауда ғылыми таным процесінде іске асырылған зерттеу әрекеттерін қайталап баяндау, түсіндіру қызметтері атқарылады.
Әдіснамалық білімдер тобы төрт деңгейлі келеді (Э.Г.Юдин): философиялық, жалпы білімдік, нақты ғылымдық және технологиялық.
Әдіснаманың ең жоғары философиялық деңгейі танымның жалпы принциптері мен бүкіл ғылымның категориялар құрылымын негіздейді. Осыдан философиялық білімдердің барша жүйесі әдіснамалық қызмет атқарады. Екінші - жалпы ғылымдық - әдіснама деңгейінде ғылымдардың баршасында не көпшілігінде қолданылуы мүмкін теориялық тұжырымдарды белгілейді. Үшінші деңгей - нақты ғылым әдіснамасы қандай да нақты ғылыми пән аймағында қолданылатын зерттеу әдістері мен принциптерінің жиынтығын құрайды. Нақты ғылым әдіснамасы белгілі саладағы ғылыми тануға тән болған проблемаларды, сондай-ақ жоғарылау келген әдіснамалық деңгейлерге байланысты алға тартылатын мәселелерді де қамтиды, мысалы: педагогикалық зерттеулердегі жүйелестіру мен жобалау (моделдеу) проблемалары. Төртінші деңгей - технологиялық әдіснама - зерттеу әдістері мен техникасын белгілеп, деректі эмприкалық материалдарды жинақтап, алғашқы өңдеуден өткізіп, кейін оларды ғылыми білімдер өрісіне қосу қызметтерінен хабар береді. Бұл деңгейдегі әдіснамалық білім нақты көрсетпе-нұсқау сипатына ие. Әдіснаманың барша деңгейлері күрделі жүйеде бірігіп, өзара сабақтастықпен байланысты келеді. Ал әрқандай әдіснамалық деп танылған білімнің мазмұндық негізі философиялық деңгейден іздестіріледі, себебі таным процесі мен болмысты қайта жасау әрекеттерінің дүниетаным, көзқарас бағдары осы философиямен айқындалады.
1. Педагогика ғылымының философиялық негіздемесі
Қазіргі кезеңде адам зерттеулеріне байланысты әрқилы ғылымдар әдіснамасы сипатында көптеген философиялық бағыт-бағдарлар, теориялық көзқарастар бар. Солардың ішінен бүгінгі педагогикада өз орнын тапқан келесі философиялық білімдерді ажыратуға болады: экзистенциализм, прагматизм, неотомизм, неопозитизм, диалектикалық материализм ж.т.б.
Экзистенциализм немесе адамның тіршілік, болмыс толғаныстары философиясы. Бұл бағытты дәріптеуші кһрнекті өкілдер: Н.А.Бердяев, Л.И.Шестров (Ресей), М.Хайдеттер, Г.Ясперс (Германия), Ж.Сатр, А.Камю (Франция), Э.Брейзах, П.Тиллих (АҚШ) т.б. Экзистенциализмнің негізгі ұғымы - тіршілік - өз меніне шомған жекеленген адам болмысы. Экзистенциалистер түсінігінде шынайы дүниенің мәні оның субъектті сипатта болуына тәуелді. Олар тікелей объектив білімдер мен объектив шындықты мойындамайды. Сырттай дүние әр адамның ішкі мені тарапынан қалай қабылданса, солай танылуы тиіс.
Экзистенциалистер қазіргі қоғамның жеке адамды күйреуге соқтыратын, оның өзіндік ерекшелігін жойып, қауымнан аласталуына және т.б. себепші келеңсіздіктерін алға тартады. Мұндай қиыншылықтан құтылудың жолы олар әр адамның өзін-өзі кемелдендіру әрекетімен байланыстырады. Осыдан, мектептің мақсаты, экзистенциалистердің пікірінше, оқушыларды өзін-өзі қалыптастыруға үйретіп, өз менін жасауға қажет тәрбие, білім беру.
Шынайы білімдерге қарсы тұрумен аталған бағыт теоретиктері мектеп бағадрламалары мен оқулықтарына қарсылық білдіреді. Білім құндылығы мен қажеттілігі әр нақты тұлға үшін өзіндік маңызға ие болуынан мұғалімнің міндеті оқу, тәрбие материалын игеруде оқушыға толық еркіндік беріп, оның ынта-ықыласы мен қызығуларрына жол ашу. Заттар мен құбылыстар мәнін ұғыну оқушы еркінде. Ал ұғу процесі санаға негізделмей, бала сезімдері арманы мен сеніміне орай іске асырылады. Экзистенциализм жекелеп оқытудың философиялық негіздемесі ретінде танылып отыр.
Неотомизм - орта ғасырлық діни философ Фома Аквинскийден бастау алған әдіснамалық бағыт. Бұл ағымның ерекшелігі - сана объективтігін мойындайды. Бірақ мұның астарында сыр бар: сана неотомистер үшін діни догмаларды дәлелдеу мен шіркеудің адамдарға болған ықпалын күшейте түсу құралы ретінде ғана қажет.
Ғылыми білімдердің адамдар өмірінен жан-жақты, берік енуін мойындаудан, неотомистер ортағасырлық Ф.Аквинский идеяларын осы заман жағдайлары мен талаптарына сәйкестендіре қолдануға мәжбүр болып отыр. Алайда олар танымында дүние екі талай: заттасқан және рухани. Заттасқан болмыс - ең төмен деңгейлі, өлі мақсаты мен мәні жоқ дүние - оны зерттетін ғылым. Эмприкалық деректерді жинауға бағдарланған ғылым дүние мәнін ашуда қауқарсыз, себебі ол мән Алланың қолында. Сондықтан анайы шындық, неотомистердің пікірінше, жаартқан ақылымен ғана танылады, оның арқасында ғана пенде санасына қонады.
Адам - екі тарапты, қосарланып жүретін заттасқан және рухани дүниеден тұрады. Соңғысы жоғары құндылық ретінде танылып, тұлғаның адамгершілік сипатын көрсетеді. Бұл адамға мәңгі өмір берген Алла тартуы.
Неотомистер мектептің шектен тыс ақыл-ойға тәуелділігін (рационалдығын) сынап, оны баланың санаға дейін тума берілген астарын қалайтын табиғи мүмкіндіктерін (сүйіспеншілік бақыт, еркіндік пен өмір мәнінің негізі) жадтан шығарғандығымен айыптайды. Сондықтан барша оқу және тәрбие жүйесі баладығы Алладан дарыған санаға дейінгі ұмтылысты дамытуға бағытталуы қажет.
XIX-XXғ.ғ. тоғысында химия, биология және т.б. жаратылыстану ғылымдарының өрістей дамуымен философия сахнасында жаңа - позитивистік бағыт пайда болды. Бұл бағыт өкілдері табиғаттану пәндері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz