Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдау әдістемесі
Туран-Астан университеті
Бизнес-әкімшілік кафедрасының меңгерушісі
Бекбусинова Г.К..
___________________________
____ ______________ 20__г.
ӘБДІРӘШЕВ ӘЛІШЕР МЕЙРАМҰЛЫ
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ
7М04114 - Қаржы білім беру бағдарламасы бойынша экономика ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін
ізденуге дайындалған диссертация
Ғылыми жектекші
Шаяхметова К.О.
э.ғ.д, профессор
Магистрант
Әбдірәшев Ә.М.
Астана - 2023
7М04114 - Қаржы білім беру бағдарламасы бойынша экономика ғылымдарының магистрі дәрежесін алу үшін магистрлік диссертациясына тапсырма
Әбдірәшев Әлішер Мейрамұлы
тақырыбы: Инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігін бағалау
Тапсырма берілген күн _______ _______________20__ жыл.
1. 202_ жылдың _____________ дейін библиографияны таңдап, зерттеу үшін жоспар құру керек.
2. 202_ жылдың _____________ дейін зерттеудің 1-ші бөлімінің нұсқасын дайындау керек.
3. 202_ жылдың _____________ дейін зерттеудің 2-ші бөлімінің нұсқасын дайындау керек.
4. 202_ жылдың _____________ дейін магистрлік диссертацияның 3-ші бөлімінің нұсқасын тапсыру керек.
5. 202_ жылдың _____________ дейін магистрлік диссертацияны толық тапсыру керек.
6. 202_ жылдың _____________ дейін магистрлік диссертацияны қорғау үшін қажетті құжаттарды жинап, тапсыру қажет.
7. Магистрлік диссертацияны қорғау үшін презентация мен баяндаманы қорғауға 5 күн қалғанда дайындау керек.
8.Қорғауға дейін 5 күн бұрын диссертацияны қорғау үшін баяндама мен презентация дайындау.
Ғылыми жетекші _____________________ Шаяхметова К.О.
(қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдады ___ ______________20___ ж.
_____________________ Әбдірәшев Ә.М.
(магистранттың қолы)
Бизнес-әкімшілік
кафедрасының меңгерушісі ___________ Бекбусинова Г.К.
(қолы)
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
8
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
10
1.1 Инвестициялық қызмет ұғымы және оны басқару әдістері
10
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдау ерекшеліктері
14
1.3 Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерінің тиімділігін бағалау тәсілдері
20
2 "УТЕПЕРГЕН" ЖШС МЫСАЛЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ БАСҚАРУ ӘДІСТЕРІН ТАЛДАУ
24
2.1 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы
24
2.2 Қаржыландыру көздерінің құрылымы мен серпінін талдау
2.3 "Утеперген" ЖШС инвестициялық қызмет басқармасын талдау
27
33
3 КӘСІПОРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ
37
3.1 Қаржыландыру көздерінің құрылымын жетілдірудің және оларды пайдаланудың негізгі бағыттары
37
3.2 Қаржылық леверидж әсерінің өлшемі бойынша капитал құрылымын оңтайландыру
40
ҚОРЫТЫНДЫ
46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
48
ҚОСЫМШАЛАР
50
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Берілген диссертациялық жұмыста келесі стандарттар қолданылды:
1. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық кодексі) 10.12.2019 ж. № 99-iv (1.01.2022 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
2. "Қазақстан Республикасының 2021 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары туралы"Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы.
3. Мемлекет басшысының 2014 жылғы 17 қаңтардағы "Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ"атты Қазақстан халқына Жолдауы.
4. Мемлекет басшысының Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесінің XXVI пленарлық отырысында берген тапсырмасы
5. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-XIII кодексі. (1.01.2022 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
6. Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 29 маусымдағы № 350-VI кодексі. (1.01.2022 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
АНЫҚТАМАЛАР
Берілген диссертациялық жұмыста тақырыппен байланысты мынадай анықтамалар қолданылды:
1) жеке кәсіпкер - әрекетке қабілетті жеке тұлға (ҚР азаматы, шетел азаматы, азаматтығы жоқ тұлға),
2) салықтар-осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізілетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер;
3) Кәсіпкерлік қызмет-заңда белгіленген тәртіппен тіркелген тұлғалардың мүлікті пайдаланудан, тауарларды сатудан, жұмыстарды орындаудан немесе қызметтерді көрсетуден үнемі пайда табуға бағытталған, өз тәуекелімен жүзеге асырылатын дербес қызмет
4) салық төлеуші-салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлға және (немесе) заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшесі;
5) бағалау объектісінің нарықтық құны-мәміле тараптары барлық қажетті ақпаратқа ие бола отырып, орынды әрекет ететін, ал мәміле бағасының шамасына қандай да бір төтенше жағдайлар, яғни қашан көрініс таппайтын, бәсекелестік жағдайларында осы бағалау объектісі ашық нарықта иеліктен шығарылуы мүмкін неғұрлым ықтимал баға:
6) уәкілетті мемлекеттік органдар - салық органдарын және жергілікті атқарушы органдарды қоспағанда, Қазақстан Республикасының Үкіметі бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуді және (немесе) жинауды жүзеге асыруға уәкілеттік берген, сондай-ақ осы Кодекске сәйкес Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген өз құзыреті шегінде салық қызметі органдарымен өзара іс-қимыл жасайтын Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары; Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Берілген дисертациялық жұмыста төмендегідей қысқартылған сөздер қолданылды:
ҚР ҚМ- Қазақстан республикасының қаржы министірлігі
ҚР-Қазақтстан Республикасы
ШОК-шағын және орта кісіпкерлер
ШФК-шаруа(фермер) қожалықтары
тг. - теңге
Млн. тг.- миллион теңге
Млрд. Тг. меллиард теңге
%- процент
КТС-корпоративті табыс салығы
ҚМ МҚК- Қаржы министірлігінің мемлекеттік кірістер комитеті
ИНИС- салықтардың интеграциялық ақпараттық жұйесі
ТМД- тәуелсіз мемлекеттер достастығы
АЕК - айлық есептік көрсеткіш
АҚШ- Америка Құрама Штаттары
КІРІСПЕ
Қазіргі заманғы Қазақстанның нарықтық қатынастарын дамыту жағдайында бүгінгі күні экономиканың маңызды бағыттарының бірі тұтастай ел экономикасының да, жеке алынған кәсіпорындар деңгейінде де тұрақты экономикалық өсуін қамтамасыз ететін мемлекеттің инвестициялық саясатын әзірлеу болып табылады.
Кез келген елдің экономикалық саясатының маңызды құрамдас бөліктерінің бірі инвестициялық қызмет болып табылады. Жеткіліксіз инвестициялық белсенділік деңгейін арналған микроуровне тудырды тақырыптың өзектілігі дипломдық жұмыс. Ең алдымен, бұл негізгі құралдардың тозуының жоғары көрсеткіштеріне, кәсіпорындардың айналым қаражатымен аз қамтамасыз етілуіне байланысты. Осыған байланысты инвестициялық саясаттың түбегейлі өзгеруінің, ішкі инвестициялық жобалардың қарқынды дамуының өзектілігі артып келеді.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі шаруашылық жүргізуші субъектілерге қызметтің әртүрлі бағыттары бойынша қаражат инвестициялау арқылы тиісті пайда алуға мүмкіндік береді. Нарықтық басқарудың қазіргі жағдайында, атап айтқанда, кең таралған СOVID19 жағдайларымен, көптеген кәсіпорындар үшін инвестициялық қызмет бірқатар функцияларды орындайды, олар ең алдымен нарықтың қиын жағдайларында жұмыс істеу мүмкіндігін, қаржылық тұрақтылық пен тұрақтылықты қамтамасыз етеді.даму үшін.
Диссертацияның мақсаты-белгілі бір мысалда инвестициялық қызметті басқару әдістерін зерттеу.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы Утеперген ЖШС мысалында инвестициялық қызметті басқаруды жетілдіру бойынша нақты іс-шараларды әзірлеу болып табылады.
Зерттеу нысаны - Утеперген ЖШС.
Зерттеу пәні Утеперген ЖШС инвестициялық қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- инвестициялық қызметті басқарудың теориялық негіздерін қарастыру;
- зерттелетін объектіге техникалық-экономикалық талдау жүргізу;
- Утеперген ЖШС инвестициялық қызметін басқаруды жетілдіру бағыттарын белгілеу.
Зерттеудің әдіснамалық негізі зерттеудің теориялық және эмпирикалық әдістері болды, атап айтқанда жалпылау, салыстыру әдістері қолданылды.
Ақпараттық база Утеперген ЖШС-нің соңғы үш жылдағы қаржылық есептілігі болып табылады.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инвестициялық қызмет ұғымы және оны басқару әдістері
Әр кәсіпорынның экономикасын дамытуда маңызды рөлдердің бірі тұтастай алғанда кәсіпорынның экономикалық өсуін көрсететін инвестициялар болып табылады. Инвестициялар өндіріс көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді, нәтижесінде кірістілік көрсеткіштерінің күрт өсуі байқалады. Кәсіпорынның ақылға қонымды және негізделген инвестициялық қызметі инвестицияларды сауатты инвестициялауды және пайда табуға және кәсіпорынның экономикалық мүмкіндіктерін арттыруға бағытталған тиісті шараларды жүзеге асыруды білдіреді.
"Инвестициялар" термині кең спектрде кәсіпорындарға қаржылық инвестицияларды білдіреді, ал бұл инвестициялар ел шекарасында да, одан тыс жерлерде де бір-бірінен ерекшеленетін жобаларды дамытуға бағытталуы мүмкін. Мұндай инвестициялардың түпкі мақсаты-пайда табу. Шағын спектрде" инвестициялар " - бұл айналым қаражатын ұлғайту, негізгі құралдарды сатып алу арқылы өз кәсіпорнын дамытуға инвестициялар, бұл ұйымның әлеуметтік жобаларын қаржыландыру болуы мүмкін. Әрине, түпкі мақсат-пайда табу, Кәсіпорынның инвестициялық жобаларының кірістілігін арттыру.
2015 жылғы 29 қазандағы № 375-V Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік Кодексі шаруашылық жүргізуші субъектілердің инвестициялық қызметін жүзеге асырудың құқықтық және экономикалық негіздерін реттейді.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметін сауатты басқарудың маңызы сөзсіз, өйткені жаңа құрылысты, кәсіпорынның өндірісін кеңейтуді, қуаттылықты арттыру және оны техникалық қайта жарақтандыруды көздейтін негізгі қорларды көбейту сияқты процесті жүзеге асыру мүмкін болмайды. Инвестициялық шешімдерді іске асыру есебінен пайданың тұрақты өсу серпіні өндірістік қызметті дамыту үшін жинақтардың іргетасы болып табылады.
Осылайша, кәсіпорын стратегиясын қалыптастырудың орталық өзегі инвестициялық қызмет болып табылады. Инвестициялық қызметтің басты міндеті-компания қол жеткізген жағдайдың деңгейін сақтау ғана емес, сонымен бірге, ең алдымен, кәсіпорынның экономикалық және техникалық-өндірістік әлеуетін жақсарту. Осы іс-шараларды жүзеге асыруға негізгі құралдарды өндіру, жаңа техника мен жабдықтарды енгізу есебінен қол жеткізіледі. Инвестициялық қызметті жүзеге асыратын менеджерлер қандай мақсатты ұстанады - бұл, ең алдымен, басқарудың ұтымды және тиімді әдістерін енгізу арқылы өндірістік және экономикалық қызметті жетілдіру, қосымша пайда алу үшін әртүрлі объектілерді қаржыландыру.
Инвестициялық стратегияның бір бөлігі Қаржы-шаруашылық кәсіпорынның түрлі аспектілеріне бағытталған инвестициялық қызмет болып табылады. Бұл ретте оның белгілі бір бағыттар бойынша ғана емес, сонымен қатар өзінің бағалы қағаздарын шығарумен және басқа да ұзақ мерзімді қарыз қаржыландыру көздерін мақсатты тартумен байланысты ұзақ мерзімді жоспардағы басымдығын атап өткен жөн.
Инвестициялық қызметті басқару әдістері ұйымның капиталын басқару және дамыту процесінің маңызды орындарының бірі болып табылады.
Инвестициялық саясат-бұл халық шаруашылығының әртүрлі салаларында пайда табу мақсатында ұзақ мерзімді капитал салу. Бұл күрделі салымдарды тиімді пайдалану жолдарын, олардың негізгі бағыттарға шоғырлануын және әлеуметтік өндірісте тепе-теңдікті қамтамасыз ететін экономикалық шешімдердің жиынтығы. Егер Инвестициялық саясат дұрыс жүргізілсе, шығындардың әрқайсысына келетін ұлттық табыс мөлшері өседі, өнім өседі. Компанияның инвестициялық қызметі оны дамытудың ұзақ мерзімді міндеттеріне байланысты. Сондықтан ол әзірленген Инвестициялық саясат негізінде жүзеге асырылады [7].Кез-келген кәсіпорынның экономикалық дамуында инвестициялар негізгі орындардың бірін алады, бұл өз кезегінде кәсіпорын экономикасының жалпы өсуін анықтайды. Инвестициялау салдарынан компанияның өндіріс көлемі өсуде, табыстылық өсуде. Кәсіпорынның инвестициялық қызметі-бұл инвестицияларды тиімді инвестициялау және кіріс алуға немесе кәсіпорынның экономикалық әлеуетін кеңейтуге бағытталған қажетті шараларды орындау. Тиімді инвестициялық қызметтің құрамдас бөліктерінің бірі ойластырылған Инвестициялық саясат болып табылады. Кәсіпорынның инвестициялық саясаты оның қызметі үшін негізгі мағынаны қамтиды. Инвестициялық қызмет субъектісінің деңгейіне, оның стратегиялық және тактикалық мақсаттары мен іске асыру тетіктерінің ерекшеліктеріне байланысты Инвестициялық саясат ұғымы мен оның экономикалық мазмұнын ғалымдар екі жақты түсіндіреді [8].
Сурет - 1. Инцестиция салалары.
Ескерту-автор [10] негізінде жасаған.
Жеке кәсіпорындар деңгейіндегі инвестициялық саясаттың мазмұнын зерттей отырып, зерттеу параметрлеріне мемлекеттік және аймақтық деңгейдегі басқару әдістерін енгізу Кәсіпорынның инвестициялық саясатын жүзеге асырудың тиімділігін анықтаудағы басты сәттердің бірі болып табылады. 1-суретте Кәсіпорынның инвестициялық саясатын қалыптастырудың негізгі әдістері көрсетілген.
1-сурет-Кәсіпорынның инвестициялық саясатын қалыптастыру және басқару әдістері.
Ескерту-автор жасаған.
Сондай-ақ, операциялардың тиімділігі негізінде инвестициялық саясатты басқару түрлері бар (сурет):
2-сурет-нәтижелілік белгісі бойынша инвестициялық саясатты басқару түрлері.
Ескерту-автор жасаған.
Қойылған мақсаттарға сүйене отырып, кәсіпорын басшылары инвестициялық қызмет процесінде қолданылатын инвестициялық құралдардың шеңберін белгілейді. Сондай-ақ, инерциялық саясатты басқару әдістерінің формаларын анықтау кезінде келесі факторлар туындайды:
1. Ұйымның қаржылық жағдайы және тұрақтылығы;
2. Нарық конъюнктурасы және осы нарық сегментінің даму ерекшеліктері;
3. Компанияны техникалық жабдықтау және аяқталмаған құрылыс;
4. Инвестициялау талаптарына сәйкестік;
5. Мемлекеттен қаржыландыру бөлігінде жеңілдіктер түрінде қолдау алу;
6. Кәсіпорын коммерциялық тәуекелдерден сақтандырылған ба?
Яғни, инвестициялық қызмет-бұл кәсіпорынның инвестициялық саясатының үлкен бөлігі және ол әрқашан ең алдымен компанияның жағдайы мен жағдайынан туындайды. Жоғарыда аталған факторларды ескере отырып, кез-келген ұйымның инвестициялық детальдығы белгілі бір нарық пен жағдайға бейімделген.
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдау ерекшеліктері
Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдау әдістемесі негізгі үш бөліктен тұрады, олардың әрқайсысының өз функциялары бар. Оларды 1-кестеде қарастырыңыз.
1-кесте-Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдау әдістемесі
Блок
Атауы
Блок міндетті
Блок А
Инвестициялық саясатты басқару процесін ұйымдастыруды талдау.
инвестициялық саясатты басқару процесін жоспарлау және басқару деңгейін бағалау;
Инвестициялық шешімдердің экономикалық негіздемесінің деңгейін бағалау
инвестициялық саясатты басқару процесін бақылау деңгейін бағалау
инвесторлармен өзара қарым-қатынастарды ұйымдастыру деңгейін бағалау
инвестициялық саясатты басқару процесін ұйымдастыру деңгейін интегралдық бағалау
инвестициялық саясатты басқару функцияларын бөлуді, сондай-ақ процестің сапалық сипаттамаларын, проблемалары мен кемшіліктерін анықтау.
Блок Б
Кәсіпорынның инвестициялық саясатының мазмұнын талдау
Инвестициялық саясат мазмұнының әртүрлі элементтерінің сипаттамасы;
Кәсіпорынның инвестициялық саясатының түрін анықтау.
Блок В
Кәсіпорынның инвестициялық саясатының тиімділігін бағалау
Кәсіпорынның инвестициялық саясатының тиімділігін бағалау әдістемесін әзірлеу;
Кәсіпорынның инвестициялық саясатын іске асыру тиімділігін бағалау бойынша әдістемелік әзірлемелер.
Ескерту-автор жасаған.
Әдетте кәсіпорындар инвестициялық қызметті дамыту, негіздеу және жүзеге асыру процестерін жақсартуға тырысады. Себебі, инвестициялау процесін сапалы тұрғыдан дәл әзірлеу және ұйымдастыру Кәсіпорынның инвестициялық саясатын жүзеге асырудың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді деп саналады.
Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдаудың ерекшеліктері жоспарланған инвестициялық қызметті анықтауға ғана емес, негіздеуге де мүмкіндік береді. Әрқашан есте сақтау керек ең бастысы, талдаудың бұл түрі бір уақытта болмауы керек, оны жүзеге асыру үнемі динамикалық негізде жүргізілуі керек. Өйткені, бұл инвестициялық қызметтің міндеттері мен мақсаттарын оны жүзеге асыру барысында түзетуге, демек, максималды нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Шаруашылық жүргізуші субъект қызметінің негізгі көзі пайда болып табылады-тиісінше инвестициялық қызметті талдау процесінде маңызды орындардың бірін алады. Бухгалтерлік баланста пайда екі түрде көрінеді: айқын және жабық. Бірінші жағдайда, ол бөлінбеген пайда түрінде болады, екіншісінде - кірістер есебінен қалыптасқан қорлар мен резервтер сияқты.
Қарқынды дамып келе жатқан жағдайларда кәсіпорындардың кірістілігі тұрақсыз, өйткені ол кірістердің шығыстарға қатынасын бөлуге болатын көптеген жағдайларға байланысты.
Осыған байланысты, нормативтік-құқықтық құжаттарда кәсіпорын иелеріне пайда мөлшерін реттеуге мүмкіндік бар. Пайданы реттеудің осындай құралдарына жатқызуға болады [17]:
- негізгі құралдарға активтерді бөлу шекараларын анықтау;
- негізгі активтердің жеделдетілген амортизациясы;
- материалдық емес активтерді бағалау және амортизациялау шарттары;
- қатысушылардың жарғылық капиталға салымдарын бағалау рәсімі;
- өндірістік резервтерді бағалау;
- күрделі салымдарды қаржыландыруға пайдаланылатын қаржы ұйымдарының кредиттері бойынша пайыздарды есепке алу рәсімі;
- күмәнді борыштар бойынша резерв құру рәсімі;
- шығындардың жекелеген түрлерін сатылған өнімнің өзіндік құнына жатқызу рәсімі;
- үстеме шығыстардың құрамы және оларды бөлу тәсілі.
Пайда резервтік капиталдың негізгі көзі болып табылады. Бұл капитал кенеттен шығындар мен экономикалық қызметтің болжамды шығындарын өтеу үшін қажет, яғни сақтандыру. Резервтік капиталды анықтау процедурасы нормативтік-құқықтық актілермен және кәсіпорындардың осы түрінің қызметін реттейтін заңдармен белгіленген.
Кәсіпорын қызмет шығыстарына алдағы шығыстарды қосу жағдайлары үшін қажетті мынадай резервтерді құрады [17], атап айтқанда, бұл басқа ұйымдармен "күмәнді" санатына өткен берешек (ақпарат дебиторлық берешекті түгендеу нәтижелерін талдаудан алынады), қызметкерлердің еңбек демалысын төлеу бойынша берешек, еңбек сіңірген жылдары үшін жыл сайынғы сыйақыны төлеу бойынша берешек, "күмәнді" санатқа өткен берешек бойынша берешек негізгі құралдарды жөндеу.
Нарықтық экономика субъектісі қосымша капиталды да қалыптастырады, ол әдетте негізгі құралдар мен басқа да материалдық құндылықтарды қайта бағалау нәтижесінде пайда болатын қаражат көзі ретінде қарастырылады. Оны тұтыну мақсатында пайдалануға қатаң тыйым салынады.
Компанияның қосымша капиталы келесі тармақтарды көрсетеді [18]:
- кәсіпорынның негізгі құралдарын, сондай-ақ күрделі құрылыс объектілерін жете бағалау жиынтығы;
- кәсіпорынның сыйға алған құндылықтары;
- орналастырылған акциялардың номиналдық құнынан артық қалыптасатын ақша қаражаты;
- басқа да осындай сомалар.
Бөлінбеген пайда алдыңғы кезеңде алынған және иесі немесе қызметкерлері тұтыну үшін пайдаланбайтын кәсіпорын пайдасының үлесін көрсетеді. Экономикалық мазмұны бойынша бұл кәсіпорынның өз қаражатының резервтік нысандарының бірі, ол алдағы кезеңде оның өндірісін дамытуды қамтамасыз етеді.
Әдетте, экономикалық қызметті кеңейтудің пайдасы неғұрлым көп болса, қосымша қаржыландыру қажеттілігі соғұрлым аз болады. Бөлінбеген пайда экономикалық операцияларға, сондай-ақ компания қабылдаған дивидендтік саясатқа байланысты болады.
Ішкі қаржыландыру көздері бар кәсіпорындар бәсекелестермен салыстырғанда үлкен артықшылықтарға ие, өйткені ақша қаражатын тартуға қосымша шығындар жасаудың қажеті жоқ, сондай-ақ қаржыландырудың ішкі көздерін пайдалану кәсіпорынның қызметіне, тікелей меншік иесіне бақылауды сақтауға жүз пайыз кепілдік береді.
Сонымен қатар, көздің осы түрінің келесі кемшіліктері байқалады-оны іс жүзінде қолдану әрдайым мүмкін емес. Амортизация қорының бұрынғы маңызы болмағандықтан, көптеген кәсіпорындар амортизация мөлшерін төмендетпейді. Нәтижесінде амортизация қоры қажетті деңгейде толтырылмайды, бұл өз кезегінде оны пайдалану мүмкін еместігіне әкеледі, қолданыстағы жабдық үшін амортизацияны анықтаудың кеңейтілген жеделдетілген әдістерін қолдануға болмайды.
Сонымен, кәсіпорынның капиталы кәсіпорынның активтерін инвестициялау процесін жүзеге асыру үшін қажетті ақшалай, материалдық және материалдық емес нысандардағы қаражаттың барлық құнын көрсетеді. Капитал жасаған тізбек маңызды және қажет, өйткені ол тек меншік иелерінің, кәсіпорынның ғана емес, сонымен бірге оның қызметкерлерінің, тіпті мемлекеттің де мүдделерін қамтамасыз етеді. Сондықтан оны тиімді пайдалану Кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару мәселелерін шешуде басымдық болып табылады.
Сонымен қатар, инвестициялық қызметті жүзеге асыру процесінде сыртқы қаржыландыру көздерін тарту мүмкіндігі және оны талдау инвестициялық саясаттағы маңызды кезең болып табылады.
Кәсіпорынды қаржыландырудың сыртқы көздері
Қарыз қаражат
Мемлекеттік қаражат
үшінші тұлғалар аударатын қаражат
банктер мен банктік емес ұйымдардың кредиттері
займдар
Жеке меншік несилер
субвенциялар
субсидиялар
дотациялар
Ресурстар-ғылыми-зерттеу бағытындағы қорлардан түсетін заңды және жеке тұлғалардан
қайырымдылық қорлары
одақтардан, қауымдастықтардан түсетін қаржы ресурстары
қоғамдық ұйымдардан, халықаралық ұйымдардан, қайырымдылық қорларынан гранттар
3 - сурет-кәсіпорындарды қаржыландырудың сыртқы көздері [20].
Сыртқы қаржыландыру дегеніміз-сыртқы контрагенттерден аударылған кәсіпорынның қызметі үшін ақшаны пайдалану. Сондай-ақ, сыртқы қаржыландыруда тартылған және Қарыз қаражатын бөлуге болады. Мемлекет, заңды және жеке тұлғалар, қаржылық және кредиттік ұйымдар сыртқы қаржыландыру субъектілері рөлінде бола алады [19].
Кәсіпорынды қаржыландырудың сыртқы көздері 3-суретте көрсетілген.
Сыртқы қаржыландыру көздері үш топқа бөлінеді: қарыз қаражаты, мемлекеттік қолдау қаражаты және үшінші тұлғалардан түсетін қаражат.
Әрі қарай, біз 3-суретті толығырақ талдап, қарастырамыз[20].
Тартылған қаржы ресурстары нарықтық экономикаға қатысушылар арасында қаражатты қайта бөлу негізінде негізделеді және кәсіпорынның олармен өзара әрекеттесу деңгейін көрсетеді. Коммерциялық банктер мен банктік емес ұйымдардың несиелері, несиелер, жеке несиелер кәсіпорындардың қарыз алған қаржылық ресурстарының көзі ретінде әрекет етеді.
Ерекше маңызы бар жеке топты мемлекеттік қолдау құралдары түріндегі қаржы ресурстары құрайды. Бүгінгі таңда мемлекет ұйымдарды тікелей және жанама қаржылық қолдау түрінде кәсіпкерліктің инвестициялық белсенділігін ынталандыру мақсатында көмек көрсетеді, бұл қолдау үлкен маңызға ие және бизнес ойыншыларының қаржылық қызметі мен тұрақтылығына әсер етеді. Бюджеттік несие, пайызсыз несиелер, қысқа мерзімді қарыздар, несиелеу бағдарламалары - бұл мемлекет өтеулі негізде беретін және оларды қайтаруды көздейтін қаражаттың пайда болу көздері. Сонымен қатар, Мемлекет Субвенциялар, субсидиялар, дотациялар (бюджеттік қаражат, тегін берілетін бюджеттік инвестициялар) сияқты бизнесті қолдаудың нысандарын ұсынады. Бұл нысан экономика секторлары арасында ресурстарды тиімді қайта бөлуге, сондай-ақ басқа да әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуге арналған.
Заңды және жеке тұлғалардан алынған ресурстар, ғылыми-зерттеу бағытындағы салалық қорлардан түсетін табыс, қайырымдылық қорларының жарналары, одақтардан, қауымдастықтардан, салалық өңірлік құрылымдардан түсетін қаржы ресурстары, қоғамдық қорлардан, халықаралық ұйымдардан, қайырымдылық қорларынан гранттар үшінші тұлғалардан тартылған қаражат көзі болып табылады.
Осылайша, қаржыландыру көздерінің қарастырылған жіктелуі қаржылық ресурстарды басқаруды жеңілдетіп қана қоймайды, сонымен қатар Кәсіпорынның инвестициялық қызмет деңгейінің мүмкіндіктерін анықтайды.
1.3 Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерінің тиімділігін бағалау тәсілдері
Инвестициялық саясаттың тиімділігін бағалау ұйымның қызметінде маңызды рөл атқарады, сонымен қатар үлкен ғылыми және практикалық қызығушылыққа ие.
Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерінің тиімділігін бағалауға әртүрлі тәсілдер бар, оларға сәйкесінше тиімділіктің әртүрлі көрсеткіштері қатысады (А Қосымшасы).Қаржылық бағалауды жүргізу салынған капиталға пайданың қолайлы деңгейін алу және кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қолдау мақсатында негізделген. Кәсіпорынның инвестициялық саясатының тиімділігін бағалау алгоритмі кесте түрінде ұсынылған (Б қосымшасы).
Осы мәселелерді шешу үшін қаржылық коэффициенттердің келесі топтары қолданылады:
1. Рентабельділік көрсеткіштері (инвестицияланған Капитал, акционерлік капитал, сату).
2. Айналымдылық немесе іскерлік белсенділік көрсеткіштері инвестицияларды пайдалануды бағалау ретінде (активтердің, инвестициялық капиталдың, акционерлік капиталдың, айналым капиталының айналымдылығы).
3. Өтімділік көрсеткіштері (жалпы, мерзімді, абсолютті өтімділік коэффициенттері).
Келесі 2-кестеде қаржылық коэффициенттер тобын толығырақ қарастырайық.
Бұл коэффициенттер бағалау кезінде әртүрлі тараптардың инвестициялық жобаларын қарастыруға, есептеудің әр кезеңінде тұрақтылыққа талдау жүргізуге және қаржыландыру көздерін таңдауға көмектеседі. Оларды есептеу кезінде бухгалтерлік есептіліктің стандартты нысандары қолданылады [24].
2-кесте - қаржылық коэффициенттер топтары
№
Көрсеткіштер
Коэффициенттер
1
Рентабельділік көрсеткіштері
Жалпы рентабельділік коэффициенті
Сату рентабельділігінің коэффициенті
Активтердің рентабельділік коэффициенті
Өндіріс рентабельділігінің коэффициенті
2
Айналымдылық көрсеткіштері
Активтердің айналымдылық коэффициенттері
Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенттері
Дебиторлық берешектің айналымдылық коэффициенттері
Кредиторлық берешектің айналымдылық коэффициенттері
Қорлар мен шығындардың айналым коэффициенттері
Ақша қаражатының айналымдылық коэффициенттері
3
Өтімділік көрсеткіштері
Ағымдағы өтімділік коэффициенті
Жылдам өтімділік коэффициенті
Таза жұмыс капиталы
Ескерту-автор жасаған
Келесі қаржылық коэффициенттерді есептеу инвестициялық қызметті талдау процесінде де маңызды [31]:
- ұйымның активтері меншікті капитал есебінен қандай дәрежеде қалыптасқанын бағалауға мүмкіндік беретін автономия коэффициенті;
- қарыз қатынасы арқылы ұйымның қаржылық тұрақтылығын анықтауға мүмкіндік беретін қаржылық левередж коэффициенті
капитал өз;
- меншікті және ұзақ мерзімді қарыз капиталы сомасының ұйым пайдаланатын капиталдың жалпы сомасына қатынасымен сипатталатын ұзақ мерзімді қаржылық тәуелсіздік коэффициенті. Бұл ұйымның алдағы дамуға қаржылық мүмкіндіктерін анықтауға мүмкіндік береді;
- ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді берешектің арақатынас коэффициенті қысқа мерзімді қарыз капиталының бірлігіне есептегенде тартылған қаржы қаражатының сомасын анықтайды, сол арқылы ұйымның активтерін қарыз қаражаты есебінен қаржыландыру саясатын айқындайды.Осылайша, жоғарыда аталған қаржылық коэффициенттерді анықтау кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен тұрақтылығының нақты көрінісін береді, осылайша инвестициялық қызмет процесінің басқарушылық шешімдерін қабылдау үшін тәуекелдер мен шығындар деңгейін бағалауға мүмкіндік береді.
Қаржылық менеджмент оқулықтарында инвестициялық саясатты талдау кезеңдерінен басқа, инвестициялық қызметті оңтайландыру үшін тиімді саясатты жасауға мүмкіндік беретін объективті және субъективті факторлар көрсетілген. Оларға жатады [32]:
- ұйымның өндірістік жұмысының салалық сипаттамалары;
- ұйымның өмірлік циклінің кезеңі;
- қаржы нарығындағы жағдай;
- операциялық қызметтің рентабельділік дәрежесі;
- несиелік мекемелердің ұйымға көзқарасы;
- пайдаға салық салу дәрежесі;
- меншікті капиталдың шоғырлану деңгейі.
Осылайша, кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерінің тиімділігін бағалаудың жоғарыда аталған тәсілдері инвестициялық қызметтің ең тиімді бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді. Әрбір шаруашылық жүргізуші субъект белгілі бір дәрежеде инвестициялық қызметпен байланысты, өйткені одан әрі алға жылжу үшін ол өзінің дамуына қаражат салуы керек. Басқаша айтқанда, ұйымның тиімді дамуы үшін нақты инвестициялық қызметті дамыту қажет. Кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару мәселелері кәсіпорын экономикасындағы маңызды мәселелердің бірі болғандықтан, біз бұл мәселені Утеперген ЖШС дипломдық жұмысын зерттеу объектісінің мысалында қарастырамыз және талдаймыз.
Инновацияларды іске асырудың міндетті шарттарының бірі ең аз шығынмен ең үлкен нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік беретін нұсқаны дұрыс таңдау болып табылады, бұл ретте ұсынылған нұсқалардың әрқайсысы үшін шығындарды, нәтижелерді, сондай-ақ экономикалық әсерді (кірісті) дұрыс бағалау талап етіледі.
Кәсіпорындар ұжымдарының экономикалық мүдделері олардың қызметінің нәтижелеріне тікелей тәуелді болған кезде нарықтық жағдайда инновацияларды іске асырудың әсерін дұрыс анықтау проблемасының маңыздылығы артады.
Кез-келген ресурсты пайдалану пайдалы нәтиже алуды қамтиды. Басқаша айтқанда, кез-келген әрекетті сипаттау,
нәтиженің не екенін ғана емес, сонымен қатар қандай нәтижеге қол жеткізілгенін, ол үшін қандай ресурстар пайдаланылғанын білу маңызды. Сондықтан, жалпы алғанда, тиімділік-бұл нәтиже мен осы нәтиже тудырған шығындар арасындағы байланыс.
(1)
мұндағы Р-есептік кезең ішіндегі нәтижелердің құндық бағасы;
З-есеп айырысу кезеңінде нәтиже алуды қамтамасыз ететін шығындар. Егер компания өз қызметін өндірістің барлық факторларының минималды шығындарымен жүзеге асырса, онда осы шаруашылық жүргізуші субъектінің өндірісінің тиімділігі туралы айту әдетке айналады. Басқаша айтқанда, шығындар неғұрлым аз болса және басқару нәтижесі неғұрлым көп болса, соғұрлым тиімділік соғұрлым жоғары болады.
Кәдімгі мағынада, нарықтық экономикаға қатысты бұл айырмашылық пайда (кіріс) деп аталады [18].
Сонымен, егер нәтиженің шығындарға қатынасы экономикалық тиімділіктің көрсеткіші болса, онда нәтиже мен шығындар арасындағы айырмашылық экономикалық тиімділіктің көрсеткіші болып табылады.
Э = Р - З (2)
Нәтижешығындар қатынасы табиғи және ақшалай шамаларда көрсетілуі мүмкін және осы білдіру тәсілдеріндегі тиімділік көрсеткіші бірдей жағдай үшін әр түрлі болуы мүмкін. Бірақ ең бастысы нақты түсіну керек: өндірістегі тиімділік әрқашан көзқарас болып табылады.
Оларды игеру нәтижелерін шығындармен салыстыруға негізделген инновациялардың әсерін есептеу әдісі белгілі бір жаңа әзірлемелерді инвестициялаудың орындылығы туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Есептеулерді орындау кезінде ұйымдастырушылық іс-шараларды жүзеге асырумен тікелей байланысты шығындарды ғана ескеру қажет. Сонымен бірге, қандай да бір ұйымдық жетілдіру оларсыз жаңа ұйымды іске асыру мүмкін болмайтын жаңа техникалық құралдарды қолдануды талап еткен жағдайларда, оларға арналған шығындар ескерілуге тиіс [18].
Нарық жағдайында инвестициялау айтарлықтай тәуекелмен байланысты және бұл тәуекел неғұрлым ұзақ болса, салымдардың өтелу мерзімі соғұрлым ұзақ болады. Осы уақыт ішінде нарықтық жағдай да, бағалар да айтарлықтай өзгеруі мүмкін.
Бұл тәсіл ғылыми - техникалық прогрестің ең жоғары қарқыны бар және жаңа технологиялардың немесе өнімдердің пайда болуы бұрынғы инвестицияларды тез құнсыздандыратын салалар үшін әрдайым өзекті.
Ақыр соңында, индикаторға бағдарлану өтелу кезеңі көбінесе инновациялық іс-шара жүзеге асырылатынына сенімді болмаған жағдайда таңдалады, сондықтан қаражат иесі инвестицияны ұзақ мерзімге сеніп тапсыруға қауіп төндірмейді.
Инвестициялар бір жылға есептелген кезде, өтелу кезеңі келесі формула бойынша анықталады:
(3)
мұндағы К-инновацияларға бастапқы инвестициялар; Д - жыл сайынғы ақшалай кірістер.
Егер инвестиция жылдан жоғары болса, өтелу кезеңінің формуласы келесі форманы алады
(4)
Сонымен қатар, жобалардың жарамдылығы банк депозиттерінің мөлшерлемесінен асып кетуі керек, бұған әдетте инвесторлар назар аударады. Сондай-ақ, инноватор-ұйым жұмысының бұзылу нүктесін де анықтау қажет. Ол өндірістің барлық шығындары өтелетін өнімді өткізу көлемімен анықталады [18].
Демек, инвестициялау объектісін таңдау маңызды мәселелердің бірі болып табылады. МОНОПОЛИЯДАН тыс пайда алуға мүмкіндік беретін инновациялық қызмет түрлеріне үлкен артықшылық беріледі, бұл көбінесе жаңа өнім түрлеріне немесе көрсетілетін қызметтерге тұрақты сұранысқа байланысты болады.
2 УТЕПЕРГЕН ЖШС МЫСАЛЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ БАСҚАРУ ӘДІСТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы
Құзыретті, ең бастысы тиімді инвестициялық саясатты әзірлеу Кәсіпорынның инвестициялық қызметін сәтті басқаруды қамтамасыз етеді. Тиісті инвестициялық саясатты әзірлеу үшін кәсіпорынның негізгі қаржылық және техникалық-экономикалық көрсеткіштеріне талдау жүргізу қажет.
Тұтастай алғанда кәсіпорынның қызметін, атап айтқанда қызметті қаржыландыру көздерін талдауға кіріспес бұрын, мен кәсіпорынның өзі туралы қысқаша ақпарат бергім келеді.
"Утеперген" ЖШС 2012 жылы құрылған. Күзет қызметі нарығында жұмыс істейтін табысты және қарқынды дамып келе жатқан кәсіпорындардың бірі болып табылады.
Негізгі қызмет түрі жеке күзет қызметтерін көрсету болып табылады.Кәсіпорын Шығыс Қазақстан облысының аумағында орналасқан барлық меншік нысанындағы 400-ден астам ұйымға күзет қызметтерін көрсетеді.
Көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсарту мақсатында ұйым базасында күзет қызметкерлерінің жұмысын тәулік бойы бақылайтын өзіндік қауіпсіздік қызметі құрылды. Сондай-ақ, жиырма автопатруль құрамында жедел әрекет ету топтары бар, олар тәулік бойы кезекшілікте болады.
Физикалық және қашықтан күзетуден басқа, кәсіпорын өрт-күзет дабылы мен бейне жабдықтарды монтаждау және қызмет көрсету бойынша қызметтерді ұсынады. Осы қызметтің мақсаты белгілі бір объектіге мониторинг пен бейне бақылауды қамтамасыз ету, сондай-ақ тұтануды жедел анықтау және күзетілетін объектіге рұқсатсыз кіруді (немесе кіру әрекеттерін) анықтау болып табылады. Мамандар дабыл немесе бейне жабдықты орнату жоспарланған объектінің ерекшеліктерін зерттейді. Ұсынады неғұрлым оңтайлы нұсқасын жүзеге асыру тапсырыс беруші қойған міндеттерді негізге ала отырып, оның талап-тілектері мен мүмкіндіктерін
"Утеперген" ЖШС "шаруашылық серіктестіктер туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 02.05.1995 жылғы Жарлығына сәйкес құрылды, өз қызметінде аталған Жарлықты, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасын және осы Жарғыны басшылыққа алады. [35]
Кәсіпорынның заңды мекен-жайы: Астана қ., Қарқаралы көшесі 24. Кәсіпорын 2012 жылғы 19 ақпанда тіркелген. Нарықта 9 жылдан астам жұмыс істейді.
3-кестеде Утеперген ЖШС негізгі экономикалық көрсеткіштерінің серпіні келтірілген.
Көрсеткіштер
Жылдар
Ауытқу 2019 ж. 2021 ж. қарағанда
Ауытқу 2020 ж. 2021 ж. қарағанда.
2019 ж.
2020 ж.
2021 ж.
Абс.
(+,-)
Сал .
(%)
Абс.
(+,-)
Сал.
(%)
1
2
3
4
5
6
7
8
1. Қызмет көрсетуден түскен кіріс, мың тг
216880
245860
272830
55950
25,7
26970
10,9
2. Өзіндік құн
қызметтер, мың тг
183520
203260
220441
36921
20,1
17181
8,4
3. Жалпы табыс, мың тг
33360
42600
52389
19029
57
9789
22,9
4. Кезең шығыстары, мың тг
19230
21700
22300
3070
15,9
600
2,8
5. Таза кіріс (шығын), мың тг
10330
14500
20589
10289
99,3
6089
41,9
6. Орташажылдық МӨЗ құны, мың тг
31800
34700
34600
2800
8,8
-100
-0,3
7. Қор беру, тг
6,8
7
7,8
1
14,7
0,8
11,4
8. Қор сыйымдылығы, тг
0,15
0,14
0,13
-0,02
-13,4
-0,01
-7,2
9. Қор рентабелдігі, тг
0,3
0,4
0,6
0,3
100
0,2
50
10. жұмысшылардың орташа тізімдік саны, адам
78
85
93
15
19,2
8
9,4
11. Орташа айлық жалақы, тг
65200
67300
70100
4900
7,5
2800
4,1
12. Орташа жылдық еңбекақы төлеу қоры, тг
61027200
68646000
78231600
17204400
28,1
9585600
13,9
13. Кредиторлық берешек, мың тг
47485
43933
49832
2347
4,9
5899
13,4
14. Дебиторлық берешек, мың тг
62832
65600
108638
45806
72,9
43038
65,6
15. Рентабельдык. %
5,6
7,1
9,3
3,7
66
2,2
30,9
Ескертпе - "Утеперген" ЖШС-нің 2019-20120 жылдарға арналған қаржылық есептілігі негізінде жасалды
3-кестеден зерттелетін кәсіпорын бойынша соңғы үш жылдағы "Қызмет көрсетуден түскен табыс" көрсеткіштері өсу үрдісі байқалады. Сонымен қатар, бұл үрдіс оң мәнге ие. Ел және жалпы облыс экономикасындағы қалыптасқан жағдайға қарамастан, короновирустық инфекцияның таралуы салдарынан "Утеперген" ЖШС ағымдағы кезеңде бұл көрсеткішті алдыңғы кезеңмен салыстырғанда 10,9% - ға ұлғайтты және 272830 мың теңге деңгейінде белгі жасай алды. Бұл нәтижеге қол жеткізу басшылықтың қолда бар клиенттік базаны сақтау үшін ғана емес, сонымен қатар нарықтың жаңа сегменттерін игеру үшін барлық шараларды қабылдауы есебінен жүзеге асырылды. Нәтижесінде "жалпы кіріс" көрсеткіші де зерттелетін кезеңде оң өсімге ие және алдыңғы кезеңмен салыстырғанда 22,9% - ға өсуге қол жеткізді. 2021 жылы таза табыс 20589 мың теңге деңгейіне жетті. Алайда, осындай маңызды техникалық-экономикалық көрсеткіштердің өсуіне қарамастан, "Утеперген" ЖШС басшылығы үшін кредиторлық және дебиторлық саясатты жүзеге асыру қағидаттарын қайта қарау қажет. Өйткені бұл көрсеткіштер төмендемейді. Жалпы, кәсіпорын қаржылық жағынан тұрақты, сату нарығының кеңеюіне және жаңа сегменттердің игерілуіне байланысты қызметкерлер саны өсуде, рентабельділік көрсеткіштері 9,3% деңгейіне жетті, бұл 2020 жылмен салыстырғанда 30,9% - ға жоғары.
2.2 Қаржыландыру көздерінің құрылымы мен серпінін талдау
Талдаудың осы түрін жүргізу үшін қаржыландыру көздерінің "меншікті-қарыз", "ұзақ мерзімді-қысқа мерзімді"сияқты құрамдас тармақтарын қарастыру қажет. Қаржыландыру көздерін талдаудағы маңызды тармақ компанияның меншікті және қарыз капиталының құрылымын бағалау болып табылады. Бұл құрылымды анықтау қаржыландыру көздерінің динамикасын зерттеудің маңызды нүктесі болып табылады.
Алдымен "Утеперген" ЖШС жүргізетін қаржыландыру саясатының түрін анықтаймыз (4-кесте).
4-кесте - "Утеперген" ЖШС 2019-2021 жж. теңгерім пассивінің динамикасы
Баланс пассиві бабының атауы
Жылдар
Құрамы, %
2019 ж.
2020 ж.
2021 ж.
2019 ж.
2020 ж.
2021 ж.
Жарғылық
капитал
25000
25000
25000
15,8
14,8
12,8
Бөлінбеген кіріс (шығын)
85317
99817
120406
54
59,1
61,6
Капитал және резервтер жиынтығы
110317
124817
145406
69,9
74
74,4
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
-
-
-
-
-
-
Қысқа мерзімді міндеттемелер
47485
43933
49832
30
26
25,5
Баланс
157802
168649
195238
100
100
100
Ескертпе - "Утеперген" ЖШС-нің 2019-20120 жылдарға арналған қаржылық есептілігі негізінде жасалды
4-кестеге сүйене отырып, капиталдың үлесі 0,4% - ға артты деп қорытынды жасауға болады. Зерттелетін кәсіпорынның "ұзақ мерзімді міндеттемелері" туралы мақалалары жоқ. Құрылымдағы бөлінбеген табыс та 2,5% - ға ұлғаю үрдісіне ие, бұл кәсіпорын балансының валютасында 61,6% - ды құрайды.
4-суретте "Утеперген" ЖШС баланс пассивінің құрылымын белгілейміз.
4-сурет-2021 жылғы баланстық міндеттемелер құрылымы, %
Ескерту - "Утеперген" ЖШС қаржылық есептілігінің негізінде жасалды
Осы суретті талдай отырып, негізгі бөлігі бөлінбеген пайдаға (61,6%) және қысқа мерзімді міндеттемелерге 25,5%, жарғылық капиталға - 12,8% тиесілі деп айтуға болады.
Осылайша, 4-кесте мен 4-суретте меншікті қаржыландыру көздері (бөлінбеген пайданың өсуіне байланысты) тек құндылық тұрғысынан ғана емес, сонымен қатар баланстық міндеттеме құрылымында да олардың үлесі артатындығы көрсетілген.
Бұдан әрі Утеперген ЖШС қаржы саясатының түріне талдау жүргіземіз.
Ол үшін ағымдағы активтердің нақты салмағын есептейміз.
Уд. салмағы ОА 2019 жыл = 120732157800=0,76
Уд. салмағы ОА2020 жыл =129200168649=0,76
Уд. салмағы ОА2021 жыл =158238195238=0,81
Біздің нәтижелеріміз 5-кестеде келтірілген.
5-кесте - Утеперген ЖШС қаржы саясатының типін айқындау
үшін 2019-2021 жж.
Атауы
2019 жыл
2020 жыл
2021 жыл
Айналым активтер, мың.тг
120732
129200
158238
Жалпы капитал , мың.тг
157800
168649
195238
Капитал құрылымындағы айналым активтерінің үлес салмағы
0,76
0,76
0,81
Ескерту - "Утеперген" ЖШС қаржылық есептілігінің негізінде жасалды
Біз есептейтін, ағымдағы активтердің үлесі 0,5-тен жоғары, бұл кәсіпорындағы қаржы саясатының түрі консервативті саясат екенін білдіреді. Консервативті саясат-бұл кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының кепілі. Саясаттың бұл түрі ұзақ мерзімді активтер мен ағымдағы активтердің тұрақты бөлігі меншікті және қарыз капиталы есебінен толығымен қаржыландырылатындығын қарастырады.
2019-2021 жылдардағы шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіштерінің өзгеруі төмендегі кестеде көрсетілген (сурет):
Кәсіпорынның айналым активтеріндегі ең үлкен үлес-дебиторлық берешек. Қаржылық жағдай ушығуы мүмкін, өйткені дебиторлық берешектің үлесіне жартысынан көбі келеді - бұл 2020 және 2021 жылдардағы "Утеперген" ЖШС айналым қаражатының құрамындағы 50,8 және 68,7 пайыз.
"Утеперген" ЖШС қысқа мерзімді активтерінің динамикасын 7-суретте қарастырамыз.
7-сурет - "Утеперген" ЖШС 2019-2021 жылдардағы қысқа мерзімді активтерінің динамикасы.
Ескерту-автор жасаған.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау үшін мен 2019-2021 жж. кезеңінде ЖШС теңгерімінің деректерін алдым, дәл осы кезеңде көрсеткіштердің өзгеру тенденциясын анықтауға, оң және теріс тұстарын анықтауға, сондай-ақ есептелген көрсеткіштердің халықаралық стандарттар ретінде анықталған стандарттар мен нормаларға сәйкестігін анықтауға болады. Кәсіпорынның қолма-қол ақша айналымын талдау 7-кестеде келтірілген:
7-кесте - Утеперген ЖШС қолма-қол ақша айналымын талдау
Көрсеткіштер
2019ж.
2020ж.
2021ж.
Өзгеріс
Абс (+,-)
Шартты (%)
2021 г. к 2019
2021 г. к 2020
2021 г. К2019г
2021 г. к 2020 г.
Қолма-қол ақшаның орташа қалдықтары
17600
21300
12800
- 4800
- 8500
-32,5
-40
Ақша қаражатының шоттары бойынша кредиттік айналымдардың сомасы, мың теңге
221520
228881
272441
50921
43560
22,9
19
Капиталдың банктегі шоттарда еркін қолма-қол ақшамен болу ұзақтығы
, күндер
29
34
17
-12
-17
-41,4
-50
Ескертпе-2019-2021 жылдарға арналған қаржылық есептілік негізінде жасалған Утеперген ЖШС
7-кестенің деректері кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының түсуі мен жұмсалуын тиімді ұйымдастыру туралы айтады. "Капиталдың банктегі шоттарда еркін қолма-қол ақшамен болу ұзақтығы" сияқты көрсеткіш алдыңғы кезеңмен салыстырғанда 17 күнге артты. Бірақ зерттеу кезеңінде компания үшін ақша түсімдері азайды.
Кестеден көріп отырғанымыздай, талданып отырған кезеңде меншікті капитал құрылымында айтарлықтай өзгерістер байқалмайды: жарғылық капитал, резервтік капитал және 2019 жылдан бастап 2021 жылға дейінгі кезеңде қосымша төленбеген капитал өзгеріссіз қалады. Бөлінбеген кірістің 20589 мың теңгеге ұлғаюы байқалады.
Утеперген ЖШС қарыз капиталына талдау жүргіземіз.
Қарыз капиталының айналым коэффициентін белгілеңіз
КОзк2018г=3336047485 = 0,7
КОзк2019г=4260043933=0,9
КОзк2020г = 5238949832=1,05
Қарыз капиталын пайдаланудың орташа кезеңін белгілеңіз
ПОзк2018г=47485*360 33360=515
ПОзк2019г=43933*360 42600=373
ПОзк2020г=49832*360 52389=342
Қарыз капиталын пайдаланудың орташа құнын белгілеңіз
Sstzk2012g=1923047485=0,4
Sstzk2013g = 2170043933=0,5
Sstzk2014g = 2230049832=0,4
Қаржы тұтқасының әсерін белгілеңіз
Эфр2012ж=(1-0,2)*(9,3-0,4)*1103173 3360=23
Эфр2013ж=(1-0,2)*(11,6-0,5)*124817 42600=25
Эфр2014ж=(1-0,2)*(14,11-0,4)*145406 52389=29
Қорытындысы жүргізілген расчетовоформим да таблице9.
9-кесте-2019-2021 жылдардағы қарыз капиталын пайдалану тиімділігі.
Көрсеткіштер
2019 жыл
2020 жыл
2021 жыл
ауытқу (+,-)
2019 ж. 2021 қарағанда
2020 ж. 2021 қарағанда
қарыз капиталыдың айналымдылық коэффициенті
0,7
0,9
1,05
0,35
0,15
Қарыз капиталын пайдаланудың орташа кезеңі
515
373
342
-173
-31
Қарыз капиталын пайдаланудың орташа құны
0,4
0,5
0,4
-
-0,1
Қаржы тұтқасының әсері
23
25
29
6
4
Ескертпе-2019-2021 жылдарға арналған қаржылық есептілік негізінде жасалған Утеперген ЖШС
Талданған кезең ішінде қанша айналым жасайды қарыз капиталы кәсіпорынның қарыз капиталының айналым коэффициентін ашады [36]
2021 жылы бұл коэффициент 1,05 - ке тең, бұл осы кезең ішінде меншікті капиталдың 1,05 есеге айналғанын көрсетеді.
Екінші көрсеткіш 9-кестеге сәйкес қарыз капиталын пайдаланудың орташа кезеңі күндердегі бір айналымның ұзақтығын көрсетеді және 2021 жылы 342 күнді құрайды.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бизнес-әкімшілік кафедрасының меңгерушісі
Бекбусинова Г.К..
___________________________
____ ______________ 20__г.
ӘБДІРӘШЕВ ӘЛІШЕР МЕЙРАМҰЛЫ
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ
7М04114 - Қаржы білім беру бағдарламасы бойынша экономика ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін
ізденуге дайындалған диссертация
Ғылыми жектекші
Шаяхметова К.О.
э.ғ.д, профессор
Магистрант
Әбдірәшев Ә.М.
Астана - 2023
7М04114 - Қаржы білім беру бағдарламасы бойынша экономика ғылымдарының магистрі дәрежесін алу үшін магистрлік диссертациясына тапсырма
Әбдірәшев Әлішер Мейрамұлы
тақырыбы: Инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігін бағалау
Тапсырма берілген күн _______ _______________20__ жыл.
1. 202_ жылдың _____________ дейін библиографияны таңдап, зерттеу үшін жоспар құру керек.
2. 202_ жылдың _____________ дейін зерттеудің 1-ші бөлімінің нұсқасын дайындау керек.
3. 202_ жылдың _____________ дейін зерттеудің 2-ші бөлімінің нұсқасын дайындау керек.
4. 202_ жылдың _____________ дейін магистрлік диссертацияның 3-ші бөлімінің нұсқасын тапсыру керек.
5. 202_ жылдың _____________ дейін магистрлік диссертацияны толық тапсыру керек.
6. 202_ жылдың _____________ дейін магистрлік диссертацияны қорғау үшін қажетті құжаттарды жинап, тапсыру қажет.
7. Магистрлік диссертацияны қорғау үшін презентация мен баяндаманы қорғауға 5 күн қалғанда дайындау керек.
8.Қорғауға дейін 5 күн бұрын диссертацияны қорғау үшін баяндама мен презентация дайындау.
Ғылыми жетекші _____________________ Шаяхметова К.О.
(қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдады ___ ______________20___ ж.
_____________________ Әбдірәшев Ә.М.
(магистранттың қолы)
Бизнес-әкімшілік
кафедрасының меңгерушісі ___________ Бекбусинова Г.К.
(қолы)
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
8
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
10
1.1 Инвестициялық қызмет ұғымы және оны басқару әдістері
10
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдау ерекшеліктері
14
1.3 Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерінің тиімділігін бағалау тәсілдері
20
2 "УТЕПЕРГЕН" ЖШС МЫСАЛЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ БАСҚАРУ ӘДІСТЕРІН ТАЛДАУ
24
2.1 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы
24
2.2 Қаржыландыру көздерінің құрылымы мен серпінін талдау
2.3 "Утеперген" ЖШС инвестициялық қызмет басқармасын талдау
27
33
3 КӘСІПОРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ
37
3.1 Қаржыландыру көздерінің құрылымын жетілдірудің және оларды пайдаланудың негізгі бағыттары
37
3.2 Қаржылық леверидж әсерінің өлшемі бойынша капитал құрылымын оңтайландыру
40
ҚОРЫТЫНДЫ
46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
48
ҚОСЫМШАЛАР
50
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Берілген диссертациялық жұмыста келесі стандарттар қолданылды:
1. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық кодексі) 10.12.2019 ж. № 99-iv (1.01.2022 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
2. "Қазақстан Республикасының 2021 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары туралы"Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы.
3. Мемлекет басшысының 2014 жылғы 17 қаңтардағы "Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ"атты Қазақстан халқына Жолдауы.
4. Мемлекет басшысының Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесінің XXVI пленарлық отырысында берген тапсырмасы
5. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-XIII кодексі. (1.01.2022 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
6. Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 29 маусымдағы № 350-VI кодексі. (1.01.2022 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
АНЫҚТАМАЛАР
Берілген диссертациялық жұмыста тақырыппен байланысты мынадай анықтамалар қолданылды:
1) жеке кәсіпкер - әрекетке қабілетті жеке тұлға (ҚР азаматы, шетел азаматы, азаматтығы жоқ тұлға),
2) салықтар-осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізілетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер;
3) Кәсіпкерлік қызмет-заңда белгіленген тәртіппен тіркелген тұлғалардың мүлікті пайдаланудан, тауарларды сатудан, жұмыстарды орындаудан немесе қызметтерді көрсетуден үнемі пайда табуға бағытталған, өз тәуекелімен жүзеге асырылатын дербес қызмет
4) салық төлеуші-салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлға және (немесе) заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшесі;
5) бағалау объектісінің нарықтық құны-мәміле тараптары барлық қажетті ақпаратқа ие бола отырып, орынды әрекет ететін, ал мәміле бағасының шамасына қандай да бір төтенше жағдайлар, яғни қашан көрініс таппайтын, бәсекелестік жағдайларында осы бағалау объектісі ашық нарықта иеліктен шығарылуы мүмкін неғұрлым ықтимал баға:
6) уәкілетті мемлекеттік органдар - салық органдарын және жергілікті атқарушы органдарды қоспағанда, Қазақстан Республикасының Үкіметі бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуді және (немесе) жинауды жүзеге асыруға уәкілеттік берген, сондай-ақ осы Кодекске сәйкес Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген өз құзыреті шегінде салық қызметі органдарымен өзара іс-қимыл жасайтын Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары; Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Берілген дисертациялық жұмыста төмендегідей қысқартылған сөздер қолданылды:
ҚР ҚМ- Қазақстан республикасының қаржы министірлігі
ҚР-Қазақтстан Республикасы
ШОК-шағын және орта кісіпкерлер
ШФК-шаруа(фермер) қожалықтары
тг. - теңге
Млн. тг.- миллион теңге
Млрд. Тг. меллиард теңге
%- процент
КТС-корпоративті табыс салығы
ҚМ МҚК- Қаржы министірлігінің мемлекеттік кірістер комитеті
ИНИС- салықтардың интеграциялық ақпараттық жұйесі
ТМД- тәуелсіз мемлекеттер достастығы
АЕК - айлық есептік көрсеткіш
АҚШ- Америка Құрама Штаттары
КІРІСПЕ
Қазіргі заманғы Қазақстанның нарықтық қатынастарын дамыту жағдайында бүгінгі күні экономиканың маңызды бағыттарының бірі тұтастай ел экономикасының да, жеке алынған кәсіпорындар деңгейінде де тұрақты экономикалық өсуін қамтамасыз ететін мемлекеттің инвестициялық саясатын әзірлеу болып табылады.
Кез келген елдің экономикалық саясатының маңызды құрамдас бөліктерінің бірі инвестициялық қызмет болып табылады. Жеткіліксіз инвестициялық белсенділік деңгейін арналған микроуровне тудырды тақырыптың өзектілігі дипломдық жұмыс. Ең алдымен, бұл негізгі құралдардың тозуының жоғары көрсеткіштеріне, кәсіпорындардың айналым қаражатымен аз қамтамасыз етілуіне байланысты. Осыған байланысты инвестициялық саясаттың түбегейлі өзгеруінің, ішкі инвестициялық жобалардың қарқынды дамуының өзектілігі артып келеді.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі шаруашылық жүргізуші субъектілерге қызметтің әртүрлі бағыттары бойынша қаражат инвестициялау арқылы тиісті пайда алуға мүмкіндік береді. Нарықтық басқарудың қазіргі жағдайында, атап айтқанда, кең таралған СOVID19 жағдайларымен, көптеген кәсіпорындар үшін инвестициялық қызмет бірқатар функцияларды орындайды, олар ең алдымен нарықтың қиын жағдайларында жұмыс істеу мүмкіндігін, қаржылық тұрақтылық пен тұрақтылықты қамтамасыз етеді.даму үшін.
Диссертацияның мақсаты-белгілі бір мысалда инвестициялық қызметті басқару әдістерін зерттеу.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы Утеперген ЖШС мысалында инвестициялық қызметті басқаруды жетілдіру бойынша нақты іс-шараларды әзірлеу болып табылады.
Зерттеу нысаны - Утеперген ЖШС.
Зерттеу пәні Утеперген ЖШС инвестициялық қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- инвестициялық қызметті басқарудың теориялық негіздерін қарастыру;
- зерттелетін объектіге техникалық-экономикалық талдау жүргізу;
- Утеперген ЖШС инвестициялық қызметін басқаруды жетілдіру бағыттарын белгілеу.
Зерттеудің әдіснамалық негізі зерттеудің теориялық және эмпирикалық әдістері болды, атап айтқанда жалпылау, салыстыру әдістері қолданылды.
Ақпараттық база Утеперген ЖШС-нің соңғы үш жылдағы қаржылық есептілігі болып табылады.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инвестициялық қызмет ұғымы және оны басқару әдістері
Әр кәсіпорынның экономикасын дамытуда маңызды рөлдердің бірі тұтастай алғанда кәсіпорынның экономикалық өсуін көрсететін инвестициялар болып табылады. Инвестициялар өндіріс көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді, нәтижесінде кірістілік көрсеткіштерінің күрт өсуі байқалады. Кәсіпорынның ақылға қонымды және негізделген инвестициялық қызметі инвестицияларды сауатты инвестициялауды және пайда табуға және кәсіпорынның экономикалық мүмкіндіктерін арттыруға бағытталған тиісті шараларды жүзеге асыруды білдіреді.
"Инвестициялар" термині кең спектрде кәсіпорындарға қаржылық инвестицияларды білдіреді, ал бұл инвестициялар ел шекарасында да, одан тыс жерлерде де бір-бірінен ерекшеленетін жобаларды дамытуға бағытталуы мүмкін. Мұндай инвестициялардың түпкі мақсаты-пайда табу. Шағын спектрде" инвестициялар " - бұл айналым қаражатын ұлғайту, негізгі құралдарды сатып алу арқылы өз кәсіпорнын дамытуға инвестициялар, бұл ұйымның әлеуметтік жобаларын қаржыландыру болуы мүмкін. Әрине, түпкі мақсат-пайда табу, Кәсіпорынның инвестициялық жобаларының кірістілігін арттыру.
2015 жылғы 29 қазандағы № 375-V Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік Кодексі шаруашылық жүргізуші субъектілердің инвестициялық қызметін жүзеге асырудың құқықтық және экономикалық негіздерін реттейді.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметін сауатты басқарудың маңызы сөзсіз, өйткені жаңа құрылысты, кәсіпорынның өндірісін кеңейтуді, қуаттылықты арттыру және оны техникалық қайта жарақтандыруды көздейтін негізгі қорларды көбейту сияқты процесті жүзеге асыру мүмкін болмайды. Инвестициялық шешімдерді іске асыру есебінен пайданың тұрақты өсу серпіні өндірістік қызметті дамыту үшін жинақтардың іргетасы болып табылады.
Осылайша, кәсіпорын стратегиясын қалыптастырудың орталық өзегі инвестициялық қызмет болып табылады. Инвестициялық қызметтің басты міндеті-компания қол жеткізген жағдайдың деңгейін сақтау ғана емес, сонымен бірге, ең алдымен, кәсіпорынның экономикалық және техникалық-өндірістік әлеуетін жақсарту. Осы іс-шараларды жүзеге асыруға негізгі құралдарды өндіру, жаңа техника мен жабдықтарды енгізу есебінен қол жеткізіледі. Инвестициялық қызметті жүзеге асыратын менеджерлер қандай мақсатты ұстанады - бұл, ең алдымен, басқарудың ұтымды және тиімді әдістерін енгізу арқылы өндірістік және экономикалық қызметті жетілдіру, қосымша пайда алу үшін әртүрлі объектілерді қаржыландыру.
Инвестициялық стратегияның бір бөлігі Қаржы-шаруашылық кәсіпорынның түрлі аспектілеріне бағытталған инвестициялық қызмет болып табылады. Бұл ретте оның белгілі бір бағыттар бойынша ғана емес, сонымен қатар өзінің бағалы қағаздарын шығарумен және басқа да ұзақ мерзімді қарыз қаржыландыру көздерін мақсатты тартумен байланысты ұзақ мерзімді жоспардағы басымдығын атап өткен жөн.
Инвестициялық қызметті басқару әдістері ұйымның капиталын басқару және дамыту процесінің маңызды орындарының бірі болып табылады.
Инвестициялық саясат-бұл халық шаруашылығының әртүрлі салаларында пайда табу мақсатында ұзақ мерзімді капитал салу. Бұл күрделі салымдарды тиімді пайдалану жолдарын, олардың негізгі бағыттарға шоғырлануын және әлеуметтік өндірісте тепе-теңдікті қамтамасыз ететін экономикалық шешімдердің жиынтығы. Егер Инвестициялық саясат дұрыс жүргізілсе, шығындардың әрқайсысына келетін ұлттық табыс мөлшері өседі, өнім өседі. Компанияның инвестициялық қызметі оны дамытудың ұзақ мерзімді міндеттеріне байланысты. Сондықтан ол әзірленген Инвестициялық саясат негізінде жүзеге асырылады [7].Кез-келген кәсіпорынның экономикалық дамуында инвестициялар негізгі орындардың бірін алады, бұл өз кезегінде кәсіпорын экономикасының жалпы өсуін анықтайды. Инвестициялау салдарынан компанияның өндіріс көлемі өсуде, табыстылық өсуде. Кәсіпорынның инвестициялық қызметі-бұл инвестицияларды тиімді инвестициялау және кіріс алуға немесе кәсіпорынның экономикалық әлеуетін кеңейтуге бағытталған қажетті шараларды орындау. Тиімді инвестициялық қызметтің құрамдас бөліктерінің бірі ойластырылған Инвестициялық саясат болып табылады. Кәсіпорынның инвестициялық саясаты оның қызметі үшін негізгі мағынаны қамтиды. Инвестициялық қызмет субъектісінің деңгейіне, оның стратегиялық және тактикалық мақсаттары мен іске асыру тетіктерінің ерекшеліктеріне байланысты Инвестициялық саясат ұғымы мен оның экономикалық мазмұнын ғалымдар екі жақты түсіндіреді [8].
Сурет - 1. Инцестиция салалары.
Ескерту-автор [10] негізінде жасаған.
Жеке кәсіпорындар деңгейіндегі инвестициялық саясаттың мазмұнын зерттей отырып, зерттеу параметрлеріне мемлекеттік және аймақтық деңгейдегі басқару әдістерін енгізу Кәсіпорынның инвестициялық саясатын жүзеге асырудың тиімділігін анықтаудағы басты сәттердің бірі болып табылады. 1-суретте Кәсіпорынның инвестициялық саясатын қалыптастырудың негізгі әдістері көрсетілген.
1-сурет-Кәсіпорынның инвестициялық саясатын қалыптастыру және басқару әдістері.
Ескерту-автор жасаған.
Сондай-ақ, операциялардың тиімділігі негізінде инвестициялық саясатты басқару түрлері бар (сурет):
2-сурет-нәтижелілік белгісі бойынша инвестициялық саясатты басқару түрлері.
Ескерту-автор жасаған.
Қойылған мақсаттарға сүйене отырып, кәсіпорын басшылары инвестициялық қызмет процесінде қолданылатын инвестициялық құралдардың шеңберін белгілейді. Сондай-ақ, инерциялық саясатты басқару әдістерінің формаларын анықтау кезінде келесі факторлар туындайды:
1. Ұйымның қаржылық жағдайы және тұрақтылығы;
2. Нарық конъюнктурасы және осы нарық сегментінің даму ерекшеліктері;
3. Компанияны техникалық жабдықтау және аяқталмаған құрылыс;
4. Инвестициялау талаптарына сәйкестік;
5. Мемлекеттен қаржыландыру бөлігінде жеңілдіктер түрінде қолдау алу;
6. Кәсіпорын коммерциялық тәуекелдерден сақтандырылған ба?
Яғни, инвестициялық қызмет-бұл кәсіпорынның инвестициялық саясатының үлкен бөлігі және ол әрқашан ең алдымен компанияның жағдайы мен жағдайынан туындайды. Жоғарыда аталған факторларды ескере отырып, кез-келген ұйымның инвестициялық детальдығы белгілі бір нарық пен жағдайға бейімделген.
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдау ерекшеліктері
Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдау әдістемесі негізгі үш бөліктен тұрады, олардың әрқайсысының өз функциялары бар. Оларды 1-кестеде қарастырыңыз.
1-кесте-Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдау әдістемесі
Блок
Атауы
Блок міндетті
Блок А
Инвестициялық саясатты басқару процесін ұйымдастыруды талдау.
инвестициялық саясатты басқару процесін жоспарлау және басқару деңгейін бағалау;
Инвестициялық шешімдердің экономикалық негіздемесінің деңгейін бағалау
инвестициялық саясатты басқару процесін бақылау деңгейін бағалау
инвесторлармен өзара қарым-қатынастарды ұйымдастыру деңгейін бағалау
инвестициялық саясатты басқару процесін ұйымдастыру деңгейін интегралдық бағалау
инвестициялық саясатты басқару функцияларын бөлуді, сондай-ақ процестің сапалық сипаттамаларын, проблемалары мен кемшіліктерін анықтау.
Блок Б
Кәсіпорынның инвестициялық саясатының мазмұнын талдау
Инвестициялық саясат мазмұнының әртүрлі элементтерінің сипаттамасы;
Кәсіпорынның инвестициялық саясатының түрін анықтау.
Блок В
Кәсіпорынның инвестициялық саясатының тиімділігін бағалау
Кәсіпорынның инвестициялық саясатының тиімділігін бағалау әдістемесін әзірлеу;
Кәсіпорынның инвестициялық саясатын іске асыру тиімділігін бағалау бойынша әдістемелік әзірлемелер.
Ескерту-автор жасаған.
Әдетте кәсіпорындар инвестициялық қызметті дамыту, негіздеу және жүзеге асыру процестерін жақсартуға тырысады. Себебі, инвестициялау процесін сапалы тұрғыдан дәл әзірлеу және ұйымдастыру Кәсіпорынның инвестициялық саясатын жүзеге асырудың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді деп саналады.
Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерін талдаудың ерекшеліктері жоспарланған инвестициялық қызметті анықтауға ғана емес, негіздеуге де мүмкіндік береді. Әрқашан есте сақтау керек ең бастысы, талдаудың бұл түрі бір уақытта болмауы керек, оны жүзеге асыру үнемі динамикалық негізде жүргізілуі керек. Өйткені, бұл инвестициялық қызметтің міндеттері мен мақсаттарын оны жүзеге асыру барысында түзетуге, демек, максималды нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Шаруашылық жүргізуші субъект қызметінің негізгі көзі пайда болып табылады-тиісінше инвестициялық қызметті талдау процесінде маңызды орындардың бірін алады. Бухгалтерлік баланста пайда екі түрде көрінеді: айқын және жабық. Бірінші жағдайда, ол бөлінбеген пайда түрінде болады, екіншісінде - кірістер есебінен қалыптасқан қорлар мен резервтер сияқты.
Қарқынды дамып келе жатқан жағдайларда кәсіпорындардың кірістілігі тұрақсыз, өйткені ол кірістердің шығыстарға қатынасын бөлуге болатын көптеген жағдайларға байланысты.
Осыған байланысты, нормативтік-құқықтық құжаттарда кәсіпорын иелеріне пайда мөлшерін реттеуге мүмкіндік бар. Пайданы реттеудің осындай құралдарына жатқызуға болады [17]:
- негізгі құралдарға активтерді бөлу шекараларын анықтау;
- негізгі активтердің жеделдетілген амортизациясы;
- материалдық емес активтерді бағалау және амортизациялау шарттары;
- қатысушылардың жарғылық капиталға салымдарын бағалау рәсімі;
- өндірістік резервтерді бағалау;
- күрделі салымдарды қаржыландыруға пайдаланылатын қаржы ұйымдарының кредиттері бойынша пайыздарды есепке алу рәсімі;
- күмәнді борыштар бойынша резерв құру рәсімі;
- шығындардың жекелеген түрлерін сатылған өнімнің өзіндік құнына жатқызу рәсімі;
- үстеме шығыстардың құрамы және оларды бөлу тәсілі.
Пайда резервтік капиталдың негізгі көзі болып табылады. Бұл капитал кенеттен шығындар мен экономикалық қызметтің болжамды шығындарын өтеу үшін қажет, яғни сақтандыру. Резервтік капиталды анықтау процедурасы нормативтік-құқықтық актілермен және кәсіпорындардың осы түрінің қызметін реттейтін заңдармен белгіленген.
Кәсіпорын қызмет шығыстарына алдағы шығыстарды қосу жағдайлары үшін қажетті мынадай резервтерді құрады [17], атап айтқанда, бұл басқа ұйымдармен "күмәнді" санатына өткен берешек (ақпарат дебиторлық берешекті түгендеу нәтижелерін талдаудан алынады), қызметкерлердің еңбек демалысын төлеу бойынша берешек, еңбек сіңірген жылдары үшін жыл сайынғы сыйақыны төлеу бойынша берешек, "күмәнді" санатқа өткен берешек бойынша берешек негізгі құралдарды жөндеу.
Нарықтық экономика субъектісі қосымша капиталды да қалыптастырады, ол әдетте негізгі құралдар мен басқа да материалдық құндылықтарды қайта бағалау нәтижесінде пайда болатын қаражат көзі ретінде қарастырылады. Оны тұтыну мақсатында пайдалануға қатаң тыйым салынады.
Компанияның қосымша капиталы келесі тармақтарды көрсетеді [18]:
- кәсіпорынның негізгі құралдарын, сондай-ақ күрделі құрылыс объектілерін жете бағалау жиынтығы;
- кәсіпорынның сыйға алған құндылықтары;
- орналастырылған акциялардың номиналдық құнынан артық қалыптасатын ақша қаражаты;
- басқа да осындай сомалар.
Бөлінбеген пайда алдыңғы кезеңде алынған және иесі немесе қызметкерлері тұтыну үшін пайдаланбайтын кәсіпорын пайдасының үлесін көрсетеді. Экономикалық мазмұны бойынша бұл кәсіпорынның өз қаражатының резервтік нысандарының бірі, ол алдағы кезеңде оның өндірісін дамытуды қамтамасыз етеді.
Әдетте, экономикалық қызметті кеңейтудің пайдасы неғұрлым көп болса, қосымша қаржыландыру қажеттілігі соғұрлым аз болады. Бөлінбеген пайда экономикалық операцияларға, сондай-ақ компания қабылдаған дивидендтік саясатқа байланысты болады.
Ішкі қаржыландыру көздері бар кәсіпорындар бәсекелестермен салыстырғанда үлкен артықшылықтарға ие, өйткені ақша қаражатын тартуға қосымша шығындар жасаудың қажеті жоқ, сондай-ақ қаржыландырудың ішкі көздерін пайдалану кәсіпорынның қызметіне, тікелей меншік иесіне бақылауды сақтауға жүз пайыз кепілдік береді.
Сонымен қатар, көздің осы түрінің келесі кемшіліктері байқалады-оны іс жүзінде қолдану әрдайым мүмкін емес. Амортизация қорының бұрынғы маңызы болмағандықтан, көптеген кәсіпорындар амортизация мөлшерін төмендетпейді. Нәтижесінде амортизация қоры қажетті деңгейде толтырылмайды, бұл өз кезегінде оны пайдалану мүмкін еместігіне әкеледі, қолданыстағы жабдық үшін амортизацияны анықтаудың кеңейтілген жеделдетілген әдістерін қолдануға болмайды.
Сонымен, кәсіпорынның капиталы кәсіпорынның активтерін инвестициялау процесін жүзеге асыру үшін қажетті ақшалай, материалдық және материалдық емес нысандардағы қаражаттың барлық құнын көрсетеді. Капитал жасаған тізбек маңызды және қажет, өйткені ол тек меншік иелерінің, кәсіпорынның ғана емес, сонымен бірге оның қызметкерлерінің, тіпті мемлекеттің де мүдделерін қамтамасыз етеді. Сондықтан оны тиімді пайдалану Кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару мәселелерін шешуде басымдық болып табылады.
Сонымен қатар, инвестициялық қызметті жүзеге асыру процесінде сыртқы қаржыландыру көздерін тарту мүмкіндігі және оны талдау инвестициялық саясаттағы маңызды кезең болып табылады.
Кәсіпорынды қаржыландырудың сыртқы көздері
Қарыз қаражат
Мемлекеттік қаражат
үшінші тұлғалар аударатын қаражат
банктер мен банктік емес ұйымдардың кредиттері
займдар
Жеке меншік несилер
субвенциялар
субсидиялар
дотациялар
Ресурстар-ғылыми-зерттеу бағытындағы қорлардан түсетін заңды және жеке тұлғалардан
қайырымдылық қорлары
одақтардан, қауымдастықтардан түсетін қаржы ресурстары
қоғамдық ұйымдардан, халықаралық ұйымдардан, қайырымдылық қорларынан гранттар
3 - сурет-кәсіпорындарды қаржыландырудың сыртқы көздері [20].
Сыртқы қаржыландыру дегеніміз-сыртқы контрагенттерден аударылған кәсіпорынның қызметі үшін ақшаны пайдалану. Сондай-ақ, сыртқы қаржыландыруда тартылған және Қарыз қаражатын бөлуге болады. Мемлекет, заңды және жеке тұлғалар, қаржылық және кредиттік ұйымдар сыртқы қаржыландыру субъектілері рөлінде бола алады [19].
Кәсіпорынды қаржыландырудың сыртқы көздері 3-суретте көрсетілген.
Сыртқы қаржыландыру көздері үш топқа бөлінеді: қарыз қаражаты, мемлекеттік қолдау қаражаты және үшінші тұлғалардан түсетін қаражат.
Әрі қарай, біз 3-суретті толығырақ талдап, қарастырамыз[20].
Тартылған қаржы ресурстары нарықтық экономикаға қатысушылар арасында қаражатты қайта бөлу негізінде негізделеді және кәсіпорынның олармен өзара әрекеттесу деңгейін көрсетеді. Коммерциялық банктер мен банктік емес ұйымдардың несиелері, несиелер, жеке несиелер кәсіпорындардың қарыз алған қаржылық ресурстарының көзі ретінде әрекет етеді.
Ерекше маңызы бар жеке топты мемлекеттік қолдау құралдары түріндегі қаржы ресурстары құрайды. Бүгінгі таңда мемлекет ұйымдарды тікелей және жанама қаржылық қолдау түрінде кәсіпкерліктің инвестициялық белсенділігін ынталандыру мақсатында көмек көрсетеді, бұл қолдау үлкен маңызға ие және бизнес ойыншыларының қаржылық қызметі мен тұрақтылығына әсер етеді. Бюджеттік несие, пайызсыз несиелер, қысқа мерзімді қарыздар, несиелеу бағдарламалары - бұл мемлекет өтеулі негізде беретін және оларды қайтаруды көздейтін қаражаттың пайда болу көздері. Сонымен қатар, Мемлекет Субвенциялар, субсидиялар, дотациялар (бюджеттік қаражат, тегін берілетін бюджеттік инвестициялар) сияқты бизнесті қолдаудың нысандарын ұсынады. Бұл нысан экономика секторлары арасында ресурстарды тиімді қайта бөлуге, сондай-ақ басқа да әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуге арналған.
Заңды және жеке тұлғалардан алынған ресурстар, ғылыми-зерттеу бағытындағы салалық қорлардан түсетін табыс, қайырымдылық қорларының жарналары, одақтардан, қауымдастықтардан, салалық өңірлік құрылымдардан түсетін қаржы ресурстары, қоғамдық қорлардан, халықаралық ұйымдардан, қайырымдылық қорларынан гранттар үшінші тұлғалардан тартылған қаражат көзі болып табылады.
Осылайша, қаржыландыру көздерінің қарастырылған жіктелуі қаржылық ресурстарды басқаруды жеңілдетіп қана қоймайды, сонымен қатар Кәсіпорынның инвестициялық қызмет деңгейінің мүмкіндіктерін анықтайды.
1.3 Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерінің тиімділігін бағалау тәсілдері
Инвестициялық саясаттың тиімділігін бағалау ұйымның қызметінде маңызды рөл атқарады, сонымен қатар үлкен ғылыми және практикалық қызығушылыққа ие.
Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерінің тиімділігін бағалауға әртүрлі тәсілдер бар, оларға сәйкесінше тиімділіктің әртүрлі көрсеткіштері қатысады (А Қосымшасы).Қаржылық бағалауды жүргізу салынған капиталға пайданың қолайлы деңгейін алу және кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қолдау мақсатында негізделген. Кәсіпорынның инвестициялық саясатының тиімділігін бағалау алгоритмі кесте түрінде ұсынылған (Б қосымшасы).
Осы мәселелерді шешу үшін қаржылық коэффициенттердің келесі топтары қолданылады:
1. Рентабельділік көрсеткіштері (инвестицияланған Капитал, акционерлік капитал, сату).
2. Айналымдылық немесе іскерлік белсенділік көрсеткіштері инвестицияларды пайдалануды бағалау ретінде (активтердің, инвестициялық капиталдың, акционерлік капиталдың, айналым капиталының айналымдылығы).
3. Өтімділік көрсеткіштері (жалпы, мерзімді, абсолютті өтімділік коэффициенттері).
Келесі 2-кестеде қаржылық коэффициенттер тобын толығырақ қарастырайық.
Бұл коэффициенттер бағалау кезінде әртүрлі тараптардың инвестициялық жобаларын қарастыруға, есептеудің әр кезеңінде тұрақтылыққа талдау жүргізуге және қаржыландыру көздерін таңдауға көмектеседі. Оларды есептеу кезінде бухгалтерлік есептіліктің стандартты нысандары қолданылады [24].
2-кесте - қаржылық коэффициенттер топтары
№
Көрсеткіштер
Коэффициенттер
1
Рентабельділік көрсеткіштері
Жалпы рентабельділік коэффициенті
Сату рентабельділігінің коэффициенті
Активтердің рентабельділік коэффициенті
Өндіріс рентабельділігінің коэффициенті
2
Айналымдылық көрсеткіштері
Активтердің айналымдылық коэффициенттері
Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенттері
Дебиторлық берешектің айналымдылық коэффициенттері
Кредиторлық берешектің айналымдылық коэффициенттері
Қорлар мен шығындардың айналым коэффициенттері
Ақша қаражатының айналымдылық коэффициенттері
3
Өтімділік көрсеткіштері
Ағымдағы өтімділік коэффициенті
Жылдам өтімділік коэффициенті
Таза жұмыс капиталы
Ескерту-автор жасаған
Келесі қаржылық коэффициенттерді есептеу инвестициялық қызметті талдау процесінде де маңызды [31]:
- ұйымның активтері меншікті капитал есебінен қандай дәрежеде қалыптасқанын бағалауға мүмкіндік беретін автономия коэффициенті;
- қарыз қатынасы арқылы ұйымның қаржылық тұрақтылығын анықтауға мүмкіндік беретін қаржылық левередж коэффициенті
капитал өз;
- меншікті және ұзақ мерзімді қарыз капиталы сомасының ұйым пайдаланатын капиталдың жалпы сомасына қатынасымен сипатталатын ұзақ мерзімді қаржылық тәуелсіздік коэффициенті. Бұл ұйымның алдағы дамуға қаржылық мүмкіндіктерін анықтауға мүмкіндік береді;
- ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді берешектің арақатынас коэффициенті қысқа мерзімді қарыз капиталының бірлігіне есептегенде тартылған қаржы қаражатының сомасын анықтайды, сол арқылы ұйымның активтерін қарыз қаражаты есебінен қаржыландыру саясатын айқындайды.Осылайша, жоғарыда аталған қаржылық коэффициенттерді анықтау кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен тұрақтылығының нақты көрінісін береді, осылайша инвестициялық қызмет процесінің басқарушылық шешімдерін қабылдау үшін тәуекелдер мен шығындар деңгейін бағалауға мүмкіндік береді.
Қаржылық менеджмент оқулықтарында инвестициялық саясатты талдау кезеңдерінен басқа, инвестициялық қызметті оңтайландыру үшін тиімді саясатты жасауға мүмкіндік беретін объективті және субъективті факторлар көрсетілген. Оларға жатады [32]:
- ұйымның өндірістік жұмысының салалық сипаттамалары;
- ұйымның өмірлік циклінің кезеңі;
- қаржы нарығындағы жағдай;
- операциялық қызметтің рентабельділік дәрежесі;
- несиелік мекемелердің ұйымға көзқарасы;
- пайдаға салық салу дәрежесі;
- меншікті капиталдың шоғырлану деңгейі.
Осылайша, кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару әдістерінің тиімділігін бағалаудың жоғарыда аталған тәсілдері инвестициялық қызметтің ең тиімді бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді. Әрбір шаруашылық жүргізуші субъект белгілі бір дәрежеде инвестициялық қызметпен байланысты, өйткені одан әрі алға жылжу үшін ол өзінің дамуына қаражат салуы керек. Басқаша айтқанда, ұйымның тиімді дамуы үшін нақты инвестициялық қызметті дамыту қажет. Кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару мәселелері кәсіпорын экономикасындағы маңызды мәселелердің бірі болғандықтан, біз бұл мәселені Утеперген ЖШС дипломдық жұмысын зерттеу объектісінің мысалында қарастырамыз және талдаймыз.
Инновацияларды іске асырудың міндетті шарттарының бірі ең аз шығынмен ең үлкен нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік беретін нұсқаны дұрыс таңдау болып табылады, бұл ретте ұсынылған нұсқалардың әрқайсысы үшін шығындарды, нәтижелерді, сондай-ақ экономикалық әсерді (кірісті) дұрыс бағалау талап етіледі.
Кәсіпорындар ұжымдарының экономикалық мүдделері олардың қызметінің нәтижелеріне тікелей тәуелді болған кезде нарықтық жағдайда инновацияларды іске асырудың әсерін дұрыс анықтау проблемасының маңыздылығы артады.
Кез-келген ресурсты пайдалану пайдалы нәтиже алуды қамтиды. Басқаша айтқанда, кез-келген әрекетті сипаттау,
нәтиженің не екенін ғана емес, сонымен қатар қандай нәтижеге қол жеткізілгенін, ол үшін қандай ресурстар пайдаланылғанын білу маңызды. Сондықтан, жалпы алғанда, тиімділік-бұл нәтиже мен осы нәтиже тудырған шығындар арасындағы байланыс.
(1)
мұндағы Р-есептік кезең ішіндегі нәтижелердің құндық бағасы;
З-есеп айырысу кезеңінде нәтиже алуды қамтамасыз ететін шығындар. Егер компания өз қызметін өндірістің барлық факторларының минималды шығындарымен жүзеге асырса, онда осы шаруашылық жүргізуші субъектінің өндірісінің тиімділігі туралы айту әдетке айналады. Басқаша айтқанда, шығындар неғұрлым аз болса және басқару нәтижесі неғұрлым көп болса, соғұрлым тиімділік соғұрлым жоғары болады.
Кәдімгі мағынада, нарықтық экономикаға қатысты бұл айырмашылық пайда (кіріс) деп аталады [18].
Сонымен, егер нәтиженің шығындарға қатынасы экономикалық тиімділіктің көрсеткіші болса, онда нәтиже мен шығындар арасындағы айырмашылық экономикалық тиімділіктің көрсеткіші болып табылады.
Э = Р - З (2)
Нәтижешығындар қатынасы табиғи және ақшалай шамаларда көрсетілуі мүмкін және осы білдіру тәсілдеріндегі тиімділік көрсеткіші бірдей жағдай үшін әр түрлі болуы мүмкін. Бірақ ең бастысы нақты түсіну керек: өндірістегі тиімділік әрқашан көзқарас болып табылады.
Оларды игеру нәтижелерін шығындармен салыстыруға негізделген инновациялардың әсерін есептеу әдісі белгілі бір жаңа әзірлемелерді инвестициялаудың орындылығы туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Есептеулерді орындау кезінде ұйымдастырушылық іс-шараларды жүзеге асырумен тікелей байланысты шығындарды ғана ескеру қажет. Сонымен бірге, қандай да бір ұйымдық жетілдіру оларсыз жаңа ұйымды іске асыру мүмкін болмайтын жаңа техникалық құралдарды қолдануды талап еткен жағдайларда, оларға арналған шығындар ескерілуге тиіс [18].
Нарық жағдайында инвестициялау айтарлықтай тәуекелмен байланысты және бұл тәуекел неғұрлым ұзақ болса, салымдардың өтелу мерзімі соғұрлым ұзақ болады. Осы уақыт ішінде нарықтық жағдай да, бағалар да айтарлықтай өзгеруі мүмкін.
Бұл тәсіл ғылыми - техникалық прогрестің ең жоғары қарқыны бар және жаңа технологиялардың немесе өнімдердің пайда болуы бұрынғы инвестицияларды тез құнсыздандыратын салалар үшін әрдайым өзекті.
Ақыр соңында, индикаторға бағдарлану өтелу кезеңі көбінесе инновациялық іс-шара жүзеге асырылатынына сенімді болмаған жағдайда таңдалады, сондықтан қаражат иесі инвестицияны ұзақ мерзімге сеніп тапсыруға қауіп төндірмейді.
Инвестициялар бір жылға есептелген кезде, өтелу кезеңі келесі формула бойынша анықталады:
(3)
мұндағы К-инновацияларға бастапқы инвестициялар; Д - жыл сайынғы ақшалай кірістер.
Егер инвестиция жылдан жоғары болса, өтелу кезеңінің формуласы келесі форманы алады
(4)
Сонымен қатар, жобалардың жарамдылығы банк депозиттерінің мөлшерлемесінен асып кетуі керек, бұған әдетте инвесторлар назар аударады. Сондай-ақ, инноватор-ұйым жұмысының бұзылу нүктесін де анықтау қажет. Ол өндірістің барлық шығындары өтелетін өнімді өткізу көлемімен анықталады [18].
Демек, инвестициялау объектісін таңдау маңызды мәселелердің бірі болып табылады. МОНОПОЛИЯДАН тыс пайда алуға мүмкіндік беретін инновациялық қызмет түрлеріне үлкен артықшылық беріледі, бұл көбінесе жаңа өнім түрлеріне немесе көрсетілетін қызметтерге тұрақты сұранысқа байланысты болады.
2 УТЕПЕРГЕН ЖШС МЫСАЛЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ БАСҚАРУ ӘДІСТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы
Құзыретті, ең бастысы тиімді инвестициялық саясатты әзірлеу Кәсіпорынның инвестициялық қызметін сәтті басқаруды қамтамасыз етеді. Тиісті инвестициялық саясатты әзірлеу үшін кәсіпорынның негізгі қаржылық және техникалық-экономикалық көрсеткіштеріне талдау жүргізу қажет.
Тұтастай алғанда кәсіпорынның қызметін, атап айтқанда қызметті қаржыландыру көздерін талдауға кіріспес бұрын, мен кәсіпорынның өзі туралы қысқаша ақпарат бергім келеді.
"Утеперген" ЖШС 2012 жылы құрылған. Күзет қызметі нарығында жұмыс істейтін табысты және қарқынды дамып келе жатқан кәсіпорындардың бірі болып табылады.
Негізгі қызмет түрі жеке күзет қызметтерін көрсету болып табылады.Кәсіпорын Шығыс Қазақстан облысының аумағында орналасқан барлық меншік нысанындағы 400-ден астам ұйымға күзет қызметтерін көрсетеді.
Көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсарту мақсатында ұйым базасында күзет қызметкерлерінің жұмысын тәулік бойы бақылайтын өзіндік қауіпсіздік қызметі құрылды. Сондай-ақ, жиырма автопатруль құрамында жедел әрекет ету топтары бар, олар тәулік бойы кезекшілікте болады.
Физикалық және қашықтан күзетуден басқа, кәсіпорын өрт-күзет дабылы мен бейне жабдықтарды монтаждау және қызмет көрсету бойынша қызметтерді ұсынады. Осы қызметтің мақсаты белгілі бір объектіге мониторинг пен бейне бақылауды қамтамасыз ету, сондай-ақ тұтануды жедел анықтау және күзетілетін объектіге рұқсатсыз кіруді (немесе кіру әрекеттерін) анықтау болып табылады. Мамандар дабыл немесе бейне жабдықты орнату жоспарланған объектінің ерекшеліктерін зерттейді. Ұсынады неғұрлым оңтайлы нұсқасын жүзеге асыру тапсырыс беруші қойған міндеттерді негізге ала отырып, оның талап-тілектері мен мүмкіндіктерін
"Утеперген" ЖШС "шаруашылық серіктестіктер туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 02.05.1995 жылғы Жарлығына сәйкес құрылды, өз қызметінде аталған Жарлықты, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасын және осы Жарғыны басшылыққа алады. [35]
Кәсіпорынның заңды мекен-жайы: Астана қ., Қарқаралы көшесі 24. Кәсіпорын 2012 жылғы 19 ақпанда тіркелген. Нарықта 9 жылдан астам жұмыс істейді.
3-кестеде Утеперген ЖШС негізгі экономикалық көрсеткіштерінің серпіні келтірілген.
Көрсеткіштер
Жылдар
Ауытқу 2019 ж. 2021 ж. қарағанда
Ауытқу 2020 ж. 2021 ж. қарағанда.
2019 ж.
2020 ж.
2021 ж.
Абс.
(+,-)
Сал .
(%)
Абс.
(+,-)
Сал.
(%)
1
2
3
4
5
6
7
8
1. Қызмет көрсетуден түскен кіріс, мың тг
216880
245860
272830
55950
25,7
26970
10,9
2. Өзіндік құн
қызметтер, мың тг
183520
203260
220441
36921
20,1
17181
8,4
3. Жалпы табыс, мың тг
33360
42600
52389
19029
57
9789
22,9
4. Кезең шығыстары, мың тг
19230
21700
22300
3070
15,9
600
2,8
5. Таза кіріс (шығын), мың тг
10330
14500
20589
10289
99,3
6089
41,9
6. Орташажылдық МӨЗ құны, мың тг
31800
34700
34600
2800
8,8
-100
-0,3
7. Қор беру, тг
6,8
7
7,8
1
14,7
0,8
11,4
8. Қор сыйымдылығы, тг
0,15
0,14
0,13
-0,02
-13,4
-0,01
-7,2
9. Қор рентабелдігі, тг
0,3
0,4
0,6
0,3
100
0,2
50
10. жұмысшылардың орташа тізімдік саны, адам
78
85
93
15
19,2
8
9,4
11. Орташа айлық жалақы, тг
65200
67300
70100
4900
7,5
2800
4,1
12. Орташа жылдық еңбекақы төлеу қоры, тг
61027200
68646000
78231600
17204400
28,1
9585600
13,9
13. Кредиторлық берешек, мың тг
47485
43933
49832
2347
4,9
5899
13,4
14. Дебиторлық берешек, мың тг
62832
65600
108638
45806
72,9
43038
65,6
15. Рентабельдык. %
5,6
7,1
9,3
3,7
66
2,2
30,9
Ескертпе - "Утеперген" ЖШС-нің 2019-20120 жылдарға арналған қаржылық есептілігі негізінде жасалды
3-кестеден зерттелетін кәсіпорын бойынша соңғы үш жылдағы "Қызмет көрсетуден түскен табыс" көрсеткіштері өсу үрдісі байқалады. Сонымен қатар, бұл үрдіс оң мәнге ие. Ел және жалпы облыс экономикасындағы қалыптасқан жағдайға қарамастан, короновирустық инфекцияның таралуы салдарынан "Утеперген" ЖШС ағымдағы кезеңде бұл көрсеткішті алдыңғы кезеңмен салыстырғанда 10,9% - ға ұлғайтты және 272830 мың теңге деңгейінде белгі жасай алды. Бұл нәтижеге қол жеткізу басшылықтың қолда бар клиенттік базаны сақтау үшін ғана емес, сонымен қатар нарықтың жаңа сегменттерін игеру үшін барлық шараларды қабылдауы есебінен жүзеге асырылды. Нәтижесінде "жалпы кіріс" көрсеткіші де зерттелетін кезеңде оң өсімге ие және алдыңғы кезеңмен салыстырғанда 22,9% - ға өсуге қол жеткізді. 2021 жылы таза табыс 20589 мың теңге деңгейіне жетті. Алайда, осындай маңызды техникалық-экономикалық көрсеткіштердің өсуіне қарамастан, "Утеперген" ЖШС басшылығы үшін кредиторлық және дебиторлық саясатты жүзеге асыру қағидаттарын қайта қарау қажет. Өйткені бұл көрсеткіштер төмендемейді. Жалпы, кәсіпорын қаржылық жағынан тұрақты, сату нарығының кеңеюіне және жаңа сегменттердің игерілуіне байланысты қызметкерлер саны өсуде, рентабельділік көрсеткіштері 9,3% деңгейіне жетті, бұл 2020 жылмен салыстырғанда 30,9% - ға жоғары.
2.2 Қаржыландыру көздерінің құрылымы мен серпінін талдау
Талдаудың осы түрін жүргізу үшін қаржыландыру көздерінің "меншікті-қарыз", "ұзақ мерзімді-қысқа мерзімді"сияқты құрамдас тармақтарын қарастыру қажет. Қаржыландыру көздерін талдаудағы маңызды тармақ компанияның меншікті және қарыз капиталының құрылымын бағалау болып табылады. Бұл құрылымды анықтау қаржыландыру көздерінің динамикасын зерттеудің маңызды нүктесі болып табылады.
Алдымен "Утеперген" ЖШС жүргізетін қаржыландыру саясатының түрін анықтаймыз (4-кесте).
4-кесте - "Утеперген" ЖШС 2019-2021 жж. теңгерім пассивінің динамикасы
Баланс пассиві бабының атауы
Жылдар
Құрамы, %
2019 ж.
2020 ж.
2021 ж.
2019 ж.
2020 ж.
2021 ж.
Жарғылық
капитал
25000
25000
25000
15,8
14,8
12,8
Бөлінбеген кіріс (шығын)
85317
99817
120406
54
59,1
61,6
Капитал және резервтер жиынтығы
110317
124817
145406
69,9
74
74,4
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
-
-
-
-
-
-
Қысқа мерзімді міндеттемелер
47485
43933
49832
30
26
25,5
Баланс
157802
168649
195238
100
100
100
Ескертпе - "Утеперген" ЖШС-нің 2019-20120 жылдарға арналған қаржылық есептілігі негізінде жасалды
4-кестеге сүйене отырып, капиталдың үлесі 0,4% - ға артты деп қорытынды жасауға болады. Зерттелетін кәсіпорынның "ұзақ мерзімді міндеттемелері" туралы мақалалары жоқ. Құрылымдағы бөлінбеген табыс та 2,5% - ға ұлғаю үрдісіне ие, бұл кәсіпорын балансының валютасында 61,6% - ды құрайды.
4-суретте "Утеперген" ЖШС баланс пассивінің құрылымын белгілейміз.
4-сурет-2021 жылғы баланстық міндеттемелер құрылымы, %
Ескерту - "Утеперген" ЖШС қаржылық есептілігінің негізінде жасалды
Осы суретті талдай отырып, негізгі бөлігі бөлінбеген пайдаға (61,6%) және қысқа мерзімді міндеттемелерге 25,5%, жарғылық капиталға - 12,8% тиесілі деп айтуға болады.
Осылайша, 4-кесте мен 4-суретте меншікті қаржыландыру көздері (бөлінбеген пайданың өсуіне байланысты) тек құндылық тұрғысынан ғана емес, сонымен қатар баланстық міндеттеме құрылымында да олардың үлесі артатындығы көрсетілген.
Бұдан әрі Утеперген ЖШС қаржы саясатының түріне талдау жүргіземіз.
Ол үшін ағымдағы активтердің нақты салмағын есептейміз.
Уд. салмағы ОА 2019 жыл = 120732157800=0,76
Уд. салмағы ОА2020 жыл =129200168649=0,76
Уд. салмағы ОА2021 жыл =158238195238=0,81
Біздің нәтижелеріміз 5-кестеде келтірілген.
5-кесте - Утеперген ЖШС қаржы саясатының типін айқындау
үшін 2019-2021 жж.
Атауы
2019 жыл
2020 жыл
2021 жыл
Айналым активтер, мың.тг
120732
129200
158238
Жалпы капитал , мың.тг
157800
168649
195238
Капитал құрылымындағы айналым активтерінің үлес салмағы
0,76
0,76
0,81
Ескерту - "Утеперген" ЖШС қаржылық есептілігінің негізінде жасалды
Біз есептейтін, ағымдағы активтердің үлесі 0,5-тен жоғары, бұл кәсіпорындағы қаржы саясатының түрі консервативті саясат екенін білдіреді. Консервативті саясат-бұл кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының кепілі. Саясаттың бұл түрі ұзақ мерзімді активтер мен ағымдағы активтердің тұрақты бөлігі меншікті және қарыз капиталы есебінен толығымен қаржыландырылатындығын қарастырады.
2019-2021 жылдардағы шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіштерінің өзгеруі төмендегі кестеде көрсетілген (сурет):
Кәсіпорынның айналым активтеріндегі ең үлкен үлес-дебиторлық берешек. Қаржылық жағдай ушығуы мүмкін, өйткені дебиторлық берешектің үлесіне жартысынан көбі келеді - бұл 2020 және 2021 жылдардағы "Утеперген" ЖШС айналым қаражатының құрамындағы 50,8 және 68,7 пайыз.
"Утеперген" ЖШС қысқа мерзімді активтерінің динамикасын 7-суретте қарастырамыз.
7-сурет - "Утеперген" ЖШС 2019-2021 жылдардағы қысқа мерзімді активтерінің динамикасы.
Ескерту-автор жасаған.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау үшін мен 2019-2021 жж. кезеңінде ЖШС теңгерімінің деректерін алдым, дәл осы кезеңде көрсеткіштердің өзгеру тенденциясын анықтауға, оң және теріс тұстарын анықтауға, сондай-ақ есептелген көрсеткіштердің халықаралық стандарттар ретінде анықталған стандарттар мен нормаларға сәйкестігін анықтауға болады. Кәсіпорынның қолма-қол ақша айналымын талдау 7-кестеде келтірілген:
7-кесте - Утеперген ЖШС қолма-қол ақша айналымын талдау
Көрсеткіштер
2019ж.
2020ж.
2021ж.
Өзгеріс
Абс (+,-)
Шартты (%)
2021 г. к 2019
2021 г. к 2020
2021 г. К2019г
2021 г. к 2020 г.
Қолма-қол ақшаның орташа қалдықтары
17600
21300
12800
- 4800
- 8500
-32,5
-40
Ақша қаражатының шоттары бойынша кредиттік айналымдардың сомасы, мың теңге
221520
228881
272441
50921
43560
22,9
19
Капиталдың банктегі шоттарда еркін қолма-қол ақшамен болу ұзақтығы
, күндер
29
34
17
-12
-17
-41,4
-50
Ескертпе-2019-2021 жылдарға арналған қаржылық есептілік негізінде жасалған Утеперген ЖШС
7-кестенің деректері кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының түсуі мен жұмсалуын тиімді ұйымдастыру туралы айтады. "Капиталдың банктегі шоттарда еркін қолма-қол ақшамен болу ұзақтығы" сияқты көрсеткіш алдыңғы кезеңмен салыстырғанда 17 күнге артты. Бірақ зерттеу кезеңінде компания үшін ақша түсімдері азайды.
Кестеден көріп отырғанымыздай, талданып отырған кезеңде меншікті капитал құрылымында айтарлықтай өзгерістер байқалмайды: жарғылық капитал, резервтік капитал және 2019 жылдан бастап 2021 жылға дейінгі кезеңде қосымша төленбеген капитал өзгеріссіз қалады. Бөлінбеген кірістің 20589 мың теңгеге ұлғаюы байқалады.
Утеперген ЖШС қарыз капиталына талдау жүргіземіз.
Қарыз капиталының айналым коэффициентін белгілеңіз
КОзк2018г=3336047485 = 0,7
КОзк2019г=4260043933=0,9
КОзк2020г = 5238949832=1,05
Қарыз капиталын пайдаланудың орташа кезеңін белгілеңіз
ПОзк2018г=47485*360 33360=515
ПОзк2019г=43933*360 42600=373
ПОзк2020г=49832*360 52389=342
Қарыз капиталын пайдаланудың орташа құнын белгілеңіз
Sstzk2012g=1923047485=0,4
Sstzk2013g = 2170043933=0,5
Sstzk2014g = 2230049832=0,4
Қаржы тұтқасының әсерін белгілеңіз
Эфр2012ж=(1-0,2)*(9,3-0,4)*1103173 3360=23
Эфр2013ж=(1-0,2)*(11,6-0,5)*124817 42600=25
Эфр2014ж=(1-0,2)*(14,11-0,4)*145406 52389=29
Қорытындысы жүргізілген расчетовоформим да таблице9.
9-кесте-2019-2021 жылдардағы қарыз капиталын пайдалану тиімділігі.
Көрсеткіштер
2019 жыл
2020 жыл
2021 жыл
ауытқу (+,-)
2019 ж. 2021 қарағанда
2020 ж. 2021 қарағанда
қарыз капиталыдың айналымдылық коэффициенті
0,7
0,9
1,05
0,35
0,15
Қарыз капиталын пайдаланудың орташа кезеңі
515
373
342
-173
-31
Қарыз капиталын пайдаланудың орташа құны
0,4
0,5
0,4
-
-0,1
Қаржы тұтқасының әсері
23
25
29
6
4
Ескертпе-2019-2021 жылдарға арналған қаржылық есептілік негізінде жасалған Утеперген ЖШС
Талданған кезең ішінде қанша айналым жасайды қарыз капиталы кәсіпорынның қарыз капиталының айналым коэффициентін ашады [36]
2021 жылы бұл коэффициент 1,05 - ке тең, бұл осы кезең ішінде меншікті капиталдың 1,05 есеге айналғанын көрсетеді.
Екінші көрсеткіш 9-кестеге сәйкес қарыз капиталын пайдаланудың орташа кезеңі күндердегі бір айналымның ұзақтығын көрсетеді және 2021 жылы 342 күнді құрайды.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz