Авторлық құқықтың объектілері
Кіріспе
1 - - -Тарау. Авторлық құқықтың ұғымы мен қайнар көзі.
1.1. Авторлық құқық субъектілерінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Авторлық құқықтың объектілерінің ерекшеліктері ... ... ... ... ..
2Тарау. Авторлық құқықтың объектілері мен субъектілері
2. 1. Авторлық құқықтың объектілері.
2.2. Авторлық құқықтық субъектілер
3- Тарау. Авторлық құқықтың қорғалуы
3.1. Құқықтық қатынастардың объектісі ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Субъективтік құқық және заңды міндеттілік ... ...
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Еліміз өз тәуелсіздігін алғаннан бері басқан алғашқы қадамынан бастап- ақ адамзаттың ақыл - ойының жарқын көрінісіне айналған - рухани асыл қазыналарды қорғауға, қадір - қасиетін кемітпей, ең басты көне жәдігерлердің заңды жалғасындай небір жауһарларды дүниеге әкелуші туындыгер - авторларға қолдау көрсетуге бағытталған бірқатар игі шараларды жүзеге асырды.
Есімі ғасырлар тозаңының астында қалған небір елеусіз хас шеберлердің қайталанбас қолтаңбаларын қастерлеумен бірге- заң жүзінде қолдау мемлекеттік маңызды іс.
Осыдан екі ғасыр бұрын өмір сүрген Ақан сері, Біржан сал, Үкілі Ыбырай, Жаяу Мұса, Естай секілді өнер иелерін алып қарайықшы. Ол кезде ешқандай заң болмаса да олардың авторлық құқықтары жақсы сақталған. Бірінің шығармасын екіншісі өз атынан пайдаланбаған және бір- бірінің шығармасын бұрмалап, мағынасын бұзбаған, яғни оның авторына қиянат жасамаған. Ал қазір ше? Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңның қабылданғанына қарамастан авторлық құқықтар жиі аяқ асты болып жүр. Мәселен, біреудің шығармасын екіншісі өз атынан пайдаланады, көшіріп алады немесе өзгенің идеясын ұрлайды.
Сонымен, авторлық құқық дегеніміз - шығармаларды жасауға және пайдалануға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттеуші құқықтық нормалардың жиынтығы.
Барлық өнер шығармашылығы мен өнертабыстың қайнар көзі - адам даналығы. Елімізде тәуелсіздік алғаннан бері заңдарымызбен нормативтік құқықтық актілерімізде көптеген өзгерістер болып, жаңа нарықтық ізге түскен мемлекетіміз дамып келеді.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы Авторлық құқық және сабақтас құқық жөніндегі бірнеше халықаралық конвенцияға мүше болып отыр. Сонымен қатар, 1996 жылдың 10 маусымында Қазақстан Республикасының Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы заңы қабылданып мемлекетіміздің өркендеуіне үлесін қосуда.
Дегенмен де, техникалық жабдықтардың жедел жетілуі іс жүзінде зияткерлік меншік объектілерін заңсыз қайта өңдеуде, қайта көшіріп көбейтуге септігін тигізуде.
Әдеби, музыкалық, көркем және ғылыми шығармалар автордың қоғамдағы атқаратын рухани және өнеркәсіптік рөлі соншама ол адамзаттың терең де тұрақты мүддесіне толық жауап беріп, өркениетінің дамуында шешуші мәнге ие болады. Шығармашылық жасауға және пайдалануға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттеуші құқықтық нормалардың жиынтығы.
Бұл қатынастар бір жағынан, ғылыми ашулардың, өнер және әдебиет шығармаларының авторлары арасында, ерікті жағынан, басқа азаматтардың, мекемелер мен кәсіпорындардың арасында қалыптасады. Қазіргі кезде барлық экономикасы дамыған елдерде тұтынушылардың және тауар өндірушілер мен кәсіпкерлердің мүддесін қорғау басты мақсаттардың бірі болып отыр. Заңгерлік құқықтарын сақтау біздің мемлекеттің Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі және саудада қолайлы жағдайларға қол жеткізу үшін басты шарттардың бірі болып табылатынын да айта кету жөн. Ал бұл біздің елдің беделін халықаралық сахынада арттыруға әсер етеді, өйткені зияткерлік меншік құқықтарын және заңды мүдделерін сақтаудың қажетті шарттары мен кепілдіктерінің бірі болып табылады. Сондықтан, соңғы жылдары экономикалық және сауда аспектілерімен тығыз байланысы бар зияткерлік меншік құқықтарын қорғау саласы саяси сипатқа ие болады.
Мемлекет автордың жеке табыстарымен ғана шектеліп қоймай, оның қоғам байлығына қосқан үлесін де ескере отырып, мейлінше ауқымды әрі берік қорғалуын қамтамасыз етуге тиіс.
1 - - -Тарау. Авторлық құқықтың ұғымы мен қайнар көзі.
Шығармашылық бостандықтың жоғары прнципі әрбір азамат үшін ғылыми зерттеулердің, өнертанығыштық және рационализаторлық қызметтің ауқымды дамуымен қамтамасыз ететін ғылыми техникалық және көркем шығармашылықтың еркіндігінде шын мәнінде кепілдік берілуімен белгілейді.
Бұл үшін мемлекет қажетті материалдық жағдай асап, ерікті қоғамдар мен шығармашылық одақтарға қолдау көрсетеді халық шаруашылығына және өнердің басқа салаларына өнертапқыштық және рационализаторлық ұсыныстарды енгізуді ұйымдастырылды. Заң авторлардың құқықтық еркін кеңейтеді, ғылымның, өнер мен әдебиет шығармаларын жетістіктеріне қол сұғылмаушылығына қосымша кепілдіктер белгілейді, шығармаларды республика мүддесіне сәйкес пайдаланатын авторлар мен ұйымдардың өзара қарым- қатынасындағы қоғамдық мүдделерді қамтамасыз ететін нормаларды тиянақтайды.
Авторлық құқық дегеніміз - шығармаларды жасауға және пайдалануға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттеуші құқықтық нормалардың жиынтығы.
Бұл қатынастар бір жағынан, арасында қалыптасады.
Авторлық құқық автордың шығармашылық қызметінің нәтижесіне жасауға мүмкіндік беретін, белгілі бір объективті нысанаға белгіленген шығармаларға ғана (қолжазба, сызба, өнертанығыштық, көпшілік алдында орындау таспа және тағы басқа) қолданылады. Авторлық құқық берілетін шығармалар, ауызша туындылар, сөздер, дәрістер, баяндамалар, жазбаша әдебиеттер, ғылыми аудармалар және тағы басқалар.
Қазақстан республикасының аумағында, сондай ақ басқа мемлекет аумағында жарыққа шығарған немесе объективті нысанада жасалған шығармалары бар азаматтар авторлық құқықтың субъектілері деп танылады. Егер шығармалары Қазақстан Республикасының аумағында бірінші рет жарық көрсе, иә болмаса жарық көрмегенімен, қандай да бір объективті нысанада біздің аумағымызда дүниеге келсе, мемлекет азаматының авторлығы да белгіленді. Ғылыми жетістіктердің әдебиет және өнер шығармаларының авторлары тұтастай автор құқығының мазмұнын құрайтын мүліктік емес, немесе мүліктік сипатта жеке құқықтарға ие .
Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы заңның 5- бабына сәйкес:
Авторларының немесе олардың құқық мұрагерлерінің азаматтығына қарамастан, Қазақстан Республикасының аумағында жарияланған, бірақ қандай да болсын объективті нысандағы туындыларға; жарияланған не жарияланбаған, бірақ Қазақстан Республикасынан тыс жерлердегі қандай да болсын обективті нысандағы туындыларға қолданылады және Қазақстан Республикасының азаматтары авторлар және олардың құқық мұрагерлері деп танылады. Жарияланған не жарияланбаған, бірақ Қазақстан Республикасынан тыс жерлердегі қандай да болсын объективті нысандағы туындыларға қолданылады және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес басқа да мемлекеттердің азаматтары авторлары немесе олардың құқық мұрагерлері деп танылады. Егер туынды Қазақстан Республикасынан тыс жерлерді алғаш жарияланған күннен кейінгі отыз күн ішінде Қазақстан Республикасының аумағына жарияланса, ол Қазақстан Республикасында жарияланады деп саналады.
Қазақстан Республикасы аумағында туынды халықаралық шарттарға сәйкес қорғалатын болған жағдайда туындының авторық құқықты алуға негіз болған іс әрекет немесе мән-жай орын алған мемлекеттің заңы боынша анықталады.Авторлық құқықтың қайнар көздеріне 1995 жылы 30 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының Конститутциясы мен және де 1999 жылы 1 шілдесінде қабылданған Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі мен 1996 жылы 10 маусымда қабылданған Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы заңы осы заңдарда басшылыққа ала отырып авторлық құқықтың қайнар көзі ретінде атап өтуге болады. Біздің елімізде шығармашылық жұмыстар мен айналысуға толықтай кепілдік берілген.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 20 - бабының 1 тармағы бойынша сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік берілді. Сөз бен шығармашылық еркіндегі адамның ішкі әлемін сыртқа шығарудың конституциялық мүмкіндігін білдіреді. Онсыз жеке адамның өзін рухани құнды қасиеттерін іске асыруға мүмкін емес.
Сөз және шығармашылық еркіндік ой еркіндігіне- адамның өмірдегі санқырлы құбылыстарға өз көз қарасы мен сенімі болуы құқығына негізделеді және өзін - өзі ашу және әркімнің өзінің іс - әрекеттері мен қылықтарын ойластырылған саналы көзқарасын қалыптастыру үшін алғы шарттар жасайды.
Еркін ойлау және өз көзқарасын еркін білдіріп, қорғай білу құқығын көп жағдайда конституциялық, бірінші кезекте саяси құқық пен бостандықтарды іске асырудың сөзсіз шарты болып табылады. Өздерінің мазмұндық жағынан ұқсастығына қарамастан ой еркіндігі мен сөз және шығармашылық еркіндігінің белгілі бір ерекшелігі бар.
Сөз және шығармашылық еркіндігі - ой пікірлері мен сенімдерін білдіру, олардың басқа адамдарға бұқаралық ақпарат құралдары, бейнелеу өнері, көркемдік әдебиет шығармалары, музыка ғылыми зерттеулер арқылы жүргізу құқылы.
Конституциялық ұғымда сөз еркіндігі нақты идеяларды таратуға белсенді қызметті білдіреді.
Авторлық құқықтың нормалары біздің қоғамымызда пайдаланып және қалыптасып келе жатқан әдебиеттерде өнерді, ғылыми қатынастарды реттеп отырады. Бұл туындылар авторлық деп: ойлар, идеялар, ғылыми гипотезалар, конвенциялар, тәртіп авторымен реттеледі.
Материалдық өндіріс саласындағы адамдардың қызметіне қарағанда, шығармашылық қызметті - ішкі процесс ретінде қатаң тіркеумен бақылауға бағынбайды, сондықтан оған құқықтық нормалардың көмегімен әсер ету мүмкін емес.
Қорғау объектісі тақпақтар, акварельді үлгілерді немесе мүсіндер, әндер, ғылыми теориялар немесе шағын танымал мақалалар қорғау объектілері болып табылады.
Авторлық құқыққа болатын шектеу мүмкіндігі туындыны заң шеңберінде таратуға автордың жақын туыстары мен достары арасында немесе қоғам үшін туындыға қызығушылық тууына қарамастан заң шеңберінде жүзеге асырылады. Осы уақытта туындының түріне қарай, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар ғылыми туындылардың таралуына автормен қажетті қарым- қатынастар жасамайды. Осыған орай авторлық құқықтың нормаларына сәйкес субъективтік авторлық құқық, мүліктік емес құқықтар және мүліктік құқықтардың әрі қарай дамуына мүмкіндік бермейді. Авторлық қатынастардың құқықтық реттелуіне жеке және қоғамдық қызығушылықты шығармашылық еңбекті саны сапасына ақы төленеді. Барлық ғылыми шығармашылықтар авторлық құқықтарының нормаларымен қамтамасыз етіледі. Егер ғалымдар ғылым мен немесе техникалық мәселелерді зерттеу барысында белгісіз объективті заңдылықты анықтаса, онда бұл акт шығармашылығы жаңа алынған жаңалық болып саналады. Осы ашылған жаңалықтар ерте ме кеш болса да халықаралық маңызға ие болады және ерекше құқықтық режимді қажет етеді. Бірақ ашылған жаңалыққа байланысты жазылған мақалалар, монографиялар, атақты брощуралар, авторлық құқықтың нормаларымен қорғалады .
Авторлық құқықтың қайнар көзі жоғарыда атап кеткендердің бірі Қазақстан Республикасының 1999 жылы 1 шілдесінде қабылданған Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін айтып кетуге болады. Оның 980- бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында алғаш рет жарияланған немесе жарияланбаған, бірақ түпнұсқасы қандай болса да объективті нысанда оның аумағында болған туындыға авторлық құқық Қазақстан Республикасының аумағында қолданылады. Бұл жағдайда автор және оның мұрагерлері сондай - ақ автордың басқа да құқықтық мирасқорлары өздерінің азаматтығына қарамастан авторлық құқық иесі болып танылады. Туындысы шет мемлекет аумағында алғаш рет жарияланған немесе қандай болса да объективті нысанда болған Қазақстан Республикасы азаматтарының да, сондай - ақ олардың құқықтық мирасқорларының да, авторлық құқықтығы танылады.
Халықаралық шарттарға сәйкес авторлық құқықты қорғау құқық иесіне берілген жағдайда туындының шет мемлекет аумағында жариялану фактісі тиісті халықаралық шарттардың ережелеріне сай анықталады. Осы заңның 981- бабына сәйкес атап кетсек.
Туындыға авторлық құқық оның жариялануына қарамастан туындыға үшінші тұлғалардың қабылдануына қолайлы объективті нысан берілген кезден бастап қолданыла бастайды. Ауызша туындыға авторлық құқық оны үшінші тұлғаға хабарлаған кезден бастап қолданылады.
Авторлық құқық- автордың бүкіл өмір бойына және ол қайтыс болғаннан кейін, автор қайтыс болғаннан кейінгі келесі жылдың 1- ші қаңтарынан есептегенде, елу жыл бойы күшінде болады.
Бірлесіп шығарылған туындыға авторлық құқық серіктес авторлардың ең соңғы қайтыс болғаннан кейін елу жыл бойы күшінде болады.
Бүркеншік атпен немесе жасырын атпен алғаш рет жарыққа шыққан туындыға авторлық құқық туынды жарыққа шыққаннан кейінгі жылдың бірінші қаңтарынан есептегенде елу жыл бойы күшінде болады.
Егер көрсетілген мерзім ішінде жасырын немесе бүркеншік ат ашылса, осы бабтың бірінші тармағында белгіленген мерзім қолданылады. Осы бабтың бірінші тармағында белгіленген мерзім ішінде авторлық құқық автордың мұрагерлеріне тиісілі болады және мұрагерлік бойынша ауысады, автор мен оның мұрагерлерімен және одан кейінгі құқықтық мирасқорларымен шарт бойынша құқық алған құқықтық мирасқорларына тиісілі болады.
Автор қайтыс болғаннан кейін отыз жыл ішінде алғаш рет жарыққа шыққан туындыға авторлық құқық туынды жарыққа шыққаннан кейінгі жылдың бірінші қаңтарынан, кейінгі жылдың бірінші қаңтарына есептегенде ол жарыққа шыққаннан кейін елу жыл бойы күшінде болады.
Авторлық құқықтың ұғымына келетін болсақ, Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы 1996 жылғы 10 маусымында қабылданған заңның 9- бабына сәйкес Авторлық құқықтың пайда болуы.
1. Ғылым, әдебиет және өнер шығармасына авторлық құқық оның деңгейіне қарай туындайды. Авторлық құқықтың пайда болуы және алу үшін туындыны тіркеу, өзге де арнайы рәсімдеу немесе әлде бір шарттылықтың орындалуы талап етілмейді. Айрықша авторлық құқықтардың иесі өзінің құқықтарын хабарлау үшін авторлық құқық қорғау белгісін пайдалануға құқылы, ол бөлігі туындының әр данасына қойылады және мынадай үш элементтен тұрады:
- қоршауға алынған латынша С әріпі С;
- айрықша авторлық құқықтар иесінің есімі;
- туындының алғаш жарияланған жылы.
Берілген белгіленген шығарманы жабдықтаудың негізгі мақсаты үшінші тұлғаларды олардың қорғалатын шығармамен жариялау болып табылады. Қорғау белгінің қолданылуы ерекшелікті автор құқығының иеленушісінің қарастыруына тәуелді болады.
Құқықтың қорғалуымен тең дәрежеде қорғау белгісі қойылған шығарма, сондай- ақ мұндай белгісіз шығарма да пайдаланатын болады.
Туындыға авторлық құқықтың немесе қандайда айрықша құқықтың жарияланған немесе жарияланбаған туындыға авторлығын, туындының жариялану фактісі мен мерзімін немесе автордың туындыға құқығына қатысты жасалған шарттарды куәландыру үшін авторлық құқығы қорғалатын мерзім ішінде кез - келген уақытта осы тізімдемелерге тіркей алады. Тіркеуді белгіленген нормативтік - құқықтық актілерге сәйкес уәкілдік берілген орган жүзеге асырылады.
2. Өзге дәлелдер болмаған жағдайда туындының түп нұсқасында немесе данасында автор ретінде көрсетілген адам туындының авторы деп саналады.
3. Туынды жасырын немесе бүркеншік атпен жарияланған жағдайда автордың бүркеншік аты оның өзі екеніне күмән туғызбайтын жағдайда қарағанда, туындыда болмаған кезде оны заңға сәйкес автордың өкілі болып табылады және оның өкілі ретінде автордың құқығын қорғауға, оның жүзеге асырылуын қамтамасыз етуге құқығы бар.
Бұл ереже сондай - ақ туындының авторы өзінің кім екенін ашқанша және өзінің авторлығын мәлімдегенше қолданыла береді.
4. Егер өзін жарияланбаған туынды қолжазбасының авторымын деп санайтын жеке тұлға оны басқалардың заңсыз пайдалануына және иемделіп кетуіне жол бермеу үшін сақтауға өткізуді қажет деп танытқан жағдайларда уәкілдік берілген орган қолжазбаны қабылдап алуға міндетті, ол туралы қолжазбаны өткізген адамға оның түскен мерзімі туралы анықтама беріледі .
I. Авторлық құқық субъектілері
1.1. Авторлық құқық субъектілерінің түсінігі
Авторлық құқықтың субъектілері болып туындыға қатысты субъективтік авторлық.Авторлық құқықтың негізгі субъектілері болып туындының авторы табылады.Сөздіктерде "автор" түсінігінің талқылауына келесідей түсіндірмелер беріледі.
"Автор -- тудырушы, құрастырушы, жазушы... Авторлық -- жағдай,
"Автор (латын тілінен -- au (c) tor) --
"Автор - туындыны тудырушы тұлға".
Автордың құқықтық мәртебесі кез келген тұлғада авторлық құқықпен
Ғылым, әдебиет және өнер туындыларына авторлық құқық оны
Авторлық құқық субъектілерін жіктеудің келесідей топтамасы бар: "Субъектілер
Сонымен қатар, алғашқы субъект ретінде "автор - шығармашылық
Мәні бойынша субъектілерді "алғашқы және туынды" деп бөлу
Авторлық құқық субъектілері жөніндегі мәселе жалпы цивилистикалық әдебиеттерде,
И.Г.Табашников әдеби меншіктің субъектісін зерттей отырып, мынандай қорытындыға
Қалған барлық тұлғалар авторлық құқықтың субъектілері болып "одан
Заңды байланыстың күшіне қарай үшінші тұлғалар авторлық құқықтың
К.П.Победоносцевтің "Азаматтық құқық курсында", "Құқық иеленуші" рубрикасында ("иеленуші"
Әрекет етуші заңның терминологиясы бойынша "өндіруші - сабақтас
Г.Ф.Шершеневич авторлық құқықтың субъектілері мен объектілерінің мәселелерін құқыққа
Әдеби туындыларға авторлық құқықтың субъектісі болып "әдеби туындыны
Көркем туындыларға құқықтың субъектісі - "туынды өзінің бар
Сонымен, музыкалық туындының субъектісі - "музыкалық ой мен
А.А.Пиленконың пікірінше, авторлық құқықтың субъектісі болып тек қана
1.2 Авторлық құқықтың азаматта пайда болуы.
Заң ұжымдық туындының екі түрін көрсетеді және соған
Бөлінетін тең авторлықта ұжымдық туынды жеке мағынаға ие
Тең авторлықты бөлінетін және бөлінбейтін деп ажыратудың үлкен
Бөлінетін тең авторлықта ұжымдық туындыны пайдалану тұтасымен алғанда
Бөлінетін тең авторлықтан туындыны бірлесіп пайдалануды ажырата білу
Әртүрлі авторлармен жасалған туындыларды біріктіру нәтижесінде авторлық құқықтың
Сонымен қоса, жаңа шығармашылықты дербес туынды жасау үшін
Г.Ф.Шершеневич пікірі бойынша, "авторлық құқықтың субъектісі болып өзінің
Сондай-ақ авторлық құқықтың объектілірі мен субъектілері ретінде әдебиет, ғылым және
Субъективтік және объективтік авторлық құқықтардың азаматта пайда болуы оның жасына,
Шетел азаматы қазақстандық авторлық құқықтың субъектісі болуы мүмкін,
Авторда объективтік пен субъективтік авторлық құқықтар туындыны тудыру фактісінің нәтижесінде
Авторлық құқық нақты сол алғашқы объект пен субъекті мүдделері жөнінде
Авторлармен қатар авторлық құқықтың субъектілерімен объектілері қоса әдебиет, ғылым
Көрсетілген тұлғалардың құқықтарының шегі авторға қарағанда, сипаты бойынша
Авторлық құқықтың субъектілері ретінде мұрагерлер заң күшіне немесе
Мұрагер мен шын мәніндегі автордың құқықтарының айырмашылықтары олардың
ҚР АК-нің 497-бабына сай, туындыны шығару, көпшілік алдында
Авторлық құқықтың субъектісі ретінде мемлекетті танудың өзге негізі
Әрекет етуші заңнама авторлық құқықты заңды тұлғаларда арнайы
Азаматтық Кодекс энциклопедия, газеттер, журналдар, ғылыми еңбектердің жинақтары
алдында қайта жаңғыртуға рүқсат беру құқығын (480-бап) танып
Осындай ұстаным заңда авторлық құқықтарды шығармашылық ұжымның мүшелеріне
"Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы" ҚР Заңы
1) автор (4-бап);
2) аудиовизуалдық туындылардың авторлары (13-бап);
3) жұмысберуші (14-бап);
4) мұрагерлер (29-бап);
5) авторлардың мүліктік
6) өзге тұлғалар.
Жекелеген авторлық құқықтардың субъектілері болып сабақтас құқықтардың субъектілері
Сонымен, авторлық құқық субъектісі пайда бола алмайтын фактілік
1) туындыны тудыру барысындағы автордың шығармашылық еңбегі;
2) туындыны тудыратын
3) бекітілген талаптарға жауап беретін субъектіде авторлық
Осы үш жағдайлардың барлығының сәйкес келуі ғана авторлы
2-Тарау. Авторлық құқықтың объектілері мен субъектілері
2. 1. Авторлық құқықтың объектілері.
Авторлық құқық мақсатына, мазмұны мен нысанына қарамастан, шығармашылық еңбектің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындыларына қолданылады.
Азаматтық кодекстің 971- бабы бойынша авторлық құқық келесі объективті түрге ие.
Жазбаша, (қолжазба);
Ауызша (көпшілік алдында айтушылық, көпшілік алдында орындаушылық және сол сияқты);
Үнжазба немесе бейнежазба (механикалық, сандық, магниттік, оптикалық және тағы басқа);
Бейнелеу (сурет, эскиз, картина, жоспар, модель, макет, сызба, кино, телебейне немесе фото кадр және тағы басқа);
Көлемдік- кеңістікті (мүсіндеме, модель, макет, құрылыс және тағы басқа) түріндегі жарияланған туындыларға да жарияланбаған туындыларға да қолданылады.
Авторлық құқық идеялардың, тұжырымдамалардың, принциптердің, жаңалықтардың, фактілердің өздеріне қолданылмайды. Туындыға деген авторлық құқық туынды жасалған материалдық объектіні меншіктену құқығы мен байланысты емес. Материалдық объектіні меншіктену құқығының немесе материалдық объектіні иелену құқығының өзгеге берілуі, осы заңның 8- бабында көзделген, сол объектіде көрсетілген туындыға қандай да болсын авторлық құқықтың ауысуына өздігінен әкеп соға алмайды.
Авторлық құқық объектілері болып табылатын туындылар.
Мыналар авторлық құқық объектілері болып табылады:
әдеби туындылар;
драмалық- музыкалық туындылар;
сценарий туындылар;
хореография және понтамима туындылар;
мәтіні бар немесе мәтіні жоқ музыкалық туындылар;
дыбыс- бейнежазу туындылары (кино, теле және бейнефильм-дер, диафильмдер және басқа кино және теле туындылар);
мүсіндеме, кескіндеме, графика және бейнелеу өнерінің басқа да туындылар;
қолданбалы өнер туындылары;
сәулет, қала құрылысы және бау- саябақ өнер туындылары;
суретке түсіру туындылары және суретке түсіруге орайлас әдістермен жасалған туындылар;
карталар, жоспарлар, нобайлар, безендірулер және географияға, топографияға мен басқа ғылымдарға қатысты үш қолшемді туындылар;
арналған бағдарламалар;
өзге де туындылар және тағы басқалар.
ЭЕМ- ге арналған бағдарламаларды қорғау ЭЕМ- ге арналған бағдарламалардың оның ішінде операциялық жүйелердің бастапқы мәтін мен объектілік кодты қоса алғанда, кез- келген тілде және кез- келген нысанды жасалуы мүмкін, барлық түрінде қолданылады.
Авторлық құқық объектілеріне мыналар да жатады:
1. Туынды шығармалар - аудармалар, өңдеулер, аннотациялар, рефераттар, түйсіндер, шолулар, инсцинировкалар, музыкалық аранжировкалар және басқа да ғылым, әдебиет пен өнер шығармаларын өңделімдері.
2. Жинақтар - инцеклопедиялар, антологиялар, деректер, базалар, және материалдарының іріктелуі немесе орналасуы жағынан шығармашылық еңбектің нәтижесі болып табылатын басқа да құрама туындылар.
Туынды және құрастырылған шығармалар, олардың негізгі алынған немесе оларға енген туындылардың авторлық құқық объектілері болу-болмауына қарамастан, авторлық құқықпен қорғалады .
А.П. Сергеев пен Ю.К. Толстойдың ой пікірі бойынша авторлық құқықтың түсінігі және белгілері. 1993 жылы 9 - шы шілдесінде Авторлық құқық және сабақтас құқықтары туралы заңының 6- шы бабына сәйкес авторлық құқық шығарманың белгіленуінен шығармашылық қызметінің нәтижелері болып табылатын ғылымның әдебиет пен өнердің шығармаларына таратылады. Мұнан басқа, ерекше көрсетілуі заң мен халыққа жарияланған шығармалар, сондай ақ белгілі бір объективтік формада болатын халыққа жарияланған шығармалар қорғалады.
Заң әдебиеттерінде авторлық ретінде шығармалардың ғылыми көптеген айқындамалары ұсынылған, бірақ ең көп таралуда 1956 ж. В.И. Серебровский мен қалыптастырылған айқындама алды.
Шығарма- бұл ұдайы өндірудің мүмкіндіктеріне жол беретін нақты формада адамдардың сезімімен қабылдауға, қол жететін өзінің көрінуін автордың шығармашылық қызметі нәтижесінде алатын идеялар, ойлар және образдар жиынтығы.
Осындай және өзге де айқындамалар, шығарманың бәрінен бұрын материалды емес игілік, қоршаған дүниесінің нақты болатын құбылыс ретінде идеялар мен образдардың жиынтығы түрінде шығады. Осымен байланысты материалды емес мемлекеттік формасы, яғни шығарманың материалды алып жүруші болып табылатын заттай формасын мысалы, қолжазба, сурет, нота жазбасын және айыру маңызды. Мұның кезінде шағарма өзінің материалды алып жүргізушімен ажырамас бола алады. Мысалы сурет пен мүсін суретінің еңбегінің нәтижесі ретінде бөлінбейтін тұтасты құрастырады. Бірақ бірыңғайлығына қарамастан, сурет пен мүсін бір уақытта авторлық құқық объектілері және меншіктену құқығының объектілері ретінде алға шығады. Шығармалардың материалды алып жүрушілер жан жақты бола алады, бірақ авторлық құқық шығармаға оның ұдайы шығарылу мүмкіндігімен байланысты идеялардың, ойлардың образдардың жүйесі ретінде қорғап отырады, сондықтан авторлық құқық шығармаға оның айналған материалдары алып жүрушінің өзі жойылғаннан кейін де сақталады. Бірақ адамның ойлау қызметінің нәтижесі ретінде әрбір кез- келген барлық шығарма авторлық құқық нормалар мен сақталынбайды.
Авторлық құқықтың объектілері болып, заң мен қарастырылған белгілерді иеленетін шығармалар болып танылады. Мұндай белгілер болып шығарманың сипаттамасы және оның көрінуінің обективтілі формасы болып табылады.
Бәрінен бұрын шығарманың қайталанбаушылығымен, жан- жақтылығы мен және өзгешелігімен айрықшаланатын сапалы жағына тудыратын адамның қызметі ретінде айқындалады. Шығарманың шығармашылық сипатының көрсетілуі көпшілік ғалымдардың пікірінше, оның жаңашылдығы болып табылады. Жаңашылдық мұндай жағдайда шығарманың өзгешелігінің сипаттама ретінде қарастырылады. Ол жаңа мазмұнда шығарманың жаңа түрінде, жаңа идеясында, жаңа ғалымдардың тұжырымдамада көрініс алады. Автордың шығармашылық қызметі нәтижесінде шығарма авторлық құқықтың объектісі ретінде тек оның белгілі бір объективтілі формада көрсетілу жағдайы кезінде айналады. Шығарманың нәтижесі қоғамдық маңызды және авторлық құқықтық объектісінің сипатын алуы үшін, ол белгілі бір объективтілі заң жазбаша қолтаңба немесе нота жазбасы, ауызша көпшілікте музыканы орындау, дискте және бейне жазба механизмнің таспалық, сандық, оптикалық және бейнелеу суреті, сызу, фондар және тағы басқалар жатады. Формасына айналуы тиіс өзге сөзбенен шығарма автордың жеке тұлғасынан бөлінген формада және өзіндік маңызды алатын формада болуы тиіс. Шығарманың көрінуінің объективтілі формасы тығыз түрде оның ұдайы шығарылу мүмкіндігімен байланысты.
Авторлық құқық туралы заң көп жылдары бойы келе жатқан айтыстарды шеше алмай келе жатыр автордың шығармашылық білімділігі ешқандай нәтиже бермей отыр, осы жағдайлар заңда ескерілмеген. Басқаша айтқанда материалдық қатынастар мен байланысы жоқ объективтік нысандар авторлық құқық пен қорғалады, мысалы, жұрт алдында айтылған бірақ еш жерде тіркелмеген сөздер, дәрістер, баяндамалар қиын болып келеді, туындының материалдық қатынастарға қатысы барларына қарағанда, бірақ принципі бойына қорғалуы мүмкін. Заң әдебиеттерінде көптеген пікірлер айтылды, туындылық қорғау қабілетіне қоғамның пайдасы тиюі тиіс. Бірақ бұл ұсыныс заң әдебиеттерінде және заңдар да қолдау таппады. Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы заңының 8- ші бабында нақты айтылған: авторлық құқық барлық туындыларға таралады, олардың маңыздылығына қарамастан, жоғары көркемдік туындылардың сұранысы аз шығармаларда авторлық құқық заңымен қорғалады.
Бұл түсінікті туындыда қандай да пайдалы көрсеткіштер көрсету бұл сұрақтың шешілуі кең мағынада кеңейтіледі. Туындының сапалығы оның жұртшылыққа көрсетуге туынды пайдалануға авторға төленетін қалам ақы оның, яғни автордың туындысының көлеміне байланысты. Егер туынды әлсіз және көптеген қатер болған жағдайда оған, яғни туындының заңымен қорғалуы мүмкін .
2.2. Авторлық құқықтық субъектілер
Шығарма авторы - деп заң оның жасаушыны таниды. Егер оны толғандыратын көркемдік бейнелер, ойлар, идеялар ол тысқары оның шығармасының нәтижесінің ішінара немесе толық бейнелеуге мүмкіндік беретін, шығармашылық қызметке бейім кез - келген азамат кәсіпқой немесе әуезқой автор бола алады.
Автордың туындысы қай елде жасалып және жарияланғанына қарамастан, авторлық құқық танылады. Жарияланған немесе жарыққа шығарылған деп заң басып шығарған көпшілікке орындалған және көрсетілген, радио, теледидарда берілген немесе басқаша жолмен белгісіз адамдар тобына хабарланған туындыны таниды.
Егер олардың туындылары алғаш рет жарияланған болса немесе біздің еліміздің аумағында қандай да бір болмасын объективті түрде тұрған болса, авторлық құқық субъектілері азаматтығы жоқ тұлғалар немесе азаматтары да бола алады.
Кейде көркем немесе ғылыми туынды біріккен шығармашылық еңбекпен жасалады. Мұндай субъектілерді біріктіріп жазған авторлар, ал туындыны ұжымдық деп атайды. Мұндай жағдайларда шығармашылық жұмыс барысының барлық қатысушыларына туындыға жалпы авторлық құқық жатады. Техникалық сипаттағы біреудің орындаған жұмысы шығармашылық қатысу деп саналмайды.
Мысалы, жинақты өңдеу және құрастырудың айырмасы сызбаның көшірмесін түсіндіру, үлгіні дайындау, тіпті редакциялау. Егер туындыны белгілі авторлар жасаған жекелеген бөліктерге айыру мүмкін болса, (мысалы өлеңнің сөзі және әуені) бірігіп жазған авторлық бөлек деп саналады. Мұндай жағдайларда туындыға жалпы авторлық пен қатар, әр- бір бөлектік авторына дербес құқығы жатады. Бір көркем немесе ғылыми журналда, ғылыми мақалалар жинағында және тағы басқа автордың өзінше қатысуы бірлескен авторлық деп саналмайды. Бұл жағдайда әрбір қатысушыға оның туындысына авторлық құқық жатады. Жалпы басылымға журнал, альманах, инциклопедиялық сөздік-мұнда авторлық құқық оны өз бетінше немесе қандайда бір баспаның қатысуымен шығарған ұйымға жатады.
Субъективтік авторлық құқық автордың мұрагерлеріне өтуі мүмкін. Ол іс жүзіндегі заңдылықпен белгіленген шекте мұраға қалдырылады. Мысалы туынды авторы болып саналуы құқын мұраға қалдыруға болмайды. Кейде авторлар өз құқықтарын мемлекетке өсиет етіп қалдырады, әр мұра қалдырушының өлімінен кейін мемлекет авторлық құқық субъектісіне айналады. Мұнан басқа, заңмен қаралған жағдайларда туындыны басып шығару, көпшілікте орындау және басқа да пайдалану құқықтарын автордың мұрагерлерінен және тіпті оның өзінен еріксіз сатып алынуы мүмкін. Субъект өзіне қатысты құқықтық қоғам мүддесіне қарсы пайдаланылады деп тапқан ерекше жағдайларда мемлекет еріксіз сатып алуды қолданады.
Кез- келген авторға оның туындысының құндылығына қарамастан авторлыққа маңызды және ажыраусыз құқық берілген. Егер кімде кім біреудің туындысының толық немесе оның бір бөлігін иемденуге ұмтылатын болса, осы туындының жасаушысы болып танылуы және қорғауға алу мүмкіншілігінен тұрады.
Алып пайдаланудың барлық жағдайларында тегін және автордың аты- жөні көрсетілуі талап етіледі. Бұл мәтін бөлігі сөзбе сөз келтірілген кезде ғана емес пікірді, шешім тәсілін және тағы басқаны алып пайдалану жағдайында істеу қажет. Авторлық меншіктену- бұл автор мүдделерін өрескел бұзу, ол қылмыстық тәртіппен бас бостандығы мен айырылуға дейін жазаланады.
Авторлық құқық жасалған туынды сыртқы бейнелеу алған сәттен бастап пайда болады. Композитор қағаз бетіне жаңа әуен жазуын асығыс жасады деп алайық - оның шығармасы қандай да бір себептермен үшінші тұлғалардың негізсіз пайдалану үшін қол жетерлік болу мүмкін- сондықтан авторлыққа құқық туындының жарыққа шыққан немесе шықпағанына қарамастан заңмен қорғалады. Өмірлік авторға тиісілі, осы құқық негізінде, іс жүзінде заңдылықпен авторға, авторларға ұсынылатын барлық басқа құқықтар дамуы мүмкін.
Авторға оның туындысын қандай атпен жариялануы тиіс екендігі шешім құқығы берілген: өзінің жеке ойдан шығарылған немесе атын көрсетпей жасырған, автор келісім жасасқан ұйымдар туындыны шартты атпен жариялауға немесе автордың нағыз атына ашуға құқығы жоқ. Автор өзінің туындысынан адамдардың белгісіз саны оны қабылдауға мүмкіндік беретіндей уақыт береді, әр заң авторға туындысын халыққа жариялау мүмкіндігін береді- бұл жарыққа шығару құқығы деп аталады.
Туынды қандайда бір құндылыққа ие болса да, оны жарыққа шығару құқығы деп аталады.
Туынды қандайда бір құндылыққа ие болса да, оны жарыққа шығару дайындығы туралы шешім қабылдау құқығы тек авторға тиісілі. Алайда жариялауға шешім қабылдай тұрып, автор енді толық шамада оның әрі қарай тағдырын шеше алмайды. Жарияланған туынды, заңда қарастырылған кейбір жағдайларда, автордың келісімінсіз пайдалануы мүмкін.
Мысалы, автордың келісімінсіз бірақ сыйақы төлей отырып бейнелеу өнерінің және фотографиялық туындыларды өнеркәсіп бұйымдарына пайдалануға, сондай- ақ жарыққа шығарылған туындыларды көпшілік алдына орындауға рұқсат етіледі.
Автордың келісімінсіз және сыйақы төлеусіз, алайда автордың фамилиясын міндетті түрде көрсетумен, жұрт алдында айтылған сөздерді баяндамаларды және жарыққа шығарылған басқа да туындыларды газеттерге, киноларда, радиода, теледидарда қайта шығаруға, сондай- ақ олар туралы ақпарат беруге заң рұқсат береді. Азаматтарға мұндай туындыларды жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдалану құқығы беріледі.
Сонымен бірге заң автордың атымен оның туындысына қол сұғылмауын қорғайды. Туындыны жұрт алдынды орындау, басып шығару және басқа да пайдалану кезінде туындыға, оның атауына және автордың атының белгілеулеріне автордың келісімінсіз өзгеріссіз енгізуге, сондай- ақ туындыны түсініктермен, алғыс сөздермен, суреттермен, соңғы сөздермен қамтамасыз етуге тыйым салынады.
Жариялау құқығы және онымен өзара тікелей байланыспен қатар авторға туындыны қайта шығару құқығы, тарату құқығы тиісілі. Қайта шығару- алуан түрлі техникалық құралдар көмегімен көбейту, көшіру. Тек дананың көп мөлшері ғылым, әдебиет және тағы басқа, туындыларын кеңінен таратуға мүмкіндік береді. Бұл жерде, әдетте авторлар тиісті ұйымдар мен шарттар жасасады. Скульптура, суреттер, фотографиялық туындылар көшірмелерін түсіріп алусыз- көрмеде жайғастыру жолымен таралуы мүмкін.
Авторға оның туындысын басқа тілге аудару кезінде тұтастығын бұзу және мәнін бұрмалаудан қорғау кепілі берілген. Өзінен- өзі аударма егер ол қолма- қол болмаса шығармашылық жұмыс, аударманы жүзеге асырған адамда, автор болып табылады және заңда көрсетілген барлық заң күшіндегі құқықтарға ие бола алады. Алайда бұл құқықтарды іске асыру тек жариялаушы ұйымдарға ғана емес, түп нұсқа авторына да, ал соңында аудармашының таланты мен шеберлігіне байланысты.
Кейде авторлар еңбегінің- еңбекақы құқығы нормаларына сәйкес, еңбекақы түрінде төленетінін ескеру керек. Мысалы, зерттеуді қызметтік тапсырыс ретінде жүзеге асырылатын ғылыми мекеме қызметкерлерінің еңбегі. Заңдылық екі қайтара төлеуге жол бермейді, тек осындай күрделі еңбекке тарту мақсатында оқулықтар мен оқу құралдары авторларына ерекшелік жасалған.
Егер автордың мүліктік мүдделері бұзылса, ол шығынның орнын жабуды талап етуге және қажет жағдайда сотқа талап арыз беруге құқылы.
Туындылардың авторлары. Туындыға қатысты субъективтік авторлық құқық тиісілі адамдар авторлық құқық субъектілері болып табылады. Шетел азаматтары шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар, олардың мұрагерлері және басқа да құқықты мұраға ие болушылар субъективтік авторлық құқық иелері бола алалды. Субъектілердің әрбір тобы үшін туындыға құқық түрлі заңды оқиғаларға байланысты туындайды. Туындыны жасаумен, авторлық құқықтық мұрагерлік бойынша өтуімен, авторлық шартпен және тағы басқалармен жасалады.
Авторлық құқықтың маңызды субъектілері туынды авторлары болып табылады. Туындыны шығармашылық еңбегімен жасалған адамдар авторлар болып табылады. Жасына, азаматтығына және әрекет қабілеттілігінің жағдайына қарамастан кез- келген қоғамның құқықты мүшесі туындыны жасаушы бола алады. Туындыны жасаушының авторлық құқығы бірден қол жеткен шығармашылық нәтиже, басқа адамдар оны сезінуін қамтамасыз ететін нақты түрде енген сәттен басталады.
Авторлық құқық субъектілері болып Ресей азаматтары ғана емес, шетелдіктер, сондай- ақ азаматтығы жоқтар да танылады. Алайда егер Ресей азаматтарының туындылары олардың жариялану орны немесе басқа да объективті түрде болғанына қарамастан қорғалса, шетелдік авторлар мен азаматтығы жоқ адамдардың туындылары мына шарттар кезінде:
а) Ресей Федерациясының заңдарына сәйкес қорғаумен пайдаланылады.
б) немесе Ресей Федерациясының халықаралық шарттарына сәйкес қорғаумен пайдаланылады.
Бірлескен авторлық екі немесе оданда көп адамдардың біріккен шығармашылық еңбегімен жасалған туындыға авторлық құқық, бірлескен авторларға туынды бір бұзылмайтын дүние құрамай, немесе әрқайсының өзіндік мәні бар бөліктерден тұра ма, оған қарамастан бірге тиісілі негізінде жүзеге асырылады. Бірлескен авторлықтың пайда болуын білім және сот ісі, іс жүзіндегі шығатын заңдылықтардан, бірқатар шарттармен байланыстырады. Бәрінен бұрын бірлескен жөнінде тек егер бірнеше адамның бірлескен шығармашылығы нәтижесінде бірыңғай ұжымдық туынды жасалатыны күмән тудырмайды мысалы бірнеше адам жазған роман . Туындының әрбір бөлігінің өзіндік мәні болып және әрбір туындының әрбір бөлігі бір- бірімен байланыста болмай пайдаланатын болса, мәселе күрделірек болады мысалы өлеңнің сөзі мен әні, авторлар ұжымы жазған оқулықтың таралуы және тағы басқалары .
Ұжымдық туындының жекелеген авторлардың туындыларын жәй механикалық біріктіру нәтижесінде жасалмайтыны анық. Оны көпшілік бірыңғай туындыны ретінде қабылдауға олардың ішкі дүниесі мен мазмұнын сондай- ақ осындай өзара үйлесімі қажет. Басқаша айтқанда ұжымдық туындының қандай да бір бөлігін алу немесе өзгерту тиісінше басқа бөліктердің өзгеруіне немесе туындыны бірегей тұтас дүние ретінде пайдалануына мүмкін емес, жағдайға соқтырады. Мысалы, кітаптан суретшінің суретін қиналмай алып тастауға болады, азаматтық құқық туралы оқулықта заңды тұлғалар немесе келісімдер туралы бөлімсіз шығаруға болмайды.
Бірлескен авторлық туындының екінші міндеті шартты туындының бірнеше адамның бірлескен шығармашылық еңбегімен жасалуы болып табылады. Бұл жерде еңбектің бірлескен сипаты деп, әрине еңбектің бірлескен барысы емес, бірлесіп қол жеткен нәтиже ұғынылады. Бірлескен авторлар туындыға бірігіп басынан аяқтап істеуі мүмкін. Туындыны жасаушылардың туындыға қалай, қандай түрде екені емес, туындының олардың біріккен күш жігерінің нәтижесі екені белгілі.
Бірлескен авторлықтың маңызы шартты бірлескен авторлыққа үміткер адамдардың үлесі, шығармашылық сипатта болуы болып табылады. Автор техникалық көмек көрсету материалдық ірікте, сызба, кестелер, сызу және тағы басқалары ұйымдастырушылық басшылықты жүзеге асыру және тағы сол сияқты бірлескен авторлықты тану үшін негіз бермейді.
Басқа адамдардың туындыны бірлескен авторы деп танудың шарты бірлескен авторлықтың пайда болуы туралы келісімнің барлығы болып табылады. Бұл жерде келісім деп туындыға бірлескен шығармашылық жұмысы бағытталған авторлардың өзара ерік білдіруін түсіну керек. Ол шығармамен жұмыс істеудің кез- келген түрде байқалуы мүмкін. Тіпті келісім заты, егер оған өзгеріс енгізу немесе шығармашылық сипаттағы қосымша енгізу қажеттілігі пайда болса, аяқталған туындыны бітіріп тастау болуы мүмкін. Тек бірлескен авторлықтың ерікті болуы және ешкімнің заңмен қорғалатын авторлық құқықтарын бұзбағаны маңызды.
Алайда, бірлескен авторлық туралы келісімді туындыға бірігіп шығармашылық жұмыс істеусіз бірлескен авторлықтың пайда болуы мүмкіншілігі ретінде түсінбеу керек. Тек бір келісімнің күшімен бірлескен авторлық пайда болуы мүмкін емес.
Ұжымдық туындыға авторлық құқық бірлескен автордың әрқайсысын шығармашылық үлесінің дәрежесіне және туындының сипатына қарамастан барлық авторларға бірлесе тиесілі. Осыдан маңызды іс жүзіндегі қорытынды шығады: ұжымдық туындыны пайдалану мәселесі барлық жағдайға, көпшілік дауыс бойынша емес барлық бірлескен авторлармен бірлесе отырып шешіледі. Егер бірлескен авторлар бұл мәселе бойынша келісімге қол жеткізбесе, соттың шешуіне жіберіледі.
Тұтас алғанда туындыны пайдалану құқығы тең авторларға ортақ. Тең авторлардың өзара қатынастары олардың арасында жасалған келісім арқылы белгіленуі мүмкін. Егер тең авторлардың туындысы бөлінбейтін біртұтас дүние болса, тең авторлардың бірде - бірінің туындыны пайдалануы жеткілікті негіздері болмайынша тыйым салуға құқығы жоқ. Көрсетілген бөлудің іс жүзіндегі маңызы мынада, егер бірлескен авторлық бөлек болып табылса, бірлескен автордың әрқайсысы өзі жасаған туындының бөлігін өздігінше билеу құқығын сақтап қалады. Өзара байланыста болғанымен біртұтас дүние құрайтындай емес бір-біріне тәуелсіз жасалған, мысалы суретшінің салынған кітап, туынды бірігіп пайдалануды бөлек бірлескен авторлықтан ажырату қажет. Түрлі авторлардың жасаған туындыларын біріктіру нәтижесінде авторлық құқықтың жаңа нысаны пайда болған жағдайларда, бірлескен авторлық болмайды.
Мысалы, энциклопедия, журнал, ғылыми жинақ және тағы басқалары материалдауды іріктеу және жүйелеу жөнідегі шығармашылық жұмыстың нәтижесі ретінде жаңа туынды болып саналады. Алайда, жинақ немесе журналға біріктірілген туындылар авторлары бірлескен автор болып саналмайды, себебі жаңа шығармашылық күш жігері нәтижесінде жарық көреді.
Ақырында, жаңа шығармашылық жағынан өзіндік туынды жасау үшін бөгде адамның жарияланған туындысын рұқсат пен пайдаланған жағдайда бірлескен авторлық пайда болмайды. мысалы, повесть негізінде сценарий жасау .
Мұрагерлер. Автор өлгеннен кейін авторлық құқық субъектілері оның мұрагерлері болады. Авторлық құқыққа мұрагер болушылық заң, сондай өсиет қалдыру бойынша болады. Авторлық құқыққа мұрагер болудың ерекшеліктері төмендегідей:
Бәрінен бұрын мұрагерлерге мұрагерлік бойынша авторлық құқықтың барлығы ғана емес, тек оның бір бөлігі өтеді. Мұрагерлік бойынша авторлық құқық, автордың атына құқық және автордың атағын қорғауға құқық етпейтіндігі заңда көрсетілген. Алайда осы құқықтарға қатысты мұрагерлерге, егер автор бұл мақсаттар үшін арнайы адамды тағайындамаса, көрсетілген құқықтарды үшінші адамдар тарапынан бұзушылықтан қорғау құқығы өтеді. Өмірлік сипатта болатын авторлардың өздерінің туындыларына құқықтарынан айырмашылығы, мұрагерлердің авторлық құқықтары заңда белгіленген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 - - -Тарау. Авторлық құқықтың ұғымы мен қайнар көзі.
1.1. Авторлық құқық субъектілерінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Авторлық құқықтың объектілерінің ерекшеліктері ... ... ... ... ..
2Тарау. Авторлық құқықтың объектілері мен субъектілері
2. 1. Авторлық құқықтың объектілері.
2.2. Авторлық құқықтық субъектілер
3- Тарау. Авторлық құқықтың қорғалуы
3.1. Құқықтық қатынастардың объектісі ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Субъективтік құқық және заңды міндеттілік ... ...
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Еліміз өз тәуелсіздігін алғаннан бері басқан алғашқы қадамынан бастап- ақ адамзаттың ақыл - ойының жарқын көрінісіне айналған - рухани асыл қазыналарды қорғауға, қадір - қасиетін кемітпей, ең басты көне жәдігерлердің заңды жалғасындай небір жауһарларды дүниеге әкелуші туындыгер - авторларға қолдау көрсетуге бағытталған бірқатар игі шараларды жүзеге асырды.
Есімі ғасырлар тозаңының астында қалған небір елеусіз хас шеберлердің қайталанбас қолтаңбаларын қастерлеумен бірге- заң жүзінде қолдау мемлекеттік маңызды іс.
Осыдан екі ғасыр бұрын өмір сүрген Ақан сері, Біржан сал, Үкілі Ыбырай, Жаяу Мұса, Естай секілді өнер иелерін алып қарайықшы. Ол кезде ешқандай заң болмаса да олардың авторлық құқықтары жақсы сақталған. Бірінің шығармасын екіншісі өз атынан пайдаланбаған және бір- бірінің шығармасын бұрмалап, мағынасын бұзбаған, яғни оның авторына қиянат жасамаған. Ал қазір ше? Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңның қабылданғанына қарамастан авторлық құқықтар жиі аяқ асты болып жүр. Мәселен, біреудің шығармасын екіншісі өз атынан пайдаланады, көшіріп алады немесе өзгенің идеясын ұрлайды.
Сонымен, авторлық құқық дегеніміз - шығармаларды жасауға және пайдалануға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттеуші құқықтық нормалардың жиынтығы.
Барлық өнер шығармашылығы мен өнертабыстың қайнар көзі - адам даналығы. Елімізде тәуелсіздік алғаннан бері заңдарымызбен нормативтік құқықтық актілерімізде көптеген өзгерістер болып, жаңа нарықтық ізге түскен мемлекетіміз дамып келеді.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы Авторлық құқық және сабақтас құқық жөніндегі бірнеше халықаралық конвенцияға мүше болып отыр. Сонымен қатар, 1996 жылдың 10 маусымында Қазақстан Республикасының Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы заңы қабылданып мемлекетіміздің өркендеуіне үлесін қосуда.
Дегенмен де, техникалық жабдықтардың жедел жетілуі іс жүзінде зияткерлік меншік объектілерін заңсыз қайта өңдеуде, қайта көшіріп көбейтуге септігін тигізуде.
Әдеби, музыкалық, көркем және ғылыми шығармалар автордың қоғамдағы атқаратын рухани және өнеркәсіптік рөлі соншама ол адамзаттың терең де тұрақты мүддесіне толық жауап беріп, өркениетінің дамуында шешуші мәнге ие болады. Шығармашылық жасауға және пайдалануға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттеуші құқықтық нормалардың жиынтығы.
Бұл қатынастар бір жағынан, ғылыми ашулардың, өнер және әдебиет шығармаларының авторлары арасында, ерікті жағынан, басқа азаматтардың, мекемелер мен кәсіпорындардың арасында қалыптасады. Қазіргі кезде барлық экономикасы дамыған елдерде тұтынушылардың және тауар өндірушілер мен кәсіпкерлердің мүддесін қорғау басты мақсаттардың бірі болып отыр. Заңгерлік құқықтарын сақтау біздің мемлекеттің Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі және саудада қолайлы жағдайларға қол жеткізу үшін басты шарттардың бірі болып табылатынын да айта кету жөн. Ал бұл біздің елдің беделін халықаралық сахынада арттыруға әсер етеді, өйткені зияткерлік меншік құқықтарын және заңды мүдделерін сақтаудың қажетті шарттары мен кепілдіктерінің бірі болып табылады. Сондықтан, соңғы жылдары экономикалық және сауда аспектілерімен тығыз байланысы бар зияткерлік меншік құқықтарын қорғау саласы саяси сипатқа ие болады.
Мемлекет автордың жеке табыстарымен ғана шектеліп қоймай, оның қоғам байлығына қосқан үлесін де ескере отырып, мейлінше ауқымды әрі берік қорғалуын қамтамасыз етуге тиіс.
1 - - -Тарау. Авторлық құқықтың ұғымы мен қайнар көзі.
Шығармашылық бостандықтың жоғары прнципі әрбір азамат үшін ғылыми зерттеулердің, өнертанығыштық және рационализаторлық қызметтің ауқымды дамуымен қамтамасыз ететін ғылыми техникалық және көркем шығармашылықтың еркіндігінде шын мәнінде кепілдік берілуімен белгілейді.
Бұл үшін мемлекет қажетті материалдық жағдай асап, ерікті қоғамдар мен шығармашылық одақтарға қолдау көрсетеді халық шаруашылығына және өнердің басқа салаларына өнертапқыштық және рационализаторлық ұсыныстарды енгізуді ұйымдастырылды. Заң авторлардың құқықтық еркін кеңейтеді, ғылымның, өнер мен әдебиет шығармаларын жетістіктеріне қол сұғылмаушылығына қосымша кепілдіктер белгілейді, шығармаларды республика мүддесіне сәйкес пайдаланатын авторлар мен ұйымдардың өзара қарым- қатынасындағы қоғамдық мүдделерді қамтамасыз ететін нормаларды тиянақтайды.
Авторлық құқық дегеніміз - шығармаларды жасауға және пайдалануға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттеуші құқықтық нормалардың жиынтығы.
Бұл қатынастар бір жағынан, арасында қалыптасады.
Авторлық құқық автордың шығармашылық қызметінің нәтижесіне жасауға мүмкіндік беретін, белгілі бір объективті нысанаға белгіленген шығармаларға ғана (қолжазба, сызба, өнертанығыштық, көпшілік алдында орындау таспа және тағы басқа) қолданылады. Авторлық құқық берілетін шығармалар, ауызша туындылар, сөздер, дәрістер, баяндамалар, жазбаша әдебиеттер, ғылыми аудармалар және тағы басқалар.
Қазақстан республикасының аумағында, сондай ақ басқа мемлекет аумағында жарыққа шығарған немесе объективті нысанада жасалған шығармалары бар азаматтар авторлық құқықтың субъектілері деп танылады. Егер шығармалары Қазақстан Республикасының аумағында бірінші рет жарық көрсе, иә болмаса жарық көрмегенімен, қандай да бір объективті нысанада біздің аумағымызда дүниеге келсе, мемлекет азаматының авторлығы да белгіленді. Ғылыми жетістіктердің әдебиет және өнер шығармаларының авторлары тұтастай автор құқығының мазмұнын құрайтын мүліктік емес, немесе мүліктік сипатта жеке құқықтарға ие .
Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы заңның 5- бабына сәйкес:
Авторларының немесе олардың құқық мұрагерлерінің азаматтығына қарамастан, Қазақстан Республикасының аумағында жарияланған, бірақ қандай да болсын объективті нысандағы туындыларға; жарияланған не жарияланбаған, бірақ Қазақстан Республикасынан тыс жерлердегі қандай да болсын обективті нысандағы туындыларға қолданылады және Қазақстан Республикасының азаматтары авторлар және олардың құқық мұрагерлері деп танылады. Жарияланған не жарияланбаған, бірақ Қазақстан Республикасынан тыс жерлердегі қандай да болсын объективті нысандағы туындыларға қолданылады және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес басқа да мемлекеттердің азаматтары авторлары немесе олардың құқық мұрагерлері деп танылады. Егер туынды Қазақстан Республикасынан тыс жерлерді алғаш жарияланған күннен кейінгі отыз күн ішінде Қазақстан Республикасының аумағына жарияланса, ол Қазақстан Республикасында жарияланады деп саналады.
Қазақстан Республикасы аумағында туынды халықаралық шарттарға сәйкес қорғалатын болған жағдайда туындының авторық құқықты алуға негіз болған іс әрекет немесе мән-жай орын алған мемлекеттің заңы боынша анықталады.Авторлық құқықтың қайнар көздеріне 1995 жылы 30 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының Конститутциясы мен және де 1999 жылы 1 шілдесінде қабылданған Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі мен 1996 жылы 10 маусымда қабылданған Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы заңы осы заңдарда басшылыққа ала отырып авторлық құқықтың қайнар көзі ретінде атап өтуге болады. Біздің елімізде шығармашылық жұмыстар мен айналысуға толықтай кепілдік берілген.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 20 - бабының 1 тармағы бойынша сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік берілді. Сөз бен шығармашылық еркіндегі адамның ішкі әлемін сыртқа шығарудың конституциялық мүмкіндігін білдіреді. Онсыз жеке адамның өзін рухани құнды қасиеттерін іске асыруға мүмкін емес.
Сөз және шығармашылық еркіндік ой еркіндігіне- адамның өмірдегі санқырлы құбылыстарға өз көз қарасы мен сенімі болуы құқығына негізделеді және өзін - өзі ашу және әркімнің өзінің іс - әрекеттері мен қылықтарын ойластырылған саналы көзқарасын қалыптастыру үшін алғы шарттар жасайды.
Еркін ойлау және өз көзқарасын еркін білдіріп, қорғай білу құқығын көп жағдайда конституциялық, бірінші кезекте саяси құқық пен бостандықтарды іске асырудың сөзсіз шарты болып табылады. Өздерінің мазмұндық жағынан ұқсастығына қарамастан ой еркіндігі мен сөз және шығармашылық еркіндігінің белгілі бір ерекшелігі бар.
Сөз және шығармашылық еркіндігі - ой пікірлері мен сенімдерін білдіру, олардың басқа адамдарға бұқаралық ақпарат құралдары, бейнелеу өнері, көркемдік әдебиет шығармалары, музыка ғылыми зерттеулер арқылы жүргізу құқылы.
Конституциялық ұғымда сөз еркіндігі нақты идеяларды таратуға белсенді қызметті білдіреді.
Авторлық құқықтың нормалары біздің қоғамымызда пайдаланып және қалыптасып келе жатқан әдебиеттерде өнерді, ғылыми қатынастарды реттеп отырады. Бұл туындылар авторлық деп: ойлар, идеялар, ғылыми гипотезалар, конвенциялар, тәртіп авторымен реттеледі.
Материалдық өндіріс саласындағы адамдардың қызметіне қарағанда, шығармашылық қызметті - ішкі процесс ретінде қатаң тіркеумен бақылауға бағынбайды, сондықтан оған құқықтық нормалардың көмегімен әсер ету мүмкін емес.
Қорғау объектісі тақпақтар, акварельді үлгілерді немесе мүсіндер, әндер, ғылыми теориялар немесе шағын танымал мақалалар қорғау объектілері болып табылады.
Авторлық құқыққа болатын шектеу мүмкіндігі туындыны заң шеңберінде таратуға автордың жақын туыстары мен достары арасында немесе қоғам үшін туындыға қызығушылық тууына қарамастан заң шеңберінде жүзеге асырылады. Осы уақытта туындының түріне қарай, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар ғылыми туындылардың таралуына автормен қажетті қарым- қатынастар жасамайды. Осыған орай авторлық құқықтың нормаларына сәйкес субъективтік авторлық құқық, мүліктік емес құқықтар және мүліктік құқықтардың әрі қарай дамуына мүмкіндік бермейді. Авторлық қатынастардың құқықтық реттелуіне жеке және қоғамдық қызығушылықты шығармашылық еңбекті саны сапасына ақы төленеді. Барлық ғылыми шығармашылықтар авторлық құқықтарының нормаларымен қамтамасыз етіледі. Егер ғалымдар ғылым мен немесе техникалық мәселелерді зерттеу барысында белгісіз объективті заңдылықты анықтаса, онда бұл акт шығармашылығы жаңа алынған жаңалық болып саналады. Осы ашылған жаңалықтар ерте ме кеш болса да халықаралық маңызға ие болады және ерекше құқықтық режимді қажет етеді. Бірақ ашылған жаңалыққа байланысты жазылған мақалалар, монографиялар, атақты брощуралар, авторлық құқықтың нормаларымен қорғалады .
Авторлық құқықтың қайнар көзі жоғарыда атап кеткендердің бірі Қазақстан Республикасының 1999 жылы 1 шілдесінде қабылданған Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін айтып кетуге болады. Оның 980- бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында алғаш рет жарияланған немесе жарияланбаған, бірақ түпнұсқасы қандай болса да объективті нысанда оның аумағында болған туындыға авторлық құқық Қазақстан Республикасының аумағында қолданылады. Бұл жағдайда автор және оның мұрагерлері сондай - ақ автордың басқа да құқықтық мирасқорлары өздерінің азаматтығына қарамастан авторлық құқық иесі болып танылады. Туындысы шет мемлекет аумағында алғаш рет жарияланған немесе қандай болса да объективті нысанда болған Қазақстан Республикасы азаматтарының да, сондай - ақ олардың құқықтық мирасқорларының да, авторлық құқықтығы танылады.
Халықаралық шарттарға сәйкес авторлық құқықты қорғау құқық иесіне берілген жағдайда туындының шет мемлекет аумағында жариялану фактісі тиісті халықаралық шарттардың ережелеріне сай анықталады. Осы заңның 981- бабына сәйкес атап кетсек.
Туындыға авторлық құқық оның жариялануына қарамастан туындыға үшінші тұлғалардың қабылдануына қолайлы объективті нысан берілген кезден бастап қолданыла бастайды. Ауызша туындыға авторлық құқық оны үшінші тұлғаға хабарлаған кезден бастап қолданылады.
Авторлық құқық- автордың бүкіл өмір бойына және ол қайтыс болғаннан кейін, автор қайтыс болғаннан кейінгі келесі жылдың 1- ші қаңтарынан есептегенде, елу жыл бойы күшінде болады.
Бірлесіп шығарылған туындыға авторлық құқық серіктес авторлардың ең соңғы қайтыс болғаннан кейін елу жыл бойы күшінде болады.
Бүркеншік атпен немесе жасырын атпен алғаш рет жарыққа шыққан туындыға авторлық құқық туынды жарыққа шыққаннан кейінгі жылдың бірінші қаңтарынан есептегенде елу жыл бойы күшінде болады.
Егер көрсетілген мерзім ішінде жасырын немесе бүркеншік ат ашылса, осы бабтың бірінші тармағында белгіленген мерзім қолданылады. Осы бабтың бірінші тармағында белгіленген мерзім ішінде авторлық құқық автордың мұрагерлеріне тиісілі болады және мұрагерлік бойынша ауысады, автор мен оның мұрагерлерімен және одан кейінгі құқықтық мирасқорларымен шарт бойынша құқық алған құқықтық мирасқорларына тиісілі болады.
Автор қайтыс болғаннан кейін отыз жыл ішінде алғаш рет жарыққа шыққан туындыға авторлық құқық туынды жарыққа шыққаннан кейінгі жылдың бірінші қаңтарынан, кейінгі жылдың бірінші қаңтарына есептегенде ол жарыққа шыққаннан кейін елу жыл бойы күшінде болады.
Авторлық құқықтың ұғымына келетін болсақ, Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы 1996 жылғы 10 маусымында қабылданған заңның 9- бабына сәйкес Авторлық құқықтың пайда болуы.
1. Ғылым, әдебиет және өнер шығармасына авторлық құқық оның деңгейіне қарай туындайды. Авторлық құқықтың пайда болуы және алу үшін туындыны тіркеу, өзге де арнайы рәсімдеу немесе әлде бір шарттылықтың орындалуы талап етілмейді. Айрықша авторлық құқықтардың иесі өзінің құқықтарын хабарлау үшін авторлық құқық қорғау белгісін пайдалануға құқылы, ол бөлігі туындының әр данасына қойылады және мынадай үш элементтен тұрады:
- қоршауға алынған латынша С әріпі С;
- айрықша авторлық құқықтар иесінің есімі;
- туындының алғаш жарияланған жылы.
Берілген белгіленген шығарманы жабдықтаудың негізгі мақсаты үшінші тұлғаларды олардың қорғалатын шығармамен жариялау болып табылады. Қорғау белгінің қолданылуы ерекшелікті автор құқығының иеленушісінің қарастыруына тәуелді болады.
Құқықтың қорғалуымен тең дәрежеде қорғау белгісі қойылған шығарма, сондай- ақ мұндай белгісіз шығарма да пайдаланатын болады.
Туындыға авторлық құқықтың немесе қандайда айрықша құқықтың жарияланған немесе жарияланбаған туындыға авторлығын, туындының жариялану фактісі мен мерзімін немесе автордың туындыға құқығына қатысты жасалған шарттарды куәландыру үшін авторлық құқығы қорғалатын мерзім ішінде кез - келген уақытта осы тізімдемелерге тіркей алады. Тіркеуді белгіленген нормативтік - құқықтық актілерге сәйкес уәкілдік берілген орган жүзеге асырылады.
2. Өзге дәлелдер болмаған жағдайда туындының түп нұсқасында немесе данасында автор ретінде көрсетілген адам туындының авторы деп саналады.
3. Туынды жасырын немесе бүркеншік атпен жарияланған жағдайда автордың бүркеншік аты оның өзі екеніне күмән туғызбайтын жағдайда қарағанда, туындыда болмаған кезде оны заңға сәйкес автордың өкілі болып табылады және оның өкілі ретінде автордың құқығын қорғауға, оның жүзеге асырылуын қамтамасыз етуге құқығы бар.
Бұл ереже сондай - ақ туындының авторы өзінің кім екенін ашқанша және өзінің авторлығын мәлімдегенше қолданыла береді.
4. Егер өзін жарияланбаған туынды қолжазбасының авторымын деп санайтын жеке тұлға оны басқалардың заңсыз пайдалануына және иемделіп кетуіне жол бермеу үшін сақтауға өткізуді қажет деп танытқан жағдайларда уәкілдік берілген орган қолжазбаны қабылдап алуға міндетті, ол туралы қолжазбаны өткізген адамға оның түскен мерзімі туралы анықтама беріледі .
I. Авторлық құқық субъектілері
1.1. Авторлық құқық субъектілерінің түсінігі
Авторлық құқықтың субъектілері болып туындыға қатысты субъективтік авторлық.Авторлық құқықтың негізгі субъектілері болып туындының авторы табылады.Сөздіктерде "автор" түсінігінің талқылауына келесідей түсіндірмелер беріледі.
"Автор -- тудырушы, құрастырушы, жазушы... Авторлық -- жағдай,
"Автор (латын тілінен -- au (c) tor) --
"Автор - туындыны тудырушы тұлға".
Автордың құқықтық мәртебесі кез келген тұлғада авторлық құқықпен
Ғылым, әдебиет және өнер туындыларына авторлық құқық оны
Авторлық құқық субъектілерін жіктеудің келесідей топтамасы бар: "Субъектілер
Сонымен қатар, алғашқы субъект ретінде "автор - шығармашылық
Мәні бойынша субъектілерді "алғашқы және туынды" деп бөлу
Авторлық құқық субъектілері жөніндегі мәселе жалпы цивилистикалық әдебиеттерде,
И.Г.Табашников әдеби меншіктің субъектісін зерттей отырып, мынандай қорытындыға
Қалған барлық тұлғалар авторлық құқықтың субъектілері болып "одан
Заңды байланыстың күшіне қарай үшінші тұлғалар авторлық құқықтың
К.П.Победоносцевтің "Азаматтық құқық курсында", "Құқық иеленуші" рубрикасында ("иеленуші"
Әрекет етуші заңның терминологиясы бойынша "өндіруші - сабақтас
Г.Ф.Шершеневич авторлық құқықтың субъектілері мен объектілерінің мәселелерін құқыққа
Әдеби туындыларға авторлық құқықтың субъектісі болып "әдеби туындыны
Көркем туындыларға құқықтың субъектісі - "туынды өзінің бар
Сонымен, музыкалық туындының субъектісі - "музыкалық ой мен
А.А.Пиленконың пікірінше, авторлық құқықтың субъектісі болып тек қана
1.2 Авторлық құқықтың азаматта пайда болуы.
Заң ұжымдық туындының екі түрін көрсетеді және соған
Бөлінетін тең авторлықта ұжымдық туынды жеке мағынаға ие
Тең авторлықты бөлінетін және бөлінбейтін деп ажыратудың үлкен
Бөлінетін тең авторлықта ұжымдық туындыны пайдалану тұтасымен алғанда
Бөлінетін тең авторлықтан туындыны бірлесіп пайдалануды ажырата білу
Әртүрлі авторлармен жасалған туындыларды біріктіру нәтижесінде авторлық құқықтың
Сонымен қоса, жаңа шығармашылықты дербес туынды жасау үшін
Г.Ф.Шершеневич пікірі бойынша, "авторлық құқықтың субъектісі болып өзінің
Сондай-ақ авторлық құқықтың объектілірі мен субъектілері ретінде әдебиет, ғылым және
Субъективтік және объективтік авторлық құқықтардың азаматта пайда болуы оның жасына,
Шетел азаматы қазақстандық авторлық құқықтың субъектісі болуы мүмкін,
Авторда объективтік пен субъективтік авторлық құқықтар туындыны тудыру фактісінің нәтижесінде
Авторлық құқық нақты сол алғашқы объект пен субъекті мүдделері жөнінде
Авторлармен қатар авторлық құқықтың субъектілерімен объектілері қоса әдебиет, ғылым
Көрсетілген тұлғалардың құқықтарының шегі авторға қарағанда, сипаты бойынша
Авторлық құқықтың субъектілері ретінде мұрагерлер заң күшіне немесе
Мұрагер мен шын мәніндегі автордың құқықтарының айырмашылықтары олардың
ҚР АК-нің 497-бабына сай, туындыны шығару, көпшілік алдында
Авторлық құқықтың субъектісі ретінде мемлекетті танудың өзге негізі
Әрекет етуші заңнама авторлық құқықты заңды тұлғаларда арнайы
Азаматтық Кодекс энциклопедия, газеттер, журналдар, ғылыми еңбектердің жинақтары
алдында қайта жаңғыртуға рүқсат беру құқығын (480-бап) танып
Осындай ұстаным заңда авторлық құқықтарды шығармашылық ұжымның мүшелеріне
"Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы" ҚР Заңы
1) автор (4-бап);
2) аудиовизуалдық туындылардың авторлары (13-бап);
3) жұмысберуші (14-бап);
4) мұрагерлер (29-бап);
5) авторлардың мүліктік
6) өзге тұлғалар.
Жекелеген авторлық құқықтардың субъектілері болып сабақтас құқықтардың субъектілері
Сонымен, авторлық құқық субъектісі пайда бола алмайтын фактілік
1) туындыны тудыру барысындағы автордың шығармашылық еңбегі;
2) туындыны тудыратын
3) бекітілген талаптарға жауап беретін субъектіде авторлық
Осы үш жағдайлардың барлығының сәйкес келуі ғана авторлы
2-Тарау. Авторлық құқықтың объектілері мен субъектілері
2. 1. Авторлық құқықтың объектілері.
Авторлық құқық мақсатына, мазмұны мен нысанына қарамастан, шығармашылық еңбектің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындыларына қолданылады.
Азаматтық кодекстің 971- бабы бойынша авторлық құқық келесі объективті түрге ие.
Жазбаша, (қолжазба);
Ауызша (көпшілік алдында айтушылық, көпшілік алдында орындаушылық және сол сияқты);
Үнжазба немесе бейнежазба (механикалық, сандық, магниттік, оптикалық және тағы басқа);
Бейнелеу (сурет, эскиз, картина, жоспар, модель, макет, сызба, кино, телебейне немесе фото кадр және тағы басқа);
Көлемдік- кеңістікті (мүсіндеме, модель, макет, құрылыс және тағы басқа) түріндегі жарияланған туындыларға да жарияланбаған туындыларға да қолданылады.
Авторлық құқық идеялардың, тұжырымдамалардың, принциптердің, жаңалықтардың, фактілердің өздеріне қолданылмайды. Туындыға деген авторлық құқық туынды жасалған материалдық объектіні меншіктену құқығы мен байланысты емес. Материалдық объектіні меншіктену құқығының немесе материалдық объектіні иелену құқығының өзгеге берілуі, осы заңның 8- бабында көзделген, сол объектіде көрсетілген туындыға қандай да болсын авторлық құқықтың ауысуына өздігінен әкеп соға алмайды.
Авторлық құқық объектілері болып табылатын туындылар.
Мыналар авторлық құқық объектілері болып табылады:
әдеби туындылар;
драмалық- музыкалық туындылар;
сценарий туындылар;
хореография және понтамима туындылар;
мәтіні бар немесе мәтіні жоқ музыкалық туындылар;
дыбыс- бейнежазу туындылары (кино, теле және бейнефильм-дер, диафильмдер және басқа кино және теле туындылар);
мүсіндеме, кескіндеме, графика және бейнелеу өнерінің басқа да туындылар;
қолданбалы өнер туындылары;
сәулет, қала құрылысы және бау- саябақ өнер туындылары;
суретке түсіру туындылары және суретке түсіруге орайлас әдістермен жасалған туындылар;
карталар, жоспарлар, нобайлар, безендірулер және географияға, топографияға мен басқа ғылымдарға қатысты үш қолшемді туындылар;
арналған бағдарламалар;
өзге де туындылар және тағы басқалар.
ЭЕМ- ге арналған бағдарламаларды қорғау ЭЕМ- ге арналған бағдарламалардың оның ішінде операциялық жүйелердің бастапқы мәтін мен объектілік кодты қоса алғанда, кез- келген тілде және кез- келген нысанды жасалуы мүмкін, барлық түрінде қолданылады.
Авторлық құқық объектілеріне мыналар да жатады:
1. Туынды шығармалар - аудармалар, өңдеулер, аннотациялар, рефераттар, түйсіндер, шолулар, инсцинировкалар, музыкалық аранжировкалар және басқа да ғылым, әдебиет пен өнер шығармаларын өңделімдері.
2. Жинақтар - инцеклопедиялар, антологиялар, деректер, базалар, және материалдарының іріктелуі немесе орналасуы жағынан шығармашылық еңбектің нәтижесі болып табылатын басқа да құрама туындылар.
Туынды және құрастырылған шығармалар, олардың негізгі алынған немесе оларға енген туындылардың авторлық құқық объектілері болу-болмауына қарамастан, авторлық құқықпен қорғалады .
А.П. Сергеев пен Ю.К. Толстойдың ой пікірі бойынша авторлық құқықтың түсінігі және белгілері. 1993 жылы 9 - шы шілдесінде Авторлық құқық және сабақтас құқықтары туралы заңының 6- шы бабына сәйкес авторлық құқық шығарманың белгіленуінен шығармашылық қызметінің нәтижелері болып табылатын ғылымның әдебиет пен өнердің шығармаларына таратылады. Мұнан басқа, ерекше көрсетілуі заң мен халыққа жарияланған шығармалар, сондай ақ белгілі бір объективтік формада болатын халыққа жарияланған шығармалар қорғалады.
Заң әдебиеттерінде авторлық ретінде шығармалардың ғылыми көптеген айқындамалары ұсынылған, бірақ ең көп таралуда 1956 ж. В.И. Серебровский мен қалыптастырылған айқындама алды.
Шығарма- бұл ұдайы өндірудің мүмкіндіктеріне жол беретін нақты формада адамдардың сезімімен қабылдауға, қол жететін өзінің көрінуін автордың шығармашылық қызметі нәтижесінде алатын идеялар, ойлар және образдар жиынтығы.
Осындай және өзге де айқындамалар, шығарманың бәрінен бұрын материалды емес игілік, қоршаған дүниесінің нақты болатын құбылыс ретінде идеялар мен образдардың жиынтығы түрінде шығады. Осымен байланысты материалды емес мемлекеттік формасы, яғни шығарманың материалды алып жүруші болып табылатын заттай формасын мысалы, қолжазба, сурет, нота жазбасын және айыру маңызды. Мұның кезінде шағарма өзінің материалды алып жүргізушімен ажырамас бола алады. Мысалы сурет пен мүсін суретінің еңбегінің нәтижесі ретінде бөлінбейтін тұтасты құрастырады. Бірақ бірыңғайлығына қарамастан, сурет пен мүсін бір уақытта авторлық құқық объектілері және меншіктену құқығының объектілері ретінде алға шығады. Шығармалардың материалды алып жүрушілер жан жақты бола алады, бірақ авторлық құқық шығармаға оның ұдайы шығарылу мүмкіндігімен байланысты идеялардың, ойлардың образдардың жүйесі ретінде қорғап отырады, сондықтан авторлық құқық шығармаға оның айналған материалдары алып жүрушінің өзі жойылғаннан кейін де сақталады. Бірақ адамның ойлау қызметінің нәтижесі ретінде әрбір кез- келген барлық шығарма авторлық құқық нормалар мен сақталынбайды.
Авторлық құқықтың объектілері болып, заң мен қарастырылған белгілерді иеленетін шығармалар болып танылады. Мұндай белгілер болып шығарманың сипаттамасы және оның көрінуінің обективтілі формасы болып табылады.
Бәрінен бұрын шығарманың қайталанбаушылығымен, жан- жақтылығы мен және өзгешелігімен айрықшаланатын сапалы жағына тудыратын адамның қызметі ретінде айқындалады. Шығарманың шығармашылық сипатының көрсетілуі көпшілік ғалымдардың пікірінше, оның жаңашылдығы болып табылады. Жаңашылдық мұндай жағдайда шығарманың өзгешелігінің сипаттама ретінде қарастырылады. Ол жаңа мазмұнда шығарманың жаңа түрінде, жаңа идеясында, жаңа ғалымдардың тұжырымдамада көрініс алады. Автордың шығармашылық қызметі нәтижесінде шығарма авторлық құқықтың объектісі ретінде тек оның белгілі бір объективтілі формада көрсетілу жағдайы кезінде айналады. Шығарманың нәтижесі қоғамдық маңызды және авторлық құқықтық объектісінің сипатын алуы үшін, ол белгілі бір объективтілі заң жазбаша қолтаңба немесе нота жазбасы, ауызша көпшілікте музыканы орындау, дискте және бейне жазба механизмнің таспалық, сандық, оптикалық және бейнелеу суреті, сызу, фондар және тағы басқалар жатады. Формасына айналуы тиіс өзге сөзбенен шығарма автордың жеке тұлғасынан бөлінген формада және өзіндік маңызды алатын формада болуы тиіс. Шығарманың көрінуінің объективтілі формасы тығыз түрде оның ұдайы шығарылу мүмкіндігімен байланысты.
Авторлық құқық туралы заң көп жылдары бойы келе жатқан айтыстарды шеше алмай келе жатыр автордың шығармашылық білімділігі ешқандай нәтиже бермей отыр, осы жағдайлар заңда ескерілмеген. Басқаша айтқанда материалдық қатынастар мен байланысы жоқ объективтік нысандар авторлық құқық пен қорғалады, мысалы, жұрт алдында айтылған бірақ еш жерде тіркелмеген сөздер, дәрістер, баяндамалар қиын болып келеді, туындының материалдық қатынастарға қатысы барларына қарағанда, бірақ принципі бойына қорғалуы мүмкін. Заң әдебиеттерінде көптеген пікірлер айтылды, туындылық қорғау қабілетіне қоғамның пайдасы тиюі тиіс. Бірақ бұл ұсыныс заң әдебиеттерінде және заңдар да қолдау таппады. Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы заңының 8- ші бабында нақты айтылған: авторлық құқық барлық туындыларға таралады, олардың маңыздылығына қарамастан, жоғары көркемдік туындылардың сұранысы аз шығармаларда авторлық құқық заңымен қорғалады.
Бұл түсінікті туындыда қандай да пайдалы көрсеткіштер көрсету бұл сұрақтың шешілуі кең мағынада кеңейтіледі. Туындының сапалығы оның жұртшылыққа көрсетуге туынды пайдалануға авторға төленетін қалам ақы оның, яғни автордың туындысының көлеміне байланысты. Егер туынды әлсіз және көптеген қатер болған жағдайда оған, яғни туындының заңымен қорғалуы мүмкін .
2.2. Авторлық құқықтық субъектілер
Шығарма авторы - деп заң оның жасаушыны таниды. Егер оны толғандыратын көркемдік бейнелер, ойлар, идеялар ол тысқары оның шығармасының нәтижесінің ішінара немесе толық бейнелеуге мүмкіндік беретін, шығармашылық қызметке бейім кез - келген азамат кәсіпқой немесе әуезқой автор бола алады.
Автордың туындысы қай елде жасалып және жарияланғанына қарамастан, авторлық құқық танылады. Жарияланған немесе жарыққа шығарылған деп заң басып шығарған көпшілікке орындалған және көрсетілген, радио, теледидарда берілген немесе басқаша жолмен белгісіз адамдар тобына хабарланған туындыны таниды.
Егер олардың туындылары алғаш рет жарияланған болса немесе біздің еліміздің аумағында қандай да бір болмасын объективті түрде тұрған болса, авторлық құқық субъектілері азаматтығы жоқ тұлғалар немесе азаматтары да бола алады.
Кейде көркем немесе ғылыми туынды біріккен шығармашылық еңбекпен жасалады. Мұндай субъектілерді біріктіріп жазған авторлар, ал туындыны ұжымдық деп атайды. Мұндай жағдайларда шығармашылық жұмыс барысының барлық қатысушыларына туындыға жалпы авторлық құқық жатады. Техникалық сипаттағы біреудің орындаған жұмысы шығармашылық қатысу деп саналмайды.
Мысалы, жинақты өңдеу және құрастырудың айырмасы сызбаның көшірмесін түсіндіру, үлгіні дайындау, тіпті редакциялау. Егер туындыны белгілі авторлар жасаған жекелеген бөліктерге айыру мүмкін болса, (мысалы өлеңнің сөзі және әуені) бірігіп жазған авторлық бөлек деп саналады. Мұндай жағдайларда туындыға жалпы авторлық пен қатар, әр- бір бөлектік авторына дербес құқығы жатады. Бір көркем немесе ғылыми журналда, ғылыми мақалалар жинағында және тағы басқа автордың өзінше қатысуы бірлескен авторлық деп саналмайды. Бұл жағдайда әрбір қатысушыға оның туындысына авторлық құқық жатады. Жалпы басылымға журнал, альманах, инциклопедиялық сөздік-мұнда авторлық құқық оны өз бетінше немесе қандайда бір баспаның қатысуымен шығарған ұйымға жатады.
Субъективтік авторлық құқық автордың мұрагерлеріне өтуі мүмкін. Ол іс жүзіндегі заңдылықпен белгіленген шекте мұраға қалдырылады. Мысалы туынды авторы болып саналуы құқын мұраға қалдыруға болмайды. Кейде авторлар өз құқықтарын мемлекетке өсиет етіп қалдырады, әр мұра қалдырушының өлімінен кейін мемлекет авторлық құқық субъектісіне айналады. Мұнан басқа, заңмен қаралған жағдайларда туындыны басып шығару, көпшілікте орындау және басқа да пайдалану құқықтарын автордың мұрагерлерінен және тіпті оның өзінен еріксіз сатып алынуы мүмкін. Субъект өзіне қатысты құқықтық қоғам мүддесіне қарсы пайдаланылады деп тапқан ерекше жағдайларда мемлекет еріксіз сатып алуды қолданады.
Кез- келген авторға оның туындысының құндылығына қарамастан авторлыққа маңызды және ажыраусыз құқық берілген. Егер кімде кім біреудің туындысының толық немесе оның бір бөлігін иемденуге ұмтылатын болса, осы туындының жасаушысы болып танылуы және қорғауға алу мүмкіншілігінен тұрады.
Алып пайдаланудың барлық жағдайларында тегін және автордың аты- жөні көрсетілуі талап етіледі. Бұл мәтін бөлігі сөзбе сөз келтірілген кезде ғана емес пікірді, шешім тәсілін және тағы басқаны алып пайдалану жағдайында істеу қажет. Авторлық меншіктену- бұл автор мүдделерін өрескел бұзу, ол қылмыстық тәртіппен бас бостандығы мен айырылуға дейін жазаланады.
Авторлық құқық жасалған туынды сыртқы бейнелеу алған сәттен бастап пайда болады. Композитор қағаз бетіне жаңа әуен жазуын асығыс жасады деп алайық - оның шығармасы қандай да бір себептермен үшінші тұлғалардың негізсіз пайдалану үшін қол жетерлік болу мүмкін- сондықтан авторлыққа құқық туындының жарыққа шыққан немесе шықпағанына қарамастан заңмен қорғалады. Өмірлік авторға тиісілі, осы құқық негізінде, іс жүзінде заңдылықпен авторға, авторларға ұсынылатын барлық басқа құқықтар дамуы мүмкін.
Авторға оның туындысын қандай атпен жариялануы тиіс екендігі шешім құқығы берілген: өзінің жеке ойдан шығарылған немесе атын көрсетпей жасырған, автор келісім жасасқан ұйымдар туындыны шартты атпен жариялауға немесе автордың нағыз атына ашуға құқығы жоқ. Автор өзінің туындысынан адамдардың белгісіз саны оны қабылдауға мүмкіндік беретіндей уақыт береді, әр заң авторға туындысын халыққа жариялау мүмкіндігін береді- бұл жарыққа шығару құқығы деп аталады.
Туынды қандайда бір құндылыққа ие болса да, оны жарыққа шығару құқығы деп аталады.
Туынды қандайда бір құндылыққа ие болса да, оны жарыққа шығару дайындығы туралы шешім қабылдау құқығы тек авторға тиісілі. Алайда жариялауға шешім қабылдай тұрып, автор енді толық шамада оның әрі қарай тағдырын шеше алмайды. Жарияланған туынды, заңда қарастырылған кейбір жағдайларда, автордың келісімінсіз пайдалануы мүмкін.
Мысалы, автордың келісімінсіз бірақ сыйақы төлей отырып бейнелеу өнерінің және фотографиялық туындыларды өнеркәсіп бұйымдарына пайдалануға, сондай- ақ жарыққа шығарылған туындыларды көпшілік алдына орындауға рұқсат етіледі.
Автордың келісімінсіз және сыйақы төлеусіз, алайда автордың фамилиясын міндетті түрде көрсетумен, жұрт алдында айтылған сөздерді баяндамаларды және жарыққа шығарылған басқа да туындыларды газеттерге, киноларда, радиода, теледидарда қайта шығаруға, сондай- ақ олар туралы ақпарат беруге заң рұқсат береді. Азаматтарға мұндай туындыларды жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдалану құқығы беріледі.
Сонымен бірге заң автордың атымен оның туындысына қол сұғылмауын қорғайды. Туындыны жұрт алдынды орындау, басып шығару және басқа да пайдалану кезінде туындыға, оның атауына және автордың атының белгілеулеріне автордың келісімінсіз өзгеріссіз енгізуге, сондай- ақ туындыны түсініктермен, алғыс сөздермен, суреттермен, соңғы сөздермен қамтамасыз етуге тыйым салынады.
Жариялау құқығы және онымен өзара тікелей байланыспен қатар авторға туындыны қайта шығару құқығы, тарату құқығы тиісілі. Қайта шығару- алуан түрлі техникалық құралдар көмегімен көбейту, көшіру. Тек дананың көп мөлшері ғылым, әдебиет және тағы басқа, туындыларын кеңінен таратуға мүмкіндік береді. Бұл жерде, әдетте авторлар тиісті ұйымдар мен шарттар жасасады. Скульптура, суреттер, фотографиялық туындылар көшірмелерін түсіріп алусыз- көрмеде жайғастыру жолымен таралуы мүмкін.
Авторға оның туындысын басқа тілге аудару кезінде тұтастығын бұзу және мәнін бұрмалаудан қорғау кепілі берілген. Өзінен- өзі аударма егер ол қолма- қол болмаса шығармашылық жұмыс, аударманы жүзеге асырған адамда, автор болып табылады және заңда көрсетілген барлық заң күшіндегі құқықтарға ие бола алады. Алайда бұл құқықтарды іске асыру тек жариялаушы ұйымдарға ғана емес, түп нұсқа авторына да, ал соңында аудармашының таланты мен шеберлігіне байланысты.
Кейде авторлар еңбегінің- еңбекақы құқығы нормаларына сәйкес, еңбекақы түрінде төленетінін ескеру керек. Мысалы, зерттеуді қызметтік тапсырыс ретінде жүзеге асырылатын ғылыми мекеме қызметкерлерінің еңбегі. Заңдылық екі қайтара төлеуге жол бермейді, тек осындай күрделі еңбекке тарту мақсатында оқулықтар мен оқу құралдары авторларына ерекшелік жасалған.
Егер автордың мүліктік мүдделері бұзылса, ол шығынның орнын жабуды талап етуге және қажет жағдайда сотқа талап арыз беруге құқылы.
Туындылардың авторлары. Туындыға қатысты субъективтік авторлық құқық тиісілі адамдар авторлық құқық субъектілері болып табылады. Шетел азаматтары шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар, олардың мұрагерлері және басқа да құқықты мұраға ие болушылар субъективтік авторлық құқық иелері бола алалды. Субъектілердің әрбір тобы үшін туындыға құқық түрлі заңды оқиғаларға байланысты туындайды. Туындыны жасаумен, авторлық құқықтық мұрагерлік бойынша өтуімен, авторлық шартпен және тағы басқалармен жасалады.
Авторлық құқықтың маңызды субъектілері туынды авторлары болып табылады. Туындыны шығармашылық еңбегімен жасалған адамдар авторлар болып табылады. Жасына, азаматтығына және әрекет қабілеттілігінің жағдайына қарамастан кез- келген қоғамның құқықты мүшесі туындыны жасаушы бола алады. Туындыны жасаушының авторлық құқығы бірден қол жеткен шығармашылық нәтиже, басқа адамдар оны сезінуін қамтамасыз ететін нақты түрде енген сәттен басталады.
Авторлық құқық субъектілері болып Ресей азаматтары ғана емес, шетелдіктер, сондай- ақ азаматтығы жоқтар да танылады. Алайда егер Ресей азаматтарының туындылары олардың жариялану орны немесе басқа да объективті түрде болғанына қарамастан қорғалса, шетелдік авторлар мен азаматтығы жоқ адамдардың туындылары мына шарттар кезінде:
а) Ресей Федерациясының заңдарына сәйкес қорғаумен пайдаланылады.
б) немесе Ресей Федерациясының халықаралық шарттарына сәйкес қорғаумен пайдаланылады.
Бірлескен авторлық екі немесе оданда көп адамдардың біріккен шығармашылық еңбегімен жасалған туындыға авторлық құқық, бірлескен авторларға туынды бір бұзылмайтын дүние құрамай, немесе әрқайсының өзіндік мәні бар бөліктерден тұра ма, оған қарамастан бірге тиісілі негізінде жүзеге асырылады. Бірлескен авторлықтың пайда болуын білім және сот ісі, іс жүзіндегі шығатын заңдылықтардан, бірқатар шарттармен байланыстырады. Бәрінен бұрын бірлескен жөнінде тек егер бірнеше адамның бірлескен шығармашылығы нәтижесінде бірыңғай ұжымдық туынды жасалатыны күмән тудырмайды мысалы бірнеше адам жазған роман . Туындының әрбір бөлігінің өзіндік мәні болып және әрбір туындының әрбір бөлігі бір- бірімен байланыста болмай пайдаланатын болса, мәселе күрделірек болады мысалы өлеңнің сөзі мен әні, авторлар ұжымы жазған оқулықтың таралуы және тағы басқалары .
Ұжымдық туындының жекелеген авторлардың туындыларын жәй механикалық біріктіру нәтижесінде жасалмайтыны анық. Оны көпшілік бірыңғай туындыны ретінде қабылдауға олардың ішкі дүниесі мен мазмұнын сондай- ақ осындай өзара үйлесімі қажет. Басқаша айтқанда ұжымдық туындының қандай да бір бөлігін алу немесе өзгерту тиісінше басқа бөліктердің өзгеруіне немесе туындыны бірегей тұтас дүние ретінде пайдалануына мүмкін емес, жағдайға соқтырады. Мысалы, кітаптан суретшінің суретін қиналмай алып тастауға болады, азаматтық құқық туралы оқулықта заңды тұлғалар немесе келісімдер туралы бөлімсіз шығаруға болмайды.
Бірлескен авторлық туындының екінші міндеті шартты туындының бірнеше адамның бірлескен шығармашылық еңбегімен жасалуы болып табылады. Бұл жерде еңбектің бірлескен сипаты деп, әрине еңбектің бірлескен барысы емес, бірлесіп қол жеткен нәтиже ұғынылады. Бірлескен авторлар туындыға бірігіп басынан аяқтап істеуі мүмкін. Туындыны жасаушылардың туындыға қалай, қандай түрде екені емес, туындының олардың біріккен күш жігерінің нәтижесі екені белгілі.
Бірлескен авторлықтың маңызы шартты бірлескен авторлыққа үміткер адамдардың үлесі, шығармашылық сипатта болуы болып табылады. Автор техникалық көмек көрсету материалдық ірікте, сызба, кестелер, сызу және тағы басқалары ұйымдастырушылық басшылықты жүзеге асыру және тағы сол сияқты бірлескен авторлықты тану үшін негіз бермейді.
Басқа адамдардың туындыны бірлескен авторы деп танудың шарты бірлескен авторлықтың пайда болуы туралы келісімнің барлығы болып табылады. Бұл жерде келісім деп туындыға бірлескен шығармашылық жұмысы бағытталған авторлардың өзара ерік білдіруін түсіну керек. Ол шығармамен жұмыс істеудің кез- келген түрде байқалуы мүмкін. Тіпті келісім заты, егер оған өзгеріс енгізу немесе шығармашылық сипаттағы қосымша енгізу қажеттілігі пайда болса, аяқталған туындыны бітіріп тастау болуы мүмкін. Тек бірлескен авторлықтың ерікті болуы және ешкімнің заңмен қорғалатын авторлық құқықтарын бұзбағаны маңызды.
Алайда, бірлескен авторлық туралы келісімді туындыға бірігіп шығармашылық жұмыс істеусіз бірлескен авторлықтың пайда болуы мүмкіншілігі ретінде түсінбеу керек. Тек бір келісімнің күшімен бірлескен авторлық пайда болуы мүмкін емес.
Ұжымдық туындыға авторлық құқық бірлескен автордың әрқайсысын шығармашылық үлесінің дәрежесіне және туындының сипатына қарамастан барлық авторларға бірлесе тиесілі. Осыдан маңызды іс жүзіндегі қорытынды шығады: ұжымдық туындыны пайдалану мәселесі барлық жағдайға, көпшілік дауыс бойынша емес барлық бірлескен авторлармен бірлесе отырып шешіледі. Егер бірлескен авторлар бұл мәселе бойынша келісімге қол жеткізбесе, соттың шешуіне жіберіледі.
Тұтас алғанда туындыны пайдалану құқығы тең авторларға ортақ. Тең авторлардың өзара қатынастары олардың арасында жасалған келісім арқылы белгіленуі мүмкін. Егер тең авторлардың туындысы бөлінбейтін біртұтас дүние болса, тең авторлардың бірде - бірінің туындыны пайдалануы жеткілікті негіздері болмайынша тыйым салуға құқығы жоқ. Көрсетілген бөлудің іс жүзіндегі маңызы мынада, егер бірлескен авторлық бөлек болып табылса, бірлескен автордың әрқайсысы өзі жасаған туындының бөлігін өздігінше билеу құқығын сақтап қалады. Өзара байланыста болғанымен біртұтас дүние құрайтындай емес бір-біріне тәуелсіз жасалған, мысалы суретшінің салынған кітап, туынды бірігіп пайдалануды бөлек бірлескен авторлықтан ажырату қажет. Түрлі авторлардың жасаған туындыларын біріктіру нәтижесінде авторлық құқықтың жаңа нысаны пайда болған жағдайларда, бірлескен авторлық болмайды.
Мысалы, энциклопедия, журнал, ғылыми жинақ және тағы басқалары материалдауды іріктеу және жүйелеу жөнідегі шығармашылық жұмыстың нәтижесі ретінде жаңа туынды болып саналады. Алайда, жинақ немесе журналға біріктірілген туындылар авторлары бірлескен автор болып саналмайды, себебі жаңа шығармашылық күш жігері нәтижесінде жарық көреді.
Ақырында, жаңа шығармашылық жағынан өзіндік туынды жасау үшін бөгде адамның жарияланған туындысын рұқсат пен пайдаланған жағдайда бірлескен авторлық пайда болмайды. мысалы, повесть негізінде сценарий жасау .
Мұрагерлер. Автор өлгеннен кейін авторлық құқық субъектілері оның мұрагерлері болады. Авторлық құқыққа мұрагер болушылық заң, сондай өсиет қалдыру бойынша болады. Авторлық құқыққа мұрагер болудың ерекшеліктері төмендегідей:
Бәрінен бұрын мұрагерлерге мұрагерлік бойынша авторлық құқықтың барлығы ғана емес, тек оның бір бөлігі өтеді. Мұрагерлік бойынша авторлық құқық, автордың атына құқық және автордың атағын қорғауға құқық етпейтіндігі заңда көрсетілген. Алайда осы құқықтарға қатысты мұрагерлерге, егер автор бұл мақсаттар үшін арнайы адамды тағайындамаса, көрсетілген құқықтарды үшінші адамдар тарапынан бұзушылықтан қорғау құқығы өтеді. Өмірлік сипатта болатын авторлардың өздерінің туындыларына құқықтарынан айырмашылығы, мұрагерлердің авторлық құқықтары заңда белгіленген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz